Цемра зямлю ахiнае (на белорусском языке)

Ежы Анджаеўскi

Цемра зямлю ахiнае

Пераклад: Васiль Сёмуха

"Сонца запала", - крычаць астраномы ў неба,

А навошта запала, нiхто не адкажа, маўчанне;

Цемра зямлю ахiнае, i людзi паснулi нема,

А навошта спяць людзi, нiхто з iх не вывучае.

Прачнуцца без адчування, як без чування спалi...

А.Мiцкевiч. "Дзяды", ч.III.

Раздзел першы

Адна старая гiшпанская кронiка натуе, што ў сярэдзiне верасня тысяча чатырыста восемдзесят пятага года, позна паполуднi, у гарадок Вiла-Рэал прыехаў вялебны айцец Вялiкi iнквiзiтар у атачэннi больш як дзвюх сотняў конных i пешых фамiльянтаў, цi, кажучы iнакш, дамоўнiкаў, служак Святой iнквiзiцыi, якiх таксама яшчэ называлi Хрыстовай мiлiцыяй. Вулiцы Вiла-Рэал, дадае скрупулёзны летапiсец, - апусцелi, знiклi з iх будкi жыдоўскiх гандляроў, цiха было i ў заезным доме, i ў шынку, а вокны большасцi жылых дамоў былi пазачыняныя жалюзi. Гарачыня, дзённы сквар трохi ўжо апаў, але з Сiера Марэны ўсё яшчэ цягнула сухiм i асмужлiвым ветрам.

Толькi почат, вялiкая кавалькада коннiкаў з атрадам лучнiкаў наперадзе, мiнуў Пуэрта дэ Таледа i ўехаў за гарадскiя муры - як у цiшынi, што запанавала ў горадзе, цяжка загрукаў звон калегiяты Сан-Пэдра, а пасля азвалiся званы кляштара Сан-Дамiнга, касцёлаў Санта Круз, Санта Марыя ля Бланка i Сан-Томас. Праз хвiлiну ў Вiла-Рэал ужо грымелi званы ўсiх сабораў, кляштараў i бажнiц.

Двое святых братоў, якiя iшлi ўнутранай анфiладай кляштара дамiнiканцаў, спынiлiся. Адзiн быў ужо ў гадах, каржакаваты, па-мужыцку шырокi ў плячах; другi - зусiм яшчэ малады, нiзкi i дробны, з цёмным хлапечым тварам.

- Прыехаў, - сказаў брат Матэа.

- Матэа, Матэа! - азваўся брат Дыега. - Калi б я мог малiцца за гэтага чалавека, я прасiў бы ў Бога, каб ён забраў яго ад жывых.

Брат Матэа, схiлiўшы галаву, перабiраў ружанец. З далечынi, не заглушаны блiзкiмi званамi, чуўся высокi i чысты розгук звона загараднай пустэльнi сёстраў кармелiтак.

- Дыега, - цiха сказаў Матэа, - ты нiчога не казаў, а я нiчога не чуў.

- Баiшся? Ты? А ты думаеш не тое самае?

- Не заўсёды можна гаварыць, што думаеш.

- Ведаю.

- Ты малады i няўрымслiвы.

- А ты б мо хацеў, каб я быў як камень?

- Не. Але нават каменне цяпер мае вушы i язык. Не забывайся. Калi ўжо айцец Тарквемада пакiнуў каралеўскi двор, каб наведацца ў Вiла-Рэал, жудасць будзе...

- О, Матэа, страшнейшага за тое, што я пабачыў, бадай, ужо i няма.

- Не трэба iлюзiй, - сказаў брат Матэа, - жудасць не адмета падзей i здарэнняў, а толькi iх вынiк.

Дыега гнаў свае думкi.

- Божа вялiкi i мiласэрны! Вера мая нязменная, непарушная, а сэрца, Матэа, сэрца маё параненае i сумленне скаламучанае. Аднойчы ў Севiллi на квамадэра я бачыў, як гарэлi на вогнiшчах адразу сто чалавек. Разам з братамi я спяваў гiмн: "Exurge Domine et iudica causam Tuam" i нават праз гэты велiзарны хор не мог не чуць енкаў i ляманту тых, што памiралi. А другi раз...

- Маўчы, Дыега. Раны сэрца можна загаiць толькi ў цiшынi.

- Няма мне цiшынi! Ты сказаў, што не заўсёды можна гаварыць, што думаеш. Што гэта азначае? Не давяраеш мне? Баiшся мяне? Ты, мой сябар, мой настаўнiк.

Брат Матэа падняў галаву. Дыега стаяў за крок ад яго, збялелы. Ён дрыжаў, вочы ўспыхнулi цёмным бляскам.

- Брат Дыега, калi сумленне працiвiцца прызнанай няпраўдзе, тады чалавек павiнен баяцца не людзей, а больш за ўсё самога сябе.

- Сябе?

- А ты ведаеш, куды можа завесцi супярэчлiвасць сумлення? Цi не жахае цябе твой бунт?

- Не! Я не хачу нi жаху, нi спалоху, анiчога, што называецца страхам. Я хачу нешта зрабiць.

- Малiся, - сказаў брат Матэа.

Тым часам атрад Хрыстовай мiлiцыi вузкiмi i ўсюды аднолькава апусцелымi вулкамi наблiжаўся да калегiяты. Вялiкi iнквiзiтар каралеўстваў Кастылii i Арагона, падрэ Томас Тарквемада, у чорнай царкоўнай сутане, ехаў на белым кардобскiм канi, акружаны служкамi, прамы, хоць i быў у гадах. Вочы прыплюшчыў.

Адзiн рыцар з почату Iнквiзiтара, маладзенькi русявы дон Ларэнца дэ Мантэса, схiлiўся з каня да таварыша.

- Пацукi пазашывалiся ў норы.

Дон Радрыга дэ Кастра засмяяўся.

- Пацукам тое не паможа.

- Ты думаеш?

- Рукi Святога трыбунала даўжэйшыя за сама глыбокую пацучыную нару. Апроч таго, пацукi баяцца, i страх выдае iх.

- Цi той, хто баiцца, абавязкова i вiнаваты?

- Не ведаю, што мне да гэтага. Знаю толькi, што заўсёды трэба быць супраць тых, хто баiцца.

- Кажуць, кароль Фердынанд патрабуе вельмi многа грошай.

- Вайна заўсёды каштуе дорага.

- Ты думаеш, што ўсе мараны - ератыкi?

- Не ведаю. Мусiць, усе. Але гэта нi мне, нi табе абыходзiць не павiнна, Ларэнца. Нам - выконваць загады i не баяцца.

- I ты нiколi не баiшся?

- Цi не на тое мы, каб баялiся нас?

- Вялебны ойча, - напаўголаса сказаў капiтан фамiльянтаў Вялiкага iнквiзiтара дон Карлас дэ Сiгура, - прыехалi.

Падрэ Тарквемада падняў вочы. Сярод дамоў, якiя шчыльна абступалi Плацэ дэ Сан Пэдра, у неба ўзносiўся такi вялiзны мур, што здавалася, нiбы не людскiя рукi ўзвялi яго, а нейкi гвалтоўны i раптам застылы ў паветры выбух камення i разьбы ўвечнiў яго спiчастыя формы. Людзi, якiя тоўпiлiся перад саборам, у ценi яго здавалiся нiклымi i прыгнечанымi. Абапал сходаў стаялi з запаленымi свечкамi браты дамiнiканцы. Iх цёмныя сутаны трапяталi ад ветру. Агеньчыкi свечак таксама калыхалiся. Затое пасярэдзiне сходаў, у атачэннi службоўцаў Святога афiцыума i свецкага духаўнiцтва, чакалi гожага госця абодва iнквiзiтары таледскага арцыбiскупства, канонiк калегiяты доктар Альфонса дэ Торэз i дамiнiканец брат Гаспар Мантыха. Тут жа, побач, заклаўшы далонi ў рукавы манаскай хабiты, стаяў прыёр кляштара Сан-Дамiнга - падрэ Бласка дэ ла Куэста.

Якраз змоўк звон калегiяты, следам пачалi ацiхаць i ўсе астатнiя званы ў горадзе - i на плошчы раптам запанавала цiшыня. Двое лучнiкаў падбеглi да вялебнага айца, але Тарквемада спынiў iх кароткiм рухам далонi i злез з каня сам.

Натоўп схiлiў галовы.

- Вiтанне табе, вялебны ойча i найгоднейшы пане, - сказаў канонiк дэ Торэз.

Усе чакалi, што Вялiкi iнквiзiтар дабрасловiць тых, хто яго сустракаў, але Тарквемада не зрабiў гэтага.

- Мiр з вамi, шаноўныя браты, - сказаў праз хвiлiну глухiм голасам, трохi ўжо старэча-падхрыплым. - Няхай усе ласкi i шчадроты госпада нашага Iсуса Хрыста сыдуць на ўсiх, хто гэтага варты.

- Аман, - сказаў брат Гаспар Мантыха.

Тарквемада абвёў вачыма прысутных.

- Не бачу сярод вас, шаноўныя браты, прадстаўнiкоў ад свецкiх уладаў. Хiба яны нiчога не ведалi пра наш прыезд?

Малады рыцар у лёгкiм мiланскiм панцыры, што адсвечваў блакiтнаватым бляскам, высунуўся з грамады духаўнiцтва.

- Вiтаю, найгоднейшы ойча, - сказаў трохi загучна. - Мой камандзiр, капiтан каралеўскага палка, дон Хуан дэ Сантангель, даручыў мне выказаць вам належную чту i адначасова прасiць прабачэння за тое, што стан здароўя не дазваляе ўчынiць гэтага асабiста.

- Ён хворы? - спытаўся падрэ Тарквемада.

- Так, ойча.

- Целам цi душою?

Малады рыцар не разгубiўся.

- Не разумею цябе, ойча.

- Чаго не разумееш? Цi ж ты не хрысцiянiн i не ведаеш, што ў чалавеку цела, а што душа i што называем хваробаю цела, а што хваробаю душы?

Той горда выпрастаўся.

- Ведаю, найгоднейшы пане. Я Мануэль дэ Ахэда, дваранiн i хрысцiянiн. Калi я сказаў, што шляхетны дон Хуан хворы, я не мог мець на ўвазе яго душу, бо яна, належачы вернаму слузе караля i царквы, не паддаецца нiякiм, як я пэўны, хваробам.

- Цi так мала, мой сыне, давяраеш сваёй упэўненасцi, што мусiш павышаць голас? - цiха спытаўся Тарквемада.

Дон Мануэль нецярплiва:

- Ойча вялебны, калi б пан дэ Сантангель не быў хворы...

- ...ён у гэты час сваёй прысутнасцю склаў бы сведчанне шанобы i любовi, якiя песцiць у сабе да веры i Святое iнквiзiцыi. Веру ў гэта. Маю таксама надзею, што хвароба ў шляхетнага капiтана не такая цяжкая, каб заўтра магла перашкодзiць яму наведаць нас у сядзiбе Святога афiцыума.

Чырвань залiла смуглы твар дон Мануэля.

- Цi маеш яшчэ што сказаць, мой сыне? - спытаўся Тарквемада.

Кроў усё гусцей залiвала твар i лоб, нават шыю дон Мануэля. На скронях набрынялi жылы.

Нейкi момант здавалася, што малады рыцар не авалодае гневам i выбухне.

- Прадстаўнiк карэгiдора прагне, вялебны ойча, скласцi табе словы прывiтання, - цiха сказаў брат Мантыха.

- Цi шляхетны карэгiдор таксама хворы? - спытаўся Тарквемада.

У судовага пiсара Франсiска Доза, шчуплага, згорбленага чалавека з тонкай, як у птушкi, шыяй перад вялебным айцом адняло мову. Ён стаяў збялелы, вусны ў яго дрыжалi, а ў лупатых бясколерных вачах застыў страх.

- Слухаю цябе, мой сыне, - сказаў падрэ Тарквемада.

Пiсар разявiў рот, нiбы хацеў глынуць паветра.

- Пан Бласка дэ Сiлас не мог прыйсцi, найгоднейшы ойча, - прамармытаў, - у сама астатнюю хвiлiну цяжка занядужаў.

I змоўк пад пранiзлiвым позiркам Тарквемады. Той павярнуўся да айцоў iнквiзiтараў.

- Што ж, вялебныя браты, пара нам увайсцi ў сабор. Падзякуемце Богу за шчаслiва завершанае падарожжа i памолiмся таксама за душы ератыкоў i грэшнiкаў, каб усявышнi ў сваёй невычэрпнай даброцi дапамог iм у шчырым прызнаннi i адрачэннi ад памылак.

- Аман, - сказаў брат Гаспар Мантыха.

- У Вiла-Рэал, вялебны ойча, асаблiва многа душ, як мне здаецца, заражаных цяжкiмi хваробамi, - азваўся падрэ дэ ла Куэста.

- Гойце iх! - сказаў Тарквемада, узыходзячы на сходы калегiяты. - Чаго ж вы чакаеце? Цi ж вы не лекары душ?

Ён быў ужо каля партала, а браты дамiнiканцы, завёўшы тонкiмi галасамi Маgnifiсаl, пачалi заходзiць у калегiяту, калi на плошчы ўтварылася затлока. Падрэ Тарквемада спынiўся, спевы ацiхлi.

Унiзе голасна крычаў i размахваў рукамi рыцар на запененым канi, пракладаючы сабе дарогу праз натоўп. Акружаны служкамi Святога трыбунала, ён сказаў iм нешта, пасля чаго адзiн рыцар у панцыры саскочыў з каня i, бразгаючы зброяй, узбег на сходы.

- Ойча вялебны, прыбыў наш ганец з Сарагосы з важным паведамленнем.

Падрэ Тарквемада махнуў рукой. Падняў руку i рыцар. На гэты знак служкi, лучнiкi i рыцары пачалi расступацца, даючы ганцу дарогу. А той - рослы i дужы мужчына - саскочыў з каня, хiстануўся, але адразу выпрастаўся, скiнуў з плячэй дарожны плашч, глыбока ўздыхнуў, павольным рухам далонi ацёр спацелы лоб i цяжка, як смяротна стомлены чалавек, пачаў падымацца па сходах.

Апынуўшыся перад Вялiкiм iнквiзiтарам, ён укленчыў i схiлiў чорны ад пылу твар.

- З Сарагосы? - спытаўся Тарквемада.

- Так, вялебны ойча. Тры днi i тры ночы ў дарозе.

- Хто цябе паслаў?

- Святы трыбунал.

- Кажы.

- Ойча вялебны, здарылася страшнае, яно благае ў неба помсты! - На момант замоўк, каб сабрацца з духам. - Вялебны айцец Пэдра Арбуэз забiты.

Трывожны шэпт папоўз сярод прысутных. Усе ведалi, што кафедральны канонiк доктар Пэдра Арбуэз д'Эпiла ўсяго толькi год таму назад пры ўстанаўленнi ў каралеўстве Арагон Святой iнквiзiцыi быў абвешчаны адным з двух iнквiзiтараў Сарагосы.

- Божа, злiтуйся з нас, - сказаў падрэ дэ ла Куэста.

- Дзе ўчынена злачынства? - спытаўся Тарквемада.

- У саборы, ойча вялебны, пад час вячэрняга набажэнства.

- Забойцы?

- Схапiлi абодвух.

- Iх iмёны?

- Фiдэль д'Уранса i Хуан д'Эсперайндэа.

Тарквемада нахмурыў бровы.

- Не ведаю такiх.

- Гэта нiзкiя людзi, вялебны ойча. Абодва, аднак, са службы вяльможнага пана дон Хуана дэ ла Абадыя.

- Аж так высока сягае злачынства?

- Ойча вялебны, найгоднейшы iнквiзiтар, айцец Гаспар Хуглар загадаў паведамiць табе, што гэта ганебнае забойства, вiдаць, вынiк вялiкай i шырокай змовы i да падазроных належаць асобы, якiя ў каралеўстве Арагон лiчацца людзьмi вельмi высокай годнасцi.

- Божа мой! - усклiкнуў падрэ Тарквемада. - Калi сапраўды ўсё так, як ты кажаш, то мне цяжка паверыць, каб гэтыя асобы былi са старых хрысцiянскiх родаў. Цi не належаць яны да сем'яў жыдоўскага паходжання?

Ганец з павагай схiлiў галаву.

- Народ Сарагосы маўляе тваiмi вуснамi, найпачцiвейшы ойча. Калi па горадзе разышлася вестка, што вялебны Пэдра забiты, народ высыпаў на вулiцы, каб пакараць маранаў, праклятых аблуднiкаў, якiя прынялi нашу веру, але i духам, i звычаямi засталiся верныя юдэйству. Яго эмiненцыя арцыбiскуп дон Альфонса, спрабуючы прадухiлiць iнцыдэнты, асабiста выйшаў на вулiцу, каб сказаць народу, што ўсе вiнаватыя адбудуць заслужаную кару.

Падрэ Тарквемада паглядзеў на прысутных.

- Чуеце, шаноўныя браты? Чуеце голас хрысцiянскага народа? Гэта вам навука! Адзеньце тысячу скрушных грэшнiкаў у санбенiта i прыганiце iх босых сюды, да калегiяты, на пакутнае аўтадафэ, аддайце свецкаму суду сто, дзвесце, трыста, калi зойдзе патрэба, зацятых i закаранелых ератыкоў, каб знiшчыць iх у полымi, як нiшчыцца шкоднае пустазелле або ссохлая вiнаградная лаза, а люд, якi сёння ў гэтым горадзе замкнуўся ў сваiх дамах, убачце на вулiцах. Больш таго: кiньце яго да ног сваiх.

Пасля павярнуўся да ўкленчанага ганца:

- Мiр з табой, мой сыне. Ты прынёс нам вестку смутную i радасную. Мы смуткуем, што вялебнага дона Пэдра няма больш сярод нас, добра ведаючы, што жыцьме ён праз усе часы неўмiручасцю поўнай хвалы; радуймася, што яго пакутная смерць умацуе нас i з'яднае ў змаганнi з ератыкамi, у абароне нашай веры.

Змяркалася. На плошчы запалiлi паходнi. Голас Тарквемады гучаў у цiшынi ўсё больш грозна.

- Няма на свеце такой сiлы, анi такога зла i падступнасцi, якiя маглi б супрацьпаставiцца нашай справе. Будземце ж, браты, чуйныя i не спема ў час, калi не спiць вораг сярод нас.

- Vivа еl nоmbrе dе Jesus! - моцным голасам сказаў падрэ дэ ла Куэста. Vivа lа Virgen Santissima!

Ганец з Сарагосы падхапiўся з каленяў i, павярнуўшыся тварам да плошчы, крыкнуў хрыпла з усёй сiлы ў змрок, запоўнены ўзброенымi людзьмi i бляскам дымных паходняў.

- Vivа lа Santissima!

- Vivа lа Santissima!

- адказаў адным магутным голасам натоўп.

У гэты час Тарквемада падняў сухую старэчую далоню i з-пад партала калегiяты, высокi i ўзнесены сярод мiгатлiвых агеньчыкаў свечак, пачаў крэслiць у паветры знак крыжа.

Быў познi начны час. Нешпар дамiнiканцаў даўно ўжо закончыўся. Пасля працяглай нарады з iнквiзiтарамi i дарадцамi падрэ дэ ла Куэста правёў вялебнага айца да келлi, у якой той меўся жыць пад час гасцявання ў Вiла-Рэал. Змрок нiзкiх кляштарных калiдораў рассейвалi паходнi ў руках двух рыцараў з Хрыстовай мiлiцыi.

У канцы доўгага калiдора падрэ дэ ла Куэста спынiўся i адчынiў дзверы ў келлю.

- Належыць табе, вялебны ойча, заслужаны адпачынак пасля клопатаў сённяшняга дня. Спадзяюся, Бог спашле табе добры сон. У гэтай вось келлi, як сведчаць старыя запiсы нашага кляштара, акурат сто гадоў назад жыў пэўны час наш святы брат Вiнсэнт Фэр'ер.

Падрэ Тарквемада, схiлiўшы ў дзвярах галаву, увайшоў усярэдзiну. Келля была цесная i голая. У адным куце гарэў каганец. Нiжэй было месца для кленчання. У другiм куце - вузкая пасцель. Над ёю - разьблёны з дрэва распяты Хрыстос. Холад iшоў ад каменнай падлогi i муроў. За акном распасцiралася цёмнае начное неба, усыпанае зоркамi.

Вялебны айцец падышоў да акна.

- Наш брат Вiнсэнта несумненна быў святы. Цi не думаеш, вялебны ойча, што пры ўсiх сваiх хрысцiянскiх цнотах ён быў чалавек, якi вельмi лiчыўся з важнасцю слоў.

Падрэ дэ ла Куэста цiха прычынiў дзверы.

- Святы Вiнсэнт быў вялiкi прапаведнiк нашага закону.

Тарквемада, заклаўшы далонi ў рукавы сутаны, глядзеў на далёкае неба.

- Словы! Што ж словы, мой ойча? Тысячай слоў можна вярнуць тысячу ератыкоў. Кажаш, святы Вiнсэнт быў вялiкi прапаведнiк. Гэта праўда. Далучыў да нашай веры шмат тысяч жыдоў, якiя ў свой час унiклi пагромаў. I што з таго? Яны, учора далучаныя, сёння ў асобах сваiх сыноў i ўнукаў таемна мардуюць абаронцу веры. Чаму так робяць? Бо ненавiдзяць Святую iнквiзiцыю, змянiўшы толькi формы, не мяняючы нi на шэлег сваёй ератыцкай натуры. Аказваецца, словы бываюць не вушкам iгольным, а брамай, шырока адчыненай усiм. I праз яе праходзяць так латва, як з цемры да святла дзённага. Сапраўды, мой ойча, бяда тым, хто змагаецца, калi занадта спадзяецца на ачышчальную сiлу слова!

- Думаеш, слова не мае нiякай дзейснай сiлы? - пакорна спытаўся падрэ дэ ла Куэста.

- Чаму ж, мае, але толькi тады, калi яно - дзеянне. Уся праўда нашага слова ў вучэннi царквы, i яна непарушная, не залежыць ад глебы, на якой мы будуем наш гмах. Але цi ж не на тым грунтуюцца нашы заклiкi, каб словы праўды пацвярджаць сведчаннем дзеяння? Вер мне, мой ойча, словы толькi тады нешта азначаюць, калi не далей чым за крок ад iх стаiць меч дзеяння.

- Калi я правiльна ўразумеў цябе, вялебны ойча, прызнаннi асоб перад Святым трыбуналам, якiя сведчаць за тое, што шмат хто са свецкiх паноў i ўпраўцаў горада Вiла-Рэал пагарджае асновамi рэлiгii i не баiцца ўзносiцца з пыхаю там, дзе павiнна быць толькi паслушэнства i пакора, - то гэта цi не словы, за якiмi стаiць меч дзеяння?

Падрэ Тарквемада павярнуўся да акна. У позiрку яго цёмных, глыбока пасаджаных вачэй успыхнуў раптоўны бляск.

- Сапраўды, шматвяковы вопыт нашага вучэння прамаўляе тваiмi вуснамi. Здаецца мне, ты зразумеў асаблiва важны прынцып.

- Цi маеш на думцы, вялебны ойча, прынцып, якi сцвярджае, што за кожнай памылкай, якая б яна нi была, схаваныя пахiбнасцi веры?

Тарквемада прыплюшчыў вочы i нiчога не адказаў. Падрэ дэ ла Куэста ўзiраўся ў яго з напружанай увагай.

- Калi б мы хацелi i маглi глыбей i пранiклiвей глядзець на людскiя памылкi, - азваўся праз хвiлiну, - тады нам не цяжка было б заўважыць, што прычыны памылак бываюць зазвычай больш грозныя, чым яны самыя.

Тарквемада ўзвёў павекi.

- Ойча Бласка, - сказаў задумлiва, - я хацеў бы, каб ты сказаў мне як брату, якi шчыра любiць...

- Слухаю цябе, ойча.

- Сапраўдны хрысцiянiн не можа мець нiякiх асабiстых мэт, якiя б пярэчылi мэтам царквы.

- Так, ойча, гэта праўда.

- Усе нашы дзеяннi, думкi i жаданнi належаць царкве. Лiчу таксама, што менавiта таму хрысцiянiн не толькi можа, але i павiнен песцiць у сабе жаданнi, хай вельмi асабiстыя, але каб яны адпавядалi мэтам царквы. Скажы яшчэ, цi маеш асабiстае пажаданне, асаблiва табе дарагое, адно замiлаванне, якое здавалася б табе ўвасабленнем тваiх зямных iмкненняў?

Падрэ дэ ла Куэста хвiлiну маўчаў.

- Калi быць шчырым, ойча, як на споведзi...

- Будзь!

- Прызнаюся, ужо колькi гадоў горача i нязменна прагну аднаго. Хацеў бы, i хай даруецца мне мая пыха, хацеў бы, аднак, калi-небудзь у будучым, вядома, пасля як найдаўжэйшага жыцця Яго Свяцейшасцi кардынала дэ Мендоза, сесцi на трон арцыбiскупаў Таледа.

У цэлi стала цiха. Падрэ дэ ла Куэста, стоячы са схiленай галавой, дарма чакаў адказу Тарквемады. Вялебны айцец Вялiкi iнквiзiтар маўчаў.

Якраз выходзiў месяц, i бляск яго прабiваўся ў келлю iмглiстай яснотаю.

- Ойча вялебны, - цiха азваўся прыёр, - магчыма, маё прызнанне ўразiла цябе. Сапраўды, можа, я занадта высока сягаю са сваiмi марамi. Аднак мне хацелася б...

- Iдзi спаць, ойча, - суха сказаў Тарквемада. - Думаю, пасля дзённых турбот табе патрэбен сон.

Падрэ дэ ла Куэста збялеў.

- Божа лiтасцiвы, няўжо маё жаданне аж такое заганнае? Калi лiчыш, што я не годны такога вялiкага гонару...

- Маўчы! Няўжо ты сапраўды такi сляпы i глухi, калi не разумееш, што адкiдаеш, выбiраючы славу i бляск? Чаго варта твая мара? Надзець на галаву арцыбiскупскую iнфулу, мець двор, палац, багацце, сядзець у асвянцоных шатах на троне? Ты, дамiнiканец, найбольш гэтага прагнеш? Гэта твая запаветная мара? Што ты зрабiў з сабою, у якiя сеткi ўблытаўся? Хвiлiну назад я думаў, падмануты знешняй прыстойнасцю тваёй разважлiвасцi, што залiчу цябе да найвышэйшай годнасцi змагара царквы, назначыўшы адным з iнквiзiтараў каралеўства. А ты марыш стаць арцыбiскупам Таледа!

- Ойча!

- Цi не разумееш, што годнасць iнквiзiтара, якая ўскладае на плечы не учту, а цвёрдыя абавязкi, азначае стакроць больш, чым усе бiскупскiя троны? Больш, чым кардынальская пурпура? Больш нават, чым тыяра папы! Iдзi спаць, бедны ойча, памылiўся я ў табе.

Падрэ дэ ла Куэста асунуўся на каленi.

- Ойча вялебны, дзякую табе, адкрыў мне вочы, бачу цяпер, што сапраўды пыха засланiла мне свет, што я цяжка саграшыў, але ў iмя памяцi нашага вялiкага патрона, святога Дамiнiка, заклiнаю цябе, не пагарджай мною, даруй гэтую хвiлiну слабасцi i зацьмення.

- Не! - пiсклiва крыкнуў Тарквемада. - Не дарую. Ты не дзiця, якое толькi ўчора ўступiла ў веру. Ты прыёр, кiраўнiк некалькiх сотняў душ. Настаўнiк маладых. Валасы сiвеюць. Колькi ж гадоў жывеш у кляштарных сценах?

- Мiнула трыццаць.

- Трыццаць гадоў! I ты толькi па звычаi i ўбраннi застаешся дамiнiканцам.

- Не, ойча!

Падрэ Тарквемада грэблiва паглядзеў на ўкленчанага.

- Устань! Не, не спадзявайся на дараванне. Ты здрадзiў свайму прызванню, здрадзiў духу нашага яднання.

- Ойча, аддамся ўсякай пакуце, вызначы хоць сама цяжкую.

- Пакуту? На пакуту трэба мець права. Ты растаптаў гэта права. Аднак для заспакаення тваiх прагненняў магу табе паабяцаць, што пры сама першай нагодзе рэкамендую тваю асобу Iх Каралеўскiм Мосцям, каб яны даверылi табе бiскупства Авiла. Думаю, з часам не мiне цябе i Таледа.

Падрэ дэ ла Куэста падняў галаву. Твар у яго быў пашарэлы, вочы глыбока запалi.

- Не рабi таго, ойча, благаю цябе.

- Чаму? Спраўдзяцца твае мары.

- Калi бачу, што трачу...

- Трэба было раней бачыць, меў досыць часу.

- Ойча, цяпер усё разумею. Разумею, як ты павiнен пагарджаць мною i як я заслужыў гэтую пагарду. Прабач мне, аднак, не адрынь.

Тарквемада з хвiлiну маўчаў, пасля адвярнуўся.

- Iдзi, - сказаў сухiм, скрыпучым голасам, - я хачу пабыць адзiн.

Ён ведаў, што, нягледзячы на стомленасць, не засне. У апошнiя гады адвык ад сну, якi, калi ён глыбокi i спакойны, дае чалавеку заслужаны адпачынак. Ён засынаў звычайна вельмi позна, часам толькi пад ранак, а часта i цэлыя ночы, бясконца доўгiя, праводзiў у самотным чуваннi, роздуме i ў модлах. Сёння не меў у сабе нават настрою на малiтву.

Каганец дагараў, кволы пламеньчык мiгаў на апошнiм дыханнi.

Затое месяц падняўся ўжо даволi высока, i яго святло халодным бляскам шклiлася ў акне.

Тарквемаду ахапiлi дрыжыкi. Ён шчыльней ухутаўся ў сутану, укленчыў i, схiлiўшыся тварам у азяблыя далонi, пачаў шаптаць пацеры. Але хутка заўважыў, што молiцца толькi вуснамi. Не знаходзiў у сабе таго полымя, якое заўсёды жыло ў iм i грэла яго, - а ў хвiлiны экстазу i сабранасцi асвятляла з сярэдзiны, успалымняла i парывала яго натхнёным агнём. Цяпер ён адчуваў сябе пустым i халодным, без думак i пачуццяў.

Далёка ў глыбiнi начы зазванiла сiгнатурка сёстраў кармелiтак, якая асаблiва чыста i ясна гучала ў цiшынi. "Божа мой", - сказаў амаль уголас Тарквемада. Яшчэ хвiлiну кленчыў, пасля раптоўным рухам, нiбы скiнуўшы з плячэй цяжар стомленасцi, падняўся i пайшоў да дзвярэй.

Адзiн служка, што вартаваў каля келлi, убачыўшы вялебнага айца Вялiкага iнквiзiтара, падхапiўся з каменнага ўслона, другi спаў, звесiўшы галаву на грудзi i ўпёршыся плячыма ў мур.

- Ты дон Радрыга дэ Кастра? - спытаўся падрэ Тарквемада.

- Так, ойча.

- Цi ведаеш, як прайсцi ў царкву?

- Ведаю, ойча.

- Пакажы мне дарогу. Пачакай! Разбудзi спярша свайго таварыша.

Дон Радрыга нагнуўся i штурхнуў яго ў плячо.

- Ларэнца!

Той сонным i яшчэ дзiцячым рухам адгарнуў з iлба светлыя валасы, а калi расплюшчыў вочы, - адразу апрытомнеў i ўскочыў на ногi.

- Чаму спаў? - напаўголаса спытаўся падрэ Тарквемада.

- Прабач, вялебны ойча, стома змарыла мяне.

- Стома? Стому трэба адольваць, а не паддавацца ёй.

- Я ведаю, ойча.

- Ведаеш?

- Мяне гэтаму вучылi, змалку.

- Я яшчэ не знаю цябе, мой сыне. Вiдаць, толькi з нядаўнiх пор ты сярод маiх дамоўнiкаў.

- Так, ойча, гэта мая першая служба.

- Iмя?

- Ларэнца дэ Мантэса.

- Губернатар Мурсii дон Фернанда цi не твой сваяк?

- Бацька. Мой старэйшы брат служыць каралю, бацька хацеў, каб я служыў Святой iнквiзiцыi.

- Было гэта жаданне толькi твайго бацькi?

- Маё таксама.

- I ты лiчыш, дон Ларэнца, што добра пачынаеш службу?

- Мяне вучылi, што служыць трэба з усёй сiлы.

- Праўдзе служаць не сiлком, а звыш сiлы.

- О так, ойча!

- Далажы, мой сыне, заўтра з ранiцы свайму камандзiру, што ты заснуў на службе.

- Так, ойча, я далажу.

- Папрасi пана дэ Сiгуру, каб ён вызначыў табе адпаведную кару.

- Так, ойча.

- Ты вельмi малады, вучыся адольваць слабасць.

Дон Ларэнца стаяў у струнку з паднятай галавой, у вачах у яго свяцiлася палкая адданасць.

- Так, вялебны ойча, буду рабiць гэта.

- Хадзем! - звярнуўся Тарквемада да дона Радрыга.

Унутраны праход да царквы вёў праз кляштарны дзядзiнец. На дварэ было пагодна, холадна, але без ветру, i цiшыня заснулага горада разлягалася наўкола. Бляск поўнi асвятляў толькi частку дзядзiнца, а ў глыбiнi ўклалася ноч, i там, у цемры, яшчэ цямнейшай за самую цемру, узносiў цяжкую каменную сцяну суровы масiў бакавога нефа Сан-Дамiнга.

Дон Радрыга мiнуў дзядзiнец i, сышоўшы ў канцы яго па некалькiх сходках, падняў паходню, каб асвятлiць нiзкiя, глыбока схаваныя ў царкоўным муры дзверы.

- Вяртайся, мой сыне, - сказаў падрэ Тарквемада. - Назад я пацэлю сам.

- Ойча мой! - сказаў дон Радрыга.

Тарквемада спынiўся.

- Прабач, вялебны ойча, час не зусiм падыходзiць, але я павiнен сказаць, што мяне вельмi гняце адна думка. Ойча, пан Мануэль дэ Ахеда мой даўнi сябар, яшчэ з дзяцiнства. Сёння я прабыў з iм вечар.

- Адзiн?

- Было яшчэ некалькi яго сяброў. Мануэль выпiў лiшняе i, прабач, ойча, казаў словы, якiя абражалi Святую iнквiзiцыю i цябе, ойча, асабiста.

Падрэ Тарквемада маўчаў. Дон Радрыга стаяў бледны з высока ўзнятай паходняй.

- Ён казаў яшчэ, што пан дэ Сантангель, ад iмя якога ён вiтаў цябе, у сама лепшым здароўi. Апроч таго, абодва яны, належачы да старых гiшпанскiх родаў, падтрымлiваюць прыязныя адносiны з людзьмi жыдоўскага паходжання...

- Гэта ўсё?

- Так, ойча.

- Цi i астатнiя гаварылi тонам, абразлiвым для веры?

- Мануэль гаварыў найбольш.

- А ты?

Дон Радрыга апусцiў галаву.

- Гаварыў?

- Не, я маўчаў.

- Не хапiла табе адвагi, каб абаранiць веру ад блюзнера, цi мо хацеў даведацца, як далёка гэтае блюзнерства сягае?

- Не ведаю, я маўчаў. Што мне цяпер рабiць, ойча?

- Як даўно ты служыш у мяне?

- У кастрычнiку споўнiцца год, ойча.

- Цi ведаеш парадкi Святой iнквiзiцыi?

- Так, ойча.

- Значыцца...

Дон Радрыга маўчаў.

- Так, ойча, - сказаў нарэшце хрыплым голасам, - зраблю.

Падрэ Тарквемада паклаў далонь на яго плячо.

- Ведаю, што цябе турбуе, мой сыне. Ты думаеш, што здраджваеш сябру.

- Ойча, мой ойча!

- Наадварот, ты садзейнiчаеш выратаванню яго заблуднай душы. Цi ж бо не ўчынiў бы ты здрады, калi б хацеў утаiць праўду i пакiнуць грэшнiка сам-насам з яго грахамi? Цi не на тое i мы, каб дапамагаць тым, хто заблудзiўся? Дапаможамце ж пану дэ Ахеду i пану дэ Сантангелю! Дапаможам, дзякуючы табе.

Бляск удзячнасцi асвятлiў стурбаваны твар дона Радрыга.

- Ойча, цяжкi камень зняў ты мне з сэрца. Цi павiнен я данесцi ўсё, што ведаю, Святому трыбуналу з подпiсам?

Падрэ Тарквемада мацней абапёрся на яго плячо.

- Дон Радрыга, падумай, цi падпiсаўся б ты пад словамi: дыхаю, хаджу, ем, сплю?

- Але ж гэта праўда.

- А твае сведчаннi чым жа будуць, калi не праўдай?

- О так, мой ойча! - усклiкнуў дон Радрыга. - Праўда павiнна перамагчы.

- I пераможа, - сказаў вялебны айцец. - Яшчэ хвiлiнку, мой сыне. Не забудзься адзначыць, што пан дэ Ахеда ўхваляў злачынства, якое ўчынiлi на асобе вялебнага пана Пэдра д'Арбуэза.

Дон Радрыга завагаўся.

- Ойча вялебны, калi памяць мяне не падводзiць, дон Мануэль нiчога такога не казаў.

- Ты ў гэтым упэўнены? Цi ж ты не напамiнаў, што як пан дэ Ахеда, так i яго начальнiк падтрымлiвае сяброўскiя адносiны з людзьмi жыдоўскага паходжання?

- Так, ойча.

- Ну i?..

Дон Радрыга маўчаў.

- Як доўга трывала ваша гутарка?

- Прыблiзна з гадзiну, падрэ.

- I ты мог бы прысягнуць, што за ўвесь гэты час не ўспамiналi пра здарэнне ў Сарагосе? Не можаш прысягнуць у гэтым? А можа, дапускаеш, што гаворка iшла пра жудаснае злачынства? Прыгадай, можа, з прычыны аж надта зразумелай пан дэ Ахеда не гаварыў адкрыта, можа, выказваўся ў сэнсе пераносным i тым не меней так, што гэта сведчыла б за тое, што ён ухваляе святатацкi ўчынак?

- Ойча вялебны, можа, мяне памяць падводзiць, але сапраўды не ўзгадаю...

Падрэ Тарквемада пранiклiва паглядзеў на яго.

- Дон Радрыга, памятай, што, калi заходзiць аб абароне веры, сапраўднаму хрысцiянiну нельга спыняцца на паўдарозе. Цi мог бы ты з рукою на крыжы i перад аблiччам Бога засведчыць, што пан Мануэль дэ Ахеда не гадуе ў сэрцы падступнай i заганнай прыхiльнасцi да забойцаў айца д'Арбуэза?

- Не, ойча, - прашаптаў дон Радрыга. - Не мог бы засведчыць гэтага.

- А мог бы прысягнуць, яшчэ раз у цябе пытаюся, што з гэтай заганнай прыхiльнасцю пан дэ Ахеда яўна не здрадзiў?

- Не, ойча. Памяць, асаблiва ў такiх, як гэта, акалiчнасцях, сапраўды можа падвесцi.

Тарквемада зноў усклаў далонь на плячо.

- Слушна, - сказаў. - Iдзi ж, мой сыне, i пагутары са сваёй памяццю. Хай яна таксама будзе чыстая, як i тваё сумленне.

Калi ён увайшоў у царкву i замкнуў дзверы, усё ж выразна чуў крокi дона Радрыга, якiя аддалялiся. Потым яны зацiхлi ў глыбiнi дзядзiнца, i ён адчуў сябе самотным; здавалася, ён разарваў апошнiя повязi, якiя яго злучалi са светам.

Холад у царкве быў яшчэ больш калючы, чым у кляштарнай келлi, а цемра, скаваная прасторай i цiшынёй, здавалася затопленай у глыбiнях нябачных муроў. У глыбiнi царквы перад алтаром i блiжэй, у бакавых каплiцах тлелi жаўтлявыя агеньчыкi лампадак, аднак iх нiцы бляск не толькi не разганяў змрок, але, здавалася, яшчэ больш згушчаў яго. Калi Тарквемада ўзняў галаву, ён праз хвiлiну разгледзеў абрысы высокiх лукаў скляпення, i тады, - нiбы гэтыя аддаленыя формы неслi сведчанне жыцця, - пачала знебывацца страчанасць i самота. Ён шукаў i хацеў сабе гэтага: велiчы каменнай прасторы, змроку i маўчання, якiя безгалоса, - раптам, як бы паддаючыся сiле вышэйшага права, пачалi выконваць сваё апошняе паклiканне, нясмела, пасля ўсё больш iмпэтна загучалi нiбы вайсковыя сурмы заклiкам да бадзёрасцi i змагання.

Ён пайшоў у блiжэйшую бакавую каплiчку, але спынiўся на паўдарозе, захоплены нейкiм гучаннем, якое, здавалася, запаўняла ўсю велiч цемры i парывала яе ўгору. Вось яно, божае царства, якое ў пазачассi прымае ў сябе людзей, дакладна згодных ва ўчынках i жаданнях!

Вось ён, дасканалы парадак, мэта нязменных думак i незастрашанага дзеяння! Якi, аднак, ён далёкi яшчэ, як цяжка дасягнуць яго! Колькi перашкод, раней чым здабыць яго, трэба пераадолець, як многа бунтоўных замахаў зламаць i стаптаць.

Ён выцягнуў далонi, нiбы хацеў дакрануццца да тых нябачных рысаў будучага, i тады запанавала раптам цiшыня. У ёй, мёртвай, як цень камення, гучала водгулле цяжкiх салдацкiх крокаў: уздоўж кляштарных муроў, вiдаць, праходзiла начная варта.

- Госпадзе, - сказаў Тарквемада, - не дай, каб аслабла i згасла ў нас нянавiсць да ворагаў тваiх.

Ён сказаў гэта шэптам, але голас яго мог пачуць мнiшак, якi кленчыў каля ўвахода ў каплiцу, бо той, да таго часу нерухомы i, як здавалася, цалкам адданы малiтве, раптам падхапiўся. Ён быў нiзкi i дробны, рабiў уражанне вельмi маладога.

Доўгую хвiлiну падрэ Тарквемада i той глядзелi адзiн на аднаго моўчкi. Нарэшце вялебны айцец падышоў блiжэй. Брат дамiнiканец быў сапраўды малады, не болей за дваццаць.

- Мiр з табою, сыне мой, - сказаў Тарквемада. - Я перашкодзiў табе ў малiтве? Ты ж малiўся?

Малады стаяў, схiлiўшы галаву.

- Хацеў малiцца, - сказаў цiхiм стомленым голасам.

- Правiльна робiш, таму што ноч асаблiва спрыяе сабранасцi. Парою ў такi час, як цяпер, менавiта малiтва, а не сон, робiцца сапраўдным адпачынкам. Усе думкi можна аддаць богу.

Той узняў галаву, твар у яго быў бледны i спакутаваны, толькi цёмныя, незвычайна вялiкiя вочы палалi неспакойным агнём.

- Ойча вялебны, я сапраўды вельмi малады, але ўжо даўно не маю спакою, пра якi кажаш. Я не мог заснуць, гнялi мяне цяжкiя думкi. Я хацеў знайсцi ратунак ад iх у малiтвах. Але не знайшоў ратунку.

- Кепска, можа, шукаў.

- Не ведаю, ойча. Часам мне здаецца, што не малiтвы мне патрэбны, а выказацца ўголас пра ўсё тое, што мяне мучыць. Ойча вялебны, ты на столькi гадоў старэйшы за мяне, многае, напэўна, бачыў i перажыў, скажы, цi маўчанне можа забiць душу чалавека?

Падрэ Тарквемада з хвiлiну памаўчаў.

- Не разумею цябе, сыне мой. Толькi ўпартае трыванне ў смяротным грэху можа забiць чалавечую душу.

- А маўчанне цi ж не бывае смяротным грэхам? Ойча, агартае мяне часам страх, што калi не выкажу таго, што каламуцiць спакой майго сумлення i адганяе сон, тады ўсё, што я змоўчаў, памрэ ўва мне, як уздых, якi не можа ўжо ўхапiць паветра, як слова, якога не здолее вымавiць амярцвелы язык. Ойча мой, я баюся, што магу стаць каменем.

Тарквемада працягнуў далонь.

- Падай мне, сыне, руку.

Рука была халодная i сухая.

- Ты думаеш, ойча, што ў мяне гарачка? Не, ойча, гарачкi няма, я здаровы.

- Бачу, сапраўды няма гарачкi. Але ж гаворыш ты, браце...

- Завуць мяне братам Дыега.

- Але ж гаворыш ты, браце Дыега, так, як звычайна людзi ў вялiкай гарачцы або пад вялiкiм грэхам, якi точыць iх сумленне.

Брат Дыега ўздрыгнуў.

- О не, ойча! Цяжкiя грахi не на маiм сумленнi. Не мяне трэба вiнавацiць за прымус, не на мне людскiя крыўды, слёзы i пакуты. Нiхто яшчэ мяне не праклiнае i не ненавiдзiць. Не маю на сумленнi нiякага злачынства, нiякай няпраўды.

Некалькi хвiлiн панавала маўчанне. Падрэ Тарквемада падцягнуў пад шыю сутану.

- Браце Дыега, ты выказваешся даволi няясна, аднак мне здаецца, што тваiмi вуснамi гаворыць вялiкая пыха.

Той заварушыўся.

- О не, ойча, гэта не пыха! Ты ж мяне не ведаеш. Не ведаеш маiх думак.

- Ты так мяркуеш?

- Не ведаю, ойча. Можа, i знаеш iх, можа, i ведаеш, што ўва мне дзеецца. Я хацеў малiцца, але не ведаў, што тут я не адзiн. Бачу цябе першы раз, не ведаю, хто ты, але калi стаю перад табою i, апроч нас двух, няма нiкога, мне здаецца, што ведаю цябе даўно, з першай хвiлiны, як я пачаў мыслiць. Чаму ты так дзiвiшся на мяне, ойча? Ты сам сказаў, што ў мяне няма гарачкi, што я прытомны. Цi ведаеш ойча, за што я хацеў малiцца? Можа, i здагадваешся, але дазволь мне сказаць пра гэта, бо ты зразумееш: у цябе твар чалавека, якi ўсё разумее, а можа, таксама адчувае, што ведаў мяне даўно, з самага пачатку. Ойча мой, ойча, я хацеў прасiць у Бога, каб ён дараваў тым усiм, якiя, маючы ў сваiх руках уладу, дрэнна карыстаюцца ёю i не на дабро людское яе прыкладаюць, а на страшныя крыўдны i пакуты. Хацеў сказаць: Божа вялiкi i лiтасцiвы, якi на небе, май лiтасць да гвалтаўнiкоў справядлiвасцi, даруй свядомым iлгунам, здрадным скаржнiкам i фальшывым суддзям, будзь мiласэрны да тых, якiя ў сляпым забыццi нiшчаць спакой людскi i сеюць страх, аблуду i нянавiсць, злiтуйся з забойцаў... Так хацеў малiцца. Але не змог, ойча, не здолеў, не жадаў! Словы ў горле стылi. Калi цяпер iх вымаўляю, дык яны - абвiнавачанне i праклён, а калi яны павiнны былi быць малiтвай, кожнае з iх здавалася мне цяжэйшым за камень. Ойча, гэта была б благая малiтва!

Падрэ Тарквемада стаяў нерухомы.

- Цi можаш сказаць мне, браце Дыега, - сказаў праз хвiлiну, - хто тыя людзi, за якiх ты хацеў малiцца i на якiх ускладваеш вiну, такую вялiкую, на тваю думку?

Брат Дыега падняў да грудзей абедзве зацiснутыя далонi.

- Ойча! Гэтая сутана палiць мяне, яна душыць мяне.

- Браце Дыега!

- Палiць мяне, ойча, бо зганьбавана людзьмi, якiя носяць яе.

- Браце Дыега, я таксама нашу яе.

- I нiколi яна не душыла цябе? Скажы, нiколi цябе не трывожыць сорам, што людзi ў такiх самых сутанах...

Тарквемада вызвалiў з рукава далонь i рашучым рухам адсунуў ад сябе Дыега.

- Маўчы! Цi не разумееш, няшчасны, таго, што гаворыш? Цi ведаеш, хто я?

Брат Дыега знепрытомнена паглядзеў палкiмi вачыма на старога.

- Хто ты? Не ведаю! Ведаю, што знаю цябе здавён.

- Браце Дыега, - сказаў той цiха, амаль лагодна, - я брат Томас Тарквемада.

Дыега болесна ўсмiхнуўся.

- Навошта з мяне кпiш? Хочаш выпрабаваць маю адвагу? О не, ойча, няма ўва мне страху. Калi б замест цябе сапраўды стаяў тут перада мною сам айцец Тарквемада, я таксама не адмовiўся б ад нiводнага слова, што сказаў. Мая нянавiсць мацнейшая за страх. Няма ўва мне, ойча, месца страху.

- Браце Дыега, апамятайся, - сказаў вялебны айцец амаль шэптам, але з асаблiва моцным нацiскам, - ты стаiш перад Вялiкiм iнквiзiтарам.

Стала цiха. Брат Дыега з усё большым напружаннем у вачах узiраўся ў Тарквемаду. Пасля паднёс руку да лоба. Адчуў пад пальцамi халодны пот.

- Божа, - прашаптаў.

Адступiў на крок у глыбiню каплiцы i ў гэты момант зачапiў нагою падсвечнiк, якi стаяў з боку алтара. Твар яго скрывiўся, губы задрыжалi. Ён хутка нагнуўся i, схапiўшы цяжкi чатырохгранны падсвечнiк, замахнуўся iм на Тарквемаду. Аднак не ўдарыў. Стаяў з высока занесенай рукою, цяжка дыхаючы, з тварам, працятым нянавiсцю, але адначасова абяззброены спакоем i маўчаннем старца, якi не адступiў нi на крок, не зрабiў анi руху на абарону. З яго нерухомай постацi бiла такая сабраная i цвёрдая сiла, што праз хвiлiну Дыега заплюшчыў павекi, i, хоць яшчэ стаяў замахнуўшыся, - падсвечнiк выпаў з рукi i, з ляскатам стукнуўшыся аб каменныя сходкi алтара, пакацiўся з iх i застыў каля ног Тарквемады. Гулкае рэха разарвала цiшыню цемры, i адзiн яго гук асаблiва доўга i працяжна звiнеў недзе пад самым скляпеннем царквы, пасля ўсё раптам змоўкла, i цiшыня стала яшчэ глыбейшая.

Дыега расплюшчыў вочы.

- Чаму не клiчаце сваю ахову, вялебны пане? - спытаў высокiм i ясным, вельмi маладым голасам. - Рабiце, што прывыклi рабiць пры падобных акалiчнасцях.

Падрэ Тарквемада адвярнуўся i, расхiнуўшы на грудзях сутану, укленчыў перад алтаром.

- Сыне мой, - сказаў напаўголаса, - укленчы побач са мною.

Дыега хвiлiну стаяў нерухомы, пасля раптам рэзка павярнуўся да Тарквемады i ўкленчыў не далей чым на выцягнутую руку.

Каганец, якi свяцiўся ў глыбiнi алтара, кiдаў мiгатлiвы бляск на абодвух.

Вялебны айцец склаў далонi на малiтву.

- Паўтарай, сыне мой, за мною: "Ойча наш, якi сутны на небе..."

Дыега ўзняў вочы, але навокал было занадта цёмна, каб ён мог затрымаць позiрк на доўгiх пратэсах, якiя пасмамi жаўтаватага палатна звiсалi абапал амбона, заўсёды ўдзень напамiнаючы iмёны i правiны людзей, спаленых Святым трыбуналам. Цяпер толькi невыразны цень гэтых злавесных палотнаў нiк у глыбiнi камянiцы.

- "Ойча наш, якi сутны на небе", - сказаў нарэшце ясным i звонкiм голасам, як перад тым.

- "Хай свяцiцца iмя тваё".

- "Хай свяцiцца iмя тваё".

Дыега адчуў спазмы ў горле i гарачыя слёзы пад павекамi.

- "Хай прыйдзе царства тваё", - сказаў ён цiха, каб не выдаць дрыжання голасу.

- "Хай будзе воля твая як у небе, так i на зямлi".

Дыега паўтарыў i гэтую фразу, але яшчэ цiшэй. Ён адчуваў, што з наступным радком не авалодае ўзрушанасцю, якая нахлынула на яго, i заплача ўголас. Але вялебны айцец Вялiкi iнквiзiтар больш не малiўся. Ён замоўк, зацiснуў далонямi скронi, нiбы забыўся на таго, хто кленчыў побач з iм.

Сiгнатурка сёстраў кармелiтак зноў пачала званiць удалечынi. Падрэ Тарквемада ўзняў галаву.

- Аман, - сказаў моцным, сабраным голасам. - Браце Дыега!

- Пане?

- Вяртайся, сыне мой, да сябе. Неўзабаве развiднее, чакае цябе, як я думаю, нялёгкi дзень.

- Абы каб стаў пачаткам апошняга! - усклiкнуў Дыега.

На гэта Тарквемада сказаў:

- Кожны чалавек пан i адначасова слуга свайго лёсу. Iдзi ўжо requiescere in pасе ў сваю цэлю, чакай, пакуль не атрымаеш новых указанняў ад вышэйшых.

Ноч сапраўды канчалася, i, калi брат Дыега iшоў кляштарным дзядзiнцам, на небе, ужо на ўсходзе асветленым блакiтнаватым водблiскам, зоркi пачалi тухнуць. Мглiстая шэрань золку залiвала паветра, i холад гэтай апошняй начной гадзiны быў асаблiва пранiзлiвы.

У ценi каланады стаяў чалавек. Дыега спынiўся, пасля падышоў блiжэй.

- Гэта ты, Матэа?

- Я, - сказаў той. - Адкуль iдзеш? Ты быў у царкве?

- Быў.

- Божа вялiкi! Ты бачыў яго?

- Пра каго ты? Я бачыў д'ябла.

- Дыега!

- На гэты раз ён перамог мяне. Я малiўся з iм.

Брат Матэа схапiў яго за руку.

- Дыега, мой маленькi Дыега. Я прачнуўся ноччу, пайшоў у тваю келлю, але яна была пустая. Пасля ў калiдоры мне загарадзiў дарогу малады рыцар, адзiн з яго служак. Ён спытаўся ў мяне: "Куды вы iдзяце, вялебны браце?" Я адказаў: "У царкву". Тады ён крануў мяне за плячо i сказаў: "Ужо ноч, вялебны браце, не перабiвайце нашаму шаноўнаму айцу хвiлiн самотнага роздуму". Я тут чакаў цябе, Дыега. Вельмi доўга чакаў.

Дыега падняў галаву.

- Навошта?

- Я баяўся за цябе. Нашто ты хочаш загубiць сябе? Што гэта азначае, што ты малiўся разам з iм?

- Нiчога, - сказаў Дыега, гледзячы ў змрок пад нiзкiмi скляпеннямi аркад.

- Нiчога?

- Я хацеў забiць яго, а пасля паўтараў за iм пацеры.

Брат Матэа здрыгануўся.

- Дыега, што ты зрабiў з сабою? Нашто па сваёй волi аддаешся ў рукi непрыяцелю?

Дыега пацiснуў плячыма.

- Не ведаю. А пра што ты, уласна, кажаш? I так няма ратунку. Можна звар'яцець або самога сябе знiшчыць. Гэта ўсё.

- Яшчэ ёсць Бог!

Дыега адвёў руку.

- Бывай, Матэа. Я стамiўся, хачу спаць, rеqeiescerе in расе, як ён наказаў мне, вялебны айцец.

- Дыега!

Дыега спынiўся каля ўвахода ў кляштар:

- Чаго?

- Я любiў цябе за чысцiню твайго сумлення, як нiкога на свеце.

- Чаму кажаш - любiў?

- Дыега, калi што якое станецца, малю цябе, зберажы сваё сумленне.

- Што гэта азначае?

- Што?

- Сумленне.

- Будзь самiм сабою.

- Толькi таго?

- Гэта ўсё.

- Усё? Усё заўсёды азначае найменш. Я застаюся самiм сабою, калi раблю адно, i застаюся самiм сабою, калi раблю нешта зусiм другое. Цi ў страху таксама ёсць сумленне?

- Дыега, нават скажоная праўда не перастае быць праўдай.

- Ах, так! - сказаў Дыега. - Будзь здаровы.

Дыега заснуў адразу i так моцна, што, калi прачнуўся надвячоркам, не мог разабрацца, цi гэта досвiтак, цi ўжо змяркаецца. Нейкую хвiлiну ляжаў нерухома ў тупой стоме, i, перш чым паспеў абудзiцца ад гэтага памарачэння, заснуў зноў, i амаль адразу, у глыбокiм сне вельмi востра i раптоўна ўсвядомiў, што не спiць i што не адзiн у келлi. Аднак ён не расплюшчыў вачэй. Ведаў, што тое, што павiнна стацца, станецца, але хацеў адсунуць гэтую непазбежную, хоць яшчэ i невядомую, неабходнасць на некалькi хвiлiн, каб сабрацца з думкамi. "Нельга мне баяцца", - падумаў ён, але адначасова адчуваў, што страх нiбы толькi i чакаў позвы, - сэрца забiлася хутчэй, халадок прабег па скронях i шчоках. "Не, не, толькi не гэта!" - сказаў ён уголас i паглядзеў.

Пасярод келлi стаяў падрэ Тарквемада. Было цёмна, але ноч за акном здавалася амаль яснай, нiбы ахопленыя водблiскамi вялiзнага пажару. "Адкуль гэтае святло?" - падумаў ён. Яшчэ нiколi ён не бачыў яснасцi, адначасова халоднай i мёртвай. Устаў.

- Вы прыйшлi, пане? - сказаў проста.

Сапраўды, калi ён i адчуваў у гэты момант здзiўленне, дык толькi з той прычыны, што зусiм не здзiвiўся.

- Як бачыш, - сказаў Тарквемада. - Я ж сказаў табе, што кожны чалавек - i пан i слуга свайго лёсу.

- Ты мне гэта казаў, пане? - здзiвiўся Дыега. - Калi?

- Ужо не памятаеш?

Дыега пацёр лоб.

- Так, нешта прыгадваю. I таму ты прыйшоў? Не разумею цябе, пане? Ты - не я, i мой лёс - не твой.

- Ты так думаеш, сыне мой? Няўжо ты памылiўся, кажучы, што ведаеш мяне даўно?

- Не, пане, не памылiўся. Сапраўды ведаю цябе так даўно, як толькi хапае памяцi.

- Ну i?..

- Але ты - не я. Калi я ўбачыў цябе першы раз, так, цяпер я ўсё прыпамiнаю, менавiта таму мне здалося, што ведаю цябе даўно, што ты не быў мною. Ты - мая процiлегласць, маё адмаўленне.

- Дапусцiм. Аднак жа цi ты не ведаеш мяне, каго называеш сваёй процiлегласцю i сваiм адмаўленнем, дакладней i лепей, чым сябе самаго? Маўчыш? Значыцца, згаджаешся?

- О не, пане! Маўчанне не заўсёды азначае згоду. Я замоўк, бо не мог адмаўляць, што ведаю цябе добра.

- А сябе? Цi ведаеш сябе лепш, чым мяне? Ведаеш пра сябе ўсё?

- Хто ж ведае пра сябе ўсё?

- Дык, можа, ведаеш усё пра мяне?

Дыега завагаўся.

- Так, пане, - сказаў нарэшце цвёрда. - Пра цябе - усё.

I адразу зразумеў, што гэтае прызнанне размiнулася з мэтай, прайшло мiма старога.

- Дзе ж тады мяжа памiж табою i мною? - спытаўся Тарквемада. - Цi не iлюзiя гэта, якую ты сам у сабе стварыў?

- Значыцца, усё-такi сам!

Тарквемада, здавалася, не заўважыў трыумфальнай iнтанацыi ў голасе Дыега.

- Калi ты ведаеш мяне, а я - не ты, калi ты ведаеш мяне лепш, чым сябе, дык, можа, i ты - не ты ў такiм сэнсе, як табе думаецца. Можа, тваёй натуры ўласцiва перш за ўсё тое, што ты ведаеш дакладна i ўсебакова, а не тое, што сам расцэньваеш як няяснае i цьмянае.

- Што ж, па-твойму, азначае - быць самiм сабою?

- Быць, - адказаў Дыега без вагання.

- А можа, ведаць? Цi можаш ты iснаваць, дзякуючы несвядомасцi, пазбаўляючы iснаванне свядомасцi? Што вырашае тваё прызначэнне: iснаванне цi свядомасць?

- Ведаю, - усклiкнуў Дыега, - ты хочаш забiць маю свядомасць.

Тарквемада ўсмiхнуўся, нiбы нешта разумеючы.

- Наадварот.

- Хочаш, каб яна была тваёй?

- Падсунь мне крэсла, сыне мой, - сказаў Тарквемада.

Дыега зрабiў гэта, пасля стаў перад iм.

- Хочаш забраць у мяне маю свядомасць, - паўтарыў ён.

Тарквемада рухам, быццам яму холадна, падцягнуў пад шыю цёмную сутану. Маўчаў, раздумваючы.

- Бог, сыне мой, - сказаў нарэшце, - асаблiвай любоўю адарае палкiя душы. Не часта людзям даецца палкасць. Калi ж, аднак, ты так багата адораны, тым болей, сыне мой, ты павiнен думаць, якiм мэтам служыць твая палкасць.

- А, дык усё-такi яна мая!

- Цi служыць царству божаму цi царству сатаны.

- Iначай, ойча, чым ты, я ўяўляю сабе царства божае.

Тарквемада падняў галаву, i позiрк яго цёмных глыбока пасаджаных вачэй застыў на Дыега.

- Памыляешся, бо нават сама смелай думкай ты не патрапiш асягнуць царства божае. Ты не бачыш i не разумееш яго. Думаў ты калi: можа, палкасць твая выява волi божай, можа, абяртаецца супраць яе? Цi наблiжае перамогу праўды, цi бунтуе супраць асноў праўды? Цi наша гэта, хрысцiянская палкасць, цi чужая нам духам, ератыцкая, варожая? З палкасцю, сыне мой, бывае так, як з кожнай чалавечай рэччу; не iснуючы сама ў сабе, яна, у адарваннi ад заблытаных спраў свету, можа абярнуць сваю гвалтоўную сiлу як на дабро, так i на зло, адзiн раз служыць праўдзе, а другi раз кiруе сваё дзеянне супраць яе? Ты хрысцiянiн?

- Ойча вялебны, калi б я не быў хрысцiянiнам, не кранала б мяне так вiна маiх братоў.

- Ты сын царквы?

- Ойча, калi б царква магла гучна i свабодна гаварыць вуснамi праведных, дык на ўвесь свет, на ўсе хрысцiянскiя краiны разнёсся б страшлiвы крык роспачы, не! што я кажу? не роспачы... крык гневу скалануў бы зямлю. Божа мой, што зрабiлi з вучэннем Хрыста? Якую праўду можна знайсцi там, дзе яна трымаецца толькi на хлуснi, гвалце i прымусе? Хрыстос казаў, што любоў усё можа, горы здолее перанесцi...

- Горы, горы! - голас Тарквемады па-старэчы заскрыпеў. - Павярхоўна, сыне мой, разумееш навуку Хрыстовую. Ты яшчэ не прасякнуўся ўсёй глыбiнёю праўды. Што ты ведаеш пра шляхi, якiмi належыць весцi люд да збавення? Што ты ведаеш пра павольнае, векавечнае збудаванне божага царства? Ты са сваiм вопытам, меншым за жменьку пяску. Што ты бачыў, што перажыў?

- Многае, ойча, бачыў. Бачыў сама жудасны гвалт, якi чынiлi з людзьмi, бачыў, як глумiцца годнасць чалавечая...

- А што ты ведаеш пра ажыццяўленне вучэння Хрыста? Што табе вядома са складанага ператварэння слоў у дзеянне? Цi ведаеш ты формы i памеры зла? Цi ведаеш ты абавязкi, якiя садзейнiчаюць упарадкаванню? А чалавек, натура чалавечая! Што ты ведаеш пра чалавека?

- Я сам чалавек.

- Якi?

- Чалавек.

- У чалавечай форме i ератыкi i паганцы. Цi прызнаеш ты, што вучэнне царквы - адзiная праўда i няма, апроч яе, нiякай iншай праўды?

- Ойча, я не адступнiк.

- А праўда - цi не ёсць яна дабро?

- Дабро, ойча. Найбольшае дабро.

- Калi ж праўда - гэта дабро, дык што такое скрыўленне праўды - цi не зло гэта? А зло, цi не трэба яго вынiшчаць i ламаць? Цi мы павiнны дазволiць, каб яно ўбiралася ў сiлу? Не, мой сыне, не дастаткова толькi прызнаваць праўду. Праўду трэба абараняць ад усякiх яўных i замаскаваных падкопаў зла. Праўду трэба мацаваць штодзённа, кожную гадзiну i хвiлiну.

"Адкуль гэта святло?" - зноў падумаў Дыега. I сказаў няўпэўнена:

- Ойча, а калi мы абараняем праўду нягоднымi сродкамi, дык цi не агняздуецца зло ў самым сэрцы праўды?

- Што ты называеш нягоднымi сродкамi? Ужыванне сiлы? Меч справядлiвасцi? Падумай, чым бы стала праўда, калi б не была здольная ўжываць сiлу i калi б у яе руцэ не было зброi, якою можна забяспечыць права. Не, нiчога ты не ведаеш пра натуру чалавека!

- Я ведаю, што людзi пакутуюць i мучацца звыш меры сваiх правiнаў, а часта i без вiны.

- Я таксама ведаю гэта.

- Ты?

- Святая iнквiзiцыя, мой сыне, дастаткова моцна апiраецца на зямлю i добра ведае, што на ёй робiцца. Але хто ж асмелiцца сцвярджаць, што царства божае можна збудаваць без пакут, крыўд i ахвяр? Чалавек, сыне мой, - iстота ўшчэрбная, слабая, кволая. Лёгка паддаецца спакусам зла i вельмi часта не можа нават супрацьпаставiць гэтым сваiм натуральным схiльнасцям сваё ўсведамленне дабра. На жаль! Нiякаму чалавечаму пачуццю нельга цалкам даверыцца, нельга давяраць да канца нiякiм думкам. Сама лепшыя пачуццi могуць, як дым на ветры, мяняць свой кiрунак. Думка чалавека можа сёння кленчыць, а заўтра кусаць.

- Ойча, няўжо зло такое магутнае, такое шырокае?

- Небяспека зла, сыне мой, зусiм не грунтуецца на яго моцы. Дзякуючы iснаванню царквы зло аслаблена ў самiм сваiм зародку, разадрана супярэчнасцямi. Злачынствы пажыраюць сябе ўзаемна, а грахi i заганы змагаюцца самi з сабою, разам гнiюць; ерась, адрываючыся ад праўды, курчыцца ў такiх самых канвульсiях. Не, зло не магутнае i не непераможнае! Гэта чалавек слабы, i дзякуючы яго пахiбнасцi, заганнасцi i несвядомасцi зло можа ўзнаўляць сваю сiлу, набываць нечаканыя формы, часта замаскаваныя, вельмi жывучыя. Што мог бы зрабiць чалавек, аддадзены толькi сваёй сiле? Сыне мой, царства божае яшчэ не ўвайшло ў свядомасць людзей. Але цi ж азначае гэта, што чалавецтва не дасягне збавення? Не! Трэба вучыць людзей насуперак iх волi. Трэба гады ў гады фармiраваць свядомасць чалавека, знiшчаючы ў ёй зло, якое затрымлiвае прыход царства божага. Людзьмi трэба кiраваць, разумееш, мой сыне? Правiць! I гэта наша задача. На нас, на Святую iнквiзiцыю, ускладзены гэты вялiкi гонар. Мы тыя, каго Бог паставiў у пешыя шэрагi сваiх войскаў. Мы - мозг i меч праўды, прынамсi, думка i дзеянне павiнны быць адзiныя.

- Людзi пакутуюць, - цiха сказаў Дыега.

- Ведаю. Але ж не хто-небудзь, а менавiта мы хочам вызвалiць iх ад гэтых пакут. Мы хочам, каб не было нiякiх пакут i супярэчнасцяў.

- Калi?

- Пытаешся - калi? Праз сто, праз дзвесце, можа, праз тысячу гадоў. Мудрасцi павiнна спадарожнiчаць цярплiвасць. Многа часу сплыве, пакуль чалавецтва, вызваленае ад абавязковага прымусу ўжо цяпер, самахоць i свядома, прыняўшы нашы прынцыпы i iмкнучыся да выратавання, паўсюль прыме святло вечнай праўды, каб самому стаць вечнасцю.

Дыега закрыў твар далонямi.

- Ойча мой, у галаве ў мяне месiва, чую сябе так, нiбы ты скiнуў мяне ў страшную прорву.

- Змагайся ў яе змроку, каб вывесцi чалавецтва да поўнага святла.

- Што ж я магу табе, ойча вялебны, сказаць? Я люблю людзей цяпер, сёння?

- Нiс еt nuns? Гэта добра. З любовi нараджаецца лiтасць, а яна непазбежна ператвараецца ў пагарду.

Дыега ўздрыгнуў.

- Не!

- Калi б ты не любiў людзей сёння, не мог бы пагарджаць iмi заўтра.

- Я не хачу пагарджаць людзьмi.

- А здолееш любiць iстоты пахiбныя i заганныя? Скажоныя падступнасцю, iстоты вераломныя i здраднiцкiя?

- Я магу iх зразумець. Магу дапамагаць iм.

- Дабру, а не злу трэба дапамагаць. А што з той любовi? Цi не парушае яна раўнавагi душы? Цi не зацямняе яснасць распазнання, цi не нашэптвае парады прабачаць там, дзе патрэбна суровая безумоўнасць? За любоўю заўсёды павiнен хадзiць яе цень - слабасць.

- Не! - закрычаў Дыега. - Каханне, любоў - сiла.

- Любоў - слабасць. Яна ж не толькi не ўзмацняе ў нас нянавiсць да зла, а сваёй лiтасцю, якая не што iншае, як прызнанне людской нэндзы i згода на гэту нэндзу, вымушае нас, урэшце, скарыцца злу. Не, мой сыне, любовi няма месца ў натуры праўды, якая змагаецца. Любячы праўду, не можаш нi кахаць, нi лiтавацца з таго, што супрацьпастаўляецца ёй. Што да праўды, дык тут няма непадазроных людзей. Усе пад падазрэннем. У кожным чалавеку можа пасялiцца зло, зло, якое ў пару не было спынена - i яно паглыбляецца, раз'ядае душу, i, нарэшце, толькi нейкi крок аддзяляе яе ад мяжы, за якою чалавек, заблудзiўшыся, робiцца небяспечным ворагам, носьбiтам злачынных ератычных поглядаў. Кожны грэх, сыне мой, у сваёй завязi - грэх супраць праўды. А што такое любоў у параўнаннi з гэтым велiзарным скажэннем? Што такое душа, ахопленая любоўю, але заглушаная болем пакуты i змучаная лiтасцю?

- А пагарда? - шапнуў Дыега.

- Пагарда да слабасцi i злачынства, яна адна дазваляе меркаваць i разважаць, яна адна вучыць, як адольваць слабасць i нiшчыць злачыннасць.

- I таму вы хочаце прагнаць са свету любоў? Божа, адабралi ўжо ў людзей усё: годнасць, адвагу, чыстасць пачуццяў, свабоду...

- Чаму ты кажаш - вы? Ты ж хочаш таго самага, што i мы, толькi не знайшоў яшчэ нас у самiм сабе.

- Вы ненавiдзiце любоў.

- Памыляешся, зноў памыляешся. Калi хто любiць праўду i падпарадкоўвае ёй сваё жыццё, тады любоў павiнна заставацца для яго пачуццём усёахопным i звышупарадкаваным у сваёй незямной дасканаласцi.

- Незямной?

- Бо трыумфальная любоў узносiцца над намi, як зорка, як святло ў начы, i, асвятляючы бездарожжа, каб чалавек не заблудзiўся, паказвае сапраўдныя шляхi. Хто ж, аднак, спяшаючыся да мэты, нясе ў руках зорку або жывы агонь паходнi? Жар асляпiў бы нас, спапялiў бы. Толькi водблiск любовi нам служыць.

- Водблiск?

- Гэта i ёсць пагарда. Любоў дазваляе бачыць i ахоплiвае вялiкiя мэты прадвызначэння, аднак жа мы можам выяўляць гэтыя высокiя мэты не праз яе, а праз пагарду.

- Ойча, я губляюся, не могучы паспець за тваiмi думкамi. Ты кажаш пагарда. А што такое пагарда?

- Зямныя рукi любовi. I падумай цяпер, якiя моцныя i дужыя, палкiя i адважныя павiнны быць гэтыя рукi, калi яны пераворваюць людскiя душы i помыслы гэтаксама, як плуг пераворвае зямлю, каб размякчыць, падняць глебу, павырываць зелле i падрыхтаваць грунт пад пасеў i будучы плён.

- Ты ўвесь час гаворыш пра будучае. Царства божае!

- Мы жывём дзеля яго.

- У чалавека толькi адно жыццё.

- Адно зямное i адно вечнае... Цi ж з гэтай непаўтаральнасцi не вынiкае наказ не кiдаць сваiм жыццём, сваiмi думкамi i ўчынкамi ценю на тых, хто прыйдзе пасля нас? Чаму адно хворае iснаванне павiнна атручваць другое, а грахi i злачынствы аднаго чалавека павiнны класцiся цяжарам на плечы iншых?

Дыега маўчаў. Яму здавалася, што недзе вельмi далёка, у глыбiнi нязмерна мёртвага i халоднага святла месячнай ночы б'юць званы. Нейкую хвiлiну Дыега прыслухоўваўся, Было цiха.

Спытаўся напаўголаса:

- Ойча, навошта кажаш мне ўсё гэта? Цi ж я ўжо не асуджаны?

Тарквемада ўстаў з крэсла.

- Так, гэта праўда, - сказаў амаль дзiцячым голасам. - Твой вырак зроблены.

Дыега схiлiў галаву. "Нельга мне баяцца", - падумаў.

- Ты сам сабе сказаў вырак.

- Я?

- Цi ж ты не адважны i не палкi?

- Я?

- Ты! I таму ты наш. Нiчога не кажы, потым будзеш гаварыць. Мы нiколi не адмаўляемся ад таго, што наша. Думаеш, я не ведаю, як вакол Святых трыбуналаў збiраюцца, а часам i пралазяць у iх малыя i нiкчэмныя, баязлiвыя, людзi з карлiкавай помслiвасцю, ахопленыя прагай нажывы?

- Ведаеш i пагаджаешся?

- На жаль, мы мусiлi пакуль што карыстацца i iх паслугамi, нават больш, мусiлi цярпець iх нiкчэмнасць, пакуль яны служаць нашым мэтам. А можа, ты думаеш, сыне, я не разумею, што не так сапраўднае вызнанне нашай справы i нашых мэт, як чэрпанне матэрыяльных каштоўнасцяў на ўмацаванне свецкай улады прываблiвае да Святой iнквiзiцыi сама высокiх i годных асоб каралеўства? Так, мы сапраўды даём iм вялiкiя маёнткi i грошы, але, як бы нi расла, як нi мацавалася свецкая ўлада - наша ўсё ж вышэйшая за iхнюю, i калi цалкам авалодае чалавечымi думкамi, нiхто, нiякая сiла не здолее супрацьстаяць ёй. Мы павiнны быць канчатковымi i адзiнымi, разумееш, сыне? Але, каб мы сталi такiмi, трон нашай улады павiнны трымаць на сваiх далонях людзi нязломныя, як сталь, палкiя i пiльныя, адважныя i бязмежна адданыя. Ты будзеш адзiн з iх. Ты не станеш аспрэчваць, што я ведаю гэта, а таму i прыйшоў да цябе, як да самога сябе. Ты адзiн з нямногiх людзей, якiя нараджаюцца з iмкненнем да праўды. Патрэба ў ёй жыве ў табе, як кроў, як дыханне, як бiццё сэрца. Ты памыляўся, блукаў, але, носячы ў сабе патрэбу праўды, як ты можаш ад яе ўцячы? Хочаш скочыць у прорву?

- Праўда, пра якую ты гаворыш, ойча, таксама як прорва. Чаму гэта так?

Тарквемада маўчаў.

- Ойча!

- Сыне мой, ты можаш яшчэ не разумець многiх складаных з'яў свету, але адно павiнен ведаць з усёй, на якую толькi здольны, пэўнасцю, што толькi поўнае паслушэнства павiнна запоўнiць усе помыслы i ўчынкi чалавека, якi змагаецца за праўду. Калi хочаш служыць веры, ты павiнен падпарадкоўвацца ўсiм яе абавязковым прынцыпам, без вагання, пытанняў i сумненняў, без ценю пабочных думак, з неабмежаваным даверам да кiраўнiцтва.

- Нават не разумеючы?

- Калi праўда абсалютна запоўнiць твае думкi, твае жаданнi i ўчынкi, калi ты i яна станеце адзiнствам, тады зразумеецца многае.

- Зноў адпасылаеш, ойча, да будучынi.

- А хто ты сёння без будучынi? Ад цябе залежыць, каб наблiзiць яе.

- I тады?..

- Час, якi iдзе, сыне мой, - як гара. Або па ёй узыходзiш на вяршыню, або коцiшся ўнiз.

- А калi дойдзеш да вяршынi?

- Не ведаю, - памаўчаўшы, сказаў Тарквемада. - Гэтага чалавек не можа ведаць. Гэта ведае толькi Бог.

Дыега зноў закрыў твар далонямi. Шчокi i скронi палалi, а рукi былi халодныя. У сабе ён таксама адчуваў холад.

- Чаго ж ты хочаш ад мяне, ойча? Што я павiнен зрабiць?

- Ведаеш, якая рознiца памiж чалавекам адважным i баязлiўцам?

Дыега адступiў на крок.

- Ведаеш?

- Ведаю, - адказаў цiха. - Але ведаю не сваiмi думкамi. Гэта ўжо твае думкi, ойча.

- Зноў вяртаешся да вонкавага размежавання: ты i я, а гэта ж думкi, у якiх праўда. Ты ўсё яшчэ баiшся самога сябе? Цi падумаў ты, што адважны чалавек прымае паслушэнства добраахвотна, а баязлiвец слухаецца са страху?

"Нельга мне баяцца", - падумаў Дыега.

- Не павiнна так быць, каб людзi мусiлi баяцца, - сказаў.

- Наадварот, - усклiкнуў Тарквемада, - чалавек у iстоце гаротны, i яго страх не толькi патрэбны, але абавязковы, неабходны. Калi мы хочам панiшчыць зло, мы павiнны ўсюды яго выяўляць i адкрываць, каб яно, паказанае ва ўсёй сваёй брыдоце, абуджала агiду, а найперш страх. Вось гэта праўда ўлады! Калi б у нейкi дзень раптам не хапiла вiнаватых, мы вымушаны былi б стварыць iх, бо яны ж нам патрэбныя, каб бесперастанна, у кожную хвiлiну можна было публiчна асуджаць i караць злачыннасць. Праўда, пакуль яна не пераможа канчаткова, не можа iснаваць без свайго супрацiўнiка - фальшу. Непарушнасць нашай улады, сыне мой, залежыць перш за ўсё ад таго, каб страх - выключаючы жменьку дабравольна паслухмяных, - стаў паўсюдным, запоўнiў усе сферы жыцця, усе сама патаемныя яго шчылiны i куточкi, каб нiхто не мог уявiць сабе жыцця без страху. Жонка няхай не давярае мужу, бацькi хай баяцца сваiх дзяцей, жанiх - абранкi, высокапастаўленыя - падуладных, i ўсе яны разам - усёведнай, усюдыiснай, карнай справядлiвасцi Святой iнквiзiцыi. Мы павiнны мець многа правоў i многа страху, разумееш, мой сыне?

Халодны бляск месяца асвятлiў раптам келлю, i ў гэтым незямным святле чорная постаць вялебнага айца Вялiкага iнквiзiтара як бы расла i раздавалася. Дыега, уражаны мёртвым святлом, заплюшчыў вочы.

- Ойча! - крыкнуў з роспаччу. - Царства страху цi не ёсць царства сатаны?

I ў гэты момант, чуючы рэха свайго голасу, пачаў падаць у прорву.

Абудзiўся ўвесь у поце, сэрца пульсавала моцнымi ўдарамi. У келлi быў змрок. У глыбiнi гарэў алiўкавы каганец. Затое непадалёк ад ложка, заклаўшы рукi ў рукавы хабiты, стаяў падрэ дэ ла Куэста.

Брат Дыега паспешна падхапiўся i, хоць ледзь трымаўся на нагах, сiлай прызвычаенасцi схiлiў галаву i скрыжаваў на грудзях рукi.

- Мiр з табою, брат Дыега, - напаўголаса сказаў вялебны айцец. - Прынёс табе вялiкую навiну.

Удалечынi азвалася сiгнатурка сясцёр кармелiтак. Дыега не смеў выпрастацца.

- Думаю, - трохi ўзвысiў голас падрэ дэ ла Куэста, - ты нават не здагадваешся, якое вялiкае шчасце выпала табе.

- Ойча, - шапнуў Дыега.

Той з хвiлiну маўчаў.

- Як твайму вярхоўнiку дастойны i вялебны айцец Вялiкi iнквiзiтар, сказаў нарэшце, - даручыў мне паведамiць табе, сыне, што ты заклiканы на пасаду асабiстага сакратара Вялiкага iнквiзiтара.

Дыега стаяў нерухомы. Не думаў зусiм. Усё яшчэ адчуваў халодны пот на скронях i камяк у горле.

- Чакае цябе, мой сыне, вялiкая будучыня, - сказаў падрэ дэ ла Куэста.

Брат Дыега толькi цяпер адважыўся паглядзець на яго. Прыёр стаяў за некалькi крокаў ад яго. Усмiхаўся лагодна, а ў вачах у яго гарэла нянавiсць.

Раптоўны спакой ахапiў Дыега.

Раздзел другi

Аўтар старой кронiкi натуе, што Вялiкi iнквiзiтар, падрэ Томас Тарквемада, пакiнуўшы Вiла-Рэал, падаўся ў Таледа, а адтуль, у атачэннi яшчэ большага почату служак Святога афiцыума, скiраваў у каралеўства Арагон, у Сарагосу. Забавiўся там нейкi тыдзень, кiруючы следствам, што мела на мэце выкрыццё змовы, ахвярай якой стаў вялебны Пэдра д'Арбуэз, i, зрабiўшы ў гэтым больш, чым хто iншы, - паспяшаўся найкарацейшай дарогай у Валадолiд, бо чакалася, што Iх Каралеўскiя Мосцi, кароль Фердынанд i святая каралева Iзабэла, мелiся пад канец верасня пакiнуць ваенны лагер пад Малагай i вярнуцца ў сталiцу.

Брат Дыега, пабраўшы ганаровыя абавязкi сакратара Вялiкага iнквiзiтара, быў з гэтага часу блiзкi да асобы кiраўнiка i ўдзельнiчаў ва ўсiх нарадах, нават сама сакрэтных, якiя падрэ Тарквемада праводзiў у вузкiм коле сваiх правовых дарадцаў, дактарамi донам Хуанам Гуцiэрасам дэ Шабесам i донам Трыстанам дэ Медына. Так, апынуўшыся ў самым сэрцы найважнейшых дзяржаўных i рэлiгiйных падзей, брат Дыега хутка пачаў арыентавацца i разумець, што толькi праз сваё датыхчасовае адасабленне i праз несвядомасць ён бачыў у дзейнасцi Святой iнквiзiцыi трыумф беззаконня. Не спатрэбiлася шмат часу, каб ён зразумеў, што апынуўся не ў гушчы варожага хаосу, а наадварот: не абазнаны ў многiх складанасцях гэтага свету, ён стаяў цяпер перад зрубам новай законнасцi, якую Святая iнквiзiцыя ўводзiла разважна i вельмi дальнабачна, i перш за ўсё абапiраючыся на сама дасканалае веданне сапсутасцi людскiх душ i на клопат пра iх выратаванне.

Застаючыся ў ролi маўклiвага сведкi, якому вялебны айцец даручыў толькi запiсваць сама iстотнае з вядзення судоў i рашэнняў тайных нарад, ён з вялiкай увагай прыслухоўваўся да ўсяго, пра што там гаварылася, i, усё яшчэ шукаючы слядоў жахлiвых гвалтаў, не сутыкнуўся з нiводным рашэннем, якое б супярэчыла закону або вынiкала з бунтарскiх падступных намераў. Але, устаноўлiваючы новы парадак, задумваўся, - адкуль бралiся, як нараджалiся ўсе тыя статуты, што фармавалi гэты лад? Вырашаючы гэтае прынцыповае пытанне, брат Дыега пераканаўся, што кожны прыняты статут, без увагi на тое, цi ён вынiкаў з традыцый, цi духу новых паняццяў, - лагiчны i найперш адпавядаў патрэбам, вынiкаў з падзеяў жыцця; у настойлiвым iмкненнi да ўпарадкавання i пераацэнкi ў iмя найвышэйшага боскага сэнсу законы так хутка i рашуча мянялiся i пераўтваралiся ў формуле кожнай лiтары, што беспамылкова i цалкам патраплялi апярэджваць усё тое, з чаго яны вынiкалi i нараджалiся, робячы ўражанне, што яны, законы, насуперак сваiм крынiцам самi ў сабе рабiлiся абсалютам i ўжо хоць бы з гэтай прычыны былi абсалютам, неабходным для жыцця, хоць адначасова i непарыўна звязаным з асэнсаваннем яго прыроды.

Празрыстасць, а таксама агульны характар гэтых законаў, якiя складалi прынцыпы iснавання ў маналiтную i ўсёвытлумачальную цэласць, абуджалi ў маладым браце подзiў i павагу, хоць вынiкi дзеяння законаў па-ранейшаму, здавалася, супярэчылi рэфлексам яго сумлення. I таму ён адчуваў сябе ў гэты час асаблiва самотным i быў разгублены i ўзрушаны. Ён намагаўся забыцца, не ўспамiнаць мiнулае, але i пра будучыню стараўся не думаць.

Аднак час не стаяў на месцы, i кожная гадзiна, насуперак таму, чаго ён хацеў, была даверху запоўнена мiнулым i тымi рэчамi, якiя ў сваiх разнастайных, але туманных формах насялялi мiнулае. Зрэшты, заняты сваiмi цяперашнiмi абавязкамi, ён хутчэй меў дачыненне да чыстага механiзму законаў, чым да iх дзеяння сярод людзей. Адзiныя ж хвiлiны раўнавагi i ўнутранага спакою ён меў тады, калi, разважаючы над складанай структурай кiруючай улады, адказнай перад богам i народам, заставаўся сам-насам з адназначным сэнсам лiтар права.

Першыя весткi пра падзеi, якiя пасля смерцi вялебнага Пэдра д'Арбуэза разыгралiся ў Сарагосе, дайшлi да каралеўскага двара яшчэ да прыезду Вялiкага iнквiзiтара ў Валадолiд. Стала вядома, што змова, якая спачатку, паводле не вельмi дакладных i нават супярэчлiвых у некаторых падрабязнасцях данясенняў, здавалася выбрыкамi некалькiх залiшне экспансiўных i авантурных асоб, што такiм дзiўным чынам пратэставалi супраць канфiскацыi маёнткаў Святой iнквiзiцыяй, на самай справе аказалася змовай, што пагражала бяспецы каралеўства i царквы. Адзiн з забойцаў вялебнага д'Арбуэза, малады Вiдаль д'Уранса, думаючы, што прызнаннем уратуе жыццё (пазней яго коньмi вазiлi па вулiцах Сарагосы, чвартавалi, а рэшткi цела выкiнулi ў Эбра) - назваў шмат вядомых асоб, якiя былi ў прыязных стасунках з яго сеньёрам донам Хуанам дэ ла Абадыя. А ён, як зноў жа казалi пагудкi, у турме скончыў самагубствам. Некалькiм iншым, абвiнавачаным ва ўдзеле ў змове, i сярод iх слаўнаму рыцару дэ Санта Круз, удалося ўцячы ў Тулузу. Былi гэта, аднак, выпадкi адзiнкавыя.

Рука Святога афiцыума дзейнiчала хутка i спраўна. Пазбаўлялi волi не толькi тых, каго падазравалi ў змове, але i памагатараў уцекачоў. Вязьнiлi ў турму таксама сем'i i родзiчаў вiнаватых, асаблiва тых, чые бацькi або сыны паспелi ўцячы. I толькi цяпер стала шырока вядома, як многа знакамiтых, славутых сеньёраў каралеўства Арагон, што карысталiся агульнай павагай i мелi высокiя званнi, былi сапсуты жыдоўскiм паходжаннем. Сапраўднае аблiчча гэтых людзей адкрылася ва ўсёй iх злачыннай i хiтра замаскаванай аблудзе. У гэтай выключнай сiтуацыi належала ўвесцi новыя законы, i падрэ Тарквемада, дбаючы пра канчатковае выкараненне зла, неадкладна выдаў на патрэбы Святых трыбуналаў дэкрэт, якi дзякуючы некалькiм дзесяткам дакладна сфармуляваных параграфаў дазваляў беспамылкова выкрываць людзей, якiя ўтойвалi свае сапраўдныя перакананнi i пацiхеньку вызнавалi жыдоўскую веру. Зрэшты, цень злачынных iнтрыг i падкусаў упаў i на асоб limрiеsа dе sаngrе, iнакш кажучы, на тых, сведчанне чысцiнi крывi чыёй гаварыла за тое, што яны не мелi нiякiх жыдоўскiх цi маўрытанскiх дамешак. Падступны вораг здолеў глыбей, чым гэта мог хто-небудзь уявiць, улiць атруту ў людскiя помыслы i душы. Як высока здолела сягнуць злачыннасць, сведчыў факт, многiмi прызнаны малаверагодным, але ў святле прыведзеных Святым трыбуналам доказаў - дакладны, што ў арагонскай змове быў замяшаны, мiж iншым, нават адзiн каралеўскi сямейнiк, сястранец караля Фердынанда, малады гiдальга дон Хаiм, сын каралевы Элеаноры.

I ўсё-такi, нягледзячы на такiя трывожныя маральныя спусташэннi, непераможнае свяцiла каталiцкай веры вышэй чым калi-небудзь узнеслася менавiта ў тыя днi над бруднымi адкiдамi ератыцкiх злачынстваў. Браты дамiнiканцы, прамаўляючы да прававерных з амбонаў, пераканаўча павучалi люд, што ў забойстве, учыненым на асобе святога слугi Бога, лёгка распазнаць мудрае дзеянне божай абачлiвасцi, бо, калi б гэтай зброднi не зрабiлi, ворагi веры не былi б выкрытыя i, карыстаючыся свабодай i належнымi прывiлеямi, колькi ж яшчэ агiдных злачынстваў маглi б учынiць беспакарана, колькi лiха маглi б пасеяць у душах людзей!

Словы псалмы, напiсаныя на гербах i на пурпуровых пратэсах i харугвах Святой iнквiзiцыi, "Ехurgе Dоminе еt iudiса саusаm Тuаm" ззялi ў сувязi з апошнiмi падзеямi асаблiвым бляскам. Бо i сапраўды, сам Бог сышоў, каб змагацца за сваю справу.

У некаторых гарадах каралеўства, у Севiллi, у Хаэне i ў Куэнцы, якiя ўжо па некалькi гадоў мелi свае iнквiзiцыйныя трыбуналы, прыспешылi ўрачыстыя аўтадафэ, - i працэсii асуджаных, убраных у ганебныя высокiя каптуры i жоўтыя замары, у санбенiта i карозы, з камянямi i ланцугамi на шыi, з мёртвымi зялёнымi свечкамi ў руках, рушылi пад званы ўсiх цэркваў на пляцы пакарання квамадэра - раней, чым гэта было прадугледжана. Палалi вогнiшчы, жалезныя ланцугi душылi ератыкоў, якiя пакаялiся ў апошнюю хвiлiну, сотнi меншых грэшнiкаў выслалi на галеры, а апусцелыя турмы хутка запоўнiлi новымi вiнаватымi. З жадання дапамагчы зблуджаным у цэрквах абвяшчалi святочныя днi i пасля зачытання з амбонаў актаў веры заклiкалi ўсiх парафiян, каб яны, калi вiнаватыя або ведаюць што-небудзь пра вiну iншых, самi на працягу трыццацi дзён абвiнавацiлi сябе перад адпаведным трыбуналам. Адны рабiлi гэта, другiя падалi ахвярамi першых, i ўжо нiхто не быў пэўны за сваё жыццё, гонар i маёмасць. Нават нябожчыкаў даставала карная правiца святых трыбуналаў, i, калi ў вынiку чыйго-небудзь даносу iмя нябожчыка трапляла ў няславу, яго цела выкопвалi з асвянцонай зямлi i палiлi in effigiе на вогнiшчы, родзiчаў нябожчыка пазбаўлялi маёмасцi, годнасцi i ўсiх прывiлеяў. Так расла ў народзе набожнасць, i шырэў яе верны цень - страх.

Тым часам сталiца каралеўства рыхтавалася да ўрачыстага прыёму Вялiкага iнквiзiтара. Меркавалася, што згодна з даўнiм звычаем спецыяльны ганец загадзя папярэдзiць гарадскiя i духоўныя ўлады пра наблiжэнне поезда вялебнага айца. Аднак на гэты раз усё выйшла iнакш, падрэ Тарквемада прыехаў у Валадолiд зусiм неспадзявана, без папярэджання, прынамсi, на дзень раней, чым яго чакалi ў горадзе.

Уехаў ён у горад са сваёй свiтай позняй ноччу, даручыў брату Дыега, а не капiтану фамiльянтаў, дону Карласу дэ Сiгуру, некалькi заданняў, замкнуўся ў кляштарнай цэлi пры храме Санта Марыя ла Анцiгуа, дзе, бываючы ў сталiцы, прывык спыняцца.

Зацiшны кляштар за некалькi гадзiн ператварыўся ў ваенны лагер. Пасярод дзядзiнца, пад начным небам, разбiлi бiвакi фамiльянты Святога афiцыума. Ля муроў паставiлi ўзброеную варту. Нiкому нельга было пакiдаць кляштар, уваход у яго таксама быў сурова забаронены, i з той часткi старажытнага будынка, дзе пасялiўся падрэ Тарквемада, паспешна выбралiся браты, а iх келлi занялi вышэйшыя рангам фамiльянты. Гарадскiм дастойнiкам i спецыяльным пасланцам Двара, якiя яшчэ начной парой пачалi сцякацца ў Санта Марыя ла Анцiгуа, казалi каля кляштарнай брамы, што Вялiкi iнквiзiтар доўжыць час у модлах, замкнуўшыся ў келлi, i як сёння, так i заўтра нiкога прыняць не зможа. Сапраўды, вялебны айцец некалькi дзён не пакiдаў келлi, i адзiнымi асобамi, якiя мелi да яго доступ, былi брат Дыега i малады дон Радрыга дэ Кастра, якi якраз у той час i пры вельмi драматычных акалiчнасцях быў прызначаны капiтанам ахоўнiкаў Вялiкага iнквiзiтара.

Брат Дыега не клаўся ў гэтую першую ноч. З запалам навiцыя, а таксама з супярэчлiвымi пачуццямi чалавека, якi спасцiгае вышэйшую ступень далучэння да таямнiц, выконваў даручэннi i асабiста сачыў, цi дакладна ўсё зроблена, i, страшна гэтым стомлены - санлiвасць i змора ледзь не валiлi яго з ног, - у працэсе выканання гэтых важных наказаў заўважыў раптам, што ўсе навокал, нават састарэлы кляштарны прыёр, ставяцца да яго з найвялiкшай пашанай i з нейкiм страхам. Дыега адразу зразумеў, што ў гэтую вельмi доўгую, бясконцую ноч ён стаў нечакана для самога сябе жывым увасабленнем волi наймагутнейшага чалавека каралеўства. Гэта было яму новае i такое неадпаведнае. Ён адчуваў сваё цела, чуў свой голас, усведамляў свае рухi, але часам, калi, абыходзячы варту, спыняўся ў цемры пад велiзарным i нерухомым небам, пад халоднымi зоркамi, неяк раптам сцiралася ў iм усведамленне самога сябе, i адразу яго напаўняла балюча ўразлiвае пачуццё, што ён збiрае ў сваiм сэрцы водблiск сiлы, якая проста не ўмяшчаецца ў iм, але вартая бязмежнага замiлавання, захаплення i поўнай адданасцi ёй.

Ён нёс у сабе гэтае ўзвышанае, сканцэнтраванае ў сэрцы прасвятленне, калi ў пустым змрочышчы малога кляштарнага дзядзiнца наткнуўся на капiтана фамiльянтаў Святога афiцыума сеньёра дона Карласа дэ Сiгуру. Была яшчэ ноч i цiшыня. З-пад нiзкiх аркадак чулiся крокi варты.

- Чаму не спiце, сеньёр? - спытаўся з лагодным дакорам. - Хутка развiднее. Даволi, што я не сплю.

Сеньёр дэ Сiгура маўчаў. Ён быў худы i кашчавы, з цёмным маршчынiстым тварам. Слава ваенных подзвiгаў i хрысцiянскiх цнот ужо колькi гадоў апраменьвала iмя гэтага чалавека.

- Вам трэба адпачыць, сеньёр, - сказаў брат Дыега. - Як я мог пераканацца, вы вельмi дакладна выканалi ўсе даручэннi вялебнага айца. Можаце спаць спакойна. Я загадаю разбудзiць вас, калi зойдзе якая патрэба.

Стары рыцар, якi ўвесь час маўчаў, хвiлiну прыглядаўся да брата Дыега, пасля адвярнуўся i павольна, неяк унурыўшыся, адышоў у глыбiню дзядзiнца.

На досвiтку брат Дыега ўзяў з рук кляштарнага служкi сняданак вялебнага айца i асабiста занёс у келлю.

Падрэ Тарквемада ляжаў на вузкiм ложку, ён не спаў, ляжаў з расплюшчанымi вачыма. Брат Дыега паставiў на стол цынкавы паўмiсак з хлебам i сырам, кубак i два збаны, адзiн з вадой, другi з вiном.

- Прынёс вам мацунку, вялебны ойча, - сказаў напаўголаса.

Пасля, думаючы, што вялебны айцец хоча застацца адзiн, хацеў цiхенька выйсцi з келлi. Тады той сказаў:

- Пабудзь!

Брат Дыега схiлiў галаву.

- Добра, ойча.

- Падыдзi.

Падышоў.

- Што кажуць?

- Хто, ойча?

- Людзi.

- Прыязджаў маршалак з двара Iх Каралеўскiх Мосцяў...

Тарквемада нецярплiва махнуў рукою.

- Не пра тое пытаюся. Што кажуць людзi? Мае служкi, браты.

- Выконваюць твае загады, ойча.

Тарквемада абапёрся на локаць. Твар у яго быў вельмi знуджаны, шэры, як пасля бяссоннай начы, але ў паглядзе цёмных, глыбока запалых вачэй адчувалася напружаная энергiя.

- I ўсё?

- Ойча вялебны, - сказаў брат Дыега ясным юначым голасам, - я асабiста правяраў i сачыў, каб усе твае загады былi выкананыя. Я стараўся паспець усюды.

- Нiхто з маiх служак, нiхто з тутэйшых братоў не выказваў нiчога непатрэбнага.

- Ойча вялебны, я ўвесь час быў непадалеку ад ахоўнiкаў, часта нават яны мяне не заўважалi, але я не чуў, аднак, каб чые-небудзь вусны вымавiлi што, не вартае хрысцiянiна.

- Мяцежным намерам, - сказаў Тарквемада так, нiбы разважаў уголас, - не заўсёды патрэбны словы.

Брат Дыега завагаўся, пасля смела паглядзеў Вялiкаму iнквiзiтару ў вочы.

- Бачу, што маеш яшчэ нешта сказаць мне.

- Так, ойча.

- Кажы.

- Прабач, ойча, можа, я памыляюся. Што праўда, я не чуў слоў, вартых асуджэння, але ўтоiў бы занадта многа, калi б не сказаў, што, як на мой толк, ёсць, на жаль, чалавек у тваiм атачэннi, якi будзiць ува мне непакой.

Тарквемада маўчаў, але брат Дыега без замяшання вытрымаў яго позiрк.

- Цi ведаеш, сыне мой, - сказаў нарэшце вялебны айцец, - што пiльнасць вымагае, каб кожнае абвiнавачанне было праверана i пацверджана.

- Ведаю, ойча.

- Нiшто не можа быць занядбана i абыдзена ўвагай, i калi ў кiм-небудзь нараджаецца хоць цень падазрэння да другога чалавека, ён павiнен разумець, што, яшчэ не даказаўшы вiны, ён стварае ўражанне верагоднасцi яе iснавання.

- Ведаю, ойча.

- Абдумаў сваё абвiнавачанне?

- Так, ойча, вельмi добра абдумаў.

- Ну i?..

- Думаю пра капiтана тваiх служак, ойча.

Тарквемада, здавалася, не здзiвiўся, толькi паблажлiва ўсмiхнуўся.

- Высока забiраеш, сыне мой. У сеньёра дэ Сiгура слава беззаганнага хрысцiянiна i рыцара.

- Ведаю, ойча. Аднак мне здаецца, што ён чалавек, якi занадта замыкаецца ў сваiх думках.

- I гэта ўсё, чым можаш папракнуць яго?

Брат Дыега маўчаў. Тады Тарквемада ўстаў i паклаў далонь на яго плячо.

- Чалавек - iстота, якая ўмее думаць, мой сыне.

- Так, ойча. Таму я i не кiдаю сеньёру дэ Карласу папроку за тое, што ён думае, але я пабаяўся б яму даверыцца.

- Чаму ж?

- Ён робiць уражанне, нiбы спрабуе схаваць свае думкi.

"Божа, - тут жа падумаў ён, - ты ведаеш мае намеры, ведаеш - тое, што я раблю, не раблю з нелюбовi".

- Чым цябе абразiў сеньёр дэ Сiгура? - спытаўся Тарквемада.

Румянец залiў твар Дыега.

- Чым абразiў мяне, ойча? О, ойча, нават выказваючы мне маўклiвую пагарду, як сеньёр дэ Сiгура мог бы мяне абразiць, калi я па тваiм загадзе быў больш чым самiм сабой.

Падрэ Тарквемада нiчога не адказаў. Ён падышоў да акна i заклаў далонi ў рукавы хабiты.

- Вам трэба паснедаць, вялебны ойча, - цiха сказаў Дыега. - Вы ж нiчога не елi з учарашняга полудня.

"Божа, - думаў Тарквемада, - цi ж дазволена мне забываць, што я не маю права рабiць нiчога такога, што магло б паставiць пад сумненне чыстыя намеры гэтага хлопца? Цi ж ёсць што важнейшае за ўцверджанне маладой веры? А перад аблiччам зла, якое можа ўзнiкаць усюды, цi не лепей дапусцiць памылку ў адносiнах да аднаго чалавека, чым хоць на хвiлiну блiзарука прагледзець магчымасць зла? Як жа можа, зрэшты, iснаваць вiна без абвiнаваўцы? Толькi праз праўду, якая адзiная, мы можам распазнаць зганьбаванне праўды. Але хто ж тады стварае вiну? Абвiнаваўца? Калi ён, то ў што трэба спачатку паверыць: у абвiнавачанне цi ў факты, якiя без абвiнавачання яшчэ не могуць мець адзнак пахiбы?"

- Сыне мой, - сказаў.

- Так, ойча.

- Думаю, ты зразумеў, што я хацеў сказаць, кажучы, што кожнае абвiнавачанне патрабуе пацверджання i праверкi?

- Так, ойча.

- Iдзi i пашукай сеньёра дона Карласа. Скажы, каб яго разбудзiлi, калi ён спiць. Скажы, што я хачу бачыць яго.

Брат зрабiў рух, нiбы хацеў нешта сказаць, але, не сказаўшы нiчога, выйшаў.

Свiтала спакваля, нiзкiя хмары аблажылi неба i дапаўнялi цемру ночы. У глыбiнi змроку бiлi ранiшнiя званы гарадскiх храмаў. Тут, у мурах Санта Марыя ла Анцiгуа, стаяла цiшыня.

Падрэ Тарквемада задуменны стаяў каля акна, нарэшце павярнуўся i падышоў да стала. Але да ежы не дакрануўся. Падняў руку, каб перажагнаць стол, пасля дастаў з-пад хабiты скапулiр, адчынiў яго i тое, што было ў iм, высыпаў у збан з вiном.

Калi неўзабаве сеньёр дэ Сiгура, папярэджаны братам Дыега, увайшоў у келлю, вялебны айцец кленчыў каля ложка i малiўся. Стары рыцар перахрысцiўся кароткiм салдацкiм рухам i, адышоўшы да сцяны, моўчкi чакаў, пакуль Вялiкi iнквiзiтар закончыць малiтву. Праз хвiлiну падрэ Тарквемада ўстаў. Брат Дыега, вельмi бледны, запытальна паглядзеў на яго.

- Застанься, - сказаў вялебны айцец.

Пасля павярнуўся да сеньёра дона Карласа.

- Мiр з табою, шаноўны капiтане.

Той з павагай схiлiў галаву.

- I з табой, вялебны ойча. Брат Дыега сказаў, што вы хацелi бачыць мяне. Маеце якiя даручэннi?

- Нiякiх. Бадай, мне патрэбна твая парада, твая дасведчанасць.

Ён падсунуў да акна крэсла i сеў так, каб твар быў у святле.

- Апошнiм часам я многа думаў, - пачаў цiха i глыбакамысна, нiбы гаворачы да самога сябе. - Думаў таксама i пра тое, што вы сказалi мне некалькi дзён назад, яшчэ ў Сарагосе.

Збарознены цёмнымi маршчынамi твар сеньёра дэ Сiгуры засвяцiўся амаль маладым запалам.

- Памятаю, вялебны ойча. I настойваю, каб вы дазволiлi нам з яшчэ большым, чым дагэтуль, клопатам i ўвагай сачыць за вашай асабiстай бяспекай. Ворагi...

- Так ненавiдзяць мяне?

- Ойча вялебны, нянавiсць ворагаў...

- Ведаю, маеш рацыю. Вядома, пакуль праўда не возьме верх, мы можам вымяраць яе сiлу нянавiсцю нашых ворагаў.

- Як жа ворагам не ненавiдзець цябе? Тваё жыццё, вялебны ойча...

- Слушна. Не думай, сыне мой, я ведаю, што з характару маiх абавязкаў менавiта мне даручана асобая мiсiя ўсю моц свайго розуму прысвяцiць будове падмурка пад справу Святой iнквiзiцыi. Божа ўсемагутны, трэба, на жаль, сказаць, - справа гэтая яшчэ не ўмацаваная ў хрысцiянскiм свеце, i можна смела i не баючыся папрокаў за пыху сцвярджаць, што менавiта мы тут, у нашым каралеўстве, - адзiны i найбольшай важнасцi ўзор веры, i мы перадаём усiм астатнiм каталiцкiм народам навуку нашага вопыту, як парадак сталяваць на зямлi i якiмi метадамi ламаць супрацiўленне ворагаў.

- Хай Бог спрыяе нашым пачынанням, - сказаў узрушаным голасам сеньёр дэ Сiгура.

Падрэ Тарквемада падняў абедзве далонi.

- За гэта i я малюся. Таму i ахвотна, сыне мой, уважаю тваiм турботам. Сапраўды, нельга мне занядбаць нiякiх сродкаў, што спрыяюць маёй бяспецы.

- Ойча вялебны, можаш заўсёды давярацца мне i маiм салдатам. Дазволь мне, аднак, ойча, сказаць - мне было б спакайней на сэрцы i мой рыцарскi гонар быў бы больш угрунтаваны, калi б усякiя распараджэннi, асаблiва тыя, якiя адрознiваюцца ад ранейшых, я атрымлiваў з тваiх, ойча, вуснаў, непасрэдна. Прабач, ойча, што я кажу пра гэта. У мяне няма нiякiх падстаў думаць, што прысутны тут брат Дыега недакладна перадаў мне твой загад. Прызнаюся, аднак, што, здзiўлены яго суровасцю, я падумаў: "Божа вялiкi, калi тут, у месцы, асвянцоным прысутнасцю Бога, няма табе бяспекi, то дзе яна ёсць?"

- Нiдзе! - цвёрда сказаў Тарквемада. - Вялебны айцец д'Арбуэз цi ж не загiнуў у месцы, асвянцоным прысутнасцю Бога?

Стары рыцар схiлiў галаву.

- Я толькi салдат, i часам мне цяжка ахапiць розумам памеры падступнiцтва. Калi ты, ойча, сярод сваiх служак i я вартую непадалёк, тады я ўпэўнены, што ты ў бяспецы.

- Думаеш, што сярод нас не можа завесцiся вораг? Ёсць такiя, якiх не пераможаш мячом. Паглядзi хоць бы на гэта снеданне. Хто можа ведаць, цi не схаваны ў iм вораг?

Сеньёр дэ Сiгура пабялеў. Падняў руку да лоба i змучаным рухам правёў па iм далоняй. Цiха спытаўся:

- Ты так думаеш, вялебны ойча?

На гэта Тарквемада адказаў:

- Толькi тады мы належным чынам убяспечымся ад ворага, калi будзем падазрэннем апярэджваць яго дзеяннi. Усё магчыма. А таму, каб нам не было за што дакараць самiх сябе, няхай з гэтага часу правярае ўсякую ежу прызначаны табою чалавек, чалавек набожны, якi вельмi добра разумее, што азначае ў такой справе маўчанне.

- Цi думаеш, ойча, што гэта павiнен быць мой абавязак?

- Не, мой сыне, - адказаў Тарквемада. - Ты надта блiзка стаiш каля мяне, каб можна было рызыкаваць табою. Дастаткова, калi зробiш гэта адзiн раз, сёння. I хай гэта будзе сiмвалiчным актам тваёй годнасцi i адданасцi.

- Ойча мой! - сказаў сеньёр дэ Сiгура трохi збянтэжана.

Падрэ Тарквемада ўзняў павекi, яго вочы былi поўныя заклапочанасцi i знуджанага смутку.

- Сёння ноччу я спавядаўся i яшчэ не паспеў разгавецца.

Вялебны айцец падняў руку i ўчынiў над сеньёрам донам Карласам знак крыжа.

- Адпускаю грахi твае, сыне, бо тое, што хочаш зрабiць, робiш у сапраўднай веры i на яе ўмацаванне.

- Хай Бог убаронiць цябе для нас на доўгiя гады, мой ойча, - сказаў сеньёр дэ Сiгура.

Пасля падышоў да стала i рухам чалавека, якi не надае вялiкага значэння ежы, узяў сыру, налiў у кубак вiна. Выпiў яго з такой жа абыякавай паспешнасцю, адставiў кубак i, калi рука яго пацягнулася па хлеб - збялеў, задрыжаў, падняў растапыраныя, але ўжо здранцвелыя пальцы да горла i з застылым у апечанай гартанi глухiм крыкам захiстаўся, яшчэ раз нешта сказаў не ў лад, паспрабаваў выпрастацца, не змог i грымнуўся ўсiм целам на стол; стол пад яго цяжарам перавярнуўся, сеньёр дэ Сiгура нiцма павалiўся на каменную падлогу.

- Божа! - крыкнуў з цёмнага кута келлi брат Дыега.

Настала цiшыня. Праз хвiлiну падрэ Тарквемада сказаў:

- Сыне мой.

Брат Дыега, сагнуўшыся каля сцяны, закрыў твар рукамi.

- Сыне мой, - паўтарыў вялебны айцец, - здарылася страшнае, але гэты чалавек ужо стаiць перад вышэйшым судом, i толькi адзiн Бог ведае ў гэтую хвiлiну адказ на пытанне: злачынца гэта цi няшчасная ахвяра злачынства? Будзем прасiць Бога, каб i мы зведалi гэтую праўду.

Брат Дыега дрыжаў, твар яго пашарэў. Дыега прыпаў да кален Вялiкага iнквiзiтара.

- Ойча мой, малю цябе, дазволь мне вярнуцца ў свой кляштар. Прызнаюся, уражаная рэўнасцю любоў мая змусiла мяне данесцi на гэтага чалавека, але адкуль я мог ведаць, што маё абвiнавачанне сягае аж так далёка? Занадта высока, ойча, узнёс ты мяне. Мяне палохае мiзэрнасць людской натуры. Дазволь мне быць сабою, ойча. Я малы чалавек, якi толькi ў цiшы i ў спакоi здолее служыць Богу.

Падрэ Тарквемада ўсклаў далонь на яго галаву.

- Што такое цiшыня i спакой?

- Не ведаю, ойча. Ведаю толькi, што мяне палохае велiч страшнага зла.

- I ты думаеш, што можна ўцячы ад таго, што ты ўжо зведаў?

- Ойча, ты найлепш ведаеш - тое, што я здолеў спазнаць, гэта толькi дробная часцiнка ўсёй праўды.

- I яе ты так баiшся?

- Завысока хочаш мяне, ойча, узнесцi.

- Праўды пра натуру людскую баiшся?

- Ойча мой!

- Няўжо табою кiруе страх перад гэтай праўдай. Боязь, што цалкам спазнаеш i ўразумееш i ахопiш людскiя злачынствы?

Брат Дыега пакутлiва паглядзеў на яго.

- Маеш рацыю, ойча. Сваёй нянавiсцi i пагарды да ўсяго я не баюся.

- Няпраўда!

- Так, мой ойча.

- Iлжэш або баязлiва хочаш падмануць самаго сябе. Не, не пагарды i нянавiсцi ты баiшся, а любовi.

- Любовi?

- А што ж тады пагарда i нянавiсць да зла? Цi ж не ўзброеныя гэта рукi любовi да дабра?

- Ойча мой, але ж не крынiца, а рака, якая з крынiцы чэрпае сваю сiлу, бывае страшная i грозная.

- Зноў памыляешся. I як наiўна! Рэкi сапраўды бываюць грозныя i шмат спусташэнняў могуць учынiць, але не праз свае крынiцы, а таму, што iх мацуюць дажджы i горны снег.

- А думкам i пачуццям, якiя плывуць i вынiкаюць з любовi, ойча, цi ж не пагражае таксама ўварванне рэчаў, варожых iх натуры? Якую я магу мець упэўненасць, што я з маёй любоўю да дабра ўбаранюся ад учынкаў, якiя супрацiўныя гэтаму? Цi ж я магу прадбачыць, куды завядзе мяне мая нянавiсць i пагарда.

- Увогуле, ты можаш гэта прадбачыць. Яны завядуць цябе не далей i не глыбей, чым твая любоў. Яна будзе маналiтная i магутная, такая будзе i твая нянавiсць да грэху. А пойдзеш на слабую, на хiсткую любоў, такiмi ж будуць i твае пачуццi нянавiсцi i пагарды. На жаль, мой сыне, ты баiшся вялiкай любовi. Сiлы яе баiшся, уздзеяння яе, а больш за ўсё яе неабвержных, настойлiвых вымаганняў. Хочаш уцячы ад любовi. Ну i ўцякай. Вяртайся ў свой кляштар. Не буду цябе трымаць.

- Памылiўся ты ўва мне, ойча, - шапнуў Дыега.

Тарквемада зноў крануўся рукою яго схiленай галавы.

- Паглядзi мне ў вочы.

- Так, ойча.

- Баюся я, мой сыне, што тое, што я, можа, i памылкова мяркуючы, мог бы сказаць табе цяпер, некалi беспамылкова скажа табе Бог.

Вочы Дыега заслала слязьмi.

- Ойча мой, не ў магутнасцi любовi сумняваюся, а ў сваёй сiле.

- Наiўны, дурненькi! А ў чым бы ты сумняваўся, калi б глядзеў цяпер на маё пахаладзелае цела?

Дыега задрыжаў.

- Ойча, i мае намеры не былi чыстыя.

- А iх вынiкi? Чаму не мерыш свае намеры вынiкамi? Думаеш, факты - гэта нешта менш надзейнае за твае выпакутаваныя думкi? Сапраўды, i я табе гэта кажу, толькi з вялiкай любовi можа нарадзiцца такi раптоўны бляск чуйнай гатоўнасцi, якi табе быў дадзены.

Слёзы цяклi па шчоках Дыега.

- Ойча мой, няўжо гэта сапраўды была любоў?

Тарквемада нахiлiўся над Дыегам, якi ўсё яшчэ кленчыў.

- Сыне мой, дзiця маё... хрысцiянскай любовi ў табе больш, чым ты думаеш.

- Чаму ж тады я сумняваўся ў сабе?

- Ты сумняваўся ў праўдзе.

- Ойча, клянуся, мая вера...

- Любоў i праўда не адно i тое?

- Тое, ойча.

- Тады думай да канца. Засумняваўся ў сваёй сiле? А што крынiца яе? Любоў, якая служыць праўдзе i адназначная з ёю. Як жа, верачы ў праўду, ты, яе носьбiт, можаш сумнявацца ў сабе? Цi ж не яна - невычэрпная крынiца людское сiлы? Толькi тады, калi чалавек пачынае сумнявацца ў ёй, прыходзiць i сумненне ў сабе?

Брат Дыега падняў галаву. Бледны, але вочы былi сухiя.

- Я не хацеў, ойча, свядома iлгаць.

- Я б не гаварыў з табою, мой сыне, калi б не ведаў гэтага.

- Памыляўся я, ойча, але цяпер дзякуючы табе бачу ўсё ясна. Сапраўды, зло здавалася мне такiм усёмагутным, што я на нейкую хвiлiну перастаў чуць праўду, перастаў верыць у яе. Але скажы мне: чаму ты чытаеш мае думкi лепш, чым я сам?

- Сыне мой, - лагодна адказаў Тарквемада, - я служу праўдзе, толькi праўдзе i з яе чэрпаю сiлу. Гэта ўсё.

Хвiлiну панавала цiшыня. Брат Дыега нахiлiўся i гарачымi вуснамi прыпаў да далонi вялебнага айца, якая нерухома спачывала на бiлцы крэсла. Той павольна падняў правую руку i, творачы над пахiленай галавой знак дабраславення, сказаў:

- Еgо tе аbsоlvо. In nоminе Раtris, еt Filii, еt Sрiritus Sаnsti, аmеn.

Адразу пасля гутаркi з Вялiкiм iнквiзiтарам дон Радрыга дэ Кастра вярнуўся ў келлю, дзе жыў з маладым донам Ларэнцам. Той, убачыўшы яго, сарваўся з ложка.

- Ну што? - спытаўся нецярплiва.

Дон Радрыга моўчкi падышоў да стала, узяў збан з вiном i пачаў прагна пiць.

Дон Ларэнца з трывогай углядаўся ў сябра.

- Што там, Радрыга?

- Нiчога.

- Меў непрыемнасцi?

Дон Радрыга з грукатам адставiў збан.

- Слухай, Ларэнца, ты заўсёды мне мiлы i, спадзяюся, такi i застанешся, але ты павiнен ведаць, што з гэтай хвiлiны я табе ўжо не Радрыга.

Ларэнца збянтэжыўся.

- Не разумею цябе. Як гэта?

- Я твой начальнiк, ясна цяпер?

- Ты? О Радрыга...

У першым парыве радасцi Ларэнца хацеў кiнуцца абнiмаць, але той суха яго асадзiў.

- Хвiлiну назад вялебны айцец назначыў мяне капiтанам сваiх служак. Пачакай, не перабiвай. Гэта адно. I другое: ты яшчэ вельмi малады, Ларэнца, але павiнен хутка засвоiць, што салдат не задае пытанняў, памятай гэта.

- Прабач, - шапнуў Ларэнца, - не ведаў...

- А цяпер ведай, - суха перабiў яго дон Радрыга. - Iдзi i маўчы.

Брат Дыега ўпусцiў абодвух рыцараў у келлю айца Тарквемады i моўчкi паказаў iм цела на падлозе. Яно было накрыта цёмным плашчом. Ларэнца ледзь не ўскрыкнуў, калi, намерыўшыся разам з Радрыгам падняць цела, неасцярожна ссунуў покрыва з галавы нябожчыка. Але стрымаўся, сустрэўшы цвёрды пагляд дона Радрыга. Ён прыкрыў счарнелы твар i, з натугай прытрымлiваючы плячом застылае цела, панура пайшоў за Радрыгам да дзвярэй. У келлi быў змрок, але, нягледзячы на гэта, у чалавеку, якi кленчыў каля ложка, Ларэнца адразу пазнаў вялебнага айца.

Кляштарны калiдор быў пусты, варта ў канцы яго стаяла ў цiшы, i таму Радрыга i Ларэнца, нiкiм не заўважаныя, перанеслi цела сеньёра дэ Сiгуры ў келлю, якую той дагэтуль займаў, паклалi накрыты плашчом труп на ложак i вярнулiся да сябе.

Дон Радрыга цяжка сеў на ўслон каля стала, расшпiлiў на шыi скураны каптан i пацягнуўся да збанка з вiном. Пiў доўга i павольна, нарэшце адняў збанок ад вуснаў i паглядзеў на Ларэнца, якi стаяў побач.

- Чаго вырачыўся? - спытаўся неяк непрыязна.

Ларэнца маўчаў.

- Сядай, - загадаў дон Радрыга.

I пасунуў да яго вiно.

- Пi.

Той, застыўшы на канцы ўслона, адмоўна пакруцiў галавой.

- Пi, - паўтарыў капiтан.

Ларэнца вагаўся, але ўсё-такi паслухаўся. Дон Радрыга прыглядваўся да яго з панурай неахвотай.

- Досыць, - сказаў раптам, - уп'ешся.

Ларэнца рэзка адставiў збанок i падхапiўся з услона.

- Навошта ты мучыш мяне, Радрыга?

У яго тонкiм ломкiм голасе гучалi гнеў i шкадаванне. Дон Радрыга пагардлiва ўсмiхнуўся.

- Сядай.

- Што я зрабiў табе, Радрыга? Люблю цябе, як брата.

- Пакiнь дзяцiнiцца. Сядай, хачу з табой сур'ёзна пагаварыць. Падымi галаву.

- Дазволь мне пайсцi, - шапнуў Ларэнца.

- Пасля.

Зноў узяў збан i выпiў вiно да дна.

- Паслухай, Ларэнца, апроч маладых гадоў ты маеш яшчэ адну асаблiвую прывiлею, спадзяюся, ты здолееш ацанiць яе. Ад сённяшняга дня ты будзеш асабiста правяраць ежу вялебнага айца. Гэта яго i маё даручэнне.

Хвiлiну стаяла цiшыня.

- Разумееш, Ларэнца, пра што тут гаворка. Першы, хто сёння ранiцай зрабiў гэта, быў той чалавек.

- Радрыга, скажы...

- Нiякiх пытанняў, Ларэнца!

Ён адсунуў плячом стол i цяжка падняўся. Яго смуглы, пахмурны твар пачырванеў, вочы былi змучаныя i таксама чырвоныя.

- Ларэнца, свет наш - куча гною, разумееш гэта? Не, ты яшчэ нiчога не перажыў, нiчога не ведаеш. Абернешся - убачыш злачынства, здраду, на кожным кроку атруту нiкчэмных пiгмеяў. Яшчэ нядаўна я пакутаваў, дакараў сябе за подласць. Божа вялiкi, якi я быў дурань! Чалавек, якi лiчыў мяне сябрам i ў якiм я таксама бачыў сябра, цяпер у сутарэннях Святой iнквiзiцыi. Дзякуючы мне, разумееш? I я не шкадую; Бог мне за сведку, што зрабiў я правiльна. Што такое повязi сяброўства i ўсе пачуццi ў параўнаннi з маёй службай? Слухай, Ларэнца, я сказаў, што люблю цябе. Сказаў я так?

- Сказаў, - шапнуў Ларэнца.

- Ты малады, прыгожы, у тваiх вачах, як у люстэрку, адбiваецца чысцiня тваёй душы, але ведай, што хоць i моцна я цябе люблю, больш, можа, нават, чым ты думаеш, аднак, калi заўважу ў табе хоць цень злачыннай думкi, падступнага намеру, бадай, хоць адну плямку на тваёй веры i адданасцi, я першы зраблю ўсё, каб знiшчыць цябе, як нiшчаць ворага. Сцеражыся мяне!

Ларэнца таксама ўстаў. Увесь збялеў, вочы пацямнелi. Дон Радрыга паглядзеў на яго i голасна, нечакана звонка засмяяўся.

- Шчанюк, нават думак сваiх не ўмееш хаваць. Па вачах тваiх бачу, што падумаў. Ты падумаў: i ты мяне сцеражыся.

Ён яшчэ з хвiлiну смяяўся, пасля раптам замоўк i кароткiм рухам рукi загадаў:

- Iдзi, хачу пабыць адзiн.

Дон Ларэнца, усё яшчэ бледны i з цёмнымi вачыма, службiста выпрастаўся.

- Так, дастойны капiтане, - сказаў хлапечым, нязвыкла ясным голасам.

Пасля беззаганна зрабiў устаўны паварот i выйшаў з цэлi, трошкi замоцна бразнуўшы дзвярыма.

Неўзабаве пасля гэтага, не больш чым праз гадзiну, у Санта Марыя ла Анцiгуа прыехаў iнквiзiтар Святога трыбунала ў Валадолiдзе падрэ Крыстобаль Галвез, дамiнiканец. На дзядзiнцы госця вiтаў прыёр Санта Марыi, ссiвелы падрэ Аўгусцiн д'Акунья, пасля чаго абодва айцы падалiся ў старую частку кляштара, дзе ў рэфекторыi, якi памятаў даўныя i слаўныя часы караля Альфонса VI, госця чакалi капiтан фамiльянтаў i брат Дыега.

Падрэ Галвез, нягледзячы на сваё калецтва - ён кульгаў на левую нагу, увайшоў шпаркiм крокам i, абыякава агледзеўшы строгi пакой, нецярплiва глянуў на прысутных.

- Даўно не быў у гэтых святых мурах, - сказаў да прыёра. - I вось я тут. А дзе ж вялебны айцец? Ён выклiкаў мяне. Чаму так позна?

Пан Радрыга дэ Кастра выйшаў з-за калоны, у цянi якой стаяў.

- Дазволь, вялебны ойча, даць табе тлумачэннi.

- Так, - коратка сказаў падрэ Галвез.

- Вялебны айцец сапраўды выклiкаў вас, але, на жаль, не зможа пагаварыць з вамi асабiста, бо ўвесь свой час аддае малiтвам i роздуму.

- Цяпер? - гнеўна здзiвiўся падрэ Галвез. - Адкуль такое рашэнне? Што тут робiцца? Чаму вы прыехалi ў сталiцу ноччу, нiкога не папярэдзiўшы? Горад трашчыць ад плётак. Чаму вялебны айцец нi з кiм не хоча гаварыць?

- Прабач, вялебны ойча, - спакойна адказаў пан дэ Кастра, - я не ўпаўнаважаны расследаваць рашэнне вялебнага айца.

Падрэ Галвез хуткiм паглядам акiнуў постаць маладога рыцара.

- Хто вы?

- Капiтан фамiльянтаў Вялiкага iнквiзiтара, - сказаў пан дэ Кастра.

Пасля, паказаўшы на Дыега, якi стаяў непадалёк, сказаў:

- А прысутны тут брат Дыега - асабiсты сакратар вялебнага айца.

Падрэ Галвез, падцягваючы скалечаную нагу, падышоў да Дыега.

- Вiншую, мой сыне. У табе несумненна асаблiвыя цноты i здольнасцi, калi, такога маладога, паставiў цябе вялебны айцец так блiзка ля сваёй асобы.

Брат Дыега схiлiў галаву.

- Вялебны айцец наказаў таксама прывiтаць вас i перадаць вам сваё дабраславенне. I разам з гэтым вялебны айцец выказаў шкадаванне, што згодна з вашымi абавязкамi вы павiнны, i неадкладна, заняцца пэўнай справай, надзвычай цяжкай i балеснай.

Падрэ Галвез слухаў няўважна, пазiраючы ўбок, гнеўна хмурыў цёмныя, кусцiстыя бровы. Раптам выпрастаўся.

- Сядзем, - сказаў тонам, не звыклым да пярэчанняў.

I першы парывiстым крокам пайшоў да стала, якi стаяў у глыбiнi рэфекторыя, i, сеўшы, пачаў чакаць, пакуль усе зоймуць месцы.

- Слухаю, - сказаў.

Брат Дыега, якi сцiпла сеў аподаль, устаў i амаль манатонным голасам расказаў усё. Скончыўшы, сеў i залажыў далонi ў рукавы сутаны.

- Гэта ўсё? - спытаўся падрэ Галвез.

- Астатняе ў вашых руках, вялебны ойча, - адказаў брат Дыега.

- Так, - згадзiўся той абыякава. - I што ж вы на гэта скажаце, ойча Аўгусце?

Сiвы прыёр не хаваў прыгнечанасцi i заклапочанасцi.

- Страшэнна цяжка дасведчыў нас Бог, - сказаў дрыготкiм голасам чалавека, зламанага няшчасцем.

- Бог? - здзiвiўся падрэ Галвез. - Ужо цi не лiчыш ты, ойча Аўгусце, што Бог падсыпаў атруты ў вiно вялебнаму? Гэта ўсё, што маеш паведамiць?

Падрэ д'Акунья бездапаможна развёў рукi.

- Усё? - крыкнуў падрэ Галвез, стукнуўшы кулаком па стале. - Як гэта ўсё, пад дахам твайго кляштара выспела сама жудаснае злачынства, рыхтавалi падступны i таемны ўдар, у самы мозг i сэрца, а ты нiчога не ведаеш, нiчога не бачыш, сляпы, глухi? На якiм жывеш свеце? Толькi малiцца i ўмееш? З анёламi i са святымi толькi гавэнды разводзiш? Розум на старасцi страцiў? Далiбог, калi б не твая ўсiм вядомая святасць i набожнасць, iнакш бы з табой, ойча Аўгусце, гаварыў Святы трыбунал.

Стары прыёр не спрабаваў баранiцца. Унурыўшыся ў вялiкiм крэсле, пад градам абвiнавачанняў ён усё нiжэй схiляў сiвую галаву. I, нягледзячы на гэта, не мог стрымаць дрыжыкаў. "Вось якая яна, сiла страху", - падумаў Дыега. I хоць быў змалку прывучаны паважаць святасць i старасць, усё-такi зласлiва ўсмiхнуўся. I апамятаўся толькi тады, калi, глянуўшы на твар пана дэ Кастра, якi ў бляску сваёй залацiстай зброi сядзеў па другi бок стала нерухомы, як статуя, убачыў гэткую ж усмешку. Погляды абодвух маладых людзей сустрэлiся i адразу разышлiся. Брат Дыега апусцiў павекi. "Божа! - падумаў, не вельмi разумеючы, што хоча выказаць гэтым безгалосым воклiчам. Разгубiўшыся на хвiлiну ад сваiх думак, адчуў, як яго перапоўнiлi смутак i адначасова раптоўная салодкая туга. - Навошта? Дзеля чаго?" Гэтага ён не мог сказаць, бо якраз у гэты час падрэ Галвез, з несхаванай пагардай адвярнуўшыся ад айца Аўгусцiна, нахiлiўся да Дыега, якi, выведзены голасам айца iнквiзiтара з задуменнасцi, нямала ўзрадаваўся, што здолеў захаваць незамутнёны спакой.

- Ты сказаў, мой сыне, - сказаў падрэ Галвез, - што пан дэ Сiгура пад выглядам адбытай споведзi спрабаваў спачатку адмовiцца каштаваць ежу вялебнага айца.

- Так было, вялебны ойча, - пацвердзiў брат Дыега.

- Мала, на жаль, я ведаў пана дона Карласа. Ён карыстаўся, наколькi я ведаю, вялiкай славай хрысцiянскага рыцара. Праўда ж?

- Праўда, ойча. Росту славы часта спрыяюць у вачах людзей ганарыстасць i недаступнасць.

- Ён быў ганарысты?

- Думаю, што не ад вялiкай сцiпласцi неахвотна выказваў перад людзьмi свае думкi.

- Як гэта разумець?

Дыега адчуў раптам, нiбы ён апынуўся на краi прорвы.

- Ойча вялебны, - сказаў, трохi падумаўшы, - мне здаецца, што я занадта малады i недасведчаны, каб беспамылкова меркаваць, дзе канчаецца выгляд вiны i дзе пачынаецца сапраўдная вiна.

Падрэ Галвез нецярплiва зварухнуўся.

- Выгляд? Што ты кажаш, мой сыне? Што такое твой выгляд вiны? Гэта толькi наша хвiлiннае i выключна суб'ектыўнае няўменне ўбачыць вiну. Цi iснуе гэты "выгляд" як факт? Не iснуе, гэта ясна. Лiчыцца толькi вiна, а яна ёсць або яе няма. Гэта ўсё.

Брат Дыега пачырванеў ад сораму i прынiжэння. Як ён мог падумаць так наiўна! Толькi цяпер яму стала ясна, што паслушэнства вышэйпастаўленым не ў тым, каб ухiляцца ад выказвання сваiх думак, а ў тым, каб адгадваць думкi вышэйпастаўленых i згаджацца з iмi.

- Ойча вялебны, - сказаў ён, упершыню ў жыццi свядома скарыстаўшы юнацкую шчырасць свайго голасу, - калi я ўжыў выраз "выгляд вiны", то толькi ў значэннi, якое ты гэтым словам надаеш.

- Род пана дэ Сiгуры належыць да найстарэйшых у каралеўстве Арагон, азваўся з другога канца стала пан дэ Кастра.

На гэта падрэ Галвез:

- На жаль, вопыт нас вучыць, што чым больш славутае мiнулае мае хто, тым менш яму трэба давяраць. Здавалася б, слава, багацце, прызнанне заслуг, бляск iмя i роду павiнны ўжо з прычыны самой сваёй прыроды служыць праўдзе. Тым часам менавiта сярод iх так часта плодзяцца i пасвяцца сама агiдныя злачынствы. Сапраўды, словы нашага пана Iсуса Хрыста: "Дабраславёныя ўбогiя духам" маюць большую мудрасць, чым гэта можа ўявiць абмежаваны розум чалавека. I царства божае настане на зямлi не раней, чым чалавецтва стане грамадствам прасцякоў.

Брат Дыега слухаў з сур'ёзным тварам, але не засяроджана. Ён да гэтага часу лiчыў, што яму варожая, неўласцiвая зайздрасць. Тым часам якраз гэта з'едлiвае пачуццё ятрылася ў iм цяпер. Цi ж ён не ведаў, як i дон Радрыга, што пан дэ Сiгура паходзiў з заможнага арагонскага роду? Чаму ж не патрапiў у пару выкарыстаць гэты важны, як аказалася, аргумент, чаму дазволiў апярэдзiць сябе?

Паглядзеў на пана дэ Кастра i, убачыўшы яго малады твар, на якiм быў поўны спакой i здысцыплiнаваная самаўпэўненасць, зноў пачуў, як яго захлiснула хваля зайздрасцi.

Хвiлiну панавала цiшыня.

- Што ты збiраешся рабiць, вялебны ойча? - цiха спытаўся стары прыёр.

- Зараз даведаешся, ойча Аўгусце, - адказаў падрэ Галвез. - Не здаецца бо верагодным, каб у такiм выпадку злачынца мог дзейнiчаць адзiн, найлепш было б выклiкаць у Святы трыбунал усiх братоў.

Падрэ Аўгусцiн падняў галаву. Яна дрыжала. У старых, стомленых вачах стаялi слёзы.

- Божа вялiкi, няўжо сапраўды хочаш зрабiць гэта?

Той пацiснуў плячыма.

- Не, гэтым разам абыдуся. Святая iнквiзiцыя зусiм не зацiкаўленая, каб гэта старажытнае i вартае павагi месца пакрыць ценем няславы. Зрэшты, мы верым, што, за выключэннем тваёй, ойча, слабасцi, большасць братоў бязмежна верная традыцыям гэтых муроў, а таксама, што найважней, духу нашага таварыства. Толькi вас, пане дэ Кастра, - павярнуўся да дона Радрыга, абавяжам, каб вы неадкладна перадалi Святому трыбуналу таго служку, з рук якога брат Дыега прыняў ежу вялебнаму айцу.

- Ойча Крыстобаль, - усклiкнуў падрэ Аўгусцiн, - але ж ён яшчэ дзiця горкае.

Падрэ Галвез з'едлiва ўсмiхнуўся.

- Табе, ойча Аўгусцiне, усе людзi невiнаватыя. Аж цяжка, слухаючы цябе, зразумець, адкуль сярод гэтай суцэльнай невiнаватасцi бяруцца злачынствы, ерась i грэх. А можа, iх i няма? Можа, ты прыйшоў да такiх святых перакананняў? Калi так, дык чаго непакоiшся за гэта хлапчо? Святы трыбунал больш, чым якi-небудзь iншы зямны суд, шануе сапраўдную невiнаватасць i, змагаючыся супраць зла, баронiць менавiта яе.

Сказаўшы гэта, падрэ Галвез устаў, i ўся нарада скончылася.

Ужо назаўтра выявiлася, што вялебны падрэ Галвез не памыляўся, дакараючы айца Аўгусцiна за недальнабачнасць i вартую кары страту пiльнасцi. Шаснаццацiгадовы Пабла Заратэ, якi ўсяго толькi некалькi месяцаў адбываў навiцыят у Санта Марыя ла Анцiгуа, прызнаў пасля нядоўгага следства, што, калi ён нёс сняданак вялебнаму айцу, яго спынiў на дзядзiнцы пан дэ Сiгура, загадаў яму паставiць ежу i вярнуцца ў кляштарную кухню вымыць нiбыта не вельмi чыстыя рукi. З гэтага ўсё стала ясна. Вораг, як стогаловая гiдра, адраджаецца, нягледзячы на ўдары, якiя яму наносяцца пастаянна. Выкрыты i вынiшчаны ў Сарагосе, ён адразу высоўваў злачынныя мацкi ў другiм месцы, намагаючыся любой цаной зняверыць i аслабiць парадак, пасеяць у галовах людзей смуту, а ў сэрцах неспакой.

Побач з гэтымi выяўленымi акалiчнасцямi правiна Пабла не здавалася асаблiва цяжкай i хоць, калi лiчыцца з вынiкамi, назаўсёды пазбаўляла яго магчымасцi вярнуцца ў кляштарныя муры, аднак толькi тое, што здарылася пасля, кiнула цяжкi цень на здаровасць душы гэтага падлетка, якога, на жаль, так неабачна дапусцiлi да адбывання духоўнага навiцыяту. Неўзабаве пасля таго, як ён даў паказаннi, гэта значыць, у час, калi ён найбольш павiнен быў сумленна выказаць жаль i панесцi належную кару, Пабла Заратэ, замест таго каб пайсцi па шляху веры, павесiўся ў цэлi, дзе быў увязнены, i гэтым бязбожным учынкам засведчыў, што замест пачцiвага жыцця хрысцiянiна ён выбiрае ганьбу i вечнае асуджэнне.

Вестка пра гэта вартае шкадавання здарэнне дайшла да Санта Марыя ла Анцiгуа ранiцай, яшчэ да першай ранiшняй iмшы, якую ўжо колькi гадоў адпраўляў звычайна айцец прыёр. I ў гэты дзень, як заўсёды, ён выйшаў са святой дараносiцай, але неяк так ужо недалужна, нiбы сляпец, хадзiў каля алтара, а голас, нават калi ён чытаў цiха, не хацеў яго слухацца, што ў натоўпе святых братоў спярша пранёсся нейкi неспакойны шум, пасля залегла цiшыня, i старэчаму мармытанню падрэ Аўгусцiна адказвалi толькi самотныя арганы ў глыбiнi храма. Немалое таксама здзiўленне ахапiла ўсiх, калi, блаславiўшы на заканчэнне ўсiх прысутных, падрэ Аўгусцiн астаўся каля алтара i цiха, але вельмi выразна сказаў:

- А цяпер, браты, прачытаем "Ойча наш" i "За здароўе Марыi" за чыстую i нявiнную душу нашага малодшага брата Пабла.

Магiльная цiшыня настала пасля гэтых слоў. Не зрушыўся з месца нi брат Дыега, якi самотна стаяў з боку алтара, анi пан дэ Кастра, якi ў сваёй залатой зброi стаяў крок наперадзе сваiх фамiльянтаў.

Такая сiла была з гэтых двух людзей, што нiхто з братоў не адважыўся ўкленчыць.

Падрэ Аўгусцiн з хвiлiну глядзеў на нерухомы натоўп у прыцемку храма, усё большая бледнасць пакрывала яго змаршчынены пакутамi твар, i, нарэшце, адвярнуўся i, укленчыўшы ля падножжа алтара, пачаў малiцца адзiн. Брат Дыега i пан дэ Кастра першыя перахрысцiлiся i разам рушылi да дзвярэй рызнiцы. За iмi пачалi выходзiць служкi вялебнага айца, i храм напоўнiўся цяжкiм звонам даспехаў. Потым, ужо ў цiшынi, адзiн за адным, схiлiўшы галовы i не гледзячы адзiн на аднаго, выходзiлi браты.

Айцец Аўгусцiн астаўся адзiн. Ён доўга малiўся, як бы забыўшыся пра свет. А свет мяккiм сонечным бляскам асвятлiў на вiтражах сiлуэты анёлаў i святых. Дагаралi ў кандэлябрах свечкi. З кляштарнага дзядзiнца далятала адгалоссе змены варты.

Потым падрэ Аўгусцiн узвёў вочы на велiзарны крыж, якi вiсеў угары, i ўсклiкнуў голасам, поўным роспачы:

- Госпадзе, цi доўга цемра будзе панаваць над няшчаснай зямлёй?

Слёзы заслалi яму вочы, i ён не адразу разгледзеў, хто прыпаў да яго каленяў, калоцячыся ад плачу, прытулiўся гарачай шчакой да яго далонi. Падрэ, стоячы на каленях, пагладзiў густыя з дробнымi завiткамi валасы i пазнаў малодшага кляштарнага служку Франсiска. Ён абняў гэта кволае, яшчэ дзiцячае цела i, гладзячы малога па валасах, шаптаў дрыготкiм ад узрушанасцi голасам:

- Дзiцятка маё, маё беднае дзiцятка, не трэба трацiць надзеi. Трэба мець надзею. Заўсёды трэба мець надзею.

Гэта была апошняя iмша, якую стары прыёр правiў у Санта Марыi. Ноччу з дазволу вышэйшых пакiнуў кляштар i горад i адправiўся ў далёкую пустэльню Сан-Iнiга ў гарах Эстрамадуры, каб там прысвяцiць сябе прыроджанай патрэбе малiтвы i спакойна закончыць святое жыццё.

А на другi дзень сам айцец Вялiкi iнквiзiтар, закончыўшы двухтыднёвыя набажэнствы, адслужыў у Санта Марыi ранiшнюю iмшу. Брат Дыега абвясцiў сабраным братам кароткую казань на тэму слоў Госпада Iсуса паводле евангелля св. Мацвея: "Не прыйшоў я з мiрам, а з мечам".

Тым часам, як гэта зазвычай вядзецца ў падзеях, калi не толькi перамогамi таруецца дарога праўды, - розныя невясёлыя весткi даходзiлi ў сталiцу на схiле тысяча чатырыста восемдзесят пятага года. I вось аднаго дня стала вядома, што каралеўскiя войскi на чале з панам герцагам д'Аркоса панеслi пры асадзе паганскай Малагi вялiкiя страты, а з Арагона губернатары даносiлi пра хваляваннi, калi пасля вядомых падзей у Сарагосе многiя гарады захлiснулi неспакой i смута, усюды справакаваныя той самай рукой жыдоўскага ворага, што не грэбаваў нiякiмi сама нiкчэмнымi сродкамi, абы толькi падступна нашкодзiць каралеўству.

У Валенсii, напрыклад, падбухтораная правакатарамi галота падпалiла палац Талавера, дзе была сядзiба Святога трыбунала, у Тэруэлi натоўп, падагрэты такiм самым спосабам, закiдаў каменнем i цэглай каля вежы Сан-Марцiн атрад айца iнквiзiтара, калi той у першую нядзелю снежня выправiўся ў сабор на набажэнства. У абодвух гарадах былi ахвяры, i толькi дзякуючы таму, што на вулiцы былi выведзены салдаты Святой эрмандады, удалося прадухiлiць пашырэнне хваляванняў i пазбегнуць яшчэ большых ахвяр. У Барселоне таксама задушылi бунт у самым зародку, разагнаўшы гарадскiх пахолкаў i смердаў, якiя пачалi былi збiрацца непадалёк ад турмы Святога афiцыума, арыштавалi пры такой нагодзе i аддалi пад суд многа западозраных гараджан.

Кароль Фердынанд, папярэджаны пра гэтыя здарэннi, адразу пасланымi кур'ерамi загадаў правесцi, не зважаючы на асобы, суровыя акцыi супраць усякiх ератыцкiх правакацый. Святыя трыбуналы таксама, асаблiва на тэрыторыi Арагона, былi заклiканы спецыяльным пасланнем айца Вялiкага iнквiзiтара да ўзмацнення пiльнасцi i да паглыблення метадаў расследавання. Такiм чынам, вораг яшчэ раз пралiчыўся i памылiўся, мяркуючы, што яму ўдасца паслабiць баявiтасць царквы або выкапаць прорву памiж ёю i масамi вернiкаў. Нiхто, акрамя злачынных ератыкоў i мiзэрнай жменькi людзей, часова ўведзеных у зман, не сумняваўся, што ўвесь народ бязмежна адданы Iх Каралеўскiм Мосцям i царкве i аднадушна асуджае ўсялякiя спробы аслаблення яе адзiнства.

Нягледзячы на гэта, як i бывае ў такiх акалiчнасцях, весткi пра пэўнае нездаровае ўзбуджэнне ўсё яшчэ iшлi з правiнцый, i, хоць у самой сталiцы панаваў поўны спакой, - айцец iнквiзiтар Галвез прыняў рашэнне прыспешыць аўтадафэ, якое рыхтавалi ўжо даўно i вельмi грунтоўна на сярэдзiну студзеня наступнага года. Калi падрэ Тарквемада падтрымаў гэта рашэнне, было зроблена ўсё, каб урачыстасць, прызначаная на асаблiва шанаваны людзьмi дзень святога Дамiнiка Сiлоскага, прайшла з вялiкiм шыкам. За тыдзень да аўтадафэ закончылi многiя працэсы, што зацягнулiся на некалькi месяцаў, распачалi i шчаслiва завяршылi да азначанага тэрмiну шмат новых. Ва ўсiх кляштарах, асаблiва ў дамiнiканцаў, гэтыя пачынаннi суправаджалiся вячэрнiмi набажэнствамi братоў, бо адзiнства сыноў царквы здавалася ў тыя днi больш патрэбным, чым калi-небудзь. Зрэшты, як i спадзявалiся, народ не застаўся абыякавы да голасу сваiх духоўных пастараў. Акрылены шчырай верай, ён сцякаўся з усiх гарадоў i замкаў старажытнага каралеўства Леон у Валадолiд. Святыя пiлiгрымы iшлi i з далейшых раёнаў. Неўзабаве ўжо не хапала месцаў у гарадскiх гасподах i заезных дамах, i народ, нягледзячы на снежаньскiя халады, вандраваў з пляца на пляц пад адкрытым небам.

У сувязi з такiм вялiкiм узрушэннем у хрысцiянскiм народзе абое Iх Каралеўскiя Мосцi, хоць i збiралiся падацца, устрывожаныя сiтуацыяй, пад Малагу, цяпер, аднак, упрошаныя асабiста айцом Вялiкiм iнквiзiтарам, пастанавiлi адкласцi намечанае падарожжа, каб прысутнасцю свайго маестату надаць урачыстасцям больш значэння i бляску. Прадугледжвалася, што каля дзвюх тысяч асуджаных на розныя кары грэшнiкаў прымуць удзел у пакутнiцкiх абрадах ў саборы, а пасля пойдуць працэсiяй на квамадэра, колькасць жа ератыкоў, якiх апошнiм часам Святы трыбунал адлучыў ад царквы, даходзiла да сямiдзесяцi з нечым. Адным i адзiным з iх, цела якога ў атачэннi iншых, якiх мелiся палiць жыўцом, будзе аддадзена ачышчальнаму агню пасмяротна, быў абвiнавачаны ў блюзнерчай спробе атручвання пан дон Карлас дэ Сiгура. У святле грунтоўна праведзенага следства здавалася, што Святы трыбунал не мог у гэтай цалкам яснай справе вынесцi больш справядлiвы вырок, аднак менавiта гэты прысуд стаў на Каралеўскай iнквiзiцыйнай радзе прадметам сама бурнага абмену думкамi i спрэчак.

Каралеўская iнквiзiцыйная рада, якая была створана Iх Каралеўскiмi Мосцямi з мэтай больш цеснай сувязi з тронам дзейнасцi Святога афiцыума, збiралася за гэты час поўным складам даволi рэдка. Аднак цяпер, i, як здавалася, пад уплывам некалькiх свецкiх грандаў, кароль Фердынанд палiчыў абавязковым, каб рада прыняла сваю пастанову наконт апошнiх падзей, i неадкладна. I вось у апошнi дзень лiстапада, на святога Андрэя, пасля iмшы ў замкавай каплiцы, тры царкоўныя дастойнiкi на чале з айцом Вялiкiм iнквiзiтарам, столькi ж знакамiтых паноў каралеўства i два слаўныя дактары, правовыя дарадцы Святога афiцыума, пакiнуўшы сваю свiту ў пярэднiх пакоях, сабралiся ў троннай зале, чакаючы выхаду караля i каралевы. Iх Каралеўскiя Мосцi не далi сябе доўга чакаць. З iмi iшоў мiнiстр, брат Франсiска Хiменэс, францысканец.

Падрэ Галвез не хаваў незадавальнення, калi пасля некалькiх слоў караля Фердынанда, якi гаварыў, як звычайна, трошкi цяжкавата з прычыны задышкi, ад якое ён вельмi пакутаваў, падняўся дон Альфонса Карлас герцаг Медына Сiдонiя, маркiз Кадыкса. Усе добра ведалi, што, калi пяць гадоў назад першыя iўдаiсты пачалi пакiдаць гарады i сёлы, падданыя Святому афiцыуму ў Севiллi, не хто iншы, як пан герцаг Медына Сiдонiя даваў iм на сваiх землях прытулак. Аднак даўнiя гэта былi справы, i быць можа, што малады герцаг, прасякнуты з цягам часу духам праўды, прагнуў цяпер адгарадзiцца ад свайго мiнулага, бо тое, што ён гаварыў, было надзвычай разумнае, прасякнутае святасцю i поўнае сыноўняй павагi да заслуг Святога трыбунала. Сапраўды, цяжка было б знайсцi iншыя словы, якiя б выказвалi хрысцiянскiя думкi лепш, чым тыя, якiя са спакойнай развагай i годнасцю, пазбаўленай усякай пыхi, сказаў гэты нашчадак аднаго з сама знакамiтых родаў каралеўства.