Θεολογία — это πρώτη φιλοσοφία, Аристотель, Метафизика, X, р. 1064а, II, 33 и далее. О богах и их деяниях пишет Корнут в книге 'Επιδρομη των κατα την ελλεηνικην Θεολογιάν παραδεδομένων.
Геродот, VIII, 197, и Псевдо-Платон, Minos, p. 315с; Theophrastus in Porphyrius, De abstinentia, II, 27.
С. Müller, ed., Fragmenta historicorum Graecorum (Paris, 1841—1873), II, 262.
Inscriptiones Graecae, consilio et auctoritate Academiae litterarum regiae Borussicae editae (Berlin, 1873), vol. XII, Fasc. 5, № 48; к интерпретации см. А. В. Cook, Zeus; a Study in Ancient Religion (Cambridge, 1914—1925), I, 164.
К. Rhomaios, «Arkadikoi Hermai», Ephemerпs archaiologike, 1911, pp. 149 и сл.
Р. Kretschmer в Glotta, X (1920), 50.
Об этом имела место длительная дискуссия. Я приведу только Е. Reisch, «zur Vorgeschichte der attischen Tragöedie», Festschrift Theodor Gomperz dargebracht zum siebzigsten Geburtstage (Wien, 1902), pp. 451 сл. и новейшую работу, F. Brommer, Satyroi (Diss. München, 1937).
F. Solmsen в Indogermanische Forschungen, XXX (1912), I сл.
Amer. Journ. of Archaeology, VII (1903), 263 и далее; надписи в Inscriptiones Graecae, Editio minor (Berlin, 1913), vol. I, Nos. 778-800.
Общее описание в Archаologischer Anzeiger, Beiblatt zum Jahrbuch des archaologischen Instituts, 1934, pp. 194 сл, и 1935, pp. 197 сл.
J. С. Lawson, Modern Greek Folklore and Ancient Greek Religion; a Study in Survivals (Cambridge, 1910), p. 121.
H. Roehl, ed., Inscriptiones Graecae antiquissimae praeter Atticas in Attica repertas (Berlin, 1882), №№ 50, 61, 73.
М. Rostovtzeff, «Die hellenistisch-romische Architekturlandschaft», Romische Mitteilungen, XXVI (1911), I и сл.
Strabo, VIII, p. 343.
О них лучше всего написано в книге: L. R. Farnell, Greek Hero Cults and Ideas of Immortality (Oxford, 1921).
Inscriptiones Graecae, Editio minor, vols. II-III, Pt. I, № 1358.
Опубликовано У. Фергюсоном в Hesperia, VII (1938) 31 и сл.
Ethica Nicomachea, VIII, p. 1160a.
Dissertationes, 30.
См. главу III.
Обзор дискуссии есть в моей книге: Griechische Feste von religioser Bedeutung, mit Ausschluss der attischen (Leipzig, 1906), pp. 106 и сл. См., также L. Deubner, Attische Feste (Berlin, 1932), pp. 179 и сл.
См. мою статью «Die griechischen Prozessionstypen», Jahrbuch des Deutschen archаol. Instituts, XXXI (1916), 319 и сл.
См. Е. Gjerstad, «Tod und Leben», Archiv fur Religionswissenschaft, XXVI (1928), 182; другое мнение см. J. Ε. Harrison, Themis, a Study of the Social Origins of Greek Religion, 2d. ed., rev. (Cambridge, 1927), pp. 291 и сл.
Речь идет о вступлении к Scholia in Theocritum vetera, ed. C. Wendel (Leipzig, 1914), которое я разобрал в работе Griechische Feste, pp. 199 и сл.
Об этом подробно пишет Е. Samter, Familienfeste der Griechen und Römer (Berlin, 1901), но с его интерпретацией этого обычая я не могу согласиться.
S. Xanthoudides, «Cretan Kernoi», Annual of the British School at Athens, XII (1905—1906), 9 и сл.
Aristophanes, Plutus, vs. 678 and scholia. Cp. Hesychius: κόλλυβα, τρωγάλια.
Deubner, Attische Feste, pp. 60 и сл.
См. мою статью, «Die Anthesterien und die Aiora», Eranos, XV (1916), 187 и сл.
Deubner, Attische Feste, pp. 93 и сл. Вопреки фактам Дойбнер отрицает, что во время этого праздника происходило смешивание вина, изображенное на некоторых вазах. См. мою работу «Die griechischen Prozessionstypen» (прим. 5 к этой же главе).
В Лаконии его называли συκάτης (Hesychius s. v. συκάτης), а на Наксосе, по той же причине, μειλίχιως (Athenaeus, III, p. 78с).
См. мою работу «Der Ursprung der griechischen Tragödie», Neue Jahrbucher fur klass. Altertum, XXVII (1911), 673 и сл.
Plutarch, Theseus, 22.
Herodotus, IV, 35.
Athenaeus, VIII, р. 360b.
Athenaeus, VIII, p. 359e.
См. G. F. Abbot, Macedonian folklore (Cambridge, 1903), p. 18. Эти песни собраны в труде: A. Passow, Popularia carmina Graeciae recentioris (Leipzig, 1860), Nos. 291 и сл.
Photius, Bibliotheca, ed. Bekker (Berlin, 1824—1825), p. 321b.
Подробный обзор материалов и гипотез см. в моей статье «Die eleusinischen Gottheiten», Archiv fur Religions wissenschaft, XXXII (1935), 79 и сл. См. также мою работу Geschichte der griechischen Religion, Bd. I.
Frag. 23.
A. Dieterich, Eine Mithrasliturgie (Leipzig, 1903), p. 125; A. Körte в Archiv fur Religionswissenschafi, XVIII (1915), 122 и сл.; и С. Picard в Revue de l'histoire des religions, XCV (1927), 220 и сл.
Protrepticus, ed. О. Stаhlin (Leipzig, 1905), p. 16, 11. 18-20.
H. G. Pringsheim, Archäologische Beiträge zur Geschlchte des eleusinischen Kults (Dissertation, Bonn, 1905), p. 49 и прим. 1 на с. 58.
К. Kourouniotes, «Das eleusinische Reiligtum», Archiv für Religionswissenschaft, XXXII (1935), 52 и сл.; а также см. мою работу Gesch. der griech. Rel., I, 318, Fig. 4, и 319, Fig. 5.
Deubner, Attische Feste, p. 90.
Ephemeris archaiologike, 1886, PI. 3; L. R. Farnell, The Cults of the Greek States (Oxford, 1896—1909), III, pl. 1; а также моя работа Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 39, Fig. 3.
Farnell, Cults of the Greek States, III, Pl. 8a.
Ephemeris archaiologike, 1901, PI. 2; и моя Gesch. der griech. Rel., I, PI. 41, Fig. 1.
Bulletin de correspondance hellénique, LV (1931), Pl. 2.
R. Heberdey в Festschrift für Otto Benndorf zu setnem 60. Geburtstage (Vienna, 1898), Pl. 4 u pp. 111 и сл.; Farnell, Cults of the Greek States, III, PI. 2; и моя Gesch. der Griech. Rel., I, Pl. 40.
Farnell, Cults of the Greek States, III, Pl. 15a; и моя Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 43, Fig. 2. Об этих и подобных им памятниках подробно рассказывает G. Е. Rizzo в Romische Mitteilungen, XXV (1910), 89 сл.
Это мнение оспаривает К. Kourouniotes в Deltion archaiologikon, XV (1934—35), I и сл., но я не нахожу его доводы убедительными. Он не учитывает то обстоятельство, что Деметра была не богиней растительности в целом, а богиней злаков.
Перечень и обзор этих ваз см. в приложении к моей статье «Die eleusinischen Gottheiten», pp. 131 и сл., см. прим. 1 к этой главе.
ArchäologischerAnzeiger, 1892, р. 166; J. Е. Harrison, Prolegomena to the Study of Greek Religion, 3d. ed. (Cambridge, 1922), p. 277, Fig. 67; Farnell, Cults of the Greek States, III, Pl. 6b; и моя Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 39, Fig. 1.
Harrison, Prolegomena, p. 279, Fig. 69; и моя Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 39, Fig. 2.
Ephemeris archaiologike, 1901, Pl. I; Farnell, Cuits of the Greek States, III, Pl. 16; и моя Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 41, Fig. 2.
Hyppolytus, Refutatio haereseon, V, 8, 39.
P. Wolters, «Die goldenen Аhren», Festschrift für James Loeb zum sechzlgsten Geburtstag gewidmet (München, 1930), p. 124, Fig. 14; Farnell, Cults of the Greek States, III, Pl. 3b; и моя Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 42, Fig. 3.
Athenlsche Mitteilungen, XXIV (1899), Pl. 7; Harrison, Prolegomena, p. 273, Fig. 65.
W. H. Roscher, Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie (Leipzig, 1884—1937), Bd. V, col. 1127, Fig. I.
Лучшим примером является скифос Гиерона. Он воспроизводится довольно часто. См. A. Furtwängler and К. Reichhold, Griechische Vasenmalerei (München, 1900—1932), Pl. 161; Farnell, Cults of the Greek States, III, Pl. 13; и моя Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 43, Fig. 1 (часть).
Isocrates, Panegyricus, 28; Xenophon, Hellenica, VI, 3, 6; текст декрета см. W. Dittenberger, Sylloge inscriptionum Graecarum, 3d ed. (Leipzig, 1915—24), vol. I, № 83.
Ranae, vss. 454 и сл.
Homeric Hymn to Demeter, vss. 480 и сл.
Frag. 753, in A. Nauk, Tragicorum Graecorum fragmenta, 2d ed. (Leipzig, 1889).
Euripides, Hercules furens, vs. 613.
Frag. 137, в Т. Bergk, Poetae lyrici Graeci, 4th ed. (Leipzig, 1878—1882).
Евангелие от Иоанна, 12:24.
Cicero, De legibus, II, 63, из Деметрия Фалернского; Plutarch, De facie in orbe lunae, p. 943b.
Она часто воспроизводится. См. Harrison, Prolegomena, p. 525, Fig. 151; и мою Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 44, Fig. I.
Она замечательно воспроизведена в Furtwängler and Reichhold, Griechlsche Vasenmalerei, Pl. 70. См. также, Farnell, Cuits of the Greek States, III, Pl. 21a (сторона с Гермесом); и мою Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 46.
C. Watzinger, Griechische Vasen in Tübingen (Reutlingen, 1924), Pl. 40; и моя Gesch. der griech. Rel., I, Pl. 45, Fig. I. К сожалению, эта ваза оставлена без внимания в моей статье, «Die eleusinischen Gottheiten», см. прим. 1 к этой главе. По поводу ее интерпретации см. мою Gesch. der griech. Rel., I, 295, прим. 4.
На Ноланской гидрии; см. British Museum, Corpus vasorum antiquorum (London, 1925), Fasc. 6, Pl. 84, Figs. 2a-c. О Плутоне см. Farnell, Cults of Greek States, III, Pl. 32a.
Е. M. W. Tillyard, The Hope Vases (Cambridge, 1923), № 163, Pl. 26, и pp. 97 и сл.
Hesiod, Opera, vs. 365 и Homeric Hymn to Hermes, vs. 36.
Лучше всего известен городок на Мальфи, раскопки в котором произведены М. N. Valmin'om и описаны в его работе The Swedisch Messenia Expedition (Lund, 1938).
См. мою статью «Zeus Kataibates», Rheinisches Museum, XLIII (1908), 315 и далее. О различных аспектах облика Зевса см. также большой труд: А. В. Cook, Zeus.
Revue archéologique, IX (1937), 195.
Dittenberger, Sylloge inscriptionum Graecarum, vol. III, № 991.
Pseudo-Heracles, frag. 519, в T. Kock, Comicorum Atticorum fragmenta (Leipzig, 1880—1888).
Anticleides, в Athenaeus, XI, p. 473b.
См. мою книгу The Minoan-Mycenaean Religion and Its Survival in Greek Religion (Lund, 1927), особенно с. 469 и сл.
Herodotus, VI, 127.
Pausanius, III, 16, 3.
Hesychius s. v. Δειπάτυρος ο θεος παρα Τυμφαίοις. Тимфеяне — это одно из эпирских племен.
См. мою Minoan-Mycenaean Religion, pp. 279 и сл.
В древнеминойский период, возможно, существовали постоянные очаги, но позже остались лишь переносные горшки. См. P. Demargne «Culte funéraire et foyer domestique dans la Crète minoenne», Bulletin de correspondance hellénique, LVI (1932), 60 и сл.
F. Solmsen, Untersuchungen zur griechischen Laut- und Verslehre (Strassburg, 1901), pp. 191, 213.
Herodotus, I, 177.
Frag. 96, in Bergk, Poetae lyrici Graeci.
Demosthenes, XIX, 189.
Lectures on the Religion of the Semites, 3d. ed. (London, 1927).
Prolegomena, pp. 84 и сл.
Theogony, vss. 535 и сл. См. Ada Thomsen, «Der Trug des Prometheus», Archiv fur Religionswissenschaft, XII (1909), 460 и сл.
Memorabilia, I, 1, 14.
Characteres, 16.
W. Dorpfeld, Troja und Ilion (Athens, 1902), p. 134 und Figs. 44, 45; С. W. Blegen in Amer. Journ. of Archaeology, XXXVIII (1934), 241, Fig. 18, and XLI (1937), 593, Fig. 36.
B. Hrozný, «Les Quatre Autels 'hittites' hiéroglyphiques d'Emri Ghazi et d'Eski Kisla», Archiv orient. Vin (1936), 171 и сл.
Lysistrata, vs. 64.
Примеры собраны в: J. Toepffer, Attische Généalogie (Berlin, 1889).
Herodotus, V, 66.
См. мою Gesch. der griech. Rel., I, 672.
См. мою Диллевскую лекцию, The Age of the Early Greek Tyranis (Belfast, 1936).
Herodotus, II, 53.
S. Weinberg в Hesperia, VIII (1939), 191 и далее. На материале археологических данных этот ученый, по-видимому, доказал, что данный храм был сооружен около 540 г. до Р. X. на месте более древнего храма.
Nubes, vs. 984.
Опубликованы в: Antike Denkmаler, II (1908), Pis. 23, 24.
Frag. 760, в Nauck, Tragicorum Graecorum fragmenta.
L. Malten, «Hephaistos», Jahrbuch des Deutschen archаol. Instituts, XXVII (1912), 232 и сл.
См. A. Korte в Gnomon, XI (1935), 639.
Theogony, vss. 411-52.
Ε. Sittig, De Graecorum nominibus theophoris (Dissertation, Halle, 1911), pp. 61 и сл.
U. von Wilamowitz-Moellendorf, Der Glaube der Hellenen (Berlin, 1931—1932), I, 169 и сл.
Lawson, Modern Greek Folklore and Ancient Greek Religion, pp. 173 и сл.
См. мою Gesch. der griech. Rel., I, 687 и сл.
Magna Mater, см. Pindar, Pythia, III, vss. 77 и сл.; также frags. 79, 80, 95 в Bergk, Poetae lyrici Graeci.
В книге «киринцы». HF.
Об Амоне см. Pausanias, IX, 16. 1.
См. О. Kern, «Kabeiros und Kabeiroi» в A. Pauly, Realencyclopadie der classischen Altertums wissenschaft, new ed. by von G. Wissowa (Stuttgart, 1894).
Respublica, p. 327; и Inscriptiones Graecae, Editio minor, Vols. II-III, Pt. 2, № 1496, A, a, I, 86, и b, I, 117.
S. Srebrny, «Kult der thrakischen Gottin Kotyto in Korinth und Sicilien», Mélanges Franz Cumont (Brussels, 1936), pp. 423 и сл.
См. мою статью «Réflexe von dem Durchbruch des Individualismus in der griechischen Religion um die Wende des 5 und 4. Jhts. v. Chr.», Mélanges Franz Cumont, pp. 365 и сл.
Lysistrata, vss. 641 и сл.
Lysistrata, vss. 388 и сл.
Niclas, 13 и Alcibiades, 18.
Lysistrata, vs. 64.
Ibid., vs. 700.
Сравним это с тем, что рассказывает Демосфен о матери Эсхина (XVIII, 250 и сл.), а также о жрице Нинос (XIX, 281 и схолии).
Этому никогда не уделялось особого внимания. См. мою Gesch. der griech. Rel., I, 778 и сл.
Psyche; Seelencult und Unsterblichkeitsglaube der Griechen (Freiburg i. В., 1894).
См. мою статью «Early Orphism and Kindred Religious Movements», Harvard Theological Review, XXVIII (1935), 181 ff.
Hesiod, Works and Days, ed. T. A. Sinclair (London, 1932).
См. мою Gesch. der griech. Rel., I, 665 и сл.
1 См. мое «Entstehung und religiöse Bedeutung des griechischen Kalenders», Lunds unlversitets ársskrift, XIV : 2 (1918), № 21.
Agamemnon, vss. 945 и сл.
Herodotus, III, 40 и сл.
Agesliaus, XI, 8.
Characteres, 16.
Nubes, vss. 749 и сл., и Aves, vas. 1553 и сл.
De morbo sacra, I.
Plutarch, Pericles, 38.
Эти надписи собраны в: Inscriptiones Graecae, Editio minor, vol. IV, Fasc. I, Nos. 121-27. См. также: R. Herzog, «Die Wunderheilungen von Epidauros», Philologus, Supplementary. Vol XXII (1931), №. 3.
Laws, X, p. 909b; ср. также p. 908d и XI, p. 933.
Аттические « tabellae defixionis» были опубликованы Р. Вюншем в приложении к «Inscriptiones Graecae», III. Несколько важных находок было опубликовано позже. См. мою Gesch. der Griech. Rel., I, 757 и сл.
Plato, Cratylus, p. 400 с.
Описана у Павсания, X, 28 и сл.
Frag. 297 в: H. Diels, Die Fragmente der Vorsokratiker, 5. Aufl. (Berlin, 1934—1937), II, 206-207.
Plato, Respublica, I, pp. 330d и сл.
A. Dieterich, Nekyia; Beitrage zur Erklаrung der neuentdeckten Petrusapokalypse (Leipzig, 1893; 2. Aufl., 1913).
F. Cumont, After Life in Roman Paganism (New Haven, 1922), pp. 88 и сл.
Е. Derenne, Les Procès d'impiété intentés aux philosophes a Athиnes au Ve et au IVe siècles avant. J.-C. (Liége, 1930).
Anabasis, III, I, 5 и сл.
Anabasis, V, 6, 16 и сл.
Ibid., III, I, 11 и сл.; см. также VI, 1, 22, и IV, 3, 8 и сл.
Ibid., IV, 1, 23.
Ibid., Ill, 2, 9.
С. Carapanos, Dodone et ses ruines (Paris, 1878), pp. 68 и сл.
Thucydides, VII, 50.
Nicias, 23.
Xenophon, Anabasis, V, 6, 29.
Aeneas Tacticus, Poliorcetica, 10, 4.
Anabasis, VII, 8.
L. Weniger, «Die Seher von Olympia», Archiv für Religionswissenschaft, XVIII (1915), 53 и сл.
Herodotus, V, 90.
Herodotus, VII, 6. См. также H. Diels, «Uber Epimenides von Kreta», Sitzungsbertchte der Koniglich preussischen Akademie der Wissenschaften (Berlin), 1891, Pp. 396 и далее, и H. Bengtson, «Einzelpersönlichkeit und athenischer Staat zur Zeit des Peisistratos und des Miltiades», Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philos.-hist. Abt. (München), 1939, № I, pp. 26 и сл.
Herodotus, VIII, 77.
Текст опубликован в: H. Diels, Sibyllinische Blatter (Berlin, 1890), pp. III и сл.
Thucydides, II, 54, 17, 21.
Plutarch, Nicias, 13.
Pausanias, VIII, II, 12.
Thucydides, VIII, 1.
Aristophanes, Nubes, vs. 332 и схолии; Inscriptiones Graecae, Editio minor, Vol. I, №. 76.
Aristophanes, Pax, vss. 1646 и сл., и схолии.
Equités, vs. 1085, Vespae, vs. 380, и Aves, vs. 988.
Plutarch, Agesilaus, 3.
Diogenes Laertius, II, 12 и сл.; Plutarch, Pericles, 32.
Pericles, 6.
Sisyphus в Nauck, Tragicorum Graecorum fragmenta, pp. 171 и сл.
Frag. 5 в Diels, Fragmente der Vorsokratiker, II, 316.
Frag. 4 в Diels, Fragmente der Vorsokratiker, II, 265.
Nubes, vss. 399 и сл.
De somniis и De divinatione in somniis.