Няхай жывуць гановэрскiя вароны! (на белорусском языке)

Уладзiмiр Арлоў

Няхай жывуць гановэрскiя вароны!

Мне хочацца хоць трохi пабыць жанчынаю. Цiкава, што яны адчуваюць - на вулiцы, у краме, у ложку... Цiкава зiрнуць зь сярэдзiны, як яны манэрнiчаюць, як кахаюць i як здраджваюць. Часам я хачу пераўвасобiцца ў адну кучаравую шатэнку са злосным позiркам, але падазраю, што ўжо даўно не выклiкаю ў яе анiякай станоўчай эмоцыi, а непрыхiльнасьцi да самога сябе мне не бракуе й без пераўвасабленьняў. Я не адмовiўся б пабыць пару дзён адной маёй знаёмай бляндынкаю, аднак прадчуваю, што потым замучае рэўнасьць да яе незьлiчоных прыхiльнiкаў. Пазнавальна, хоць i таксама небясьпечна, было б глянуць на сьвет i вачыма жонкi...

Напэўна, гэткiя думкi лезуць у голаў таму, што за вакном падае на цьмяна-вясёлкавы брук дождж, на стале курэюць чатыры вялiкiя кубкi кавы, а гаспадынямi трох зь iх апынулiся жанчыны.

Iх завуць Монiка, Сiльвiя й Мiрэла. Яны са смакам сёрбаюць каву, белая пара ад якой мудрагелiста зьвiваецца з лавандавым цыгарэтным дымком, яны са смакам шчабечуць на мове Гётэ й Дзюрэнмата i, мяркую, зусiм ня хочуць ператварыцца ў свайго вiзавi, што валодае нямецкай на ўзроўнi адукаванага чыюка з рэспэктабэльнай бюргерскай сям'i.

Каторая зь iх сталася б маёй абраньнiцаю ў выпадку экспэрымэнту зь пераўвасабленьнем?

Падобная да рубэнсаўскiх жанчын Монiка, што спрытна ладзiць самакруткi? Маленькая, зграбная й жывая, як мiркiль, Сiльвiя, што курыць "West"? Або смуглая, прыгожая нетутэйшаю (нягледзячы на бездакорную нямецкую мову) прыгажосьцю Мiрэла, якой не хапае на кубак кавы дзьвюх цыгарэтаў "Rоthmans"?

Пра аматарку самакрутак я ведаю толькi ймя.

Сiльвiя нарадзiлася ў Заходнiм Бэрлiне, але зьнелюбiла сьцiснуты кальцом гэдээраўскай сьцяны-анаконды горад настолькi, што ўцякла на захад, у Гановэр, дзе пачала пiсаць вершы й апавяданьнi.

Прозьвiшча Мiрэлы - Iванова. Дзякуючы ёй я ўжо ведаю па-баўгарску першае слова: "благодаря" - дзякую. Калi б я мог зараз стаць Мiрэлай, я ўспомнiў бы Сафiю, Вiташу, магчыма, задаўненыя ўжо ўцёкi ад жанiха за тры днi да вясельля - каб "не належаць нiкому, апрача паэзii".

Мiрэла любiць анатомiю. У сваiх вершах яна анатамуе зьявы й рэчы. Гэтую схiльнасьць падкрэсьлiвае яе падобны да компасу гадзiньнiк: на iм няма лiчбаў, а стрэлкi рухаюцца проста над вантробамi мэханiзму. Гадзiньнiк, што бесцырымонна анатамуе загадкавую субстанцыю часу, Мiрэла набыла ў бэрлiнскага магамэтанiна з турэцкiх кварталаў.

Пра гэта я даведваюся, дзякуючы яе расейскай мове. На ёй Мiрэла гаворыць з прыбалтыйскiм акцэнтам - вынiк стажыроўкi ў Рызе. Шкада, вядома, што яе настаўнiкам выпала быць ня мне, але я ўсё роўна ўдзячны таму латышу, бо безь яго я ня здолеў бы паразумецца з акулярыстым чалавекам, перад якiм Монiка ставiць пяты кубак кавы.

Чалавека завуць Ролянд Бальцэр. Ён пазiрае на мяне з даверлiвым подзiвам, хоць, на добры лад, такое пачуцьцё павiнна жыць у гэтыя хвiлiны якраз не ў ягоных вачох, а ў маiх. Сапраўды, што змушала яго разам зь Сiльвiяй адпраўляць у нейкую таямнiчую Weissrussland факс за факсам з запрашэньнямi, якiя на руiнах СССР чыноўнiкi бясконца гублялi або не разумелi й вымагалi дубляваць iх то па-расейску, то па-нямецку. Ня менш прыемнаю загадкаю выглядае й тое, дзеля чаго гановэрскаму часопiсу "Техturа" друкаваць пераклады зь беларускай.

Выдавецтва, дзе выходзiць часопiс, завецца "Rаbеnrаt", што можна перакласьцi, як "Сход варонаў". На стале ў кожнага супрацоўнiка - шыльдачка з варонаю й iмем. На Роляндавай шыльдачцы пазначана, што тут сядзiць галоўная варона. Маецца на ўвазе, што ён дырэктар i ўладальнiк выдавецтва. Па сумяшчальнiцтву ён пiша гiстарычныя навэлы й афарызмы, сабраныя ў сьцiплую кнiжачку пад гэткаю ж сьцiплаю назваю - "Афарызмы". Сiльвiя сваёй шыльдачкi ня мае, а калi б мела, дык на ёй, мусiць, напiсалi б "Вольная варона", бо яна на вольным хлебе. (Тыя два з паловаю гады, калi я мог iснаваць на гэтым хлебе, не памiраючы ад голаду, здаюцца мне ўжо часамi мiталягiчнымi.)

Варона сядзiць i на вокладцы часопiсу, дзе надрукаваныя нашы зь Мiрэлаю опусы. Калi казаць больш дакладна, дык птушка ўладкавалася на мапе Эўропы, нацэлiўшыся дзюбаю на яе ўсходнi кавалак. Няхай дзяўбецца й надалей, думаю я, пакуль Ролянд замаўляе таксоўку, каб адвезьцi нас на вячэру.

За гасьцiннасьць нам зь Мiрэлаю трэба разьлiчыцца дзьвюма лiтаратурнымi вечарынамi. Першая адбываецца ў нечым накшталт гарадзкога Дому культуры. Аншлягу няма, аднак пытаньняў хапае. Сiльвiя чытае маё, па сутнасьцi першае ў жыцьцi, сэнтымэнтальнае апавяданьне пра пеўня на гарадзкiм гаўбцы. Адзiн са слухачоў, якi паводле веку мог быць у "Гiтлерюгендзе", а мог i на фронце, упэўнена называе опус паэтычна-фантастычным. Я пярэчу. Апрача таго, праблема мае iнтэрнацыянальны характар. Прэса паведамляла, што аналягiчны выпадак меў месца ў Боне, але там суседзi падалi заяву на гаспадара пеўня не ў палiцыю, а адразу ў Эўрапейскi суд па правох чалавека.

Вiдаць, што гановэрская публiка ня сьпешчаная сустрэчамi з гасьцямi з былога сацлягеру. "Чаму вы так цiха гаворыце? - пытаецца ў нас зь Мiрэлаю падстаркаватая фраў. - Вы яшчэ баiцёся?"

Нашая начная рэзыдэнцыя - родны дом Ролянда ў гарадку Цэле за паўсотнi кiлямэтраў ад Гановэру.

У электрычцы з намi знаёмiцца малады жаўнер бундэсвэру. Пачуўшы пра Менск i Сафiю, ён кажа, што разьведка Варшаўскага дагавору працавала на мiжнародных iмпэрыялiстаў. У iншым разе камунiстычнае камандаваньне даведалася б, што ў бундэсвэры жаўнераў распускаюць на ўiкенд па хатах i без праблемаў узьняло б у выхадныя днi чырвоны сьцяг над Гановэрам дый рэшткаю Эўропы.

Пад перастук вагонных колаў мне згадваецца, як некалi, у часы, калi наша неабсяжная краiна будавала БАМ i жыла пад лёзунгам "Нечерноземье - ударный фронт!", такой самай парою я ехаў на начлег са сталiцы ў падмаскоўны гарадок. Поруч важылi носам табаку двое сяброў i былых аднакурсьнiкаў. Адзiн, летувiс, быў тады асьпiрантам МДУ й натхнёна пiсаў дысэртацыю аб прапагандзе летувiскiмi камунiстамi перавагаў сацыялiзму ў гады буржуазнага рэжыму. Другi, беларус, вучыўся ў Вышэйшай камсамольскай школе, заслужыў гонар быць у групе скандаваньня на чарговым гiстарычным зьезьдзе КПСС i са шкадобаю апавядаў пра юную швэдку, якая прыехала ў iхнюю вышэйшую школу ўдасканальваць свае левыя погляды, ды аказалася настолькi леваю, што хадзiла на заняткi ў празрыстай сукенцы бяз станiку й згодна з пастановаю парткаму завяршыла навучаньне значна раней тэрмiну.

Першы мой спадарожнiк пазьней выкладаў у Вiльнi ў Вышэйшай партыйнай школе, потым быў беспрацоўным, потым узяўся выкладаць нешта супрацьлеглае зьместу й патасу сваёй дысэртацыi ў палiцэйскай акадэмii, а пасьля заняўся бiзнэсам i аднойчы напрамiлы Бог прасiў мяне перадаць на менскiм вакзале нейкаму чалавеку нейкую сумачку. Другi папутнiк, што ў студэнцкiя гады захапляўся подзьвiгамi Iгната Грынявiцкага й Iвана Пулiхава й казаў, нiбыта рыхтуецца "замачыць" Леанiда Iльлiча, паехаў пасьля камсамолскай аlma mаtеr выконваць iнтэрнацыянальны абавязак у Афганiстан, спаў у гатэльным нумары не на ложку, а ў абкладзенай мяхамi зь пяском ваньне, а аднаго дня сеў у гэрацкiм аэрапорце ў тамтэйшую таксоўку й нiкуды не прыехаў...

Сацыялiстычныя iдэалы былi калiсьцi не чужыя й Ролянду Бальцэру, пагатоў ягоным бацькам належала ў Цэле колькi рэстарацыяў. Ролянд зь сябрамi нават стварыў камуну. (Сустрэўшыся празь пятнаццаць гадоў, яны - бiзнэсмэны, банкiры, проста заможныя людзi - ўволю нацешылiся ўспамiнамi.) Як рэха таго даўняга часу я ўспрыняў дэмакратычнае Роляндава рашэньне: самому ўлегчыся спаць, калi мы пасьля вячэры паднялiся на другi паверх, на падлозе, а мяне ўладкаваць на ложку. Калi Ролянд прыедзе да мяне ў Менск, я таксама лягу на падлозе. Праўда, у нас ня будзе на другiм паверсе мэзанiну з усiмi выгодамi, ня будзе тэрасы з выхадам у сад i могуць надацца перабоi з вадой i баварскiм пiвам, а таксама з салямi, кiвi й яшчэ некаторымi дзяжурнымi прадуктамi.

На гановэрскiх вулiцах i вулачках, акрамя немцаў, жывуць туркi, мурыны й жоўтатварыя дзецi паўднёва-ўсходняй Азii. У мэтро, трамваi або электрычцы побач з вамi абавязкова апынецца хтосьцi са скураю iншага колеру. На цьвiнтары катэдральнага сабору, вiдаць, з блаславеньня Алаху, жабруе маладая турчанка або чачэнка са спавiтым дзiцем. У пастаўленым каля ног плястыкавым вядзерцы ад жавальных гумак пуста - мо таму, што дзiця ў жабрачкi нейкае занадта цiхмянае: нi голасу зь пялюшак не падае, нi носу не вытыркае. Усё гэта прыводзiць на памяць айчынных сьляпых, што калiсьцi сядалi ў электрычку на станцыi Койданава, старанна й балюча топчучы вiдушчым пасажырам ногi, сноўдалiся па вагонах i цягнулi гугнявымi галасамi "Враги сожгли родную хату", а выбраўшыся ў Стоўбцах на пэрон, на вачох у дабрадзеяў упэўнена лiчылi нажабраваныя грошы i, беспамылкова абмiнаючы гразкiя калюжыны, iмпэтнай хадою кiравалiся ў прывакзальную пiўнiцу.

Некалi ў Гановэры жыў досыць вядомы дадаiст Курт Швiтэрс. У ягоны гонар у цэнтры гораду паставiлi скульптуру: вялiкiя, узгрувашчаныя адзiн на адзiн кантэйнэры з сабраным на вулiцах i спрасаваным сьмецьцем i жалезным ламаччам. Надпiс паведамляе, у якi дзень якога году быў напоўнены сваiм зьмесьцiвам кожны кантэйнэр. Маўляў, сьпi спакойна, дарагi Курт, твой эстэтычны клопат жыве.

Ня ведаю, цi можна аднесьцi да дадаiзму вершык, што выплывае каля гэтага манумэнту з маiх дзiцячых успамiнаў:

Пришла весна. Цвели дрова.

Верблюд из Африки

Приехал на галошах.

На ўсьцеху Мiрэле ў гановэрскiх крамах багаты выбар мацiцовых гузiкаў. Такiя гузiкi - ейная жарсьць. Мiрэла выкладвае па некалькi марак за штуку й нецярплiва чакае хвiлiны, калi можна будзе выкiнуць у сьметнiцу няшчасныя гузiкi, народжаныя на сьвет без удзелу малюскаў. Адным словам - паэтка.

Праходка па Гановэры сканчаецца блiскучым тэрарыстычным актам паяданьня сакаўной паляндвiцы вусьцiшных памераў, якую мы распластваем на кухоннай дошцы пасярод стала й крыважэрна паласуем нажамi адразу з двух бакоў, падмацоўваючы сiлы салатаю з кукурузай i шмальцам з гарачым белым хлебам. Паводле сваёй iдыёцкай звычкi згадваць з нагоды й без нагоды розную лухту, я ўспамiнаю показку пра тое, як канiбалы злавiлi недзе ў джунглях Новай Гвiнеi групу савецкiх спэцыялiстаў. У чопе кiпiць вада, кухары рыхтуюць соль i перац, а ўдзячныя дзiкуны аблiзваюцца, смакуючы наперад фiлейныя часткi, прысланыя iм далёкай краiнаю разьвiтога сацыялiзму. Тым часам правадыр племя прыглядаецца да будучага пачастунку й раптам усьцешана выгуквае: "Вунь таго разьвязаць, я зь iм вучыўся ў БДУ iмя Ленiна".

Баляваньне адбываецца на хаце ў спадарынi Сiльвii. Пры каве высьвятляецца этымалёгiя ейнага прозьвiшча. "Gеist" па-нямецку дух, а таксама - здань. Каб замест кавы я выпiў "вогненнай вады", дык неадменна выткнуўся б з тостам пра добры дух Гановэру або пра здань, якая выклiкае пачуцьцi, бязьмежна далёкiя ад жаху.

Аднак наперадзе ў нас сустрэча зь верагоднымi чытачамi, а таму ўсё сказанае вышэй iдзе падтэкстам, а гаворка круцiцца вакол iншага.

Напрыклад, вакол расейскага нацыянальнага характару, або, як той казаў, мэнталiтэту. Аказваецца, баўгарскiя этнографы таксама закмецiлi адметнасьць казачнага расейскага Ямелi: лайдак, якi адлежвае на печы бакi, раз-пораз загадваючы што-небудзь зрабiць "по щучьему велению, по моему хотению", у вачох братняга народу паўстае героем вiдавочна станоўчым. Здаецца, аналягi ёсьць яшчэ ў казачным эпасе братнiх народаў Цэнтральнае Афрыкi.

Мiрэла апавядае пра македонцаў, якiя гавораць на заходнебаўгарскiм дыялекце i якiх у Баўгарыi лiчаць баўгарамi, але палiтыкi ў сацыялiстычнай Югаславii нiбыта зрабiлi ўсё магчымае, каб баўгарскi этнас скарацiўся роўна на колькасьць македонцаў. Пры вялiзнай розьнiцы палiтычных ды iншых умоваў перада мною ўсё адно з халодным ветрыкам мiльгае аблiчча паэта й паляшуцкага лiдара Мiколы Шаляговiча са стосiкам ягонай газэты "Полiсьсе", дзе на незразумелай большасьцi палешукоў мове iм даводзiцца, што яны асобная нацыя, а гэтая незразумелая мова й ёсьць iхняя родная мова.

Яшчэ мы гаворым пра Макса Фрыша i ягоную сяброўку Iнгеборг Бахман. Яе героi часта гiнулi ў агнi, як потым загiнула й сама Iнгеборг. Тэму прадчуваньняў у творчасьцi рэальных падзеяў уласнага жыцьця працягвае Мiрэлiн расказ пра баўгарскага клясыка Пэё Яварава. Той баяўся цемры й сьлепаты. Калi ў яго на вачох зьвяла падрахункi з жыцьцём жонка, Пэё схапiў яшчэ цёплы пiсталет i таксама спрабаваў застрэлiцца, але толькi пашкодзiў якiсьцi нэрв i страцiў зрок, каб, жывучы ў цемры, дзень пры днi чуць, што гэта ён забiў жонку.

Я намагаюся ўспомнiць якiя-небудзь прадчуваньнi ў творчасьцi сяго-таго зь беларускiх аўтараў i на свой сорам не магу ўзгадаць нiчога паважнага, калi не лiчыць прадчуваньня чарговага раману з асьпiранткаю - у творчасьцi вялiкага празаiка Н. i прадчуваньня выпiўкi й добрага закусону - адразу ў некалькiх маладых i сталых членаў СП.

Мае гановэрскiя музы ўладкоўваюцца з цыгарэтамi на падлозе каля адчыненага гаўбца. Апошняе, што перакладае Мiрэла: дачка баўгарскага прэзыдэнта Жэлю Жэлева скончыла жыцьцё самагубствам, а прэзыдэнт назаўтра пасьля хаўтураў прымаў вайсковы парад.

Я разгортваю апошнюю Мiрэлiну кнiгу "Памет за подробности" й раптам пачынаю разумець баўгарскую мову. Кажуць, некалi народны паэт Беларусi Рыгор Барадулiн падчас дэкады беларускае лiтаратуры ў Летуве, выправiўшыся ўраньнi па пiва, спынiўся ля газэтнага стэнду й раптам пачаў разумець па-летувiску. Праўда, неўзабаве высьветлiлася, што ён унурыўся ў вiленскi польскамоўны "Сzеrwоnу sztаndаr". Але па-баўгарску я, далiбог, нешта разумею. Верш называецца "Усилието":

Потушаваш един огън, друг огън,

колко огньове, за да напишеш

върху пепелта

стих или име.

Мiж iншым, у Нямеччыне пачытваюць "Нашу Нiву". Доказ - неабвержны. На другой вечарыне Сiльвiя чытае перакладзены спадаром Норбэртам Рандавам з "НН" опус пад назваю "Тунэль зь Серабранкi ў Бэрлiн".

Гэты тунэль прывёў нас у прытульную тэатральную кавярню. Людзей трохi болей, чым запаленых на ссунутых мармуровых столiках сьвечак. Дзяўчына з валасамi й вачыма русалкi пытаецца, як завуць беларуску з профiлем Нэфэрцiцi, што стукае абцасiкамi па менскiм асфальце. Я адказваю, што ў яе вельмi эўрапейскае iмя. Дарэчы вынырвае сэнтэнцыя з Гесэвага "Дэмiяна": анфас маска, сутнасьць пазнаецца ў профiлi.

Наступнае пытаньне: цi адчуваеце вы, што немцы да вас халодныя й абыякавыя? Мiрэла спраўляецца з адказам хутка. У мяне так не атрымлiваецца. Я кажу пра нашу балцкую кроў i пра тое, што балцкiя лейкацыты й эрытрацыты нясуць па жылах беларусаў балцкую стрыманасьць. Я кажу, што люблю, каб мяне не чапалi, каб ня лезьлi ў душу й не прапаноўвалi дзюбнуць за вуглом "пузыр" на траiх, закусiўшы плаўленымi сыркамi. Я кажу, што не хачу, каб мяне, ухвальна паляпваючы па плячы, называлi "простым парнем". Я не хачу быць гаваркiм i не хачу выслухоўваць споведзi незнаёмых людзей. Я выказваю здагадку, што, напэўна, гэтыя рысы ўласьцiвыя сярод беларусаў ня толькi мне.

Пакуль Мiрэла перакладае, я ўспамiнаю старую показку, як Васiль Iванавiч вяртаецца з Парыжу. "Што новага, Васiль Iванавiч, прывезьлi з Парыжу?" пытаецца Пецька. "Ня ведаю, Пецька, яшчэ да доктара не хадзiў", - адказвае легендарны камдыў. Калi б я ведаў нямецкую мову або калi б не шкадаваў Мiрэлы, я распавёў бы зараз яшчэ й гэтую показку i, iнтрыгуючы публiку, паведамiў бы, што таксама заразiўся. Вытрымаўшы неабходную для належнага эфэкту пярэрву, я супакоiў бы чытачоў i асаблiва чытачак, удакладнiўшы, што ў Гановэры я заразiўся зусiм не AIDS, а - нямецкiм спакоем.

Эўропа робiцца блiжэйшаю. Вось i Бэрлiн ужо ня мэта падарожжа, а ўсяго толькi прыпынак на зваротным шляху. Але гэта - ня спляжанае бальшавiкамi старадаўняе мястэчка, празь якое я еду зь Менску ў свой Полацак, у лепшым разе выходзячы на стаянцы да ветру. Немцам падабаецца, калi Бэрлiн называюць новай сталiцай Эўропы. (На мове М. Шаляговiча сталiца, калi не памыляюся, будзе "чолотвэрдзь".) Мне цiкава, што зьмянiлася ў сталiцы за год, пакуль я не бадзяўся па Кюрфюрстэндам i Аляксандар-пляц, i я выходжу зь цягнiка. Балазе, у Бэрлiне, а дакладней, у яго былым заходнiм сэктары жыве мая знаёмая спадарыня Ядзьвiга зь беларускага шляхецкага роду Рымашэўскiх, якая, трапiўшы ў Нямеччыну пяцьдзесят гадоў таму й дасканала авалодаўшы моваю, сумысьля захавала сабе беларускi акцэнт. Дзiва, што яна сустракае мяне, калi не як роднага сына, дык, прынамсi, як роднага пляменьнiка.

Калi вы глядзелi фiльм "Генэралы пяшчаных кар'ераў", дык мусiце памятаць кульгавага хлопчыка, што на колькi дзён трапляе ў багаты дом. У адрозьненьне ад хлопчыка, я пакуль што не кульгавы, не распавядаю сьлязьлiвых гiсторыяў пра таткаву сьмерць i ня маю сувязяў у крымiнальным сьвеце. Усё астатняе вельмi падобнае да фiльму.

У доме спадарынi Ядзьвiгi, апрача яе з мужам Хельмутам, жывуць трынаццаць катоў на чале з заснавальнiцай гэтай кашэчай дынастыi Паўлiнай, якая сыта вуркоча ўжо цэлую чвэртку стагодзьдзя. Каты, якiм я прывёз прывiтаньне ад iхняй самотнай менскай супляменьнiцы Басоты, падзяляюцца на "сацыялiстычных", што кватаруюць на цокальным паверсе, i "капiталiстычных", якiя па-гаспадарску пачуваюцца наверсе. Падзел чацьвераногiх гаспадароў паводле сацыяльна-эканамiчных фармацыяў чыста ўмоўны, бо розьнiца ва ўзроўнi iх жыцьця ў лiтаральным сэньсе палягае ў прасторы. Проста "сацыялiсты" схiльныя да самоты й ня любяць чужых людзей. За колькi тыдняў да майго прыезду менавiта "сацыялiстычны" паверх гэтай Мурлындыi, узьняўшы страшэнны вэрхал, папярэдзiў гаспадароў, што ў дом залезьлi злодзеi.

Колькасьцi катоў у доме прыкладна адпавядае колькасьць гадзiньнiкаў. Усе яны з боем, прычым iдуць з разьбежкаю, i раней за дванаццаць ночы спаць нязвыкламу чалавеку тут лепей ня класьцiся, бо апоўначы ў пакоях пачынаецца праўдзiвы канцэрт.

У адведзеным мне пакоi, якi разы ў тры большы за ўсю маю менскую двухпакаёўку, стаiць на столiку фатаграфiя немаладога афiцэра ў эсэсаўскай форме са стамлёнымi разумнымi вачыма. Гэта ня бацька гера Хельмута. Гэта першы муж спадарынi Ядзьвiгi Фрыц. Iхняе каханьне пачалося ў 1941-м у Калодзiшчах, пад Менскам, дзе стаяла Фрыцава вайсковая частка. За сувязь са славянкаю, а мабыць, i за iншыя грахi, накшталт лiбэралiзму з палоннымi, Фрыца перавялi ў Нямеччыну, але туды вывезьлi й Ядзю Рымашэўскую, i яны не маглi зноў не сустрэцца.

Фрыц напiсаў на iмя фюрэра рапарт з просьбаю дазволiць шлюб. Дазвол быў атрыманы з умоваю неадкладнай адстаўкi, што азначала застацца бяз сродкаў i жыць пад каўпаком спэцслужбаў. Iшоў 1944-ты. На шлюбным фота спадарыня Ядзьвiга ў чорнай сукенцы.

Фрыца няма ўжо болей за трыццаць гадоў. Перад ягонаю фоткаю кожны дзень стаяць кветкi. Побач з кветкамi ляжыць Фрыцава люлька (мая гаспадыня пяшчотна называе яе пiпачкай). Дваццаць гадоў пасьля мужавай сьмерцi спадарыня Ядзьвiга, гледзячы на "пiпачку", чула выразны пах дыму, i яе душа заходзiлася ад адчуваньня блiзкай прысутнасьцi каханага.

Гiсторыя другога замуства дачкi беларускага шляхцiца Адама Рымашэўскага таксама вартая калi не раману, дык аповесьцi. Назаўтра пасьля хаўтураў фраў Шмiт прыйшла на клады, выпiла пляшачку гарэлкi, абняла сьвежую магiлу й прачнулася ўначы памiж надмагiльных помнiкаў. Удава прыходзiла на клады штодня - то сама, то з сынам. Аднойчы да яе ў дзьверы хтосьцi пазванiў. На парозе стаяў малады чалавек з букетам. Яго звалi Хельмут. Адрас ён даведаўся на могiлках ад вартаўнiка. Прырода любiць раўнавагу. Фрыц быў гадоў на дваццаць старэйшы за жонку, Хельмут - амаль на столькi ж маладзейшы, аднак на фотаздымку зь iхняга вясельнага падарожжа абняўшыся стаяць аднагодкi. Пра здымкi апошнiх гадоў можна, далiбог, сказаць тое самае. На маё паведамленьне, што фраў Хедзьвiг Ноак - равесьнiца "Великого Октября", Мiрэла зь Сiльвiяй толькi недаверна пераглянулiся й смыканулi плячыма.

Увечары, за кухлем пiва, я слухаю ўспамiны спадарынi Ядзьвiгi й разглядваю альбомы - вось дом у Калодзiшчах, дзе яны з Фрыцам сустрэлiся, вось касьцёл сьвятога Роха са зьбiтым сьпiчаком (фота рабiў у 1941-м Фрыц). Мы абмяркоўваем нядаўнюю тэлеперадачу пра сэксуальныя пэрвэрсii, дзяўчынак-фiлiпiнак зь нелегальных прытонаў i шлюбы лесьбiянак. Мая гаспадыня рашуча супраць такiх навацыяў, а я, бадай, не адмовiўся б на колькi дзён пераўвасобiцца ў сямейную лесьбiянку, каб дасьледаваць у такой ячэйцы грамадзтва, напрыклад, праблему адзюльтэру. Пытаньне выглядае даволi неадназначна: як, скажам, ацэньваць сытуацыю, калi нехта зь лесьбiйскай сям'i трапiць у абдымкi да мужчыны?

Мы глядзiм "вiдзiкi" пра разбурэньне Бэрлiнскае сьцяны й пра першыя гады акупацыйнага рэжыму саюзьнiкаў. Я даведваюся, як сардэчна ставiлiся савецкiя салдаты да нямецкiх дзяцей i як яны без разбору гвалтавалi нямецкiх жанчын, дзяўчат i дзяўчынак, перасягнуўшы ў гэткiх подзьвiгах i нямецка-фашыстоўскiх i татара-мангольскiх захопнiкаў. (Адзiнаццацiгадовую сястру майго бэрлiнскага знаёмца ўратавала адно тое, што на голаў п'яному салдату, якi цягнуў дзяўчо ў ложак, ягоны яшчэ больш п'яны сябрук скiнуў з другога паверху кватэры грамафон.)

Ураньнi, зьеўшы на дэсэрт трускавак або вiшняў з саду, што глядзiцца ў вокны маiх гаспадароў, я выпраўляюся швэндацца па Бэрлiне, ловячы сябе на думцы, што ўжо ведаю яго, прынамсi, значна лепей за Маскву. У голаў, вядома, лезуць згадкi, аналёгii й алюзii.

Белакаменную я пераведваў разы чатыры. Кожны быў напоўнены мноствам незабыўных хвалюючых уражаньняў, але асаблiва ўразаўся ў памяць нейкай адной адметнаю падзеяй.

Першы раз, едучы ў казахстанскi будатрад кватэр'ерамi, мы залiлi на ўскраiне Краснай плошчы дзьве дзесяцiлiтровыя полiэтыленавыя канiстры пiвам i на падыходзе да маўзалею былi затрыманыя нарадам мiлiцыi, што палiчыў нас за падпальшчыкаў. Другi раз я знаходзiўся ў "чолотвэрдзi" транзытам, начаваў на вакзальнай лаўцы i быў разбуджаны сярод ночы разьятранай прыбiральшчыцай, што хвостка выцяла мяне па заспанай пысе мокрым брудным венiкам, якi пакiнуў у барадзе жменю сланечнiкавай лузгi. Яшчэ адзiн раз некалькiх маладых беларускiх лiтаратараў прывезьлi на паседжаньне савету па беларускай лiтаратуры Саюзу пiсьменьнiкаў СССР, i на пачатку iмпрэзы вядомы савецкi крытык Павел Ульяшоў бадзёрым тонам спавясьцiў нас, што ўчора праглядаў нашыя кнiжкi й зразумеў, што беларуская мова сапраўды йснуе.

Але тое ў Маскве.

У Бэрлiне ж былая мяжа ўсходняга й заходняга сэктараў адчуваецца ня меней, чым летась. У заходнiм на кветнiках абавязкова растуць кветкi, ва ўсходнiм, не раўнуючы, як дзе-небудзь у нашым Леплi, можа раскашавацца й лебяда. "Неўмiручае i ўсемагутнае (потому что верное)" вучэньне здолела так пераўтварыць сьвет, што нават жоўтыя гарлачыкi ў заходнебэрлiнскай сажалцы выдаюць вiдочна жаўцейшымi.

Водблiз станцыi падземкi на Фрыдрыхштрасэ наш былы суайчыньнiк па Савецкiм Саюзе тужлiва пiлуе на акардэоне "На позицию девушка провожала бойца". На недалёкiх могiлках зь белага пастамэнту пад белай акацыяй зьдзiўлена ўслухоўваецца ў экзатычную мэлёдыю галава Генрыха Мана.

Тамсама, на Фрыдрыхштрасэ, ёсьць плот зь дзiркаю. Працiснуўшыся празь яе, апынаесься на пустцы, дзе стаiць дом, якi, магчыма, спадабаўся б Мiрэле, бо над iм учынiлi вiвiсэкцыю: адна сьцяна будынку абрынутая, i вачом адкрываюцца ўсе куродымныя тайнiцы ягонага чэрава. Каля дому расьце "дрэва" - стаўбур з бляшаных вадасьцёкавых трубаў i галiны з галiнкамi з размаiтых скарлючаных трубак i дроту. Краявiд пусткi, што ажыўляе ў памяцi вясёленькую "постатамную" навэлу Рэя Брэдбэры "Будзе ласкавы дождж", выдатна дапаўняе высозная "кветка" зь бiтага шкла й iржавага жалезьзя. Гэтай расьлiне пасуе кампанiя зацягнутых у чорную скуру хлопцаў з голенымi галовамi, якая смокча ў засенi шкляных пялёсткаў бляшанкавае пiва. Мусiць, я ўсё-ткi ня надта падобны да турка, аднак, мяркуючы па позiрках хлапцоў, мне хочуць прапанаваць зусiм ня пiва.

Ва ўсходнiм Бэрлiне, здаецца, пакуль няма пiсуараў са смарагдавымi або аквамарынавымi каменьчыкамi, але ёсьць i свае перавагi ў выглядзе хай сабе й рэдкiх, ды ўсё ж дармовых прыбiральняў i яшчэ больш рэдкiх тэлефонаў-аўтаматаў, зь якiх можна затэлефанаваць, не ўстаўляючы туды адмысловае карткi, а проста за пяцьдзесят пфэнiгаў. Каб ня гэты рэлiкт сацыялiзму, на вулiцы адчуваў бы сябе круглым сiрацiнаю.

На рынку каля Брандэнбурскае брамы набор тавару такi, як i год таму: ордэны, пiянэрскiя значкi, генэральскiя шынялi, флёцкiя безбрылёўкi... Новае ў асартымэньце - бадай, толькi "матрошкi" з расейскiмi верхаводамi ад "мiкалая II" да "барыса мiкалаевiча ельцына", у якога ўстаўляюцца па чарзе ўсе астатнiя. Прапаную iхняму гаспадару нарабiць дзеля разнастайнасьцi яшчэ й "раiсаў максiмаўнаў" i "мадамаў ельцыных", i сэрца кранае цёплая лапка ўсьцехi: побач, як i летась, смуглявыя маладзёны гандлююць прадукцыяй Полацкага лiцейна-мэханiчнага заводу. Праўда, кошты на экспартную прадукцыю майго роднага гораду папаўзьлi долу й партабак з "Пагоняю" йдзе сёлета ўсяго за тры маркi. (Адно з магчымых тлумачэньняў: пастаўшчык iгнаруе Закон аб мовах.)

Вулiца Under den Linden (Пад Лiпамi) у гэтыя днi як нiколi адпавядае сваёй назьве, бо па ёй плыве амаль вiдочная рака мядовага паху. У завоiне на ганку опэрнага тэатру ўладкаваўся духавы квартэт. Англамоўная публiка накшталт мяне можа даведацца з жаласнага плакацiку, што гэта "рооr students from St.Реtеrburg". Медзякi ў футаралах сьведчаць, што эканамiчнае становiшча бедных студэнтаў з Паўночнай Пальмiры бэрлiнцы ўспрымаюць прыкладна так, як нейкую прыродную зьяву.

Капiталiстычныя каты выйшлi на ганак, каб памахаць мне на разьвiтаньне хвастамi, i вось ужо капiтан вiшнёвага "BMV" гер Хельмут Ноак другую гадзiну мужна прабiваецца да вакзалу праз таросы бэрлiнскiх вулiцаў. Месца штурмана, нягледзячы на нядаўнi сардэчны прыступ, адважна займае спадарыня Ядзьвiга. Дзень не сказаць каб звычайны - 22 чэрвеня.

Толькi каля вагону я даведваюся, што сёньня ў гера Хельмута дзень нараджэньня. Значыцца, за мною падарунак i калi-небудзь трэба будзе зноў браць квiток у мiжнароднай касе.

З Бэрлiну да Польшчы цягнiк iдзе ўсяго гадзiну. Па дарозе на Варшаву на сьценах чыгуначных брандмаўэраў усё часьцей сустракаецца iмя Валэнсы. За польскага прэзыдэнта можна было б парадавацца, калi б зь ягоным iмем не суседзiлi застрашлiвыя абяцанкi, у якiх ганаровае месца займае шляхетны палiтычны тэрмiн - "duрa".

Зрэшты, гэта праблемы суседняе дзяржавы. У нашай жа, часткаю якое ёсьць мой вагон "Бэрлiн - Менск", за тыдзень таксама адбылiся сякiя-такiя зьмены. Праваднiцы папрыгажэлi, i, напэўна, з гэтае прычыны шклянка гарбаты з цукрам каштуе ўжо не 12, а 35 рублёў. Затое гарбаты - хоць залiся, бо адна праваднiца прыпадае ў сярэднiм на 1,5 пасажыра. Выглядае, што хутка наогул будзем падарожнiчаць парамi.

Карацей, Эўропа робiцца блiжэйшаю.

Чэрвень, 1993 г.