Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке)

Вера Смiрнова

Героi Элады

З мiфаў старажытнай Грэцыi

Пераклад: З.Петрушэня

ПРАДМОВА

Шмат вякоў назад на Балканскай паўвыспе пасялiўся народ, якi потым пачалi называць грэкамi. У адрозненне ад сучасных грэкаў, мы называем той народ старажытнымi грэкамi, або элiнамi, а iх краiну - Эладай.

Элiны пакiнулi народам усяго свету багатую спадчыну: велiчныя збудаваннi, якiя i да нашых дзён лiчацца самымi прыгожымi на свеце, цудоўныя мармуровыя i бронзавыя статуi i вялiкiя творы лiтаратуры, якiя людзi чытаюць i цяпер, хоць яны напiсаны на мове, на якой даўно ўжо нiхто не гаворыць на зямлi. Гэта "Iлiяда" i "Адысея" - гераiчныя паэмы пра тое, як грэкi бралi ў асаду горад Трою, i пра вандроўкi i прыгоды аднаго з удзельнiкаў гэтай вайны - Адысея. Гэтыя паэмы спявалi вандроўныя спевакi, i створаны яны каля трох тысяч гадоў таму назад.

Ад старажытных грэкаў засталiся нам iх паданнi, iх старажытныя сказаннi мiфы.

Грэкi прайшлi доўгi гiстарычны шлях; спатрэбiлiся стагоддзi, перш чым яны сталi самым адукаваным, самым культурным народам старажытнага свету. Iх уяўленнi пра будову свету, iх спробы вытлумачыць усё, што адбываецца ў прыродзе i ў чалавечым грамадстве, знайшлi сваё адлюстраванне ў мiфах.

Мiфы стваралiся, калi элiны яшчэ не ведалi граматы, складалiся паступова, на працягу некалькiх стагоддзяў, перадавалiся з вуснаў у вусны, з пакалення ў пакаленне i нiколi не былi запiсаны як адна цэласная кнiга. Мы ведаем iх ужо з твораў старажытных паэтаў Гесiёда i Гамера, вядомых грэчаскiх драматургаў Эсхiла, Сафокла, Еўрыпiда i пiсьменнiкаў больш познiх эпох.

Вось чаму мiфы старажытных грэкаў даводзiцца збiраць з самых розных крынiц i пераказваць iх.

Паводле асобных мiфаў можна аднавiць карцiну свету, як уяўлялi яго сабе старажытныя грэкi. Мiфы расказваюць, што спачатку свет насялялi страшыдлы i велiканы: гiганты, у якiх замест ног выгiналiся вялiзныя змеi; сторукiя, вялiзныя, нiбы горы; злосныя кiклопы, або цыклопы, - з адным блiскучым вокам пасярод iлба; грозныя дзецi Зямлi i Неба магутныя тытаны. У вобразах гiгантаў i тытанаў старажытныя грэкi ўвасаблялi стыхiйныя магутныя сiлы прыроды. Мiфы расказваюць, што пазней гэтыя стыхiйныя сiлы прыроды ўтаймаваў i пакарыў Зеўс - бог неба, Грамавержац i Хмараганiцель, якi ўпарадкаваў свет i стаў уладаром Сусвету. На змену тытанам прыйшло царства Зеўса.

Ва ўяўленнi старажытных грэкаў багi былi падобны на людзей i адносiны памiж iмi нагадвалi адносiны памiж людзьмi. Грэчаскiя багi сварылiся i мiрылiся, увесь час умешвалiся ў жыццё людзей, удзельнiчалi ў войнах. Кожны з багоў меў сваю справу, "загадваў" пэўнай "гаспадаркай" у свеце. Элiны надзялялi сваiх багоў чалавечымi характарамi i схiльнасцямi. Ад людзей "смяротных" - грэчаскiя багi адрознiвалiся толькi тым, што былi бессмяротныя.

Як кожнае грэчаскае племя мела свайго правадыра, ваеначальнiка, суддзю i гаспадара, так i сярод багоў грэкi лiчылi правадыром Зеўса. Паводле вераванняў грэкаў, сям'я Зеўса - яго брат, жонка i дзецi - падзялялi з iм уладу над светам. Жонка Зеўса, Гера, лiчылася ахоўнiцай сям'i, роднага дому. Брат Зеўса, Пасейдон, уладарыў над марамi; Гадэс, або Аiд, кiраваў падземным царствам мёртвых; Дэметра, сястра Зеўса, багiня земляробства, распараджалася ўраджаем. У Зеўса былi дзецi: Апалон - бог святла, апякун навук i мастацтваў; Артэмiда багiня лясоў i палявання, Афiна Палада, якая нарадзiлася з галавы Зеўса, багiня мудрасцi, ахоўнiца рамёстваў i ведаў; кульгавы Гефест - бог-каваль i механiк; Афрадыта - багiня кахання i прыгажосцi, Арэс - бог вайны, Гермес вястун багоў, самы блiзкi памочнiк i любiмец Зеўса, ахоўнiк гандлю i мараплавання.

Мiфы расказваюць, што гэтыя багi жылi на гары Алiмп, якая была заўсёды закрыта ад вачэй людзей воблакамi, кармiлiся "ежай багоў" - нектарам i амброзiяй, i ўсе справы вырашалi на банкеце ў Зеўса.

Людзi на зямлi звярталiся да багоў - да кожнага па яго "спецыяльнасцi", будавалi для кожнага з iх храмы i, каб улагодзiць, прыносiлi iм дарункi ахвяры.

Мiфы расказваюць, што, апрача гэтых галоўных багоў, уся зямля была населена багамi i багiнямi, якiя ўвасаблялi сiлы прыроды.

У рэках i ручаях жылi нiмфы Наяды, у моры - Нерэiды, у лясах - Дрыяды i Сатыры з казлiнымi нагамi i з рожкамi на галаве; у гарах жыла нiмфа Рэха.

У небе гаспадарыў Гелiёс - сонца, якi кожны дзень аб'язджаў увесь свет на сваёй залатой каляснiцы, запрэжанай вогнедышнымi коньмi; ранiцай пра яго выезд абвяшчала румяная Эас - зара; уночы над зямлёй смуткавала Селена - месяц. Вятры ўяўлялiся ў выглядзе розных багоў: паўночны грозны вецер - Барэй, цёплы i мяккi - Зефiр.

Жыццём чалавека распараджалiся тры багiнi лёсу - Мойры: яны пралi нiтку чалавечага жыцця ад нараджэння да смерцi i маглi абарваць яе, калi хацелi.

Акрамя мiфаў пра багоў у старажытных грэкаў былi мiфы пра герояў. Старажытная Грэцыя не была адзiнай дзяржавай, яна складалася з маленькiх дзяржаў-гарадоў, якiя часта ваявалi памiж сабою, а часам заключалi саюз супраць агульнага ворага. У кожнага горада, у кожнай вобласцi быў свой герой. Героем Афiн быў Тэзей, адважны юнак, якi абараняў родны горад ад заваёўнiкаў i перамог у паядынку страшнага быка Мiнатаўра, якому аддавалi на з'ядзенне афiнскiх юнакоў i дзяўчат. Героем Фракii быў славуты спявак Арфей. У аргiвян героем быў Персей, якi забiў Медузу, адзiн позiрк якой ператвараў чалавека ў камень.

Потым, калi грэчаскiя плямёны паступова аб'ядналiся i грэкi пачалi ўсведамляць сябе адзiным народам - элiнамi, з'явiўся герой усёй Грэцыi Геракл. Быў створаны мiф пра падарожжа, у якiм удзельнiчалi героi розных грэчаскiх гарадоў i абласцей, - пра паход арганаўтаў.

Грэкi з даўнiх часоў былi мараплаўцамi. Мора, што абмывала берагi Грэцыi (Эгейскае), было зручнае для плавання - на iм шмат астравоў, яно большую частку года спакойнае, i грэкi хутка яго асвоiлi. Перабiраючыся з выспы на выспу, старажытныя грэкi неўзабаве дасягнулi Малой Азii. Паступова грэчаскiя мараплаўцы пачалi асвойваць i землi, што знаходзiлiся на поўнач ад Грэцыi.

У аснову мiфаў пра арганаўтаў пакладзены ўспамiны пра шматлiкiя спробы грэчаскiх мараходаў прабрацца ў Чорнае мора. Бурнае i без адзiнай выспы на шляху, Чорнае мора доўга палохала грэчаскiх маракоў.

Мiф пра паход арганаўтаў цiкавы для нас яшчэ i таму, што гаворка ў iм iдзе пра Каўказ, пра Калхiду; рака Фазiс - гэта цяперашнi Рыён, i там сапраўды калiсьцi знаходзiлi золата.

Мiфы расказваюць, што разам з арганаўтамi ў паход па залатое руно выправiўся i вялiкi герой Грэцыi - Геракл.

Геракл - гэта вобраз народнага асiлка. У мiфах пра дванаццаць подзвiгаў Геракла старажытныя грэкi расказваюць пра гераiчную барацьбу чалавека з варожымi сiламi прыроды, пра вызваленне зямлi ад страшнага панавання стыхiй.

Геракл, якi валодае магутнай фiзiчнай сiлай, у той жа час з'яўляецца прыкладам мужнасцi, бясстрашша, воiнскай адвагi.

У мiфах пра арганаўтаў i пра Геракла перад намi паўстаюць героi Элады смелыя мараходы, адкрывальнiкi новых шляхоў i новых земляў, змагары, што вызваляюць зямлю ад страшыдлаў, якiмi яе насялiў першабытны розум. У вобразах гэтых герояў выражаны iдэалы старажытнага свету.

У старажытнагрэчаскiх мiфах адлюстравана "маленства чалавечага грамадства", якое ў Эладзе, паводле слоў Карла Маркса, "развiвалася найбольш прыгожа i мае для нас вечнае хараство". У сваiх мiфах элiны выявiлi выдатнае пачуццё прыгажосцi, мастацкае разуменне прыроды i гiсторыi. Мiфы Старажытнай Грэцыi шмат вякоў натхнялi паэтаў i мастакоў усяго свету. У вершах Пушкiна i Цютчава i нават у байках Крылова мы не адзiн раз знойдзем вобразы з мiфаў Элады. Калi б мы не ведалi старажытнагрэчаскiх мiфаў, шмат што ў мастацтве мiнулага - у скульптуры, жывапiсе, паэзii - было б нам незразумела.

Вобразы старажытнагрэчаскiх мiфаў захавалiся i ў нашай мове. Мы не верым цяпер, што iснавалi калi-небудзь магутныя велiканы, якiх старажытныя грэкi называлi тытанамi i гiгантамi, аднак мы i цяпер называем вялiкiя справы гiганцкiмi. Мы гаворым: "Мукi Тантала", "Сiзiфава праца" - i без ведання грэчаскiх мiфаў гэтыя словы незразумелыя.

Самi па сабе старажытнагрэчаскiя мiфы - народныя паданнi, якiя прыйшлi да нас з далёкай мiнуўшчыны, - поўныя паэзii i глыбокага сэнсу. Свабодалюбiвы Геракл, якi ачышчае зямлю ад страшыдлаў, смелыя адкрывальнiкi новых земляў арганаўты, Праметэй, якi паўстаў супраць бога i даў агонь чалавецтву, - усе гэтыя вобразы сталi здабыткам сусветнай лiтаратуры, i кожны культурны чалавек павiнен iх ведаць.

АРГАНАЎТЫ

Баран з залатым руном

Калiсьцi, у даўнiя-даўнiя часы, расказвалi грэкi, над горадам Архаменам праплывала высока ў небе хмара. Паветраная нiмфа Няфела (што i азначае па-грэчаску "хмара") убачыла на гары над горадам прыгожы палац з белымi калонамi i шырокiмi тэрасамi. Ёй захацелася даведацца, хто там жыве, i яна спусцiлася ўнiз, на каменныя прыступкi палаца.

Насустрач Няфеле выйшаў гаспадар палаца - архаменскi цар Афамант. Ён прывiтаў прыгажуню нiмфу i запрасiў яе ў палац.

Мiнула некалькi гадоў. У царыцы Няфелы нарадзiлiся блiзняты - хлопчык i дзяўчынка, Фрыкс i Гела. Цар Афамант радаваўся, што ў яго нарадзiлiся дзецi. У Архамене было вясёлае свята, жыхары горада цэлы дзень тоўпiлiся каля палаца, каб прывiтаць навароджаных.

Толькi адна Няфела была неспакойная i нярадасная. Яна часта пачала задумвацца, сумавала па доўгу стаяла на самай высокай тэрасе палаца i глядзела на неба. Душна, цесна стала ёй у прыгожым палацы, яе вабiла ў нябесныя прасторы, на волю. Неяк раз вечарам яна ўбачыла на небе хмары, засмяялася ад радасцi, узняслася да iх, забыўшы пра ўсё на свеце, i вецер панёс яе далёка ад Архамена.

Дарэмна плакалi ў палацы маленькiя Фрыкс i Гела i клiкалi мацi - нiмфа Няфела не вярнулася на зямлю.

Пуста i сумна стала ў палацы без царыцы. Дзецi раслi без мацi.

На той час прыйшла да Афаманта прасiць прытулку адна царэўна, па iменi Iно; яе сям'ю выгналi з горада, у якiм яна раней жыла, бацькi i родныя яе ўсе памерлi, i яна засталася зусiм адна, без даху над галавой i ежы, без анiякай дапамогi.

"Адна пайшла, не развiтаўшыся, другая прыйшла нязваная", - падумаў цар Афамант i пакiнуў у сябе царэўну. Ён парашыў ажанiцца з ёю, каб яна замянiла дзецям мацi.

Неўзабаве Iно стала гаспадыняй у палацы Афаманта. Цар пакахаў яе, i людзi ў Архамене прывыклi да яе - яна ж была не нiмфа, а гэтакi ж чалавек, як i яны. Iно была ветлiвая з усiмi, кожнаму старалася спадабацца. Яна песцiла Фрыкса i Гелу, але тыя адчувалi, што яна не любiць iх.

Потым у Iно нарадзiўся сын, а праз год - другi. Яна ўжо больш не звяртала ўвагi на пасынка i падчарыцу i зусiм перастала клапацiцца пра iх.

Мiналi гады. Афамант дужа састарыўся, i ўсе чакалi, што хутка Фрыкс стане царом у Архамене.

"Што ж будзе са мною i з маiмi сынамi, калi сын Хмары стане царом у Архамене?" - думала Iно.

Царыца вырашыла пазбавiцца ад Фрыкса, але яна ведала, што багi караюць за забойства, i не хацела наклiкаць на сябе гнеў багоў. Iно прыдумала каварны план.

Кожную вясну архаменцы засявалi свае палеткi, а насенне для пасеву атрымлiвалi са свiрнаў цара. У той год людзi, як заўсёды, прыйшлi да цара па насенне. Iно падпражыла зярняты i выдала людзям насенне, непрыгоднае для пасеву.

Прыйшла пара, i зазелянелi палеткi вакол Архамена, ды толькi не збажыной, а пустазеллем. Насенне Iно не ўзышло. У краiне пачаўся голад.

Людзi не ведалi, чаму здарылася гэткае няшчасце, i думалi, што багi гневаюцца на iх. Вырашылi папытацца ў аракула - прадказальнiка, якi мог адгадваць усе таямнiцы мiнулага, сённяшняга i будучага. Царыца Iно падахвоцiлася папытацца ў аракула, завошта разгневалiся багi. Але яна нiчога нi ў кога не пыталася i сама падрыхтавала адказ.

Вось што сказала Iно народу:

- Багi разгневалiся за тое, што ў Архамене была царыцай нiмфа Няфела, якая самавольна пакiнула неба i стала жонкай чалавека. Багi не хочуць, каб сын Няфелы стаў царом у Архамене. Забiце яго - i тады вашы палеткi будуць зноў даваць вам хлеб. Такая воля багоў.

Са страхам выслухалi архаменцы гэтую лiхую вестку. Шкада iм было забiваць нi ў чым не вiнаватага царэвiча, але людзi былi пакорныя багам. I вось прызначылi дзень, у якi ўрачыста перад усiм народам, на гары, калi ўзыдзе месяц, павiнны былi прынесцi ў ахвяру Фрыкса.

Надышоў гэты дзень. Раным-рана брат i сястра стаялi адны на высокай тэрасе палаца i сумна пазiралi на неба.

Гела абдымала брата, плакала i клiкала мацi:

- Памажы сваiм пакiнутым дзецям!

Змрочны стаяў побач з ёю Фрыкс i маўчаў - ён думаў, што мацi забылася пра iх.

Раптам далёка-далёка на чыстым небе з'явiлася хмарка. Гэта нiмфа Няфела, блукаючы па паветраных прасторах, пачула жаласны поклiч дачкi i прыляцела, каб памагчы дзецям. Хмарка наблiзiлася, апусцiлася - i мацi абняла сваiх дзяцей. Разам з нiмфай з'явiўся перад iмi баран з залатымi рагамi, з доўгай залатой воўнай.

- Дзецi, - сказала нiмфа, - я не магу вас узяць з сабою - людзi не могуць жыць на небе. Але я дару вам залатаруннага барана. Ён пералятае цераз горы, нiбы птушка, плавае ў вадзе, нiбы трытон, i бяжыць па зямлi хутчэй за вецер. Смела сядайце яму на спiну, i ён занясе вас далёка адсюль. Верце яму. Ён пераплыве з вамi тры моры i адвязе вас у царства Ээта, сына Сонца. Ээт дасць вам прытулак i будзе вам замест бацькi. Бывайце! Спяшайцеся!

I нiмфа зноў узнялася ў неба.

Фрыкс i Гела селi на спiну залатаруннага барана, i ён панёс iх ад лiхой мачахi. Ён пераляцеў з iмi цераз горы, дабег да мора, кiнуўся ў ваду i паплыў. Мора было спакойнае, i баран з дзецьмi шпарка паплыў па хвалях. Дзецi моцна трымалiся за яго залатую воўну i адно за аднаго i не баялiся. Так пераплылi яны першае мора, i хвалi вынеслi iх у вузкi доўгi пралiў, якi злучаў гэтае мора з другiм. Тут дзьмуў моцны вецер, i цячэнне было такое iмклiвае, што хвалi залiвалi iх з ног да галавы. Гела са страхам пазiрала на пенiстыя грабянi хваль; у яе замiрала сэрца i кружылася галава.

- Мацней трымайся за мяне, - гаварыў Фрыкс сястры.

Але Гела дрыжала i раптам, крыкнуўшы, выпусцiла руку брата i саслiзнула з барана ў ваду.

- Гела! - паспеў толькi крыкнуць Фрыкс.

Але дзяўчынка ўжо знiкла ў вiры. Фрыкс заплюшчыў вочы i паплыў далей адзiн - прэч ад гэтага жудаснага месца.

А людзi потым назвалi тую частку мора, дзе патанула Гела, Гелеспонтам "морам Гелы".

Дзiвосны баран з залатым руном мiнуў другое мора i па другiм пралiве выплыў у шырокае бурнае Чорнае мора. Доўга плыў ён уздоўж берагоў, мiма чужых земляў, не падобных на Грэцыю. Нарэшце ён дабраўся да вусця вялiкай светлай ракi, што ўпадала ў мора, i далей паплыў уверх па рацэ. На беразе з аднаго боку цягнуўся густы цёмны лес з магутнымi высокiмi дрэвамi - гэта быў свяшчэнны гай Арэса, бога вайны. Удалечынi ўздымалiся ў неба вяршынi гор, укрытыя снегам. На другiм беразе ракi вiднеўся вялiкi горад - сталiца Калхiды, Ээтава царства.

Залатарунны баран вынес Фрыкса на бераг. Фрыкс увайшоў у горад i падаўся ў палац цара Ээта. Трымаючы за рог залатаруннага барана, сын Хмары прыйшоў да сына Сонца.

Ээт сустрэў Фрыкса ласкава i пасялiў у сваiм палацы. Дзiвоснага барана зарэзалi ў гонар бога Зеўса, а залатое руно павесiлi на свяшчэнным дубе ў гаi Арэса. Цар прыставiў страшнага дракона пiльнаваць дуб, каб нiхто не мог украсцi залатое руно. З таго часу пачало багацець царства Ээта. Зямля добра радзiла, i людзi жылi ў дастатку.

Падарожнiкi, якiя пабывалi ў Калхiдзе, разнеслi па ўсiм свеце чуткi пра дзiвоснае залатое руно, якое прыносiць багацце. Шмат смельчакоў з блiзкiх i далёкiх краiн марылi падацца ў Калхiду, каб хiтрыкамi або сiлаю здабыць залатое руно. Ды гэта было небяспечна i цяжка, i доўга нiхто не адважваўся на такое падарожжа.

Чалавек у адной сандалi

У Фесалii, на беразе залiва, стаяў калiсьцi багаты i прыгожы горад Iолк. Царом у iм быў стары Эзон. Малодшы брат яго, Пелiй, чалавек круты i ўладалюбiвы, звергнуў Эзона i сам пачаў кiраваць Iолкам. Эзон пакарыўся Пелiю, але не захацеў пакiдаць родны горад i застаўся жыць у Iолку як просты грамадзянiн, а свайго маленькага сына Язона ён, баючыся Пелiя, адаслаў у лес, на гару Пелiён.

На схiлах Пелiёна ў лесе жыло дзiкае племя кентаўраў. Гэта былi напалову людзi i напалову конi: у iх чалавечая галава i торс чалавека на конскiм тулаве з чатырма нагамi. Кентаўры былi вельмi лютыя i наганялi жах на мiрных жыхароў краiны, калi часам, нiбы дзiкi табун, як вiхор спускалiся з гор, топчучы палеткi i знiшчаючы пад сваiмi капытамi ўсё жывое.

Але сярод гэтых дзiкiх iстот быў адзiн стары кентаўр Хiрон, якi славiўся мудрасцю. Яму i аддаў Эзон на выхаванне свайго сына.

Шмат гадоў пражыў Язон у горнай пячоры ў Хiрона. Стары кентаўр загартаваў яго цела, зрабiў юнака дужым i спрытным, навучыў яго валодаць кап'ём i мячом, адкрыў яму шмат таямнiц прыроды i вучыў яго быць хiтрым у барацьбе з ворагамi.

Пелiй цараваў у Iолку. Нiшто не пагражала цару ў падуладным яму горадзе, але нейкая трывога ўвесь час мучыла Пелiя. Часта звяртаўся ён да аракулаў-прадказальнiкаў, пытаўся ў iх, цi доўга ён будзе жыць i хто перашкодзiць яго цараванню.

Неяк раз ён спытаў у аракула, адкуль чакаць яму небяспекi.

Аракул адказаў:

- Бойся чалавека, у якога абута толькi адна нага.

Пелiй запомнiў гэта i з таго часу, сустракаючыся з незнаёмым чалавекам, перш за ўсё глядзеў на яго ногi.

Калi Язону споўнiлася дваццаць гадоў, ён адчуў сябе дужым i моцным, адчуў, што гатовы да выпрабаванняў жыцця, i захацеў вярнуцца дадому. Ён развiтаўся з Хiронам, выйшаў з Пелiёнскага лесу, спусцiўся з гары i рушыў у Iолк.

Па дарозе яму трапiлася маленькая горная рэчка, якая разлiлася ад веснавых дажджоў. Нi моста, нi нават бервяна, перакiнутага цераз рэчку, не было вiдаць. Язон прыпадняў шкуру леапарда, якая была ў яго замест плашча, i смела ступiў у ваду. Ён вырашыў перайсцi рэчку ўброд.

Раптам ён пачуў - нехта клiча яго. Ён азiрнуўся i ўбачыў: на каменi каля вады сядзiць старая жанчына i са страхам пазiрае на бурлiвую ваду.

- Памажы мне перайсцi на той бераг, - сказала яна Язону, - я ўжо даўно сяджу тут i чакаю, i нiхто дагэтуль не памог мне, старой.

Язон, не сказаўшы нi слова, узяў старую на рукi i, асцярожна ступаючы па камянiстым дне, перанёс яе цераз рэчку. Па дарозе развязалася ў яго сандаля на левай назе, i вада знесла яе. Язон выйшаў на бераг, асцярожна паставiў жанчыну на зямлю i хацеў iсцi далей, як раптам пачуў моцны, гучны голас:

- Дзякуй, Язон, я не забуду цябе!

Ён хуценька азiрнуўся, але нiкога ўжо не было каля яго. Здзiвiўся Язон i пакрочыў далей, усё думаючы, хто была гэтая старая i як яна даведалася яго iмя.

Неўзабаве Язон прыйшоў у Iолк i апынуўся на вялiкай гандлёвай плошчы, дзе было шмат народу.

Усе са здзiўленнем пазiралi на незнаёмага, маладога i прыгожага, з доўгiмi, як у дзяўчыны, валасамi юнака з плямiстай шкурай на плячах i ў адной сандалi.

Юнак пачаў распытваць, як яму знайсцi дом бацькi.

Раптам застукалi капыты, загрукаталi колы, i на плошчы ў прыгожай каляснiцы, запрэжанай цудоўнымi фесалiйскiмi коньмi, з'явiўся ўладар Iолка Пелiй. Натоўп расступiўся, i Язон застаўся адзiн перад каляснiцай цара. Пелiй увесь задрыжаў, калi ўбачыў перад сабой чалавека, адна нага ў якога была абута, а другая босая.

Цар спынiў коней i спытаў, нахмурыўшыся:

- Скажы, хто ты, адкуль ты родам i што табе трэба ў Iолку?

- Я не чужынец тут, - адказаў Язон, - я нарадзiўся ў Iолку. Я сын цара Эзона i прыйшоў вярнуць назад царства майго бацькi, якое ў яго адабралi сiлком. Пакажыце мне дом майго бацькi, я хачу хутчэй яго ўбачыць.

Загрукатала каляснiца i памчала перапалоханага Пелiя. А жыхары Iолка, якiя любiлi старога Эзона, вiталi юнака i правялi яго да дома бацькi.

Стары Эзон заплакаў ад радасцi, калi ўбачыў, якiм дужым i прыгожым стаў яго сын. Ён наладзiў вясёлы баль у сваiм доме, каб разам з усiмi роднымi i сябрамi адсвяткаваць вяртанне яго сына. Толькi аднаго Пелiя не было на гэтым свяце. Змрочны сядзеў ён у сваiм палацы, з трывогай чакаў прыходу Язона i думаў, як загубiць яго.

Язон прыйшоў да Пелiя разам з раднёй i сябрамi, i гэта яшчэ больш напалохала ўладара.

Язон сказаў Пелiю:

- Я не буду бiцца з табою. Мы не чужыя, мы адной з табой крывi: ты брат майго бацькi, ты мне радня. Я не хачу мячом вырашаць нашу спрэчку, хачу ўсё скончыць мiрам. Аддай мне па-добраму ўладу, якую ты захапiў сiлай, i я пакiну табе ўсе твае багаццi, усю зямлю, з якой ты збiраеш ураджай, i ўсе твае статкi i табуны коней, i тваю каляснiцу, i твой палац, i твае багатыя ўбраннi. Ты будзеш дажываць свой век у дастатку i спакоi, i я не крану нi цябе, нi тваiх дзяцей.

Але Пелiй так адказаў Язону:

- Твая праўда, сын Эзона, i я згодны аддаць табе тое, на што ты маеш права. Ды толькi цi справядлiва гэта, што ты хочаш атрымаць усё гэта дарэмна. Я ж дваццаць гадоў цараваў у Iолку i за гэтыя гады таксама набыў права на яго. А ты хочаш, каб я аддаў табе Iолк без усякай платы з твайго боку? Ты малады i дужы, Язон, ты мог бы зрабiць мне паслугу. Даўно ўжо каменем ляжыць на мне кроўная родавая крыўда, а ты ж сам сказаў: мы не чужыя...

- Загадвай! - усклiкнуў горда Язон. - Абяцаю зрабiць усё, што ты скажаш.

- Слухай! - сказаў Пелiй. - Цi ведаеш ты пра залатое руно? Цi ведаеш ты, што бацька Фрыкса i твой дзед былi браты, як твой бацька i я? Цi ведаеш ты, што сталася з Фрыксам у Калхiдзе?

I Пелiй расказаў Язону, што спачатку цар Ээт любiў Фрыкса, выдаў за яго старэйшую дачку Халкiопу i зрабiў яго сваiм наследнiкам. Але потым Ээт зноў сам ажанiўся, i новая жонка нарадзiла яму сына Апсiрта. Тады цар загадаў Фрыксу iсцi прэч з Калхiды. Фрыкс запатрабаваў, каб цар аддаў яму назад залатое руно. Пачуўшы пра гэта, Ээт раз'юшыўся i забiў свайго зяця.

- Цень Фрыкса не дае мне спакою, - з няшчырым сумам гаварыў Пелiй Язону, ён прыходзiць да мяне ўночы i просiць i патрабуе, каб я выправiўся ў Калхiду i адабраў у Ээта залатое руно. Але я стары, i няма ў мяне здароўя на такое далёкае падарожжа... Гэта павiнен зрабiць ты, Язон! Здабудзь залатое руно, i ты адпомсцiш за Фрыкса i твой родны край стане самым багатым на свеце, а я з радасцю аддам табе ўладу над Iолкам.

Так гаварыў Язону каварны Пелiй, а сам думаў:

"Iдзi шукаць сваю пагiбель! Дзе-небудзь ты знойдзеш яе - цi ў бурным моры, на чужым беразе, цi ў гасцях у каварнага Ээта - усё роўна ты загiнеш, сын Эзона. Не бачыць табе Iолка, як не здабыць i залатое руно!"

Язон пачаў збiрацца ў небяспечную i цяжкую дарогу.

Каб пераплыць тры моры i дабрацца да Калхiды, патрэбны быў вялiкi карабель, быстраходны i моцны, якога яшчэ не было ў Грэцыi. А каб зрабiць далёкае падарожжа на вялiкiм караблi i сiлаю або хiтрасцю здабыць залатое руно, Язону патрэбны былi адважныя i дужыя таварышы - маракi i воiны.

З гэтымi думкамi падаўся Язон у Пелiёнскi лес - шукаць дрэва, якое магло б стаць асновай для яго карабля. Неўзабаве каля падножжа гары знайшоў ён сасну i ўзяўся секчы яе. Раптам ён пачуў звонкi голас:

- Я памагу табе, Язон. У цябе будзе карабель, якога яшчэ не мелi людзi. Я дам табе ў таварышы найлепшых герояў Грэцыi i сама павяду вас скрозь буры i туманы, i ты здабудзеш залатое руно.

Язон пазнаў голас - голас старой, якая дзякавала яму, калi ён перанёс яе цераз раку.

Гэта была сама багiня Гера, жонка вялiкага Зеўса, якая вырашыла памагчы Язону. Яна загадала яму даручыць пабудову карабля iолкскаму будаўнiку Аргу i папрасiла дачку Зеўса Афiну Паладу, заступнiцу i ахоўнiцу вучоных i рамеснiкаў, кiраваць работай.

А пакуль будаваўся карабель, Язон аб'ехаў усю Грэцыю, збiраючы сабе спадарожнiкаў для далёкага плавання.

Адплыццё

З вялiкай пелiёнскай сасны, што ссек Язон, зрабiлi аснову карабля. Прыладзiлi сасновыя рэбры, змацавалi iх тоўстымi бярвёнамi; на iх наслалi палубу. Абшылi карабель дошкамi; у борце прарэзалi круглыя адтулiны для вёслаў i абшылi iх скурай. Пасярэдзiне карабля паставiлi высокую тонкую сасну з перакладзiнамi i на iх умацавалi палатняныя ветразi. У карму карабля ўставiлi кавалак свяшчэннага дуба з Дадонскай дубровы. Гэты дуб быў чарадзейны: у шолаху яго лiстоў людзi маглi пачуць свой лёс. Будаўнiкi карабля спадзявалiся, што гэты кавалак дадонскага дуба падкажа мараплаўцам, што iм рабiць у цяжкую часiну. На носе карабля выразалi з дрэва прыгожую галаву багiнi Геры, заступнiцы адважных падарожнiкаў, i пазалацiлi яе: няхай ззяе i блiшчыць яна спераду карабля, няхай здалёку бачаць усе, што сама Гера вядзе карабель Язона.

Шмат часу мiнула, пакуль нарэшце быў пабудаваны карабель, прасмолены, аснашчаны i спушчаны на ваду.

I вось надышоў дзень, калi ў гаванi Iолка стаў каля прычала цуда-карабель, лёгкi на хаду, устойлiвы на хвалях, акрылены ветразямi, iмклiвы i прыгожы. Яго назвалi "Арго" - у гонар майстра, што пабудаваў яго.

Шумна i весела было ў Iолку. Пяцьдзесят самых лепшых грэчаскiх юнакоў, краса i сiла ўсёй Грэцыi, з'ехалiся сюды, каб на "Арго" плыць у далёкую Калхiду па залатое руно. Тут былi: магутны Геракл са сваiм юным сябрам Гiласам, браты-блiзняты Кастор i Палiдэўк, якiя нiколi не разлучалiся, браты Пелей i Тэламон з Фесалii, афiнскi цар Эгей, Лаэрт - цар выспы Iтакi, юны Адмет - сваяк Язона, сiлач Iдас i мудры Амфiярай, якi ўмеў адгадваць будучае; прыйшоў са сваёй кiфарай* славуты грэчаскi спявак Арфей; прыляцелi на магутных крылах два сыны бога ветру Барэя - Калаiд i Зет. I шмат iншых герояў сабралася ў прызначаны дзень у Iолку. Галоўным у паходзе быў Язон, рулявым карабля умелы i вопытны марак Тыфiс, яго памочнiкам - зоркi Лiнкей, якi бачыў усё, нават глыбока пад зямлёй. Размеркавалi месцы для весляроў, а на кармавое вясло прызначылi двух самых дужых - Геракла i Анкея. Пагрузiлi на "Арго" запасы харчоў, вiна i прэснай вады, каб у дарозе было ўволю што пiць i есцi.

* Кiфара - музычны струнны iнструмент.

Апошнюю ноч арганаўты - так называлi яны сябе - правялi на беразе мора, каля свайго карабля. Яны весялiлiся, слухалi расказы бывалых людзей i цудоўныя песнi Арфея i доўга не маглi заснуць.

На досвiтку Тыфiс пабудзiў усiх: пара было адплываць. Весляры селi за вёслы, рулявы стаў каля руля.

Язон налiў поўную чашу вiна.

- За шчаслiвае плаванне! - усклiкнуў ён i вылiў вiно ў мора - такi быў звычай маракоў перад адплыццём.

Весляры налеглi на вёслы, i "Арго" памчаўся па цiхiм залiве.

За Пелiёнскiм мысам, калi выйшлi ў адкрытае мора, арганаўты паставiлi ветразi. Дзьмуў спадарожны вецер, i лёгкi карабель шпарка паплыў уздоўж гарыстых берагоў Фесалii.

Вось конi Гелiёса вынеслi на неба сонечную каляснiцу - узышло сонца. Радаснымi воклiчамi вiталi арганаўты першы дзень свайго плавання. На небе не было нi хмурынкi, мора спакойнае. Сэрцы поўнiлiся чаканнем i надзеяй, вернымi спадарожнiкамi мараходаў.

Зазвiнелi залатыя струны, i моцны голас Арфея заглушыў плюскат хваляў за бортам карабля.

Пачуўшы песню Арфея, на паверхню мора выплылi дэльфiны i рыбы i паплылi за "Арго", нiбы статак, якi паслухмяна iдзе за пастухом.

На выспе Лемнас

Арганаўты доўга плылi ўздоўж берагоў Грэцыi, потым абагнулi апошнi выступ Халкiдскай паўвыспы i выйшлi ў адкрытае мора.

Аднойчы вечарам яны ўбачылi наперадзе ў моры вогненна-чырвоную выспу. Спачатку яны падумалi, што гэта сонца, якое якраз заходзiла, так афарбавала высокiя горы на выспе. Але надышла ноч, усё пацямнела навокал, а невядомая выспа нiбы палала у цемры перад iмi, i чым блiжэй падплываў да яе "Арго", тым ярчэйшае было зарава.

Раптам з вяршынi гары, што ўзвышалася над выспай, вырваўся слуп агню, узняўся высока ў неба i з шумам i трэскам, рассыпаючы мiльёны iскраў i распаленых камянёў, абрынуўся ў мора.

Арганаўты стоўпiлiся на палубе, любавалiся велiчным вiдовiшчам i пыталiся адзiн у аднаго, што азначае гэты пажар сярод мора.

Надышла ранiца, i агонь на выспе пагас, толькi густы дым iшоў з гары, як iдзе дым з комiна, калi ў доме паляць у печы.

"Арго" наблiзiўся да берага. Каб хвалi не знеслi карабель, арганаўты апусцiлi на дно - мора было тут неглыбокае - вялiкi камень, абвязаны моцным канатам. Другi такi канат быў прымацаваны на карме: канец яго кiнулi на бераг, i адзiн з весляроў зачапiў яго за выступ скалы i завязаў вузлом.

Павольна сыходзiлi на бераг арганаўты. Страшна было ступiць на зямлю, унутры якой таiўся агонь: яна здавалася iм гарачай i зыбкай. Агледзеўшыся, яны ўбачылi ўдалечынi гарадскiя сцены i накiравалiся туды, каб даведацца, як называецца гэтая выспа i што за людзi тут жывуць.

Прыбыццё арганаўтаў ужо заўважылi ў горадзе: ледзь толькi яны адышлiся ад берага, дзе прычалiў "Арго", як з гарадскiх варот выйшаў вялiкi ўзброены атрад i, грозна падняўшы зброю, рушыў iм насустрач.

Арганаўты на ўсякi выпадак таксама пастроiлiся ў баявы парадак i падрыхтавалiся да бою. Але зоркi Лiнкей раптам засмяяўся i сказаў:

- Стойце, сябры, апусцiце вашы мячы i коп'i: гэта жанчыны.

I сапраўды, гэта былi жанчыны ў воiнскiх даспехах i са зброяй у руках.

Арганаўты спынiлiся i здзiўлена разглядвалi незвычайных сваiх працiўнiкаў. Убачыўшы, што чужынцы не збiраюцца нападаць на iх, жанчыны таксама спынiлiся i, параiўшыся памiж сабою, паслалi наперад вястунку - даведацца, што гэта за людзi i чаго яны высадзiлiся на выспе.

Арганаўты сказалi, што шлях iх ляжыць мiма выспы, што яны i ў думках не маюць нiчога кепскага, i папрасiлi дазволу агледзець цудоўную выспу i папоўнiць запасы харчоў i вады.

Ад вястункi яны даведалiся, што гэта выспа Лемнас.

Тут, у сярэдзiне вогнедышнай гары Масiхл, была кузня бога Гефеста, вечна палаў свяшчэнны агонь у горне. А калi ў божага майстра было асаблiва шмат работы i яго аднавокiя чаляднiкi - кiклопы - моцна раздзiмалi агонь, iскры ляцелi высока ў неба i ўся выспа дрыжала i ўздрыгвала ад падземных удараў магутнага молата. Адсюль калiсьцi ўкраў тытан Праметэй маленькую iскру, каб падарыць людзям агонь.

Са здзiўленнем арганаўты даведалiся, што на выспе зусiм няма мужчын.

У горадзе жылi адны жанчыны; яны працавалi ў полi i ў майстэрнях, выконвалi ўсю мужчынскую работу. Абараняць выспу ад нападаў павiнны былi таксама жанчыны.

Кiравала ўсiм гэтым жаночым царствам маладая царыца Iпсiпiла.

Калi вястунка перадала ёй просьбу арганаўтаў, царыца загадала ўсiм жанчынам сабрацца на плошчы, дзе яны звычайна абмяркоўвалi свае справы, i сказала:

- Мiлыя сёстры! Мы дадзiм чужынцам хлеба, садавiны i салодкага лемнаскага вiна. Аднясём iм на карабель нашы дарункi. Але няхай яны як мага хутчэй плывуць адсюль, няхай не заходзяць у наш горад. Яны магутныя, гэтыя чужынцы, i мы не ведаем; што ў iх у галаве.

Але старая нянька царыцы, сiвая Палiксо, запярэчыла:

- Паглядзiце на мяне: я сiвая, я старая, я хутка памру. Калi старыя памруць, а маладыя састарацца, хто будзе запрагаць валоў у ярмо i араць зямлю, i сеяць хлеб, i жаць каласы ў полi? Хто абаронiць горад ад нападу ваяўнiчых суседзяў i вас самiх ад цяжкага рабства? Хто адрамантуе стары дом i пабудуе новы? Хто будзе жыць пасля нас? Самi багi паслалi нам гэты карабель i на iм пяцьдзесят адважных i дужых герояў. Па ўсiм вiдаць, што гэта добрыя людзi. Паслухайцеся маёй парады: запрасiце iх да сябе жыць, няхай яны застануцца на Лемнасе, няхай кiруюць горадам, няхай выберуць сабе жонак i жонкi народзяць дзяцей, няхай стануць прышэльцы вам роднымi i будуць вашай апорай у любой справе i абаронцамi ад усiх ворагаў.

Так гаварыла старая Палiксо, i жанчыны, падумаўшы, згадзiлiся з ёю. Хуценька запрэглi коней у каляснiцу, нагрузiлi яе кашамi з садавiнай i збанамi з вiном i паслалi вястунку да арганаўтаў - аддаць iм дарункi i запрасiць iх на банкет да царыцы Iпсiпiлы.

Арганаўты з радасцю прынялi запрашэнне, апранулi свае самыя лепшыя ўборы i выправiлiся ў горад. Толькi Геракл з юнаком Гiласам, Амфiярай i спявак Арфей засталiся вартаваць карабель.

Ветлiва сустракалi жанчыны герояў на вулiцах горада, шырока адчынялi перад iмi дзверы.

Язона прывялi ў палац царыцы, i яна сказала яму:

- Мы рады табе i тваiм таварышам. Будзьце гасцямi на нашым свяце. Праславiм уладара нашай выспы бога Гефеста i жонку яго - багiню Афрадыту!

Арганаўты разышлiся па ўсiм горадзе, i пачаўся вясёлы баль.

У час балю царыца сказала Язону:

- Бачыш, якая цудоўная наш выспа, якая багатая наша зямля. Палюбi гэтую зямлю i, калi хочаш, застанься з намi, жывi ў гэтым палацы i будзь царом у нашым горадзе. I таварышам сваiм загадай застацца на Лемнасе.

- Царыца, - сказаў Язон, - дзякуй за ласку i добрае слова, але я не магу застацца i быць царом на Лемнасе, хоць выспа твая i горад цудоўныя. Дарога мая далёкая i доўгая, i я павiнен выканаць тое, што абяцаў. Я павiнен здабыць залатое руно.

Царыца засмуцiлася. Яна так ласкава пазiрала на Язона, так весела гучалi песнi ў горадзе, так бесклапотна танцавалi прыгожыя дзяўчаты на плошчах i вулiцах, а старая Палiксо так лагодна бурчала: "Куды спяшацца? Навошта спяшацца шукаць пагiбель? Няхай небяспека сама шукае героя".

Баль змяняўся балем. Мiналi гадзiны, i днi, i ночы, а арганаўты i не думалi вяртацца на свой карабель.

Доўга чакаў iх Геракл, нарэшце сам падаўся ў горад i пачаў сварыцца на сваiх бесклапотных таварышаў:

- Хiба для таго пабудаваны наш "Арго", каб хвалi бiлi яго аб лемнаскi бераг? Хiба для таго збiраў нас Язон па ўсёй Грэцыi, каб баляваць у гасцях у жанчын? Спадарожны вецер гонiць "Арго" ў дарогу, моцна напяты прычальны канат вось-вось парвецца. Хто не хоча быць пестам i дармаедам у жанчын - наперад, у дарогу па залатое руно! У дарогу, арганаўты!

Прысаромленыя, быццам пасля пахмелля, арганаўты зноў сабралiся разам i пачалi рыхтавацца да адплыцця.

Лемнаскiя жанчыны прынеслi iм на карабель усё, чым багатая была выспа, i плакалi, развiтваючыся з героямi, бо палюбiлi iх i не хацелi расставацца з iмi.

- Жадаем вам шчасця i ў плаваннi, i ў вашай небяспечнай справе, - сказала Язону царыца Iпсiпiла i цiха дадала: - Калi ты здабудзеш залатое руно i зхочаш вярнуцца на Лемнас, я аддам табе горад, i ўладу, i сваё каханне. Помнi пра гэта.

Але слёзы былi ў яе на вачах, бо яна прадчувала, што арганаўты нiколi не вернуцца на Лемнас.

Геракл падняў з дна камень, якi трымаў карабель на месцы. Адвязалi ад лемнаскай скалы прычальны канат, i, згарнуўшыся, нiбы змяя, ён паслухмяна лёг каля ног рулявога.

Весляры былi на сваiх месцах.

Язон падаў знак - у момант узляцелi вёслы, i "Арго" зноў рушыў у дарогу.

Мядзведжая гара

Арганаўты плылi проста на ўсход i доўга не бачылi нiчога вакол, апрача мора i неба. Потым наперадзе паказаўся бераг. Памiж дзвюма градамi невысокiх прыбярэжных узгоркаў засiнела вузкая паласа пралiва. Хвалi з шумам грувасцiлiся ў пралiве, i белая пена бiлася каля берагоў.

Арганаўты наблiзiлiся да таго месца, дзе патанула Гела, упаўшы з залатога барана.

- Гелеспонт! - сказаў рулявы Тыфiс.

Быстраходнаму лёгкаму "Арго" былi не страшныя нi вiры, нi хуткае цячэнне, i арганаўты доўга плылi па вузкiм доўгiм пралiве, з цiкавасцю разглядаючы блiзкi бераг. Калi мiнулi пралiў, вырашылi зрабiць прыпынак, перш чым плыць цераз Прапантыду - другое мора, што ляжала на iх шляху. Яны наблiзiлiся да берага.

Перад iмi распасцiралася нiзкая зялёная раўнiна, парослая сакавiтай травою. Мора глыбока ўразалася ў гэтую раўнiну i ўтварала цiхi залiў. Вузкая дарожка, нiбы земляны масток, вяла ўгору, на высокую цёмную крутую гару, падобную на вялiкага ўскудлачанага мядзведзя.

Цiха i спакойна было на беразе. Чарада тлустых авечак хадзiла па пашы; каля самага мора сушылiся на сонцы рыбацкiя сеткi.

Арганаўты скiравалi свой карабель у залiў, знайшлi зручнае месца i прычалiлi. Людзi, што жылi на беразе, сустрэлi iх ветлiва. Гэта былi далiёны, дабрадушнае i мiрнае племя.

Далiёны расказалi арганаўтам, што вядуць свой род ад бога мораў Пасейдона, што Пасейдон - iх заступнiк i абаронца ад усiх ворагаў. Яны паказалi на высокую гару, якая навiсала над залiвам, i сказалi, што гэта Мядзведжая гара. На ёй жывуць шасцiрукiя велiканы; яны магутныя i лютыя, але баяцца Пасейдона i таму не чапаюць далiёнаў.

Неўзабаве з'явiўся на бераг i цар далiёнаў. Ён быў вельмi малады, амаль хлапчук, без вусоў i вельмi ласкавы, падобны на дзяўчынку. Яго звалi Кiзiк, як i зямлю, якой ён кiраваў. Кiзiк пачцiва прывiтаў герояў i запрасiў iх на банкет. Банкет быў надзвычай просты - засмажылi самых тлустых бараноў з царскай чарады i прынеслi садавiны i вiна. Юны цар быў вясёлы, павёў гасцей на Мядзведжую гару - паглядзець на мора, расказаў iм, як лепш плыць далей, паказаў iм свае лугi i сады i падарыў з дзесятак найлепшых авечак на дарогу.

Арганаўты пераначавалi ў гасцiнных далiёнаў i назаўтра ранiцай сабралiся ў дарогу, развiталiся з Кiзiкам i селi на карабель.

Раптам вялiкiя камянi нiбы сарвалiся з Мядзведжай гары, паляцелi ў ваду каля "Арго"; пачуўся дзiкi рык, i падарожнiкi ўбачылi велiканаў. Яны былi вышынёй з маладую сасну, i ў кожнага, нiбы сукi ў дрэве, тырчалi шэсць доўгiх рук: дзве, як у людзей, - ад плеч, дзве каля паяснiцы i яшчэ дзве па баках. Велiканы з шумам выварочвалi камянi з гары, адрывалi цэлыя скалы i кiдалi ў залiў, каб загарадзiць "выхад караблю ў адкрытае мора. Каменныя глыбы падалi ў ваду i маглi разбiць "Арго". Далiёны ад страху разбеглiся, пахавалiся, i самi арганаўты разгубiлiся. Тады Геракл схапiў свой лук, стаў на носе карабля i пачаў пускаць у велiканаў стрэлы. Адзiн за другiм, нiбы падсечаныя пад корань дрэвы, падалi велiканы з гары ў мора. Прыкрыўшыся шчытамi ад камянёў i асколкаў, арганаўты сышлi на зямлю i распачалi бой з шасцiрукiмi. Велiканы былi перабiты, i, пакiнуўшы iх на спажыву рыбам i птушкам, арганаўты адплылi ад Кiзiка.

Цэлы дзень плыў "Арго", хутка аддаляючыся ад Мядзведжай гары. Калi надышоў вечар i карабель быў ужо далёка ад берага, у адкрытым моры раптам падзьмуў моцны вецер. Арганаўты ўзрадавалiся ветру, распусцiлi ветразi i леглi спаць, не заўважыўшы, што вецер дзьме ў той бок, адкуль яны спачатку плылi. Уночы бура прыгнала iх назад да Кiзiка, але ў цемры яны не пазналi знаёмага берага i падумалi, што гэта нейкая новая краiна на iх шляху. Яны прычалiлi да берага i сышлi на зямлю, грозна бразгаючы зброяй.

Далiёны ў начной цемры таксама не пазналi арганаўтаў. Пачуўшы плёскат вёслаў i звон мячоў, яны падумалi, што гэта марскiя разбойнiкi выкарысталi бурную цёмную ноч i напалi на Кiзiк. Мячамi i коп'ямi сустрэлi цяпер далiёны сваiх учарашнiх гасцей. Да свiтання не спыняўся на беразе жорсткi бой. Арганаўты былi больш вопытныя ў баi i дужэйшыя, i шмат далiёнаў загiнула. Сам юны цар быў насмерць працяты меткiм кап'ём Язона.

Калi ж развiднела i стала ўсё добра вiдаць наўкол, працiўнiкi з жахам убачылi, што ў цемры ночы яны бiлiся з сябрамi.

Тры днi i тры ночы аплаквалi арганаўты i далiёны сваю жудасную памылку i смерць цара. Яго пахавалi на беразе мора i на магiле насыпалi высокi пагорак. I доўга ўзвышаўся гэты пагорак, i маракi з караблёў, якiя заходзiлi ў гавань, адразу пазнавалi тое месца.

Сварка на караблi

Сум агарнуў сэрцы арганаўтаў пасля таго злоснага жарту, якi падстроiў iм вецер. Моўчкi выконваў кожны сваю дзённую работу; не чуваць было на караблi нi смеху, нi жартаў, нi расказаў бывалых маракоў. I Арфей не спяваў больш песень.

I мора было неспакойнае. Парывiсты вецер увесь час мяняўся, сярдзiта дзьмуў i гнаў карабель то ў адзiн, то ў другi бок. Цяжка было рулявому весцi карабель, i вялiкiя хвалi перашкаджалi веслярам. Марудна плыў уперад "Арго".

Раптам зламалася вясло ў Геракла. Вясло адразу ж знесла цячэннем, толькi палка засталася ў руках у героя. Са злосцi шпурнуў ён абломак у непрыветныя хвалi i пакiнуў сваё месца сярод весляроў.

Язон сказаў рулявому:

- Кiруй да берага! Мы стамiлiся змагацца з хвалямi, патрэбны адпачынак. I Гераклу патрэбна новае вясло. Ён знойдзе яго ў лесе на беразе. Прычалiм да берага!

Рулявы паслухмяна накiраваў карабель да зямлi, i неўзабаве яны прысталi да пустыннага берага, зарослага густым лесам.

Геракл накiнуў на плечы львiную шкуру, якую ён насiў замест плашча, узяў свой меч, лук i калчан са стрэламi i рушыў у лес па новае вясло. Стомленыя весляры з радасцю апусцiлi вёслы, прылеглi на траве адпачыць, пакуль згатуецца вячэра, а юнага Гiласа, выхаванца Геракла, якога ён вельмi любiў, паслалi пашукаць у лесе ручай i прынесцi вады.

Весела падсвiстваючы птушкам, Гiлас iшоў па лесе i прыслухоўваўся. Вось збоку, за кустамi, ледзь чутна ляпечуць лянiвыя рачныя струменi. Хлопчык расхiнуў кусты, i перад iм блiснула лясная затока. Было так цiха i такой ласкавай здавалася рака ў зялёных берагах, што Гiлас без усякай апаскi падышоў да вады i доўга любаваўся, як цудоўна адлюстроўвалiся ў рацэ кусты i дрэвы, i сiняе неба, i хмаркi, што плылi над лесам, i ён сам з вялiкiм збаном у руках. Раптам ён убачыў у празрыстай вадзе красуню нiмфу з зялёнымi валасамi; яна вабiла яго i клiкала да сябе на дно, дзе быў такi чысты пясок i мiльгалi рознакаляровыя рыбкi.

Хлопчык спалохаўся, хацеў хутчэй зачэрпнуць вады збаном, нагнуўся, i ў той жа момант дзве тонкiя рукi высунулiся з вады, абнялi яго моцна за шыю i пацягнулi за сабою. Збан выпаў у яго з рук, i Гiлас з жаласным крыкам апусцiўся ў ваду.

Арганаўты пачулi яго крык. Палiфем, сябар Геракла, выхапiў меч, кiнуўся ў гушчар - ён думаў, што лясны звер напаў на хлопчыка, i заспяшаўся на дапамогу. Але нiкога не знайшоў ён каля ракi, толькi разбiты збан ляжаў у вадзе каля берага.

А Геракл тым часам паглыбiўся ў лес i знайшоў маладую сасну, якая здалася яму прыдатнай для новага вясла. Моцна абхапiўшы аберуч ствол, ён вырваў дрэва з коранем, узвалiў сасну сабе на спiну i панёс на бераг мора, каб там абчасаць яе i зрабiць вясло. Пачуўшы, што прапаў Гiлас, Геракл кiнуў сасну на зямлю i падаўся на пошукi свайго любiмца. Але дарэмна Геракл, прыгнуўшыся да зямлi, шукаў сляды на траве i ў кустах - след Гiласавых сандаляў быў вiдаць толькi на пяску каля самай вады.

Не, не лясны звер зацягнуў Гiласа ў сваю нару, не драпежная птушка схапiла яго. З усяе сiлы крычалi Геракл i Палiфем, паварочваючыся на ўсе чатыры бакi, клiкалi: "Гiлас! Гiлас!" I пачулi ў адказ слабы водгук - не то ўздых, не то стогн, быццам аднекуль здалёк адзываўся iм голас Гiласа. Яны не маглi зразумець, адкуль чуўся той голас, кiдалiся ў розныя бакi. А голас iшоў з вады, i калi б яны зазiрнулi ў раку, яны ўбачылi б, як плакаў i рваўся да iх з дна бедны Гiлас i як нiмфы старалiся суцешыць яго пацалункамi.

Але сябры не ведалi, што хлопчык быў гэтак блiзка ад iх, i падалiся на пошукi ў лясныя нетры. Усю ноч яны блукалi па лесе i зайшлi так далёка ад берага мора, што ўжо не маглi чуць, што рабiлася на караблi.

Арганаўты добра адпачылi ў тую ноч. На досвiтку, як толькi ўзышла заранка, прачнуўся рулявы Тыфiс i ўбачыў, што дзьме спадарожны вецер. Тыфiс пабудзiў таварышаў i пачаў прыспешваць з ад'ездам. Арганаўты хуценька сабралiся. Вецер надзьмуў белы ветразь, i карабель памчаўся па хвалях.

Узышло сонца, асвяцiла карабель, i арганаўты ўбачылi, што месцы Геракла i Палiфема пустыя. I не было хлопчыка Гiласа. Гэта была першая страта ў дарозе, i арганаўты захвалявалiся.

Што рабiць? Вярнуцца? Але ж вецер спадарожны... I яны ўжо ведаюць, як небяспечна вяртацца на старое месца. Плыць далей, кiнуць таварышаў адных на чужой старане... "Не!.. Не!.. Няхай скажа Язон, што рабiць. Язон абраны старшым, Язон - начальнiк, няхай распараджаецца Язон!" - так гаварылi арганаўты i акружылi Язона, патрабуючы, каб ён усё вырашыў.

Але Язон маўчаў, быццам не чуў, што яму гаварылi. Звесiўшы галаву, пануры сядзеў ён каля рулявога i думаў. Тады Тэламон, якi больш за ўсiх любiў Геракла, гнеўна закрычаў:

- Чаго мы можам чакаць ад Язона! Паглядзiце, ён спакойны. Адзiн ён спакойны. Я ведаю: ён заўсёды зайздросцiў Гераклу, цяпер ён радуецца - нiхто больш не перашкодзiць яго славе. Можа, ён падстроiў усё гэта знарок. Ён ведаў, што Геракла няма з намi, калi адплываў карабель... I Тыфiс памагаў Язону ў гэтым.?. Не, я не хачу плыць далей з вамi! Назад! Назад! Чуеш, рулявы! Паварочвай назад, кiруй да берага!

Блiскаючы вачамi, кiнуўся Тэламон да Тыфiса i сiлком хацеў вырваць у яго руль, каб павярнуць карабель. Дзьмуў моцны вецер, i паварочваць было небяспечна. Два сыны Барэя, крылатыя героi, схапiлi Тэламона за рукi, хацелi ўтрымаць яго i гучна лаялiся.

Раптам наляцела вялiзная хваля, ударыла ў борт, магутная рука схапiла за карму i спынiла карабель. Увесь павiты водарасцямi, кудлаты, строгi, з'явiўся перад арганаўтамi бог мора i грозна сказаў:

- Кiньце сварыцца! Помнiце, куды i чаго вы плывяце. Не вяртайцеся, спяшайцеся ўперад! Не па злым пажаданнi Язона, а па мудрай волi Зеўса засталiся на беразе вашы таварышы. Iншыя справы, другiя подзвiгi чакаюць Геракла. А вы плывiце з Язонам далей.

Сказаў - i знiк у марской глыбiнi. Адразу ж, як вецер, суцiшыўся гнеў Тэламона, i яму зрабiлася сорамна, што ён пакрыўдзiў старшага таварыша. Прысаромлены, падышоў ён да Язона i цiха сказаў:

- Даруй мне за дзёрзкiя i грубыя словы! Iх парадзiлi смутак i гнеў.

Язон дараваў Тэламону i памiрыўся з iм. Зноў быў мiр на караблi, арганаўты дружна веславалi, i "Арго" плыў па моры ўсё далей i далей.

У царстве бебрыкаў

Паспешлiва адплываючы з апошняй стаянкi, арганаўты забылiся папоўнiць запасы прэснай вады, i хутка iм зноў давялося паварочваць да берага.

Наблiжаючыся да зямлi, яны ўбачылi бедныя хацiны з камянёў i неабчасаных бярвёнаў i людзей у звярыных шкурах, дзiкiх i ваяўнiчых з выгляду. Заўважыўшы карабель арганаўтаў, дзiкiя людзi з крыкамi кiнулiся да таго месца, дзе прычальваў карабель, стоўпiлiся, нiбы бараны, i з цiкавасцю чакалi высадкi, не выказваючы нiякiх прыкмет гасцiннасцi. З натоўпу выйшаў чалавек вялiзнага росту, у чорным плашчы, з цяжкай дубiнай у руках.

Язон зразумеў, што перад iм правадыр гэтых дзiкiх людзей, i, ступiўшы на зямлю, звярнуўся да яго.

- Вiтаю цябе! - сказаў Язон. - Калi ласка, скажы нам, чыя гэта зямля i якi народ тут жыве? Мы - арганаўты, вольныя мараплаўцы. Плывём з грэчаскага горада Iолка ў далёкую Калхiду, каб здабыць залатое руно, якое прыносiць людзям багацце i дастатак. Не бойцеся нас, мы не зробiм вам нiякай шкоды. Мы толькi набяром у нашы пасудзiны свежай вады i паплывём далей. Вялiкi Зеўс загадвае ўсiм людзям быць гасцiннымi i даваць прытулак падарожнiкам...

- Не ведаю нiякага Зеўса! - груба перапынiў Язона чалавек у чорным плашчы. - Я - Амiк, у мяне свае законы. Калi ўжо лёс занёс вас да мяне, у царства бебрыкаў, дык ведайце, як я прымаю гасцей. Глядзiце! - I ён паказаў дубiнаю: каля ўвахода ў паселiшча на доўгiх жэрдках тырчалi высахлыя чалавечыя галовы. - Месца хопiць i для вас, марскiя бадзягi! - засмяяўся дзiкун.

Бебрыкi таксама ўсмiхалiся, iм падабаўся жарт цара.

Амiк гаварыў далей:

- Усiх чужаземцаў, якiя ступяць на маю зямлю, я частую па-свойму. Вось! I ён ганарыста ўзняў свой кулак велiчынёй з галаву Язона. - Гэй вы, мараплаўцы, хто з вас самы дужы, няхай выходзiць са мною на кулачкi! Хто мяне пераможа - будзе тут гаспадаром, каго я перамагу - з таго галаву здыму на памяць... Ну? Прымаеце мой пачастунак?

Ледзь стрымлiваючы гнеў, слухалi арганаўты пахвальбу цара бебрыкаў. Язон не сказаў нi слова i пачаў здымаць з сябе зброю. Ды яго апярэдзiў Палiдэўк.

- Мяне называлi калiсьцi лепшым кулачным байцом у Эладзе, - сказаў ён таварышам, - дазвольце мне ўцiхамiрыць гэтага бебрыка. - I, павярнуўшыся да Амiка, пачцiва пакланiўся: - Дзякую за сардэчную сустрэчу. Не будзем марнаваць часу. Я гатовы!

Велiкан паглядзеў на Палiдэўка з усмешкаю: юны герой ледзь даставаў яму да пляча.

Але Палiдэўк спакойна зняў з сябе шчыт, меч i шлем i аддаў у рукi брату Кастору, каб ён патрымаў iх у час бою.

Амiк, сярдзiта буркнуўшы, адкiнуў убок сваю дубiну з такою сiлаю, што пыл узняўся слупам. Працiўнiкi скiнулi на траву свае плашчы i абматалi рамянямi рукi па локцi.

Бебрыкi прагным натоўпам акружылi iх. Арганаўты горда стаялi стройнымi радамi воддаль.

- Ну, малы, зараз табе будуць канцы! - фанабэрыста сказаў Амiк, размахнуўся i абрынуў свой цяжкi кулак проста на галаву Палiдэўка.

Але Палiдэўк своечасова ўхiлiўся i стукнуў злёгку працiўнiка ў жывот.

- О-хо-хо! - рагатнуў Амiк. - Ты вёрткi, малыш, але не дражнi мяне - я не люблю, калi мяне казычуць. - I, нагнуўшыся, з сiлай выкiнуў уперад кулак, каб ударыць юнака ў грудзi, пад сэрца.

Палiдэўк адскочыў убок i з размаху стукнуў велiкана ў скроню так, што ў галаве ў таго зазвiнела i чырвоныя кругi паплылi перад вачамi. Бебрык раз'ятрыўся i, не памятаючы сябе, пачаў бiць направа i налева, куды папала, трацячы дарэмна сiлы, таму што юнак арганаўт кожны раз паспяваў ухiлiцца, адскочыць назад i толькi стараўся знясiлiць свайго працiўнiка, а сам чакаў зручнага моманту, каб нанесцi рашаючы ўдар. Нiбы раз'юшаны бугай, кiдаўся Амiк ва ўсе бакi, цяжка дыхаючы, i пот буйнымi кроплямi кацiўся з расчырванелага твару i падаў на зямлю, нiбы дождж.

А юны грэк, лёгкi i гнуткi, спрытна кружыўся вакол непаваротлiвага бебрыка i раптам, iмклiва напаўшы на яго, ударыў у скроню - раз i другi - з такою сiлаю, што рассек яму чэрап.

Амiк захiстаўся, упаў на каленi; кроў лiнула ў яго з рота.

Узняўшы шчыты, гучна вiталi пераможцу арганаўты.

Бебрыкi ж, як толькi ўбачылi, што цар iх забiты, кiнулiся да Палiдэўка з дубiнамi. На выручку брату паспяшаўся з мячом Кастор i велiкан Анкей са сваёй цяжкай сякерай. Давялося арганаўтам уступiць у нечаканы бой. Мячы скрыжавалiся з дубiнамi. Бiтва была нядоўгая. Бебрыкi ў жаху кiнулiся наўцёкi; арганаўты гналiся за iмi i вучылi гасцiннасцi.

- Мы прыйшлi да вас з мiрам. Мы не хацелi рабiць вам зла, - гаварыў Язон. - Нам нiчога не трэба было ад вас, акрамя добрага слова i свежай вады на дарогу. Запомнiце ж цяпер нашу запаведзь: паважайце гасцей i чужаземцаў. Па нашых слядах прыплывуць iншыя - сустракайце iх як сяброў, памагайце тым, хто смела плыве ўперад па нязведаных морах, хто пракладае дарогу для ўсiх!

Язон загадаў зняць з жэрдак мёртвыя галовы чужаземцаў, забiтых Амiкам, i пахаваць iх.

Перапалоханыя бебрыкi прынеслi арганаўтам багатыя дарункi i наладзiлi баль. Героi перавязалi свае раны, забылi пра нядаўнюю бойку i весела балявалi на беразе перад паселiшчам бебрыкаў.

Пераможна гучала залатая кiфара, спяваў Арфей, i людзi ў звярыных шкурах са здзiўленнем слухалi песнi далёкай краiны.

Арганаўты ў Салмiдэсе. Голуб Фiнэя

Усё далей i далей на ўсход плыў "Арго". Ужо шмат дзён былi арганаўты ў дарозе. Яны мiнулi другое мора i хутка павiнны былi ўбачыць трэцяе - апошняе на iх шляху, самае шырокае, бурнае i невядомае мора. Нават спрактыкаваны марак Тыфiс нiчога не ведаў пра яго. Арганаўты доўга шукалi праходу з Прапантыды ў гэтае новае мора i, перш чым рушыць у апошнi пераход, вырашылi адпачыць i спынiлiся паблiзу фракiйскага горада Салмiдэса.

Незвычайная цiшыня сустрэла iх на беразе. Гавань была пустая i закiнутая, гарадскiя вулiцы бязлюдныя, дамы зачынены наглуха.

Арганаўты прайшлi па бязлюдным горадзе i наблiзiлiся да царскага дома. Страшэннае запусценне панавала тут. Усе раслiны ў царскiм садзе загiнулi. Куча агiднага бруду ляжала перад домам; сонца палiла яго, i нясцерпны смурод стаяў у паветры. На расчыненых варотах сядзелi дзве вялiзныя худыя птушкi i, схаваўшы галовы пад крылы, спалi.

Са здзiўленнем глядзелi на ўсё гэта арганаўты i хацелi былi ўжо як мага хутчэй прайсцi мiма, як раптам пачулi чыйсьцi слабы голас. Яны адгукнулiся. З дома выйшаў, хiстаючыся, стары i рушыў да iх, працягнуўшы ўперад дрыжачыя рукi i асцярожна ступаючы, нiбы сляпы. Ён i сапраўды быў сляпы i такi знясiлены i худы, што страшна было глядзець на яго. Ён ледзь дайшоў да прышэльцаў, аслабеў i ўпаў перад iмi на зямлю. Арганаўты паднялi яго, прывялi да ганка, пасадзiлi i абступiлi, чакаючы, што ён скажа.

Аддыхаўшыся, стары загаварыў цiхiм i сумным голасам:

- Я пазнаў вас, героi Элады! Сэрца падказала мне, што вы - тыя, што адважылiся плыць па залатое руно цераз тры моры ў далёкую Калхiду. Арганаўты, таварышы i спадарожнiкi Язона, гэта вы! Даўно ўжо я чакаю вас. Мне прадказана, што вы прыйдзеце i выратуеце мяне. Слухайце! Калiсьцi быў я царом у Салмiдэсе. Маё iмя Фiнэй...

Пачуўшы гэтае iмя, з крыкам кiнулiся да старога Барэады, два крылатыя браты, сыны бога вятроў, i спынiлiся, баючыся паверыць сваiм вачам: гэта быў муж iх любiмай сястры, фракiйскi цар Фiнэй.

- Так, я не чужы вам, - сказаў стары, - я быў жанаты на красунi дачцэ Барэя. Два мiлыя сыны ў мяне былi, быў я багаты i шчаслiвы. Я ўмеў прадказваць будучае, многiя таямнiцы былi мне адкрыты, але я не меў права таварыць пра iх. А я быў добры i мяккасардэчны i пачаў гаварыць людзям пра iх лёс. Багi загневалiся на мяне: я аслеп. Сям'я мая распалася, сыны сышлi ад мяне. Людзi пакiнулi мяне аднаго, таму што багi паслалi сюды страшыдлаў, якiя пiльнуюць мяне i не дазваляюць нiкому памагчы мне. Голад мучыць мяне, я памiраю ад знясiлення... Выратуйце мяне, Барэады!

Арганаўтам зрабiлася шкада старога, яны хуценька сабралi тое, што ў iх было з сабою - хлеб, кавалак сыру i крыху садавiны, - i палажылi старому на каленi.

- Бяры i еш, - сказаў Язон. - Падсiлкуйся крыху, ды пойдзем з намi на "Арго", там мы накормiм цябе ўдосталь.

Раптам пачуўся хрыплы i працяглы крык i лопат крылаў: птушкi на варотах прачнулiся i ўзнялi галовы. Арганаўты ўбачылi: птушкi мелi жаночыя галовы, на доўгiх голых шыях, брыдкiя, кашчавыя старыя i страшныя твары. Ганарыста i прагна пазiралi яны на Фiнэя i нецярплiва пераступалi лапамi з доўгiмi кручкаватымi пальцамi.

Раптам яны ўзляцелi i з крыкам пачалi кружыцца над домам.

Стары спалохаўся i ўпусцiў з рук ежу.

- Гэта Гарпii. Хутка яны прыляцяць, - прамармытаў ён. - Вось яны!

Як гнеў багоў, зляцелi няўмольныя Гарпii на няшчаснага Фiнэя, кiпцюрамi раздзiралi яму рукi i вопратку. Яны выхапiлi ў яго хлеб i садавiну, у адно iмгненне зжэрлi ўсё i паляцелi, апырскаўшы беднага старога смярдзючай гразёю.

Крылатыя сыны Барэя выхапiлi свае мячы i паляцелi за iмi. Гарпii з крыкам памчалiся на захад, за мора. Барэады пагналiся за iмi i неўзабаве знiклi ў марскiм тумане. Тады з неба цераз усё мора перакiнулася сямiколерная дуга, на зямлю сышла вястунка багоў багiня Iрыда i сказала Фiнэю, што час яго пакарання скончыўся, багi даравалi яму i злосныя Гарпii нiколi больш не прыляцяць да яго дома.

Убачыўшы, што Гарпii паляцелi далёка за мора, салмiдэскiя жыхары пачалi выходзiць з дамоў. Хуценька вычысцiлi яны двор i дом, памылi самога Фiнэя i апранулi яго ў чыстае адзенне. На шпаркiх крылах сваiх вярнулiся назад Барэады i з радасцю абнялi Фiнэя. Арганаўты прынеслi з карабля тлустую авечку, якую падарылi iм бебрыкi, згатавалi смачны абед, пакармiлi Фiнэя, елi самi i частавалi ўсiх, хто быў галодны ў Салмiдэсе. А калi ўсе наелiся, паселi каля вогнiшча, пiлi вiно, гаварылi пра тое, як iм далей плыць, пра невядомае мора, i пыталiся ў Фiнэя, што чакае iх наперадзе. Удзячны Фiнэй так адказаў сваiм выратавальнiкам:

- Я не магу сказаць вам, што з вамi будзе, - багi зноў загневаюцца на мяне. Але я магу даць вам параду. Калi вы пакiнеце салмiдэскую гавань i ўвойдзеце ў пралiў, якi злучае Прапантыду з другiм морам, вы ўбачыце ў канцы пралiва дзве скалы. Гэта Сiмплягады. Яны не стаяць на адным месцы - увесь час то зблiжаюцца, стукаючыся адна аб адну, то разыходзяцца. Нiхто з людзей смяротных яшчэ не праходзiў памiж Сiмплягадамi, нi адзiн карабель не праплываў памiж iмi. Але вам нельга абмiнуць iх: яны стаяць на вашым шляху. Зрабiце так. Вазьмiце з сабою голуба i, як наблiзiцеся да Сiмплягадаў, пусцiце наперад птушку. Калi яна паспее праляцець памiж скалаў, смела плывiце, толькi спяшайцеся, хутчэй вяслуйце - усё залежыць ад сiлы i хуткасцi вашых рук. Калi ж скалы раздушаць голуба, адразу ж вяртайцеся назад - значыць, няма вам далей дарогi.

Пачуўшы гэта, салмiдэскiя хлапчукi пабеглi, злавiлi маладога голуба i прынеслi сляпому цару.

Фiнэй абмацаў, цi дужыя крылы ў птушкi, i аддаў голуба Язону.

Назаўтра ранiцай арганаўты развiталiся з Фiнэем, селi на карабель i паплылi туды, дзе чакала iх удача або пагiбель.

Памiж рухомымi скаламi

Арганаўты павольна плылi па вузкiм, усыпаным падводнымi камянямi пралiве, глядзелi ўперад i маўчалi, таму што ў час небяспекi дужы не хоча паказваць перад iншымi сваю трывогу i ў сабе самiм шукае падтрымкi.

Пралiў пашыраўся ў канцы; ужо вiднелiся вялiзныя сiнiя скалы, якiя закрывалi выхад у мора, i чуваць было, як бiлiся аб iх хвалi.

- Сiмплягады! - сказаў урачыста Тыфiс.

I ўсе ўбачылi, як скалы раптам рассунулiся, разышлiся, пакiдаючы праход, нiбы запрашалi "Арго" прайсцi памiж iмi. Хвалi з шумам рынулiся ў праход, несучы карабель уперад. Але тут скалы зноў сышлiся, з грукатам стукнуўшыся адна аб адну. Мора вакол зашыпела, i белая пена ўскiпела на грабянях хваль.

Хвалi неслi "Арго" проста на скалы. На носе карабля стаяў Язон i трымаў у руках голуба. Як толькi скалы разышлiся зноў, Язон выпусцiў птушку ў праход; яна паляцела памiж скалаў, якiя хутка сыходзiлiся зноў, пагражаючы раздушыць маленькi белы камячок. З грукатам сутыкнулiся гмахi, i мора адкiнула карабель назад. Ён закружыўся, нiбы трэска. Зноў рассунулiся скалы, i арганаўты з радасцю ўбачылi, што белы голуб праляцеў Сiмплягады. Яны гучна закрычалi.

Тыфiс загадаў веславаць з усяе сiлы i як мага хутчэй.

Мора раптам уздыбiлася пад караблём i кiнула яго ў паток памiж скаламi. Насустрач "Арго" iшла другая хваля, яшчэ вышэйшая, i вёслы арганаўтаў сагнулiся ў дугу.

Тады Тыфiс загадаў: "Кiньце веславаць!" - i вёслы, узляцеўшы ўгору, спынiлiся. Грозны вал пакацiўся пад кiль карабля i пачаў кiдаць i круцiць "Арго", а скалы ўжо сыходзiлiся.

- О, царыца Алiмпа, выратуй нас! - пачалi малiць арганаўты.

I вось над бурлiвым морам з'явiлася сама багiня Гера. Левай рукой яна спынiла скалу, якая пагражала раздушыць карабель, а праваю моцна штурхнула "Арго" ўперад, i ён нiбы страла праляцеў памiж скалаў.

Быццам злуючыся, спынiлiся грозныя скалы i ўжо не сышлiся больш. Так i засталiся яны стаяць каля ўвахода ў мора, i з таго часу караблi свабодна праплываюць памiж iмi.

Канец дарогi

Арганаўты апынулiся на марскiм прасторы i шумна радавалiся, што пазбеглi пагiбелi.

- Цяпер нам нiчога не страшна! - сказаў весела рулявы. - Мы мiнулi Сiмплягады, i гэта добрая прыкмета: мiнуем i ўсе перашкоды, якiя яшчэ нас чакаюць.

Але Язон меў збянтэжаны i сумны выгляд.

- Гэта мая вiна, - гаварыў ён, - я завабiў вас у чужое страшнае мора, я прымусiў гэтак цяжка вас працаваць, праз мяне вы рызыкуеце сваiм жыццём... Навошта я паклiкаў вас з сабою ў падарожжа, якое пагражае небяспекаю? Сядзелi б вы спакойна дома...

Ды гэта былi толькi хiтрыкi: ён хацеў упэўнiцца, цi не аслабелi духам арганаўты пасля суровага выпрабавання каля рухомых скалаў.

Героi адказалi смехам на хiтрыя словы Язона.

- Тады паплывём далей! - усклiкнуў ён весела. - У Калхiду, у Калхiду! Здабудзем залатое руно!

I "Арго" паплыў далей.

Аддалiўшыся ад Сiмплягадаў, арганаўты павярнулi направа i паплылi ўздоўж берагоў, асцярожна абмiнаючы скалiстыя мысы i вялiкiя водмелi, якiх сустракалася цяпер шмат на iх шляху. Яны праплывалi мiма земляў, населеных рознымi народамi, невядомымi iм раней, бачылi ваяўнiчых жанчын-амазонак, якiя праносiлiся на дзiкiх конях, бачылi высокiя вежы, пабудаваныя на гарах, зарослых лесам, мiнулi краiну халiбаў, якiя здабывалi з зямлi жалеза.

Аднойчы ўдзень "Арго" наблiзiўся да невядомай выспы. Вялiкая чырвоная птушка сядзела на беразе i, убачыўшы "Арго", паляцела яму насустрач.

Падарожнiкi са здзiўленнем пазiралi на яе. Раптам яна скiнула пяро. Яно ўпала на карабель i ўпiлося ў плячо аднаго з весляроў. Палiлася кроў, i ад болю вясляр выпусцiў з рук вясло. Выцягнулi пяро з раны i ўбачылi, што гэта была вострая медная страла.

Прыляцела другая птушка. Адзiн з арганаўтаў схапiў свой лук i стрэлiў у яе. Птушка ўпала ў мора. Пер'е яе звiнела i зiхацела на сонцы.

Тады адзiн са старэйшых арганаўтаў сказаў:

- Гэта Сцiмфалiды - медныя птушкi бога вайны. Iх пер'е ранiць, як стрэлы. Трэба надзець шлемы, прыкрыцца шчытамi, каб яны не нарабiлi нам шкоды.

Арганаўты надзелi шлемы, прыкрылiся шчытамi i, падплываючы да берага, моцна крычалi i грукалi мячамi ў шчыты. Сцiмфалiды ўзляцелi над выспай, асыпаючы "Арго" медным пер'ем. Пёры стукалiся аб шчыты, i ў паветры стаяў такi шум i звон, што напалоханыя птушкi ўзнялiся i паляцелi прэч.

Арганаўты прычалiлi да берага i знайшлi тут чатырох юнакоў, абарваных i галодных. Гэта былi сыны Фрыкса. Пасля смерцi iх бацькi цар Ээт выгнаў iх з Калхiды i адправiў на караблi ў Грэцыю. Але бура разбiла карабель, i мора выкiнула iх на гэту пустэльную выспу, дзе iх чакала галодная смерць.

Арганаўты ўзрадавалiся сустрэчы.

- Вы з Калхiды плылi ў Грэцыю, а мы з Грэцыi плывём у Калхiду па залатое руно, якое ваш бацька пакiнуў у Ээта, - сказаў юнакам Язон i прапанаваў iм: Вяртайцеся з намi ў Калхiду, памажыце нам здабыць залатое руно, i мы адвязём вас потым у Архамен, на радзiму Фрыкса.

Але юнакi спалохана круцiлi галовамi. Старэйшы сказаў:

- Вы задумалi цяжкую справу. Цар Калхiды жорсткi i злосны i не аддасць вам залатое руно. I нават калi б ён згадзiўся аддаць вам яго, вы не зможаце перамагчы дракона, якi пiльнуе руно ў гаi Арэса. Гэты дракон нiколi не спiць, удзень i ўночы расплюшчаны яго вочы. Ён здалёку бачыць усiх, хто хоча падысцi да свяшчэннага дуба, на якiм вiсiць залатое руно. I гора таму, хто падыдзе занадта блiзка!

Арганаўтаў збянтэжылi гэтыя словы, але храбры Пялей сказаў:

- Не палохай нас, дзiця! Мы ведаем, што такое небяспека. Ёсць сiла ў нашых руках, нашы мячы вострыя i шчыты надзейныя. Мы воiны, i нам памагаюць багi Алiмпа. Ужо зусiм мала засталося нам плыць да Калхiды, а там няхай будзе што будзе!

На свiтаннi паднялi ветразi, i сыны Фрыкса сталi на карме i памагалi рулявому кiраваць карабель да берагоў Калхiды. Плылi цэлы дзень - апошнi дзень паходу - i да ночы дайшлi да вусця вялiкай ракi. Гэта быў Фазiс, паўнаводная рака Калхiды.

Арганаўты згарнулi ветразi, на вёслах увайшлi ў раку i паднялiся ўверх па цячэннi. Леваруч яны ўбачылi снежныя вяршынi Каўказа i на беразе горад Ээта, справа распасцiралася пустое поле Арэса i цямнеў гай, дзе нядрэмны дракон пiльнаваў залатое руно.

Усе арганаўты сабралiся на палубе, i Язон стаў каля пазалочанай галавы багiнi - ахавальнiцы "Арго", налiў поўную чашу вiна i вылiў у ваду - у гонар мацi-Зямлi, да якой яны наблiжалiся, у гонар багоў, якiя памагаюць падарожнiкам, i ў памяць герояў, што загiнулi ў дарозе. Потым скiравалi карабель у трыснёг, што рос каля берагоў, i, схаваўшыся ў высокай траве, паснулi амаль там, куды дагэтуль плылi.

Язон у цара Калхiды

На досвiтку арганаўты прачнулiся i пачалi раiцца, што iм рабiць. Асцярожны Язон парашыў: усiм заставацца на караблi i чакаць, а самому з сынамi Фрыкса i яшчэ двума арганаўтамi iсцi ў палац Ээта - разведаць: цi не згодзiцца цар добраахвотна аддаць руно. I вось Язон разам з сынамi Фрыкса, з Тэламонам i Аўгiясам выправiўся да цара Калхiды Ээта. Па дарозе ў горад яны трапiлi ў вялiкi сад, дзе на кожным дрэве вiсеў на ланцугу мярцвяк, укручаны ў шкуру вала. Яны жахнулiся. Але гэта быў звычайны калхiдскi могiльнiк - так хавалi колхi сваiх мужчын, жанчын жа яны закопвалi ў зямлю.

Калi арганаўты ўвайшлi ў горад, густы туман апусцiўся на зямлю, так што за тры крокi нельга было распазнаць сустрэчнага. Гэта заступнiца Гера схавала ад вачэй колхаў прышэльцаў, каб яны без перашкод дайшлi да палаца Ээта. Тут туман развеяўся, i яны ўбачылi царскi палац з высокiмi вежамi, з шырокiмi варотамi, якiя вялi ў вялiкi чатырохкутны двор. У кутках яго бiлi чатыры фантаны. З аднаго струменем лiлося малако, з другога - вiно, з трэцяга - духмяны кветачны алей, з чацвёртага - сцюдзёная празрыстая вада. Пасярэдзiне быў вiнаграднiк. Двор акружалi чатыры палацы. У самым вялiкiм i прыгожым жыў Ээт са сваёй жонкай, а ў астатнiх трох - яго сын Апсiрт i дочкi Халкiопа i Медэя.

Зачараваныя гэтай прыгажосцю i багаццем, Язон i яго таварышы спынiлiся каля аднаго з палацаў i моўчкi азiралiся па баках. У гэты час адчынiлiся высокiя дзверы, i ў двор выйшла дзяўчына ў доўгiм чорным адзеннi. Гэта была Медэя, малодшая дачка Ээта. Убачыўшы незнаёмцаў каля сваiх дзвярэй, яна спалохалася i закрычала. На крык выбегла з палаца яе сястра Халкiопа, жонка забiтага Фрыкса. Сыны Фрыкса кiнулiся да мацi, i яна з плачам абняла iх. Яны расказалi Халкiопе, чаму вярнулiся ў Калхiду, i паказалi ёй на сваiх спадарожнiкаў. Язон прывiтаў Халкiопу i папрасiў, каб яна памагла iм. Медэя стаяла збоку i не ўдзельнiчала ў размове, але яе чорныя вочы не адрывалiся ад твару Язона, i тайная пяшчота да гэтага чужога чалавека раптам ахапiла яе з незразумелаю сiлай.

Мiж тым цар, даведаўшыся, што прыехалi ўнукi i з iмi нейкiя чужаземцы, прыслаў слугу паклiкаць усiх да сябе.

Са страхам увайшлi арганаўты ў вялiкi палац, не ведаючы, што iх чакае.

У вялiкай прыгожай зале за сталом на пазалочаным крэсле, пакрытым звярынай шкурай, сядзеў цар Калхiды i абедаў. Ён сустрэў арганаўтаў няветлiва, ледзь кiўнуў галавой i сказаў:

- Будзьце гасцямi, калi прыйшлi. - I, нахмурыўшыся, спытаў у старэйшага сына Фрыкса: - Што прымусiла вас вярнуцца?

Юнак расказаў пра караблекрушэнне i пра тое, як яго i братоў выратавалi арганаўты, якiя плылi ў Калхiду.

- Чаго? - было кароткае пытанне.

Сын Фрыкса збянтэжыўся, паказаў на Язона i назваў яго iмя:

- Цар Iолка загадаў яму раздабыць залатое руно, якое пакiнуў у цябе мой бацька.

- Выдумкi! - грымнуў у адказ Ээт. - Я вас бачу наскрозь, дзецi элiнскага беглага царэвiча! Вы знайшлi сабе абаронцу сярод сваiх родзiчаў i вярнулiся, каб адабраць у мяне царства! Вы прывялi сюды гэтых воiнаў i пасадзiлi за мой стол, як гасцей, каб я не мог забiць iх! Прэч адсюль, пакуль вы жывыя, пакуль я не загадаў схапiць вас усiх да аднаго!

Запальчывы Тэламон усхапiўся са свайго месца i закрычаў:

- Не смей зневажаць нас, варвар*!

* Варвар - варварамi старажытныя грэкi i рымляне называлi ўсiх чужаземцаў.

Але Язон спынiў яго дужаю рукою, выйшаў з-за стала i сказаў цару спакойна:

- Мы праплылi тры моры, мiнулi шмат краiн. Нас прасiлi застацца жыць на Лемнасе; мы перамаглi бебрыкаў; мы знiшчылi велiканаў з Мядзведжай гары. Калi б нам патрэбна была зямля, навошта нам было плыць так далёка? Не хвалюйся, нам не патрэбна тваё царства. Мы прыплылi сюды па залатое руно. Але мы не жабракi i не разбойнiкi. Мы ўмеем трымаць зброю ў руках i гатовы паслужыць табе за руно. Калi ў цябе ёсць ворагi, пашлi нас бiцца з iмi. Клянуся, мы зможам заваяваць залатое руно.

Цар задумлiва слухаў Язона. Ён прыкiдваў: схапiць Язона сiлай зараз жа цi загубiць хiтрасцю?

Потым сказаў:

- Сваiх ворагаў я забiваю сам, мне не патрэбна дапамога чужаземцаў. Я зусiм не даражу залатым руном i мог бы падарыць яго табе, ды баюся гэтым падарункам варвара пакрыўдзiць смелых падарожнiкаў. Я дам табе магчымасць зарабiць руно. У мяне ёсць два прыгожыя i магутныя валы - мне падарыў iх божы майстар Гефест, i ёсць пустое поле, дзе нiчога не расце. Запражы маiх валоў, узары гэтае поле, засей яго, i, калi поле зарунее, ты атрымаеш тое, што табе належыць.

Язон здзiвiўся такому простаму даручэнню i падумаў, цi няма тут якога каварства.

Ээт усмiхнуўся:

- Бачу я, ты лiчыш гэту работу простай i ганебнай для сябе. Дарэмна! Гэтая работа вельмi цяжкая, не кожны выканае яе. Я не ведаю, герой, цi хопiць у цябе сiлы справiцца з ёю.

I ён так паглядзеў на Язона, што арганаўт задрыжаў i зразумеў, што работа не такая простая, як яму здалося спачатку.

- Iдзi цяпер на свой карабель, - гаварыў далей Ээт, - раскажы таварышам, якi мiласцiвы да вас цар Калхiды. Заўтра ранiцай прыходзь на той бераг, на поле Арэса. Валы пасуцца там каля ракi. Я прыеду i прывязу табе насенне.

Язон развiтаўся з царом, i арганаўты пайшлi. Калi яны праходзiлi па двары, Язона спынiла старая - служанка Медэi:

- Мая гаспадыня просiць цябе прыйсцi зараз у храм Гекаты. Яна будзе чакаць цябе там. Спяшайся, бо жыццё тваё i тваiх таварышаў у небяспецы.

Язон загадаў Тэламону i Аўгiясу вярнуцца на карабель i чакаць яго там, а сам узяў за праваднiка сына Фрыкса i падаўся ў храм Гекаты.

Чараўнiца Медэя

Храм Гекаты, багiнi зданяў i жахаў, знаходзiўся за горадам, у гаi на пагорку. Там стаяла статуя, якая мела тры твары - у знак таго, што багiнi падуладны неба, зямля i падземнае царства.

У гаi бадзялiся сабакi, прысвечаныя Гекаце, жаласна бляялi ў траве чорныя ягняты, падрыхтаваныя для ахвяраў багiнi.

Калi Язон, пакiнуўшы свайго юнага спадарожнiка, зайшоў у гай Гекаты, Медэя выйшла яму насустрач i сказала:

- Я дачка Ээта, Медэя. Я служу Гекаце i ведаю шмат такога, чаго не ведаюць людзi. Я магу ажывiць забiтага i зрабiць старога маладым. Магу прынесцi ў дом няшчасце, наслаць страх i тугу на чалавека, пазбавiць яго спакою. Сам цар, мой бацька, баiцца мяне. Але табе я не жадаю зла. Слухай! Цар задаў табе страшную задачу. Валы, на якiх ты павiнен узараць поле, насенне для пасеву i само поле - не простыя. У валоў гэтых медныя ногi, агонь вылятае з пашчы - гэта валы бога Сонца. Шалёныя яны, i звычайнаму чалавеку не справiцца з iмi. Замест насення цар дасць табе зубы дракона. Калi ты пасееш iх на полi Арэса, там вырастуць воiны без лiку i заб'юць вас усiх.

Так гаварыла Медэя i пазiрала на Язона з жалем.

Язон апусцiў галаву:

- Ну што ж... Адступаць няма куды. Мяне чакае пагiбель. Але людзi не назавуць мяне баязлiўцам.

Медэя сказала:

- Я не хачу тваёй пагiбелi. Не ведаю чаму - мне шкада цябе, чужаземец! Мне хочацца выратаваць цябе!

- Тады памажы нам, калi ты можаш! - усклiкнуў Язон. - Памажы здабыць залатое руно, i я праслаўлю цябе па ўсёй Эладзе. За трыма марамi, далёка адсюль, мы будзем з удзячнасцю паўтараць тваё iмя.

Тады чараўнiца дала яму ракавiну з цёмнай маззю i сказала:

- Недалёка адсюль, у гарах, да скалы над морам прыкаваны тытан Праметэй. Ён выкраў у багоў iскру боскага агню i падарыў людзям. За гэта багi жорстка пакаралi яго. Кожны дзень прылятае арол i дзяўбе яго печань. Кроў капае з раны на скалу i на пясок каля мора. На пяску, палiтым крывёю Праметэя, вырастае дзiкая i страшная кветка. З чорнага кораня гэтай кветкi я здабыла чарадзейны сок i прыгатавала гэтую мазь. Вазьмi яе. Апоўначы апранiся ў чорнае, iдзi да ракi, пакупайся ў цiхай вадзе, а ранiцай натры гэтай маззю ўсё сваё цела, i яно зробiцца дужым i непаражальным, i агонь з пашчаў валоў не пашкодзiць табе. Змаж таксама ўсю сваю зброю - меч, i кап'ё, i шчыт. Гэта мазь дае сiлу на адзiн толькi дзень. Але ў цябе хопiць часу, каб выканаць усё, што патрабуе цар. Калi з зубоў дракона, якiя ты пасееш на полi, вырастуць узброеныя людзi, шпурнi адразу ж у iх каменем. Яны не ўбачаць, хто гэта зрабiў, падумаюць адзiн на аднаго, пачнуць бiцца мiж сабою - i ты зможаш адзiн пазабiваць iх усiх. Цяпер iдзi, жадаю табе ўдачы. Але калi ты возьмеш залатое руно, паедзеш адсюль i будзеш шчаслiва жыць на сваёй радзiме, не забывай мяне. Абяцай, што ты мяне не забудзеш!

Яна глядзела на Язона з любоўю i здалася яму ў гэту хвiлiну такой добрай i прыгожай, што ён пачаў прасiць яе:

- Паедзем са мною. Я вазьму цябе на "Арго", звязу ад твайго лiхога бацькi, i ты будзеш маёй жонкаю i царыцай у Iолку.

Медэя маўчала i круцiла галавою, хоць словы Язона i радавалi яе.

Доўга стаялi яны разам у гаi Гекаты i пазiралi адно на аднаго.

Сонца пачало хiлiцца да захаду, i Язону пара было вяртацца на карабель.

- Заўтра, калi цар аддасць мне залатое руно, я папрашу яго адпусцiць цябе са мною, - сказаў Язон.

I яны рассталiся.

На полi Арэса

Ранiцай цар Калхiды надзеў свае даспехi, што падарыў яму бог вайны Арэс, сеў на каляснiцу i паехаў на Арэсава поле. Яго суправаджаў натоўп колхаў усiм хацелася паглядзець, як валы бога Сонца разарвуць чужаземца.

А Язон, як навучыла яго Медэя, нацёр цудоўнай маззю сваё цела i зброю i адчуў у сабе вялiкую сiлу. Ён быў увесь нiбы выкаваны з жалеза, i нi кап'ё, нi меч не маглi прычынiць яму шкоды.

Арганаўты селi на карабель i паплылi да поля Арэса, дзе iх ужо чакаў Ээт.

Язон узяў у цара зубы дракона i адзiн выйшаў у поле. На краi поля ляжалi ярмо i плуг. Тут жа быў уваход у падземны хлеў, дзе стаялi валы. Раптоўна, нiбы адчуўшы, што герой iдзе да iх, яны з рыкам выскачылi са стойла i рынулiся проста на Язона. Ён прыкрыўся шчытом i стаяў спакойна, упэўнены ў сваёй цудоўнай сiле. Валы стукнулi рагамi ў шчыт i адскочылi прэч. Яны зараўлi, выпусцiлi сноп агню, хацелi спапялiць героя, але полымя, даляцеўшы да яго, раздвоiлася, абмiнула Язона i сышлося за яго галавой. Жывы i здаровы ў кальцы агню, ён смела схапiў рукою за рог аднаго вала, потым другога i надзеў на iх ярмо. З дапамогаю двух арганаўтаў Язон запрог валоў у плуг i пагнаў па полi. Арганаўты радасна закрычалi, убачыўшы гэта. Шум узняўся сярод колхаў. Сам цар Ээт здзiвiўся незвычайнай сiле героя.

Шпарка iмчалiся па полi валы, рэжучы плугам глыбокiя барозны, i Язон кiдаў на ўзараную зямлю зубы дракона.

Шмат разоў прабеглi валы з канца ў канец Арэсава поля, i вось усё яно было ўзарана i засеяна. Скончыўшы работу, Язон выпраг валоў i кап'ём загнаў iх назад у стойла. Потым чакаючы, пакуль з зубоў дракона вырастуць воiны, ён пайшоў на бераг ракi, зачэрпнуў шлемам вады i напiўся. I адчуў, што сiлы ў iм анi не паменшала. Ён глядзеў на поле i чакаў.

Нiбы першыя парасткi, паказалiся з зямлi канцы вострых коп'яў, потым галовы ў шлемах, вось заблiшчалi шчыты, зазвiнелi, раскiдваючы зямлю, мячы - i ў адно iмгненне ўсё поле запоўнiлася воiнамi.

Язон памятаў хiтрую параду Медэi. Ён падняў з зямлi вялiзны камень, якi чатыры дужыя чалавекi ледзь маглi б скрануць з месца, размахнуўся, шпурнуў яго ў сярэдзiну i забiў адразу некалькi воiнаў. Воiны не зразумелi, адкуль прыйшла бяда, выцягнулi мячы i пачалi забiваць адзiн аднаго. Тады Язон смела напаў на iх, сек i знiшчаў усiх, хто яму трапляўся. Хутка ўсё поле пакрылася трупамi, i чорная кроў запоўнiла да краёў барозны, якiя засталiся пасля плуга.

З жахам пазiралi колхi, як распраўляўся Язон з воiнамi, што выраслi з зубоў дракона. Цар Ээт ад гневу не мог вымавiць нi слова. Раз'юшаны, хвасянуў ён па конях i памчаўся прэч з Арэсава поля.

- Я скончыў маю работу. Заўтра цар павiнен аддаць мне залатое руно, сказаў Язон.

Надышоў вечар. Цудоўная сiла пакiдала Язона. Арганаўты акружылi яго i павялi на карабель адпачыць.

Выкраданне залатога руна

Вярнуўшыся з Арэсава поля дадому, жыхары Калхiды шмат гаварылi пра страшную сiлу чужаземцаў, што прыплылi на караблi "Арго". У горадзе было неспакойна. Увечары ў палац Ээта прыйшлi знакамiтыя колхi i, зачынiўшыся з царом, пачалi раiцца, як пагубiць небяспечных гасцей.

Медэя адчувала, што цар ведае, што яна памагла Язону, i са страхам чакала бацькоўскага гневу. Яна ведала, якi жорсткi i няўмольны, якi каварны сын Сонца, i баялася за сябе i за героя, якога пакахала. Апоўначы яна пачула за акном бразгат зброi i галасы колхаў, якiя сабралiся каля палаца. Яна даведалася, што цар загадаў ранiцай акружыць грэчаскi карабель i спалiць яго разам з арганаўтамi.

Тады яна вырашыла ўцячы да Язона. Яна ўзяла з сабою сонныя зёлкi i, басанож, цiхенька пракралася з палаца i патаемнымi сцяжынкамi, якiмi хадзiла ўночы збiраць чарадзейныя травы, падалася да ракi. Медэя выйшла на бераг супраць таго месца, дзе стаяў "Арго" i пачала клiкаць малодшага сына сваёй сястры, якi начаваў у арганаўтаў.

Язон пазнаў голас Медэi i адгукнуўся. Весляры, што былi ў той час на вёслах, пачалi веславаць, карабель хутка пераплыў раку. Язон з сынамi Фрыкса кiнуўся да Медэi.

- Усё выкрылася! - сказала Медэя. - Бацька не даруе мне... Я павiнна ўцячы з вамi... Спяшайцеся, пагiбель пагражае вам! Хадзем, Язон, я здабуду табе залатое руно, i хутчэй прэч адсюль, iнакш мы ўсе загiнем! Я выратую вас i сябе, але прысягнi, Язон, што ты не пакiнеш мяне нiколi, не пакiнеш мяне адну ў чужой краiне!

Язон узяў яе за руку i сказаў:

- Прысягаю, што калi мне суджана жывым вярнуцца на радзiму, ты будзеш маёй жонкай i я нiколi не пакiну цябе!

Медэя загадала адразу ж плыць да Арэсава гаю, дзе захоўвалася руно. У начной цемры цячэнне ракi хутка i без шуму данесла карабель да запаветнай мясцiны. Медэя i Язон адны сышлi з карабля i рушылi ў лес. Ноч была чорная, i яны iшлi, трымаючыся за рукi, каб не згубiцца ў цемры. Раптам перад iмi загарэлiся два чырвоныя агнi.

- Гэта дракон, - шапнула Медэя.

I тут яны ўбачылi лёгенькае залацiстае ззянне - ад руна, якое вiсела на дубе.

Як толькi яны падышлi блiжэй, дракон звесiўся з дрэва i засiпеў, полымя вырвалася з яго разяўленай пашчы. Але Медэя працягнула да яго рукi i цiхiм голасам пачала ўсыпляць. Яна клiкала на дапамогу бога сну Гiпноса, якi дужэйшы за ўсiх на зямлi, яна заклiнала ўсiмi таемнымi сiламi: "Заснi! Заснi!" - i, падышоўшы зусiм блiзенька, пырснула ў вочы дракону сонным зеллем. Пагасла адно вока, пагасла другое, апусцiлiся страшныя павекi, з трэскам закрылася грозная пашча, лапы разнялiся - дракон звалiўся з дуба i, бяссiльны, лёг каля ног Медэi.

- Спяшайся! - сказала яна Язону. - Хутчэй здымай руно з дрэва, пакуль ён не прачнуўся.

Язон хуценька зняў з дуба залатое руно, накiнуў яго на плечы замест плашча, i яны адразу ж пакiнулi гай Арэса.

Арганаўты з карабля ўбачылi залатое святло руна на плячах Язона. Радаснымi крыкамi вiталi яны жаданую здабычу, дзеля якой пакiнулi свой дом i радзiму i зведалi столькi небяспек i нягод. Ды не было калi весялiцца. Трэба было да ранiцы дабрацца да мора i пакiнуць Калхiду.

Язон загарнуў дарагое руно ў свой плашч, пасадзiў Медэю на карме карабля, дзе не было ветру, i сам перасек мячом канат, якi трымаў "Арго" каля берага. Весляры-арганаўты селi за вёслы, астатнiя са шчытамi i лукамi ў руках пасталi ўздоўж борта, гатовыя абараняць карабель ад пагонi. "Арго" iмклiва паплыў унiз па цячэннi - да мора. Яшчэ не ўзышло сонца, а арганаўты былi ўжо ў адкрытым моры, далёка ад берагоў Калхiды.

Ранiцай цару сказалi, што чужаземцы выкралi залатое руно i ўцяклi, забраўшы з сабою Медэю. Ээт страшэнна разгневаўся i паслаў вялiкi атрад колхаў у пагоню за арганаўтамi. Цар загадаў абвясцiць воiнам, што ўсiх iх чакае смерць, калi яны не дагоняць уцекачоў i не вернуць руно i царскую дачку. Сына свайго Апсiрта Ээт прызначыў начальнiкам атрада.

Колхi вывелi свае судны ў мора i паплылi ўслед за "Арго".

Вяртанне "Арго"

Залатое руно было здабыта, i арганаўты плылi дадому. Спадарожны вецер надзiмаў ветразi, марская далячынь была чыстая, чароды дэльфiнаў бесклапотна плюхалiся вакол "Арго". Ды нявесела было на караблi. На карме залiвалася слязьмi Медэя. Яна пазiрала ў той бок, дзе засталiся яе дом i бацька. Заклапочана хмурыўся Язон, i арганаўты нi ўдзень, нi ўночы не выпускалi з рук зброi, чакалi пагонi.

Яны не захацелi вяртацца той самай дарогай, па якой прыплылi ў Калхiду. Сын Фрыкса, якi пакiнуў разам з iмi Калхiду, расказаў iм, што чуў ад калхiдскiх карабельшчыкаў, нiбыта з таго боку мора, насупраць Калхiды, ёсць вялiкая паўнаводная рака Iстр. Яна бярэ свой пачатак далёка на поўначы, у краiне халоднага ветру, цячэ па шмат якiх землях i краiнах i сустракаецца з другой ракой, якая ўпадае проста ў тое мора, што абмывае берагi Грэцыi.

- Плыць па рацэ карацей i лягчэй, чым вяртацца зноў праз тры моры, парашылi арганаўты i паплылi ўздоўж берагоў Скiфii да вусця Iстра.

Але каля самага Iстра яны наткнулiся на флот колхаў, якi паслаў Ээт за iмi ў пагоню i якi апярэдзiў iх. Што рабiць? "Арго" адзiн супраць многiх караблёў, купка герояў супраць цэлага войска!

Тады Язон кiнуўся на хiтрыкi. Ён распачаў з начальнiкам колхаў Апсiртам перагаворы: ён гаварыў, што залатое руно павiнна застацца ў арганаўтаў - ён жа выканаў усё, што загадаў яму цар Калхiды. Але Медэю Язон абяцаў аддаць колхам i запрашаў Апсiрта прыйсцi па сястру на бязлюдную выспу, у храм багiнi Артэмiды. Язон хацеў завабiць i ўзяць у палон Апсiрта, каб пазбавiць колхаў iх камандзiра.

Апсiрт быў малады i даверлiвы. Ён паверыў Язону i ўночы адзiн прыйшоў у храм на выспе, каб угаварыць сястру забраць у арганаўтаў руно i вярнуцца дадому. Але Медэя дала Язону меч i загадала забiць Апсiрта. Цела брата яна кiнула ў мора. У войску колхаў пачаўся пярэпалах, i, пакуль колхi шукалi ў моры свайго правадыра, "Арго" ўцёк ад ворагаў i заплыў далёка ўверх па Iстру.

Арганаўты шчаслiва праплылi Iстр да таго месца, дзе ён злiваўся з другою ракой, i па гэтай другой рацэ выйшлi ў мора. Мора сустрэла iх страшэннай бураю. Быццам разгневаныя багi спусцiлi з ланцугоў усе вятры, i яны сарвалi ветразi, сагнулi мачту i насiлi "Арго" па моры, i забаўлялiся караблём, нiбы дзецi цацкай. У роспачы кiнулi арганаўты вёслы i чакалi, калi паглыне iх раз'юшанае мора.

Ды тут раптам пачуўся голас з кармы. Ён iшоў ад кавалка свяшчэннага дадонскага дуба, устаўленага ў карму "Арго". Голас гаварыў:

- Багi разгневалiся на Язона i Медэю за тое, што яны забiлi Апсiрта. Плывiце на выспу Эа. Там жыве сястра Ээта, чараўнiца Кiрка. Папрасiце яе, няхай яна даруе Медэi. Тады вы зможаце вярнуцца дадому.

Бура сцiхла. Арганаўты паплылi шукаць чароўную выспу. Доўга блукалi яны па моры, пакуль знайшлi яго. Чараўнiца Кiрка выйшла сустракаць iх на бераг, акружаная статкам свiней - усё гэта былi людзi, якiя трапiлi на выспу i якiх яна ператварыла ў жывёлiн. Кiрка адразу пазнала Медэю па вачах: ва ўсiх дзяцей Сонца ў вачах было асаблiвае святло.

Медэя так упрошвала цётку дараваць ёй i гаварыла пра сваё каханне да Язона, што Кiрка даравала ёй i адпусцiла арганаўтаў з мiрам.

Але шмат яшчэ розных небяспек давялося зазнаць арганаўтам, пакуль яны дабралiся да роднага краю.

У адкрытым моры карабель ганялi вецер i хвалi, але самае страшнае падпiльноўвала маракоў у вузкiх пралiвах.

Iм давялося праплыць памiж двума астравамi, на адным з якiх была вогнедышная гара. Дзве лютыя i прагныя пачвары пiльнавалi гэты праход Харыбда i Сцыла.

Харыбда жыла ў марскiх глыбiнях. Вада кiпела i вiравала над ёю, i варта было жывой iстоце наблiзiцца, як з вады высоўвалася прагная пашча i хапала цэлыя караблi з ветразямi i мачтамi.

На адлегласцi стрэлу з лука ад Харыбды ўзвышалася вастраверхая скала, гладка абчасаная морам. У ёй была пячора. У гэтай пячоры хавалася шасцiгаловая Сцыла з дванаццаццю лапамi. Як толькi дэльфiн, або рыбiна, або судна з плыўцамi падплывалi да скалы, Сцыла высоўвала з пячоры сваё страшнае тулава, i ўсе дванаццаць лап шпарка шнарылi навакол, лавiлi ўсё жывое i запiхалi ў прагныя пашчы з трыма радамi вострых зубоў.

Арганаўтам трэба было праплыць памiж Сцылай i Харыбдай, i яны, вядома, загiнулi б, таму што нi смеласць, нi мужнасць, нi геройская сiла не маглi памагчы iм супраць гэтых страшыдлаў. Але зноў з'явiлася iх заступнiца Гера, кiнула памiж Харыбдай i Сцылай свой залаты валасок, i па гэтай дарожцы, не адхiляючыся нi ўправа, нi ўлева, "Арго" пазбег небяспекi.

Аднойчы марскi вецер прынёс здалёку пах кветак, i арганаўты ўбачылi ў моры квiтнеючую выспу Сiрэн. Дзiвосныя птушкi з жаночымi галовамi сядзелi на камянях, што тырчалi з вады каля берага, i спявалi чалавечымi галасамi. Яны клiкалi стомленых маракоў адпачыць на квiтнеючых лугах, абяцалi спакой i асалоду, вабiлi ласкавымi словамi.

Мора вакол выспы здавалася таксама ласкавым i цiхiм. Але ўся выспа была акружана водмелямi i падводнымi скаламi. Сiрэны спявалi так соладка i такая чароўная сiла была ў iх песнях, што карабельшчыкi забывалi пра ўсё на свеце, скiроўвалi свае судны да выспы, разбiвалiся на падводных камянях i гiнулi ў хвалях.

Апынуўшыся каля выспы Сiрэн, арганаўты таксама заслухалiся цудоўнымi спевамi i хацелi веславаць да берага. Самы малады з весляроў, зачараваны сiрэнамi, кiнуўся ў мора i загiнуў на камянях. Тады Арфей узяў сваю кiфару, заспяваў гучным голасам i заглушыў спеў сiрэн. Ён спяваў пра адважных маракоў, якiя пераплываюць марскiя прасторы i не хочуць ведаць нi ляноты, нi пяшчоты, спяваў пра родную зямлю, якая iх чакае. Арганаўты, слухаючы Арфея, апамяталiся i неўзабаве мiнулi небяспечную выспу.

Каля выспы Схерыi, дзе арганаўты спынiлiся, каб папоўнiць запасы вады i ежы, iх карабель зноў акружылi судны колхаў, якiя ў пошуках арганаўтаў блукалi па моры. Арганаўты папрасiлi цара выспы абаранiць iх. Хiтры цар разважыў так: арганаўты павiнны аддаць колхам iх царэўну Медэю, але яны не павiнны аддаваць iм жонку Язона. Медэя стала жонкай Язона, i колхам давялося адступiцца. Але яны пабаялiся вяртацца ў Калхiду i пасялiлiся на грэчаскiх астравах.

Адсвяткаваўшы вяселле Язона i Медэi, арганаўты паплылi далей. Доўгi час плаванне iх было спакойнае. Яны наблiжалiся ўжо да берагоў Грэцыi, як раптам узнялася жудасная бура. Дзевяць дзён i дзевяць начэй насiў ураган iх карабель па моры i нарэшце выкiнуў яго на далёкi бязлюдны бераг. "Арго" глыбока ўрэзаўся ў прыбярэжны пясок i нерухома застыў. Арганаўты сышлi на зямлю i агледзелiся. Перад iмi распасцiралася пустыня. Нi ракi, нi дрэў, нi людскога жылля - толькi пясок i неба. Арганаўты паспрабавалi ссунуць карабель у мора, каб пакiнуць пустыню, ды не змаглi.

"Што ж нам рабiць? - гаварылi яны. - Куды занесла нас бура? Мы прападзём тут i нiколi не ўбачым роднага краю... Лепш было б нам разбiцца аб падводныя камянi або загiнуць у няроўным баi, чым памерцi ў пустынi ад голаду!"

Яны разышлiся па беразе i блукалi да змяркання. Калi надышоў вечар, усе сабралiся каля карабля, развiталiся адзiн з адным i палеглi на пяску, закруцiўшыся з галавою ў плашчы. Яны ляжалi гэтак да ранiцы. Раптам Язон адчуў, што нехта здымае плашч з яго твару. Ён прыўзняўся i ўбачыў перад сабою трох нiмф пустынi. Нiмфы сказалi яму:

- Не траць надзеi! Лёс занёс вас у Лiвiйскую пустыню, але i адсюль ёсць дарога для смелых i дужых. Калi царыца мора Амфiтрыта выпража коней са сваёй каляснiцы, зрабiце са сваiм караблём тое, што ён дагэтуль рабiў з вамi, i вы будзеце выратаваны.

Язон пабудзiў сваiх таварышаў i пераказаў iм тое, што сказалi яму нiмфы. Арганаўты пачалi думаць, што гэта азначае: "Калi Амфiтрыта выпража коней", i што трэба зрабiць iм з "Арго". Раптам да берага з шумам прылiлi хвалi, з мора выбег белы конь i памчаўся цераз пустыню. Пачынаўся прылiў. Тут здагадалiся арганаўты, што ў час прылiву трэба зрушыць "Арго" з мелi, узяць яго на плечы i несцi цераз пустыню, як ён насiў iх па моры.

Дванаццаць дзён пад пякучым сонцам, грузнучы ў пяску, яны неслi на плячах "Арго" i нарэшце прыйшлi на бераг вялiкага возера. Зноў спусцiлi карабель на ваду. Але яны нiяк не маглi знайсцi выхада з возера, пакуль гаспадар яго, бог Трытон, схапiўшы рукою за борт "Арго", не вывеў яго пратокай памiж белых скалаў у шырокае мора.

Доўга зноў плылi арганаўты ў бязлюдным моры i дабралiся да гарыстай выспы, такой вялiкай, што на ёй магло б размясцiцца шмат гарадоў. Гэта была радзiма Зеўса - Крыт. Там цараваў Мiнас, якому Зеўс падарыў для абароны выспы меднага велiкана. Велiкан быў увесь пакрыты меддзю, i толькi на пятцы ў яго была дзiрачка, заткнутая медным цвiком. Тры разы на дзень медны велiкан абходзiў дазорам вакол выспы.

Калi арганаўты падышлi да Крыта, велiкан не пусцiў iх на бераг i пачаў шпурляць у iх цяжкiя камянi. Але Медэя сваёй чароўнай сiлай усыпiла велiкана, вочы яго заплюшчылiся. Ён спатыкнуўся на востры камень i ўпаў. Цвiк выпаў у яго з пяткi, i кроў лiнула з адтулiны. Разам з крывёю велiкан страцiў сваю жывую сiлу i ператварыўся ў вялiкую медную статую.

Арганаўты прычалiлi да берага i пераначавалi на Крыце, а ранiцай рушылi далей.

I яшчэ раз яны трапiлi ў буру. Ды гэта было ўжо апошняе выпрабаванне, i багi не далi iм загiнуць.

Сам Апалон з залатога лука пасылаў у мора святлiвыя стрэлы i паказаў арганаўтам астравок, каля якога яны маглi схавацца.

Потым вецер сцiх, неба ачысцiлася, мора паспакайнела, i ўдалечынi паказаўся грэчаскi бераг. Плаванне арганаўтаў канчалася. "Арго" вяртаўся дадому.

Смерць Язона

Скончылiся святкаваннi i банкеты ў гонар арганаўтаў, якiя шчаслiва вярнулiся пасля далёкага i доўгага плавання. Цудоўны карабель "Арго" адслужыў сваё - ветразi яго былi пашматаны бурамi, змылася пазалота на носе, i хвалi шматлiкiх мораў стачылi яго драўляны корпус. Арганаўты выцягнулi з вады абшарпаны каркас "Арго" i паставiлi на беразе на памяць людзям.

Потым адважныя героi разышлiся па розных гарадах i занялiся кожны сваёй справай.

Залатое руно ляжала ў палацы iолкскага цара. Але Язону яно не прынесла шчасця.

Стары Пелiй не ўзрадаваўся, што Язон вярнуўся, i не аддаў яму царскую ўладу. "Няхай вырашае народ, няхай сам народ скажа, каго ён хоча бачыць царом у Iолку", - гаварыў ён Язону. А народу Пелiй гаварыў: "Хочаце, каб вашай царыцай была чужаземка, да таго ж яшчэ i чараўнiца? Яна зачаруе вас, як зачаравала Язона".

Людзi з апаскай пазiралi на Медэю i абмiналi палац Язона. Неўзабаве зусiм не засталося ў яго сяброў у Iолку. Медэя бачыла гэта, ёй было горка i крыўдна, i яна парашыла адпомсцiць Пелiю i аддаць царства Язону.

Яна расказала iолкскiм жанчынам, што багi далi ёй сiлу вяртаць маладосць старым, i, каб ёй паверылi, зарэзала старога барана i зноў ажывiла яго, ператварыўшы ў ягня.

Тады дочкi Пелiя пачалi прасiць чараўнiцу зрабiць маладым iх старога бацьку.

Яны забiлi цара, але ажыўляць яго Медэя не захацела, адмовiлася.

Смерць Пелiя не памагла Язону. Царом у Iолку стаў сын Пелiя - Акаст. Ён прагнаў Язона i Медэю з горада i не дазволiў iм жыць у Фесалii. Пеша, нiбы той апошнi жабрак, зганьбаваны, выгнаны з роднага краю, пайшоў Язон з Iолка шукаць прытулку на суседняй зямлi.

У гэты час у Карынфе правiў стары сябар бацькi Язона - Крэонт. Ён даў прытулак выгнаннiкам у памяць старой дружбы.

Яны пасялiлiся ў беднай хацiне на ўскраiне горада, жылi цiха некалькi гадоў, i Медэя нарадзiла Язону двух сыноў.

Але не было шчасця ў iх доме. Людзi не любiлi i баялiся Медэi, чараўнiцы i чужаземкi. Жанчыны не заходзiлi да яе ў дом пагаманiць за праснiцай пра гарадскiя навiны, пра свае хатнiя справы; iх дзецi не хацелi гуляць з маленькiмi сынамi Медэi, дражнiлi iх i бiлi.

Медэя гневалася i тужыла i скардзiлася Язону, але яму дакучалi гэтыя скаргi. Ён часта сыходзiў з дому i iшоў у госцi да Крэонта, якi заўсёды ласкава сустракаў сына свайго сябра, але нiколi не запрашаў Медэю.

У Крэонта была дачка-красуня. Яна заўсёды радасна сустракала Язона, калi ён прыходзiў у палац, сама налiвала яму вiна i слухала цэлымi гадзiнамi яго расказы пра арганаўтаў i iх плаванне па чужых морах на караблi "Арго".

Аднойчы цар сказаў Язону:

- Я не маю сына, i наследнiкам маiм будзе той, хто ажэнiцца з маёй дачкой. Ажанiся з ёю - i ты будзеш царом у Карынфе.

Збянтэжаны Язон адказаў, што ў яго ўжо ёсць жонка - Медэя.

Але цар засмяяўся i сказаў:

- Паводле нашых законаў, гэта не жонка, а рабыня, паланянка-варварка. Кiнь яе, i ты будзеш жыць у палацы, у дастатку i ў пашане. Нiхто не будзе напамiнаць табе пра мiнулае.

I Язон здрадзiў Медэi. Ён забыў пра сваю клятву ў страшны начны час на беразе Фазiса, калi пагiбель пагражала яму i ўсiм арганаўтам i дзяўчына-варварка выратавала iх. Але ён не асмелiўся сказаць Медэi праўду: выдумаў, што цар узяў яго да сябе на службу i таму ён павiнен перасялiцца ў палац.

Медэя па-ранейшаму кахала Язона i нi аб чым не здагадвалася, пакуль не прыйшлi i не сказалi ёй, што ён жэнiцца з царскай дачкой i што прызначаны ўжо дзень вяселля.

Медэя была зняважана, i яна вельмi разгневалася.

"Язон забыўся пра сваю клятву, забыўся, што я выратавала яму жыццё i гонар, што праз яго я пакiнула родны край, парушыла волю бацькi! Ён хоча пакiнуць мяне з дзецьмi адну сярод чужых людзей, без дапамогi, без апоры!"

Ад гневу i тугi Медэя не знаходзiла сабе месца, не ведала, што рабiць. Раптам прыйшоў слуга ад цара з загадам, каб яна зараз жа пакiнула Карынф - яе праганялi.

Тады яна вырашыла:

- Усё скончана! Бывай, каханне i мiрнае шчасце! Прыйдзi мне на дапамогу, Геката! Памажы адпомсцiць!

Медэя прыкiнулася пакорлiвай i цiхай. Яна папрасiла не выганяць яе з Карынфа ўсяго яшчэ адзiн дзень, памiрылася з Язонам, i ў знак поўнай пакоры паслала яго нявесце цудоўны падарунак - прыгожае вянчальнае пакрывала i залатую карону, якую бог Сонца калiсьцi падарыў цару Калхiды.

Красуня нявеста ўзрадавалася падарунку, адразу ж надзела на галаву карону i захуталася ў пакрывала. Раптам ёй зрабiлася цяжка: залатая карона сцiскала, пякла ёй галаву, чароўнае пакрывала душыла яе.

Яна хацела скiнуць з сябе ўбранне, але адзенне на ёй у адно iмгненне ўспыхнула, i агонь ахапiў яе ўсю. Яна закрычала.

Бацька прыбег ёй на дапамогу, пачаў зрываць з яе палаючае адзенне - агонь перакiнуўся на яго, i яны абое, ахопленыя полымем, нiбы жывыя вогнiшчы, кiдалiся па палацы, i нiхто не мог iм памагчы.

З жахам убачыў Язон iх абвугленыя трупы. Сэрца яго сцiснулася - страшна яму зрабiлася i сорамна. Ён пабег дадому, хацеў абняць сыноў. Позна! Медэя ў шаленстве забiла сваiх дзяцей, i крылатыя драконы знеслi яе з Карынфа.

Язон застаўся адзiн-адзiнюткi на свеце. Нiхто не хацеў жыць разам з iм, нiхто не слухаў больш яго расказаў.

Ён хадзiў з горада ў горад i нiдзе не мог знайсцi сабе нi занятку, нi спакою.

Аднойчы ён прыйшоў на бераг мора. Перад iм на пяску, амаль увесь разбураны, абадраны, стаяў на падпорках карабель. Язон пазнаў яго: гэта быў "Арго", гэтакi ж адзiнокi i ўсiмi забыты, як ён сам. Язон абышоў яго, агледзеў i, стомлены, лёг у засенi карабля, пад кармой. Ён ляжаў i ўспамiнаў шчаслiвыя днi паходу: адважных таварышаў, далёкiя чужыя землi, i ўпершыню за шмат дзён у яго было лёгка i спакойна на душы.

Потым ён заснуў.

Пакуль ён спаў, наляцеў вецер, i стары "Арго" абвалiўся i пахаваў пад сабою правадыра арганаўтаў.

ПЕРСЕЙ

У Аргосе жыў цар, якому прадказалi, што яго заб'е ўнук.

У цара была дачка Даная, такая красуня, што чуткi пра яе iшлi па ўсёй Грэцыi.

Цар спалохаўся, што Даная народзiць сына, якi заб'е яго, i вырашыў нiколi не аддаваць яе замуж. Ён загадаў пабудаваць падземны дом з цвёрдага каменя, з меднымi дзвярамi, з моцнымi заваламi i замкнуў там дачку, каб нiхто з мужчын не мог убачыць яе.

Але Грамавержац Зеўс маланкай прабiў камень, залатым дажджом прасачыўся ў падзямелле, куды схавалi Данаю, i яна стала яго жонкай.

У Данаi нарадзiўся сын, яна назвала яго Персеем.

Аднойчы бацька Данаi, iдучы над тайнiком, пачуў дзiцячы крык. Цар здзiвiўся, адамкнуў уваход у падзямелле, спусцiўся ў жыллё Данаi i ўбачыў на руках у дачкi прыгожага хлопчыка.

Страх ахапiў цара. Ён пачаў думаць, як яму пазбегнуць страшнага лёсу. Нарэшце ён загадаў пасадзiць Данаю з сынам у вялiкую скрыню i тайком кiнуць у мора.

Вецер доўга насiў скрыню па моры i прыгнаў да выспы Серыфа. На беразе рыбак лавiў рыбу. Ён закiнуў сетку ў мора i злавiў замест рыбы вялiкую скрыню. Бедны рыбак захацеў хутчэй даведацца, што гэта за ўлоў паслала яму мора, выцягнуў знаходку на бераг, сарваў са скрынi накрыўку - i адтуль выйшла красуня i з ёю хлопчык. Даведаўшыся пра тое, хто яны i што з iмi здарылася, рыбак пашкадаваў iх i ўзяў у свой дом. Персей рос не па днях, а па гадзiнах, вырас высокiм, стройным юнаком, i нiхто ў Серыфе не мог з iм зраўняцца ў прыгажосцi, спрыце i сiле.

Пачуў пра яго цар выспы Серыфа Палiдэкт i загадаў Персею разам з мацi з'явiцца ў палац. Прыгажосць Данаi зачаравала Палiдэкта, ён ласкава сустрэў царыцу з сынам i пасялiў iх у сваiм палацы.

Аднойчы застаў Персей мацi ў слязах; яна прызналася яму, што Палiдэкт прымушае яе выйсцi за яго замуж, i папрасiла сына абаранiць яе. Персей горача заступiўся за мацi.

Тады Палiдэкт вырашыў пазбавiцца ад Персея, паклiкаў яго i сказаў:

- Ты ўжо вырас i ўзмужнеў i стаў такi дужы, што можаш цяпер адплацiць мне за тое, што я даў прытулак табе i мацi. Выпраўляйся ў дарогу i прынясi мне галаву Медузы.

Персей развiтаўся з мацi i падаўся ў свет - шукаць Медузу, пра якую нiчога дагэтуль не ведаў.

У сне да яго з'явiлася багiня мудрасцi Афiна i адкрыла яму, што Медуза адна з трох сясцёр Гаргон, жывуць яны на краi свету, у Краiне Ночы, усе яны пачварныя страшыдлы, але самая страшная - Медуза: замест валасоў на галаве ў яе звiваюцца ядавiтыя змеi, вочы палаюць нясцерпным агнём i такiя злосныя, што кожны, хто зiрне ў iх, адразу ператвараецца ў камень. Афiна дала Персею свой шчыт, гладкi i блiскучы, нiбы люстэрка, каб ён мог закрыцца ад страшных вачэй Медузы.

Потым на дарозе дагнаў яго шпарканогi Гермес, пасланец Зеўса: ён расказаў Персею, як яму iсцi, i падарыў свой меч, такi востры, што iм можна было рэзаць, як воск, жалеза i камень.

Доўга iшоў Персей у той бок, куды заходзiць Сонца. Нарэшце дабраўся да Краiны Ночы. Уваход у гэту краiну вартавалi тры старыя бабулi - Грайi. Яны былi такiя старыя, што на ўсiх трох мелi ўсяго адно толькi вока i адзiн зуб. I ўсё ж такi яны добра ахоўвалi ўваход у Краiну Ночы i нiкога не прапускалi туды. Па чарзе глядзелi яны адным вокам, перадаючы яго адна адной.

Персей цiхенька падкраўся да Грайяў, дачакаўся, калi адна з iх выняла вока, каб перадаць яго сястры, працягнуў руку i выхапiў у старой вельмi дарагое для iх вока. I адразу ж зрабiлiся Грайi нядужымi сляпымi бабулькамi. Жаласна прасiлi яны Персея аддаць iм iх адзiнае вока.

- Пусцiце мяне ў Краiну Ночы, скажыце мне, як знайсцi Медузу, i я аддам вам ваша вока, - адказаў старым Персей.

Але старыя Грайi не хацелi пускаць Персея, не хацелi гаварыць яму, дзе знайсцi Медузу, - Гаргоны ж былi iх родныя сёстры. Тады Персей прыгразiў старым, што разаб'е iх вока аб камень, - i Грайям давялося паказаць яму дарогу.

Персей аддаў Грайям iх вока i пайшоў далей на захад.

Па дарозе трапiлiся яму тры добрыя нiмфы. Адна падарыла Персею шлем Аiда, уладара падземнага царства, - той, хто надзяваў гэты шлем, рабiўся невiдзiмкай; другая дала Персею крылатыя сандалi - той, хто надзяваў iх, мог лятаць над зямлёй, як птушка; трэцяя нiмфа ўручыла юнаку торбу, якая магла памяншацца i павялiчвацца па жаданнi таго, хто насiў яе.

Персей павесiў на плячо торбу, абуў крылатыя сандалi, надзеў на галаву шлем - i, не бачны нiкому, узняўся высока ў неба i паляцеў над зямлёй. Неўзабаве ён дабраўся да края зямлi i доўга ляцеў над пустыннай роўняддзю мора, пакуль унiзе не зачарнела адзiнокая скалiстая выспа. Персей пачаў кружыцца над выспаю i ўбачыў на скале Гаргон, якiя ў гэты час спалi. У iх былi залатыя крылы, пакрытыя луской, i медныя рукi з вострымi кiпцюрамi.

Персей убачыў Медузу - яна была блiжэй за ўсiх да мора. Ён апусцiўся на скалу побач з ёю. Змеi на галаве Медузы засыкалi, пачуўшы ворага. Медуза прачнулася, расплюшчыла вочы. Персей адвярнуўся, каб не зiрнуць у гэтыя страшныя вочы i не ператварыцца навек у мёртвы камень. Ён узняў шчыт Афiны, блiскучы, нiбы люстэрка, навёў на Медузу i, пазiраючы ў яго, дастаў меч Гермеса i адсек ёй галаву.

Тут прачнулiся дзве другiя Гаргоны, распасцерлi крылы i пачалi кружыцца над выспаю, шукаючы ворага. Але Персей быў нябачны. Хуценька засунуў ён галаву Медузы ў сваю чароўную торбу, сапхнуў цела Гаргоны ў мора i паляцеў прэч. Ён спяшаўся дадому, хутка мiнуў мора i паляцеў над Лiвiйскай пустыняй. Кроў з галавы Медузы капала з торбы на зямлю, i кожная кропля ператваралася на пяску ў ядавiтую змяю.

Доўга ляцеў Персей, стамiўся i захацеў адпачыць. Убачыў унiзе зялёныя лугi i чароды авечак, кароў i быкоў, убачыў вялiкi цянiсты сад, пасярод якога расло дрэва з залатымi лiстамi i яблыкамi, - i апусцiўся каля гэтага дрэва. Гаспадар саду, велiкан Атлант, сустрэў Персея няветлiва. Яму прадказалi, што аднойчы да яго прыйдзе сын Зеўса i ўкрадзе залатыя яблыкi з яго любiмага дрэва.

Персей не ведаў гэтага прадказання i сказаў велiкану:

- Я - Персей, сын Зеўса i Данаi. Я забiў грозную Медузу. Дазволь мне адпачыць у тваiм садзе.

Пачуўшы, што перад iм сын Зеўса, Атлант раз'юшыўся.

- Злодзей! Ты хочаш украсцi мае залатыя яблыкi? - закрычаў ён i пачаў праганяць Персея з саду.

Зняважаны, Персей выхапiў з торбы галаву Медузы i паказаў яе велiкану.

У адно iмгненне скамянеў Атлант, ператварыўся ў каменную гару. Галава яго стала вяршыняй скалы, барада i валасы - густым лесам на вяршынi, плечы крутымi скаламi, рукi i ногi - камянiстымi выступамi. На вяршыню гэтай каменнай гары, на крутыя скалы лёг купал неба з усiмi незлiчонымi зоркамi. З таго часу стаiць там Атлант на краi зямлi i трымае на сваiх плячах неба.

А Персей паляцеў далей.

Ён праляцеў над Эфiопiяй i раптам на скале па-над морам убачыў дзяўчыну такой прыгажосцi, што яна здалася яму спачатку дзiвоснай статуяй. Але, апусцiўшыся нiжэй, ён зразумеў, што яна жывая, толькi рукi ў яе былi прыкуты да скалы. Ён наблiзiўся да скалы i спытаў:

- Хто ты i завошта прыкавалi цябе тут?

Дзяўчына сказала, што яна дачка эфiопскага цара - Андрамеда i асуджана на з'ядзенне марскому страшыдлу. Яе мацi, царыца Касiяпея, пахвалiлася неяк раз, што яна прыгажэйшая за ўсiх марскiх нiмфаў, - за гэта бог мораў Пасейдон паслаў у iх край рыбiну-страшыдлу, якая жэрла рыбакоў у моры, i плыўцоў, i карабельшчыкаў, тапiла караблi i спусташала берагi iх царства. Народ перапалохаўся i запатрабаваў, каб Касiяпея аддала ў ахвяру страшыдле сваю дачку Андрамеду, i тым самым улесцiла Пасейдона.

Андрамеду прыкавалi да скалы на беразе мора i пакiнулi адну. Бялейшая за марскую пену, стаяла дзяўчына каля скалы i з жахам глядзела на мора. Вось па-над вадой, з марской глыбiнi, паказалася вялiзная галава, заблiшчаў лускавiннем хвост. Андрамеда ад страху закрычала. На яе крык прыбеглi бацька i мацi i пачалi плакаць разам з ёю.

Персей сказаў iм:

- Аддайце за мяне замуж Андрамеду, i я выратую яе.

Цар i царыца паабяцалi Персею аддаць за яго сваю дачку, а ў прыданае ёй усё сваё царства, калi ён выратуе Андрамеду.

Мiж тым вялiзная рыбiна ўсплыла на паверхню мора i наблiжалася да берага, з шумам рассякаючы хвалi.

Персей у сваiх крылатых сандалях узняўся ў паветра i паляцеў насустрач страшыдлу. Цень героя лёг на ваду перад прагнай пашчай рыбiны. Страшыдла кiнулася на гэты цень.

Тады Персей, нiбы драпежная птушка, упаў з вышынi на страшыдлу i секануў яе мячом. Параненая рыбiна ў шаленстве пачала кiдацца ва ўсе бакi, то нырала ў глыбiню, то зноў усплывала наверх. Кроў яе афарбавала марскую ваду, пырскi ўзляталi высока ўгору. Крыльцы на сандалях Персея намоклi, i ён ужо не мог трымацца ў паветры. Але тут ён убачыў камень, што тырчаў з вады, стаў на яго нагою i з усёй сiлы хвасянуў мячом па галаве страшыдлы. Апошнi раз пляснуў вялiзны хвост, i страшная рыбiна пайшла на дно.

Цар i царыца i ўвесь народ Эфiопii радасна вiтаў героя. Царскi палац упрыгожылi кветкамi i зелянiнай, усюды запалiлi свяцiльнi, прыбралi нявесту, сабралiся спевакi i флейтысты, напоўнiлi чашы вiном, i пачалося вяселле.

На балi Персей расказваў Андрамедзе i яе бацькам пра свае вандраваннi. Раптам пачуўся шум каля ўвахода ў палац, звон мячоў i ваяўнiчыя крыкi. Гэта з натоўпам воiнаў уварваўся ў палац былы жанiх Андрамеды, Фiнэй. У руках ён трымаў кап'ё i цэлiўся проста ў сэрца Персея.

- Сцеражыся, злодзей! - I воiны ўжо гатовы былi пранiзаць коп'ямi ўсiх, хто быў на вяселлi.

Бацька Андрамеды паспрабаваў спынiць Фiнэя:

- Не злодзей Персей, а збавiцель. Ён выратаваў Андрамеду ад страшыдлы. Калi ты кахаў яе, чаму не прыйшоў на бераг мора, як страшыдла прыплыло зжэрцi яе? Ты ўцёк ад яе, калi яна чакала пагiбелi, - чаму цяпер ты прыйшоў патрабаваць яе сабе?

Нiчога не адказаў Фiнэй цару i кiнуў кап'ё ў Персея, але не пацэлiў, кап'ё ўпiлося ў край крэсла, на якiм сядзеў Персей. Персей схапiў кап'ё свайго працiўнiка i кiнуў назад - у твар Фiнэю. Фiнэй паспеў нагнуцца, кап'ё праляцела i паранiла сябра Фiнэя. Гэта быў сiгнал для бiтвы. Пачалася жорсткая, крывавая бойка. Ад страху ўцяклi з палаца цар i царыца разам з Андрамедаю. Прытулiўшыся спiной да калоны, са шчытом Афiны ў руках, Персей адзiн адбiваўся ад раз'юшанага натоўпу. Нарэшце ён убачыў, што яму аднаму не адолець цэлае войска, i ён дастаў з торбы галаву Медузы.

Воiн, што нацэлiўся ў Персея, толькi зiрнуў у твар Медузы - i раптам замёр з працягнутай рукой, i адразу ж ператварыўся ў камень. I ўсе, хто глядзеў на гэтую страшную галаву, спынiлiся, замерлi, хто як быў, скамянелi навекi. Так i засталiся яны каменнымi статуямi ў палацы эфiопскага цара.

Персей з прыгажуняй Андрамедай заспяшалiся ў дарогу - на выспу Серыф. Персей жа абяцаў цару Палiдэкту прынесцi галаву Медузы.

Калi Персей з'явiўся на выспу Серыф, дык даведаўся, што яго мацi Даная хаваецца ад Палiдэкта ў храме i не асмельваецца выйсцi адтуль нi ўдзень, нi ўночы.

Персей пайшоў у палац цара i застаў Палiдэкта за абедам. Цар быў упэўнены, што Персей даўно ўжо загiнуў дзе-небудзь у пустынi або ў акiяне, i вельмi здзiвiўся, калi ўбачыў героя перад сабою.

Персей сказаў цару:

- Я выканаў тваё пажаданне - прынёс табе галаву Медузы.

Цар не паверыў, зарагатаў. Смяялiся з iм i яго сябры.

Персей выхапiў з торбы галаву Медузы i высока падняў яе.

- Вось яна - зiрнi на яе!

Цар паглядзеў - i скамянеў.

Персей не захацеў заставацца на Серыфе, зрабiў царом выспы старога рыбака, якi калiсьцi вылавiў з мора скрыню з Данаяй i з iм, i падаўся з жонкай i мацi на радзiму ў Аргос.

Аргоскi цар, даведаўшыся, што ўнук яго жывы i вяртаецца дадому, кiнуў свой горад i схаваўся. Персей стаў царом у Аргосе. Ён аддаў Гермесу яго востры меч, Афiне - яе шчыт, добрым нiмфам - шлем-невiдзiмку, крылатыя сандалi i торбу, у якой хаваў сваю страшную здабычу. Галаву Медузы ён падарыў Афiне, i багiня з таго часу носiць яе, прымацаваўшы на сваiм залатым шчыце.

Аднойчы ў Аргосе было свята, i безлiч народу сабралася паглядзець на спаборнiцтва герояў. Патаемна прыйшоў на стадыён i стары аргоскi цар.

У час спаборнiцтваў Персей з такой сiлай шпурнуў цяжкi бронзавы дыск, што ён праляцеў над стадыёнам i, падаючы ўнiз, трапiў у галаву старога цара i забiў яго на месцы.

Так спраўдзiлася прадказанне: унук забiў свайго дзеда.

I хоць гэта было ненаўмыснае забойства, Персей ужо не мог атрымаць у спадчыну царства забiтага iм дзеда i, пахаваўшы цара, добраахвотна пакiнуў Аргос.

ДЭДАЛ I IКАР

У тыя далёкiя часы, калi ў людзей яшчэ не было нi iнструментаў, нi машын, жыў у Афiнах вялiкi мастак Дэдал. Ён першы навучыў грэкаў будаваць прыгожыя дамы. Да яго мастакi не ўмелi перадаваць людзей у руху i рабiлi статуi, падобныя на спавiтыя лялькi з заплюшчанымi вачамi. Дэдал жа пачаў высякаць з мармуру цудоўныя статуi, якiя паказвалi людзей у руху.

Для сваёй работы Дэдал сам прыдумаў i зрабiў iнструменты i навучыў людзей карыстацца iмi. Ён навучыў будаўнiкоў, як правяраць, - каменнем на нiтцы, - цi правiльна яны кладуць сцены.

У Дэдала быў пляменнiк. Ён памагаў мастаку ў яго майстэрнi i вучыўся ў яго ўмельству. Разглядаючы неяк раз плаўнiкi рыбы, ён здагадаўся зрабiць пiлу; прыдумаў цыркуль, каб вычэрчваць правiльны круг; выразаў з дрэва круг, прымусiў яго круцiцца i пачаў ляпiць на iм глiняны посуд - гаршкi, збаны i круглыя чашы.

Аднойчы Дэдал з юнаком узышлi на вяршыню Акропаля, каб з вышынi палюбавацца прыгажосцю горада. Задумаўшыся, юнак ступiў на край абрыву, не ўтрымаўся, упаў з гары i разбiўся.

Афiняне абвiнавацiлi Дэдала ў гiбелi хлопчыка. Дэдалу давялося ўцячы з Афiн. На караблi ён дабраўся да выспы Крыт i прыйшоў да крыцкага цара Мiнаса.

Мiнас узрадаваўся, што лёс прывёў да яго славутага афiнскага будаўнiка i мастака. Цар даў прытулак Дэдалу i прымусiў яго працаваць на сябе. Дэдал пабудаваў яму Лабiрынт, дзе было столькi пакояў i так заблытаны хады, што кожны, хто заходзiў туды, ужо не мог сам знайсцi выхада.

Да гэтага часу на выспе Крыт паказваюць рэшткi гэтага цудоўнага збудавання.

Доўга жыў Дэдал у цара Мiнаса палонным на чужой выспе пасярод мора. Часта сядзеў ён на марскiм беразе, пазiраў у бок роднага краю, успамiнаў свой прыгожы горад i сумаваў. Мiнула ўжо шмат гадоў, i, пэўна, ужо нiхто не памятаў, у чым яго абвiнавачвалi. Але Дэдал ведаў, што Мiнас нiколi не адпусцiць яго i нi адзiн карабель, якi адплывае ад Крыта, не асмелiцца ўзяць яго з сабою, баючыся пагонi. I ўсё-такi Дэдал ўвесь час думаў аб тым, каб вярнуцца дадому.

Аднойчы, седзячы каля мора, ён зiрнуў на шырокае неба i падумаў: "Няма мне дарогi па моры, але ж неба адкрыта для мяне. Хто можа перашкодзiць мне на паветраным шляху? Птушка рассякае крыламi паветра i ляцiць куды хоча. Хiба чалавек горшы за птушку?"

I яму захацелася зрабiць сабе крылы, каб вызвалiцца з палону. Ён пачаў збiраць пёры вялiкiх птушак, адмыслова звязваў iх iльнянымi моцнымi нiткамi i змацоўваў воскам. Неўзабаве ён зрабiў чатыры крылы - два сабе i два для свайго сына Iкара, якi жыў з iм на Крыце. Крылы перавязвалiся крыж-накрыж i прымацоўвалiся да грудзей i рук.

I вось надышоў дзень, калi Дэдал парашыў выпрабаваць свае крылы. Надзеў iх i, плаўна ўзмахваючы рукамi, узняўся над зямлёй. Крылы трымалi яго ў паветры, i ён мог ляцець у той бок, куды хацеў.

Спусцiўшыся ўнiз, ён надзеў крылы сыну i пачаў вучыць яго лятаць.

- Спакойна i роўна махай рукамi, не апускайся задужа нiзка да хваляў, каб не намачыць крылы, i не ўзнiмайся высока, каб промнi сонца не апяклi цябе. Ляцi за мною следам, - так гаварыў ён Iкару.

I вось на досвiтку яны паляцелi з выспы Крыт.

Толькi рыбакi ў моры ды пастухi на лузе бачылi, як яны адляталi, але i тыя падумалi, што гэта крылатыя багi пралятаюць над зямлёй. I вось ужо далёка ззаду засталася скалiстая выспа, i шырока раскiнулася пад iмi мора.

Дзень разгараўся, сонца ўзнялося высока, i промнi яго прыпякалi ўсё мацней.

Дэдал ляцеў асцярожна, трымаўся блiжэй да паверхнi мора, з бояззю азiраўся на сына.

А Iкару па душы быў вольны палёт. Усё хутчэй рассякаў ён крыламi паветра, i яму захацелася ўзняцца высока-высока, вышэй за ластавак, вышэй за самога жаваранка, якi спявае, пазiраючы проста ў твар сонцу. I ў тую хвiлiну, калi бацька не глядзеў на яго, Iкар узняўся высока ўгору, да самага сонца.

Пад гарачымi промнямi растапiўся воск, якi змацоўваў крылы, пер'е распалася i разляцелася навокал. Дарэмна ўзмахваў Iкар рукамi - ужо нiчога больш не трымала яго ў вышынi. Ён iмклiва падаў, упаў i знiк у глыбiнi мора.

Азiрнуўся Дэдал - i не ўбачыў у сiняве неба свайго сына. Ён глянуў на мора - толькi белае пер'е плыло на хвалях.

У роспачы апусцiўся Дэдал на першую, што трапiлася яму, выспу, паламаў свае крылы i пракляў сваё майстэрства, якое згубiла яго сына.

Але людзi запомнiлi гаты першы палёт, i з таго часу ў iх сэрцах жыла мара аб пакарэннi паветра, аб прасторных нябесных дарогах.

ТЭЗЕЙ

Афiнскi цар Эгей не меў дзяцей. Два разы быў ён жанаты, але жонкi не нарадзiлi яму нi сына, нi дачкi. I таму ён вельмi бедаваў. Ён хацеў ведаць, няўжо яму суджана застацца бяздзетным, i спытаў пра гэта ў аракула-прадказальнiка. Аракул адказаў так загадкава, што Эгей не мог зразумець яго.

У гэты час у Аргалiдзе, у горадзе Тразенах, жыў стары мудры Пiтфей. Эгей выправiўся да яго ў Тразены - папрасiць яго разгадаць адказ аракула. Пiтфей растлумачыў прадказанне: у Эгея будзе сын, якому суджана стаць вялiкiм героем.

Эгей узрадаваўся i, каб хутчэй збылося прадказанне, ажанiўся трэцi раз - з дачкой Пiтфея - i пачаў чакаць абяцанага сына.

Але тут з Афiн прыйшла вестка, што ворагi, скарыстаўшы адсутнасць цара, намагаюцца захапiць уладу ў горадзе. Эгей вымушаны быў вярнуцца ў Афiны. Але Пiтфей не адпусцiў сваю дачку з мужам: старому цару хацелася, каб герой, якога пасылае лёс, нарадзiўся ў Тразенах i сваiм нараджэннем праславiў горад.

Перш чым пакiнуць Тразены, Эгей закапаў у царскiм садзе пад вялiкiм каменем свой меч i сандалi i сказаў жонцы:

- Калi мой сын стане такi вялiкi i дужы, што зможа зрушыць гэты камень i дастане мой меч i сандалi, няхай ён прыйдзе да мяне ў Афiны: па гэтым мячы i сандалях я пазнаю яго.

Эгей вярнуўся ў Афiны, а ў яго жонкi неўзабаве нарадзiўся хлопчык - яго назвалi Тэзеем. Тэзей рос у палацы Пiтфея, i стары цар вучыў яго ўсяму, што павiнен ведаць i ўмець чалавек, якога чакаюць у жыццi вандраваннi, бiтвы i подзвiгi воiна.

Калi Тэзею споўнiлася шаснаццаць гадоў, мацi павяла яго ў сад, паказала яму камень i сказала:

- Вось тут, пад гэтым каменем, ляжыць падарунак, якi пакiнуў табе твой бацька. Адсунь камень i дастань тое, што пад iм закапана.

Юнак дужымi рукамi моцна абхапiў камень, адсунуў яго ўбок i знайшоў у зямлi меч i сандалi. Тады мацi сказала яму, хто яго бацька, падперазала сына бацькавым мячом, надзела яму на ногi бацькавы сандалi i сказала, што па гэтым мячы i сандалях бацька пазнае яго.

Тэзей захацеў хутчэй убачыць свайго бацьку, i ў той жа дзень развiтаўся з мацi i дзедам i падаўся ў Афiны. Мацi ўгаворвала яго сесцi на карабель i дабрацца да Афiн марскiм шляхам - гэта было больш надзейна, чым iсцi праз лясы i цераз горы, дзе вялiся драпежныя звяры i лiхiя разбойнiкi падпiльноўвалi падарожнiкаў.

Але Тэзей прагнуў подзвiгаў i славы i пайшоў простаю дарогаю.

Смела мiнуў ён межы дзедавых земляў i ўвайшоў у чужыя горы. Прайшоў трохi i сустрэў кульгавага велiкана, якi чыкiльгаў па дарозе, абапiраючыся на тоўстую жалезную булаву, якая са звонам стукалася аб прыдарожныя камянi.

Убачыўшы Тэзея, велiкан закрычаў сярдзiта:

- Гэй, падарожнiк, вяртайся назад!

Тэзей здзiвiўся i спытаў, чаму ён павiнен вяртацца, калi яму трэба iсцi ўперад.

Велiкан узняў над галавою сваю булаву i зароў:

- Вяртайся туды, адкуль прыйшоў, i скажы ўсiм, што я, Перыфет, нiкому не дазваляю тут хадзiць! Клянуся гэтай булавою, якую выкаваў мне мой заступнiк бог Гефест, - ты не ступiш нi кроку далей.

Ён гаварыў гэта i размахваў сваёю жалезнай булавою так, што вецер свiстаў вакол i камянi разляталiся на ўсе бакi.

Замест таго каб павярнуцца i ўцякаць, Тэзей кiнуўся насустрач велiкану i сутыкнуўся з iм так хутка, што Перыфет не паспеў стукнуць юнака, а Тэзей ужо абхапiў яго рукамi за пояс i моцна сцiснуў. Ад нечаканасцi Перыфет выпусцiў з рук сваю булаву i нагнуўся, каб падняць яе. Тэзей тут жа збiў кульгавага з ног i ўсадзiў яму ў грудзi бацькаў меч. Потым ён сцягнуў цела велiкана з дарогi, падняў яго булаву i пайшоў далей, радуючыся сваёй першай перамозе.

Але гэта быў толькi пачатак яго выпрабаванняў.

На Iстме, iдучы праз густы i цёмны хваёвы лес, юнак пачуў, як драпежныя птушкi з крыкам бiлiся ў вяршалiнах соснаў, нiбыта дзялiлi нейкую крывавую здабычу. Раптам люты велiкан Сiнiс напаў на Тэзея ззаду, збiў з ног, звязаў i павалок у лясныя нетры.