Каларадская пушча

СЕВЯРЫН КВЯТКОЎСКІ

КАЛАРАДСКАЯ ПУШЧА

З вялікай падзякай жонцы Вользе Квяткоўскай — за падтрымку і любоў

ЧАСТКА І. Порт «Чыжоўка»

1

— Праходзім!

Службовец у лінялым камуфляжы знакам паказаў кірунак на іржавы, у зялёна-сіняватых плямах паўкруглы ангар. На самым версе сядзеў чалавек у карычневай камізэльцы. Чалавек абхапіў адной рукой флагшток, на якім ляніва пагойдваўся сцяг незразумелага колеру, бліжэй да бэзавага з рознымі адценнямі малінавага. Выглядала, што вецер і дажджы зрабілі сваю справу, і сцяг даўно пара мяняць на новы.

Другой рукой чалавек у камізэльцы трымаў шчотку. Нахіліўшыся долу, чалавек шмараваў прывараныя па цэнтры пад дахам вялікія літары «ГОРАД-ГЕРОЙ». Ніжэй вісела шыльда «Пункт пропуску «Порт «Чыжоўка».

Пасажыры баржы моўчкі пацягнулі свае торбы, баулы і заплечнікі. Службовец быў падпісаны на спіне словамі «Таможэнные вайска».

— Хто с аружыем — у первае акно. Там здадзіце ў камеру храненія. Астальные ва втарое, трэцяе, пятае, шостае і дзявятае.

Ад трапа да раскрытых варотаў ангару ўздоўж праходу стаялі аўтаматчыкі. Па дзесяць з кожнага боку. З даху ангару, з краёў, за натоўпам таксама сачылі ўзброеныя людзі. Праход быў шырынёй метраў пяць, даўжынёй — каля дваццаці.

Пасажыры пачалі штурхацца-сунуцца. Зачартыхаліся, зажартавалі і заабураліся адначасова. Паціху сталі ўтвараць лініі чэргаў. Ці не траціна перашыхтоўвалася да першага акенца, якое для ўладальнікаў зброі.

За ангарам удалечыні былі бачныя апошнія паверхі дамоў, на якія нібы надзелі касматыя шапкі ці то водарасцяў, ці то лісця розных адценняў зялёнага. У шараватым не­бе раўлі, нібы быкі на бойні, бакланы. Смярдзела гнілымі малюскамі. Пачынаўся новы дзень.

Да трэцяга акна на пачатак чаргі спакойна пасунуўся мужчына на выгляд гадоў трыццаці. Кароткая стрыжка, джынсавая бейс­болка, светла-русыя валасы, сярэдні рост, байка-неліняйка, штаны з самапальнымі адыдасаўскімі лампасамі, берцы, заплечнік сярэдніх памераў — літраў на пяцьдзясят. Вастраватыя рысы твару і шэрыя вочы. З-пад байкі на шыі вытыркаўся кавалак татушкі — зоркі-знічкі. Левае брыво пасажыра было пасечанае шнарам. Твар — загарэлы і абветраны. Гэта быў Дзікун.

Насамрэч новапрыбылага ў Горад-Герой звалі Стась, але на імя яго клікалі толькі кабеты падчас інтыму. Калі скарочана. А яшчэ службоўцы падчас праверкі дакументаў — поўнай формай. Мянушку Дзікун Стась атрымаў у глыбокім маленстве. Дзесьці тут, на берагах ракі Свіслачы. Зрэшты, Дзікун гісторыю слаба памятаў, а дэталі ведаў са словаў дарослых. Трохгадовы Стасік уцёк з дзіцячай пляцоўкі да вады, дзе на яго напаў гіганцкі сінякрылы вадзяны пацук. Драпежнік вагой і памерамі быў з малога, калі не болей.

Крылы дапамагалі пацуку некалькі секундаў трымацца метра на паўтара над зямлёю. Атака, малы ўхіліўся, пералёт, атака, зноў малы адскочыў, але драпежнік даў рады зачапіць кіпцюром брыво хлопчыка. Урэшце Стасік намацаў пад нагамі кавалак арматуры, схапіў і засадзіў пацуку проста ў вока. Фінал бітвы бачыў дарослы мінак, які пабег па адхоне берагу на дапамогу дзіцяці. Калі мінак перадаваў Дзікуна бацькам, хлопчык быў вельмі спакойны. Успатнелы, перапэцканы крывёю, засяроджаны і спакойны.

— Адкуда? — чалавек у камуфляжы, які сустрэў баржу, ужо вызіраў з акенца будкі на ўваходзе ў ангар.

— Хутары каля Кругоў за Магілёвам.

— Адзін рукзак тока? Чаго так слаба?

— Я тока на свадзьбу.

— Дакументы.

Дзікун залез пад рэмень на штанах, пакорпаўся і выцягнуў з прышытай знутры кішэні ў чатыры разы складзеную паперу, запакаваную ў некалькі слаёў поліэтылену.

— Ты б яшчэ ў сраку засунуў... Чаго на баржы не разматаў? Первы раз штолі ў Горадзе-Героі? Не прыдупрыдзілі?

— Первы.

— Кансервы. Так. Савет пасяленія Кругі сьвідзецельствует, што... Станіслаў Мікалаевіч Рабянок... Ці Рабёнак? Ці дзіцёнак?

Службовец рагатнуў.

— ...Адпячатак пальца. Пакажы палец. Пахожа. Давай прыглашэніе.

Разгарнуў.

— Прыглашаеца на свадзьбу... тра-ля-ля... Марына Іванаўна Петрушкевіч... дом, уліца, чысло, подпісь. Есьлі ты не быў у Горадзе-Героі, як цібя знают тада?

— Эта маёй мамы падруга, яна выходзіць за нашага — за кругоўскага, ён і перадаў бу­магу.

Службовец сплюнуў сабе пад ногі.

— Ішчо адзін на ПМЖ жэніцца. Ты да нас надоўга? Сам усьпееш прыжаніцца?

Гыгыкнуў. Распісаўся ўверсе паперы, паставіў дату. Штосьці перапісаў сабе ў сшытак.

— Дзяржы. Ідзі на дасмотр. Стой! Які-які адрас? Падшыпнікавы праезд? Там ужо ніхто не жыве, заліла яго даўно. Ідзі, знойдзеш Марыну Іванаўну на свадзьбе. У нас іх альбо ў «Турысьце» гуляюць, альбо ў «ДК МАЗ».

Дзікун пасунуўся ўглыб ангару, а «таможэнныя вайска» павярнуўся назад, дзе ў пакойчыку, дакладней, адсеку, агароджаным тонкімі сталёвымі лістамі, сядзеў за пластыкавым сталом з абадраным надпісам «Coca Cola» такі самы «таможэнныя вайска». Працаваў з дакументамі.

— Мікалаіч, дзяржы, хай правераць, што за Марына Іванаўна Петрушкевіч з былога Падшыпнікавага праезда 3.

2

— Сука. Мы адпомсцім.

Мужыкі ўхвальна кіўнулі галовамі. Чала­век дваццаць абступілі расказчыка і слухалі.

— Удар у човен знізу — човен моцна хіснуўся. Прыкіньце? З-пад вады высунуліся дзесяць багроў... ну, можа троху меней, і рэзка нахілілі борт амаль да самай вады. Прыкіньце? Ды там адзін толькі борт паўтара метра вышынёй! А яшчэ мачта з ветразем... Ну што вам казаць — вы ж ведаеце, якія ў нас экспедыцыйна-рыбацкія чаўны — здаарооовыя! У хвалях мільганулі чорныя, нібы гіганцкія п'яўкі, целы. Я сам бачыў — трындос якая жудасць! Экіпаж раз — і ляснуўся ў ваду. Увесь, цалкам і адразу. Хлопцы, дзве секун­ды! Усплёскі, каламеса, кроў. Такія, знаеце, бурбалкі крывяныя пайшлі. Наш човен быў метраў на пятнаццаць ззаду. Мы буйнакаліберны страламёт завялі, але ж куды ў каго страляць? Там жа нашы! Падграбаем — сем трупаў. Плюс адзін іхны. Мы нашых у човен, а іхнага прывязалі да кармы ды пацягнулі да берагу. Выгружаемся на пляжы каля гавані, а «п'яўкі» той няма! Застаўся адно гідракасцюм. Абсалютна пусты. Што цікава — без кіслародных балонаў. Касцюм з дзіркай у раёне сэрца ад удару нажом. Думаю, што адзін з нашых рыбакоў пырнуў. З касцюма палілася вада. І ўсё. Больш нічога: ні крывінкі, ні вантрабінкі. Сукі...

Мужыкі кіўнулі галовамі.

— Хлопцы, Рамонку нашу першай у ваду кіданула, — удакладніў расказчык.

— А Дзікун? — спытаў адзін з мужыкоў.

— А што Дзікун, — адказаў расказчык, — нічога. Такі разгублены на носе стаяў, пакуль там нашых мардавалі.

— Дык зусім ніяк нічога? — перапытаў хтосьці з натоўпу.

— Нічога.

— А вы не разгубленыя былі?! — выгукнуў яшчэ адзін з прысутных.

— А мы што? Мы ж не Дзікун, — расказ­чык уключыў апраўдальную інтанацыю.

Размова адбывалася непадалёк ад развітальнай цырымоніі з загінулымі рыбакамі і Рамонкай, якая суправаджала першы экіпаж. Людзі сабраліся ў цэнтры Добрага Месца — сталіцы выспы Новая Зямля. Спачатку горад хацелі назваць Новы Змест, маўляў, «новы змест на новай зямлі» — гэта «так паэтычна і сімвалічна!». Але пачаліся спрэчкі пра форму, новая яна ці старая, таму спыніліся на нейтральнай назве Добрае Месца.

Цяпер вось на Полацкай плошчы пад Менскай гарой сабраліся каля трох тысяч чалавек. На гары — копія вежаў Наваградскага замку, пад гарой — копія Вострай Бра­мы, а па цэнтры плошчы — Камень-Знічка, які ў народзе клічуць проста — Валун. На ім выбітыя імёны ўсіх жыхароў Новай Зямлі — каля пяці тысяч. У цэнтры Валуна выяўлены герб Новай Зямлі: уласна знічка — васьміканцовая зорка — з упісаным у яе цэнтр роўнабаковым шасціканцовым крыжам. А таксама дэвіз «Мы яшчэ вернемся!». Людзі верылі, што калі-небудзь вернуцца ў Менск, з якога сышлі пасля Вялікага Выбуху, па якім пачала прыбываць Вялікая Вада. Цягам трох гадоў сусветны акіян падняўся на 199 метраў. Паводле разлікаў навукоўцаў вада пачне адступаць прыблізна праз дзесяць гадоў ад цяперашняга часу.

А пакуль дабрамесцы і прыбылыя з аддаленых паселішчаў Новай Зямлі развітваліся са сваймі суграмадзянамі. Смерць тут, на Новай Зямлі, — надзвычайнае здарэнне. Тут людзі самі не паміралі, толькі калі гінулі ў бойцы з драпежнымі звярамі ці прышлымі ліхімі людзьмі. Таму на другім баку Валуна было не больш за сто пяцьдзясят імёнаў.

— Дарагія суайчыннікі, суродзічы! Ды што там — сям'я! Мы планавалі сёння тут, каля Валуна, традыцыйна адзначыць чарговыя ўгодкі нашага сыходу з Менску, каб знайсці свой новы дом.

На імправізаванай трыбуне над Каменем-Знічкай прамаўляў цяперашні кіраўнік супольнасцяў Новай Зямлі — вялікі ачольнік пан Віктар Абулькевіч.

— Знайсці такі дом, дзе мы б маглі спакойна жыць і гадаваць новыя генерацыі дзеля таго, каб урэшце вярнуцца на нашу радзіму — у Менск — абноўленымі!

«Пракачанымі», — хмыкнуў хтосьці ў натоўпе.

— Мы шмат заплацілі за наш спакой. — Пан Абулькевіч паказаў рукой на адваротны бок Валуна. — Злыдні з розных бакоў спрабавалі захапіць нашу Новую, і ўжо даўно любімую, Зямлю. Мы прыйшлі сюды знясіленымі, але перакананымі ў тым, што пераможам. І мы перамаглі. Мы адбудавалі цывілізацыю. Мы маем электрычнасць, чыстую ваду, жывёлагадоўлю.

Пан Абулькевіч задумаўся на секунду: што яшчэ мелася прагрэсіўнага на Новай Зямлі?

— Мы маем выдатнае войска.

Пан, які стаяў побач з вялікім ачольнікам, штосьці прашаптаў на вуха прамоўцу. Абулькевіч згадаў, з якой нагоды стаіць на трыбуне.

— І вось сёння мы развітваемся з квеценню нашага народу, новага народу, лепшага народу. З найлепшымі прадстаўнікамі леп­шага народу, які... Якія — нашы героі застануцца з намі ў сэрцах назаўжды!

Развітальная імпрэза канчалася. Сваякі і блізкія сябры загінулых на чаўнах павязуць целы да колішніх гарадоцкіх могілак, якія цалкам сышлі пад ваду — як і ўсё мястэчка Гарадок Віцебскай вобласці. Да нябожчыкаў прывяжуць камяні з імёнамі і датамі жыцця і пусцяць на дно. На ваду пакладуць вянкі з кветак, з васковымі свечкамі на іх. Так прынята.

***

Пасля праверкі дакументаў Дзікун чакаў у чарзе дагляду рэчаў і круціў у галаве фраг­менты падзеяў месяцавай даўніны. Тыя, хто арганізаваў напад, мусілі быць дзесьці тут — у Горадзе-Героі. Іншых варыянтаў не было. «Яны нас знайшлі! А мы знойдзем іх!» — заявіў пан Фларыян Корд, якога паўжартам называлі імем па бацьку — Альгердыч. Паўжартам, бо ў супольнасцях Новай Зямлі імя па бацьку не практыкавалася, ветлівы зварот быў «пан», «пане», «пані», «панове». Корд — не псеўданім, а сапраўднае прозвішча — ад тыпу кароткай шаблі ў сярэднявечнай Усходняй Еўропе. Альгердыч, старэйшы сябар і настаўнік Дзікуна, здавалася, нарадзіўся не адну сотню гадоў таму, столькі ён усяго ведаў пра жыццё. А пан Фларыян, як і большасць тых, хто ў дарослым узросце дабраўся з Менску да Новай Зямлі, не выглядаў на свае гады. Вось Дзікун са сваймі аднагодкамі рос і змяняўся з аблічча. А старэйшыя — нібы закансерваваліся ва ўзросце, у якім заснавалі Добрае Месца. Загадка прыроды.

Хоць яшчэ большай таямніцай прыроды сталіся непрадказальныя кліматычныя катаклізмы. Гаворка — найперш пра новы водны свет. Адлегласць тры кіламетры па вадзе чо­вен мог ісці паўгадзіны, а мог — тры дні ці нават тры месяцы. А мог і нікуды не дайсці. Тут, напрыклад, такое надвор'е, а за пяць кіламетраў — зусім іншае. Тут пячэ, там цячэ: раптам навальніца, і раптам яе няма.

Спакойная вада, і — знянацку смерч, здатны засмактаць у сябе цэлую вёску на плывучым востраве. Тут лютуе шторм, а за дзвесце метраў вада застаецца ціхаю. Прагназаваць не было як.

Людзі шукалі больш-менш спакойныя мясціны для падарожжаў па вадзе. Спакойныя — гэта значыць, там радзей утваралася прыродная небяспека. Такія водныя трасы зваліся фарватарамі. Трывалых у часе, амаль нязменных фарватараў было зусім мала. Вакол выспаў Новай Зямлі меўся толькі адзін чысты кірунак — на былы Віцебск. Як выглядала жыццё ў астатніх напрамках, спраўдзіць не было магчымасці. А вось прыбярэжныя воды былі заўжды спакойнымі. Побач з зямлёй прыродных катаклізмаў чамусьці не здаралася.

Затое на вадзе! Апроч кліматычнай небяспекі ўзніклі новыя пагрозы ад флоры і фаўны. Напрыклад, шаблязубыя зайцы-плывунцы. Яны вандравалі, скачучы між бярвёнаў, выспачак са смецця і друзу, кінутых чаўноў, вершалінаў дрэваў і дахаў дамоў, якія тырчэлі з вады. Пры неабходнасці зайцы маглі праплысці па вадзе да кіламетра. Яны падбіраліся да ахвяры бязгучна, зграяй ад пяці да пятнаццаці жывёлінаў, накідваліся і не пакідалі ад здабычы нічога, нават самых цвёрдых касцей.

На зайцоў-плывунцоў палявалі падводныя звяругі. Найперш гіганцкія марскія выдры, свінавасьміногі, а таксама вялікія зубастыя крэветкі. Пакуль заяц у вадзе, ён безабаронны. Каб туша зайца кілаграмаў на трыццаць-сорак знікла за пару хвілінаў, хапала сарака-пяцідзесяці зубастых крэветак.

Вялікія зубастыя крэветкі часцяком хадзілі велічэзнымі — на тысячы асобінаў — касякамі. Рыбакі Усходнепалескага мора здабывалі крэветак тралам у прамысловых маштабах. Трал быў зроблены з вельмі моцнай сталёвай сеткі. Галоўнае — адразу на па­лубе апарыць здабычу кіпнем.

Чыстая вада — для вялікіх караблёў. Чыстая вада дае магчымасць хутка перасоўвацца, бо там найбольш фарватараў. Дзе былі касякі зубастых крэветак — не бы­ло дробнай рыбы. Затое былі вялікія істоты, якія палявалі на крэветак: свінавасьміногі, вугры-цмокі, скаты-бегемоты (у народзе іх празвалі «гіпаэсэсаўцамі»), шчупакі-акулы і ляшчы-быкі... У прыбярэжных водах — марскія бабры, здаравушчыя, як мядзведзі.

***

Пасля пахавання Дзікун сядзеў у кавярні «Трэці Статут» на скрыжаванні вуліцы Усяслава Чарадзея і бульвара Вітаўта Вялікага і згараў ад сораму і роспачы. Псіхаваў пад словы з папулярнай песні:

«Катуй мяне, ратуй мяне,

Катуй мяне, ратуй мяне,

Катуй мяне, ратуй мяне-е-е!..»

Яны з Рамонкай толькі-толькі пачалі гуляць разам. Літаральна напярэдадні ўпершыню ўзяліся за рукі, акурат сёння Дзікун планаваў першы пацалунак, і вось...

Дзікун кідаў нажы і сякеры ў сцяну насупраць. «Няма чым працаваць, — паскардзіўся шэф-кухар уладальніку кавярні, пану Андрэю. — Пятнаццаты раз слухае і інструменту не аддае». Жылісты дзядзька з пшанічнымі вусамі, пан Андрэй моўчкі падышоў да сцяны, складзенай з бярвёнаў, павымаў кухарскі рыштунак, перадаў шэфу, прынёс Дзікуну травяную гарбату і падсеў да ста­ла — маральна падтрымаць вядомага ўсяму Добраму Месцу, ды што там — усёй Новай Зямлі і прылеглым тэрыторыям, чалавека. Дзікун абхапіў рукамі галаву і цяжка выдыхнуў з сябе: «Тры-май-ся за по-руч-ні...»

«Трымайся за поручні!» — любімая фра­за Дзікуна. Дзікун ніколі ў рэальным жыцці не бачыў не тое што поручняў, але грамадскага транспарту наагул. Але Дзікуна быў развесяліў расповед Альгердыча пра тое, што некалі ў Менску дзяржаўную арганізацыю «Менсктранс» завалілі тысячамі лістоў і тэлефанаванняў: абураныя менчукі фактычна крычалі: «Вы што — нас за поўных ідыётаў лічыце?!» А ўсіх клопатаў было, што нейкі дробны клерк склаў такі тэкст, які круціўся ў тралейбусах і аўтобусах: «Шаноўныя пасажыры, падчас руху трымайцеся за поручні, якія спецыяльна для гэтага прадугледжаныя». «Не, блін, мы на поручнях бялізну сваю развесім сушыцца!» — абураліся пасажыры.

Дзікун быў апантаны Менскам. З дзяцінства чытаў і глядзеў усё, што было ў Новым Месцы датычнага Менску. Тэксты і фоткі, гісторыю і сучаснасць на момант сыходу старэйшых у пошуках новай зямлі.

Тры-май-ся за по-руч-ні... У жыцці Дзікуна была ўжо аднойчы невыносная роспач. Яе перажыў шмат гадоў таму — неўзабаве пасля інцыдэнту з вадзяным пацуком. Памяць падкідала ўспаміны кароткімі выбліскамі. Будынак аэрапорту, шмат людзей, нервовыя крыкі. Мама трымае Стасіка за руку. Тата цягне за сабой валізу. Дзікун з бацькамі — у канцы чаргі на чартарны рэйс Менск — Сант'яга-дэ-Чылі. Апошні самалёт, які мусіць пакінуць аэрапорт «Менск-2». Ва­да падступіла да самай узлётнай паласы. Салдаты адціскаюць аўтаматамі тых, хто не паспеў ускочыць у апошні вагон, у сэнсе — самалёт. З дынамікаў ідзе апавяшчэнне пра тое, што з вайсковага аэрадрому ў Мачулішчах, прадмесці Менску, таксама ладзіцца эвакуацыя ўсіх ахвочых. Гэтыя дэталі Дзікун дазнаўся пазней ад старэйшых, калі падрос, а ў памяці круціліся адно карцінкі штурханіны і поціск напружанай рукі мамы. Малы вос­тра адчуваў неверагодную пагрозу, крычаў, каб папярэдзіць, але бацькі, відаць, думалі, што ён проста баіцца агульнай панічнай атмасферы. Рука мамы літаральна на імгненне адпусціла Стасіка, і малога хтосьці адразу падхапіў. Гэта быў вайсковец з ачаплення. Ён перакінуў хлопчыка камусьці з натоўпу. Маці залямантавала, салдаты закрылі праход. Ні туды, ні сюды больш ніхто не змог прайсці.

Тады быў толькі адчай, малы не мог патлумачыць дарослым, што загадзя адчуў небяспеку. А цяпер Дзікун згараў не толькі ад роспачы, але і ад сораму — бо ён быў бачуном.

Як бачун Дзікун мусіў угледзець пагрозу смерці, якая прыйшла з-пад вады і забрала Рамонку і сяброў-рыбакоў. Бачуны наўперад адчувалі небяспеку з адносна блізкай адлегласці. «Бачуны», казалі людзі. Насамрэч ніякія карцінкі перад бачунамі не паўставалі. Кшталту, праз секунду сабака ўкусіць чалавека, ці праз хвіліну пачнецца атака бандытаў, ці праз пяць хвілінаў у кагосьці ўдарыць маланка.

«Штосьці будзе, — спрабаваў тлумачыць Дзікун, калі ў яго пыталі, як ён адчувае небяс­пеку. — Першы раз ты не ведаеш канкрэтна, што. Калі небяспечнае здараецца, адразу ў свядомасці фіксуецца нібы хімічная фор­мула. І ты яе запамінаеш назаўсёды. Стрэл са зброі, рык звера, утварэнне віра... Наступны раз пры прадчуванні такой небяспекі формула ўсплывае ў мяне з памяці за некаторы час да падзеі: секунды ці хвіліны. І тады я магу папярэдзіць.

Крыніца пагрозы можа змяніць канфігурацыю. Напрыклад, злачынец дасць пас напарніку, і куля прыляціць з іншага дула, а значыць, па іншай траекторыі, чым ты прадбачыў, альбо драпежнік вось-вось кінецца, але трапіць у пастку, таму прадчуванне нападу спрацуе ўхаластую, — Дзікун шукаў вобразы, каб патлумачыць, што бачуны не ўсёмагутныя. — Калі небяспека для бачуна новая, то застаецца спадзявацца на шацунак, на тое, што ты правільна ўгадаеш удар. Як брамнік падчас пенальці».

Бачуны складалі базы формулаў небяспек, абменьваліся імі. Інфармацыю перадавалі зразумелымі толькі ім гукамі і жэстамі і — галоўнае — малюнкамі-іерогліфамі. Скрасці таямніцу бачуноў было немагчыма. Бо звычайны чалавек не мог успрыняць, а бачун не мог перавесці свае веды ў звыклае для людзей кадаванне.

Вельмі хутка людзі з мінулага, да ката­строфы, жыцця высветлілі, што чым бліжэй чалавек быў да Вялікага Выбуху па часе нараджэння, тым лепш ён адчуваў небяспекі. Так сталася, што тым дарослым, які ўбачыў бой малога Стасіка з сінякрылым вадзяным пацуком, быў Альгердыч. Гэта ён досыць хутка здагадаўся пра незвычайную здатнасць хлопчыка. Стасік вырас найлепшым бачуном. Бо быў адзіным, чыё нараджэнне супала з момантам, калі адбыўся Вялікі Выбух.

Усе астатнія, хто прыйшоў на свет адразу па­сля Вялікага Выбуху, таксама мелі здольнасці бачуноў, але ў крыху меншай ступені.

Дзікун вучыў малодшых сяброў з дарам бачуноў. Напрыклад, як адрозніваць фонавыя небяспекі. Вось проста нядобры па жыцці чалавек, а вось канкрэтны зламысны намер, які ад яго сыходзіць. Ці вось — стан­дартная прыродная пагроза, а гэта — невядомы прыродны катаклізм.

«Гады трэніровак і інтуіцыя, якая вынікае з жыццёвага досведу і аналітычных практыкаванняў, — падмурак поспеху бачуна», — так тлумачыў сваю работу Дзікун, калі навучаў маладзейшых.

Сярод іншага, бачуны суправаджалі рыбакоў, каб абараніць іх ад пагрозаў з боку людзей і прыроды. І вось Дзікун сядзеў у «Трэцім Статуце» і не глядзеў у вочы сябрам — вінаваціў сябе за тое, што прапусціў пагрозу «чорных п'явак». Прапусціў, бо не адчуў. Нічога. Нуль. А гаспадар кавярні пан Андрэй, акуратна падбіраючы словы, тлумачыў, што і Рамонка таксама была бачунняй. Можна было б спісаць сітуацыю на тое, што яна мела дар меншай магутнасці, але калі два бачуны адначасова... Значыць, усе разам сутыкнуліся з чымсьці новым, абсалютна не ўласцівым для ваколіцаў Новай Зямлі. Таму няма каго за што вінаваціць.

3

Калі б хто-небудзь стварыў глабальны рэйтынг падполляў, Менскае магло б прэтэндаваць на самае экстраардынарнае. Рэч у тым, што Менскае падполле ўтварылася не з пачаткам баявых дзеянняў, а ў чаканні вайны. ІІІ сусветнай вайны. Ніхто не сумняваўся, што вось-вось мусіць пачацца, але як канкрэтна? Ворагі адразу бабахнуць ракетамі ці пяройдуць у наступ малымі групамі ва ўніформе без апазнавальных знакаў? Зрэшты, галоўны «ікс» у раўнанні быў у цэнтры Менску: на чыім баку ў глабальным канфлікце будуць улады? А найперш, уласна, чыны Міністэрства абароны. Паколькі з адкрытых крыніцаў было зразумела, што многія генералы прададуць сваю краіну за нядорага, то спачатку ўтварыўся Супраціў, а вось з яго крыху пазней сфармавалася Падполле.

Калі Дзікун вырас, ён пэўны час нёс памежную варту разам з Альгердычам на базе ў Білева, колішнім мікрараёне Віцебску. Гэта была такая заморская, насамрэч запраліўная, тэрыторыя Новай Зямлі. Дзікун як бачун дапамагаў адбіваць напады бандытаў, якія прыходзілі з боку Веляшковічаў і Лёзна. А таксама Ваўкоў, Брусоў, Шапак і Задняй. Гэта ўжо за колішняй усходняй мяжой. У першыя гады, як пачалося фармаванне супольнасцяў Новай Зямлі, госці са зброяй не спынялі атак.

А на поўдзень ад Білева ляжала мноства выспаў. Ад незлічоных драбнюткіх да некалькіх вялікіх. Найбліжэйшай была самая аграмадная, якая звалася Талачынскай, — кавалак сушы, які застаўся ў межах былых ды існых мястэчак: Круглае, Друцк, Шчацінка, Талачын, Усвіж-Бук, Абольцы, Латыгаль, Юрцава. Вада між Білевам і Талачынскай выспай была адзіным уваходам у акваторыю Новай Зямлі.

Талачынская выспа — у некалькі разоў большая за Новую Зямлю, але мала заселеная. Пераважна дробнымі бандыцкімі групоўкамі, якія рабавалі хутаранаў з невялічкіх выспаў. А таксама шукалі здабычу па гарадах, якія самі нібы выспы вытыркаліся з ва­ды. Ды хоць бы Жодзіна са сваім аграмадным БелАЗам. А дадай туды яшчэ шчыльныя рады дзясятка заводаў, а дадай мікрараёны шматпавярховікаў. Было дзе і што здабываць! Толькі ведай фарватары ды пільнуй, каб не закрыліся. Калі на заводах найперш шукалі каштоўныя металы, то па жылых да­мах выглядалі прыдатную для ўжывання побытавую тэхніку. І каштоўныя металы, зноў жа. Усё перапраўлялася кантрабандай у Горад-Герой.

Апроч Дзікуна ў Білеве разам з салдатамі неслі варту іншыя бачуны. Сядуць маладыя хлопцы і дзеўкі пасля змены каля вогнішча, а тут і Альгердыч падыдзе. Хтосьці запаліць, хтосьці трынькне на гітары, а пасля хтосьці папросіць: «Пане Фларыяне, а распавядзіце, калі ласка, як вы ў Падполлі змагаліся». «Ну як змагаліся, — пачне Альгердыч, відавочна задаволены ўвагай, — мы рыхтаваліся».

Яшчэ да Вялікага Выбуху Альгердыч быў сувязным з адной з групаў, што схавалася ў падземным Менску. Працаваў у рэстаўрацыйнай майстэрні мастацкага музею. А гэта значыць, што ён камунікаваў не толькі з навуковымі супрацоўнікамі-мастацтвазнаўцамі, але з вялікім колам прыватных заказчыкаў. Ідэальны сувязны. Проста ў цэнтры гораду ў сябе на рабоце сустракаўся з кліентамі. А кліенты былі розныя: ад чорнага капача да калекцыянера, ад нуварыша-пакупніка да прафесійнага гандляра антыкварыятам. Усе ўзросты, полы, сацыяльныя становішчы.

Усе роўныя перад майстрам-рэстаўратарам, «як у лазні ці аўташколе». Хто ні зойдзе — западозрыць хоць у чымсьці практычна немагчыма. Напрыклад, ва ўдзеле ў Супраціве.

Задача нумар адзін падпольшчыкаў бы­ла ў тым, каб захаваць сябе для чаканых баявых дзеянняў. Для большай эфектыўнасці спачатку трэба было выканаць зада­чу нумар нуль: высветліць, хто канкрэтна будзе на чыім баку ва ўладных структурах, калі вайна пачнецца. Адпаведна, зразумець, як сябе паводзіць з пачаткам баявых дзеянняў. Ці трэба будзе выходзіць з Падполля, каб падтрымаць уладу ў змаганні з агрэсарам, ці наадварот — застаючыся ў Падполлі, ударыць у тыл здраднікам радзімы. Пакуль чакалі канкрэтыкі, абжывалі метро, калектары, пераходы між заводамі і нават між дотамі часоў папярэдняй — ІІ сусветнай — вайны. У Менску было дзе разгарнуцца пад зямлёю.

А над зямлёй... А над зямлёй адна з канспіратыўных кватэраў мясцілася ў раёне плошчы Перамогі, вокнамі на раку Свіслач. Недалёка на пагорку быў бачны масіўны будынак Міністэрства абароны. Кватэру ў гэтым месцы знялі выпадкова, проста прапанова падалася выгаднай. Але ўдзельнікі Супраціву жартавалі, маўляў, знялі «спецыяльна для натхнення» — каб мець перад вачыма аб'ект інтарэсу. Кватэру замаскіравалі пад блатхату.

Нават калі спецслужбы і ладзілі праслухоўванне, яны ўсё роўна не маглі пачуць тых важ­ных размоваў, якія вялі міжсобку падпольшчыкі: у гармідары крыкаў, рогату і няроўных песень, што часта пачыналіся, але рэдка даводзіліся да канца. Кутняя кватэра не межавала наўпрост з іншымі. А таўсценныя «сталінскія» сцены ахоўвалі падпольшчыкаў ад канфлікту з суседзямі. Такая тактыка маскіроўкі дала найбольшы плён. Групы, якія абіралі для сябе іншыя віды канспірацыі, больш цярпелі ад выкрыцця і пераследу.

Неяк Альгердыч чарговы раз уздымаўся па нестандартна высокіх прыступках туды, на самую верхатуру, дзе сябры па барацьбе ўжо нарэзалі закускі, адкаркавалі бутэлькі і падрыхтаваліся да сур'ёзнай — на ўсю ноч — работы.

У рэдкіх выпадках, калі трэба было працягнуць і рана ранкам, недалёка — каля крамы «Акіян» — дзень і ноч працаваў шапік «Хутка-смачна» (у народзе «Хутка-брыдка») з півам і хот-догамі, якім далі мясцовую менскую назву — «хадуны». Альгердыч для сябе жартам называў «хадунамі» публіку, якая таўклася каля шапіка а пятай раніцы.

Альгердыч зайшоў у кватэру і ўбачыў яе — Зулю. Пазней менавіта выведніца Зу­ля здабудзе найбольш каштоўную інфармацыю, якая паўплывае на хаду дзейнасці ўсяго Супраціву. А пакуль Зуля сядзела ў коле мужчынаў і трымала бутэльку віскі ў руцэ. У класіфікацыі аднаго з Зулевых паплечнікаў па змаганні, «у жанчыны адсутнасць жопы кампенсуецца высока задраным носам». У Зулі і жопа была што трэба, выпуклая і пругкая, і нос быў задраны. Ну як нос — носік.

Рост у Зулі быў ніжэйшы за сярэдні. «Не, не так, — сказаў Альгердыч. — Калі шчыра, малюпасенькая ростам, цыцкастая, дупастая, энергічная кабетка, у якой рот не закрываецца ні на імгненне. І якая можа ўліць у сябе неверагодную колькасць алкаголю, усё вакол перавярнуць і разбамбіць і пры гэтым застацца на нагах. Вось такая была Зуля».

Каштанава-мядзяна-брунецісты колер гус­тых валасоў быў натуральным. Вочы змянялі адценне ад татальна — на ўсю зрэнку — цёмна-карычневага, амаль чорнага, да залаціста-карычневага ў зеляніну. Ні ад асвятлення, ні ад прыняцця якіх-небудзь рэчываў змена адцення вачэй не залежала. Зуля выказвала меркаванне, што ў такі спосаб выяўляюцца патаемныя жаданні, якіх яна сама не фіксуе. У залежнасці ад настрою Зуля магла выглядаць дзевачкай-прыпевачкай, а магла быць кабетай «я вас усіх з'ем, сукі».

У вечар знаёмства з Альгердычам Зуля накаціла грамаў трыста пяцьдзясят і пачала спяваць песні ўласнага сачынення. Пра любоў, каханне і змаганне. Паціху, паціху, усё галасней, а пасля Зуля ўхапілася за гальштук сувязнога з аддаленай ускраіны гораду і пацягнула яго ў калідор, а адтуль у туалет. Зулю спынілі.

Зуля ледзь не перасварыла ўсіх мужчынаў, прычым ніхто не зразумеў прычыны. Зуля выліла сабе на галаву кухаль піва, змяшала ў сабе ўсе напоі, што былі на стале. Зулю выцягвалі з акна, у якое яна раўла яшчэ нядаўна мілагучныя песні. Яна паспрабавала залезці на стол, на шафу і ў штаны ўсім прысутным, а пасля захрапла ў суседнім пакоі, і дзелавая сустрэча працягнулася.

Поўнае імя Зулі было Сузана Анатолеўна Шубзда, але пра гэта ведалі хіба бухгалтары, якія налічвалі ганарары. Працавала Зуля на палову стаўкі рэдактаркай навінаў незалежнага інтэрнэт-рэсурсу «Белоп», працавала з дому. А раз на тыдзень — аператаркаю крану на ток-шоу галоўнага каналу дзяржаўнага тэлебачання. Шэсць дзён на тыдзень пасля абеду была вольная. Час запаўняла тым, што вяла ўласны відэаблог пад назвай «Сама не свая». Пра «нечаканыя знаёмствы з цікавымі людзьмі ў незвычайных месцах».

У адно незвычайнае месца Зуля трапіла на заданне падполля — у вайсковае інфармацыйнае агенцтва «Баец». Спачатку было нечаканае знаёмства, а пасля ўжо заданне. З цікавым чалавекам генерал-маёрам Ціцюкіным Зуля перасеклася ў прыёмнай прыватнага венералагічнага кабінету.

Зуля любіла і ўмела бухнуць так, што мужыкі ў радыусе кіламетра выстройваліся ў чаргу, каб правесці юную мадам дадому. А больш за ўсё ў жыцці відэаблогерка любіла экстрэмальны секс з незнаёмцамі. Пра секс пасля ў дэталях распавядала на ю-т'юбе, праз што зрабілася дзіка папулярнай у падлеткаў. Але ў рэальным жыцці блогерку цікавілі сталыя мужчыны. Сталыя мужчыны відэаблогаў не глядзелі, пра вядомасць Зулі ў інтэрнэце не ведалі, таму аддавацца свайму хобі яна магла не асцерагаючыся выкрыцця і пераследу з боку сваіх выпадковых партнёраў.

Бывала, што Зуля раздавала прызыўныя флюіды, як роўтар раздае беспарольны інтэрнэт.

А бывала, выпраменьвала кропкавы секс.

З Ціцюкіным атрымалася кропкава. Што не адмяняла промні «ўай-фаю», у выніку працы якога палова службоўцаў Міністэрства абароны пачала рэгулярна сустракацца з журналістамі паловы незалежных і дзяржаўных СМІ ў адных і тых самых венеролагаў.

Вось гэтую частку гісторыі і чакалі ад Альгердыча маладыя байцы каля вогнішча, бо кожны раз расповед поўніўся новымі дэталямі і красаваў новымі фарбамі. Адзінае што, Альгердыч ніколі не раскрываў імя Зулі, казаў «адна выведніца». Прычым гісторыю падаваў так, што яна выглядала хутчэй на анекдот уласнага сачынення. На вайсковы гумар.

Аднойчы Зуля засядала з Ціцюкіным у рэстаране гатэлю «Менск». Засядалі яны ўжо не першы дзень — кватэра Ціцюкіна была па дыяганалі праз дарогу, дакладней — праз праспект Незалежнасці, у доме побач з Галоўным паштамтам. А было перад Новым годам.

Генерал квасіў, а Зуля час ад часу адскоквала ў казіно, якое было ў суседняй зале. Ціцюкін пагрузіўся ўжо ў той стан, калі размова з цікавым чалавекам — сабою — бы­ла самадастатковай і змястоўнай. Генерал механічна вымаў з партманета купюру, Зуля механічна яе забірала. Праз кароткі час вярталася, каб забраць наступную. І вось пасля чарговага паходу ў казіно Зуля завалілася ў рэстаран пад руку з новым цікавым чала­векам, высокім падцягнутым джэнтльменам з кароткай стрыжкай.

— Бля-а-а-а!.. Роб-берт-а-авіч! — генерал крыху працверазеў. — Братуха!

— Нікіфаравіч, Валодзя, аааа! Здароў!

Высветлілася, што Ціцюкін і Робертавіч — калегі па службе ў Міністэрстве абароны. Якія не бачыліся ўжо цэлых... цэлых пяць дзён!

— Яна троху трындзючая, калі падап'е, — пазнаёміў Ціцюкін з Зуляй.

— А калі не падап'е? — добразычліва ўдакладніў Робертавіч, які ў казіно не паспеў перакінуцца з Зуляй і трыма словамі.

— Не ведаю.

Сябры-вайскоўцы пачалі прамаўляць то­сты за поспех, за тое, што «ўсё хутка зменіцца», і што «ўсё будзе наша».

Дамоў Ціцюкіна цягнулі выкліканыя з Міністэрства абароны малодшыя афіцэры. А ге­нерал крычаў, што вельмі хутка ўсіх нацягне і ўсіх паставіць ракам. «І цібя, і цібя, і цібя! — тыкаў генерал афіцыянту, ахоўніку, швейца­ру, таксістам каля ганка гатэлю, афіцэрам, якія яго цягнулі. «І вас, і вас, і вас!» — гэта ўжо ў бок будынкаў Дому ўраду, Менгарвыканкаму, Міністэрства ўнутраных справаў, КДБ. «І цібя!» — махнуў рукой Ціцюкін удалечыню перад тым, як адрубіцца.

«Дык вось, Дзікун, — распавядаў Альгердыч, — мы тады не звярнулі на гэтую гісторыю ўвагі. Думаю, па ўсім Менску перад Новым годам такіх генералаў і палкоўнікаў было шмат. Але. Цяпер Горадам-Героем кіруе кароль. Яго ўсе клічуць проста «кароль». Мы думаем, што гаворка не пра манарха. Рэч у тым, што поўнае імя палкоўніка, сябра Ціцюкіна, — Вітольд Робертавіч Кароль».

4

— Мы адзін народ.

Прысутныя на нарадзе ачольнікаў майстроўняў застагналі. Падавалася, што ўсе чулі гэтую фразу стопяцісоты раз. Дзікун у Палацы майстроўняў быў упершыню, а тым больш уявіць сабе не мог, што трапіць у залу нарадаў самых-самых. Відаць, справа не жарт, раз Дзікуну дазволілі чуць перамовы на найвышэйшым узроўні.

А ўзровень быў такі. Сем майстроўняў — сем ачольнікаў. Такая была сацыяльная арганізацыя Новай Зямлі. Ачольнікаў абіралі ўнутры майстроўняў. Абралі ачольнікаў, а ачольнікі абралі вялікага ачольніка. Вось цяпер кожны з ачольнікаў сядзеў пад выявай герба сваёй майстроўні — у цэнтры знічкі пэўны знак: скрыжаваныя мячы, дзве вежы, валошка, човен, воўк. Майстроўня Дзікуна пасярод знічкі мела выяву сонца і месяца разам. Да размовы на найвышэйшым узроўні былі дапушчаныя таксама папярэднія ачольнікі, яны мелі права голасу. Людзей у зале было шмат, бо ачольнікам можна быць толькі два гады. Майстроўні пачалі фармавацца задоўга да Вялікага Выбуху, яшчэ ў мірны час.

— Мы адзін народ, — крыху стомлена, але ўпэўнена паўтарыў сівы пан. Гэта быў ачольнік Уладзісвет, майстроўня нумар тры, «Дзве вежы».

— Пане Уладзісвеце, мы тут сабраліся дзеля іншай нагоды. Мы ведаем ваша меркаванне на тэму адзінства народу, — сказаў вялікі ачольнік пан Віктар Абулькевіч.

—Ты!!! — пан Уладзісвет выкінуў у бок пана Віктара руку, нібы кідануў кап'ё. — Ты ці ўсведамляеш адказнасць за Менск? А за Горад-Герой? Так! Гэта мы вінаватыя ў тым, што Менск раскалолі на дзве часткі. Так! Мы мусім вярнуцца і аб'яднаць народ!

— Пане Уладзісвеце...

— Ты! Не закрывай мне рота! — гэта ўжо на адрас ачольніка іншай майстроўні. — Мы адзін народ! Навошта мы дваццаць сем гадоў таму пакінулі Менск? Ты! — пан Уладзісвет паказаў на Альгердыча. — Ты, Фларыян, казаў, што хочаш уратаваць вось гэтых. — Уладзісвет паказаў на Дзікуна. — Малых бачуноў. Яны выраслі, што нас трымае?

Альгердыч кашлянуў:

— Уладзісвет, а з чаго ты ўзяў, што праз дваццаць сем гадоў мы там камусьці патрэбныя? З нашымі ведамі, з нашымі адкрыццямі, напрацоўкамі. Я быў за сыход найперш, каб мы пачалі з нуля рэалізоўваць наша ўяўленне пра грамадства.

— Мы!!! Мы кінулі наш горад. Наш народ! Мы мусім вярнуцца і дапамагчы! — Здавалася, Уладзісвет ужо нікога не чуў.

Вялікі ачольнік пан Абулькевіч тры разы грукнуў па стале адмысловым малатком — сімвалам улады ў майстроўнях:

— Правам, якое дадзенае мне вамі, справядліва абранымі ачольнікамі, я абвяшчаю тэму галасавання. А менавіта. Ці дэлегуем мы — Рада ачольнікаў — нашага суродзіча Станіслава Рабянка, вядомага як Дзікун, у выведную экспедыцыю ў Горад-Герой з мэтай адшукаць крыніцу пагрозы для Новай Зямлі. А менавіта — высветліць, хто такія «чорныя п'яўкі», як яны апынуліся ў акваторыі Добрага Месца і якую тояць у сабе пагрозу для ўсёй Новай Зямлі. Вам раздадуць белыя і чорныя каменьчыкі. Белыя — «за», чорныя — «супраць». Пан Фларыян Корд мае права двух галасоў, бо, калі раптам хто забыўся, ён першы ачольнік першай менскай майстроўні. Я сказаў.

Пан Уладзісвет узняў руку:

— Паводле старажытнага Закону майстроўняў я прашу перапынку для прыватных кансультацыяў.

— Пятнаццаць хвілінаў перапынку, — абвясціў вялікі ачольнік.

Дзікун сядзеў побач з Альгердычам і час ад часу лавіў фразы, якія даляталі ад удзельнікаў сустрэчы. Відавочна пан Уладзісвет скарыстаўся з магчымасці пралабіяваць свой інтарэс, які агулам супадаў з інтарэсам і Альгердыча, і Дзікуна.

— ...Ён першы з нас, хто вернецца!

— ...Яго нельга адпраўляць, ён не ведае таго свету, тых людзей.

— ...Наадварот, добра што не ведае, бо і ён там нікому не вядомы.

— ...Ён мае фенаменальныя здольнасці. Апроч таго, што ён бачун, ён валодае энцыклапедычнымі ведамі!

Апошняе было чыстай праўдай. Народжаныя падчас Вялікага Выбуху дзеці не мусілі завучваць інфармацыю. Пачутае ці пабачанае хоць бы раз назаўсёды заставалася ў памяці. Ад настаўнікаў у школе патрабавалася толькі маршрутызаваць паток ведаў. Этыка быцця — вось якую дысцыпліну мусілі выкладаць настаўнікі. Рэч, якую не завучыш, як параграф падручніка. Этыка плюс адзінаборствы ды ўменне страляць з дзвюх рук.

За Дзікуна прагаласавалі адзінагалосна. Калі фармальна. Быў адзін голас супраць, але яго закрыў Альгердыч сваім другім дадатковым белым каменьчыкам.

***

Чарга на КПП сунулася марудна.

«Я дзесьці чуў, што вада скора пачне сыходзіць», — прамармытаў сусед з правай каляі. «Ды ладна? — адгукнуліся з-за спіны. — Во дзе гора-бяда, толькі прывыклі да вады, жызьнь наладзілі. А скора?» — «Дзета чэрэз гадоў дзесяць ці мо болей. Ці меней...» — «А, цьху, я думаў дзе ўжо заўтра! Каб заўтра, то куды ісьці? Дзе што браць? А так вада корміць». — «А раней помніш як было?» — «Як?» — «Добра было». — «Што добра?» Сусед з каляі прызадумаўся, што канкрэтна добра. Голас ззаду працягваў: «Цяпер тым даў на лапу, тым, тым — і жыві сабе спакойна, а раней ну яго ў адно месца. Абдзяруць як ліпку, а ў канцы і пасодзюць яшчэ. Не, до­бра — цяпер!»

Згодна з легендай, Дзікун быў насельнікам адной з дзясяткаў дробных выспаў за Магілёвам. Там паўсюль хтосьці жыве. Ці не жыве. А ўсіх не ўведаеш. Хтосьці з хутароў і не вылазіць ніколі. З хутару і з хутару, нават калі плявузгнеш штосьці не па-мясцоваму, здзіву ні ў каго не будзе. Нават калі сільна вумнае слова ўжывеш. Мала ці хто на хутарах жыве? Ды хоць былы прафесар універсітэту.

Рэчы ў вандроўку закуплялі ў дзядзькі Фэлюся, які жыў у сваім аграмадным до­ме на вадзе. Дакладней, дом — на плыце, а плыт — на вадзе. Плыт з двума маторамі. І паліва заўжды да іх было — газ. Яго набывалі ў Горадзе-Героі купцы, якія пасля перапрадавалі па ўсіх архіпелагах у раёне воднай трасы Менск — Магілёў.

Дзядзька Фэлюсь быў заможным чалавекам. Ён быў адзіны, хто вольна перасоўваўся па ўсім фарватары ад Брылёва ажно да бы­лой Воршы. Фэлюся ніхто не чапаў, ён быў патрэбны ўсім, і нашым, і вашым, і іхным, і вунь тым таксама. А на выпадак сустрэчы з адмарозкамі ў Фэлюся была ахова. А ў ахо­вы — і кулямёт, і аўтаматы, і нават снайпер­ская вінтоўка, якая прыцэльна б'е не менш як на дзве тысячы метраў. З вады не падкрадзешся, а на сушу Фэлюсь ніколі не выходзіў. «Чаго я там не бачыў?» Каму трэба, самі прыплывалі. Ці хто быў патрэбны Фэлюсю.

Даўно, яшчэ як вады не было, дзядзька займаўся народнымі промысламі. Вырабы з гліны вазіў на рынак у свой пасёлак гарадскога тыпу. Так Альгердыч распавядаў. Стаяў такі Фелікс Браніслававіч на рынку, свістулькамі глінянымі пагандлёўваў, конікамі рознымі, птушачкамі. Гадамі стаяў. Ні бандыты, ні міліцыя яго не чапалі — што ўзяць? Раптам бац — а ў Фэлюся катэдж свой. Дзядзька пад свіст керамікі дзялы дзелаў. У таго купіў, таму прадаў.

«Не, ніякіх наркотыкаў! — казаў Альгердыч. — Дзядзька Фэлюсь быў высакародны чалавек. Ён у чорных капачоў артэфакты скупляў, а калекцыянерам прадаваў. Пераважна зброю розных часоў. Прычым так бы­вала, што калекцыянер — мясцовы пракурор, а капальнік — мясцовы начальнік ДАІ. У кожнага свая страсць! І абодва не ведалі, хто чым займаецца, хоць штодня выпівалі разам».

Дзядзька Фэлюсь быў чэсны чалавек. Ён артэфакты мясцовых мясцовым не прадаваў. Ды колькі ў раёне тых калекцыянераў было? Тры хіба. Фэлюсь на Менск працаваў. У Менску з Альгердычам і пазнаёміўся, калі па наводцы знаёмых звярнуўся да спецыяліста па рэстаўрацыі артэфактаў з металу.

А тут прыйшла вада.

І ў дзядзькі Фэлюся закіпела работа. Спачатку быў гармідар — вайна, банды. Дзядзька разам з Альгердычам пасунуліся сюды, на выспы. Туды-сюды. Мясцовыя — хто ўцёк, хто застаўся, а з гарадоў панабеглі прыбышы. Ну, Фэлюсь і давай рабіць людзям паслугі абменнага характару. Соль на перац, каву на гарбату, сала на мыла, «калашнікава» на патроны. Усё па справядлівасці. Падняўся. Тады і персанальнай аховай абзавёўся.

«Ты галоўнае з валютамі не пераблытай, — навучаў дзядзька Фэлюсь Дзікуна. — Залатыя зліткі схавай. Ты іх усе тры штукі аддасі капітану за дарогу да Чыжоўскага порту. Капітан за цябе галавой адказвае, так яму і перадай ад дзядзькі Фэлюся».

«Як клічуць капітана?»

«Ды іх там некалькі, рэйс жа не адзін. На якога натрапіш, таму і скажы. Яны ўсе мяне ведаюць, — дзядзька Фэлюсь паказаў сціснуты кулак. — Я б мог табе даць старыя жалезныя рублі. — Насамрэч, з медна-нікелевага сплаву, Дзікун ведаў гэта са школы. — Толькі ў цябе іх быць не можа, у хутараніна з дзікай тэрыторыі. Хоць... Вазьмі пяць двухрублёвікаў, можа, як бы ад бацькоў засталіся. Але найперш бяры два іклы шаблязубага балотнага зайца. Тут без пытанняў — здабыў. Хопіць з гакам на выдаткі ў дарозе: там на баржы амаль усе будуць везці нейкую ежу на продаж у Горад, прасці Г-спадзе, Герой. Цяпер курс іклаў добры, зайцы год як павыводзіліся, мала іх стала. Хто іх жарэ — шаблязубых?.. Пытанне. У дарозе ты мусіш выглядаць бедным сваяком, які едзе на вяселле. Таму бяры два іклы, не болей».

На стол ляснуліся дзве кнігі і тры кампакт-дыскі.

«Гэта раманы «Сладкіе слёзы» і «Падарак первай ночы» з серыі «Карманная жэнская сказка» ды музычныя зборнікі «Лучшые песні кафэ», «Лучшый танцпол усех народаў» і «Лучшэ адзін раз услышаць».

Фэлюсь задаволена працягваў:

«Наколькі я ведаю з расповедаў... эээ... з расповедаў, усё гэта, Дзікун, ты спакойна пранясеш праз Пункт пропуску «Порт «Чыжоўка» ў выглядзе вясельнага падарунку. І, наколькі я ведаю з расповедаў, калі на даглядзе рэчаў чымсьці з гэтага зацікавяцца, прэзентуй службоўцу адну рэч, але не болей».

Плыт-крэпасць дзядзькі Фэлюся паціху дасунуўся да Таланчынскай выспы. Тут Дзікун і Альгердыч пераселі ў патрульны катар — хуткасны і манеўраны. Наперадзе быў яшчэ ладны кавалак дарогі па вадзе ўздоўж моцна зрэзанага дробнымі затокамі і аблепленага малюпасенькімі выспачкамі берагу. Да вёскі Хадулы. Адтуль ужо Дзікун мусіў ісці пехатою.

У катары схаваліся ад магчымых лішніх вачэй пад брызентавым навесам.

«А цяпер галоўнае, Дзікун. З многімі з Супраціву, а пасля з Падполля, я б не тое што за адну барную стойку не прысеў бы. Я б пад адным пастом лайк не паставіў бы. Тады... калі быў інтэрнэт».

5

На пачатку Альгердыч раскрыў Дзікуну імя выведніцы Зулі. Навошта? Расповед пачаўся здалёк.

«Перспектывы гарызантальнага ўзаемадзеяння грамадскіх ініцыятыў у дзяржаўным інфармацыйным полі» — такой была тэма канферэнцыі, якая ладзілася на базе адпачынку ў лясах пад Менскам. Грант на арганізацыю сустрэчы выдзеліў Еўрапейскі фонд глабальнага пацяплення ўзаемаадносін унутры сацыяльных кластараў. Ішоў трэці — заключны — дзень канферэнцыі. Удзельнікаў было крыху больш за дзвесце. Многія ўжо не маглі піць. І есці. Гэта была цудоўная маскіравальная дэкарацыя для таемнай нарады лідараў суполак, якія аб'ядналіся для Супраціву. Дакладней, спрабавалі аб'яднацца.

База была пераробленая з былога дзіцячага летніка. Сярод сасновага лесу былі раскіданыя аднапавярховыя дамкі. Дзе для жытла, а дзе для ўласна адпачынку: більярдныя, тэнісныя, картачныя, кальянныя ды алкагольныя, а часцей тэматычна змяшаныя памяшканні. У адным з такіх дамкоў мусіла пачацца нарада.

— У дзюціках цэны на віскар узняліся, няма сэнсу там затарвацца.

— А я з Камбоджы вярнулася, больш ні нагой, толькі ў Тайланд!

— На Зыбіцкай зусім падурэлі: вустрыцы па дзесяць рублёў за штуку прапаноўваюць.

У більярднай пры кальяне апроч Альгердыча былі Альжбета Сандрыгайла з арганізацыі «Еўрапейскі напрамак» і Раман Пашкавец з «Традыцыі назаўжды». Чакалі яшчэ пяцёх чалавек, а пакуль павольна перакідваліся фразамі. Ад дзюцікаў і адпачынкаў паступова падышлі да старой тэмы дэмакратыі па­сля перамогі: як мусіць выглядаць новы грамадскі лад.

— Зразумела, што без фінансавай падтрымкі з Усходу цяперашняй уладзе капец. А падтрымка скончыцца, бо Усход прайграе ў вайне. Значыць, у выніку ўсе гульцы палітычнага поля ў Менску атрымаюць роўныя стартавыя ўмовы ў абнуленай сітуацыі, — кінуў для затраўкі Альгердыч.

— Наша партыя пераможа на любых вольных выбарах, — секануў з-за пляча Ра­ман Пашкавец. — Духоўныя каштоўнасці продкаў, традыцыі здаровых паводзінаў, усяго гэтага бракуе людзям. Таму за намі цягнецца просты народ!

— Ды вы на дазволеную акцыю не можаце і дваццаці чалавек сабраць, — фыркнула Альжбета. — Таму вас і не рэгіструюць.

— Гэта пакуль! Людзі не хочуць напружвацца дзеля дробных імпрэзаў, але як будуць вольныя выбары, то прагаласуюць за нас. А за вас — не, спадарыня Альжбета.

— Чаму? — тон Альжбеты быў паблажлівы.

— Таму што вы прэзентуеце толькі невялікую частку грамадства. Усе гэтыя айцішнікі, прадпрымальнікі сярэдняй рукі, якія адкрыта пагарджаюць простым народам, яны, яны...

— Яны сваймі падаткамі кормяць ваш просты народ, — прыпячатала Альжбета. — Большасць, меншасць: плаціш падатак — маеш правы грамадзяніна. Хочаш узяць удзел у выбарах? Плаціш...

— Плаціш эквівалент сярэдняй цаны бутэлькі гарэлкі. Чуў я гэтыя абразлівыя прапановы, вас не падтрымаюць.

— Плаціш адзін працэнт ад папярэдняга гадавога даходу. Выбары праз краўдфандынг. Сабралі грошы на арганізацыю — прагаласавалі. Гэта вельмі чэсна.

Пашкавец няўхвальна пахістаў галавой:

— Падаткі ідуць у бюджэт, з бюджэту — на выбарчую кампанію. Навошта множыць працэдуры, калі людзі давяраюць свае галасы парламентарам?

Альжбета зноў фыркнула:

— Множыць працэдуры — гэта вунь Фларыян наш Корд, ака Альгердыч, прапаноўвае.

— Я прапаноўваю ў выпадку нашай перамогі пачаць з чыстага ліста. Твая сучасная заходняя дэмакратыя, Альжбета, можа прывесці да таго, што зноў абяруць тую ці іншую дыктатуру, як гэта было ўсю гісторыю Менску. А мы прапаноўваем сістэму майстроўняў. У адрозненне ад партыяў, якія збіраюць палітычных адзінадумцаў, мы прынцыпова запрашаем людзей, вельмі розных у іхных занятках і поглядах. Галоўны крытэр адбору — чалавек мусіць быць свабодным. У мыс­лены і дзеяннях, якія скіраваныя на стварэнне, а не разбурэнне.

— Надта абстрактна, — фыркнула Альжбэта.

— Так, на моманце ўваходу ў майстроўню дэмакратыі для канкрэтнага чалавека няма. Мы ацэньваем кандыдата, абмяркоўваем і галасуем. Прычым «за» мусіць быць ад дзевяноста працэнтаў усіх, хто мае права голасу. І вось толькі калі цябе прымаюць, ты трапляеш у валадарства дакладна прапісаных законаў. Унутры майстроўняў дэмакратычныя працэдуры вытрымліваюцца дасканала. Што бывае не ў кожнай партыйнай дэмакратыі.

Альгердыч узняўся і пачаў наварочваць кругі вакол більярднага стала.

— А пакуль што я бачу іншую праблему, звязаную з нашым заўтра і пазаўтра. Мы з вамі абмяркоўваем, як будзем змагацца са зброяй у руках. Больш за тое, мы ўжо змагаемся ў Супраціве, мы здабываем інфармацыю, якую зможам выкарыстаць падчас актыўных баявых дзеянняў. А вось там, — Альгердыч кіўнуў галавой у бок будынку з канферэнц-залай, — ёсць нашы фармальныя паплечнікі, якія ведаеце як адрэагавалі на маю прапанову сыходзіць пад зямлю? Яны сказалі: «Фларыян, гэта крутая ідэя! Ужо ве­даеце, як прафінансаваць праект? Краўдфандынг, донарская дапамога фондаў, КСА?..» КСА! Я дазнаўся пра гэтую абрэвіятуру. Карпаратыўная сацыяльная адказнасць: прыватны бізнес выступае спонсарам сацыяльна ці культурна значнага праекту. Мне сказалі: «Трэба пісаць заяўку на грант. Зробім серыю перформансаў пад назвай «Мы сыходзім у падполле!». Галоўнае — дакладна сфармуляваць, супраць чаго мы пратэстуем».

Альгердыч ударыў кіем па шары.

— Яны нават не адразу ўзгадалі, што менавіта для нас непрымальнае ў сучаснай грамадска-палітычнай сітуацыі. Супраць чаго мы арганізавалі Супраціў. Кажуць: «Ээээ... Мы супраць вайны? Супраць таго, што сусед з Усходу нас уцягвае ў вайну? Аааа... Супраць таго, што наш урад не можа ўцямна агучыць, на чыім баку выступае... І навошта нам класціся пад танкі?» «Так, — кажу, — прыблізна так».

— Гэта хто? — змрочна ўдакладніла Альжбета.

— Гэта Вальжына і Юстына, — актывісткі твае любімыя. Чым яны адрозніваюцца ад бабулек у райцэнтрах, якія па старой звычцы набралі запалак і солі і рыхтуюцца перасядзець-перачакаць?

— Лекамі трэба запасацца, без солі пражыць можна, — важна сказаў Пашкавец.

— Так, — адказаў Альгердыч, — асобная тэма пра тое, што і бабулькі і генералы рых­туюцца да мінулай вайны. Але. Я пра іншае. Пра тое, што ў новым свеце, у якім мы возь­мем уладу, важна да галасавання не дапускаць людзей без здатнасці да самастойнага мыслення. Вальжыну з Юстынай ці браць у грамадзяне? Паглядзім. Яны маладыя і могуць змяніцца. У кожным разе, у крытычнай сітуацыі, калі пачынаецца гармідар, не трэба агітаваць за сваё абсалютна усіх, а трэба шукаць толькі адзінадумцаў, каб разам з імі выстаяць. Таму цяпер, калі крытычная сітуацыя дыхае ў патыліцу, я прапаноўваю зацвердзіць сістэму майстроўняў як матрыцу будучага палітычнага жыцця.

Пашкавец катэгарычна махнуў рукой:

— А ў новай сістэме ачольнікам грамадства будзеце вы, спадар Корд?

— Як атрымаецца, але я, не я — гэта дэталі. Важны прынцып: хто выбірае, — Аль­гердыч зрабіў націск на слова «хто».

Прысутныя катэгарычна адмовіліся нават абмяркоўваць прапанаваную Альгердычам тэму. «Чым яны лепшыя за нас са сваймі майстроўнямі?», «А суддзі хто?», «А чым свабодны адрозніваецца ад несвабоднага?».

Альгердыч распавядаў, як на нарадзе на базе адпачынку ўдзельнікі звыкла цягнулі коўдру на сябе. Нацыянальныя дэмакраты, «почвеннікі-простанароднікі», кшталту лібералы, якім было ўсё роўна, якая ўлада, юрысдыкцыя чыёй краіны, акупацыя — не акупацыя. «Ім усё роўна, за каго адчуваць сябе вышэйшымі», — з агідай узгадваў Аль­гердыч.

— Дык вы з майстроўнямі таму і пакінулі горад, што не хацелі працягваць спрэчак?

— Так. Як толькі скончылася грамадзянская вайна, і горад падзяліўся на Менск і Горад-Герой, мы ў майстроўнях вырашылі, што прасцей сысці. Чыя партыя урэшце перамагла ў Менску, мы не ведаем.

Альгердыч вярнуўся да гісторыі пра нараду на базе адпачынку.

Зазваніў смартфон.

— Зуля едзе! — выгукнуў Альгердыч па­сля кароткай размовы.

— Колькі маем часу?

— Пяць хвілінаў!

— Гамон нарадзе...

Але Зуля прыехала цвярозая і злавесна ціхая. «Яны прыдумалі абсалютную зброю», — паведаміла выведніца. — «Ціцюкін і Кароль займелі доступ да нейкай зброі, не збіраюцца займаць чыйгосьці боку ў вайне і ведаюць, як абароняцца».

6

Тым часам у лобі-бары галоўнага корпу­су тэлевізар распавядаў пра незвычайную астранамічную з'яву, якую ў канцы месяца змогуць назіраць усе жыхары планеты. А менавіта — сярэдніх памераў шалёны астэроід, які праляціць блізка ад Зямлі. Тэлевізар казаў, што такіх заблукалых астэроідаў чалавецтва за ўсю гісторыю бачыла вельмі мала, і нашаму часу пашанцавала. Тэлевізар пераконваў, што карцінка будзе відовішчная.

Зрэшты, за навінамі астраноміі мала хто сачыў з прысутных у бары, добра забітым наведнікамі. Спадар, які назваўся Віктарам, забаўляў дзвюх дзяўчат камічнымі гісторыямі з уласнага жыцця. Вальжына і Юсця хіхікалі, не забываючыся глытаць кактэйлі. Віктар пачаў новую гісторыю:

— Пайшоў я да псіхатэрапеўта. На мяне накаціла штосьці накшталт дэпрэсіі. Як патлумачыць... Мяне перасталі цікавіць бабы. Соры, кабеты. Не ў сэнсе, што я на мужыкоў пераключыўся, а ў сэнсе, што нейкая апатыя. Думаў, можа, захварэў, пахадзіў па дактарах, кажуць — здаровы як вол. А настрою няма, упаў настрой. Пазваніў адной сваёй колішняй падрузе, думаў, правераны варыянт. Хто-хто, а Свет­ка падыме ўсё што хочаш. А яна, блін, замужам ужо. Мы ж толькі тры месяцы таму бесперапынна трахаліся ў яе на лецішчы!

Але Светка дала нумар сваёй знаёмай — Кацярыны, псіхатэрапеўткі. Дваццаць баксаў — патрындзець гадзіну. А ў мяне грошы былі, у нас добры аб'ект пайшоў на будоўлі. Пазваніў, прыйшоў.

Высокая шатэнка з карымі вачыма. Невялікія грудзі, крэпкія сцёгны. Доўгая спадніца, што ўжо сталася рэдкасцю, такі фасон. А я люблю доўгія спадніцы — таямнічасць. Яшчэ каб абцасы. І нармальныя пазногці. У сэнсе, не нарошчаныя, а натуральныя. Я калі бачу вычвар з пазногцямі, стаўлю на кабеце крыж адразу. Мне не патрэбныя спрэс інтэлектуалкі, але цалкам тупых не люблю.

Так і так, «сядайце, распавядайце». Я акрэсліў праблему. Яна спыталася пра патэнцыю. Кажу, з патэнцыяй усё ў парадку, у душы — сум і пустэча. Папрасіла пачаць як мага здалёк. Ну я і пачаў. Як адразу пасля школы паехаў у Нямеччыну бамжаваць з панкамі.

У Нямеччыне ў мяне дзевак маладых бы­ло — ууу. Я налічыў дваццаць пяць нацыянальнасцяў, якія прайшлі праз мае рукі. Гэта калі не браць да ўвагі ўласна немак. Пасля вярнуўся ў Менск. Пачалося з Танькай. Яшчэ дзесяць гадоў жыцця. Разышліся з Танькай. Не тое каб зусім, але як пара. Урэшце ў аповедзе дайшоў да Аксанкі, сяброўкі Танькі.

Аксанка выказала мне прэтэнзію, што, маўляў, я хаджу да яе, а бачу перад сабой Таньку. Так яна адчувае. А яны з Танькай з аблічча вельмі падобныя. І сябравалі ажно з дзяцінства. Манера гаварыць падобная, жэсты. Неяк пасля сексу Аксанка кажа мне: «Што, Мао, трахаеш свае ўспаміны?» У сэн­се, пра Таньку ўспаміны.

Кажу, разумееце, Кацярына, Танька — мая былая. Толькі не проста былая, а сапраўдная, адзіная. Я да яе хаджу часам, і яна мяне прымае, хоць мае нейкіх новых мужыкоў, і ўжо два разы разведзеная. Мы ж даўно пазнаёміліся. Але аднойчы я зразумеў, калі вяртаўся ад Танькі, што я не да былой ха­джу. Я да сябе былога хаджу.

«Прабачце, — перабіла Кацярына. — Да Аксаны — каб «трахаць свае ўспаміны пра Таню», а да Тані — каб узгадаць сябе былога? А нельга сумясціць з адной кабетай, напрыклад, з Таняй?»

«Нельга, — кажу, — Таня — асобна, я — асобна. Мы ж розныя людзі. Таню я люблю як Таню, а сябе люблю ў сваім пачуцці да Тані».

Кацярына ўзнялася, абышла фатэль, у якім я сядзеў, паклала мне пальцы на плечы і пачала іх паціху масіраваць:

— Закрыйце вочы, расслабцеся. Здаецца, я магу вам дапамагчы.

Мао запаліў, выпусціў струмень дыму, тэатральна ўзняў вочы ўгару, зрабіў яшчэ зацяжку, а пасля рэзка пасунуўся ўсім тулавам наперад, змоўніцкі прыжмурыўся і хутка замалаціў словамі:

— На трэцім сеансе з Кацярынай я зразумеў, што было не так з усімі маймі папярэднімі кабетамі: яны ўвесь час чагосьці ад мяне хацелі. Я ўвесь час штосьці мусіў, быў абавязаны, заўжды было пачуццё віны, што раблю штосьці не так ці недарабляю штосьці. А з Кацярынай было інакш. Яна пачынала, а я пасля працягваў. А пасля мы разыходзіліся без абяцанняў і чаканняў, задаволеныя адзін адным.

—У сэнсе пачынала? — перапытала Юсця.

— Секс. Чысты секс без абавязкаў, без неабходнасці казаць нейкія ціпа пяшчотныя словы.

— Віктар, дык за грошы ж! — адначасова выгукнулі Вальжына і Юсця. — У вас упершыню быў секс за грошы!

— Э, не, з прастытуткамі я таксама трахаўся. Там пакуль яе дзярэш, яна на гадзіннік глядзіць. Тут было інакш — тэ-ра-пі-я.

Дзеўкі рагаталі не спыняючыся.

— Згодная, — праз слёзы ад смеху каза­ла Вальжына, — не прастытуцыя, а тэрапія. Толькі для Каці. За вашы ж грошы ёй тэрапія.

— Але мне дапамагло! — абурыўся Віктар.

Дзеўкі рэзка сціхлі.

— А гэта галоўнае, — сур'ёзна кіўнула Юсця. — Вы пасля не бачыліся?

— Не, грошы скончыліся. Пайшла няпруха з аб'ектамі. Але я, што хацеў, атрымаў, жыццё наладзілася. Я, праўда, званіў, запрашаў на каву капучына, усё такое, але Кацярына кожны раз адказвала, што вельмі занятая. І я веру, што занятая. Яна дзелавая кабета, сто працэнтаў.

Віктар павярнуўся да бармена і заказаў дзяўчатам яшчэ па кактэйлі.

— Я неяк тырчэў на адным эратычным ўэбкам-сайце. Усе ў курсе, што такое? Можна было зайсці на сайт і ў рэальным часе назіраць за кабетамі, трансамі, мужыкамі, парамі. Усялякія камбінацыі сексуальных гульбішчаў на кожны густ. За грошы яны розныя фокусы паказвалі з дапамогай сваіх геніталіяў. Дык вось, лазіў я па тым секс-чаце, а тут рэклама ўсплывае: «Элітны салон псіхалагічнай тэрапіі «У Кацярыны». Клікнуў па спасылцы. Тэкст: «Кансультацыя доктаркі псіхалагічных навук Кацярны Войт». Аздоблена ўсё голымі бабамі і дзілдамі рознымі. Думаў запісацца на прыём, але ж бабкі ўжо скончыліся. Ну як... У сэнсе, былі, але я за такія грошы трох дзявах увесь вечар магу паіць у сябе на кватэры.

Вальжына і Юсця паглядзелі на свае кактэйлі, пераглянуліся і пырснулі смехам. Віктар працягваў з сур'ёзным выглядам.

— І вось іду я ўчора па Падгорнай, ду­маю пра канферэнцыю, пра Супраціў, іду і раптам чую: «Віктар, Віктар!» Йолы-колы — на століках «Cafe de Paris» сядзіць Кацярына! Пачаставала мяне філе тарбо з крэмам з белай хвасолі і грыбамі, мідыямі «муль марыньер», рыбай-стэйкам «Блэк Ангус» з соўсам «Віскі». І, уласна, віскаром, вядома ж, ужо не памятаю, якім, розным, здаецца.

«Я, Віктар, бязмежна вам удзячная, вы змянілі маё жыццё. Я пасля нашага развітання была вельмі занятая, а пасля не маг­ла вас адшукаць. Мой бізнес выйшаў на вы­сот ўзровень — дзякуючы вам. Я б вельмі хацела вам аддзячыць. Калі жадаеце, магу ўзяць вас партнёрам у свой бізнес за працэнт ад прыбытку. Мне падаецца, што ваш патэнцыял не раскрыты. І што я магла б з вашай дапамогай пашырыць спіс псіхатэрапеўтычных паслуг для жанчын».

Я спачатку ўзрадаваўся: нічога сабе — хобі можа ператварыцца ў прафесію! Але ў выніку мы амаль увесь час размаўлялі пра адну вялікую пагрозу, якая насоўваецца на ўсіх нас — ІІІ сусветная вайна. Я патлумачыў Кацярыне, што вельмі хутка большасць бізнесаў станецца бессэнсоўнымі, асабліва тыя, што прынцыпова прывязаныя да інтэрнэту.

— Дык чым скончылася? — нецярпліва спыталася Юсця.

— Скончылася тым, што Кацярына бярэ на сябе фінансаванне першага атраду, які спусціцца пад зямлю.

— ?!!

— Складайце спіс неабходных рэчаў і каштарыс мінімум на бліжэйшы год. Бяжыце шукайце Альгердыча. На закупы маем тры дні.

Так пачалося Падполле.

Усе плыні, якія заснавалі Супраціў, у Падполле пайшлі паасобку, без каардынацыі дзеянняў. А праз тыдзень пасля таго, як першыя атрады спусціліся пад зямлю, грымнула ІІІ сусветная вайна. Праўда, цягнулася яна яшчэ карацей, чым прагназавалі ў Супраціве. На Усходзе вырашылі збіць шальны метэарыт. Прычым так, каб ён ляснуўся на Амерыку. Але штосьці наблыталі, ці дзяжурны афіцэр быў п'яны, ці маладыя спецы не так разлікі зрабілі, карацей, метэарыт ляснуўся роўна на сталіцу Усходу.

Так адбыўся Вялікі Выбух.

«Гэта было дзіўнае адчуванне пасля Вялікага Выбуху — раптам усе вызваліліся ад глабальнай небяспекі, — распавядаў Аль­гердыч. — Пагроза ІІІ сусветнай ціснула мільярдам людзей на нервовую сістэму. І вось раптам бац — як у тым анекдоце, калі мужчына думаў, што ў яго СНІД, а выйшаў ад лекара шчаслівы: «Усяго толькі сіфіліс!»

Прынамсі, такой спачатку падавалася розніца між ядравай вайной і прыроднымі катастрофамі: мегаземлятрусам і следам мегацунамі, якія пазмывалі мільёны і мільёны людзей па ўсіх узбярэжжах Зямлі. Мен­ску, як звычайна, пашанцавала — абышлося малымі ахвярамі. Здавалася, што праскочылі глабальную катастрофу, якая пагражала татальным знішчэннем усяго жывога.

Здавалася, пакуль не пайшла вада. Вялікая Вада.

***

«...Перэжывём, перэжывём, усё как нада будзет у нас!.. »

Дзікун уздрыгануўся. Гук песні ішоў з усіх бакоў. Людзі ў чэргах стаялі як стаялі, службоўцы ў камуфляжы павольна працягвалі ра­боту.

— Наканец пачынілі мацюгальнікі, — сказаў сам сабе даглядчык і паглядзеў Дзікуну проста ў вочы.

Два службоўцы моўчкі паставілі Дзікуна на расцяжку, абшманалі і добразычліва спыталіся: «Што вязем?»

7

— Гаі.

— Кругі.

— Малыя Ляды.

— Чарнаградзь.

— Новыя Зялёнкі.

— Лугавая Слабада.

Пасажыры называлі населеныя пункты, з якіх прыбылі.

«Гаі, Гаі... Гэта ж адтуль белабрысы Арцём! А дзе ён сам?» Дзікун агледзеўся і ўбачыў свайго новага прыяцеля ў суседняй чарзе. З Арцёмам пасябравалі ў першы дзень падарожжа, якое заняло два тыдні. Мужыкі, а пасажыры пераважна былі мужчыны, ад няма чаго рабіць травілі байкі. Напрыклад, пра тое, што самы багаты на здабычу горад — Жодзіна. Што там на БелАЗе не ўсё разрабаванае, бо завод, які тырчыць з вады, ахоўваецца зграяй людажэраў. Арцём і Дзікун засмяяліся адначасова, так і пасябравалі. А смяяліся, бо пра людажэраў проста глупства: ежы паўсюль самай рознай — мноства. І пад вадой і на зямлі. Кінь хоць што, плюнь зверху і збірай па тры-чатыры ўраджаі цягам года.

На КПП Дзікун бачыў, што кожны прыбылы мусіў цалкам выкласці на сталы даглядчыкаў свае рэчы. А багаж амаль ва ўсіх быў аб'ёмны. Яно зразумела: зрабіць такое вялікае, каму на тыдзень, а каму на два, падарожжа да Горада-Героя з пустымі рукамі? Не варыянт. Бо ехалі збольшага гандляваць. На продаж везлі ўпаляванае. Хто што. Чарапашыя лапы, вушы балотнага зайца, багата хто вёз мяса вадзяных выдраў — відаць, развялося ўздоўж былой трасы М4 Менск — Магілёў. Рыбы рознай. Усё сушанае, вэнджанае, вяленае, засоленае.

Шмат цягнулі нашуканага ў кінутых вёсках. Ад спадарожнікаў Дзікун пачуў, што ахвотней за марскія далікатэсы на рынку ў Горадзе-Героі бяруць спраўныя дэталі да камп'ютарнай тэхнікі. А таксама інфармацыю на любых носьбітах.

Арцём, былы магілёўскі хлопец, а цяпер жыхар адной з супольнасцяў Талачынскай выспы, сказаў, што гэтыя, хто травіць байкі пра людажэраў, былі кур'ерамі бандыцкіх груповак. Яны перапраўлялі ў Горад-Герой плаціну, золата і срэбра, адшуканае ці нарабаванае па кінутых паселішчах, і збывалі про­ста на КПП «Порт «Чыжоўка» даглядчыкам.

Арцём казаў, што паводле закону Горада-Героя прыбылы на КПП мусіць дэклараваць каштоўныя металы і камяні і адразу на месцы прадаваць уладам за смешныя грошы. Кошты адрозніваліся ад рынкавых у дзесяць разоў. А бандыты збывалі службоўцам за пяцьдзясят працэнтаў ад рынкавых.

Пасля ўсё аддавалася начальству, якое тавар перапраўляла кантрабандай у Менск. «Што такое драгметалы? — тлумачыў Ар­цём. — Гэта ж праваднікі, вытворчасць. А дзе вытворчасць? У Менску».

Фарватар баржы быў нязменны ўжо гадоў дзесяць: порт «Чыжоўка» — Пячэрскі парк. Парк — гэта частка з таго, што засталося ад Магілёва над вадой. Фарватар ішоў не наўпрост, вядома, а як пашанцуе. Залежа­ла і ад нябёсаў у простым і пераносным сэн­се. І ад вады.

Даглядчык рэчаў прапусціў міма ўвагі простыя пажыткі Дзікуна і спыніўся на дысках і кніжках. Заявіў, што сумняецца ў іх змесце і мусіць аддаць на экспертызу. Васілічу. Так і сказаў — «на экспертызу Васілічу».

«Кожная з гэтых рэчаў каштуе не менш за тысячу іхных фанцікаў, — настаўляў дзядзька Фэлюсь перад дарогай. А зняць жытло — да дзесяці фанцікаў за дзень... як іх грошы завуцца, забыўся, мне казалі... забыўся. Кніжкі і дыскі — твая галоўная ва­люта».

— Дык вазьміце адно што, — досыць голасна прамовіў Дзікун. Гэта была ягоная памылка. Трэба было ціха падсунуць.

Даглядчык ажно падавіўся доўгай пляскатай чыпсінай, падобнай ды шырокай лінаркі:

— Узятка?! Пры іспалненіі? Ды я вас задзяржу да выясьненія!

«Трымайся за поручні!» Дзікун паўгадзіны як адчуваў, што насоўваецца катастро­фа, але не мог яе ідэнтыфікаваць. У школе ён праходзіў сярод іншага і слова «хабар», прычым на розных мовах, але ў жыцці ніколі не сустракаўся з хабарам хоць у якой праяве. У дзікуновым багажы формул небяспек такой з'явы не было. Зрэшты, увесь ангар поўніўся незнаёмымі небяспекамі — чалавечымі небяспекамі.

— Камандзір, бліндэр буду — не забуду. Ды прасьці хлопца. Відна ж, што нямесны. Шчанюк худы нейкі з далёкіх хутароў. Я з ім сунуўся разам.

Дзікуна бараніў каржакаваты мужык гадоў пяцідзесяці на выгляд. Цемнаватыя валасы, усмешка ад вуха да вуха, як у жабяняці, нахабнаватыя вясёлыя карыя вочы. На плячы — татуха: тэўтонскі рыцар на кані анфас са шчытом і дзідай наперавес. На баржы разам з Дзікуном мужыка не было.

— Немец, я і цібя задзяржу, — ужо менш агрэсіўна прамовіў службовец. — Ты з дачы са сваёй?

— Пятровіч, ганялі з дружкамі-піражкамі на воднае сафары.

— І як яно?

— Нармальны боршч, усё атрымалася. Хоць там такая макля — хер угадаеш, на што лавіць. Мы далёка не хадзілі, туды, дзе Рудзенск быў. Да Узлянаў на баржы, а там хлопцы яхту трымаюць. Дык за год чаго толькі новага не напрыпаўзло ў ваду! Нават трох акіянічных чарапах бачылі. А мы марскога вугра завалілі. Больш дакладна, я са стрэльбы пацэліў яму проста ў вока. Ён, бляха, як конь, упяцёх на палу­бу цягнулі. Я, як растаможу, зайду да цябе, угашчу.

У гэтае імгненне пачалася бойка ў суседняй чарзе. Службовец Пятровіч буркнуў «ідзіце» і кідануўся на дапамогу сваім калегам. Дзікун заўважыў, што з кімсьці з пасажыраў біўся белабрысы Арцём.

Вартавы каля шлагбауму пры выхадзе з пункту пропуску адным вокам спрабаваў угледзець, што там за валтузня ў прыцемках ангару, другім — глядзеў у паперы Дзікуна.

Урэшце намаляваў на аркушах нейкія лічбы і папярэдзіў:

— З такім, як у вас, прыглашэніем вы абязаны жыць ісключыцельна ў гасьцініцы «Турыст». Сьпіце гдзе хаціце, хоць пад лаўкай на вуліцы, но засяліцца і аплаціць пражываніе вы далжны ў «Турысьце».

Паўза.

— Аплата прыбыванія ў Горадзе-Герое пасутачная. У «Турысьце» вам пакажуць расцэнкі, но лучшэ бярыце абанямент.

Службан зашпіліў на левым запясці Дзікуна пластыкавы бранзалет сіняга колеру:

— Гэта знак таго, што вы турыст. Здымаць нільзя.

— А калі раптам зляціць...

— Тады хтосьці абавязкова вам падкажа. Іначэ пазнаёміцеся з усёй строгасьцю справядлівасьці. Праходзім.

Прайшлі.

— Дзякуй вам.

Немец ляснуў Дзікуна па плячы:

— Ну ты чуць не папаў... Як хер у рукамыйнік. Я гэтага шлёцэка Пятровіча знаю, ён мог шкоды табе нарабіць. Ладна, давай, старычок, чахлі паршнямі. І галоўнае ты тут не бэзай... У смысьле — ня сцы. Асвоішся. Пайду, мае рыбачкі ўжо на хоздвары раста- мажваюцца.

8

І вось ён перад табой — Горад-Герой, Горад-Маладзец, Горад-Так-Дзяржаць, Горад-За@бісь! Дзікун не сам прыдумаў жарт — пачуў ад Альгердыча, калі той даваў інструктаж па геаграфіі і тапаніміцы Горада-Героя.

«Мы не ведаем дакладна, наколькі яно там усё змянілася пасля землятрусу і міжусобнай вайны. Але лініі вуліцаў мусяць захавацца. Як вуліцы завуцца, па-новаму ці па-старому, ці так і так, мы таксама не ведаем. Але старыя назвы мясцовыя мусяць памятаць, — інструктаваў Альгер­дыч. — Вось тут Свіслач выцякае з былога Чыжоўскага вадасховішча. Дамбы больш няма, а рака сталася карабельнай. На набярэжнай каля скрыжавання вуліцаў Ташкенцкай і Машынабудаўнікоў — цяпер порт. А Свіслач і Цнянскі канал, які ўпадае ў Чыжоўскае вадасховішча, ці мора ўжо, разліліся ва ўсе бакі. На дзясяткі і сотні метраў».

Дзікун агледзеўся.

— Інфа, інфа! Інфармацыя!.. Старыя жалезныя рублікі, менскія баксы, іншамарачкі!.. Хлопец, інфармацыю прадаеш? Валюту мяняеш?

Дзікуна атачыла зграйка мясцовых жыхароў розных полаў і ўзростаў. Але зразумеўшы, што прыбылы нічым не збіраецца гандляваць, зграйка кінулася да наступных, хто выходзіў з КПП. Адразу за зонай кантролю пачынаўся стыхійны кірмаш, біржа і аўкцыён у адным флаконе.

Дзікун павольна прынюхваўся да прасторы. Прынюхваўся — гэта на слэнгу бачуноў. Дзікун прыслухоўваўся да сябе і маляваў у галаве карціну небяспек, якія былі наўкола. Жаданне падмануць — практычна ва ўсіх. Фонавая небяспека, без акцэнтаў на чымсьці ці кімсьці канкрэтным. Харчы, раскладзеныя на латках гандляроў ці проста на старым бе­тоне. Няўлоўна знаёмая небяспека, якая зафіксаваная ў каталогу памяці Дзікуна. Што прадаюць?

Чыпсы ў поліэтыленавых, мытых-перамытых, шмальцаваных-перашмальцаваных кульках. Дранікі — гарачыя і «зараз падагрэем». Печаная бульба, вараная бульба. «Падыходзь, шаноўны! У мяне найлепшы гатунак!» Мяхі з сырой бульбай. На першай лініі ад выхаду з Пункту пропуску «Порт «Чыжоўка» мясцовыя гандлявалі толькі вырабамі з бульбы ці самім караняплодам.

Ад бульбы сыходзіў сігнал небяспекі. Дзіўны сігнал. Дзікун ведаў формулы атруты. Не, тут нармальны ўежны прадукт. Дзікун ведаў формулы драпежных раслінаў. Не, гэтыя плады дакладна нікога не зжаруць. Дзікун ведаў формулы наркатычных раслінаў і грыбоў. Не, ад бульбы не было хоць якога сігналу пра шкоду для арганізму чалавека. Тым не менш, бульба была катэгарычна забароненая ў Добрым Месцы.

Усіх першаклашак на пачатку навучальнага года везлі на поўнач выспы Новая Зямля ў вёску Малое Сітна, дзе мясцілася закрытае сховішча небяспечных рэчаў і рэчываў. Дзецям дэманстравалі бульбу. І расліну, і плады. «Убачылі? А цяпер запомніце: ні пры якіх акалічнасцях нават рукамі не чапаць гэтай штукі». «Не каштуй ні ў якім разе!» — як першакласніка заклінаў Альгердыч, выпраўляючы Дзікуна ў падарожжа.

Многія пасажыры баржы хутка, відавочна мэтанакіравана, падыходзілі да развалаў з бульбапрадукцыяй, рабілі абмен ці плацілі грашыма, і вярталіся назад у порт, каб паспець на найбліжэйшы рэйс назад. Расклад воднага руху ў порце быў хаатычны. Разнамасны плывучы транспарт стаяў прышвартаваны і чакаў кліентаў. Набралі — стартанулі. Баржы, катары, яхты самых розных канструкцыяў. «Гэта Менскі карабельны завод вырабляе з усялякага металічнага ламачча, якое пастаўляе Горад-Герой», — патлумачыў Дзікуну белабрысы Арцём, яшчэ як заходзілі ў порт.

Але шмат хто кіраваўся ў адваротны ад порту бок. Неслі свой тавар да перакупнікаў, забіралі грошы і рушылі далей у Горад-Герой — на забавы.

Дзікун прайшоўся ўздоўж рынку, які канчаўся агароджай са стужак, размаляваных надпісамі «стой!». Далей быў плот са сталёвых кратаў, а за плотам было бачна, як грузяцца вялікія аўтамабільныя фуры з надпісам на бартах «Miensk-Tranzit».

— Відзіш, сукі якія. Па-англійскі пішуць. Мы, ціпа, для іх інастранцы-інасранцы.

Побач з Дзікуном адзін дзядзька нібы мармытаў сабе пад нос, але насамрэч відавочна хацеў завязаць размову. «Гэта не па-ангельску, а лацінкай». Дзікун пакінуў думку пры сабе.

Дзядзька дзёр бетон доўгім кіем са скрабком на канцы. Бетон быў увесь у выспачках лішаю сіне-зеленавата колеру. «Бл@дскі лішай», — сказаў дзядзька, нібы паставіў кропку ў дыягназе. На дзядзьку была надзетая карычневая камізэлька.

— Бачыш, на нашых МАЗах ездзяць. З нашага ж гаўна вырабленым газам запраўляюць.

Паркан аўтамабільнага заводу МАЗ быў адносна недалёка. Былі бачныя вершаліны комінаў высокіх заводскіх цэхаў — суцэльнае кубло з разнастайнай расліннасці. Падавалася, што расліннасць шаволіцца. Відаць, вецер уверсе. Бо тут, ля зямлі, быў поўны штыль.

Дзікун не схаваў здзіўлення ад словаў «з нашага гаўна».

— У смысьле, са сьвінячага гаўна, канечне. У нас сьвінакомплекс о-го-го! Там такія аб'ёмы штодня вырабляюцца!

Дзядзька прызадумаўся.

— А добра, што вецер толькі ў адзін бок дуець — на васток.

«Ага, вецер наверсе ёсць».

— Ужо трыццаць гадоў як толькі ў адну старану. А як бы сюды з таго сьвінакомплексу падзьмула?! Ого!.. Што было б! Сьвінакомплекс у пасёлку Гатава. Але ж ты ня знаеш, дзе-та ёсьцека? Ты ж не мясцовы, глядзіш вакруг с удзіўленьнем. Смалявічы?

— Далей?

— З-пад Магілёва.

— Ого. Разнае гаварат пра то, што там далей. Выспы нейкія, а не астравы, ці як? Сядзяць, ні з кім ні дружаць, нікаго да сябе ні пускаюць. Праўда? — Дзядзька забыўся на ненавісных уладальнікаў МАЗаў і «наша гаўно» і ўважліва чакаў адказу.

«Ты там асабліва нікому не давярай. Праўду з іх і трыццаць гадоў таму выцягнуць бы­ло немагчыма, не думаю, што цяпер сталася лепей, — інструктаваў Альгердыч перад экспедыцыяй. — Стучалі адзін на аднаго тады, то й цяпер асцерагайся».

— Ух ты, дзядзька, а што такое там грузяць у тыя фуры?! — перавёў тэму Дзікун.

У фуры грузілі дары мора. А яшчэ дары мангравых балотаў. Найперш старых знаёмых, лічы з дзяцінства, шаблязубых зайцоў-плывунцоў. Дакладней, іхныя гіганцкія вушы — найбольш каштоўны далікатэс. Сотні вушэй, запакаваных і складзеных штабялямі.

— Сукі, буржуі, — дзядзька далей шмараваў асфальт і бурчэў, не гледзячы за плот. Сплюнуў на толькі што вычышчанае немалымі высілкамі месца і пачаў заціраць па новай.

Тым часам у другую фуру пачалі грузіць гіганцкіх зубастых крэветак. «Усё вакол зубастае, а ты не губляйся», — казаў Альгердыч Дзікуну ў дзяцінстве ў школе.

Дзікун выйшаў за браму і ўгледзеўся ў пляцык перад рынкам. Калі меркаваць паводле мапы, калісьці тут быў аўтамабільны разварот на сутыку Ташкенцкай, Крупскай, Свіслацкай і Кабушкіна. Першыя тры вуліцы былі пад вадой, пляцык уяўляў з сябе паўвыспу.

— Г'ру, міняеш чаго? — да Дзікуна прычапілася бабуленцыя.

«Ты, галоўнае, з рук нічога не мяняй. Ма­рына ўсё арганізуе бяспечна», — настаўляў Альгердыч.

— Таксі, таксі, каму ехаць?!

Дзікуна ўразілі як веларыкшы, пра якіх ён чуў у школе на ўроках сусветазнаўства ў звязку з гісторыяй Паўднёвай Азіі, гэтак і тое, што трохколавыя ровары былі абсалютна новыя. Дзікун наагул ніколі ў жыцці не бачыў новай тэхнікі, толькі рамантаваную ці сабраную з розных дэталяў. На пляцыку таксавалі ўладальнікі тузіну двух-трохмясцовых ровараў, пяці вазоў, запрэжаных коньмі, і аднаго аўтамабіля.

«Volkswagen Passat B5» важна стаяў на самым бачным месцы. «Бензін і дызель тэарэтычна мусяць захоўвацца на выпадак вайны, — казаў Арцём. — Але ўсе ездзяць на газе. Сыравіна са свінакомплексу ў Гатаве пастаўляецца за мяжу — у Менск. Адмысловым пуцеправодам перапраўляецца. Гаўнатрубой у народзе завеццам. Там перапрацоўваецца і вяртаецца ў Горад-Герой у выглядзе паліва».

Дзікун прыслухоўваўся-прыглядаўся да панарамы патэнцыйных небяспек. Як і на рынку, тут, на пляцыку, новых невядомых мадыфікацыяў не было. Клімат падаваўся ўстойлівым і лагодным. Фанілі толькі людзі. Устойлівымі стандартнымі пагрозамі дробнага ашуканства.

Вока Дзікуна зачапілася за надпіс «Пункт прыёму інфармацыі» на будаўнічай бытоўцы з закратаваным акенцам пасярэдзіне ўваходных дзвярэй. Побач стаяў кры­ты грузавік. На баку ледзь чыталіся літары «Аўталаўка». Колы ў грузавіка былі спушчаныя. І моцна іржавыя. Зрэшты, як і ўсе металічныя дэталі наўкола, куды ні зірні.

Побач з «Аўталаўкай» таўкліся мужыкі. Разбіліся на некалькі групак, усіх разам ча­лавек дзесяць-дванаццаць. Мужыкі трымалі ў руках зрэзаныя зверху пластыкавыя бутэлькі з нейкай вадкасцю. Дзікун падышоў бліжэй да пункту прыёму інфармацыі, каб разгледзіць, што напісана крэйдай на дошцы, прылепленай побач з акенцам.

«Прынімаем у насіленія. Кнігі, кампакты, касеты, флэшкі, вінчэсьцеры. Ацэнка. Торг». Далей штосьці неразборліва змазанымі дробнымі літарамі.

З боку «Аўталаўкі» ішоў роўны гудзёж. З натоўпу выбіваўся голас аднаго пана. «Забыць слова «пан»!» — нагадаў сабе Дзікун. Здаровы, пад метр дзевяноста, крыху паўнаваты, але мускулісты, мужык быў у байцы, берцах, а яшчэ з завушніцай у левым вуху. На носе меў крыху пагнутыя акуляры ў металічнай аправе. На выгляд толькі крыху старэйшы за Дзікуна.

Мужык разважаў пра музыку:

— Ды самыя лепшыя трэкі падкладалі пад порна 1970-х. Пазней толькі там і можна было знайсці добрую музыку, пакуль інтэрнэт не накрыўся.

— Табе б які дэпартамент сексуальных расследаванняў узначальваць, — іранічна адказаў суразмоўца.

— Была ў мяне хіпстарка гадоў дзевятнаццаці. Ёй бацькі за трыста еўраў набылі прайгравач для вініла. Для вініла! За трыста еўраў! Прычоску насіла а ля 1970-я. А як у ложак мяне зацягнула, высветлілася, што ў яе ў тым месцы паголена. «Што ж ты, — ка­жу, — дарагая, такая непаслядоўная? Дзе ты бачыла, каб у 1970-я ў нуль галіліся?!» Моладзі не хапае прынцыповасці.

Абодва паківалі галовамі.

— Есьць чо? Давай пасмотрым, я большэ дзенех дам.

Гэта адзін з гурбы ля «Аўталаўкі» намаляваўся перад Дзікуном. На выгляд хліпкі, але вочы ўпэўненыя.

— Йолы-колы, слыш, чокалка, адвалі, не перашкаджай прыезджым! — прыкрыкнуў той, што з завушніцай.

Хліпкі адышоў на пару крокаў і адвярнуўся.

Дзікун працягнуў у акенца кніжку «Сладкіе слёзы»:

— Добры дзень, колькі можа каштаваць?

З акенца выслізнула жаночая рука ў пярсцёнках няпэўнага металу. Рука пакруцілася, старонкі пагарталіся:

— Семсот рашчотных білетаў.

— Мне казалі, што яна каштуе тысячу.

— Васямсот семдзесят пяць. Не нравіцца, ідзі ішчы, гдзе лучшэ.

Дзікун памятаў што праз Марыну выгадае самы лепшы курс, але не хацеў уваходзіць у незнаёмае месца зусім без грошай, таму пагадзіўся. Праз хвіліну ён трымаў у руках вялікі стос банкнот, на кожнай з якіх было напісана «Рашчотны латарэйны білет».

— Слыш, сто працэнтаў шчасліўчыкам будзеш. Дай дробную купюру на развод! — крыкнуў хтосьці з натоўпу каля піўнухі.

Прысутныя відавочна ажывіліся. Цяпер усе глядзелі ў бок Дзікуна.

— Ды адваліце вы ад пацана! — завушнічны пагрозліва бліскануў акулярамі ў бок суседняй кумпаніі.

Раптам Дзікун адчуў вельмі канкрэтную, знаёмую па рэйдах углыб варожай тэрыторыі, небяспеку. Будзе ўдар кулаком у скронь, а пасля нажом пад рэбры.

— Сядай! — закрычаў Дзікун.

Завушнічны нахіліўся і адначасова засунуў локцем назад аднаму з натоўпу. Кулак нападніка прайшоў над галавой і трапіў у твар хліпкага, які ў гэты момант замахваўся нажом.

«Галоўнае там, не лезь нікуды, памятай, што ты па справах», — мільганула ў памяці настаўленне Альгердыча, калі Дзікун зараджаў з нагі хліпкаму. Нож паляцеў у адзін бок, хліпкі — у другі. Завушнічны і Дзікун адбіваліся спіна да спіны. Блок, удар, яшчэ ўдар, яшчэ.

Уся міні-банда, як выявілася, складалася з пяці чалавек. Прынамсі, столькі курчылася ад болю на зямлі, калі праз хвіліну-другую ўсё скончылася. Астатнія прысутныя каля піўняка з павагай адступілі на бяспечную для сябе адлегласць.

9

— Мао. Проста Мао. Націск на першы склад. Рознарабочы, грузчык, кур'ер.

— Дзікун. З хутароў за Магілёвам. Прыехаў на вяселле сваячкі.

Паціснулі рукі.

— Ты мне жыццё выратаваў, Дзікун.

Новыя знаёмцы стаялі на трыбуне, якая была часткай п'едэсталу высачэзнага — сяміметровага, не менш, — помніку, які Дзікун заўважыў, яшчэ калі баржа ўваходзіла ў акваторыю Чыжоўскага порту. Помнік мясціўся крыху далей ад пляцыку пе­рад рынкам. З п'едэсталу было добра аглядаць навакольныя краявіды.

Дзікун накладаў мапу, якую запомніў, на тое, што было ў рэальнасці. «Чыжоўка-арэна» і заапарк зніклі пад вадою. Заапарк — цалкам, спарткомплекс — часткова. Кавалак мікрараёну Серабранка, той, што быў уздоўж каналу, быў напалову затоплены. Пад невысокаю вадою таксама былі прытопленыя тры Дзіцячыя завулкі і палова вуліцы Юнацкай.

— Эх, вада пад самы стадыён «Трактар» падышла, — сказаў Мао, нібы счытаў думкі Дзікуна. — Першы раз у Горадзе-Героі? Табе куды? У «Турыст», відаць?

— Ага, першы. У «Турыст».

«...А где-нибудь в вагоне-ресторане / Те­бя ласкает кто-нибудь другой / А я люблю, люблю тебя, Алёнка / И я хочу, чтоб ты была со мной...»

Дзікун ужо другі раз за раніцу ледзь не прысеў ад нечаканасці. Мао заўсміхаўся:

— Не баісь, гэта ў мацюгальніках гуку паддалі.

Побач з Мао ўнутраны Дзікуноў сканер небяспекі маўчаў. Ад Мао сыходзіла абсалютная дабрыня. Сіла і ўпэўненасць, спалучаныя з неверагоднай дабрынёю. Вось што ўяўляў з сябе Мао. Дзікун падумаў, што каля піўнухі Мао ўваліў кумпаніі злыдняў з той самай неверагоднай дабрынёю.

— Што за помнік? Ленін? — змяніў тэму Дзікун. Яму было крыху непрыемна, што прадэманстраваў сваю разгубленасць.

— Так. Яго з Менску прыцягнулі. Уяўляеш — з гэтым во пастаментам разам! Выменялі за стос рэпрадукцыяў нейкага мастака ХІХ ст., а таксама за тры альбомы рарытэтных марак. Такіх во помнікаў Горад-Герой намяняў на антыкварыят і прадметы мастацтва — о-го-го! Ты пазней пабачыш: увесь Партызанскі праспект падобнымі «ізваяніямі» ўтыканы. Менскія за іх выменьвалі і кнігі, і карціны, і сучасныя на той момант дызайнерскія рэчы. Не, ну праўда, нахер тут каму карціна Драздовіча ці Шагала альбо антыкварны фатэль? А так — «упрыгожылі праспект».

Мао зрабіў самакрутку. Замест паперы тытунь загарнуў у сушаны ліст невядомай Дзікуну расліны.

З боку паўразбураных дзевяціпавярховікаў затумкаў буйнакаліберны кулямёт.

— Серабраначка мая, — павярнуўся на гук Мао. — Відаць, анархі ці кантрабандыстаў адстрэльваюць, ці пачварку вадзяную.

— Там Менск?

— Не, за Серабранкай з таго боку Свіслачы пануюць анархі. Яны кантралююць тэрыторыі ўздоўж чыгункі ад вакзалу да Калядзічаў, гэта за колішняй акружной дарогай. У анархаў з Менскам — гандлёва-вайсковы саюз, але табачок — паасобку. Трымаюцца адзін ад аднаго на дыстанцыі. Тым не менш, па факце анархі ахоўваюць частку мяжы Менску. Тут, на поўдні, — з Горадам-Героем, там, на захадзе, — з дзікімі землямі.

Гукі стрэлаў сціхлі.

— А што ў Серабранцы і Чыжоўцы цяпер?

— У Серабранцы? Буферная зона, падмандатная тэрыторыя. Разумееш такія словы? — са значнасцю спытаўся Мао.

— Здагадваюся.

— А насамрэч Серабранка аточаная з трох бакоў вадой. Па зямлі толькі з Партызанскага праспекту можна дабрацца. Але які сэнс? Там у рэальнасці ўлады няма ніякай. Міліцыя толькі па перыметры патрулюе ўдзень. І тое хутчэй ахоўвае Горад-Герой ад серабранскіх. Ды вайскоўцы патрулююць на катарах мяжу, якая ідзе па сярэдзіне фарватару былой ракі Свіслачы. А Чыжоўка стаіць пустая. Кажуць, там распладзіліся леапарды, якія ўцяклі з заапарку. Ахоўваюць Чыжоўку ад людзей.

Мао ўздыхнуў.

— Разумееш, Дзікун, землятрус ад Вялікага Выбуху зруйнаваў ці моцна пашкодзіў практычна ўсе мікрараёны шматпавярховікаў. У нас людзі жывуць альбо ў цагляных двух-чатырохпавярховых дамах дагістарычнай пабудовы, альбо ў прыватным сектары, які ў Горадзе-Героі проста аграмадны.

Дзікун па-гаспадарску агледзеў берагі Свіслачы:

— А з лятучымі вадзянымі пацукамі як тут справы?

— Ты пра гіганцкіх сінякрылых? Выбілі ўсіх даўно. Пажэрлі ў першыя сем-восем гадоў.

Пакуль гаспадарка не наладзілася, цяжка з ежай было.

Памаўчалі, пазгадвалі свае першыя гады пасля таго, як свет змяніўся беспаваротна.

— Калі я пабачыў аўтаматчыкаў пры выхадзе з баржы, падумаў, што ў горадзе мусіць быць багата аховы. А калі пачалася бой­ка, ніхто не прыбег, — са здзівам прамовіў Дзікун.

— Бачыў гэтых са скрабалкамі і шчоткамі ў карычневых камізэльках? Глядзі па берагах: там два, там чатыры, у тым куце шэсць. Тут куды ні плюнь, паўсюль карычневыя камізэлькі. А да помніку толькі па графіку падыходзяць, хоць ён вельмі хутка зарастае лішаём.

Сапраўды, цёмны граніт помніку быў увесь у рознакаляровых грыбараслінах. Дзікун досыць хутка прызвычаіўся да гэтай асаблівасці краявіду вакол порту — усё ў плямах.

— «Камізэлькі» скрабуць «батву» з будынкаў, працягнуў Мао. — А заадно гэта вочы, вушы і бесправадны тэлефон міліцыі. А паколькі каля помніку людзей не бывае, то і «камізэлькі» тут не труцца побач. Што да боек, міліцыя на іх ніколі не рэагуе. Хіба толькі калі арганізуецца труп. А для жывых выклік міліцыі платны, калі не датычыць дзяржаўнай маёмасці ці дзяржаўнага службоўца. Выклічаш, заплаціш, яшчэ і вінаватым будзеш. Хоць... Міліцыя — тыя ж людзі, толькі від збоку.

— Мао, ты калі-небудзь датрындзішся, — сказаў куст, які тырчэў недалёка ад пастаменту.

Цяпер ужо і Мао прысеў ад нечаканасці. Куст зрушыў з месца і павольна пашкандыбаў у бок вады. Сам. Пайшоў. З-за куста вы­плыла цётка ў вылінялай камізэльцы.

— Йолы-колы... Ягораўна, здароў! — радасна прывітаўся Мао.

Ягораўна прыгразіла пальцам у бок трыбуны і працягнула скрэбсці стары разбіты асфальт.

— Мао, а што гэта за... бацвінне, якое «батва»? — Дзікун зрабіў рукой жэст, паказваючы разам на ўсё вакол.

— «Батва» — гэта пабочны эфект вырошчвання бульбы гатунку «дружба», — Мао сцішыў голас. — У радыусе больш як дзесяці кіламетраў ад кожнага нявыкапанага клубня «дружбы» расце вось такі паўзучы грыб-водарасць — лішай. Пару спораў заляцела, і пайшлі множыцца. Таму ўсё скрабуць паўсюль дзень і ноч. Плюс ты ўжо бачыш кусты, якія перасоўваюцца з хуткасцю чарапахі-спрынтара. Яны — таксама вынік актыўнасці «дружбы». Іх спыняюць калючым дротам, звычайна ў цэнтр іх мала трапляе. Карацей, не паскрабі горад колькі дзён, прачнешся ў пушчы.

— А чаму іншы гатунак бульбы не выка- рыстоўваць?

Мао азірнуўся некалькі разоў, нават прайшоўся па трыбуне і паглядзеў уніз. Ягораўны ўжо не было.

— А вось за адказ на такое пытанне, Дзікун, міліцыя прыбяжыць вельмі хутка.

«Вніманіе, вніманіе! Аб'яўляюцца рэзультаты ежаднеўнага розыгрыша! Паўтараем, рэзультаты ежаднеўнага розыгрыша!»

Мао дзелавіта пашарыўся па кішэнях, але нічога не выняў:

— Дзікун, даставай свае «рашчотныя білецікі», а раптам!

— Дык мяне падманулі, не грошы далі?!

— Грошы. Звычайныя грошы. Толькі нумары на купюрах удзельнічаюць у латарэі. Гэта «Казначэйская латарэя».

— А ў чым выгада скарбніцтву?

— Скарбніцтву выгада ў тым, каб людзі менш чужой валютай карысталіся. Гэта ж нічым не падмацаваная папера. Латарэя — адзіная яе вартасць. Але як працуе!

Уся плошча перад портам стаяла застылай перад мацюгальнікамі.

«Сягоння пабяждае номер М Р 5597484», — абыякава і крыху стомлена, нібы «вас многа — я адна», прамовіла жанчына з дынаміка. Плошча захрумсцела сваймі разліковымі паперамі і расчаравана вярнулася да сваіх справаў.

— А ў цябе, Дзікун? Пакажы, пакажы, так. Не-а. Ну нічога, іншым разам.

«...Я буду писем твоих ожидать, читать бессонными ночами / Свиданье наше вспо­минать за разведёнными мостами...»

— Патрэбны час, каб прызвычаіцца, — працягнуў тэму мацюгальнікаў Мао. — Гэта як чыгунка ці аэрапорт побач з домам. А... ты ж ніколі іх не бачыў. Можа, цягнік і пабачыш. Там, — Мао жэстам паказаў за Серабранку,— ходзяць два бронецягнікі анархаў. Надзявай заплечнік, пойдзем у «Турыст».

Дзікун і Мао спусціліся з трыбуны і паціху рушылі ўздоўж вуліцы Кабушкіна ў бок Партызанскага праспекту. Справа цягнуліся парканы прамысловай зоны, злева неўзабаве вымалявалася агароджа былога вайсковага гарадка.

— Бахнеш? — Мао выняў з кішэні на шта­нах пляшку 0,2 з-пад гарэлкі «Крышталь».

Дзікун адмовіўся. Ён не піў моцнага алкаголю і нават ніколі ў жыцці яго не каштаваў. Дапамога бачуна магла спатрэбіцца ў кожны момант, а алкаголь прытупляў здольнасць адчуваць небяспеку. Бачун мог сабе дазволіць крыху лёгкаалкагольнага напою раз на месяц.

— Я сам раблю, — пахваліўся Мао. — З натурпрадукту — з садавіны пераважна. Хлеб у нас дарагі. Яго пастаўляе Менск, які ў сваю чаргу закупляе на Заходніх тэрыторыях у тамтэйшых абшарнікаў-латыфундыстаў. А ў нас ёсць людзі, якія вырошчваюць звычайныя калісьці расліны: яблыкі, ігрушы, вішні, слівы, чарэшні. Не шмат, але вырошчва­юць. Для сябе.

— Мала хто садзіць ягады ды садавіну? — здзівіўся Дзікун.

— А нахвіга напружвацца? Бульба ёсць. Сала ёсць, выкармленае на бульбе.

— А вітаміны?

— А вітаміны самі прыходзяць!.. Упс! — Мао рэзка нахіліўся і ўхапіў куст чарніцаў, які быў ціха краўся міма. Цяпер карэньчыкі-лапкі адчайна біліся ў паветры. — Бяры ягадку.

Мао пасадзіў куст на зямлю, і той як мог даў драпака ў бок МАЗу. Дзікун заўважыў, што на мурах вакол прамзоны зверху быў наматаны калючы дрот, на дроце віселі дзясяткі ссушаных кустоў розных раслінаў:

— Глядзі, вунь, на прарыў ішлі. Некалькі кінуліся на дрот, а астатнія па іх як па мастках. Ха, там за мурам таксама калючы дрот, толькі на зямлі. Гэта лішаі ветрам носіць, а кусты толькі надта моцны вецер на вялікую адлегласць затарабаніць. А надвор'е ў нас устойлівае, прадказальнае. У сэнсе, трыццаць гадоў тое самае, без зменаў. Вецер збольшага наверсе. Такія вось карысныя для харчавання кусты звычайна ловяць і кідаюць пасвіцца ў адным агароджаным месцы. Амаль ва ўсіх у Горадзе-Героі свае загончыкі ёсць. Але кусты любяць заводы. Там жа людзей вельмі мала. Ёсць дзе схавацца.

Мао распавёў, што жыхароў Горада-Героя, якія спецыяльна культывуюць харчовыя расліны, лічаць у найлепшым выпадку дзівакамі, у найгоршым — нефармаламі, якія замышляюць штосьці супраць грамадства. Навошта культываваць, столькі сілаў выдаткоўваюць, калі ўсё ёсць: бульба, ягады. Сала дзяржава прадае па зніжаных коштах. На святы — свежаніна. Між святамі — каўбасы. Зноў жа, у латарэю можна далікатэсы выйграць.

— А якія прызы за латарэю?

— Прыз дня — адгул на дзяржаўнай працы ці нейкае смакоцце са старых запасаў. Звычайна — старыя вайсковыя кансервы. Яны даўным даўно пратэрмінаваныя, але вось жа дзіва — на смак як новыя. І ніхто ні разу не атруціўся. Прыз тыдня — вечар у рэстаране гасцініцы «Турыст». Там адзінае месца, дзе можна адтапырыцца небанальна, скажам так. «Па-менску», ці «па-буржуйску», як у нас яшчэ кажуць. Прыз месяца — адзін дзень пад сонцам.

Мао скруціў новую цыгарку:

— У вас як там з надвор'ем, на вашых хутарах?

— Па-рознаму.

— А ў нас вось так — плюс 20 уначы, плюс 25 удзень і заўжды без сонца. Часам дождж. А ёсць адно месца, дзе сонца чамусьці свеціць заўжды. Нейкая дзірка ў хмарах. Там санаторый унізе, для простых, а ўверсе — забаўлялава для багатых. Прыз месяца — дзень на верхняй VIP-пляцоўцы. Гэта на ЦЭЦ-3. Далей, за «Турыстам» і Шарыкападшыпнікавым заводам. Можа і пабачыш, калі пашанцуе ў латарэю. А прыз года — бясплатны ўдзел у свяце паўкабана, якое афіцыйна завецца Днём Горада-Героя. Яно прымеркаванае да перамогі ў Пяцігадзіннай вайне. У рэальнасці ў бойцы з менскімі за Велазавод. У выніку завод застаўся Гораду-Герою, але працуюць на ім за рэдкім выключэннем менскія, якія маюць кантрольны пакет акцыяў: сабе і нам вырабляюць роварную тэхніку.

Па дарозе пачалі зноў сустракацца карычневыя камізэлькі. Адна цёця заехала шчоткай Дзікуну проста па нагах. Моўчкі. Нібы перад ёю нікога не было.

— Слухай, Мао, а «камізэлькі» толькі міліцыю выклікаюць ці таксоўку таксама?

— А мы ўжо падыходзім.

Звечарэла. Гасцініца «Турыст» блішчэла наперадзе агнямі, як круізны лайнер у цемры ночы. Дзікун бачыў такое на відэа.

Каля ўваходу Мао развітаўся. Злева ад дзвярэй стаяў швейцар у навюткай, з пазалотай ліўрэі. Справа вісела дошка гонару з сярпом і молатам у верхнім левым куце. Дошка была невялікая — на тры партрэты.

— Золата, срэбра і бронза, — патлумачыў Мао. — Золата цяпер — Таня, пакаёўка VIP-паверхаў: для іншаземцаў, лічы — для менскіх. З выспаў тут рэдка хто бывае — дорага для іх. Таня... Яе спачатку павярнулі з аддзелу кадраў. Сказалі, «з пласкажопіем не бярэм». А галоўная адміністратарка Ала Пятроўна заступілася, сказала, што жопа нармальная, грудзі выдатныя, а галоўнае — каб чалавек быў харошы. І не прагадала. А на мяне Тань­ка пакрыўдзілася. Я яе калісьці вучыў інтэрнэтам карыстацца. Кажу: «Таня, э-мэйл — не прозвішча, яго часта змяняць не трэба». Псіханула. Пасля, праўда, памірыліся, а па­сля зноў. Усё, пака, убачыш Таню — перадавай прывітанне ад Мао.

— А мы вас ждзём! — строга і адначасова гулліва заявіла невялікага росту жанчына з фрызурай «начос» і бюстам, падобным да бяскрайняга айсбергу, які адкалоўся ад ледавіка, каб пачаць падарожжа ў неабсяжным акіяне, але быў злоўлены і схаваны пад сукенкай жанчыны з імем на бэджыку «Ала Пятроўна Кірдун». Адміністратарка яшчэ раз зверыла запрашэнне Дзікуна са сваім спісам і пацвердзіла сама сабе:

— Ждзём.

ЧАСТКА ІІ. Гасцініца «Турыст»

10

Адміністратарка памяняла дыск «Лучшый танцпол усех народаў» на грошы. Гэта былі не бляклыя на выгляд рашчотныя латарэйныя білеты. На банкнотах дызайнерскім шрыфтам красавала слова «ІНШАМАРКІ». Стос папераў быў значна меншым за той, што Дзікун атрымаў у абменніку каля порту.

— Гэта валюта для іншаземцаў, — патлумачыла Ала Пятроўна. — Іншамаркамі вы можаце ахапіць значна большы асартымент тавараў і паслуг, чым рашчотнымі білетамі. Гасцініца «Турыст», «Універмаг», ён тут побач, а таксама забаўляльны комплекс «ДК МАЗ» — вось тры зоны, дзе ходзяць іншамаркі. Нагадваем пра крымінальную адказнасць за незаконны абарот валюты.

Дзікун моўчкі кіўнуў і пачаў разглядаць цэны на «абанементы для аплаты знаходжання на тэрыторыі Горада-Героя». Спыніўся на варыянце двух тыдняў.

— Вазьміце лепш дзесяць дзён з моманту аплаты, два тыдні пачынаюцца з першага ці пятнаццатага чысла, а цяпер ужо трэцяе, — са спагадлівай усмешкай да небаракі, які не ведае жыцця, параіла Ала Пятроўна.

Дзікун аплаціў рашчотнымі білетамі: выняў стос паперак, а Ала Пятроўна выбрала патрэбныя купюры.

— Зараз прыйдзе ваша пакаёўка, — зноў строгім тонам сказала адміністратарка.

«На чай» не забудзься даваць», — у галаве актывізаваўся ўяўны голас Альгердыча. Але было позна, адміністратарка ўторкнулася ў свае сшыткі з лічбамі.

Пакуль Дзікун чакаў пакаёўку, разглядаў вялікі плакат на сцяне ў холе. На белым фо­не чорнай фарбай быў намаляваны жаночы сілуэт у кароткай спадніцы, на вялікіх абцасах і з грудзямі, абцягнутымі кароткай блузкай. Сілуэт падпіраў спінай вулічны ліхтар, падагнуўшы адну нагу. Уся выява была перакрэсленая тлустай чырвонай лініяй. Пад малюнкам крычалі вялікія чырвоныя літары: «Стоп рабства!»

— Станіслаў? Я Таццяна, ваша пакаёўка на ўвесь час побыту ў нашай гасцініцы, — маладая кабета з густа намаляваным чырвонай памадай ротам не павіталася, а развярнулася і моўчкі пайшла па калідоры.

Дзікун пацеляпаўся следам, разважаючы, ці перадаць прывітанне ад Мао, і разглядаючы новую спадарожніцу. Карацюсенькая спадніца не да канца прыкрывала някідкі, але, як на вока Дзікуна, сімпатычны азадак. Хутчэй за ўсё пад спадніцай былі стрынгі, але дакладна сказаць было нельга, бо ў калідоры панавалі прыцемкі. Чорнага колеру сцены і падлога калідору былі падсветленыя рубінавымі плафонамі. На пакаёўцы былі чорныя панчохі, якія адцянялі чырвоныя лабутэны.

«Бар, саўна, басейн, парная лазня, рэстаран, більярд, казіно, вышэй яшчэ адзін рэстаран і лаўндж-бар. Тамсама асобна дыскатэка. Пройдземце да ліфта». У адрозненне ад калідору, ліфт быў добра асветлены. Таццяна на сваіх абцасах была на паўгалавы вышэйшая за Дзікуна, якому толькі заставалася разглядаць грудзі пакаёўкі.

Нумар быў на апошнім — пятнаццатым — паверсе. Таццяна паказала, што дзе ляжыць з неабходнага для туалету, пажадала добрага вечара і сышла строгай паходкай, нібы бізнес-лэдзі пакінула перамовы. Толькі нагадала на развітанне, што паліць дазваляецца ў спецыяльным месцы ў канцы калідору.

З вокнаў быў бачны густа падсветлены ліхтарамі пляц. Направа — Партызанскі праспект, налева — па ўсім відаць, «забаўляльна-гандлёвая ўстанова «Універмаг». Далей горад ляжаў у абсалютнай цемры. Не, яшчэ крыху дзесьці былі агні. «ДК МАЗ», — прыгадаў мапу Дзікун.

На часопісным століку ляжала брашура «Стоп рабства!». З такой самай выявай, што і на плакаце ў холе. Дзікун разгарнуў і прачытаў тэкст, з якога дазнаўся, што прыезджым ні пры якіх абставінах не рэкамендуецца знаёміцца з жанчынамі на вуліцы. У якасці ілюстрацыі ішла гісторыя пра тое, як два інтурысты загулялі з мясцовымі дзяўчатамі ў адным з бараў, пасля паехалі да дзяўчат дадому, а ўрэшце апынуліся ў скляпенні, дзе два месяцы смажылі дранікі на продаж. І што толькі цудам інтурысты здолелі ўцячы ад рабскай працы.

На століку была яшчэ газета пад назвай «Город Мечты» з выявай нейкага мужыка пасярэдзіне, стос такіх самых газетаў Дзікун заўважыў на рэцэпцыі. Былі тут ці то брашуры, ці то рэкламкі, але Дзікун вырашыў пачытаць іх пазней. Хацелася нарэшце про­ста бестурботна прагуляцца. Перад тым, як спусціцца ў хол, Дзікун пайшоў папаліць. Пакойчык для курцоў выходзіў вокнамі ў бок Менску. Мяжа з Горадам-Героем была выразна бачная: вось тут цемра, а вось тут пачынаецца асветленая тэрыторыя. Дзікун нават угледзеў памежную вышку з кулямётным гняздом, міма якой праехаў браняваны цягнічок.

— Я п'ян, — паведаміў Ваня ў пустэчу вечаровага праспекту.

Ваня сядзеў на кукішках перад уваходам у бар «Сумёт» — проста праз дарогу ад «Турыста».

— Я п'ян, — паўтарыў Ваня, павярнуўшыся да куста, які таптаўся каля ганка. Здавалася, куст усёй сваёй сукупнасцю галінаў і лісця выцягнуўся ў бок Вані, каб лепш зразумець словы.

З адкрытых дзвярэй барчыку пачулася:

— А што гэта Ізяслаў Віктаравіч не заходзіць?

— Той, які прафесар? А... Гэта, Уладзік, Ізяслаў Віктаравіч сказаў п'янаму Ваню, што ў захапленні ад таго, як Ваня з трасянкі на трасянку пераключаецца. Назваў Ваню лінгвістычным амбідэкстарам. За што Ваня даў яму ў нос.

— Ясна, Анжэлка. Бачу, Ізяслаў Віктаравіч ужо прайшоў усе кругі бару.

— Анжэла, дай мне менскую гарэлку, я гэтай свінячай «каларадкі» піць не буду! — прагучаў іншы голас. Дзікун акурат у гэты момант праходзіў міма, але голас прымусіў спыніцца і зазірнуць унутр невялічкага бару, зробленага ў колішнім пад'ездзе.

— Немчык, якая «свінячая», ну колькі ўжо можна, што ты людзей абражаеш?

— Немец? — спытаўся Дзікун, працягваючы руку.

— А, шчанюк худы, — радасна прыгадаў Немец. — Сілён, брадзяга! Я бачыў, як ты на піўняку малаціў тых дурымараў.

У Немца спачатку была мянушка Тэўтонец, бо ён захапляўся крыжакамі: з дзяцінства калекцыянаваў салдацікаў-крыжакоў, прачытаў пра крыжацкія ордэны, найперш Тэўтонскі, усе магчымыя кнігі. Татухі сабе набіў крыжацкія. Таму Тэўтонец, Тэўтончык, а ўрэшце для зручнасці сталі клікаць Немец і Немчык.

— Ды вы хоць разумееце, што канкрэтна вы бухаеце?! Вы ж сабе апошнія мазгі вычышчаеце! — відавочна працягваў старую дыскусію Немец.

Ваня з ганка:

— Немец, ну вось што ты прычапіўся? У кожнага сваё меркаванне. Мне «пятачок» падабаецца, і я яго буду піць. А табе не падабаецца, ну і пі сваю гэтую, з водарасцяў ці з чаго яна там. Мне толькі карцінка ў целіку не падабаецца. Анжэла, пашчоўкай, калі ласка, што там яшчэ ёсць.

Анжэла стомлена, але дзелавіта пачала круціць ручку з боку ад каробкі старога, не тое што даваеннага, яшчэ дагістарычных часоў «Гарызонта».

— Сіські, сіські, мачылава, сіські, мачылава, пляжы, дарагія гатэлі, сіські... — Ваня меланхалічна пералічаў тэматыку карцінак, накручаных на ўстаўлены ўнутр корпуса тэлевізара барабан. — Блін, няўжо няма чагосьці больш глыбокага?

— Ваня, прынясі сваю карцінку і глядзі на яе, калі нашы не падабаюцца.

— Я б лепш на твае сіські паглядзеў, толькі мужу не кажы... Налі яшчэ.

Анжэла наліла палтос «пятачка» і спыталася ва ўсіх прысутных:

— Дык што глядзець будзем?

Раптам прачнуўся Уладзік, які перад тым быў драмануў на барнай стойцы, і рашуча заявіў:

— Футбол.

Немец моўчкі дастаў з вялікай кішэні на баку шортаў акуратна складзены аркуш глянцавай паперы. Гэта была вокладка нямецкага футбольнага часопісу за 2015 год.

— Ого, — так добра захавалася папера? — Ваня перасунуўся так, каб бачыць, што адбываецца ў бары.

— Як вы заманалі сваім футболам, — ляніва канстатавала Анжэла і прыляпіла карцінку да трэснутага экрана «Гарызонта».

Сам Немец дэманстратыўна адвярнуўся. Астатнія ўжылі хто што меў, закусілі бутэрбродамі з паляндвіцай са свінавасьмінога, прысыпанымі зверху «чацвёркай» — так прысутныя называлі бульбяныя чыпсы.

— Гооол! — праз хвіліну закрычаў Уладзік.

— Я п'ян, — сказаў Ваня.

«Пятачок» вадкі, «чацвёрка» цвёрдая пакрышаная. Дзікун усмоктваў у сябе новую інфармацыю. Пра такое на інструктажы ў Добрым Месцы не казалі. На новапрыбылага кліента ніхто не звяртаў увагі. Дзікун заказаў сабе піва. «Імпартнае, менскае, тока ўчара прывязьлі».

Ваня скептычна паціснуў плячыма:

— Нічога я ў вашым футболе не разумею. І я ўжо п'яны. Выклічце мне таксі.

Анжэла ўзяла ў рукі антыкварны мабільнік, які вісеў на сцяне як дэталь інтэр'еру, і як бы набрала нумар. Ваня сціх у чаканні.

— Гооол! — зноў закрычаў Уладзік і азарт­на павярнуўся да Немца. — Ты бачыш, што яны твораць?

Немец пацягваў адвёртку з сапраўднай заводскай менскай гарэлкі, змяшаную з на­туральным вінаградным сокам. «Без кансервантаў. Хімічную прамысловасць яшчэ не да канца аднавілі», — так у бары рэкламавалі дарагі імпартны прадукт. «А «каларадку», — сказаў Немец, — я не ўжываю ні ў якім выглядзе. Зу-сім». Відаць, сказаў не першы раз, бо ніхто не зрэагаваў. «Каларадка» — гэта тып напою ці канкрэтны гатунак?» Дзікун моўчкі сачыў.

Анжэла выйшла папаліць, а Немец у гэты час замяніў карцінку на тэлевізары: вокладку спартовага часопісу на выразку з грамадска-палітычнай газеты 2014 года. Усміхнуўся сабе пад нос і выйшаў з бару, далучыўся з самакруткай да барвуменкі.

Праз хвіліну з бару панеслася:

— Сукі, хунта!

— Сам ты хунта!

— Хлопчыкі, ну колькі можна, зараз вы­ключу тэлевізар, — праз плячо паўкрыкнула Анжэла.

— Стой! Дай дагляджу!

— Я п'ян...

Немчык нарэшце звярнуўся да Дзікуна:

— Слухай, турыст з далёкіх астравоў, любімец публікі і жэнскіх абшчэжыцій. У цябе від даўно неп'юшчага чалавека! Рады бачыць пачценную публіку. Дык давай ужо пазнаёмімся ізноў. Я Аляксандр, для сваіх — проста Немец.

— Станіслаў. Для сваіх — проста Дзікун.

Зноўку паручкаліся.

— Немчык, у цябе ўжо дзясятая адвёртка ці дванаццатая? — Гэта падышла сінявокая бландзінка гадоў трыццаці пяці. Як пасля дазнаўся Дзікун, таксама барвуменка, Даша.

— Ваня што — праўда на «пяцёрачку» перайшоў?! — Даша не хавала свайго жаху.

— Так, Дашусік, на яе, на хрукалку, на «пя­тачок», — пацвердзіў Немец.

Даша няўхвальна пахістала галавой:

— Як ён цяпер карцінкі для целіка і білборды будзе маляваць? За што будзе жыць?

Павісла паўза.

— Вось такая макля, — развёў рукамі Не­мец і павярнуўся да Дзікуна. — «Пятачок» — гэта не пра наркотыкі. Наркотыкі тут нахер нікому не патрэбныя. Тут і алкаголь п'юць хутчэй са звычкі — традыцыя такая. А мне толькі алкаголь патрэбны. Я б бросіл піць, но как жыць без мечты?

Немец праз Уладзіка перадаў сваю шклянку да барнай стойкі:

— Пралангіруйце, будзьце любезны, алкагалісьцічаскі сектар.

Павярнуўся да Дзікуна:

— Знаеш, пацанчык, чаму я табе дапамог? У цябе выраз твару не такі, як тут. Не як у гэтых шлёцэкаў, — паказаў углыб бару, — не як у мяне і не як у Вані. Хер паймі які выраз твару. Я такіх на астраўных хутарах не бачыў. Вумны сільна ці што. Хоць бачу, што баец.

Немец адпіў са сваёй шклянкі. Уладзік быў пацягнуўся цокацца, але Немец парыраваў, маўляў, «я па сваёй праграме», і працягнуў:

— Бачу, Дзікун, разводзяць цябе на КПП, як кампот. І бачу, што ў чэла з хер ведае адкуль з Усходу пры сабе кнігі! Кнігі! Прыкінь? І кампакты. І я кажу сабе: «Будзь любезен, старычок, памажы хлопцу». Гэта ж не проста пілігрыміна нейкая. Ты адкудава нарысаваўся такі, дружышча? Можа, у вас там многа кніжак на тваім дзікім хутары, можа, давай зганяем туды, забарыжым разам? Ілі ну яго нахер, за табой пацанва стаіць? А ты тут рынкі збыту вывучаць пад'ехаў?

Немец кідануў недапалак у манументальную старажытных часоў каменную сметніцу і прамазаў:

— О-ба-на, трохачковы няўдас... Па бы­лой трасе М4 няма гарадоў, і людзей з гулькін нос на астравах жыве. У іх усе кніжкі паскупляныя даўно. Вунь пункт прыёму інфармацыі ў порце «Чыжоўка» даўно барыжыць кантрабасам з Менску, бо мала інфармацыі прывозяць. Панімаеш, Дзікун, і тут ты — пацанчык такі незамутнёны з чыстымі, амаль не карыстанымі, кніжкамі. Што скажаш, дружышча?

— Ну.

— Нашы тут спачатку ўсе кніжкі ў Менск спіхнулі, а гадоў праз пятнаццаць пайшла мода, ціпа элітарная, для ізбранных — чытаць, бл@ць! А поезд цю-цю. Няма чаго чытаць. Пакажы, што ў цябе за кніжкі.

Як навучыў Альгердыч, грошы і каштоўныя рэчы Дзікун узяў з сабою. Немец зірнуў апошнюю, што засталася, кнігу, прачытаў назву «Падарак первай ночы».

— У Менску нават на тры капейкі не абмяняеш — нахвіг там каму трэба слёзнае абы-што, на каленцы напісанае. А ў нас такое мясцовая «цілігенцыя» чытае. А часцей на паліцу ставіць — па-багатаму выглядае. Пакажы дыскі... О, вось гэта рэальна на вагу золата ў Горадзе-Героі. Калі камп'ютары ў Менск прадавалі, дык заадно з музычнымі файламі. Цяпер усе на падсосе ў плане рэпертуару. У Менск такое не прадасі, але можна самім зарабляць. На дыскатэках. Ці здаваць дыскі ў арэнду. Замуцім бізнес, Дзікун?

Але Дзікун не адказаў, бо ў гэты самы час побач з барам затармазіў грузавік сярэдніх памераў, які меў выгляд пакладзенай на бок шафы з закратаваным акенцам пасярод дзверак, з якой выскачылі тры міліцыянты ў чорных масках. Пакуль двое трымалі на прыцэле наведнікаў бару, трэці схіліўся да Вані і ладзіў пэўныя маніпуляцыі. Ага, узяў кроў з пальца і засунуў у нейкую машынку з далонь памерам. Агрэгат пікнуў, паказаў на экранчыку нейкія лічбы, Ваню імгненна запакавалі ў грузавік, які адразу газануў, як закрыліся дзверкі «шафы».

— Навошта Ваня папёрся на вуліцу? — за­плакала Анжэлка.

— А то яны ў бары не заходзяць, калі хочуць, — сумна парыраваў Уладзік.

— Свінавоз, — звярнуўся Немец да Дзікуна. — Свінавоз вязе людзей на Свінакомплекс. З кожным годам усё болей і болей.

— А што яны мералі?

— А яны самі не ведаюць. Ім сказалі, што калі пакажа 0,25, то забіраць. А чаго нуль дваццаць пяць? Хер яго ведае! І так вось аблавы ладзяць. Па пятніцах каля прахадных заводаў. Яшчэ побач з вяселлямі і карпаратывамі любяць у засадзе сядзець. А ў будны дзень, як сёння, то проста на вуліцы спыняюць каго хочуць і мераюць. Як па мне, то гэта ўсё «хрукалка», то бок «каларадка нумар пяць» дзейнічае...

— Ды змоўкні ты, а то і цябе, і нас усіх забяруць! — пракрычала скрозь слёзы Анжэла.

У гэты момант у Дзікуна рэзка зачасаліся абодва вокі. Зусім недалёка адбывалася штосьці вельмі небяспечнае для чалавека. Дзікун кінуў на стойку пару рашчотных білетаў і хутка рушыў за рог — у двор. Адразу пабачыў каналізацыйную дзюрку без лю­ка. З-пад зямлі крычала-лямантавала жанчына. Побач гыгыкалі два падлеткі гадоў па трынаццаць-чатырнаццаць. Адзін прапанаваў пісклявым голасам:

— Чуеш-чуеш, Дзімон, давай насцым туды!

Пісклявы быў выняў ужо пісюна, як атрымаў выспятка ад Дзікуна, праляцеў над люкам і ляснуўся тварам у рэшткі асфальту на зямлі. Другі кінуў сябра і даў драпака. Праз хвіліну Дзікун выцягнуў кабету на паверхню.

— Як вы? Нічога не зламанае, ісці можаце? Абапрыцеся на мяне. Так, добра, я вас трымаю. Хадземце.

Дзікун ратаваў людзей без роздумаў: ра­бота сталася звычкай, якая, як вядома, дру­гая натура.

11

Дзікун заказаў сабе ў нумар літр бураковага квасу, змяшанага з ананасавым сокам.

Вокны пакою выходзілі на паўднёвы ўсход. Горад-Герой ляжаў як на далоні. Цяпер, раніцай, усё было добра бачна. Вунь зусім далё­ка выглядае з-за дахаў Завод калёсных цягачоў. Палова яго прытопленая вадой, а другая палова даступная з сушы. Крыху бліжэй бачны МАЗ. Злева, яшчэ бліжэй, стаіць ЦЭЦ-3. А зусім побач з гасцініцай пачынаецца плот Падшыпнікавага заводу. Ад слова «шарыкападшыпнікі» пайшла назва раёну — Шарыкі.

Калісьці ўся гэта частка гораду сфармавалася пасярод сасновых бароў. Нават кафэ тут, на раёне, назвалі «Сосны». За прамінулыя трыццаць гадоў дрэвы ссеклі практычна ўсе. Цяпер зеляніна складалася з шапак лішаёў на дахах і заводскіх комінах. Калі ўнізе «карычневыя камізэлькі» паўсюль, дзе магчыма, скрэблі з разбітага тратуару і абшарпаных сценаў лішаі ды лавілі кусты, то чым вышэй, тым мацней буяла расліннасць. А хто б палез на трыццаць гадоў не рамантаваны заводскі комін? Дурных няма.

Цяпер Дзікун заўважыў, што тут, на ўзроўні пятнаццатага паверху, ветру практычна не было. Тым ня менш, лішаі ўсіх магчымых відаў энергічна шаволіліся над дахамі дамоў — на адным узроўні з гасцінічным акном. Шаволіліся не рытмічна, як марскія хвалі, але нібы кожны ў свой бок, хто куды хоча. «Наступствы моцнага алкаголю», — вырашыў для сябе Дзікун, які парушыў адзін з галоўных запаветаў бачуна — не дэцэнтралізаваць свядомасць з дапамогай стымулятараў. А пачыналася так.

Увесь учорашні дзень мінуўся ў цэнтры Горада-Героя: вялікі шпацыр ад рынку ка­ля гатэлю да «ДК МАЗ» з заходам у крамы і кавярні. У вочы адразу кінулася, што навакольны краявід амаль не ўтрымлівае ў сабе літараў. Шыльды і абвесткі, пісаныя літарамі, Дзікун пакуль бачыў толькі ў ваколіцах порту і ўнутры гасцініцы. Хоць малюнкі трапляліся. Ну вось жа на Партызанскім праспекце: з аднаго боку дамы пазначаныя стылізаванымі МР 38/40, больш вядомымі ў народзе як «шмайсэр». А насупраць дамы прамаркіраваныя выявамі ППШ. Цотныя — ППШ, няцотныя — «шмайсэр».

Дзе-нідзе на дамах яшчэ былі бачныя лічбы, але збольшага мясцовыя жыхары арыентаваліся праз імёны ўладальнікаў жытла. Напрыклад, пошук адрасата на Народнай 5, кватэра 12 значыў, што кожны абітальнік Горада-Героя ведае назвы вуліцаў, таму пад­час пошуку застаецца толькі спытацца ў мясцовых жыхароў, дзе нумар 5 і дзе там жыве Валянціна Сямёнаўна ці Андрэй Хведаравіч. Калі адрас быў у маленькім завулку ў прыватным сектары, часам удакладнялі, побач з чым стаіць дом. Да адрасу «завулак Грыбны 2» дадавалі, што ён у раёне Несцерава, бліжэй да скрыжавання з Ангарскай.

І толькі на цэнтравым адрэзку Партызанскага праспекту былі свежанамаляваныя лічбы. «Для турыстаў», — патлумачыў хтосьці з мясцовых. «Турыстамі» зваліся ўсе прыбылыя, незалежна ад мэты візіту. Турыст — іншаземец, замежнік, чужынец. Чалавек, на якім можна нажыцца.

— Жалеза, жалеза! Прадаю жалеза, купляю жалеза, рамантую жалеза! — пад акном спыніўся «камп'ютаршчык» са сваім вазоч­кам, забітым старымі мацярынскімі платамі, жорсткімі дыскамі, працэсарамі ды іншым камп'ютарным начыннем. Таксама вока Дзікуна выхапіла з вазочка рознага кшталту радыёдэталі.

Дзікунова блуканне па Горадзе-Героі пачалося ўласна з рынку, які пульсаваў удзень на пляцы між «Турыстам», «Універмагам» і Партызанскім праспектам. У адрозненне ад партовага, заточанага пад бульбу, дары мора і «дары астравоў», гэты рынак прапаноўваў набыць ці памяняць практычна ўсё, што было ў Горадзе-Героі. З боку, што бліжэй да «Універмагу», былі шэрагі з ежай. З улікам блізкасці «Турыста» і ўласна турыстаў апроч традыцыйнай бульбы гатунку «дружба» ды марскіх далікатэсаў можна бы­ло набыць абсалютную экзотыку. Вінаград і ананасы прывозілі толькі з Менску. Малочныя вырабы наагул везлі транзітам праз Менск з Заходніх тэрыторыяў.

А вось, напрыклад, парэчкі, трускалкі, памідоры і гуркі былі мясцовай вытворчасці. Шмат хто ладзіў агароды на дахах. Улады закрывалі вочы на несанкцыяваны захоп тэрыторыі. Бо агароднікі заадно расчышчалі кавалкі паверхні ад лішаёў ды іншых «джунгляў». Цягам трыццаці гадоў дахі рамантаваліся толькі там, дзе жылі людзі. А людзі засялялі каля трыццаці працэнтаў ад будынкаў Горада-Героя. Рэшта жылых плошчаў стаяла пустая і паціху гніла-развальвалася.

А яшчэ на рынку прадавалі сала. Свінагадоўля была абсалютнай манаполіяй дзяржавы. Немец у бары сказаў, што хоць і любіць сала, але купляе яго толькі падчас камандзіровак у Менск. Немец быў адным з нямногіх шчасліўцаў, хто меў гадавую менскую візу. Немец сказаў, што на рынку ёсць і прывазное з-за мяжы хутарское сала, але дзе якое і адкуль — «хер уведаеш». А мясцовых кабаноў толькі «дружбай» кормяць. Немец жа «каларадкі» не ўжывае. «Ага! «Каларадка» — бульба — «дружба».