Гісторыя поспеху

Сяргей АБЛАМЕЙКА

ГІСТОРЫЯ ПОСПЕХУ

Актор галоўнага драматычнага тэатра краіны Віктар Тулупчык, невысокі таўставаты чалавек сярэдняга веку з выпуклымі вачыма і напалову сівымі вусамі, апрытомнеў на падлозе сваёй грымёркі каля крэсла, на якім толькі што сядзеў. Шок, які ён зазнаў перад тым, як самлець, яшчэ не мінуў, сэрца ў грудзях моцна калацілася і дыхаць было цяжка. Віктар спадзяваўся, што гэтае дзікае здарэнне яму толькі прымроілася - проста ён ператаміўся і занадта шмат учора выпіў. Рэальнасць аднак была іншаю.

- Ну што, Віця, апрытомнеў?

Вялізарны шэры кот сядзеў на тым самым месцы, дзе і раней - у куце за канапай. Калі хвіліну таму ён ветліва кашлянуў некалькі разоў, па-чалавечы прыкрыўшы лапай пашчу, а пасля і павітаўся з Віктарам нізкім мужчынскім голасам, актор страціў прытомнасць і зваліўся з крэсла перад сталом, за якім сядзеў, змываючы грым пасля спектакля.

- Хто вы такі? - хрыпла і спалохана спытаўся Віктар, устаючы з падлогі.

- Я кот.

- Які ж вы кот, калі гаворыце чалавечым голасам? - Віктар з сілаю сціснуў сабе мочку вуха, спадзеючыся, што насланнё мінецца.

- Ну гэта праўда, я не зусім звычайны кот, - адказала шэрая істота, самазадаволена аблізваючыся, - я, у пэўнай ступені, дух гэтага тэатра. Я апякуюся талентамі і па спадчыне перадаю эстафэту поспеху.

- Што, што? - уражана перапытаў Віктар. - Вы дух тэатра? Ахова! Хутчэй сюды! Ахова! - раптам зароў ён.

- Спакойна, Віктар. Ніхто не прыйдзе. Я часова ізаляваў тваю грымёрку ў прасторы і часе. Ты ў капсуле бясчасся. Толькі так чалавек можа кантактаваць са мной, а я з ім.

- Госпадзе памілуй! - Віктар перажагнаўся. - За што мне ўсё гэта? Што я вам зрабіў дрэннага? - звярнуўся ён да ката.

- Спакойна, Віця, спакойна. Нічога ты мне не зрабіў дрэннага. Я ж кажу табе, я - дух гэтага тэатра. Мой клопат палягае ў тым, каб тэатр быў заўсёды папулярны, а ўсе месцы ў глядацкай зале былі запоўненыя. Для гэтага я дапільноўваю, каб у складзе трупы заўсёды была патрэбная колькасць актораў розных амплуа, здольных абслугоўваць увесь рэпертуар і яго абнаўленне. Таксама я дбаю пра сталую наяўнасць у трупе пэўнай колькасці талентаў нацыянальнага маштабу. Вось і ўсё.

- Але ад мяне што вы хочаце?

Віктара па-ранейшаму калаціла. Ён пайшоў да дзвярэй, але яны былі зачыненыя і замок не паддаваўся ягоным спробам павярнуць ручку. Віктар падышоў да вакна і раптам зразумеў, што гэта не вакно, але яго муляж на сцяне. Божачкі, дзе ж ён? Куды ён трапіў і што за пачвара з ім размаўляе? Можа ў яго белая гарачка, можа ён спіць?

- Ніякай белай гарачкі ў цябе няма і ты не спіш, - сказаў кот Віктару.

- Не мітусіся. Сядай на крэсла і паслухай мяне. Я твой сябар.

Віктар з жахам зразумеў, што кот чытае ягоныя думкі, і зноў ледзь не страціў прытомнасць, усё цела нібыта працяла токам, і па скуры забегалі тысячы іголак.

- Дык, што, што вам ад мяне трэба?

- Я ж і чакаю, пакуль ты перастанеш бегаць па пакоі, сядзеш і мяне паслухаеш.

Віктар асуджана вярнуўся да стала і сеў. Ён зразумеў, што трапіў у пастку. Цяпер варта скарыцца і пачакаць развіцця сітуацыі. У рэшце рэшт яго ніхто не забівае і ніякай іншай шкоды не робіць. Кот сядзіць у тым жа куце і не спрабуе нават наблізіцца да яго.

- Добра, - сказаў Віктар, - я слухаю.

- Дык вось, Віктар, мне спатрэбілася твая дапамога.

- Чым я магу вам дапамагчы?

- Бачыш, зусім верагодна, я нават сказаў бы, вельмі верагодна, што табе праз некалькі гадоў давядзецца пераняць большасць галоўных мужчынскіх роляў цяперашняга рэпертуару нашага тэатра.

- Мне? Якім чынам?

- Бачыш, Віктар, уся праблема ў змене пакаленняў. Прычым, у гэтым праблема для мяне, а для цябе - удача і новыя творчыя магчымасці.

Кот нечакана скочыў на канапу, па-чалавечы абапёрся на спінку і закінуў нагу на нагу. Быў ён каля метра даўжынёй, і гэтая карціна ката, які сядзеў на канапе, зноў выклікала ў Віктара жах. Шэрая ў палоску каціная поўсць была яму знаёмая, ён нават пачаў прыгадваць, што пару разоў бачыў такога ката ў пашывачным цэху, але той быў звычайнага памеру, а гэты - гігант, ды яшчэ размаўляе.

- Маеш рацыю, гэта мяне ты бачыў у пашывачным цэху. Мяне там пара кабетаў падкормлівае. Але я там з’яўляюся рэдка і толькі ў абліччы звычайнага ката. Перад табой я вырашыў паказацца ў сваім сапраўдным выглядзе. Можаш паглядзець на мяне яшчэ раз уважліва, каб запомніць, як выглядае дух тэатра. Можаш нават расказваць пра мяне калегам. Усё роўна ніхто не паверыць.

Вусы ката самазадаволена ўзняліся, ад чаго на мысе з’явілася нейкае падабенства ўсмешкі.

- Прычым тут я, да гэтай змены пакаленняў? - Віктар неўразумела паціснуў плячыма.

- Дык вось, - сказаў кот, - я працягваю. Як ты чуў, у мяне дзве функцыі: эстафета талентаў і клопат пра папулярнасць тэатра. Неўзабаве можа стацца так, што ў тэатры не застанецца выканаўцаў большасці галоўных роляў. Маладыя таленты яшчэ толькі на падыходзе - нехта вучыцца, а некага якраз толькі цяпер у трупу набіраюць. Ім яшчэ трэба назапасіць жыццёвы і прафесійны вопыт, увайсці ў прафесію, набраць нейкі інтэлектуальны багаж, каб мець што сказаць гледачу. Разумеет?

- Гэта я разумею. Я толькі не разумею, пры чым тут я?

- Я ж і кажу, што ў часе гэтай лакуны, што ўзнікне неўзабаве, трэба каб нехта закрываў сабой узніклыя дзіркі. Я выбраў на гэтую ролю цябе. Ты якраз падыходзіш паводле свайго веку і здольнасцяў.

- Чакайце, чакайце. Вы кажаце, што ўзнікне лакуна, і ў тэатры не застанецца выканаўцаў большасці галоўных роляў. Куды ж яны падзенуцца?

- Так, Віця, бачу, моцна ты спалохаўся мяне. Ажно не можаш нармальна ўключыцца ў гаворку. Змена пакаленняў. Чуеш? Зме-на па-ка-лен-няў...

- Вы маеце на ўвазе, што нашы старэйшыя акторы памруць? - спалохана спытаўся Віктар.

- Малойча, - ухвальна захітаў галавой кот і пераклаў нагу на нагу.

- Нарэшце ты здагадаўся. Ваш брат шмат курыць, п’е, сябе не даглядае, людзі мастацтва, адным словам. Пятрэнка вунь ужо ляжыць з інфарктам, Ляхновіча цукроўка заядае ад празмернай вагі, Пузанаў і Грабніцкі ўжо да васьмідзесяці падыходзяць, астатнія п’юць беспрабудна і самі свой хуткі канец набліжаюць, анкалогію і судзінныя хваробы, ведаеш, і ў нашы дні яшчэ ніхто не перамог.

- Божа ты мой! - усклікнуў Віктар. - Усе нашы памруць? Дык папярэдзьце іх, захавайце іх для тэатра, калі вы... - ён з сумненнем паглядзеў убок, - дух гэтага тэатра.

- Не магу, Віктар. Не магу. Мне забаронена ўмешвацца ў натуральную хаду жыцця і смерці. Я дбаю толькі пра тэатр.

- Але ж да мяне вы дзеля нечага прыйшлі. І вось хочаце зрабіць нейкую ракіроўку, запоўніць, як вы сказалі, лакуну. Гэта што, не ўмяшанне?

- Не, не ўмяшанне, прынамсі не ў справы жыцця і смерці. Так было задумана яшчэ дзвесце гадоў таму, калі тэатр толькі ствараўся. Ты думаеш, час насамрэч ёсць? І прастора таксама? Гэта ўсё адноснае, Віктар, вельмі адноснае. Мы адначасова ўсюды і нідзе. А я толькі падштурхоўваю таленты да рэалізацыі і паказваю, як гэта зрабіць. Дзіўна што ты, як я разумею, мне не верыш. Але яшчэ больш дзіўна мне бачыць перад сабой актора, які не верыць у свой уласны талент.

- Чаму, я веру. Проста абставіны для рэалізацыі кожнага актора залежаць шмат ад чаго, у тым ліку і ад людзей, якія яго атачаюць і якія тэатрам кіруюць. Я, напрыклад, не люблю запабягаць і дагаджаць начальству. Мне шмат хто зайздросціць... І вось мне ўжо каля пяцідзесяці, а я не народны і не заслужаны артыст. Тым часам у тэатры ёсць заслужаныя і на дзесяць гадоў маладзейшыя за мяне.

- Слушна кажаш, слушна. Але далей сітуацыя зменіцца. Зноў кажу, я не ўмешваюся ў натуральную хаду падзеяў жыцця і смерці. Я толькі дбаю пра наяўнасць у тэатра гледачоў і талентаў у трупе. Табе я прыйшоў падказаць, што хутка будзе твая чарга выходзіць на першыя ролі, і што табе трэба для гэтага зрабіць. Раней я ўжо не раз меў такія размовы з тваімі папярэднікамі і некаторымі цяперашнімі лідэрамі трупы.

- Так? - Віктар па-ранейшаму не даваў веры ўсяму, што цяпер адбывалася ў ягонай грымёрцы.

- Так, так. І табе пара ўжо паверыць, што тое, што цяпер адбываецца з табой - праўда і рэальнасць.

- Добра, добра. Веру, - Віктар зноў спалохана зразумеў, што кот чытае думкі. - Я вас слухаю.

- Ты недастаткова шмат чытаеш і недастаткова ўважліва назіраеш за людзьмі вакол цябе. Я пакіну табе спіс неабходнай літаратуры, якую табе трэба будзе прачытаць у наступныя некалькі гадоў. Пачні рабіць запісы, занатоўвай людскія паводзіны, сваю рэакцыю на іх, свае думкі. Каб нешта сказаць гледачу, трэба мець, што сказаць. Варта будзе кінуць піць і курыць. Таксама конча неабходна скінуць вагу і заняцца ўласнай фігурай. Для гэтага ты пачнеш хадзіць у фітнэс. Усё гэта ў комплексе ўмацуе тваё здароўе, уздыме самаацэнку і самапавагу. Усё астатняе зробіць змена пакаленняў. Вось так.

- Змена пакаленняў... Дзіўна гучыць, - Віктар скептычна пакруціў галавой.

- Нармальна гучыць, - кот зноў пераклаў нагу на нагу. - І не жартуй са мной. Я яшчэ не сказаў табе, што ты не можаш адмовіцца ад таго, да чаго цябе заклікае дух тэатра.

- А калі не паслухаюся?

- Паслухаешся. Ты ж актор. Ад такой магчымасці ніводзін з вас не адмовіцца. Пакажы мне хоць аднаго калегу, які сябе не лічыць геніем. Можаш такога назваць?

Віктар змоўчаў і толькі адмоўна пакруціў галавой.

- Вось і я пра гэта. А тут для цябе адкрываецца магчымасць для нечуванай самарэалізацыі. Ну а калі не паслухаешся, дык я магу і каго маладзейшага за цябе выбраць на гэтую ролю. Напрыклад, Сцяпанава.

- Каго? - абурана ўсклікнуў Віктар. - Гэтага няздару Сцяпанава?

Ён са злосцю ўставіўся на ката. Сцяпанаў быў найвялікшым канкурэнтам Віктара. Гэты смаркач, маладзейшы за яго на дзесяць гадоў, і так пераняў ужо палову Віктаравых роляў. Круціцца каля галоўнага з рознымі прапановамі, дагаджае ўсяляк. Ну не, такому не бываць!

- Добра, я згаджаюся. Дык што, вы кажаце, трэба рабіць?

- Я ўжо ўсё сказаў, Віктар. Пераймай эстафету. Дэталі дашлю электроннай поштай.

Кот саскочыў з канапы, вярнуўся ў свой кут і раптам прастору грымёркі скалануў магутны пляскач. У куце з’явіўся ці то дым, ці то пара, і да Віктаравых вушэй данесліся незадаволеныя словы, недзе далёка прамоўленыя ўжо знаёмым нізкім голасам:

- Эх, як мне абрыдлі ўсе гэтыя амбітныя пасрэднасці. Геніі, бач ты іх... Важдаешся з кожным, угаворваеш, ніхто пасля дзякуй не скажа... Пайду ў лёхі, злаўлю пацука ці пару мышак на вячэру...

У наступны момант дым знік, а ў мабільным тэлефоне Віктара бразнуў званочак, паказваючы, што ён атрымаў чарговы ліст на сваю электронную пошту. Віктар тут жа адкрыў паштовую скрынку і ўбачыў імя адрасата

- “Дух тэатра”. Адкрыўшы ліст ён знайшоў там ужо агучаную катом інструкцыю аб занятках спортам, вядзенні дзённіка і адмове ад дрэнных звычак. Заканчваўся ліст спісам са ста найменняў сусветнай літаратурнай класікі, якую Віктару трэба было прачытаць за наступныя паўгода. У пастскрыптуме кот абяцаў праз шэсць месяцаў даслаць наступную порцыю сусветнай літаратуры, неабходнай для агульнага развіцця актора. Віктару Тулупчыку нічога не заставалася, як пачынаць новае жыццё.

...Праз пяць гадоў не стала большасці вядучых актораў галоўнага драматычнага тэатра. Іх ролі аддалі Віктару, які знаходзіўся ў вельмі добрай форме і якраз падыходзіў на іх па ўзросце. Ён стаў імкліва набіраць папулярнасць, з’явіліся прыхільніцы і прыхільнікі, яго сталі запрашаць у антрэпрызы і на тэлебачанне, з’явіліся ролі ў кіно. Вельмі хутка ён стаў заслужаным артыстам краіны, а пасля і народным. Гледачы натоўпамі хадзілі ў тэатр на Тулупчыка і закідвалі яго кветкамі на сцэне.

Усё было добра. У тэатры падрастала змена, а Віктар на фуршэтах з нагоды чарговай прэм’еры або атрыманай прэміі, з келіхам шампанскага ў руцэ часта прыгаворваў сам сабе, стараючыся, каб яго не пачуў нехта з маладых:

- Бач ты, аказваецца, трэба толькі дачакацца свайго часу. Добрая гэта штука, змена пакаленняў...