Шалёная (на белорусском языке)

Гi дэ Мапасан

Шалёная

Пераклад: Сяргей Шупа

Мая дарагая Жэнэўева, ты просiш, каб я табе расказала пра маё вясельнае падарожжа. Не ведаю, цi наважуся я. А ты, нягоднiца, ты мне нiчога не казала, нават не заiкалася, ну, зусiм нiчога! I як ты, што ўжо замужам паўтара года, ты, мая найлепшая сяброўка, што раней нiчога ад мяне не хавала, i ты не мела лiтасцi мяне папярэдзiць! Каб ты толькi мяне перасцерагла, зрабiла хоць якi намёк, пасеяла ў маёй душы хоць самае маленькае падазрэнне, ты б не дала мне зрабiць гэтае вялiкае глупства, ад якога я яшчэ i цяпер чырванею i з якога мой муж будзе смяяцца аж да канца свайго жыцця, глупства, у якiм вiнаватая адна ты!

Я была страшэнна асмеяная, i асмеяная назаўсёды. Я зрабiла памылку, памяць пра якую не сатрэцца нiколi, i ўсё праз цябе, нядобрую... О, каб я толькi ведала!

Ну, добра, пiшучы, я набралася трошкi смеласцi, то хай ужо будзе, што будзе. Напiшу ўсё, як было. Толькi абяцай, што не будзеш занадта смяяцца.

Не спадзявайся на камедыю. Гэта хутчэй драма.

Ты памятаеш маё вяселле. Таго самага дня я павiнна была выправiцца ў вясельнае падарожжа. Вядома ж, я зусiм не як тая Палета, гiсторыю якой Жып так смешна апiсаў у сваiм дасцiпным рамане "Вакол вяселля". I калi б мая мацi сказала мне, як у кнiзе панi д'Атрэтан кажа сваёй дачцэ: "Твой муж абдыме цябе... i...", я напэўна не адказала б смеючыся, як Палета: "Не трэба далей, мама... я ведаю не горш за цябе..."

А я не ведала нiчога, i мама, мая бедная мамуля, якая ўсяго баiцца, не адважылася закранаць такое далiкатнае тэмы.

I вось а пятай гадзiне ўвечары, пасля вячэры, нам сказалi, што экiпаж гатовы i чакае нас. Госцi ўжо былi паехалi, я была гатовая. Мне дагэтуль згадваецца грукат куфроў на сходах i гугнявы татаў голас - ён марна спрабаваў схаваць слёзы. Пацалаваўшы мяне, ён, бедны, сказаў: "Трымайся!", як быццам я iшла да зубнога лекара. Што ж да мацi, дык тут слёзы лiлiся ракой. Муж прыспяшаў мяне, каб хутчэй скончыць гэтае цяжкае развiтанне, а я, хоць i вельмi шчаслiвая, таксама патанала ў слязах. Цяжка растлумачыць, але гэта так. I раптам я адчула, як нехта цягне мяне за падол сукенкi. Гэта быў Бiжу, пра якога я зусiм забыла. Бедная жывёлiна па-свойму развiтвалася са мной. Нешта кальнула мне ў сэрца, i мне вельмi захацелася пацалаваць сабачку. Я схапiла яго (ты ж ведаеш, ён маленькi, велiчынёй з кулачок) i пачала абсыпаць яго пацалункамi. Я вельмi люблю цалаваць звяркоў, я адчуваю асалоду, я дрыжу ад пяшчоты.

А ён, ён зусiм звар'яцеў, ён махаў лапкамi, лiзаў мяне, нiбыта пакусваючы, як ён звычайна робiць, калi яму вельмi прыемна. I раптам ён схапiў зубамi за мой нос, i мне зрабiлася балюча. Я закрычала i кiнула сабачку. Ён i сапраўды ўкусiў мяне ў запале гульнi. У мяне з носа цякла кроў. Усiм было няёмка. Нехта прынес вады, воцату, бiнту, i мой муж сам узяўся мяне лячыць. Нiчога сур'ёзнага не было, толькi дзве маленькiя дзiрачкi, быццам хто пракалоў iголачкамi. Праз пяць хвiлiн кроў спынiлася, i мы паехалi.

Мы вырашылi пападарожнiчаць тыдняў шэсць па Нармандыi.

Таго самага вечара мы прыехалi ў Дзьеп. А дакладней кажучы апоўначы.

Ты ведаеш, як я люблю мора. Я сказала мужу, што не лягу спаць, пакуль не пабачу мора. Ён вельмi засмуцiўся. Я спыталася, смеючыся:

- Вы што, хочаце спаць?

Ён адказаў:

- Не, дарагая, але вы павiнны разумець, што я iмкнуся як найхутчэй застацца з вамi сам-насам.

Я здзiвiлася:

- Сам-насам са мной? Але ж мы ад самага Парыжа былi адны ў цягнiку.

Ён усмiхнуўся:

- Былi... але... у цягнiку - гэта зусiм iншая справа, чым калi б мы былi ў нашым пакоi.

Я не саступала:

- Тады добра, вось мы адны на беразе.

Без сумнення, яму ўсё гэта не падабалася. Але ён усё ж сказаў:

- Ну, добра, хай будзе так, як вы хочаце.

Ноч была казачная. Такая ноч нараджае ў душы вялiкiя i няясныя думкi, i нават не думкi, а пачуццi; хочацца выпрастаць рукi, выпрастаць крылы, абняць неба, ах!

I заўсёды здаецца, што вось-вось зразумееш нешта непазнавальнае.

У паветры лунае Мара, усеабдымная паэзiя, незямное шчасце, нейкае бясконцае ап'яненне, што плыве ад зорак, ад месяца, ад серабрыстай i неспакойнай вады. Гэта найлепшыя хвiлiны ў жыццi. У гэткiя хвiлiны нашае iснаванне робiцца нейкiм iнакшым, прыгажэйшый, чароўнейшым. Гэтакiя хвiлiны гэта нiбы адкрыццё таго, што яшчэ не адбылося, што яшчэ павiнна адбыцца.

Тым часам майму мужу не цярпелася вярнуцца ў гатэль. Я запыталася ў яго: "Табе холадна? - Не. - Тады паглядзi на той караблiк, вунь там - здаецца, што ён заснуў на вадзе. Цi можа недзе быць лепей, чым тут? Я б засталася тут да ранiцы. Пачакайма тут свiтання, добра?"

Ён падумаў, што я з яго насмiхаюся, i амаль гвалтам зацягнуў мяне ў гатэль! О, каб я ведала! О, няшчасны!

Калi мы засталiся адны, мне зрабiлася сорамна, няёмка, не ведаю чаму, клянуся табе. Урэшце я выправiла яго ў прыбiральню i легла ў ложак.

О, дарагая, як табе пра гэта сказаць? Ну дык вось. Напэўна ён палiчыў маю празмерную нявiннасць за хiтрасць, маю прастату за прытворства, маю даверлiвую, дурнаватую бездапаможнасць за своеасаблiвую тактыку i таму зусiм забыўся пра асцярожнасць, патрэбную дзеля таго, каб растлумачыць даверлiвай i цалкам непадрыхтаванай душы, памагчы ёй зразумець i прыняць такiя патаемныя рэчы.

Раптам мне здалося, што ён страцiў розум. Мяне апанаваў страх, i я падумала, цi не хоча ён мяне забiць. Калi чалавека ахопiць страх, ён не разважае, ён больш не думае, ён вар'яцее. Я адразу ўявiла сабе розныя страшныя рэчы. Я згадала выпадкi з газет, таямнiчыя злачынствы, усе плёткi пра маладых дзяўчын, што выйшлi замуж за нягоднiкаў! I ўвогуле, цi я ведала свайго мужа? Ашалеўшы ад страху, я пачала адбiвацца, адпiхваць яго. Я нават выдрала ў яго пасму валасоў i палову вусоў i, вызвалiўшыся, ускочыла з ложка i пачала крычаць: "Ратуйце!" Я пабегла да дзвярэй, адамкнула засаўку i выбегла амаль голая на калiдор.

Паадчынялiся iншыя дзверы, з iх павыходзiлi мужчыны ў начных кашулях са свечкамi ў руках. Я кiнулася ў абдымкi аднаму з iх, просячы ў яго ратунку. Ён рушыў да майго мужа.

Што было далей - я не ведаю. Яны бiлiся, крычалi, а пасля пачалi смяяцца, але так смяяцца, што ты не можаш сабе ўявiць. Смяяўся ўвесь гатэль, ад склепа да гарышча. З калiдораў даносiлiся гучныя выбухi весялосцi, iншыя грымелi ў пакоях наверсе. Кухцiкi смяялiся на паддашку, а швейцар душыўся смехам на матрацы ў вестыбюлi! Уявi сабе - у гатэлi!

Пасля я зноў апынулася сам-насам з мужам, якi даў мне некалькi агульных тлумачэнняў, як тлумачаць хiмiчны эксперымент перш чым яго правесцi. Ён быў вельмi незадаволены. Я плакала, пакуль не настаў дзень, i як толькi гатэль расчынiў дзверы, мы паехалi адтуль.

I гэта яшчэ не ўсё.

Наступнага дня мы прыехалi ў Пурвiль - маленькi курорт, якi толькi пачалi будаваць. Мой муж прыставаў да мяне са сваiмi дагаджаннямi i пяшчотамi. Першае незадавальненне прайшло, i цяпер ён быў проста зачараваны. А я, саромеючыся маёй прыгоды днём раней, была вельмi ласкавая i паслухмяная. Але ты сабе не ўяўляеш, якi жах, якую агiду, амаль нянавiсць абуджаў ува мне Анры пасля таго, як я даведалася пра той ганебны сакрэт, якi так страшна хаваюць ад маладых паннаў. Я была ў роспачы, мне было да смерцi смутна, мне не давала спакою жаданне вярнуцца да маiх бедных бацькоў. Праз дзень мы прыехалi ў Этрэта. Там сярод адпачывальнiкаў быў пярэпалах: толькi што памерла ад шаленства маладая жанчына, якую ўкусiў маленькi сабачка. Я адчула дрыготку ў слiне, калi пачула пра гэта за сталом. Мне адразу ж здалося, што ў мяне балiць нос, i я адчула жахлiвую немач ва ўсiм целе.

Я не спала ўсю ноч, я зусiм забылася пра мужа. Што, калi i я памру ад шаленства! Ранiцай я спыталася ў метрдатэля пра падрабязнасцi. I падрабязнасцi былi самыя жахлiвыя. Увесь дзень я гуляла па стромах. Я больш нi з кiм не размаўляла. Я думала. Шаленства! Якая жахлiвая смерць! Анры пытаўся ў мяне: "Што з табой? Ты нейкая смутная", я адказвала: "Нiчога, усё добра". Мой позiрк блукаў па моры, па фермах, па роўнядзi палёў, але я нiчога не бачыла. Нiзавошта ў свеце я б не прызналася, якая думка мяне гняце. Нейкi сапраўдны боль працяў мой нос. Мне захацелася вярнуцца.

Вярнуўшыся ў гатэль, я зачынiлася, каб паглядзець на рану. Не было болей сумнення, яна балела.

Я адразу ж напiсала мацi кароценькi лiст, якi напэўна здаўся ёй дзiўным. Я патрабавала неадкладнага адказу на зусiм дробязныя пытаннi. I ў канцы прыпiсала: "I не забудзьцеся, калi ласка, напiсаць пра Бiжу".

Наступнага дня я не магла есцi, але ўсё ж адмовiлася пайсцi да лекара. Я прасядзела ўвесь дзень на пляжы, назiраючы за купальшчыкамi ў вадзе. Яны былi розныя, тоўстыя, худыя,вельмi брыдкiя ў сваiх купальных гарнiтурах, але мне было не да высмейвання. Я думала: "Шчаслiвыя! Iх нiхто не ўкусiў. Яны будуць жыць! Яны нiчога не баяцца. Яны могуць весялiцца, колькi захочуць. Iм добра!"

Штохвiлiны я абмацвала нос, каб даведацца, цi ён не распух. Вярнуўшыся ў гатэль, я адразу ж замкнулася ў пакоi, каб паглядзецца ў люстра. Калi б мой нос змянiў колер, я б напэўна памерла на месцы.

Увечары я раптам адчула нейкую роспачную пяшчотнасць да мужа. Ён здаўся мне добрым, я абаперлася на яго руку. Дваццаць разоў я збiралася выдаць яму мой жахлiвы сакрэт, але не адважвалася.

Ён брыдка скарыстаў маю бездапаможную адданасць, прыгнечанасць маёй душы. У мяне ўжо не засталося нi моцы, нi нават жадання яму працiвiцца. Я магла стрываць усё! Наступнага дня я атрымала лiст ад мацi. Яна адказала на мае пытаннi, але нiчога не напiсала пра Бiжу. Я адразу падумала: "Ён памёр, i ад мяне гэта хаваюць". Мне захацелася бегчы на тэлеграф i даслаць тэлеграму. Мяне спынiла думка: "Калi ён папраўдзе памёр, мне пра гэта ўсё роўна не скажуць". I я асудзiла сябе яшчэ на два днi пакутаў. Тады я зноў напiсала. Я прасiла, каб мне даслалi майго сабачку, бо мне тут трошкi сумна.

Па абедзе мяне ахапiла лiхаманка. Я не магла падняць шклянку з вадой, не вылiўшы паловы. Стан маёй душы быў безнадзейны. Калi настаў вечар, я ўцякла ад мужа i пабегла ў царкву. Я доўга малiлася.

Вяртаючыся, я адчула новыя болi ў носе i зайшла да аптэкара. Я расказала яму пра адну маю сяброўку, якую ўкусiў сабака, i спыталася парады. Гэта быў мiлы чалавек, вельмi паслужлiвы. Ён даў мне шмат парадаў. Але мой розум быў такi стомлены, што я нiчога не запомнiла, акрамя аднаго: "Прамыванне страўнiка было б вельмi пажаданае". Я купiла некалькi бутэлечак не ведаю чаго, быццам бы дзеля таго, каб паслаць iх сяброўцы.

Сабакi, якiх я сустракала на вулiцы, абуджалi ўва мне страх i агiду, i мне хацелася бегма бегчы ад iх. Часам мне здавалася, што мне хочацца iх укусiць.

Я мела вельмi неспакойную ноч. Мой муж скарыстаў гэта. Наступнага дня я атрымала адказ ад мацi. "Бiжу, - пiсала яна, - адчувае сябе выдатна. Але выслаць яго чыгункай мы не наважымся, бо паставiлi б яго пад небяспеку". Значыць, мне не хочуць яго выслаць. Ён памёр!

Я зноў не спала ўначы. Анры хроп. Ён прачынаўся некалькi разоў. Гэта канчаткова вычарпала мае сiлы.

Наступнага дня я купалася ў моры. Мне ледзь не зрабiлася нядобра ад холаду, калi я ўваходзiла ў ваду. Мяне затрэсла ад гэтага ледзянога холаду, ногi аж калацiлiся. Але нос ужо зусiм не балеў.

Я выпадкова пазнаёмiлася з лекарам, курортным iнспектарам, цудоўным чалавекам. З незвычайным умельствам я павярнула гаворку на патрэбную мне тэму. Я прызналася, што колькi дзён таму мяне ўкусiў мой сабачка, i спыталася, што трэба рабiць, калi пачнецца запаленне. Ён засмяяўся i сказаў: "У вашым становiшчы ёсць толькi адно выйсце - вам патрэбны новы маленькi носiк".

Я не зразумела, i ён дадаў:

- Зрэшты, гэта ўжо справа вашага мужа.

Я так i не даведалася нiчога новага i развiталася з iм.

У той вечар Анры быў вельмi вясёлы i шчаслiвы. Мы пайшлi ў тэатр "Казiно", але ён не дачакаўся канца спектакля i прапанаваў мне вярнуцца. Я ўжо страцiла была цiкаўнасць да ўсяго i згадзiлася.

Мне не ляжалася ў ложку, усе мае нервы былi напружаныя. Ён таксама не спаў. Ён цалаваў, лашчыў мяне, абдорваў пяшчотамi, быццам здагадваўся, як я пакутую. Я цярпела яго пяшчоты, не зважала на iх, не думала пра iх.

I тут раптам мяне скруцiў нечаканы, незвычайны, маланкавы прыпадак. Я нема закрычала, адпiхнуўшы мужа, якi тулiўся да мяне, кiнулася да дзвярэй i раптоўна ўпала тварам унiз. Гэта было шаленства, страшнае шаленства. Гэта быў канец.

Разгублены Анры падняў мяне, каб даведацца, у чым справа. Але я маўчала, пакорлiва чакаючы смерцi. Я ведала, што пасля некалькiх гадзiн супакою мяне скруцiць новы прыпадак, пасля яшчэ адзiн, аж да апошняга, якi будзе смяротны.

Я дазволiла занесцi сябе ў ложак. На свiтаннi надакучлiвыя дамаганнi мужа сталiся прычынай новага прыпадку, якi цягнуўся даўжэй, чым першы. Мне хацелася драпаць, кусацца, выць. Гэта было жахлiва, але чамусьцi зусiм не так балюча, як я думала.

А восьмай гадзiне ранiцы я заснула ўпершыню за апошнiя чатыры ночы.

А адзiнаццатай нейкi мiлы мне голас абудзiў мяне. Гэта была мама. Яе напалохалi мае лiсты, i яна прыляцела, каб мяне пабачыць. У руках яна трымала вялiкi кошык, з якога раптам пасыпаўся сабачы брэх. Я схапiла кошык, не памятаючы сябе, ашалелая ад надзеi. Я расчынiла кошык, i Бiжу саскочыў на ложак, пачаў лiзаць мяне, скакаць вакол, качацца на падушцы ад дзiкай радасцi.

Вось так, дарагая мая, можаш верыць, можаш не верыць... Да мяне ўсё дайшло толькi наступнага дня!

О! Фантазiя! Як яна працуе! Падумаць толькi, што я сабе навыдумляла?.. Ну, цi не дурная?..

Я так нiкому i не прызналася, разумееш, нiкому, пра тое, ад чаго я пакутавала гэтыя чатыры днi. Уявi сабе, каб мой муж даведаўся?.. Ён i так з мяне насмiхаецца пасля выпадку ў Пурвiлi. Зрэшты, я не крыўджуся на яго жарты. Я прызвычаiлася. Да ўсяго ў жыццi можна прызвычаiцца.