Сацыяльная дыстанцыя

Маргарыта ЛАТЫШКЕВІЧ

САЦЫЯЛЬНАЯ ДЫСТАНЦЫЯ

Раніцою я спускаюся па прыступ­ках з дзявятага паверха. Святло ча­сам не паспявае за крокамі, спознена ўспыхвае на кароткае імгненне, ужо за спінаю. Так што ідзеш скрозь цемру, паўз маўклівыя чужыя дзверы, сы­плеш крокамі ўніз. За сцяною ходзіць каробачка ліфта, за цёмнымі вокнамі гірляндаю паблісквае ўдалечыні Нава­полацк.

Раніцою я спускаюся з дзявятага па­верха. Можна ехаць на ліфце — але, як ты заўжды кажаш, лепш не рабіць гэта­га, калі спяшаешся. Захраснеш яшчэ, не паспееш, не даедзеш. Я цябе слуха­юся. Я ўвогуле з маленства недаверлі­ва стаўлюся да ліфтоў — з таго самага карычневага, ад якога вечна патыхала мачою, што падымаў мяне пасля шко­лы на мой восьмы ў Брэсце. Я ні разу не захрасла ў ліфце за ўсё жыццё, але ў іх, нават самых камфартабельных, мне не­камфортна.

Раніцою я спускаюся — крок, крок, крок, крок. Прадзіва крокаў абрываецца каля пляцоўкі з паштовымі скрынямі. І яшчэ пара прыступак да чырвонай кро­пачкі на гузіку дамафона. І з душнавата­га пад’езда: вонкі.

Вонкі — гэта ў кастрычніцкі бляклы ранак, поўны імжачкі. На пустыры чэз­нуць танюткія дрэўцы, якія не прыжы­ліся і між якіх выгульваюць сабак. Мне направа, між шматпавярховікаў, што падпіраюць галовамі нізкія хмары. Пад нагамі пахруствае жвір, пакрэхтвае патрэсканы асфальт. Цемра ў дварах гусцее каля сметнікаў, каля пад’ездаў, і з цемры вынырваюць, спяшаючыся, людзі.

Раніцою я іду на прыпынак, адольва­ючы супраціўленне святлафораў, што здзекліва чырванеюць, як толькі да іх набліжаешся. Мінакі прыўздымаюць бровы, бачачы на мне маску. Дзівяцца. У маленькіх гарадах, падаецца, імунітэт у мясцовых мацнейшы, а таму сусвет­ная эпідэмія — рэч нястрашная, нават забаўная. Можа быць, увогуле выдума­ная.

Хаця, папраўдзе, ад чалавека ў масцы народ спрабуе, па магчымасці, адсунуц­ца. Сацыяльнае дыстанцыраванне ў дзе­янні.

…Бабулька ў перапоўненым аўтобусе хрыпла кашляе, не засланяючы твар. Яе сусед, пажылы мужчына, з дакорам гледзячы на мяне, кажа:

— Адзіваюць, адзіваюць, маскі етыя, а ўсё раўно забалеюць, каму нада, усе…

За імі сядзіць маці з дзяўчом гадкоў ча­тырох, і малая то чапляецца за поручань перад сабою, то пасмоктвае пальчыкі. Дынамік адкашліваецца над чалавечымі галовамі:

— Чарнешчына.

Яшчэ тры ці чатыры прыпынкі, ніяк не магу запомніць.

Раніца.

У кожнага горада свая атмасфера. І ў невялікіх, можа, таму, што тут усё неяк навідавоку, усё сканцэнтравана, гэтая атмасфера адчуваецца хутчэй. Тое самае і з маленькімі калектывамі. І людзі ўсе як бы наросхрыст, і ўсё вельмі, упрост пакутліва блізка, куды бліжэй за запатрабаваныя СААЗ 1,5 метра, і схаваць нічога не атрымаецца.

Дый і хаваць няма чаго.

Напэўна.

— …Нічыво не схаваеш, — так амаль з горыччу казаў адзін з выступоўцаў на пасяджэнні па карупцыі. Я марына­валася («стажыравалася») на крэслах каля сцяны, побач з Алесяй, якая му­сіла зрабіць з усяго гэтага параўнальна чытэльны допіс. За сталом чыноўнікі прымалі справаздачы ад пары гарад­скіх мерапрыемстваў. Дакладчыкі па­таналі ва ўласных паказчыках, каш­лялі, шамацелі старонкамі дакладаў. Міргалі лічбачкі на дыктафоне, Наста пашчоўквала фотаапаратам, ловячы кадрам паважаныя спіны ў дарагіх (і не дужа) пінжаках.

— У нас усё празрачна! — сярдзіта ка­заў іншы дакладчык, злавесна косячы­ся на тых, хто прымаў яго справаздачу. Пасля, пажаваўшы вуснамі, даклад за­кончыў, і пытанняў ні ў кога, канечне, не было. Паказчыкі ў нас высокія, і ўзро­вень карупцыі, то-бок барацьбы з гэтай самай карупцыяй, на ўзроўні, як заўсё­ды, і ўсім дзякуй.

І я ўстала, быццам падзякавалі і мне, і выйшла, папраўляючы маску, з трохі апухлаю галавою.

— Это ещё что, — супакойліва казала Алеся, пакуль вярталіся. — Это ещё ни­чего…

Выбар быў: або гарадская бібліятэка, дакладней, бібліятэчны абанемент, або газета. Амаль гарадская.

Выбар быў, але выбару асабліва не было. Бо не было (зноў-такі, асабліва) працы па спецыяльнасці. І не было часу, бо пераехаць хацелася як хутчэй. Бо мы стаміліся жыць у розных гарадах і не ба­чыцца тыднямі. Адлегласць забівае, калі хочаш быць побач.

Таму мы вырашалі разам, седзячы ў маленькай кавярні дзесьці ў цэнтры. Газета абяцала маленькі асабісты па­койчык, дзе можна сядзець ды праца­ваць. Бібліятэка нічога не абяцала — апроч таго, што з наведвальнікамі трэба быць абыходлівым, бо людзі, як ні круці, розныя. За трыццаць гадоў жыцця я выдатна ведаю, што людзі розныя і асаблівыя (часам задужа аса­блівыя), і звычайна зусім не ўмею быць абыходлівай.

Над недапітымі кубкамі кавы пасля некаторых сумненняў мы вырашылі: га­зета. Някепскі варыянт, сказаў ты. І па спецыяльнасці, здаецца. Я пагадзілася, хаця, гледзячы на маю працоўную кніж­ку, спецыяльнасць вызначыць досыць цяжка. Спецыяльнасць, якою мне хочац­ца сябе вызначаць, зазвычай не даецца, не выслізгвае з вуснаў. Помню, як я зай­здросціла каляжанцы, якая ў Маскве на кніжнай выстаўцы не без гонару, вельмі смела і пры любой нагодзе, называла сябе:

— …Белорусская писательница!

Рэдакцыйная работа ўвогуле ва­біла — часткова ўспамінам пра колішні досвед часопіснай працы, часткова — магчымасцямі. На першым сумоўі, аднак, мне цвёрда сказалі, што, калі разлічваю, быццам змагу папісваць за кубкам кавы, як Кэры Брэдшоў з серы­яла «Секс у вялікім горадзе», дык дужа памыляюся. У мяне варухнулася бры­во, але я стрымалася. Тое самае — пра кубак, «Секс..» ды памылку, нават тымі самымі словамі — сказалі на маёй пер­шай планёрцы, калі амаль уся рэдакцыя сабралася ў цесным кабінеце галоўрэ­да. Я круцілася на крэсле і сутаргавата прыкідвала, ці ёсць хаця б метр ад мяне да спадарынь справа і злева. Абедзве пакашлівалі.

Адна з калег, тых, што працавалі тут нейкі час, з гатоўнасцю хіхікну­ла, падтрымліваючы жарт кіраўніцт­ва. Як дрэсіраваны цюлень, што па свістку выскоквае з вады. Хоп! І з’еў рыбку.

Я паглядзела на спіну калегі, на ўсю яе постаць, адным напружаным рухам па­вернутую да кіраўніцтва. (Ці заўважылі смех? Ці дарэчна было?) І чарговы раз упэўнілася, што абыходлівасці мне бра­куе.

І яшчэ чагосьці, чаму не магу даць назвы.

— Сам я радзіўся тут, на Браслаўшчы­не, і дажэ ўчыўся у беларускаязычнай школе. А патом забыў. Што падзелаць, жызнь.

Гэта мне расказваюць над сталом з па­перамі. Паперы — працоўныя, усе гэтыя асабістыя лісткі ды біяграфіі — я запаў­няла па-беларуску. Сяджу на краёчку крэсла і пачуваюся няўтульна. Недарэч­на. Як у чырвоным смокінгу на паха- ванні.

І ад самога гэтага адчування яшчэ больш няўтульна. Бо яно не павінна было ўзнікнуць. Але яно ёсць, тут і ця­пер.

— А… а хочаце, — гэта я з крывою ўсмешачкай (заўжды так усміхаюся, калі нервуюся). — Хочаце, я з вамі па-белару­ску буду часам размаўляць. Вось і ўспом­ніце. Га?

Праз стол на мяне глядзяць іначай, калючымі вачыма, без былой насталь­гічнай дабрадушнасці. Што там белару­ская нейкая, у нас вось у сям’і ўсе паля­кі. І дзед паляк быў, і звалі яго Тадэвуш. І каталікі ўсе. У нас увогуле ўсе тут та­кія, і ніякіх беларусаў і не было ніколі, і мова таксама такое сабе, вось яшчэ, выдумалі.

Той выпадак, калі пачынаеш сябе ад­чуваць міфічным персанажам. Хочацца, як Воланд на Патрыяршых у Булгакава, усклікнуць: «Что же это у вас, чего не хватишься, ничего нет!»

— Кроме таго, — адкашляўшыся, да­даюць строга. — Разгаварываць з цемі, хто не панімаіт, скажам, с Расіі пера­ехаў ілі што-та такое, прама скажу, ні очэнь.

Вокам у маю асабістую справу косяць, чмыхаюць. І што гэта вы ў нас такая за­былі-та ўвогуле, вось і англійскую мову, як у вас напісана, ведаеце. Недаверліва, з дапытлівасцю:

— Знаеце жэ?

Я ківаю. Без якой-кольвек усмешкі, але пад маскаю не відаць.

— Absolutely.

Гэтую мову таксама не разумеюць, але ў яе існаванні чамусьці не сумняюцца.

У гэтым горадзе ёсць лес. Заціснуты сярод вуліц, атручаны, як і сам горад, прамысловымі выкідамі ў атмасферу. Але ўсё-такі лес. Тут жывуць вавёркі, для якіх да дрэў папрыбівалі пласты­кавыя бутэлькі з распоратым чэра­вам — «вавёрчыны сталоўкі». Сталоўкі пустыя, праўда. Да дрэва нехта прыбіў (цвікамі) аб’яву з просьбаю да людзей не кідаць смецце. Людзі ўсё адно кіда­юць — мабыць, аб’ява вісіць высакавата.

Недзе тут, мне казалі, ліса вывела ліся­нятак. Бог яе ведае, адкуль узялася тут. Але бачылі: сама рудая, шух-шух-шух — каля сцежкі. І абавязкова нешта цягне, відаць, нейкую птушку...

У лесе вогка і халодна. Па сцежцы пра­мінаюць рэдкія мясцовыя жыхары, цяг­нуць за шворкі сабачак розных памераў. Пазяхаюць. Лісаў не відаць, затое сярод хвояў сям-там мільгаюць курткі: гэта збіраюць смецце.

— Пайдзём цэпью, метра паўтара адзін ад аднаго.

Цяжар кагнітыўнага дысанансу абры­наецца разам з дажджом, накрывае з га­лавою.

Сёння пятніца, але гэта суботнік.

— А што? Падумаеш! У нас суботнік праходзіць увесь месяц.

Мне шкада іх.

Напрыклад, чорнага калматага сабаку, вялікага — занадта вялікага для шкада­вання. Сабака глядзіць добрымі сумны­мі вачыма, гуляе з дробнымі вяхоткамі на ножках, якіх гаспадары выгульва­юць сярод тонкіх высахлых дрэўцаў. Вяхотак вядуць дамоў (або нават пад пахаю нясуць). А гэты бегае. Непрыка­яны. Вялікі, калматы, чорны. Ашыйнік на ім ёсць, але нейкі драны, лядашчы. А поўсць нечасаная, сам у брудзе, і відаць, што галодны. Згубіўся, можа. А можа, выгналі.

Я кладу на вільготны асфальт мяс­ныя абрэзкі на паперчыне. Сабака глядзіць незразумела і пытальна. Не звык, каб вось так да яго. Каб па-чала­вечы. Таму вытрымлівае дыстанцыю: не падыходзіць, пакуль не адсунуся, так што назіраць даводзіцца з парога пад’езда.

Мне шкада іх. Каўка скача сярод ма­шын каля маленькага рынку. Цягне за сабою перабітае чорнае крыло, клы­пае тонкімі ножкамі. Вочкі дробныя, круглыя. У вочках — жах. І стомле­насць яшчэ, напэўна. Давай спынім­ся, калі ласка, у нас жа коржыкі з са­бою, кавалачак дамо, хіба ж многа ёй трэба.

Коржык крышыцца ў маіх руках. Каўка не падыходзіць, сочыць за мною з адле­гласці ў пару маіх (і добры тузін сваіх) крокаў. Не звыкла.

— Ты вельмі… шчырая, — кажаш мне ты, калі зноў, рука ў руцэ, ідзём па вулі­цы. Але справа не ў шчырасці. Я не най­лепшы чалавек, не самы цярплівы і абы­ходлівы дакладна. Не самы дабрадушны, калі на тое. Але мне проста невыносна шкада вялікіх і малых. Усіх шкада – жы­вых. Я не магу зрабіць для іх многа, але і не магу не зрабіць хоць нешта. Драбо­чак. Пясчынку.

— Вам — цыбулі? — гэта смуглявая прадавачка на рынку, пачуўшы, што між сабою гутарым па-беларуску. Са сваім мужам яна толькі што гавары­ла па-ўзбекску і тут раптам выраніла з вуснаў як перліну. І другой перлі­най, атрымаўшы грошы, з усмешкаю на нашае трохі здзіўленае «дзякуй» шчыра:

— Калі ласка!..

Людзі тут таксама не звыклі. Каб вось так. Каб па-чалавечы. Не звыклі да мовы: пужліва вытрымліваюць ды­станцыю, быццам перад імі — хворы з пацверджаным COVID-19. Не звыклі. Не звыклі ганарыцца тым, што яны — беларусы.

Самае страшнае: не звыклі да саміх сябе.

І да гэтага я не магу звыкнуць.

І да гэтага не хачу звыкаць.