На Дзяды

Хто там стогне так на ўзьмежку,

На капцы у полі?

Як згубіўшы к долі сьцежку,

Як ня знаўшы долі.

Ці там вецер водзіць гулі

Так па самагубе, –

Бы сваё дзіцё матуля

Песьціць ды галубе?

Ці над бацькаўскай магілай

Жаліцца сіротка,

Ці сваёй шукае мілай

Хлопец-адзінотка?

Ой, не плача брат над братам

На мяжы кургана,

А бядуе так душа там –

Зьвязана, скавана.

Хто умее слухаць, можа

Шмат пачуць чаго там;

Як прычытвае, нябожа,

Бы Лазар пад плотам.

Не жылося мне даўней так

(Льецца гэткі голас),

Не такі мой быў палетак,

Іншы меў ён колас.

Шла мая ў даль дзіва-сіла,

Як бы хвалі Нёмну;

На касе сваёй насіла

Княжацку карону.

Ніў маіх ніхто б ня зьмерыў,

Не зьлічыў сялібаў;

Мела ў пушчах многа зьвера,

Многа ў водах рыбы.

Засядала, расьцьвітала

За гадамі годы;

Залатыя думкі ткала

З шчасьця і свабоды.

Мелі страж гранічны вехі;

Гадавала дзетак

І чакала зь іх пацехі,

Як вясною з кветак.

Трох сыноў дала судзьбіна

Да майго парога,

А такія – сын у сына,

Як нідзе, ні ў кога!

Іх пясьціла, як умела,

Ласкаю вясёлай;

Красак, сонца не жалела

Я для іх, саколаў.

І расьлі яны, расьлі так,

Мае княжаняты,

На багацьце, на прыбытак,

На вось тое сьвята.

Як са мною будуць разам

Жыці, панаваці,

Славы быць жывым абразам

У людзей і ў хаце...

Бегам беглі дні і ночкі,

Леты за лятамі...

I павырасьлі сыночкі

Самі, як ня самі,

Як дубы у полі чыстым,

Як сасонкі ў боры,

Як у небе абадзістым

Тыя сьвечкі-зоры, –

Так магутны, яснасьветны

На пагляд былі ўсе,

Хоць да бою з апраметнай...

Ажна сьвет дзівіўся!

Ды ўдаліся, ой, сынкі мне

Не аднэй натуры,

Як бы тыя ноткі ў гімне

Цішы і віхуры.

Працавітага быў першы

Складу і нагібу,

Так, здаецца, што й памершы

Ўсё араў, касіў бы.

За другім была ахвота

К лежні, к панаваньню;

За чужой бы жыў работай,

Спаў бы да зьмярканьня.

Трэйці ўсіх бы толькі мучыў –

Склад меў быці катам,

З паганякаю на ўзруччы

К зьдзекам быў заўзятым.

Вось такой натуры, складу

Ў іх я дачакала;

На дарма, як мёд-прынаду,

Думка ў думку ткала.

Не прышлось мне жыць на сьвеце

Ў славе і дастатку:

Загубілі родны дзеці,

Загубілі матку.

I сярэдні, і малодшы,

Родныя дзяціны,

Як мая – пайшлі к салодшай

Ласцы без прычыны.

Ў сьвет збрылі чужы дзівіцца,

Гнуць у ёрмы шыі...

I ўтапілі ў чужаніцы

Душы маладыя.

Заставаўся толькі старшы

Гаспадарыць дома,

Бо ад тых быў гаспадаршы,

Хоць быў ў іх за лома.

Заставалася адна я

Сын адзін са мною

Як той путнік на расстаі,

Летам і зімою.

Сяк ці так, жылось паволі

Ў палавіне з горам –

Тым у хаце, тым на полі,

А другім за морам.

Аж дакучыла, знаць, далей

Недзе так бадзяцца,

І сынкі зьбірацца сталі,

Ззадалёк вяртацца.

Як прыйшоў дамоў сярэдні,

Выглядаў багата,

Й не пазнаў, як зьвер пасьледні,

Ні мяне, ні брата.

Ў плуг запрог свайго браточка

Навек, да скананьня,

А мяне асеньняй ночкай

Выгнаў на бадзяньне.

Як дамоў вярнуўся меншы,

Сьвету як увідзеў, –

Аказаўся дасьціпнейшы,

Чым сярэдні, ў крыўдзе.

Над старэйшым братам ставіў

Стражы і запоры,

Цела ранамі крывавіў,

Зьдзекаваўся ў горы.

Зьдзек і далей строіць дай жа,

Ласку з сэрца выжыў:

Суд судзіў, што я – ня я ўжо,

І расьпяў на крыжы.

Так мая краса завяла

I маёй сялібы!

Ліхата апанавала

І капцы, і скібы.

Адплацілі роднай матцы

Княжаняты-дзеці:

Відмай кінулі бадзяцца,

Сіратой гібеці.

Ходзяць, гоняць сухавеі

Праўданьку сьвятую;

Брата брат не разумее,

Брата брат катуе.

Я на гэтым на кургане

Ўсё сяджу і плачу,

Усё чакаю зьмілаваньня,

Дый ніскуль ня бачу.

Ці апомняцца сыночкі

У сваёй правіне?

Ці загінудь сярод ночкі,

Што і сьлед загіне?..

Стогнуць ветрам калыханы

Ліпы ды бярозы,

А ноч сее скрозь туманы

Золь, слату, як сьлёзы.

Лапацяць крыламі жудка

Кажаны, начніцы,

Як бы суд спраўлялі тутка

Ведзьмы-чараўніцы.

А душа сама – бяз хаты,

Знаць, зь вялікай мукі

То зрывае зь сябе шаты,

То ў крыж зложыць рукі,

То паказвае на плечы,

То капец абойме...

Бог яго усё дарэчы

Зразумее, пойме!

Можа, зь іншага хто краю

Скеміў бы сумленьне,

Што яна там вычварае

З жалю і цярпеньня.

То нам кажа ночкай цёмнай

На мяжы ў пракляцьці,

Як Дзяды ў нас векапомны

Стануць адпраўляці.