Калядныя апавяданні

На Каляды, на Каляды…

У сераду 7 студзеня 2004 году Пісьменнік пасварыўся са сваімі сямейнікамі.

Сталася ж такое.

Жонка думала атрымаць ад яго на свята французскую парфумную ваду і дачка-студэнтка таксама чакала парфумную ваду, толькі італьянскую.

Даччына вада каштавала 211 510 зайцоў, а жончына ажно 270 000!

«А мыла простага, гомельскага вам ня хочацца!» — вылаяўся ў думках Пісьменнік.

А тут і сын-васьмікласнік падступіў, заікнуўся пра новы далкажык — ручны тэлефонік.

Свой жа ранейшы далькажык сынок выкінуў (ён, бачыце, маральна састарэў!), і выкінуў ня проста ў сметніцу, а з форсам.

На беразе Свіслачы такія ж, як і ён, распуснікі наладзілі кіданне мабільнікамі хто шпурляне далей!

Забаўку знайшлі, паразіты сытыя!..

Словам, і сынок настроіўся тысячаў гэтак на дзвесце!

— Ды вы што, мае дарагія, ашалелі?!. — ня вытрымаў Пісьменнік. — Дзе ж мне на такія падарункі грошай набрацца?! Хіба ня ведаеце, якія цяпер ганарары?! Гэта раней былі, а цяпер усё! Канец!..

Галаву сям’і не зразумелі, у кватэры ўтварылася цяжкое маўчанне.

Прадчуваючы буру, Пісьменнік прымірэнча праказаў:

— Давайце лепей сядзем за стол, свята ўсё ж… Вып’ем шампанскага… Я ж вам кветкі купіў… Два букеты… I кампакт-дыск з песнямі Вайцюшкевіча… Дзякуй і за ваш падарунак… Шкарпэткі мне вельмі спадабаліся… Ну, ня стойце…

Аднак сямейнікі за стол ня селі, а дружна кінуліся ў сварку маўляў, што нам твае кветкі, шампанскае і кампакт-дыск; мы цярпліва чакалі сваіх падарункаў; думалі, калі не на каталіцкія Каляды, то на Новы год, калі не на Новы год, то спадзяваліся на праваслаўныя Каляды, а тут выходзіць, што й на стары Новы год не дачакаемся?!

А далей нагаварылі такога, чаго ён ніколі і пачуць ня думаў.

Выходзіла, што ён і дрэнны муж, і паганы бацька, і кепскі гаспадар, і нават благі празаік!

Так, так благі празаік, бо кніжкі ягоныя ніхто не купляе, таму й ганарараў няма і наогул, каб што зарабіць, то пісаць яму трэба па-расейску…

Апошняе абурыла зусім, такой здраднай парады ад сваёй сямейкі Пісьменнік не чакаў.

Заставалася адно — ляснуць дзвярыма і сысці!

Што ён і зрабіў…

Не адчуваючы вечаровага марозу, ішоў па Нямізе і далей па вуліцы Багдановіча…

Менск быў надзіва бязлюдны і па-святочнаму насцярожаны, і гэта насцярожанасць добра стасавалася да развярэджанай душы Пісьменніка…

«Пісаць трэба па-расейску! Дзякуй, родныя!.. Зрэшты, сам вінаваты, што яны такія. Прывучыў іх да свайго карку, разбасячыў, выпусціў з рук! Што ні прасілі, усё рабіў, грошай ніколі не шкадаваў… Да апошняга часу, можна сказаць, падарункамі дарагімі абсыпаў… Лішняя дабрата — дурата!»

Апанаваны гнятлівым настроем, завярнуў у скверык да опернага тэатру, і тут яго й запыніў закіданага выгляду мужчынка…

— Не падумайце, што я п’яніца. Мяне абакралі. Я ня буду прасіць у вас грошы, але, калі ласка, купіце мне кавалак хлеба. Вельмі ж есці хачу…

Пісьменнік ня быў слязлівы, аднак пачутае ўкалола ў самае сэрца: «Мусіць жа, ня хлусіць! I напраўду есці хоча! Во як бывае… А мае тым часам у цяпле, у дабрэ, як той казаў, з раскошы дурэюць!»

— Як вас абакралі? — спытаў дзеля цікавасці.

— Я шабашнічаў каля Смаргоні, аднаму грузіну катэдж з сярэдзіны абрабляў… А зрабіўшы работу, ехаў праз Менск у свой Слонім… У вагоне да мяне падселі двое… То да сё, пятае, дзесятае… Разгаварыліся… Бачу, хлопцы быццам бы свае, простыя… Пачалі піва разам піць… У мяне была пляшка з сабою, а ў іх паўтарачка… Потым з адным схадзіў у тамбур пакурыць… Ну, пасля перакуру дапіў сваё піва і недзе хвілінаў праз дваццаць адчуў, што засынаю… Калі ж прачнуўся, іх ужо не было… Забралі ў мяне ўсе нашыя грошы, 350 даляраў і чамаданчык з прычындаламі… У чамаданчыку ляжаў і нямецкі бошаўскі дрыль… Такога ўжо не куплю…

— Выходзіць, што вам нешта ў піва падсыпалі! — заключыў Пісьменнік. — Спачуваю… Што ж, пайшлі ў краму…

Пачуўшы пра краму, Абакрадзены павесялеў і з гатоўнасцю ўдакладніў:

— Той, другі, падсыпаў, які курыць не хадзіў…

— Ну, а хто ж яшчэ! — ні на грам не ўсумніўся Пісьменнік.

— Добра, што зусім не атруцілі! — уздыхнуў з палёгкай Абакрадзены.

— Вядома…

Гэтак гамонячы, пакінулі скверык і перайшлі вуліцу Багдановіча. Пісьменнік увайшоў у Траецкі гастраном, Абакрадзены ж застаўся чакаць знадворку.

«Мусіць, ужо патыкаўся сюды і другі раз паказвацца саромеецца!» — падумаў Пісьменнік.

У гастраноме таўклося тры-чатыры пакупнікі, а ў дальнім кутку цёрся натапыраны «бомж».

Азначэнне «бомж» — міліцыянцкая прыдумка.

Пісьменніку не падабалася гэтае агіднае слова, таму такіх людзей ён называў па-свойму — вулічнікі.

Дык вось, у дальнім кутку гастранома цёрся Вулічнік.

На 155 зайцоў Пісьменнік узяў хлеба «Водар», а на 1070 — дзвесце грамаў «Сямёнаўскай» каўбасы; папрасіў яшчэ прадаўшчыцу, каб хлеб пакроіла на лустачкі, а каўбасу парэзала на скрылікі.

Як толькі адышоў ад прылаўку і пакіраваў у дзверы, да яго тут жа прыліп Вулічнік.

«Божа, які смярдзючы!» — Пісьменніка ажно скаланула.

— Дай грошай! — заканькаў Вулічнік.

— Грошай няма…

— Тады дай укусіць!

— На…

Пісьменнік разгарнуў сціплыя пакуначкі і адшкадаваў дзве лусты хлеба і каўбасны скрылік.

Не падзякаваўшы, Вулічнік прагна схапіў ежу і праглынуў яе па-воўчы, не жуючы, за адзін коўць.

— А рэшта каму?! — спытаў вельмі злосна.

— Адчапіся! — Пісьменніка пачынала разбіраць злосць.

Вулічнік не застаўся ў краме, выграбся таксама на мароз.

— А-а, гэта ўсё табе! — моцна штурхнуў Абакрадзенага ў грудзі, як толькі ўбачыў, што Пісьменнік аддаў яму ежу.

— Што гэта вы піхаецеся?! Я вас знаць не знаю! — Абакрадзены ледзь устояў на нагах.

«Ого, як чалавек звярэе, калі ня ўвесь хлеб і ня ўся каўбаса дастаюцца яму!» — падумаў Пісьменнік з холадам у душы і, уражаны той бяздоннай лютасцю, з якой Вулічнік глядзеў на Абакрадзенага, крыкнуў:

— Ты, краса Менску! Пшоў адсюль, а то здам у міліцыю!

Абкінуўшы іх мацюкамі, Вулічнік паволі пашкандыбаў у жаўтлявы змрок Траецкага прадмесця.

Яны ж, разгарачаныя гэтай кароткай і непрадбачнай сутычкай, машынальна вярнуліся да опернага тэатру, якраз на тое месца, дзе й сустрэліся.

Абакрадзены ўсхвалявана ўсклікаў:

— Свалата! Біць мяне, рабочага чалавека, у грудзі! Я жыву за сваё, я сам на сябе зарабляю! Я ніколі ня краў і красці ня буду! Я ніколі не старцаваў… Вось толькі сёння, першы раз…

Ён разгарнуў скамечаныя пакуначкі і па-дзіцячы ўсхліпнуў:

— Я прасіў толькі трошкі хлеба, а вы яшчэ й каўбасы купілі! Дзякуй вам… Я адраблю! Калі вам трэба пабудаваць лазню ці, скажам, адрыну, то дайце мне знаць… Я любы зруб разам з кроквамі і латамі ўмомант выштукую, і тут жа любым дахам накрыю, і столь пакладу, і вокны ўстаўлю, і дзверы навешу!.. Не адзін, з брыгадаю, канешне! Брыгаду падбяру… Сёння вы мне далі ратунак і таму для вас…

Абакрадзены змоўк на хвіліну, нібыта згубіў патрэбнае слова, а пасля прамовіў цішэйшым голасам:

— Мне тут яшчэ трэба 3 600… На білет у Слонім…

«Э не, досыць, — паныла падумаў Пісьменнік, — трэба ведаць меру і ў міласціне…»

— Вы не падумайце, што я за так! — адчуўшы перамену на горшае ў настроі свайго дабрадзея, хуценька заапраўдваўся Абакрадзены. — Гэтыя 3 600 я зарабіць хачу! Можа, вы ведаеце, дзе зараз можна работу якую спаймаць? Разгрузіць што-небудзь, ці снег адгрэбці?

На Кафедральным заўзята зазванілі званы, і гэтае званенне навяло Пісьменніка на такую параду:

— Схадзіце ў царкву. Можа, там памогуць…

На тым і развіталіся…

Па купалаўскім мосце, а пасля міма «Журавінкі» Пісьменнік у поўным бязлюддзі вяртаўся дамоў.

Злосць на сямейнікаў крыху ўцішылася, ён увогуле доўга злавацца ня ўмеў.

Праўда, калі што якое, то нервы запальваліся імгненна, у такі момант мог нават і кулаком па стале ўваліць…

Кулаком па стале гэта, зрэшты, дапушчальна, а вось кулаком у нахабную морду?

«Мусіць, таксама дапушчальна!» — сказаў самому сабе, калі, праходзячы паўз ратушу, раптам пачуў за спінай голас усё таго ж Вулічніка:

— Дай грошай!

Паспрабаваў быў прыспешыць хаду, аднак Вулічнік ухапіў яго за локаць.

— Я ўжо табе казаў, што грошай няма! — крутануўшыся, вырваў локаць.

— Тады дай што ўкусіць! — гундосіў сваё Вулічнік.

— Я цябе ўжо сёння карміў!

— Ты мяне яшчэ ні разу не карміў!

— А толькі што ў Траецкім гастраноме!!!

— Я цябе першы раз бачу, кулан!

«Я кулан?! Ах, ты, няўдзячнае рыла!» — яшчэ большая злосць разабрала Пісьменніка.

А тут да ўсяго яшчэ Вулічнік зноў ухапіў яго за руку.

— Ну, што за серада-сірата! — зусім узвінціўся Пісьменнік і кулаком хвацка шмагдануў Вулічніка ў пераноссе.

Той адляцеў, як трэска, і паваліўся (гэта ж трэба!) якраз на двух міліцыянтаў, што раптам выступілі з-за ратушы.

Яны моўчкі, як нешта непатрэбнае, адкінулі ад сябе Вулічніка і шчыра ўзяліся за Пісьменніка.

Нішто яму не памагло — ні тлумачэнні, ні ўгаворы, ні членскі білет…

Міліцыянты абыякава прачыталі прозвішча Пісьменніка і павялі яго ў міліцэйню.

Там аддалі дакумент дзяжурнаму Афіцэру, штосьці пашапталі яму на вуха, глынулі з тэрмасу гарачай гарбаты і зноў пайшлі на марозную вуліцу спраўляць службу…

Афіцэр сядзеў за сталом, які быў казённа аздоблены графінам і шклянкаю.

На сцяне, за спінай Афіцэра, ярчэла незвычайная карціна — Дзяржынскі на кані!

Сапраўды, дзіва дзіўнае!

Каб гэта Варашылаў на кані ці Булак-Балаховіч, а то Дзяржынскі…

Афіцэр нечакана з захапленнем прамовіў:

— Вы пісьменнік?!

— Але…

— Як я рады! Сядайце, калі ласка! Вы што, бамжу ў морду заехалі?

— Я не хацеў…

— Э, кіньце! Правільна зрабілі… Давайце пагаворым… Ну, проста так, па-чалавечы… Во! Паразмаўляйце са мной па-беларуску! Я люблю родную мову, але забываю яе, бо на службе няма з кім па-беларуску гаварыць! Часам балакаю тады, калі каго з пікету ці бэнээфаўскага мітынгу прывязуць… Хлопцы тыя, шчыра скажу, мне падабаюцца… Калі я адзін, без начальства, то іх заўсёды адпускаю дамоў!

— Добры вы, — квола ўсміхнуўся Пісьменнік.

— Вы праўду сказалі, я добры! Я радзіўся такім, скрозь хацеў быць добрым і хачу быць добрым! I вось што цікава, мая першая настаўніца яшчэ ў трэцім класе сказала мне: калі хочаш на ўсё жыццё застацца добрым, то вучы на памяць вершы!

— Што вы кажаце! — вельмі здзівіўся Пісьменнік.

— Вось тое і кажу… I я вучыў, вучыў, вучыў… Словам, вучыў шмат. Праўда, усе вершы пазабываў. Служба ж, як у той песні, дні і ночы… Ха-ха-ха!.. Хай на яе пляга! Адзін толькі вершык памятаю і то, здаецца, ня ўвесь. Ён пачынаецца так: Ноч… Ноч… Не, «ноч» трэба адзін раз… Дык вось, ноч… Хм, а як жа далей?

— Халодная зямлянка, — падказаў Пісьменнік.

— Сапраўды! — дужа ўзрадаваўся Афіцэр. — I як гэта вы так адразу ўгадалі?! Залатая ў вас галава!.. Ноч. Халодная зямлянка… Ну, дык вось, ноч, халодная зямлянка…

Узбіваючыся на другі радок, Афіцэр напружыўся — ажно бліснуў на ягоным лбе пот.

Пісьменнік гэтым разам вырашыў пачакаць з падказкаю, і тут адбылося проста нечаканае.

Афіцэр устаў з-за стала, пачухаў патыліцу, пашкроб падбароддзе і, апантана ўспамінаючы патрэбнае слова, машынальна пачаў абмацваць сябе — спачатку нагрудныя кішэні, нібы хацеў знайсці запалкі, пасля правёў далонямі па чорным рэмені.

Натыкнуўшыся на кабуру, з такой прафесійнай хуткасцю выхапіў з яе пісталет, што ад нечаканасці Пісьменнік засцярожліва выставіў перад сабой рукі.

— Перастрэлка! — ускінуўшы ўгару зброю, радасна крыкнуў Афіцэр. — Знаёмае слова «перастрэлка»… Ну, вось, а далей зноў забыў…

— Цішыня, — хуценька вымавіў Пісьменнік.

— Правільна! Цішыня!.. — пацвердзіў Афіцэр і схаваў пісталет у кабуру. — Неба, чыстае, як… Бля!.. Ну, што гэта сёння з маёй памяццю?!

Пісьменнік, з палёгкай апусціўшы рукі, паказаў на стол, на шклянку.

— Шклянка! — задаволена пляснуў у ладкі Афіцэр. — Неба, чыстае як шклянка!.. I… I…

— Паглядзіце на карціну! — параіў Пісьменнік.

Зірнуўшы на коннага Дзяржынскага, Афіцэр шчасліва выдыхнуў:

— Тупат быстрага каня!

Яшчэ недзе з паўгадзіны доўжылася гэтая слаўная сустрэча.

Афіцэр дзякаваў Пісьменніку за свойскасць ягонай натуры і асабліва за тое, што размаўляе ён па-беларуску; а яшчэ частаваў з тэрмасу гарачай гарбатай і нават прызнаўся, што пакінуў бы міліцыю, але пакуль няма куды яму дзявацца…

Нарэшце, аддаючы членскі білет, прамовіў:

— Ну, добра, ідзіце сабе, святкуйце. А калі што якое, то заходзьце… Пасядзімо, школьныя вершы разам паўспамінаем…

— А чаму ў вас Дзяржынскі на кані? — ужо стоячы ў парозе, пацікавіўся Пісьменнік.

— Каб не забываць паэзію, — хітра ўхмыльнуўся Афіцэр…

Калі Пісьменнік адчыніў дзверы ў свой пад’езд, то пачуў песню (якраз у двары заспявалі):

«I песня добрая, і жыць яшчэ можна, і ў міліцыі неблагія людзі ёсьцека, і зрэшты ўсё добра… Трэба толькі памірыцца з жонкай, дачкой і сынам… Якія ні ёсць, а ўсё ж такі родныя… Трэба як-небудзь намагнуцца і на стары Новы год купіць ім іхнія падарункі…» — думаючы так, Пісьменнік паволі падымаўся на свой паверх, усміхаўся самому сабе, крыху саромеўся, што стукнуў Вулічніка, і крыху шкадаваў, што ня даў Абакрадзенаму грошай на білет да Слоніму.

1 красавіка 2004