Дзень Дуэлі

Валеры ГАПЕЕЎ

Дзень Дуэлі

Апавяданне

Гэтае невялікае мястэчка з насельніцтвам недзе ля 20 тысяч чалавек знаходзілася не тое што ўбаку ад чыгунак і аўтатрас, але ўбаку ад дарог добрых і ўсякіх. У мяне засталося два тыдні адпачынку, і я выпраўляўся ў сваю апошнюю перад кабінетнай працай над дысертацыяй этнаграфічную паездку – у ваколіцах мястэчка захавалася некалькі дробных вёсак, дзе льга было пачуць аўтэнтычныя спевы.

Выехаўшы з раніцы з Мінска, толькі надвячоркам я трапіў у мястэчка. Мясцовы гатэль аказаўся нечакана высокага ўзроўню: у прасторным, з высокімі столямі фае быў бар, стаяў більярдны стол. Жанчына гадоў сарака за стойкай была апранутая ў густоўную форму. Кошт аднамеснага нумара аказаўся прымальным, сам нумар уразіў мяне не беднасцю, але стыльнасцю. Унітаз быў цэлы і ззяў, ванна без іржы, краны працавалі спраўна, гарачая вада – ў наяўнасці. Гэта надало мне настрою. З асалодай памыўшыся, пераапрануўся і бадзёра спусціўся ўніз.

Тут усё ажыло: каля бара таўклося з дзясятак маладых людзей, акружыўся гульцамі і заўзятарамі більярдны стол, стукалі шары. На мяне сёй-той азірнуўся, зрэшты, добразычліва. Даведаўся пра месца бліжэйшага рэстарана (а такіх было, аказваецца цэлых пяць у гэтым горадзе, што мяне здзівіла невымоўна: у такой глушы?), выйшаў на вуліцу – пешкі было хвілін пятнаццаць хады.

Быў аўторак, я чакаў, па досведзе, убачыць практычна пустую залу, але наўздзіў яна была запоўненай, гучала прыемная музыка – у адведзеным куце граў квартэт, некалькі пар кружыліся ў танцы. Мяне сустрэлі, што яшчэ больш мяне здзівіла, спыталі, якому месцу я аддам перавагу, і самае дзіўнае: невялікі стол на дваіх знайшоўся, да якога мяне і правялі. Абрус быў чыстым да той ступені, калі баішся пакінуць на ім потныя адбіткі сваіх рук, прыборы зіхацелі.

Калі прынеслі напоі, ля стала прыпынілася дзяўчына.

– Вы, здаецца, адзін, не будзеце супраць, калі я прысяду і складу кампанію на гэты вечар?

Я крыху асалапеў, але тут жа кіўнуў з усмешкай, у якой, спадзяваўся было больш прыязнага разумення сітуацыі, чым хвіліннай разгубленасці. Афіцыянтка без словаў прынесла яшчэ адзін прыбор. Дзяўчына прадставілася:

– Іна.

– Андрэй.

– Надоўга да нас?

Мяне не здзівіла яе пытанне, я зразумеў: у невялікім мястэчку з такім наведваннем кавярняў і рэстаранаў (не было падстаў думаць, што ў іншых падобных месцах цяпер бязлюдна) няцяжка пазнаць прыезджага. Мы пачалі гутарку, якая мне падабалася: дзяўчына не была сарамлівай, але і балбатлівай роўна ў той меры, якая дапушчальная пры першым знаёмстве са зразумелымі планамі на далейшы час. Ёй было за дваццаць, мілы твар у апраўленні блакітных валасоў з ружовай пасмай, трошкі кірпаты носік над роўнымі вуснамі, адкрытыя прыгожыя плечы, рукі з доўгімі пальцамі. Невялікая рамантычная прыгода заўсёды ўваходзіла ў мае планы палявых выхадаў, так што я ўпотай радаваўся, што не трэба рабіць самому асаблівых намаганняў. Намеры дзяўчыны не былі двухсэнсоўнымі, пра што казалі і гуллівыя позіркі, і жэсты.

Мы нязмушана гутарылі за ежай. Я зразумеў яе планы на сённяшні вечар і ноч, яна, відавочна, зразумела, што я зразумеў, а я ў сваю чаргу зразумеў, што яна зразумела, што я зразумеў – і ніякай ніякаватасці між намі не было.

Мінула каля дзвюх гадзін, святло ў зале прыглушылі, на сталах гарэлі цёплыя свечкі. Мы танчылі, прыціснуўшыся досыць інтымна. Штуршок у маю спіну быў дастаткова адчувальным, каб на яго не азірнуцца. Хлопец майго веку, але вышэй і буйней за мяне разы ў паўтара, кінуўся выбачацца.

– Нічога, бывае, – прыняў я яго прабачэнні.

– Не-не, я павінен вас пачаставаць, – не спыняўся ён.

– Не варта, – адказаў я ўсмешкай.

– Што вы, як я буду выглядаць у вачах землякоў, калі так паступлю з прыезджым?

– Бачу, вы паважаеце гасцей… – злёгку разгубіўся я.

– Мы безумоўна паважаем і любім прыезджых!

А вось гэта цягнула на нейкую асаблівасць мястэчка, і ўва мне абу­дзіўся вучоны-этнограф, які тузануў за язык:

– Прабачце, а за што? Мы нейкія асаблівыя?

Хлопец усміхнуўся дабрадушна.

– Ну, таму што вы заўсёды падбіраеце тое, чым мы не цікавімся, і такім чынам, у нас няма пакінутых без увагі…

Сэнс фразы даходзіў да мяне, як сталёвы шарык апускаецца на металічную пліту: удар-адскок-удар-адскок-удар…

– Ведаеце, мне не трэба вашага пачастунку ні пад якой падліўкай, – стрымана адказаў я. – Дадам толькі, што ў іншым свеце ў іншы час вас бы выклікалі на дуэль.

– Дуэль? – вочы ў хлопца выкаціліся ў здзіўленні, косая ўсмешка распаўзалася па твары. – Вы хочаце выклікаць мяне НА ДУЭЛЬ?

Ён выгукнуў апошнія словы.

Танцуючыя вакол пачалі заміраць і паварочвацца ў наш бок адзінай хваляй, якая ўзнялася з цэнтра.

Раптам змоўкла музыка.

Уключылася зыркае святло.

Краем вока я бачыў, што ўсе вакол глядзяць на мяне. Некалі было ацэньваць гэтыя позіркі: перада мной стаяў хам, які, відавочна, прагнуў бойкі.

– Я б выклікаў вас, але тыя часы мінулі. На жаль, крытычна ацэньваючы сябе, я разумею, што вы зваліце мяне адным ударам. Можаце пакалечыць, а мне трэба вярнуцца ў тэрмін і скончыць працу над дысертацыяй.

Мне было сорамна хавацца за сваёй вучонасцю, але больш пужала думка аб магчымай бойцы. Але тут…

– А нашто нам біцца? – амаль па-дзіцячы наіўна здзівіўся здаравяк. – Дуэль – гэта ж са зброяй! Давайце!

– З якой? – лёгкая абсурднасць сітуацыі пачала мяне забаўляць – твар суразмоўцы не быў злым, я, падобна, памыліўся ў яго намерах зламаць мне рэбры.

– Дык выберам! Ну, вы выклікаеце мяне на дуэль? Мяне завуць Цімафей.

– Я Андрэй. Добра, я выклікаю вас на дуэль, – не надта раздумваючы над далейшым, праз сілу ўсміхнуўся я.

– Ду-э-э-эль! – тут жа віскнула нейкая жанчына побач, і раптам уся зала ўзарвалася радаснымі, узбуджанымі крыкамі:

– Дуэль! Дуэль! У нас будзе дуэль!

– Выдатна, Андрэй! – здаравяк схапіў мяне за руку, затрос яе. – Заўтра раніцай да вас прыйдуць!

Мы ішлі з Інай да століка, яна трымалася ганарліва, глядзела ва ўсе бакі з усмешкай каралевы. Я быў ушчэнт разгублены. Мы прыселі, я адчуў незвычайную смагу, у горле перасохла. Трэба было выпіць, думаць – потым. Але дацягнуцца да бутэлькі не паспеў – ля століка апынуліся дзяўчына-афіцыянт і распарадчыца залы:

– Дазвольце-дазвольце!

Яны ў адно імгненне ўсё прыбралі са стала і нават знялі абрус, забралі нашы сурвэткі. Я не паспеў на гэта зрэагаваць, як стол зноўку быў засланы новым чысцюткім абрусам, а афіцыянткі тут жа заставілі яго самымі разнастайнымі стравамі, бутэлькамі з віном, вадой і графінам з каньяком, садавіной і прысмакамі.

– Стойце-стойце, – агаломшана паспрабаваў я пратэставаць: – Я не заказваў… У мяне няма з сабой…

– Што вы, не хвалюйцеся, – з мілай усмешкай адказала распарадчыца. –

Гэта вам ад нашага рэстарана. Вельмі рэкамендую грыбныя біточкі – асабісты рэцэпт нашага кухара. Прыходзьце заўтра ў гэты ж час – вам у нас бясплатна, будзем бязмерна рады бачыць. Прыемнага вечара!

Я адмовіўся думаць – вельмі хацелася піць. А потым і есці. Біточкі грыбныя аказаліся не толькі апетытнымі на выгляд, але і незвычайна прыемнымі на смак.

Першай да нашага століка падышла жанчына гадоў шасцідзясяці ў блакітных брыджах і чорнай блузцы:

– Прабачце, калі ласачка, для мяне гэта, напэўна, апошні выпадак… Ці можна мне зрабіць з вамі сэлфі?

Напэўна, каньяк у той порцыі, якую я спажыў, зрабіў сваю справу, і я адказаў зухавата:

– Вядома!

Гэта быў той каменьчык, які абрынуў плаціну – да нашага століка выстраілася доўгая чарга з тым жа імкненнем: зрабіць сэлфі са мной, са мной і Інай. Потым з’явіўся хлопец з цяжкім хвастом валасоў за спінай, фотаапаратам з даўжэзным фотааб’ектывам, і з ім дзяўчына ў акулярах і джынсах з дзіркамі. Яны здымалі і пыталіся: адкуль я, чым займаюся, мае планы і гэтак далей – аказалася, журналісты мясцовай газеты. Я адмовіўся над нечым раздумваць і пакорліва, шчыра адказваў.

На выхадзе з залы нас ветліва спыніў мужчына сярэдніх гадоў:

– Таксі пададзена!

Я не пярэчыў.

У гасцініцы нас з Інай сустрэлі служачыя, якія падкацілі столік, устаўлены шампанскім і фужэрамі. Уся публіка, пакінуўшы свае месцы за барам і ля більярднага стала, захоплена глядзела на нас. Шампанскае было адкрыта пад радасныя крыкі і выпіта. Затым былі ўжо звыклыя сэлфі. Мне ўручылі ключы і сказалі, што цяпер я ў люксе, мне дазволена пакінуць госцю на ўсю ноч і ўвесь час знаходжання тут. Нумар аплачаны.

Усё, чаму я змог яшчэ здзівіцца гэтым вечарам – нечакана далікатная страсць Іны, якой яна накрыла мяне, быццам набегла цішком цёплая і пяшчотная марская хваля.

Я выспаўся. Дзяўчыны ўжо не было. Глядзеў у столь, згадваў, спрабаваў аналізаваць. Пакуль мелася адзінае тлумачэнне: у гэтым мястэчку ўтварыўся па невядомай прычыне культ дуэлі. Цікава і нечакана, варта раскапаць карані. Добры артыкул можа атрымацца, нешта не помніцца, каб дзе яшчэ сустракалася падобнае. Цягне на амаль адкрыццё. Што ж, самае разумнае цяпер: не супраціўляцца, не здзіўляцца і не распытваць ні пра што – дайсці да ўсяго цягам дзеі. Гэта будзе разумны падыход, які льга захаваць і ў артыкуле.

Я пачаў апранацца, калі ў дзверы пастукалі. Мілая дзяўчына ў гасцінічнай форме стаяла, прытрымліваючы столік, няцяжка было здагадацца, са сняданкам. За дзяўчынай стаяў мужчына ў сінім гарнітуры, пад гальштукам. Ён быў усмешлівы і дзелавіты. Паведаміў мне, што праз гадзіну мяне чакаюць у гарсавеце. Дадаў, што таксі будзе каля гатэля. Тым часам дзяўчына накрыла стол. Мне заставалася падзякаваць іх абодвум.

У гарсавеце мяне сустрэлі на першым паверсе, мілая дзяўчына ў цеснай спадніцы, круглявыя калені з-пад якой свяціліся гарэзлівымі мячыкамі, правяла мяне на трэці паверх, просячы прабачэння за адсутнасць ліфта.

То была зала пасяджэнняў, поўная мужчын у гальштуках і жанчын з начосамі. Я разгубіўся, паколькі ніяк не чакаў гэтага. Я быў упэўнены, што мяне выклікаюць з прычыны ўчарашняга інцыдэнту, скажам так, і рыхтаваўся ўбачыцца з намеснікам кіраўніка горада ці кімсьці з яго памочнікаў, патлумачыць нечаканасць для мяне ўчарашняга і тое-сёе распытаць.

Калі дзяўчына ўвяла мяне, усе ў зале раптам усталі, павярнуліся ў наш бок і запляскалі ў ладкі. Мяне правялі і пасадзілі ў першым радзе. Праз адно пустое месца сядзеў учарашні здаравяк з рэстарана. Ён шырока ўсміхнуўся мне і, ледзь нахіліўшыся, сказаў:

– Вітаю! Выбачайце, не магу падаць рукі, дуэль жа ў нас.

Я прамаўчаў. Усміхнуўся.

За трыбуну падняўся мужчына і пачаў гаварыць:

– Паважаныя калегі, дамы і спадары! Вы ўсе ведаеце: учора вечарам у нас адбыўся выклік на дуэль. Сёння нам трэба вырашыць надзвычай важную справу. Яе сутнасць – выбар зброі для дуэлянтаў. Створана гарадская камісія па прыёме прапаноў, іх можна адправіць у наш тэлеграм-канал. Вельмі просім улічыць найважнейшую дэталь: спадары дуэлянты павінны знаходзіцца ў максімальна роўных умовах. Цяпер ідзе збор і апрацоўка інфармацыі на кожнага з іх, але ўжо папярэдне магу вам сказаць: нашы дуэлянты ў рознай фізічнай катэгорыі і форме, маюць розныя месцы нараджэння і сталення. Такім чынам, іх базавыя навыкі таксама розныя. Ёсць розніца ў выхаванні, эрудыцыі, адукацыі і атрыманым жыццёвым вопыце. Ужо ёсць першыя прапановы, паслухаем вайсковага камісара.

За трыбунай стаў чалавек у ваеннай форме.

– Ніякай іншай зброі, акрамя як пісталет, не прымальны. Праз тыдзень падрыхтоўкі двух удзельнікаў на стрэльбішчы гарантую роўнасць у двубоі. І ўсё вырашыцца так, як і павінна.

– Ужыванне пісталета зніжае сектар гледачоў на адну сёмую!

– Бар’ерная загарода за дуэлянтамі для спынення кулі не эстэтычная!

– Дуэль можа прайсці за адну хвіліну! Не відовішчна!

Запрасілі другога выступоўцу.

– Шпагі і шаблі мы адпрэчылі адразу, бо дасягнуць прымальнай аднолькавасці валодання імі немагчыма. Таму прапаную: дроцікі. Не доўгія дзіды, але дроцікі.

– Лёгка ўхіліцца! Розныя па памерах!

– Мы зноў губляем сектар для гледачоў!

– Нехта будзе бачыць адно спіну аднаго і твар другога!

Далей ішлі паляўнічыя адназарадныя стрэльбы (дроб), бензапілы і іншая тэхніка (балгаркі, паркетніцы, лобзікі). Я паспрабаваў уявіць, скалануўся. Мяркуючы па твары майго дуэлянта, яму гэтая прапанова таксама не спадабалася. Перапыніліся на хвіліну, спыталі нас з Цімафеем, ці не абралі мы самі нечага з пачутага. Мы абодва адмоўна пакруцілі галовамі. Нам падзякавалі і праводзілі на выхад. Праца пасяджэння працягнулася.

На першым паверсе мяне чакала жанчына ў цёмным дзелавым гарнітуры, без усмешкі, з тэчкай пад пахай. Яна суха папрасіла праехаць з ёй у страхавую кампанію для заключэння дагавора. Мы селі ў машыну, везлі нас нядоўга, але я ўбачыў, што гэта – паліклініка. Страхоўшчыца паведаміла, што для заключэння дагавора спачатку неабходна прайсці поўнае медыцынскае абследаванне. Дактары былі вельмі ветлівыя, медсёстры загадкава ўсміхаліся вачамі з-пад масак. Праз тры гадзіны, прайшоўшы незлічоную для мяне колькасць кабінетаў і працэдур, я быў вольны. Калектыў паліклінікі выйшаў праводзіць мяне на ганак, дзе ўжо хадзіў туды-сюды мужчына з фотаапаратам. Здымка заняла паўгадзіны…

У страхавой кампаніі мяне сустрэлі кветкамі і вялізным тортам, які адразу ж прыняліся рэзаць. Чаяванне і складанне дагавора, якое вялося паралельна, заняло каля гадзіны.

Потым мяне адвезлі ў гатэль, дзе я літаральна паваліўся на канапу. Ні пра які паход у вёску ў пошуках аўтэнтычных тэкстаў песень бабулек ужо не думалася. Але я змірыўся, цікавасць і маё рашэнне нічому не супраціўляцца перамаглі.

Спаў да шасці вечара. Прачнуўся, пабачыў, што мой касцюм пачы­шчаны і адпрасаваны разам з вымытай кашуляй. Нібы хтосьці чакаў майго абуджэння пад дзвярыма – тут жа пастукалі. Гаспадыня гатэля з усмешкай прынцэсы, якая даўно перасядзела свае гады ў замку і вось, нарэшце, атрымала прапанову выйсці замуж, перадала мне запрашэнне ад кіраўніка гарадскога ўпраўлення на прыём. Праз гадзіну. Таксі – ля ўваходу.

Гэты вечар застаўся ў маёй памяці шэрагам усмешлівых, проста шчаслівых асоб чыноўнікаў, дам у вячэрніх сукенках з вельмі адкрытымі дэкальтэ, у нацыянальных строях дзяўчат, якія разносілі напоі.

Пад канец вечара злёгку п’янаваты чыноўнік ад лішку пачуццяў абдымаў мяне і шаптаў на вуха:

– Міленькі вы мой! Збаўца наш! Я дванаццаць гадоў выбіваў грошы пад новы стадыён, праект зроблены, а не давалі! А зараз – на 15 тысяч гледачоў! Каб увесь горад мог убачыць дуэль. Штучны газон, трыбуны з абаронай ад дажджу, віп-ложа, распранальні!

– І… калі пабудуеце?

– Ужо будуем! Катлаван да вечара быў гатовы, пайшло заліванне падмурка пад трыбуны, за ноч паспеем. Толькі застыне, адразу ўсталёўваем канструкцыі пад трыбуны – іх ужо вараць. І тут жа будзем слаць. Збаўца мой! За вас! – ён выпіў шампанскае, элегантна адставіўшы локаць у бок.

Падышла мажная маці сямейства:

– Андрэй, міленькі! – яна абхапіла мяне, маючы нейкія толькі ёй вядомыя правы на такую фамільярнасць. – Я б цябе пацалавала, ды баюся, задушу ў сваіх абдымках! Я цябе выйграла! Заўтра будзь гатовы. Мой час першы, за гадзіну да апоўдня. Фотасесія. Хлопчык мой, мы з табой зробім гэты горад!

– Прабачце…

– Ах, дарую, я ўсё табе гатова дараваць. Што, мілы?

– Здымацца… для чаго?

– Зайчык, ах… Жаночая бялізна! У нас невялікая фабрыка літаральна штучных вырабаў. Мы не гонім вал. Мы робім рэчы! На жаль, пасля абеду я павінна цябе саступіць… Але я яшчэ пазмагаюся за цябе!

Да канца прыёму я даведаўся аб яшчэ адной фотасесіі – мясцовая трыкатажная фабрыка атрымала правы на лінейку маек з маімі фатаграфіямі. Заўтра я павінен буду здымацца з сапраўдным дуэльным пісталетам у руках, у батфортах і пры шпазе і яшчэ ў нечым…

У гатэль мяне правялі праз чорны ўваход – перад ім сабраўся натоўп, захапленне якога залятала ў мой люкс нават праз зачыненыя вокны ціхім ровам акіянскага шторму. Здалёк я паспеў убачыць шыльду, якая абвяшчала, што ў гэтым гатэлі пражывае… Я пражываю.

Я ўпаў у крэсла, калі ў дзверы ціхенька пастукалі, сіл устаць не было, крыкнуў, што адчынена. Увайшоў мужчына, назваўся: начальнік грамадскай паліцыі, намеснік яшчэ нейкага начальніка. Ветліва і па-мужчынску падміргваючы, пацікавіўся: ці не лічу я магчымым для маладога здаровага і сімпатычнага мужчыны правесці тры-чатыры гадзіны ў адным цікавым месцы?

Я патэлефанаваў Іне, аказалася, яна чакае мяне ў фае. Праз паўгадзіны мы апынуліся ў загараднай хаціне, дакладней, доме ў два паверхі з нечасанага бярвення, што сачылася смалой, дзе на першым паверсе размясцілася ўтульнае па-хатняму казіно. Нам з Інай трохі і пашэнціла: выйгрышу хапіла на выпіўку.

Добры быў дзень, думаў я, засынаючы, зняможаны ад доўгага, на гэты раз нечым вар’яцкага ў сваёй бязмежнасці сэксу побач з такой жа зняможанай Інай. Лёгка варушыліся ў галаве сумныя думкі аб старых бабулях у вёсцы, якія напяваюць самі сабе свае сумныя песні ў надзеі дачакацца хоць некага, хто запіша іх на дыктафон.

А палове адзінаццатай па мяне прыехалі. Я сумняваўся, ці можа мая фізіяномія быць у гэты час фотагенічнай, але запрошаныя майстры з тамтэйшага салона прыгажосці чаравалі нада мной тры чвэрці гадзіны не дарма – я сам з цяжкасцю паверыў у тое, што магу быць такім сімпатычным, брутальным і сэксі адначасова. Фотасесія, мне сказалі, прайшла ўдала.

Першы выраб з маёй адрэтушаванай мордачкай, размешчанай на той частцы трусікаў, якая прыйшлася на правую ягадзіцу, былі тут жа надзеты на адну з работніц, і яна дрыжала ад хвалявання, калі на другой ягадзіцы (на трусіках, вядома) я ставіў свой роспіс чырвоным фламастарам. Усе ззялі ад хвалюючага шчасця. Быў падпісаны кантракт, пасля – абед.

Пакуль мяне перавозілі ў іншы фотасалон, я паспеў убачыць горад.

І паглядзець на сябе. Я быў усюды на плакатах, якія заклікалі: любіць хатніх жывёл, збіраць смецце раздзельна, своечасова плаціць падаткі. Шмат­лікія расцяжкі запрашалі ўсіх на саму дуэль, якая неўзабаве адбудзецца. Мая першая знаёмая ў гэтым горадзе дзяўчына Іна ззяла на велізарным бігбордзе сваімі блакітнымі валасамі з ружовай пасмай нездарма – на вуліцы мноства дзяўчат былі пафарбаваныя ў два колеры самых розных спалучэнняў.

Нейкі радасны рух ахапіў увесь горад: паўсюль капалася, вешалася, нацягвалася, фарбавалася, усталёўвалася. Цэнтральная плошча ператварылася ў руіны: асфальт быў зняты, усё знесена: тут укладвалі новую плітку, залівалі падмурак пад фантан, манціравалі вялізную сцэну. Мне ахвотна расказалі: на плошчы пройдзе тэатралізаваны пралог дуэлі. Што гэта такое і як яно будзе выглядаць, я не пытаўся. Даведаюся.

Пасля чарговых рэкламных здымкаў мяне перахапілі тэлевізійшчыкі – яны рабілі перадачу для вячэрніх навін. Потым у гатэлі я доўга сядзеў перад сівавалосым мясцовым пісьменнікам – ён будзе пісаць пра мяне кнігу. Пісьменнік запомніўся нечаканай цікавасцю да маіх сексуальных пераваг, а менавіта: якія грудзі ў дзяўчат мне больш падабаюцца? У адказ на маё “невялікія”, ён пачаў нудна, але з гонарам ад сваіх ведаў і вопыту, даказваць, што вялікія грудзі хаваюць асаблівае задавальненне, якое трэба адчуць. І стаў успамінаць аб тым, колькі і якіх грудзей на сваім вяку яму пашчасціла патрымаць, метадычна пры гэтым спусташаючы мой міні-бар, смакуючы як вымаўленыя словы, так і напоі, і атрымліваючы сапраўдную асалоду ад уласнага апаведу. Пісьменнік піў прама з маленькіх бутэлечак, відавочна настальгуючы пры гэтым.

Потым была вячэра з Інай ў прыватным рэстаране. Я быў госцем за кошт буйнога прадпрымальніка, ён трымаў свіную ферму і краму “Сала-мяса”. За год бясплатнага наведвання мной гэтай крамы ён атрымаў ад мяне згоду на размяшчэнне майго фотаздымка на фасадзе крамы на ўсе два паверхі.

Першая палова наступнага дня была афіцыйнай: спачатку я быў запрошаны на закладку першага каменя ў падмурак лядовага палаца і плавальнага басейна. На цырымонію звезлі безліч юных спартсменаў: бегуны, футбалісты з мячамі, хакеісты з клюшкамі, фігурысты на каньках, барцы на татамі, гімнасткі на пераносных брусах, шахматысты з дошкамі ў руках. Было шмат сцягоў і ўзнёслых прамоў. З часовай трыбуны мне было даручана ўзмахнуць нечым белым, я ўзмахнуў – і адразу, схаваныя за пагоркам, зараўлі бульдозеры, выпаўзлі на ўчастак і ўзрылі першыя пласты зямлі. Сюды ж чарадой пацягнуліся экскаватары, самазвалы, міксеры з бетонам, краны, вагоны-бытоўкі…

Дзеянне скончылася фуршэтам у вайсковым намёце, дзе кожны з чыноўнікаў у аранжавай касцы лічыў за гонар са мной выпіць.

Потым была закладка новага Дома культуры. Усё праходзіла амаль па тым жа сцэнарыі, толькі замест юных спартоўцаў пляцоўку атачалі артысты ў касцюмах незразумелых нацыянальнасцей. Фуршэт праходзіў у старым доме культуры, які, дарэчы, прасіўся быць названым стайняй.

Асвячэнне і закладка першага каменя ў падмурак новага гарадскога храма «Усіх Святых заззялых» мне спадабаліся сур’ёзнасцю і трапятлівасцю: тут часцей згадвалі імя Божае, чым маё. Гаварылася шмат, але толькі адным святаром, часта спявалі, а вось пілі куды больш, і замест еўрапейскага фуршэту было звычайнае славянскае разгульнае застолле, на якім «Многая лета» ў мой гонар выконвалася цягам усяго часу з рэдкімі перапынкамі для закусвання.

У гатэлі мне далі адпачыць толькі гадзіну. Пераапрануўшыся ў светлы гарнітур з «матыльком», які немаведама адкуль з’явіўся ў шафе, я адправіўся ў суправаджэнні чарговага чыноўніка спачатку ў дзіцячы сад – там дзеткі пад замілавальнымі позіркамі дарослых гледачоў ставілі дуэльныя сцэнкі на пісталетах, шпагах, шаблях і мячах; потым мы адправіліся ў школу на конкурс чытальнікаў. З хвалюючым прыдыханнем дзяўчаткі чыталі лісты Таццяны да Анегіна, юнакі – Анегіна да Таццяны. Ключавым момантам ішло інсцэнаванае чытанне дуэльнай часткі паэмы.

Далей адбыўся візіт у адну з пахавальных фірмаў, якая выйграла тэндар. Там я павінен быў выбраць сабе труну і надмагілле. Шчыра сказаць, мяне гэта трошкі заказытала, але ветлівы гаспадар фірмы растлумачыў: «Так прынята». Я зрабіў свой выбар на вонкава простай, але элегантнай труне, аздобленай шпонам з моранага дуба, чым выклікаў усеагульнае захапленне. Мяне пераконвалі, што ляжаць у гэтай труне вельмі зручна, прапанавалі настойліва праверыць, ад чаго я не змог адмовіцца. Труна сапраўды была раскошная для ляжання, са зручнай падушкай.

Тут жа з мяне знялі меркі для пашыўкі касцюма для пахавання. Колер я абраць не мог – для дуэлянтаў ён павінен быць толькі незвычайна пунсовага колеру. Адразу прынеслі тканіну, прыклалі да мяне, і ў адзін голас усе запэўнілі, што пунсовы вельмі пасуе да майго твару.

Усе выдаткі на магчымае пахаванне, у тым ліку забеспячэнне жанчын хустачкамі для выцірання слёз, брала на сябе пахавальная кампанія.

Былі моманты, калі мне хацелася крычаць і тупаць нагамі, патрабаваць спынення таго абсурду, што ўжо пеніўся вакол мяне, але я стрымліваў сябе простай згадкай: ты навуковец, прайдзі шлях, атрымай досвед, фактычны матэрыял…

На часопісным століку майго люкса мяне чакала мясцовая газета, дзе мой твар упрыгожваў усю першую старонку. Я бегла прачытаў нумар, прысвечаны мне, і шмат чаго даведаўся пра сябе. Аказваецца, я: не люблю вустрыц і позы ў сэксе “наезніца”; у дзяцінстве выратаваў котку ад хуліганаў; першы верш напісаў у пятым класе, ён быў пра каханне; у маім жыцці было ўжо тры выйграных дуэлі: на рагатках у піянерскім лагеры, на палках там жа і слоўная дуэль ва ўніверсітэце. З мясцовых навін галоўнай была тая, што жыхары адной з вуліц мястэчка на вулічным рэферэндуме вырашылі пераназваць сваю вуліцу ў гонар мяне. Для чатырох гарадскіх школ аб’яўлена спаборніцтва за права насіць маё імя. Былі абвешчаныя гарадскія конкурсы мастакоў на лепшы малюнак мяне, пісьменнікаў на лепшае эсэ пра мяне, паэтаў на лепшы верш, прысвечаны двубоям наогул і майму ў прыватнасці.

Вечарам прыйшла Іна. Яна свяцілася шчасцем. Каля дзвярэй майго люкса стаяў вымуштраваны мужчына спартовага целаскладу. Ён сказаў, што з гэтага вечара ён – мой асабісты целаахоўнік, і зараз за межамі нумара я магу быць толькі ў яго прысутнасці. Я не стаў пярэчыць. Тым больш, што целаахоўнік быў кіроўцам аўтамабіля для нас з Інай.

Целаахоўніка звалі Віктарам. Ён быў вымуштраваны не толькі знешне, але і ўнутрана. На пытанне, дзе б мы маглі пабыць з Інай без назойлівай увагі, прапанаваў адрас.

Там пачастунак з правам выбару любых страў і напояў каштаваў для мяне ўсяго толькі аўтографа на асобнай, толькі што абтынкаванай сцяне. Я, па просьбе гаспадара, зрабіў усё максімальна размашыста. Тут жа майстар пачаў ператвараць пакінутыя мной лініі ў глыбокія баразёнкі. Калі нам прынеслі гарачае, да сцяны для фатаграфавання на фоне майго, ужо па-майстэрску выгравіраванага на сцяне, аўтографа выстраілася чарга з наведвальнікаў. Плата была невялікай. Але да нас, як і абяцаў Віктар, ніхто не набліжаўся. Сам ён стаяў побач увесь вечар японскім непарушным самураем.

Раніца наступнага дня пачалася з візіту двух чалавек. Адзін быў лёгкапазнавальным чыноўнікам гарадской управы, другі нагадваў звычайнага рабацягу.

– Шаноўны дуэлянт! – пачаў пафасна чыноўнік. – Мне дадзена права паведаміць вам, што зброя для дуэлі абрана!

– Так? Вельмі цікава! – мне сапраўды ўпершыню за апошнія дні было цікава даведацца хоць нешта. – Што за зброя?

– Экскаватары!

Лёгкі шок ад паведамлення не паспеў дасягнуць кропкі крытычнага асэнсавання, як чыноўнік пачаў ветліва тлумачыць: выбар прадыктаваны першым чынам найвялікшай відовішчнасцю, усебаковым аглядам, магчымасцю роўных умоў. Аказалася, ні я, ні мой супернік Цімафей не мелі навыкаў кіравання экскаватарам, нам даецца тры дні на навучанне. І гэты на выгляд рабацяга – мой настаўнік.

Увесь дзень я правёў у кабіне грукатлівага монстра. Да вечара ў мяне трэслася ўсё, што магло трэсціся: ногі, рукі, дробна дрыжала галава, асобна вібравала пячонка, ва ўнісон трапяталі ныркі. Але, на сваё здзіўленне, я змог адчуць, што магу кіраваць грудай жалеза. Гэта акрыляла.

У гасцінічны люкс мяне беражліва ўнёс Віктар. Дзве пакаёўкі распранулі і паклалі ў ванну, якая пахла, як царква падчас урачыстай службы. Я зрабіў выгляд, што не заўважыў, як яны крадком рабілі сэлфі са мной, ляжачым у ванне.

Другі дзень на экскаватары даўся лягчэй. Я ўжо лёгка мог рухаць гэты гмах, рабіць дакладныя павароты. У трэці дзень мне далося кіраванне зубастым каўшом на страле.

Дзень дуэлі быў прызначаны. Горад да гэтага часу па вечарах пачаў выглядаць адной велізарнай навагодняй ялінай. Увечары ўсё зіхацела, міргала, іскрылася, выбухала салютамі. Целаахоўнік Віктар даверліва паведаміў, што вячэра за столікам у тым рэстаране, дзе я выклікаў на дуэль Цімафея, роўная яго тром месячным заробкам. Але чарга ўжо на год.

Вечарам мне прынеслі касцюм дуэлянта – белы смокінг. Я крыху здзівіўся: як у гэтым кіраваць экскаватарам, але гарнітур прымерыў. Ён сеў ідэальна. Белыя пальчаткі прыемна халадзілі скуру рук.

Надышоў дзень дуэлі. Не, вось так: Дзень Дуэлі, таму што так было напісана літаральна ўсюды. Сцэна на гарадской плошчы была ўзнята метраў на пяць, каб усе ўбачылі дзейства. Я не мог акінуць позіркам усё мноства людзей.

У пачатку, калі апусціць усе ўзнёслыя выступленні, было адкрыццё новага фантана. Збудаванне паднімалася метраў на пяць і было прыхавана белым. Калі гэта белае прыгожа заслізгала ўніз, вачам адкрыліся тры аголеныя постаці – мая, Цімафея ды Іны. Іна трымала два нахіленыя збаны на плячах і стаяла пасярод. Нашы з Цімам геніталіі былі зроблены ў грэцкай манеры, але з-за большага росту суперніка мае здаваліся боль­шымі. Вада пацякла са збаноў струменямі па невялікай дузе, паліваючы дзве мужчынскія фігуры. Забілі тонкія струмені знізу. Было прыгожа.

Пралог быў падобны да балету і оперы разам, я не разбіраюся ў гэтым. У ім было задзейнічана больш за сотню чалавек, і цягнуўся ён добрых дзве гадзіны. Я шчыра стаміўся глядзець.

Потым вывелі на сцэну мяне і Цімафея. Натоўп унізе плакаў і смяяўся ад захаплення. Зачыталі правілы дуэлі.

Мы спусціліся са сцэны прама на памосты. Памосты паднялі і панеслі на руках па два тузіны юнакоў і дзяўчат, апранутых ці то ў грэчаскія тунікі, ці то ў адзенні славянскіх вешчуноў.

На памостах былі поручні, за якія мы трымаліся, але гэта было лішнім: памост ішоў плаўна, нібы плыў.

Пакуль гледачы займалі месцы на стадыёне, я выслухоўваў апошні інструктаж: дазволена ўсё, акрамя выхаду за межы поля. Поле было футбольным, але пакуль без газона, проста пясок.

Калі я ўбачыў экскаватары, зразумеў, чаму мы апранутыя ў белае: гэта былі не старыя разбоўтаныя рабацягі з залітым чорным маслам рухавікамі, але новенькія JCB-300, яны ззялі чысцінёй усіх фарбаў, пахлі ўсярэдзіне скурай сядзенняў. Кіраванне было знаёмым – ніякіх складанасцяў. Мы рушылі насустрач адзін аднаму з супрацьлеглых канцоў поля ў атачэнні кола дзяўчат у кароткіх спаднічках. Мяне ўсё больш ахоплівала хваляванне.

…І мы сышліся. Першы ўдар вялізнага каўша прыйшоўся па маёй кабіне збоку, машына выстаяла, хоць моцна хіснулася, балазе, страла майго каўша знаходзілася ў тым баку, каб супрацьстаяць перакульванню. У гэты момант у галаве завібрыравалі словы настаўніка: «Ты машыну пачуць далжон! Як бы яна – гэта ты». Думка білася і праходзіла з галавы ў цела, у ногі і рукі распаленым дротам, а далей у самае нутро машыны, у кожную яе дэталь і шрубку. І раптам мне зрабілася амаль балюча фізічна ад удару па метале. Я ад’ехаў крыху назад, замахнуўся каўшом і абрынуў удар па страле Ціма.

Дасягнуў поспеху – страла ў месцы ўдару прыкметна сагнулася. Яшчэ два трапныя ўдары, і яна не зможа выгінацца.

Мы наступалі і адступалі, білі адзін аднаго стрэламі, адхіналіся ад удараў па корпусе, чапляліся за гусеніцы, спрабавалі зайсці з тылу.

У нейкі момант я паспеў у адным месцы грызнуць зямлі і шпурнуў яе ў кабіну Ціма, асляпіўшы яго на кароткае імгненне, якога мне хапіла, каб зайсці за спіну суперніка і стукнуць зверху па кабіне. Яна вытрымала, але змялася і страціла вытанчанасць.

Натоўп на трыбунах бушаваў. Ягоны роў даходзіў у кабіну скрозь шум матораў. За каго хто заўзеў, было незразумела. Усе стаялі, махалі рукамі, скакалі і самі рваліся на поле.

Ямка, якую я зрабіў на полі, нарадзіла нечаканую думку. Я стаў капаць быццам дзе патрапіла, часам кідаючы зямлю ў суперніка, часам губляючы яе. Цімафей ганяўся за мною, я ўцякаў, агрызаючыся, паспяваючы капнуць і кінуць. З трыбуны неўзабаве ўбачылі мой таемны план, людзі шалелі, каб дакрычацца да Ціма і папярэдзіць яго аб небяспецы. Ён сам убачыў. Але ўжо амаль закончаную канаву, якая акружала яго, з адной дарожкай, на якой стаў я. Мне не хапіла хвіліны, каб перакапаць і тут і тады цікаваць за Цімафеем: як ён будзе пераязджаць канаўку – і ўдарыць загадзя ўзведзеным каўшом…

Цімафею не было з чаго выбіраць і нельга было марудзіць. Ён зразумеў гэта і рынуўся наперад шалёным быком. Мы сутыкнуліся каўшамі, сыпанулі іскры. Удар адгукнуўся на трыбунах рэхам дзікага крыку. Яшчэ і яшчэ. Бакавыя ўдары каўшамі, націск, удар па гусеніцах. Я адчуваў напружанне сталі зубоў, калі яны чаплялі гусеніцы ворага, у маіх жылах зараз цякла не кроў, а густое машыннае масла.

Бітва на вузкай дарожцы працягвалася хвілін дваццаць. Мы стаміліся. Раз’ехаліся не змаўляючыся. Мы адпачывалі. Рухавікі скінулі абароты і млява лашчыліся пад халодным паветрам з радыятараў. Стрэлы прыхінулі да зямлі галовы каўшоў, застылі. Зуб’і сышлі ў зямлю, якая выцягвала боль напружання.

Мае вочы заплюшчыліся. Я не чуў, як крыху павялічыў абароты Цім. Не ўбачыў, як замільгалі гусеніцы. Цім рухаўся да мяне, не ўстаючы ў баявую стойку. Ён наехаў гусеніцай на мой коўш, ірвануўся і падняў сваю стралу для ўдару. Я паспеў зрабіць самае лепшае – ірвануць назад. Подлы ўдар прыйшоўся ў пустое месца.

Пот сляпіў вочы. Патрэсканае шкло вокнаў накрыла пылам. Дворнікі не працавалі. У нейкі момант мы зразумелі, што чыстай перамогі не будзе. І рынуліся зноў адзін насустрач аднаму, высока падняўшы стрэлы з каўшамі. Мы ўздыбіліся, караскаючыся адзін на аднаго. Яшчэ, яшчэ і – абрынуліся на зямлю разам…

На нейкі момант я страціў прытомнасць. Ачухаўся, пабачыў постаць у белым халаце, схіленую нада мной. У мяне, ляжачага на зямлі, правяралі пульс.

– Як там Цімафей? – спытаў я.

– О, ён у поўным парадку, – адказаў доктар, устаў і гучна крыкнуў:

– Гэты дуэлянт мёртвы!

Гучны голас дыктара паўтарыў фразу. Роў дзясяткаў тысяч глотак быў без радасці і без суму – гэта быў проста фінальны роў.

– Доктар, але я жывы, – усміхнуўся я і паспрабаваў падняцца.

У той жа момант я адчуў дзве пары рук на сабе, якія мякка, але настойліва ўгаворвалі ім падпарадкавацца.

– Нічога, міленькі, так трэба, разумееце? Вы мёртвыя. Так трэба.

Я кіўнуў. Чорт з вамі, працягвайце свой спектакль.

Думка аб тым, што ўсё ўжо скончылася, засталася толькі фінальная частка, дала згоду розуму і целу на іх падпарадкаванне ўсяму.

Мяне пераапранулі ў новы пунсовы касцюм і паклалі ў труну, у якой я нарэшце адчуў такія жаданыя лёгкасць і спакой. Я чуў жалобную музыку аркестра, рыданні, адчуваў лёгкае калыханне – мяне неслі. Потым была доўгая грамадзянская паніхіда, падчас якой я думаў пра заўтрашні дзень, у якім нарэшце будзе пешы шпацыр і доўгія, як іх жыццё, песні вясковых бабуль.

Калі зачынілі вечка і труну плаўна апусцілі ўніз, шамаценне першых прыгаршчаў пяску, якія кідаюцца па традыцыі людзьмі ў магілу, здалося мне шамаценнем дажджу за начным акном.

"Дзеяслоў", № 4, 2023.