Уладзімір Макей якім я яго ведаў: Эпізоды казённасці і чалавечнасці

Пётра САДОЎСКІ

УЛАДЗІМІР МАКЕЙ ЯКІМ Я ЯГО ВЕДАЎ: ЭПІЗОДЫ КАЗЁННАСЦІ І ЧАЛАВЕЧНАСЦІ

Першае, што падумалася, калі пачуў пра ягоную смерць: каб сышоў у жніўні 2020 г. у адстаўку, быў бы жывы і захаваў бы пра сябе неблагую памяць, не гледзячы на доўгія гады пасаднага хаўрусавання з першым прэзідэнтам. Калі Уладзімір Уладзіміравіч праартыкуляваў замежнікам волю свайго патрона як бы ад свайго імя пра рашучасць беларускай улады разагнаць няўрадавыя арганізацыі, я зразумеў, што Макей як асоба ўжо не існуе. З таго часу ягоная па-заходнему адкрытая ўсмешка ўжо была для мяне не белазубая…

Учора ўвечары я спецыяльна не чытаў тыя канспіралагічныя спекуляцыі наконт ягонай смерці , якімі запоўніўся інтэрнэт. Мая першая думка была – не вытрывалі нервы. Ён апошнім часам нічога не вырашаў. Быў запрошаны ў Польшчу. Нямецкія СМІ падкрэслівалі, што ён неяк аддзяліўся ад Лукашэнкі і выслаўляецца ў сваіх выказваннях адрозна ад прэзідэнта пра “ўвядзенне рэжыму пры падвышанай тэррарыстычнай небяспецы”, у чым супадае з выказваннямі прэсслужбы КДБ.

Паслухаў першы каментар Латушкі, які падаўся мне трошкі па-людзку халаднаватым і абсалютна палітычным. Мне ўспомніліся цалкам апраўданыя амбіцыі Латушкі ў свой час прэтэндаваць на пасаду, якую потым доўгія гады займаў Макей і публічнае пакаянне ў інтэрвію сп. Будкіну з нагоды сваіх мінулых грахоў.

“КАЗЁННЫ” ЧАЛАВЕК

У канцы жніўня-пачатку верасня 2020 г. я кантактаваў з Ул.М. праз ягонага памочніка з просьбай паспрыяць перадачы па электроннай пошце майго 6-старонкавага ліста на нямецкай мове на адрас канцылярыі Ангелы Мэркэль. Таму што лісты на агульны адрас канцылярыі разглядаюцца на працягу доўгага тэрміну.

Тэкст я паслаў Ул.М. на персанальны электронны адрас, які ён даў мне гады два таму. Я звяртаўся да нямецкай канцлеркі як першы амбасадар Беларусі ў ФРГ з просьбай узначаліць місію еўрапейскіх краін з удзелам Расеі для развязвання беларускага крызісу. Тады гэта было яшчэ лагічна: Пуцін збіраўся з візітам у Германію і яшчэ не быў зрабіўшы заяву, што пашле Расгвардыю на дапамогу Беларусі, “калі тут пачнуцца беспарадкі”.

Памочнік пазваніў мне, паведаміў, што садзейнічання не будзе. Прыйшлося мне скарыстацца дапамогай нямецкай Амбасады і для страхоўкі – знаёмствам у Еўрапейскай Акадэміі ў Берліне, што было з пункту гледжання дыпламатычнай этыкі не карэктна. Такое любая краіна магла трактаваць як несяброўскі учынак у адносінах да сваёй дзяржавы. Але быў форс-мажор. Заўважу, што Макей не даў ходу майму лісту ў пэўныя інстанцыі, і я не зведаў ніякага пераследу.

Калі я атрымаў адказ пра магчымасць такой місіі з канцылярыі Мэркэль ад галоўнага эксперта рэферату, што апекаваўся Усходняй Еўропай, я апублікаваў у ФБ пераклад на беларускую мову тэкст майго ліста і адказ Канцылярыі. Пазней быў зроблены відэазапіс майго звароту па-нямецку, які паглядзела некалькі тысяч нямецкамлоўных сяброў ФБ.

ТРОХІ АСОБНЫ ЧАЛАВЕК

Мы выйшлі з адной альма-матэр – Лінгвістычнага універсітэту. Я раней за Макея на 16 гадоў. Тады гэта быў “ін’яз”. Я нават працаваў пасля вяртання з Германіі кароткі час на кафедры перакладу, дзе ён вучыўся. Як вядома Ул. Макей даслужыўся да палкоўніка спецслужбы, стажыраваўся на працягу года (1992-1993) ў Дыпламатычнай акадэміі ў Вене. У нас мала хто ведае пра спецыфіку гэтай навучальнай установы. Можна пісаць на гэтую тэму цэлы артыкул. Акадэмія існуе яшчэ з часу кайзэркі Марыі Тэрэзіі (18 ст.), якая задумвалася як цэнтр моўнай падрыхтоўкі аўстра-венгерскіх дыпламатаў. Паступова мэты пашырыліся. Цяпер Акадэмія – цэнтр гуманітарнай падрыхтоўкі высокіх афіцэраў НАТО. І замежных стажораў. У брусэльскім прадстаўніцтве Аўстрыі (ÖV NATO Brüssel) ёсць спецыяльны амаль афіцыйны прадстаўнік Акадэміі. Усе былыя стажоры гэтай навучальнай установы – ужо “мечаныя”, Там няма традыцыі канфрантацыі з гледзішча ідэалогіі, гэта -- асветная установа з сваім карпаратыўным духам. Гэта – не установа спецслужбаў, якія традыцыйна кантактуюць ва ўсім свеце нават праз галовы ўрадаў. Але выпускнікі гэта навучальнай установы ведаюць сваіх калегаў і, сустракаючыся праз гады, усміхаюцца адно аднаму: “Маска, я цябе ведаю!”.

У гэтым сэнсе Макей – адзіны ў сістэме нашага МЗС, які, як бы масон, насіў у кішэні гальштук еўрапейскага скаўта. Праз гэта наш першы прэзідэнт раз-пораз спахопліваўся і распальваў свой недавер да “еўрапейца” Макея. І размовы пра тое, што Макей мог па даручэнні прэзідэнта весці нейкія канфідэнцыйныя перамовы з даверанымі асобамі “з таго боку” – небезпадстаўныя.

Сярод “сваіх” людзей у кіраўніка Беларусі Макей быў адзіны, хто мог узяць на сябе такую місію. Некалі падобнай асобай быў Урал Латыпаў, але, будучы абсалютна небеларусам у параўнанні з Макеем, народжаным у Некрашэвічах Гарадзенскай вобласці, Латыпаў быў закрытым і не хаваў сваёй абсалютнай расейскай самакаштоўнасці.

НАРМАЛЬНЫ РАЗВАЖЛІВЫ БЕЛАРУС ПОСТСАВЕЦКАЙ ПРАСТОРЫ

Сябрамі мы не былі. Мы былі добрыя знаёмыя, як бы калегі. У нас быў адзін блізкі знаёмы – кіраўнік Магілёўскага КДБ, які памёр гадоў 9 таму ад анкалогіі. Мой сябра з Мн СВУ, выпускнік 1959 г., залаты медаліст. Бліскучы розум. Пасля вяртання з Германіі (1995 г.) мне зрабілі нефіцыйную прапанову (магчыма з ведама высокага кіраўніцтва) паехаць у Аўстрыю дарадцам-пасланнікам ці першым сакратаром амбасады, на што я не мог пагадзіцца з розных прычын, галоўнай з якіх была б страта майго асабістага суверэнітэту і гонару. Чалавекам, які, магчыма, ініцыяваў гэта, гаварылі мне, быў Макей, які лічыў, што кантакты з Дыпламатычнай акадэміяй трэба працягваць і што я там магу быць карысны. Яшчэ і як добры знаўца нямецкамоўнага арэалу. Аднак я разумеў, што такім чынам я мог быць скампраметаваны, і ад мяне, неспакойнага, лёгка пазбавіліся б. Думаю, гэта быў не Макей.

Назаву некалькі эпізодаў, зусім дробных і даволі значных.

Хаця з гэтага эпізоду нічога практычнага не атрымалася, але мяне вельмі уразіла колішняя прыблізна гадзінная гутарка з Макеем, калі нарадзілася ідэя стварэння беларускага універсітэту. Мне здалося, што я бачу перад сабой яшчэ аднаго Генадзя Бураўкіна. Гутарка ішла пра сродкі. Ён нават гаварыў, што збіраецца перадаць з уласных кніжак частку ў фонд будучага універсітэту. (Я быў перадаўшы цэлы багажнік слоўнікаў у ТБМ). Ён быў беларус. Гаварыў на добрай беларускай мове. Думаю, Алег Трусаў можа сказаць больш пра гэта. Як старшыня ТБМ ён трымаў курс не на абвастрэнне адносінаў з уладамі, а на ўзаемаразуменне.

Ён быў чалавек не хамаваты. Сумленне не губляў, ва ўсякім разе ў адносінах да мяне я гэта адчуваў. Мы ўжо былі, як дэпутаты БНФ, у 1995 годзе збітыя людзьмі ў масках, большасць – беспрацоўныя, стыгматызаваныя ў СМІ як ворагі. Аднак, будучы ўжо міністрам, праз свайго памочніка, а потым асабіста па тэлефоне Уладзімі Уладзіміравіч раіў мне прыняць юбілейны медаль “100 гадоў беларускай дыпламатычнай службы”, якім узнагароджваліся загадам міністра, а не прэзідэнта. Гэта здарылася пасля майго інтэрвію з Міхасём Скоблам для “Народнай волі”. Я пагадзіўся. Медалі ўручаў беларускамоўны намеснік міністра сп. Дапкюнас. (Ягоная маці была ў свой час дырэктарам музея Янкі Купалы). Атрымліваў я медаль з БЧБ дэпутацкім значком. Дзяржаўная ахова міністэрства мяне не затрымала.

Амбасадарам мяне прызначаў Прэзідыум Вярхоўнага Савета, не прэзідэнт. Пры мне пры адкрыцці амбасады яшчэ ў Боне быў ўзняты БЧБ-сцяг, пакінуў я амбасаду, калі наш нацыянальны сцяг яшчэ развіваўся ва ўрадавым квартале Бона на Фрыц-Шэфер-штрасэ.

Я атрымаў запрашэнне ад імя міністра Макея на ўрачыстасць у оперным тэатры з нагоды стагоддзя дыпламатычнай службы толькі ў той дзень, калі урачыстасць адбывалася. Падобна, былі нейкія праблемы , але Макей зацвердзіў спіс узнагароджаных. З пратакольных меркаванняў (запрашэнні прысылаюцца за дзён 10-12) я адмовіўся пайсці на ўрачыстасць. Макей прыслаў свайго памочніка, які прывёз мне дадому сувеніры ад імя міністра, якімі узнагароджваліся ветэраны дыпламатычнай службы і перадаў запрашэнне на асабістую аўдыенцыю ў МЗС. Я адмовіўся, спаслаўшыся на здароўе. Было нягожа. Як бы бегчы да барскага стала, хоць і да прыстойнага чалавека.

Узгадваецца зусім дробны эпізод, калі Макей, будучы начальнікам Адміністрацыі прэзідэнта, за тры дні ўрэгуляваў праблему з падпіскай і распаўсюдам “Народнай волі”, пасля таго, як публічна пры вялікім зборы грамадзкасці ў вялікай зале “Нямецка-беларускага месца сустрэч імя Яганэса Раў” (IBB, прасп. Газеты Праўда) было паднятае гэтае пытанне. Макей сядзеў ў прэзідыюме сходу. Я ўжо не памятаю, які быў парадак дня. Я звярнуўся з трыбуны да начальніка Адміністрацыі Макея як калега па альма-матэр і проста жывы чалавек, абазначыўшы неразумнасць забароны на распаўсюд СМІ з розных пунктаў гледжання. Недзяржаўныя СМІ пісалі пра гэты эпізод, толькі надавалі гэтай падзеі не такі акцэнт, як гэта падавалася мне.

Прымаў міністр Макей з фармальным выказваннем падзякі і мае запіскі пра недапушчальнасць у беларускай кантраляванай дзяржавай інтэрнэт-прасторы адкрытага праслаўлення аўтара антысемтіцкіх “Нюрнберскіх законаў” і галоўнага гітлераўскага нацы-юрыста Карла Шміта як апалагета эфектыўнага мэнэджэрства пры дыктатуры. Гэта рабіў у некалькіх гутарках галоўны эксперт “Белай Русі” сп. Пятроўскі. Не ведаю, наколькі Макей кіраваўся маімі парадамі. Ніякія службы мяне непасрэдна з гэтай нагоды не трывожылі.

Шмат разоў ужылося слова “Я”. Як бы непрыстойна. Аднак, усё, што напісалася – гэта мае, магчыма. вельмі прыватныя уражанні і меркаванні. Не таму што mortuis nihil nisi bonum. Зрэшты, усё, што некалі было напісана людзьмі, пісалася ад імя таго, хто пісаў. Выключэнне хіба – летапісцы, якія паводле духу часу і загадаў высокіх суверэнаў падчышчалі мінулае.

Прадбачу пярэчлівыя меркаванні наконт майго рамантычнага і нестэрэатыпнага ўспрымання вядомых асобаў мінулага. Я пісаў пра Мітрапаліта Філарэта, Барыса Заборава, Аляксандра Падлужнага, Васіля Быкава, з якімі прыходзілася кантактаваць працяглы час.

Я не прыхільнік маніхейскіх чорна-белых разважанняў кшталту: “Даўно было вядома, што …” і далей – спасылка на руку Масквы. У дэталях хаваецца не толькі д’ябал, але і раскрываецца жывы чалавек з ягонымі слабасцямі і вартасцямі. Для мяне эталонам ацэнкі асобаў савецкага мінулага быў Генадзь Бураўкін.