Кветкi самотнай князёўны

I

Аленка не магла стрымацца ад смеху — мужчына гадоў трыццацi ў белым касцюме неадрыўна пазiраў на яе. Ён стаяў ля навагодняй ёлкi з нейкiм маладым хлопцам Аленчынага ўзросту i за ўвесь вечар нiкога не запрасiў да танцаў. Ён, вiдаць, быў не вясковы, а Аленцы надакучылi свае гарадскiя хлопцы, да таго ж яна прыехала ў вёску да аднакурснiцы Галi, каб сустрэць тут Мiколу — у iнстытуце ён зусiм не звяртаў на яе ўвагi. Высокi, прыгожы, з кучаравымi пышнымi валасамi, блакiтнавокi, Мiкола вабiў многiх дзяўчат, але, сябруючы з усiмi, быў такi недасягальны i, здавалася Аленцы, чымсьцi таемны, а неразгаданае, таемнае так прыцягвае! Галя падбухторыла Аленку схадзiць да Мiколавага бацькi, быццам па квашаныя яблыкi, у вёсцы Адась славiўся тым, што надта ж смачна ўмеў квасiць антонаўкi. Адасева жонка памерла, i ён сам вёў гаспадарку. Калi дзяўчаты прыйшлi, Мiкола сустрэў iх ветлiва, па-сяброўску частаваў яблыкамi, жартаваў, а вось у клуб так i не з'явiўся.

…Мужчына ў белым касцюме па-ранейшаму пазiраў на Аленку. Ён здаваўся дзяўчыне старым. Яго погляд раптам выклiкаў такi выбух смеху, што Аленка, прыкрыўшы рукою вусны, порстка схавалася за спiну сяброўкi.

— Сцiхнi ты, дурнiца! — таўканула яе ў бок Галя, прыгладжваючы валасы. Ён сюды накiроўваецца!

Мужчына i сапраўды iшоў да iх. Як нi стрымлiвалася Аленка, як нi сцiскала вусны, але ўсё ж хiхiкнула, калi той запынiўся ля Галi i, гледзячы паўзверх яе пляча, звярнуўся да Аленкi:

— Можна вас?

Аленка моўчкi кiўнула, падала яму руку i пайшла следам, стараючыся думаць аб чым-небудзь сумным, каб суняць смех. Ён абняў яе так, што ёй не заставалася нiчога, акрамя як стаяць на месцы i ледзь-ледзь перасоўваць ногi. Вось так яны i танцавалi — на месцы. Смех у Аленкi ўжо прайшоў. Да таго ж, стоячы ў клубе ў сваiм дэкальтаваным маскарадным касцюме, накшталт князёўны сярэднявечча, Аленка крыху змерзла, а тут, у абдымках мужчыны, яна прыгрэлася i летуценна пачала ўяўляць, што танцуе з Мiколам.

…Вочы ў Мiколы глыбокiя, блакiтныя, з патанулай хмарынкай, але цёплыя i добрыя. Гэта было мора, бяздоннае, зменлiвае, мора перад штормам. У такiя вочы можна было глядзець доўга-доўга, заглядзецца i патануць. Як яна зайздросцiла хлопцу, якi жыў з Мiколам у адным пакойчыку ў iнтэрнаце, — ён бачыў яго ранiцою, вечарам, кожны дзень… I не ўяўляў нават, якое гэта шчасце — бачыць перад сабою Мiколу, яе бога, назiраць за яго рухамi, калi ён умываецца, за ягонымi вуснамi, калi ён гаворыць, за ягонымi пальцамi, што перабiраюць струны гiтары… З якою асалодаю стаяла Аленка вечарамi пад дзвярыма Мiколавага пакойчыка i ўбiрала ў сябе ўсе гукi i словы, што даносiлiся адтуль… Яна ведала, што Мiкола збiрае групу для краязнаўчага паходу па слядах падання пра князя Вiтаўта i Дарыну. Ёй так хацелася пайсцi з iм у гэты паход, але яе не запрашалi…

Нават нумар пакоя, у якiм жыў Мiкола, выклiкаў асалоду. На лекцыях Аленка, як заварожаная, пiсала проста ў канспекце запаветныя лiчбы: 405… 405… i выводзiла лiтары: Мiкола Гайда… Мiкола Гайда… i з трапяткiм сэрцам падстаўляла пад ягонае прозвiшча сваё iмя, i мiлавалася сугучнасцю: Алена Гайда… Алена Гайда…

— Самотная князёўна на чужым бале? — абарваў яе думкi прыглушаны голас.

Алена ўзняла вочы — яна ўсё яшчэ танцуе з гэтым "старым мужчынам"? "Ён падобны на цыгана, — падумала дзяўчына. — На старога цыгана!" I адвяла позiрк.

— Баль заканчваецца, — прамовiў мужчына лагодна. — Можа, мы пойдзем дадому разам?

— Да якога яшчэ дому? — раздражнёна павяла плячыма Аленка.

— Да вашага, вядома. Цi можна правесцi вас?

— Пашукайце сабе па ўзросту, — цвёрда сказала Аленка, глянуўшы яму ў твар.

— Нават так? — усмiхнуўся ён. — Што ж, дзякую за танец!

I правёў яе на месца.

У гэты час з'явiўся Мiкола. Ён увайшоў з марозу, расчырванелы, у расшпiленым кажуху. Хлопцы абступiлi яго. Мiкола гучна i весела вiтаўся з iмi, пацiскаючы рукi. Але танцы скончылiся, моладзь пачала выходзiць з клуба, i Аленка настойлiва чакала, калi Мiкола заўважыць яе, падыдзе. Той стаяў на ганку i палiў з хлопцамi.

Да Галi падышоў Анатоль, кiрпаты, сярэдняга росту хлопец, вузкi ў плячах, з акуратнай бародкай, якую заўсёды адрошчваў на зiму, "каб холадна не было", смяяўся на пытаннi дзяўчат, — гадоў на пяць старэйшы за Галю, з прыкметнаю ўжо лысiнкаю на галаве. Усмiхнуўся i выцягнуў з-за пазухi маленькую кветачку.

— Ой, цюльпанчык! — ускрыкнула Аленка. — Жывы! Малайчына, Анатоль!

— Я з-за гэтага цюльпанчыка на электрычку спазнiўся, — усмiхнуўся хлопец. — Але нiчога, пазнаёмлюся з Галiнымi бацькамi цяпер ужо ў Новым годзе! Стары год правёў у электрычцы…

Галя абняла сябра i чмокнула ў шчаку, узяла кветачку, прыцiснулася да яе вуснамi.

— Пайшлi да маiх, — шапнула Анатолю, — а то, мусiць, ужо спаць леглi, як-нiяк, а тры гадзiны ночы… Аленка, пайшлi разам! — звярнулася да сяброўкi.

— Не, — адмоўна махнула галавою Аленка. — Я тут застануся, на ганку… Мiколу пачакаю… Чула, быццам ён сюды вернецца з гiтараю, хлопцам так сказаў. Бач, пабег ужо…

— Ну, глядзi сама, — адказала Галя i, абняўшыся з Анатолем, збегла па прыступках.

… Снег вялiкiмi камякамi заляпiў каўнер зялёнага палiто. Пальцы мерзлi ў рукавiчках. Аленка адсунула рукаў, глянула на гадзiннiк — палова пятай. На дзвярах клуба чарнеў вялiкi халодны замок. У святле лiхтара, як мухi, кружылiся сняжынкi. Ад высокiх старых дрэў аддзялiўся цень. Аленка здрыганулася. Нехта ў доўгiм палiто накiроўваўся да яе.

— А я, як нi пагляджу ў акно — усё вы стаiце, — падаў мужчына голас i запынiўся ля нiжнiх прыступак ганка. — Вiдаць, праз стары маёнтак iсцi баiцеся?

Ён павярнуўся, i святло лiхтара ўпала на ягоны твар. "Божа, гэта ж зноў той самы мужчына! — з непрыяззю падумала Аленка. — Цыган стары!"

— Давайце знаёмiцца, — прапанаваў ён. — Мяне завуць Вайдаш Дуброўскi, iнжынер «Менскбудпраекта». Унук дзеда Ўладыморыка, ведаеце яго?

— Не, — суха адказала Аленка. — Я менчанка. Студэнтка iнстытута культуры. Аленай зваць…

— Мы амаль землякi, — усмiхнуўся Вайдаш. — У мяне ў Менску кватэра… Спускайцеся ўнiз! — працягнуў ёй руку ў чорнай скураной пальчатцы. — Цi чакаеце каго?

Аленка не адказала.

— Ён не варты гэтага! — засмяяўся Дуброўскi. — Хоць i не падыходжу я вам па ўзросту, але гатовы правесцi да хаты, бо Чорная здань, мусiць, i сапраўды iснуе — шмат хто бачыць яе ля маёнтка… Вось i вас, здаецца, закранула яна…

— Што? — у Аленкi пахаладзела спiна. — Якая здань?

Але з прыступак сышла.

— Гэта даўняе паданне, — мовiў Дуброўскi, калi яны скiравалi ў бок маёнтка, — з часоў князя Вiтаўта. На гэтым месцы праклён iснуе. Калi Чорная здань дакранаецца да чалавека — ён робiцца сляпым духоўна… Ён любiць толькi цела… i гiне ў сляпым каханнi… Першай ахвярай Чорнай зданi стала Дарына, нарачоная князя Вiтаўта. Але i да гэтага часу з'яўляецца здань людзям, бо не ведаюць яны, у чым яе смерць…

— Ой, раскажыце, калi ласка! — устрапянулася Аленка, узрадаваная тым, што можа распавесцi Мiколу нешта таемнае, аб чым, магчыма, i ён не ведае… Зацiкавiць яго, спадабацца яму, а там, глядзiш, i ў паход возьме!..

— Недалёка ад панскага маёнтка, недзе ў лесе, — уздыхнуўшы, павольна пачаў аповяд Вайдаш, — знаходзiцца мур на месцы былога маёнтка Дарыны, якi пабудаваў для яе князь Вiтаўт, дараваўшы здраду яе… У лабiрынтах падзямелля iснуе, паводле падання, Блакiтны пакойчык, у якiм ляжыць прыгожы жалезны кубак з накрыўкай. Хто адкрые яго — знiшчыць здань…

…Руiны старога маёнтка чарнелi пад шапкаю снегу. Халодныя сняжынкi сыпалi ў твар. Аленка, зачараваная i ўзрушаная, прыслухоўвалася да голасу Вайдаша. Прыслухоўвалася i… ужо не iснавала ў цяперашнiм часе: у белым прывiдным тумане з'явiўся на канi магутны i суровы князь Вiтаўт.

— Я Дарына, Дарына! — выйшла з снежнай завiрухi дзяўчына. — Ты пазнаў мяне, князь?

Вочы яе — цёмная ноч, косы быццам у русалкi.

— Я была маленькаю, калi ты прыязджаў да майго бацькi, — прашаптала дзяўчына.

— Памятаю цябе, Дарына! — адказаў Вiтаўт i падхапiў, пасадзiў яе на каня, да сябе…

Мiльганула недзе сярод дрэў Чорная здань, працягнула кашчавую руку да кволай Дарыны…

…I Аленцы падалося, што яна пачула дзiкi смех. Ён стаяў у вушах, калi Вайдаш закончыў аповяд i падвёў яе да хаты. Яны развiталiся. Зачынiўшы ў сенцах за сабою дзверы, Аленка дакранулася да клямкi, каб увайсцi ў хату, але ў гэты момант пачула здзеклiвы шэпт:

— Не хацела за пана — будзеш валяцца ў нагах у хама!

— За пана, за пана!.. — крыклiва паўтарыў нехта.

Крык гэты прымусiў здрыгануцца Аленку, рассыпаўся на гукi, i вось ужо кожная частачка яго гучала паасобку, утвараючы манатонны, цiхi гоман, падобны на шапаценне лiстоў… Аленка рванула дзверы i ўскочыла ў хату…

Iрэна не захацела iсцi сёння ў касметычны салон. Яна здзерла бульбiну, наклала мякоцце на сурвэтку i прыклала да твару. Уладкавалася на крэсле i ўключыла Бетховена. Iрэне вельмi падабалася ягоная «Апасiяната», асаблiва стрыманая i велiчная другая частка. Разлiваючыся, музыка напаўнялася ўсё большай мяккасцю i цеплынёй…

Iрэна думала аб апошняй сваёй практыцы ў дзiцячым садзе. Апошняй, пераддыпломнай. Яна так любiла дзяцей, iх дапытлiвыя вочкi! Нiколi не забудзе чарнявай жыдовачкi Алiны Савiкоўскай, яе бацькi працуюць у оперным тэатры, сама ж дзяўчынка з маленства займаецца ў музычнай школе.

— Вы такая прыгожая, быццам фея! — сказала Алiна Iрэне ў першы ж дзень яе прыходу ў садок. — Вы прыйшлi да нас з казкi, праўда? Вы так цудоўна граеце на пiянiна!

Iрэне падабалася, калi ёй гавораць камплiменты, нават дзецi. Наогул, яна купалася ў камплiментах мужчын на вулiцы, у iнстытуце, у гасцях, як у кветках, ёй гаварылi камплiменты жанчыны, якiя працавалi ў касметычных салонах, дзе часта Iрэна рабiла прычоскi, манiкюр, макiяжы, масаж…

Iрэна сама любiла сваё цела, маладое, прыгожае, гнуткае, свае рукi з акуратнымi тонкiмi пальчыкамi, свае валасы пшанiчнага колеру, свае шэрыя вочы i мяккiя вусны… Але чаму ж Янка пакiнуў яе? Чым яна яму не дагадзiла?..

Не хацелася ўспамiнаць тую вечарынку, на якой ён зачараваўся яе сяброўкай Рэняй, хоць некалькi дзён назад смяяўся з Рэнiных ног i паходкi. Яны стаялi на балконе i палiлi цыгарэты… А потым ён болей не прыйшоў да Iрэны. А Рэня, прыбегшы да яе ў iнстытут, выпалiла проста ў вочы:

— Iрэнэчка, не крыўдуй, ён сказаў, што хоча са мною сустракацца. Мае бацькi паедуць жыць у вёску. Там прырода, лес, ты ж ведаеш, што мой бацька хварэе на лёгкiя. А нам з Янкам застанецца кватэра. Шкада, што машыну бацька забiрае!

I, крутнуўшы поўнымi сцёгнамi, абцягнутымi кароткай джынсавай спаднiчкай, заспяшалася на выхад…

Бацька пайшоў з сям'i. "У нас з тваёй мацi даўно няма ўзаемаразумення, сказаў Iрэне тата, — каханне даўно згасла, ператварыўшыся ў самоту ад аднастайнасцi, клопатаў, сварак i шэрай будзённасцi…" Ён вярнуўся ў вёску i жыў адзiн у старой бацькоўскай хаце.

Iрэна паднялася з крэсла i пайшла ў ванну. Змыла твар, усмiхнулася сабе ў люстэрка i пачала распранацца. Цела адчула асалоду цёплай вады. Iрэна ляжала ў ванне i пацiху пацягвала з кубачка каву. Заўтра ёй трэба распавядаць дзеткам пра музычныя iнструменты. З задавальненнем пойдзе сёння ў бiблiятэку. А па дарозе трэба зайсцi да суседкi, Аленчынай мацi. Можа, i Аленка будзе дома, раскажа, як Новы год сустрэла.

Iрэна ўключыла фен, пачала сушыць валасы i адначасова любавацца iмi. Янка так любiў расплятаць яе косы! Спачатку цалаваў iх, потым вочы, вусны, шыю… Цалаваў яе рукi. Цалаваў усё яе цела. Кружыў па пакоi на руках сваiх. "Маленькi мой зайчык, маё сонейка, кветачка мая… — шаптаў ёй на вуха. Русалачка мая…" Разам з iм яна ўзлятала на неба, танула ў вiры асалоды… А цяпер яго няма…

Iрэна ўздыхнула i адкiнула фен. Апранула чырвоную сукенку, вузенькую, класiчнага пакрою, з чорным банцiкам пад каўняром, i выйшла з кватэры.

— Iрэначка! — заўсмiхалася Аленчына мацi. — Заходзь, даражэнькая!

— Добрай ранiцы, цётка Соф'я! Адпачываеце?

— Якое там адпачыванне, Iрэначка! — уздыхнула цётка Соф'я, маладжавая жанчына, пухлая, з вузкiмi вуснамi i зачасанымi ўгору валасамi, якiя агалялi i так вялiкi лоб, паправiла пояс на дарагiм халаце i дадала, запрашаючы Iрэну прысесцi: — Нiкога ў хаце няма. Кiнулi ўсе мяне, а я з ранiцы заўсёды такая хворая! Трэба выйсцi ў горад развеяцца… Можа, пойдзеш са мною?

— Ды я ж у бiблiятэку…

— Вось якiя вы, маладыя, — паскардзiлася Соф'я i выйшла на кухню, вярнулася з падносам, на якiм стаялi два кубкi кавы i пiражкi. — Частуйся, Iрэначка, сама пякла… Ты такога нiколi не зробiш, як Аленка! Ты нiколi мацi не кiнеш, а Аленка мая ўладкавалася ў iнтэрнат студэнцкi i нават з кватэры выпiсалася, знацца з мацi не хоча! Свякруха жыла са мною, усё малiлася, а хiба ж я яе чапала? Сама запсiхавала i паехала ад мяне ў сваю вёску, у Жыровiчы, там манастыр, ведаеш? Вось няхай там i молiцца! Адзiн муж кахае мяне, Iрэначка, вось ён мяне не кiне нiколi!

Iрэна адвярнулася, каб схаваць усмешку: «кахае».

— Кожную ранiцу я хварэю, Iрэначка! — скардзiлася Соф'я. — Быццам не цела ў мяне, а вата, рукi як вяроўкi вiсяць, ногi не маюць моцы… Быццам хто кроў высмактаў з мяне. Мне трэба з ранiцы пагаварыць з кiм, энергii набрацца, тады ўсё праходзiць, так мне экстрасенс параiў. Я — знак агню. I муж мой — знак агню. Гэта не падыходзiць. Мне каб вось знак зямлi, як Аленка, знак вады, як свякруха, а яны мяне пакiнулi… — Соф'я змахнула з вачэй слязу. — А ты хто, Iрэначка? Ты ж з маёй Аленкай у адзiн месяц нарадзiлiся…

— Я — Панна, — адказала Iрэна. — Знак зямлi…

— Ой, зайчык ты мой! — узрадавалася Соф'я i абняла дзяўчыну. — Ты мне падыходзiш! Давай размаўляць, можа, палягчэе мне…

— А пра што размаўляць? — даверлiва запытала Iрэна.

— Ай, золатка маё! — заўсмiхалася Соф'я. — Памятаеш, як мы з табою пасябравалi? Стаiш ты ля ваенторга, а Янка падбягае, на рукi цябе бярэ, кружыць. Усе пазiраюць на вас, зайздросцяць… А потым вы ў аўтобус селi, ты яму галаву на плячо схiлiла дый за шыю абняла, а бабы шэпчуць: "Як у койцы!" А вы цалавацца, а бабы ад злосцi: "Кiнь ты яе ў пельку! Цалуюцца, а тады кусацца будуць!" Злыя людзi, Iрэначка, вось i сурочылi вас…

— Не трэба пра гэта! — адсунулася ад яе Iрэна.

— Ну як жа ж не трэба, калi ён, гад, учора гэтак жа з Рэняй ля ваенторга цалаваўся!

— Цётка Соф'я! — Iрэна роспачна ўскочыла з месца i схапiлася за цыгарэту, чыркнула запалкай i зацягнулася на поўны ўдых.

— Ён жа ж, Iрэначка, ёй кожны дзень кветкi купляе, як i табе раней купляў!

— Хопiць! — Iрэна выпусцiла ў твар Соф'i сiвы клубок дыму, зацягнулася зноў, але, папярхнуўшыся, закашлялася i закрычала на яе: — Ведзьма! Што ты мне нервы псуеш зранку?

— Iрэначка! — лагодным голасам прамовiла Соф'я, паклала ёй руку на плячо i пагладзiла. — Ты лепш закадры старога… Вось адна лярва маладая твайго бацьку закадрыла, дык ён ёй падаркi кожны дзень носiць… Каб i ты старога мела, то i табе б тое ж было…

Соф'я прытулiла да сябе Iрэну i паспрабавала пацалаваць, але тая вырвалася i пабегла да дзвярэй.

— Прыходзь, Iрэначка, золатка маё, яшчэ! — ласкава ўсмiхнулася Соф'я, твар яе пасвятлеў, з вачэй спала мроя. Яна жвавенька паднялася з месца i, па-маладзецку крэкнуўшы, пацягнулася. — Кроў у жылы вяртаецца…

Iрэна паспрабавала адчынiць дзверы, але не змагла. Соф'я падышла да яе, павярнула ў замку ключ, расчынiла дзверы i на развiтанне шапнула:

— Ты толькi на пiянiна сваiм не трынкай — рана не загоiцца! Рана ад злога чалавека, Iрэначка, зусiм не загойваецца. Век свайго Янку помнiць будзеш!

Iрэна размахнулася i стукнула Соф'ю па твары сумкай. Тая толькi ўсмiхнулася ў адказ — твар у яе памаладзеў, складкi пад вачыма разгладзiлiся, вусны чырванелi, як мак.

— Заходзь у госцi, Iрэначка! — маладым, сакавiтым голасам кiнула яна ўслед дзяўчыне.

Ранiцай Мiкола прачнуўся ў чужым пакоi. Спахапiўшыся, пачаў азiрацца навокал: цi не ў медвыцвярэзнiку? Ён ехаў ад бацькi з канiкулаў выпiўшы i заснуў у трамваi… Не, ён быў у самым звычайным iнтэрнатаўскiм пакойчыку. Насупраць стаяў другi ложак, засланы ружовай капай. Над iм вiселi партрэты артыстаў, выразаныя з часопiсаў. Ля акна стаяла белагаловая, з кароткай стрыжкай дзяўчына i разглядала яго пашпарт, якi дастала з кiшэнi нагавiц. Усё ягонае адзенне вiсела на спiнцы крэсла.

— Эй, што ты па кiшэнях лазiш? — ускочыў Мiкола i выхапiў у яе пашпарт.

— А ў цябе фiгура — клас! — гарэзлiва адказала дзяўчына. — Ну што, Гайда Мiкола бацькавiч? Ты мне падыходзiш па ўзросту. Мне таксама дваццаць пяць…

— А ты мне — не! — агрызнуўся той i пачаў нацягваць нагавiцы.

Дзяўчына падышла да яго, абняла за шыю, прытулiлася вуснамi да грудзей.

— Ты быў у мяне першы, — прашаптала яна. — I другога нiколi болей не будзе…

— Адчапiся! — адхiлiўся Мiкола i надзеў кашулю. — Адкуль ты такая ўзялася? Ненармальная…

— Зараз прынясу бульбачку, фаршырованую мясам, — засмяялася дзяўчына, пальчыкi аблiжаш! I не прыкiдвайся дурнем — гэта табе не пасуе! Я помню ўсё, усе твае словы ноччу…

I, какетлiва павёўшы брывамi, пабегла з пакойчыка. Вярнулася праз хвiлiну, хуценька паставiла жароўню на тумбачку, выцягнула дзве талерачкi i пачала раскладваць бульбу, яна так смачна пахла, мела залацiсты колер, а з яе выглядвалi скарыначкi запечанага мяса… Дзяўчына спрытна расклала вiдэльцы, нарэзала хлеб. Паставiла на стол пляшку гарэлкi. Легкадумны кароценькi халацiк, са знарок расшпiленымi ўнiзе двума гузiкамi, агаляў прыгожыя поўныя ногi.

— Проша пана! — усмiхнулася дзяўчына, паказваючы рукою на стол. — Проша частавацца!

Мiкола паслухаўся. Перад гэтым зiрнуў у акно — мясцовасць была незнаёмая.

— Можа, растлумачыш мне, дзе я? — з iронiяй сказаў дзяўчыне.

— Хто каму павiнен тлумачыць? — здзiвiлася тая. — Ты ж учора гаварыў, што ўсё жыццё мяне шукаў. У маiм трамваi да канца змены катаўся, рамансы на гiтары спяваў…

— Дзе гiтара? — спалохаўся Мiкола i, знайшоўшы позiркам яе ля сцяны, супакоiўся. Успомнiў — было такое. Але каб iсцi да яе ў iнтэрнат?!

— Сама мяне сюды прыцягнула?

— Ах ты, нягоднiк! — раззлавалася яна. — Ды сам жа ўслед плёўся! Можа, цяпер будзеш адмаўляцца, што мяне згвалцiў? У мяне сведкi ёсць! Зараз пайду ў палiклiнiку судмедэкспертызы, калi ты станеш адмаўляцца, што казаў мне ўчора пра каханне, пра вяселле…

— Ты, трамвайшчыца няшчасная! Смаркачы вытры, малалетка!

— Ды я з табою з аднаго года! Калi не будзеш болей са мною сустракацца, калi не прыйдзеш болей да мяне…

— Трэба ты мне, як сабаку пятая нага! Ды ў нас з табою розны iнтэлектуальны ўзровень: у мяне вышэйшая адукацыя, а ты — двоечнiца з калгаса! Прыехала сюды, курсы скончыла i гарадскою сябе лiчыш?

— Я хоць i двоечнiца з калгаса, а назаўсёды застануся ў горадзе! Iльготную кватэру атрымаю! А цябе запруць у вёску загадчыкам задрыпанага клуба, i будзеш там з даяркамi гуляць! З кiм ты там ажэнiшся? Ну, калi настаўнiца якая прыедзе пасля вучылiшча, бо пасля iнстытута альбо замужнiя, альбо не едуць зусiм, квас у горадзе застаюцца прадаваць! Iнтэлектуальную хочаш? Хрэн табе з маслам! Не хочаш мяне, iльготнай кватэры, тады iдзi прэч! Чуеш, прэч!

I выпхнула яго за дзверы.

Анатоль Хвашчэўскi сядзеў на педсавеце як на iголках. Спачатку разбiралi двоечнiкаў з яго групы, потым астатнiх гультаёў i прагульшчыкаў. Праца майстрам у ПТВ падабалася Анатолю, але яна забiрала шмат часу. Трэба было весцi справы ў турыстычным клубе вучылiшча, якi ён узначальваў, дый пра сябе не забываць — у яго па турызме толькi КМС, а хацелася б "майстра спорту". Хутка ён атрымае кватэру, а гэта ж столькi клопатаў! Не, трэба тэрмiнова жанiцца, тады б прыйшоў з працы, жонка налiла б баршчу, пад'еў — i на трэнiроўку. Як вольны час — у паход! А жонка няхай дома верцiцца, а то i ў вёску, да бацькоў, грады палоць, сала прывезцi… Галя падыходзiць яму за жонку, з беднай сям'i, значыць, не такая разбэшчаная будзе, як багатыя. I апранацца будзе, як прывыкла: дзве-тры сукенкi, i хопiць. А астатнiя грошы сэканомяць яму на паходы, на заплечнiкi, на спартовыя касцюмы…

Анатоль уздыхнуў з палёгкай — педсавет скончыўся. Глянуў на гадзiннiк спазняецца на сустрэчу з сябрам ажно на дваццаць хвiлiн!

… Сцяпан, высокi, плячысты, з зачасанымi ўгору валасамi i маленькiмi вусiкамi, убачыў Анатоля яшчэ здалёк i памахаў яму рукою.

— Прабач! — уздыхнуў Анатоль, пацiскаючы сябру руку. — Ну, як справы? Дыпломная пiшацца? I кiм жа ты будзеш, куды паедзеш пасля?

— Згодна дыплому — эканамiстам, але паеду на хутар, да бацькi, — адказаў Сцяпан. — Там у мяне двое братоў жанатых, сястра. Будзем фермерствам займацца! Добра, давай хутчэй да аўтобуса, а то Маруся ўсе вочы праглядзела ўжо, чакаючы нас!

— Жаночая справа — чакаць! — буркнуў Анатоль, працiскаючыся ў поўны аўтобус.

— Марусю бяром у паход? — цiха папытаўся Сцяпан, ставячы набiтую цяжкую сумку долу.

— Не, яна нам не падыходзiць, — сур'ёзна адказаў Анатоль. — Статус не той, разумееш? Я вяду групу, кiраўнiк паходу, адказны за ўсiх. А яна ва ўзросце, нiколi не хадзiла ў спартовыя паходы. Мы з ёй пазнаёмiлiся ў паходзе выхаднога дня… Вось грэчкi завязём, а яна нам палатку зашые, заплечнiкi адрамантуе…

— У якiм гэта яна ўзросце? — засмяяўся Сцяпан. — Табе ж дваццаць пяць, а ёй усяго трыццаць два!

— Усяго? — раззлаваўся Анатоль. — А дзяўчатам нашым па дваццаць два гады! Рознiца ў дзесяць год, разумееш?

Сцяпан хмыкнуў i адвярнуўся да акна.

— Ты мне не хмыкай! — незадаволена кiнуў Анатоль. — Мiкола Гайда нешта пыжыцца, прэтэндуе на лiдэрства. У мiнулым паходзе ўсё нешта мармытаў сабе пад нос. I ты туды ж? Калi так справа пойдзе, я паход не павяду! Альбо я — лiдэр i камандую ўсiмi, альбо паходу не будзе, не дам нi палатак, нi заплечнiкаў, не падпiшу пуцёўку!

— Хопiць, — супакоiў яго Сцяпан, — выходзь, прыехалi!

— Ой, хлопчыкi! Анатоль, Толечка! Сцяпан! — пляснула ў далонi ўзрадаваная Маруся.

Выглядала дзяўчына вельмi прывабна: доўгi пышны халат з глыбокiм выразам, чырвоныя манiсты, чарнявыя валасы, закручаныя чырвонай стужкай у «хвосцiк», вялiкiя чорныя вочы нагадвалi цыганку. Мяккiя вусны расплылiся ва ўсмешцы:

— Толечка, я твой эдельвейс, якi ты мне з паходу прынёс, засушыла. Ён у мяне як скарб, самы вялiкi скарб!

Яна запрасiла хлопцаў садзiцца, а сама пабегла на кухню прыхапiць тое-сёе на стол. Прынесла смажаную курыцу, паставiла пляшку лiкёру i зноў жа хуценька некуды пабегла. Пачуўся гул кавамолкi, Маруся з'явiлася праз хвiлiну з падносам, на якiм стаялi тры кубачкi духмянай кавы.

— Усё, будзем частавацца! — смеючыся, выдыхнула Маруся. — Гэта я ад радасцi так замiтусiлася. Для цябе, Толечка! А ён жа, Сцяпанка, нават у кiно мяне не запросiць, нягоднiк! Пасварыся на яго, Сцяпан, добра! — засмяялася яна, ружавашчокая, з ямачкамi на шчоках, вясёлая, танюткаю рукою разлiла па келiхах чырвоны, як кроў, лiкёр…

— Ну, вып'ем за Марусю, — прапанаваў Анатоль, — Новы год не прыйшлося нам з ёю сустрэць, справы, сама разумееш… Ну, за ўсё харошае, каб у гэтым годзе табе пашанцавала замуж выйсцi!

— Дык я ж толькi за цябе збiраюся! — усмiхнулася Маруся, падносячы келiх да вуснаў.

— Мы тут да цябе па справе прыйшлi, — мармытнуў Анатоль, адкусваючы кавалак мяса з курынай ножкi. — Ты мне летась добрыя шкарпэткi ў паход звязала, але вось яны парвалiся…

— Звяжу новыя, — засмяялася Маруся. — Чула, ты летам у паход групу вядзеш па Беларусi, краязнаўчы паход…

— Ужо расказаў? Памяло! — зыркнуў вачыма на Сцяпана Анатоль. — Я ж сказаў, раз i назаўсёды: Марусi нельга ў спартовыя паходы!

— Ну чаму ж? — запярэчыла тая. — Я на турзлёты ад свайго «Менскбудпраекта» езджу! А тут паход у вас першай складанасцi, для навiчкоў! Чаму ты не хочаш мяне браць?

— Усё! — стукнуў кулаком па стале Анатоль. — Размова пра паходы скончана, Маруся, — сказаў больш лагодна, — ты ж наша выручалачка! Ты ж заўсёды дапамагаеш i цяпер, калi ласка, дапамажы…

Ён падняўся з-за стала, выняў з сумкi палатку i два заплечнiкi, умольна глянуў у вочы Марусi i прашаптаў:

— Калi ласка…

— Добра, — уздыхнула Маруся, — зашыю…

I Анатоль узрадавана пачаў выкладваць Марусi пачастункi: грэчку, кнiгi, якiя купляў ёй у час вандровак…

Сцяпан моўчкi пазiраў на абаiх, адной рукою абапёршыся на поручань канапы, другую — паклаў на спiнку.

— Ты што, можа, яшчэ i бялiзну яму мыеш? — папытаўся ў Марусi.

— I мыю, i грошы яго захоўваю, — уздыхнула Маруся, — а ён прыбяжыць на хвiлiну, кiне мне свой поўны заплечнiк: «Зашый-памый» i зноў у свой iнтэрнат, быццам яму там мёдам намазана.

— А чаму б вам не пажанiцца? — засмяяўся Сцяпан.

— Я лепшую гаспадыню, чым Маруся, не знайду, — прамармытаў Анатоль. — Але ёсць адна прычана, па якой я не магу з ёй ажанiцца. Яна гэта ведае…

Анатоль падняўся, чмокнуў Марусю ў шчаку.

— Ну што, Сцяпан, паедзем? — уздыхнуў ён. — Справы, Маруся, прабач… Дзякую за ўсё! Трэба ж яшчэ на трэнiроўку паспець. Да Мiколы заехаць…

— Добра, — усмiхнулася Маруся, — бывай! Калi заглянеш?

Анатоль пацiснуў плячыма.

— Ну й мудак ты! — кiнуў Сцяпан, калi яны выйшлi ад Марусi. — Такая дзяўчына, а ты яшчэ носам круцiш!

— Рознiца ва ўзросце, разумееш? — заклапочана закiваў галавою Анатоль. На цэлых сем год…

— Ды якая там рознiца? У цябе вунь залысiны на галаве, а яна як кветачка!

— А табе што, спадабалася? — устрывожыўся Анатоль. — Ты глядзi ў мяне! Маруся — мая сяброўка! А наконт залысiн — глупства, жанчына ўсё роўна хутчэй старэе… Дый у сексуальным плане будуць праблемы, калi жонка старэйшая… Да таго ж яна ўжо не дзяўчына, а я хачу менавiта дзяўчыну. Здраджваць не будзе, разумееш? Яна акрамя мяне не будзе нiкога ведаць i будзе лiчыць, што лепш нi з кiм не будзе…

— Значыць, ты ўсё ж — сексуальна заклапочаны, — усмiхнуўся Сцяпан. Ведаеш, мне нiколi ў галаву не прыходзiлi такiя глупствы!

— Радзiць у такiм узросце цяжка… — працягнуў Анатоль.

— Табе радзiць? Чаго ты панiкуеш? — раззлаваўся Сцяпан. — Ну, жанiся тады на маладой дурнiцы, на Гальцы сваёй iнфантыльнай! Вось яна табе падыходзiць якраз як карове сядло!

II

Белыя фiранкi за зялёнымi шторамi. Пятае акно на чацвёртым паверсе. Пацямнелае ад мокрага снегу дрэва, за якiм схавалася Аленка. З трывогаю i асалодаю глядзiць на Мiколава акно дзяўчына. Там гарыць святло. Аленка ведае, што сёння ў Мiколы сабралiся хлопцы, каб абмеркаваць летнi паход. Пабегла разам з Анатолем яе сяброўка Галя — вастраносая, тоненькая, падобная на мышку, крыху закамплексаваная, сарамлiвая вясковая дзяўчына. Анатоль забег сёння па Галю, пачаставаў Аленку цукеркамi, а яна ўсё завiвала на плойку валасы, але тыя ўпарта клалiся роўнымi пасмамi на плечы, на белую кофтачку з карункавым каўнерыкам. Дзяўчына апранула сваю старую карычневую спаднiцу, высокiя боцiкi з амаль сцёртымi абцасамi i вырашыла пайсцi да Мiколы сама. Яна спадзявалася, што ў такiм убраннi спадабаецца яму.

… Неяк летам Аленка сустрэла Мiколу на вулiцу. Яна была апранута ў паркалёвую выцвiлую сукенку. У яе не было грошай на новую… Мiкола ветлiва прывiтаўся з дзяўчынай, але побач iсцi пасаромеўся. З таго часу Аленка эканомiла грошы, каб набыць нешта моднае, i вось купiла гэтую кофтачку…

Мокры снег бязлiтасна мачыў бялявы, перафарбаваны чубчык Аленкi. Нарэшце, набраўшыся смеласцi, яна пераступiла парог iнтэрната, здала вахцёру дакументы i паднялася на чацвёрты паверх.

…Такая родная, знаёмая лiчба: 405! Сэрца закалацiлася — вось-вось вырвецца з грудзей! Дрыготкiмi пальчыкамi пастукала ў дзверы.

— Заходзьце! — вясёлы зычны голас Мiколы пранiзаў яе наскрозь. Не ўвайшла — уляцела Аленка, застыла на парозе, вочы ў вочы сустрэлася з Мiколам. Ён стаяў ля зялёных штораў. За сталом, ля тапаграфiчнай карты, сядзеў у чорным швэдры барадаты Анатоль, сур'ёзны i заклапочаны. Ля яго павольна памешваў гарбату ў шклянцы Сцяпан, акуратна апрануты ў шэры касцюм, пры гальштуку. Галя-мышка разглядвала на святло лямпачкi каляровыя слайды, якiя Мiколаў сусед па пакойчыку, Антось, хударлявы, з прамымi валасамi i чубам, якi закрываў вочы, ад чаго ён увесь час махаў галавою, падаваў ёй са скрынкi i расказваў, з якога яны паходу. Галя ж пры гэтым падымала высока бровы, усмiхалася i кiвала яму галавою.

— Добры вечар усiм! — мовiла Аленка. — А я вось iду мiма, бачу святло… I вырашыла зайсцi…

— Правiльна вырашыла! — засмяяўся Мiкола i падаў ёй крэсла. — Сядай, а то ў нас тут каву нiхто пiць не хоча, пакажы прыклад!

I налiў ёй поўную шклянку.

— Значыць, з Менска iдзём пешшу да вёсачкi Гарадзiшча, — адарваў галаву ад карты Анатоль. — Там робiм першы начлег. Пагледзiце старажытныя валы, якiмi раней быў абнесены горад. Далей пойдзем да Музея архiтэктуры i побыту Беларусi, музей пад адкрытым небам. Затым пойдзем праз лес да вёскi Вiшанька. Тры днi ходу — i мы на месцы, шукайце ў вашай Вiшаньцы мур былога маёнтка Дарыны, падзямелле, Блакiтны пакойчык…

— Тры днi па лесе — гэта нецiкава! — заключыў Мiкола. — Мы ж не на разрад здаём! Навошта нам кiламетраж гнаць? Даедзем на машыне. Лепш гэтыя тры днi аддаць на паездку ў Жыровiчы, там манастыр, помнiк архiтэктуры. Яшчэ куды-небудзь наведацца, напрыклад, у Сынкавiцкую царкву-крэпасць, што ля Баранавiч. Дарэчы, у Баранавiчах таксама ёсць што паглядзець.

— Так справа не пойдзе! — узняўся з месца Анатоль. — Вы тады не турысты, а матраснiкi, i ваш шлях — да экскурсбюро, да мяккiх аўтобусаў!

— А што толку ногi бiць? — заўважыў Сцяпан. — Паход краязнаўчы, а не спартовы!

— Экскурсiя нават цiкавей! — уставiла слова Аленка, каб Мiкола бачыў, што яна падтрымлiвае ягоны погляд на паход.

— Вы мне турызм, спорт не ганьбiце! — ускiпеў Анатоль. — Я нават хлопцам у турклубе сказаў: калi мая жонка будзе супраць паходаў, развядуся! I з вамi тады — развод!

— Толечка! — падышла да хлопца Галя, але той злосна глянуў на яе.

— Усяму свой час! Тут я — не Толечка!

Супакоiў усiх Антось — жвава падняўся, зашмыгаў вяснушкаватым носам i засмяяўся:

— А торт жа наш дымiцца!

Галя пiскнула i выбегла на кухню. З духоўкi сапраўды iшоў дым. Дзяўчына адчынiла яе i выцягнула анучкай тое, што засталося ад торта. Спалохана замаргала вачыма. У гэты момант на кухню ўвайшоў Анатоль. Будучая жонка разгублена паглядала на яго. Потым, адважыўшыся, плёхнула агарак у сметнiцу.

— Малайчына! — здзеклiва кiнуў Анатоль, разгладжваючы бараду, падышоў да акна i запалiў.

Нейкi час яны моўчкi стаялi адно ля аднаго. Анатоль па звычцы стрэсваў попел у вазон. Галя паглядвала на бедны, замораны ўюнок i нарэшце рашылася:

— Ты зноў… у кветкi? Гэта ж шкодна iм…

— Сама не дасканалая, — сур'ёзна глянуў на яе Анатоль, — а другiх вучыш!

— Не дымi ў твар! Колькi можна казаць адно i тое ж? Ты, як твой бацька: у твар да субяседнiка з люлькай лезе, слiнаю пырскае i не здагадаецца адступiцца!

— Ты майго бацьку не ганьбi! Ён настаўнiк, пенсiянер! Я ж на цябе не кажу, што з галечы! — павысiў голас Анатоль, а потым дадаў цiшэй: — Значыць, так, зараз Маруся едзе ў адпачынак, прыедзе ў канцы лютага. Тады пойдзем да яе, няхай цябе навучыць есцi варыць, шыць, бялiзну мыць… I маўчаць, калi муж адпачывае!

Анатоль раптам запынiў на Галi ўважлiвы позiрк.

— А гэта яшчэ што? — скрывiўся ён. — Чаму каўнерык брудны?

Галя вiнавата маўчала.

— Каўнерыкi трэба мяняць кожны дзень! — павучальна кiнуў ёй Анатоль i пайшоў у пакойчык.

Мiкола сеў на ложак побач з Аленкай. Яго блакiтная кашуля так пасавала да ягоных вачэй!

— Я паданне прынесла, — сказала яму цiха Аленка. — Хочаш пачытаць? Пра князя Вiтаўта i Дарыну. Мне адзiн чалавек у Вiшаньцы на Новы год расказаў…

— А? — не зразумеў яе Мiкола. — Ага, добра, — узяў з яе рук аркуш, засунуў яго на кнiжную палiцу i пачаў спрэчку з Анатолем, якi толькi што зайшоў у пакой.

— Нiякiх аўтобусаў! — крычаў Анатоль. — Альбо спартовы паход, альбо сам вядзi паход! Забяспечвай усiх палаткамi, спальнiкамi, заплечнiкамi!

I ён, у запале, кiнуў недакураную цыгарэту на ложак.

— Ай! — закрычала Галя. — Ты зноў абы-куды кiдаеш? Тое ж самае, што i палiш у ложку, ужо раз было — коўдру прапалiў!

— Не вучы мяне жыць! — адрэзаў Анатоль. — Да мужчыны трэба прыстасоўвацца альбо кiдаць! Бачыш, што заснуў, - забяры цыгарэту! Бачыш, што не туды кiнуў, - падымi!

— Анатоль! Нi дня ў лесе! — упарцiўся Мiкола. — Ад музея архiтэктуры едзем у Койданава, потым аўтобусам у Баранавiчы i Слонiм. А ўжо пасля Жыровiч Вiшанька! Маршрут цiкавы, усе згодныя, не ламайся!

— Пайшлi, Галя! — крыкнуў Анатоль дзяўчыне, падаючы палiто. Тая паслухмяна апранулася, i яны выйшлi з пакойчыка, не развiтаўшыся.

…Дапiўшы гарбату, пайшоў у хуткiм часе i Сцяпан. Аленцы так хацелася, каб Антось пакiнуў яе з Мiколам адных, але Антось быццам i не разумеў трынкаў на сваёй гiтары, моршчыў нос i нешта мармытаў.

— Мiкола, я даўно хачу навучыцца iграць на гiтары, — звярнулася да хлопца Аленка. — Парай, калi ласка, якую лепш гiтару купiць.

— Гледзячы колькi ў цябе грошай, — абыякава адказаў той, не адрываючы погляду ад карты, на якой адзначаў маршрут.

— А як ты думаеш, мне лепш пайсцi на курсы цi можна самой навучыцца iграць?

— На чым? — неўразумелымi вачыма глянуў на яе Мiкола i пазяхнуў.

— На гiтары, — расчаравана i безнадзейна мовiла Аленка.

— А-а! На гiтары? — усмiхнуўся той. — Эй, Антось, чаго сядзiш як пень? аглянуўся на сябра. — Навучы дзяўчыну iграць на гiтары!

— З задавальненнем! — падняўся той з ложка i глянуў на гадзiннiк. — Ой, Аленачка, ужо познi час! Зараз вахцёр пастукае ў дзверы…

— Прабачце! Да пабачэння! — засаромелася Аленка i выйшла з пакойчыка.

На душы было цяжка i крыўдна.

— Ну што вы падаеце на мяне? — незадаволена ўскрыкнула жанчына на задняй пляцоўцы аўтобуса.

Аленцы падаўся знаёмым голас. Але яна не азiрнулася. Засяроджана глядзела ў акно. "Зараз загадаю на нумар машыны, — падумала яна, — калi будзе апошняя лiчба няцотная ў нумары, што абгонiць нас, то Мiкола пакахае мяне".

Аўтобус абагналi «Жыгулi» 15–40 МIГ. "Ай, цотны лiк! — расчаравалася Аленка. — Загадаю iнакш. Калi нас абгонiць машына чырвонага колеру — Мiкола пакахае мяне!"

Аўтобус запынiўся на перакрыжаваннi. Аленка лiхаманкава шукала позiркам чырвоную машыну. "Ёсць! — амаль падскочыла ад радасцi. — Побач з намi! Родненькая, чырвоненькая!"

Аўтобус замарудзiў, калi загарэлася зялёнае святло. Чырвоная легкавушка вырвалася наперад. "Ура! Малайчына! Значыць, Мiкола пакахае мяне! Малайчына, ма-шы-нач-ка!" — затрапятала сэрца ў Аленкi.

— Не дыхайце мне ў твар! — крыкнула жанчына на задняй пляцоўцы.

— Вас жа не чапаюць, чаго вы? — заўважыў нехта.

— Дык я вас чапаю! — ускрыкнула тая.

— Едзьце на таксi!

— Гэта ўжо састарэла! — агрызнулася жанчына. — Прыдумайце што новае!

Аленка азiрнулася — так i ёсць, гэта яе мацi, "энергiяй запасаецца"! Дзяўчына хацела адвярнуцца, але нечакана ўбачыла Вайдаша Дуброўскага i ўсмiхнулася яму. Той кiўнуў ёй, прывiтаўся i падышоў блiжэй.

— Як справы, паненка? — папытаўся, гледзячы на яе арэхава-цёмнымi вачыма.

— Добрыя справы, дзякуй, — адказала яму i, развiтаўшыся, падалася на выхад.

Ён сышоў разам з ёю.

— Зойдзем у кафэ! — прапанаваў Аленцы.

Аленка ад адчаю, што нiчога не атрымалася з Мiколам, згадзiлася.

— Майце на ўвазе, — папярэдзiла дзяўчына, калi яны распраналiся ў вестыбюлi, — мая згода нiчога такога не азначае. У мяне ёсць хлопец! За вячэру я буду разлiчвацца сама!

Дуброўскi ўсмiхнуўся i прапанаваў ёй руку, каб падняцца па лесвiцы.

Яны селi за столiк ля акна, задрапiраванага бардовымi шторамi. Афiцыянт паставiў на столiк шампанскае, труфелi. Загучала прыемная мелодыя. Дуброўскi прапанаваў патанцаваць. Аленка ўсмiхнулася i выйшла з-за столiка, падала яму сваю руку…

У час танца Аленка заўважыла, колькi побач прыгожа апранутых жанчын аксамiтныя, парчовыя сукенкi, дэкальтэ, упрыгожаннi… I яна засмуцiлася, што на iх фоне выглядае жабрачкай.

— Я часта ўспамiнаю наш першы танец, — прашаптаў на вуха Дуброўскi, — i нiколi не спадзяваўся, што патанцуем яшчэ…

Аленка маўчала, яна думала пра тое, што здраджвае свайму каханню.

— Вы такая мiлая, непасрэдная, — усмiхнуўся Вайдаш, падводзячы яе да стала, калi танец скончыўся.

Афiцыянт разлiў у бакалы шампанскае.

— Шкада, што я сёння еду ў Гданьск, — прамовiў Дуброўскi, неадрыўна гледзячы на дзяўчыну. — Калi паспею ўладзiць усе справы, вярнуся праз два тыднi. Куды табе патэлефанаваць?

— Нiкуды, — сур'ёзна адказала Аленка. — Я не буду здраджваць свайму хлопцу.

Дуброўскi задуменным, а яшчэ Аленцы здалося, i горычным позiркам, як бы шкадуючы, пазiраў на яе.

— Цябе загубiць Чорная здань, — уздыхнуў ён. — Знайдзi жалезны кубак, прыгожы жалезны кубак з накрыўкай, адкрый яго i заглянi туды. Можа, табе ўдасца выратавацца… калi ты зразумееш сутнасць…

Больш за вечар ён нiчога не сказаў Аленцы. Стрымана развiтаўся, правёўшы яе да студэнцкага iнтэрната.

Галя ўжо спала, калi Аленка цiхенька адчынiла дзверы, прабралася да ложка i, распрануўшыся, залезла пад коўдру. Перад вачыма ўсплыў стары панскi маёнтак у Вiшаньцы. Быццам бы яна, у прыгожай сукенцы, стаiць сярод дрэў старога парку…

…Мiльгануў у небе месяц i сарамлiва схаваўся за лапкi ялiнак. У пакоi маёнтка, праз шырокi аконны праём, вiдаць постаць Дарыны.

Збянтэжаная i бледная, у доўгай жоўтай сукенцы стаiць яна перад бацькам. Срэбны, прыцiшаны голас разлiваецца, патанае ў высокай зале.

— Мы толькi сябры з князем Вiтаўтам, — разгублена шэпча Дарына. — Ён жа стары для мяне, непрыгожы… Маладому я душу i цела аддала…

— Сыну леснiка, прыгажуну з дзявочымi вуснамi?! — крычыць на яе бацька, i вочы яго налiваюцца чырванню. — Зганьбiць свой род хочаш? Забылася, што акрамя прыгажосцi ў чалавека яшчэ ёсць i душа? Сэрцам шчырым i чыстай душою Вiтаўт цябе кахае! Я памру, хто ж абаронiць цябе, як не Вiтаўт?

— Сын леснiка абаронiць! — цвёрда сказала дачка. — Завязе мяне любы да мора! Хай нам птушкi садзяцца на рукi, хай нам хвалi расказваюць казкi… Багацце Вiтаўта — нiшто! Адзiнае багацце — наша каханне з сынам леснiка, наша маладосць. Адпраўляй назад сватоў Вiтаўта!

I Дарына з упартай усмешкай пакiдае пакоi маёнтка.

— Аленка, прачынайся! На зарадку пабеглi! — тармасiць за плячо сяброўку Галя.

— Ой, сапраўды! — працiрае сонныя вочы Аленка i ўскоквае з ложка. — Мiкола ўжо, вiдаць, бегае па парку! Дай Бог мне ўбачыцца з iм!

Яна выглядвае ў акно. Неадчэпная, як манiя, думка мiльганула ў галаве: "Калi ўбачу ў акно на вулiцы мужчыну — Мiколка пакахае мяне, калi жанчыну — не пакахае!"

Унiзе, па асфальце, тэпалi двое дзетак. "Нiчога, — падумала Аленка, можа, гэта маленькiя хлопчыкi, таксама ж мужчыны! А калi дзяўчынкi? Зараз спушчуся ўнiз i праверу! Калi дзяўчынкi — дрэнь справа, не пакахае!"

I яна, як апантаная, апрануўшы спартовы касцюм, кiнулася бегчы ўнiз па лесвiцы, на вулiцу…

Невыносны, сапраўдны фiзiчны боль стаяў пад грудзьмi. "У гэтым месцы канцэнтруюцца ўсе нервовыя канчаткi, — успомнiла Iрэна з курса псiхалогii. Згустак нерваў… Клубок… Значыць, сэнс "балiць у грудзях" — не пераносны! Янка, Яначка, што ты нарабiў? За што, Божа? Што я табе зрабiла дрэннага, Янка? Што я табе зрабiла?" Рука iнстынктыўна пацягнулася да цыгарэты. Iрэна паднялася з ложка. За акном пачало вiднець. За ўсю ноч яна так i не змагла заснуць. У паўзмроку пакоя ўспыхнула запалка. Няўлоўнае шапаценне пачынаючага гарэць тытуню. Асалода гаркавата-прыемнага, на поўны ўдых, дыму. Выпускаючы сiвы клубок яго, Iрэна быццам бы выпускала з грудзей свой боль. Мезенцам скiнула попел у папяровы кубарык. Стаяла ля акна. А ў доме насупраць, таксама ля акна, палiў цыгарэту нейкi мужчына. У другiм акне, на кухнi, завiхалася жанчына. А Iрэне было так адзiнока, так цяжка, быццам яна засталася адна ва ўсiм свеце!

"Жанчыны чамусьцi заўсёды даруюць мне!" — успомнiла яна словы Янкi. Той распавядаў пра Жану, з якой хацеў да службы ў войску ажанiцца. Усё падрыхтавалi да вяселля, а ён збег. "Толькi дурнi жэняцца перад службай у войску! — заключыў Янка. — Жана пакрыўдзiлася. Нават не прыйшла праводзiць мяне на службу. Але калi я вярнуўся, усё даравала. Пачалi сустракацца. Не разумею, чаму жанчыны заўсёды даруюць мне?"

"Я таксама даравала б табе, Янка, — падумала Iрэна, — толькi вярнiся. Ты мой бог, у тваiх абдымках мне так добра… Мне нi з кiм не было так добра, як з табою…"

— Iрэна, на практыку спознiшся! — крыкнула бабуля i заглянула ў яе пакойчык. — Фу, надымiла, распуста! Iдзi снедаць! Мацi павяла Паўлiка ў садок, а бацька зноў не начаваў дома, — паскардзiлася старая. — Мы з дзедам даўно не спiм, вось якую праблему вырашаем: хутка Паўлiк вялiкi стане, чуеш? Нельга яму будзе з мацi i таткам у зале спаць. Думаем яго ў свой пакойчык узяць. Да цябе таксама ж нельга. А мо ты замуж пойдзеш, га? Дык Паўлiка ў тваю спальню…

— Ды не пайду я замуж! — адказала Iрэна i забычкавала цыгарэту. — Я нiколi не пайду замуж! Мне не шанцуе!

I пайшла ў ванную. Сёння ёй трэба было добра выглядаць. Цiкавы музычны ўрок падрыхтавала. А настрою няма…

— Хто ведае, адкуль з'явiлася жалейка? — Iрэна падняла ўгару i паказала дзецям музычны iнструмент. — Памятаеце паданне?

Дзяўчынка з ружовым банцiкам у валасах паднялася з месца.

— Жыла сiрацiнка Насця, — пачала яна. — Пакахала хлопца, але ён быў такi ганарысты, што нават не глядзеў у яе бок. Марыў пра каралеўну i вырашыў iсцi па свеце шукаць яе. Знайшоў — а тая толькi пасмяялася з яго. I вырашыў хлопец вярнуцца да Насцi, але тая ўжо выйшла замуж…

— Добра, — усмiхнулася Iрэна. — А дзе ж нашы русалачкi, што яны павiнны цяпер рабiць?

Iрэна зайграла, i дзецi сталi ў карагод.

— Янка! Янка! — закрычалi яны. — Хадзi да нас, мы будзем тваiмi нявестамi! Рабi з жытнёвага каласка ўпрыгожанне сабе на шапку, а са сцеблiка зялёнага жалейку! Весялiць нас будзеш!

— А чаму Янка? — здзiвiлася Iрэна. — Я ж учора не казала вам, як таго хлопца звалi…

— Казалi, казалi! — загаманiлi дзецi.

"Божа ж мой, — спалохалася Iрэна, — у паданнi не было iмя хлопца! Янка, што ты зрабiў са мною? Нават iмя тваё не дае мне спакою…"

Iрэна перастала iграць.

— Можна, я буду Янкам? — папрасiўся хлапчук у паласатай кашульцы.

— Будзь, — з сумам адказала Iрэна i ўспомнiла, як Янка падарыў ёй матроскую цяльняшку. Яна апранула яе за горадам — бегала ў жыце, бы русалка: валасы распушчаныя, шорты кароценькiя, паласатая цяльняшка. А потым на лясной палянцы яны цалавалiся, а побач паслiся каровы.

Хлопчык у паласатай кашульцы зайграў на жалейцы.

— А цяпер, Янка, заплюшчы вочы, i мы табе дадзiм нявесту! — закрычалi дзецi i паднеслi яму пук кудзелi.

— Гэта не мая нявеста! — адкiнуў кудзелю хлопчык.

— Вось табе нявеста! — падала яму ляльку Iрэна.

Хлопчык усмiхнуўся, абняў ляльку i зноў заплюшчыў вочы. У гэты момант дзецi забралi ў яго з рук ляльку i падлажылi бярвенца.

— Ой, гэта ж трухлявае палена! — расплюшчыў вочы хлопчык.

— Янка! — сказалi хорам дзецi. — Хто доўга выбiрае — заўсёды з трухлёй застаецца!

— А за жалейку… — дадала Iрэна.

— Дзякуй! — закрычалi дзецi.

— Добра вы засвоiлi паданне, — пахвалiла ўсiх Iрэна. — А цяпер будзем развiтвацца.

Яна вярнулася ў музычны кабiнет. Думкi пра Янку не адступалi. "Трэба схадзiць да яго ў iнтэрнат, — вырашыла Iрэна. — Можа, я супакоюся нарэшце, калi ён растлумачыць, за што мяне пакiнуў?" Яна прыгладзiла валасы, але раптам рука запынiлася, замерла на месцы — з-пад далонi выглядваў сiвы валасок! Iрэна спужалася, рукi задрыжэлi.

"Гэта стрэс, — падумала яна. — Пасiвела! У дваццаць два гады пасiвела. А можа, мне сустрэць Янку на маршруце, падысцi да шаснаццатага аўтобуса… Чакаць… А калi не яго змена? Не, лепей пайду ў iнтэрнат!"

Янкi дома не аказалася. Сусед яго, стараваты ўжо мужчына, нахабна ўсмiхнуўся:

— Ты да Бiневiча? А ён ужо звольнiўся! У палюбоўнiцы жыве!

Iрэна выйшла з iнтэрната, знайшла тэлефон-аўтамат i набрала нумар Рэнi.

— Прывiтанне, — сказала стрымана. — Як жыццё маладое? Можа, замуж выйшла? Дарэчы, Янка ў цябе?

— Навошта мне твой Янка! — раззлавалася Рэня. — Скажы мне дзякуй, што я адбiла яго ў цябе, а то б век ад бруду не адмылася! Альфонс твой Янка, усякла? Пажор у мяне ўсё, пярсцёнак стырыў i знiк! Цяпер, дзеўкi казалi, на танцах "Каму за трыццаць" абiваецца. Бараду адпусцiў. Мацярок-адзiночак кадрыць. Гаварыў жа: "Паваляюся, бы сыр у масле, пару тыдняў, галоўнае, пра вяселле штодня казаць!" Ён жа зараз беспрацоўны i бомж, Бiневiч твой, казёл!

I Рэня паклала слухаўку.

Маруся Вайтовiч стаяла ў чарзе да споведзi. Малады святар не звяртаў на яе ўвагi.

— А каб лiха на вас, анцiхрысты! — старая грабла накапаны на падлогу воск. — Каб рукi адсохлi таму, хто свечкi бокам ставiць!

— Жанчына, супакойцеся! — пачала ўшчуваць яе маладая дзяўчына ў зялёным палiто. — Вы ж людзей ад царквы адбiваеце, яны iдуць да споведзi, а вы iх праклiнаеце!

— Маўчы, зараза! — крыкнула ў адказ старая. — Сама абортаў, вiдаць, кучу нарабiла, а мне ўказваеш?

Людзi запытальна паглядалi на святара, чакалi, што ён вось-вось супынiць яе. Але той з каменным тварам спавядаў вернiкаў. Падышла чарга дзяўчыны ў зялёным палiто. Яна нешта прашаптала святару, i той, абурыўшыся, гучна мовiў:

— Тое, што вы прыслалi нам пасылку, добра. Але ж маглi i прынесцi — у адным горадзе жывём. А наш стараста з хворай нагою iшоў па вашу пасылку два кiламетры на пошту.

— Прабачце, — схiлiла галаву дзяўчына, — дабром пайшло, а злом выйшла… Каюся…

— I тое, што вы прыслалi… — ушчуваючы, прадоўжыў святар, — у нас такога, мiленькая, навалам. Iншы раз мы прадаём гэта вернiкам, грошы iдуць на рамонт царквы.

Маруся, як аслупянелая, здзiўленым позiркам глядзела на святара i не разумела, дзе яна знаходзiцца. Успомнiла аповяд старых, быццам бы нехта хацеў у гэтай царкве дзiця хрысцiць, дык яму прыснiўся сон. Святая Сафiя Слуцкая, чые мошчы знаходзiлiся тут, з'явiлася ў сне таму чалавеку i сказала: "Не хадзi туды…"

— Стаiць як пень! Iдзi! — крыкнуў нехта на Марусю, падштурхнуўшы яе да святара.

— Iмя? — запытаў той.

— А як iмя вашай служкi, якая ўвесь час абражае вернiкаў? — у тон яму адказала Маруся. — Дзе ваша павага да людзей? Гэта царква цi дом вар'ятаў?

— Не маеце права асуджаць другiх! — пачырванеў ад злосцi святар. — Самi без граху?

Маруся завярнулася i пайшла прэч. На прыступках, ля дзвярэй царквы, стаяла тая самая дзяўчына ў зялёным палiто. Прамы бялявы чубчык, вiдаць, адбелены гiдраперытам, добрыя цёмныя вочы, яскравая ўсмешка.

— Здорава ты яго! — сказала дзяўчына Марусi. — Тут заўсёды так, болей маёй нагi тут не будзе. Лепш хадзi ў царкву Марыi Магдалены, што ля Камсамольскага возера, там так спакойна, такi добры айцец Уладзiмiр! I служачыя добрыя.

— Дзякую, — шчыра адказала Маруся.

— А ты праз iх Бога не кiдай! — параiла дзяўчына. — Я раней злавалася, што мне не шанцуе, нават крыжык i iконку праз акно выкiнула, а потым зразумела, што ўсе мае беды праз грахi мае. Шчырая вера ў Бога прыйшла да мяне пасля наведвання Жыровiцкага манастыра. Там ёсць цудатворная iкона i крынiца. Я стаяла ля iконы, а да мяне быццам цяпло iшло, i такая асалода ў грудзях! Пагаварыла з Мацi Божай, папрасiла ў яе дапамогi, i сапраўды ўсё збылося. А калi нашы мары не збываюцца, значыць, так хоча Бог — яму ж лепш ведаць, што нам трэба для нашага выратавання.

— А дзе знаходзiцца Жыровiцкi манастыр? — зацiкавiлася Маруся.

— Ля Слонiма. Адтуль аўтобус, тройка, у Жыровiчы ходзiць. Праз паўгадзiны. Калi мы вызначалi маршрут нашага паходу, якi будзе летам, я папрасiла ўключыць Слонiм, каб зноў пабыць у манастыры!

— Вы турыстка? — узрадавалася Маруся. — А я так хачу заняцца турызмам! Сапраўды, спартовым!

— Ай, навошта вам спартовы турызм? У нас кiраўнiк паходу, Толiк Хвашчэўскi, займаецца прафесiйным турызмам. Ну й што з таго? Захворванне суставаў атрымаў, радыкулiт, хранiчны бранхiт. Кожны раз пасля паходу ў бальнiцу кладзецца. А ўсё роўна! Аж пакрыўдзiўся на нас, калi мы прапанавалi ў паход уключыць элементы экскурсii на аўтобусе.

— Анатоль Хвашчэўскi? — здзiвiлася Маруся. — Майстар працоўнага навучання ў ПТВ?

— Вы яго ведаеце?

— Канешне! — усмiхнулася Маруся. — Такi выдатны хлопец, дзелавiты, разумны, спартсмен!

— Гэта так, — пагадзiлася дзяўчына, — але ж занадта ўпарты. Адмовiўся весцi неспартовы паход. Цяпер нам няма дзе ўзяць палаткi.

— Гэта не праблема, — шчыра прамовiла Маруся. — Я вам дапамагу. Наш начальнiк аддзела вядзе спартовы гурток. Мы таксама выязджаем на прыроду. Ёсць палаткi, спальнiкi, астатняе. Я сёння папрашу ў яго!

— Нам трэба ўлетку…

— Зразумела! — весела адказала Маруся. — Давай знаёмiцца! Маруся Вайтовiч, iнжынер праектнага аддзела «Менскбудпраекта». Зараз я табе свой тэлефон пакiну.

I хуценька напiсала на паперцы.

— А я — Алена Акулiч, — усмiхнулася дзяўчына, паклала паперку ў кiшэню. Шчаслiва! Пабачымся!

Маруся амаль подбегам неслася па калiдоры да свайго аддзела, усё баялася нарвацца на Дуброўскага. Мiнулы раз ён моцна насварыўся на яе за спазненне.

— Ну што? — выдыхнула Маруся, заскочыўшы ў аддзел. — Не заглядваў Дуброўскi?

— Няма на каго тут яму заглядваць, — засмяялася Зоська, разглядваючы свой нос у пудранiцу i пэцкаючы пэндзлiкам пад вейкамi.

— Ён цяпер на польскiх паненак заглядваецца, — дадала Надзея Шэбан, разлiваючы ў кубкi каву. — У Гданьск паехаў на два тыднi. Можа, хоць цукерак прывязе?

— Глядзi, каб прывёз! — скрывiла вусны Зоська. — Вось у маёй сяброўкi начальнiк аддзела! Каву разам з iмi п'е, смяецца, жартуе. А наш Дуброўскi нават на навагоднiм агеньчыку мяне да танцаў не запрасiў, колькi нi маргала яму.

Зазванiў тэлефон. Надзея Шэбан падняла слухаўку.

— Маруся, цябе! — усмiхнулася ёй. — Напэўна, Анатоль твой…

Маруся з хваляваннем узяла слухаўку.

— Слухаю! — весела сказала яна. — Сцяпан? А дзе ж Анатоль? Што-небудзь здарылася? Зноў трэнiроўка… не можа пайсцi са мною ў кiно?.. Ты запрашаеш? Дзякую, Сцяпан… Я не пайду! Ну i што, што Анатоль папрасiў цябе? Няхай сабе прападаюць бiлеты! Запрасi так каго… Прабач!

Яна паклала слухаўку, i на вочы навярнулiся слёзы крыўды.

III

Мiкола мыўся пад душам пасля ранiшняга бегу, калi ў дзверы пастукалi. Закруцiўшыся ў прасцiнку, хлопец адчынiў дзверы. На парозе стаяла дзяўчына ў блакiтнай дутай куртцы, джынсах i вязанай шапачцы. У руках трымала вялiкую сумку.

— Вы да Антося? — ветлiва запытаў ён.

— Да цябе, дарагi! — цмокнула тая Мiколу ў шчаку i, адхiлiўшы з дарогi, прайшла ў пакойчык.

Кiнула, не гледзячы, убок рукавiчкi, шапку, паставiла сумку на стол. Адным махам развяла на куртцы замок i засталася ў прыгожым вязаным швэдры. Села на ложак, выцягнула ўперад ногi.

— Здымi чаботкi! — засмяялася гарэзлiва.

Мiкола, як зачараваны, паслухаўся. Але потым ускочыў, паставiў яе чаботкi ў кут i, паправiўшы на сабе прасцiнку, папытаўся:

— Ты хто такая?

— Ай, не пазнаў! — гучна засмяялася тая, адкiнуўшы назад галаву. — Наташа я, твая Наталачка! — паднялася з месца i абняла яго. Затым адхiнула i сур'ёзна дадала: — У мяне ёсць адзiн сакрэт, але я потым скажу. А цяпер, даруй мне, калi ласка, што я тады на цябе накрычала. Я закахалася i баялася, што ты мяне пакiнеш…

— Трамвайшчыца… — расчаравана прысеў на ложак Мiкола.

— Не злуйся! — падмiгнула яна i расшпiлiла сумку, пачала выкладваць на стол прысмакi. — Я табе шчупака фаршыраванага зрабiла, вось пернiкаў напякла… Бутэлечка… I падарунак, трымай!

Працягнула вялiкую каробку замежнага адэкалону.

— А што сёння за свята? — скрывiў вусны Мiкола, але каробку ўзяў.

— Дзень Савецкай Армii!

— Савецкага Саюза ўжо даўно няма, тупiца!

— А ты ж яшчэ ў Савецкай Армii служыў да перабудовы.

— Мне з табою не цiкава! Аб чым нам гаварыць, трамвайшчыца? — абурыўся Мiкола i выйшаў з пакойчыка.

— Што хочаш? — агрубелым голасам спытала смуглявая старая цыганка. — На хлопца, га?

— Я ўжо была ў вас, — цiха адказала Аленка, аглядаючы цёмны пакойчык з iконамi на покуцi.

— Прынесла?

— Не змагла дастаць ягонай вопраткi, — маркотна мовiла Аленка.

— Я не пра гэта, — перабiла яе цыганка. — Грошы прынесла? Для таго, каб скарыць ягоную волю, каб прымусiць ягонае цела злiцца з тваiм, патрэбна асаблiвая малiтва… Таму i грошы вялiкiя.

Аленка моўчкi працягнула цыганцы кiпу грошай, i тая засунула iх у патаемную кiшэню недзе ў складках спаднiцы.

— Малiтву вывучыла? Распранайся!

Аленка зняла з сябе ўсю вопратку, села на каленi на рассыпаную соль. Цыганка паставiла насупраць яе свечку. Налiла ў келiх вiна i паставiла з левага боку, налiла ў другi келiх вады i паставiла з правага.

— Чытай перад iконаю, — мовiла цыганка, — i маж спачатку вiном, тады вадою…

— Благаславi мяне, Мацi-Зямля, бо я дзiця тваё! — прашаптала Аленка. Благаславёныя будзьце мае вочы, каб я ўбачыла правiльныя шляхi да цябе!

Дзяўчына намачыла пальцы ў вiне i памазала вочы. Затым намачыла пальцы вадою i правяла над павекамi.

— Благаславёны будзь мой нос, каб я пачула асалоду твайго паху! прадаўжала яна. — Благаславёны будзь мой рот, каб я змагла гаварыць пра цябе, благаславёны будзьце мае грудзi, каб у iх бiлася адданае табе сэрца, благаславёныя будзьце мае ногi, каб я змагла iсцi па дарозе, якую пакажаш ты мне. Я — дзiця тваё, i ты, мацi, дапамажы мне!

Аленка азiрнулася на цыганку: "Што далей?"

Тая моўчкi пацiснула плячыма.

— Ты ж не прынесла ягонай вопраткi, — разважала цыганка. — З чаго я зраблю чароўныя лялькi? Вось што, апранайся i iдзi да яго проста зараз! Ён выйдзе да цябе, я ўпэўнена! Бяры яго вопратку i да мяне!

Аленка, як загiпнатызаваная, паднялася. Апрануўшыся, рашуча выйшла з хаты.

Мiкола, моцна ўзлаваны выхадкай Наташы, стаяў ля вахты. Праз акно, у водсвеце лiхтара, убачыў Аленку. Тая пазiрала ўгору, на вокны, i варушыла вуснамi. Ён выйшаў на парог i паклiкаў яе:

— Эй, на каго ты там молiшся?

— Я вокны лiчу… Дзе тваё акно, вызначаю, — наiўна адказала тая з дзiцячай радасцю ў голасе i падышла да яго.

— Як добра, што ты прыйшла! — шчыра ўзрадаваўся Мiкола i падумаў, што з дапамогай гэтай дзiвачкi, якая штовечар тырчыць пад ягонымi вокнамi, ён выжыве Наташу. — Я ўжо па табе засумаваў! Чаму не прыходзiла?

Ён абняў Аленку i заўважыў, што палiто знiзу крыху парванае i зашытае. "Што, ёй бацькi не дапамагаюць?" — здзiвiўся.

— Я раней прыходзiла, — усмiхнулася Аленка, ледзь паспяваючы за iм. — Але вас з Антосем увесь час дома няма, дзе вы ходзiце?

— Басейн, вячэрняя прабежка, трэнiроўкi, — уздыхнуў Мiкола, — вось i няма часу з дзяўчатамi бавiцца…

Яны падышлi да вахты.

— Гэта са мною! — падмiргнуў Мiкола старэнькаму дзядку-вахцёру i шапнуў Аленцы на вуха: "Дакументы не здавай! Застанешся…" i пацалаваў дзяўчыну ў шчаку. Аленка была на сёмым небе ад шчасця. Яна з такiм замiлаваннем глядзела на Мiколу, калi яны падымалiся на лiфце на ягоны паверх!

Але як збянтэжылася Аленка, калi ўбачыла ў пакоi ў Мiколы другую дзяўчыну! Тая выкладвала з сумкi прысмакi…

— Знаёмся, Наташа, — мовiў Мiкола, нахабна гледзячы ў твар прыгожанькай дзяўчыне, — гэта Аленка, мая нявеста!

Наташа хмыкнула, скрывiўшы пухленькiя вусны, але да Аленкi падышла i нечакана пацалавала яе ў шчаку.

Мiкола зняў са сцяны гiтару, прапанаваў Аленцы садзiцца на ягоны ложак i сеў побач.

— Песня для цябе, мiлая! — усмiхнуўся Аленцы.

Аленка пачырванела ад нечаканай радасцi.

Мiкола спяваў песню Юрыя Вiзбара:

— Где, в каких краях, встретишься со мною? — падхапiла Наташа прыпеў i запрасiла ўсiх да стала.

Аленка з удзячнасцю пахвалiла кулiнарныя здольнасцi Наташы.

— А вось Мiкола называе мяне дурнiцаю, — паскардзiлася Наташа. — Паўплывай на яго, Аленачка!

— Абавязкова! — усмiхнулася тая.

Мiкола зарагатаў, адхiнуўшыся на спiнку крэсла.

— Паслухай, Мiкола! — загарэлiся вочы ў Аленкi. — Я дапамагу табе знайсцi палаткi ў паход! Мая знаёмая возьме iх у сябе на працы. Спадзяюся, што ты возьмеш i мяне ў паход за такую паслугу?

— Вядома, вазьму, Аленачка! — абняў той дзяўчыну. — I нават у загс! Заўтра прынясi свае паданнi — чытаць будзем!

— Яны ў мяне тут! — ускочыла з-за стала Аленка, хуценька выцягнула з кiшэнi лiсты. — Пачытаць?

— Давай я! — забраў лiсты Мiкола i пачаў чытаць.

…Жыла Дарына з каханым на беразе Чорнага мора. Але словы яго чароўныя больш не вабiлi яе, i тварам яго прыгожым перастала любавацца яна. Блукалi яны з месца на месца, часта сварылiся, бо муж яе не мог знайсцi сабе справы i нiчога не ўмеў рабiць. Уцякла яна ад яго i трапiла да старой вядзьмаркi. Стала жыць у яе ды вядзьмарству вучыцца. I не было ў яе сiлы i грошай вярнуцца да роднай зямлi. Сумавала Дарына па Бацькаўшчыне, як сон, успамiнала сваё дзяцiнства.

I пачула яна аднойчы, што ў мясцiны гэтыя прыехаў князь Вiтаўт са сваёю дружынай. Пабегла яна, каб паглядзець на яго. Дазналася, што ў князя не зажывае рана ад даўняй бiтвы, i папрасiла, каб дазволiлi ёй вылечыць яго. Згадзiўся князь, дапусцiў да сябе маладую вядзьмарку. Лячыла яна яго. Але падалося яму, быццам бачыў ён недзе дзяўчыну.

— Чаму твар свой хаваеш? — вочы ў Вiтаўта пры святле свечкi цёмна-сiнiя, аксамiтныя i глыбокiя, i здаецца Дарыне, у iх такое цяпло i ўтульнасць… — Як завуць цябе? — пытае ўсё ён.

Павекi ў Дарыны заплюшчаныя, яшчэ болей захiнулася яна ў сваю чорную хустку i схiлiла галаву. Не можа назваць iмя свайго.

— Цяпер лепей сябе адчуваю, — кажа князь. — Што хочаш за лекi свае?

Вочы ў дзяўчыны загараюцца, падае долу чорная хустка.

— Дадому! Да зямлi сваёй любай! — шэпча дзяўчына, да грудзей прыцiснуўшы рукi.

Князь узнiмаецца.

— Ты — Дарына?

I твар свой у слязах хавае яна…

— Ай, не наганяйце самоту! — пацягнулася за сталом Наташа. — Давайце лепш вып'ем! Сёння свята… Дарэчы, Аленачка, я працую на пятым маршруце трамвая, прыходзь, калi я ў першую змену, гэта на тым тыднi. Пакатаю! А потым у госцi пойдзем! Я пачастую цябе фаршыраванымi катлетамi на выбар: з грыбамi, з цыбуляй смажанай цi морквай. А яшчэ я смачна раблю рыбу фаршыраваную…

— Ды што ты, як трашчотка! — перабiў яе Мiкола. — Заўжды ў цябе ўсё фаршыраванае: то бульба мясам, то рыба… Вось толькi галава пустая!

— Нiчога! — усмiхнулася Наташа. — Я тваю пiлюлю праглынула, зараз перавару… Смейся, смейся, пакуль весела! Ты ад мяне хутка такi контрудар атрымаеш — заплачаш!

Наташа хiхiкнула i ўзялася з асалодаю есцi цёплыя катлеты з укропам зверху. Мiкола ўключыў магнiтафон i запрасiў Аленку на танец.

Увесь час шаптаў дзяўчыне салодкiя, сакавiтыя, як вiшня, словы кахання. Наташа танцавала адна. Павольна, прыгожа кружылася па пакойчыку ў шчыльна абцягнутых джынсах, у самавязаным узорыстым швэдры.

— Табе час iсцi! — заўважыў ёй Мiкола. — Зараз прыйдзе вахцёр з тваiмi дакументамi!

— Ой, не плач! — працягнула Наташа i прысела на крэсла, узяла ў руку шклянку з недапiтым вiном i павольна пацягнула праз саломiнку.

— У мяне застанецца Аленка! — настойлiва сказаў Мiкола.

— Я не супраць! — усмiхнулася Наташа, сцягваючы праз галаву швэдар.

Яна засталася ў прыгожым танюткiм лiфчыку. Затым павольна зняла джынсы i бухнулася ў ложак.

— Давайце яшчэ вып'ем! — засмяялася Наташа, гледзячы на збянтэжаных Аленку i Мiколу. — На развiтанне, з Аленкай… Зараз Мiкола правядзе цябе дахаты… А потым вернецца да мяне!

— Запомнi! — крыкнуў ёй Мiкола, падышоўшы да ложка. — Я не люблю агрэсiўных, плаксiвых i назойлiвых жанчын!

— З якой кнiгi гэты выраз? — насмешлiва мовiла Наташа. — Мусiць, Дэйла Карнегi цяпер чытаеш? Фiлосаф! Напэўна, ужо дзесяць сшыткаў спiсаў на афарызмы? Iнтэлектуал! Я не агрэсiўная — проста заўсёды гавару праўду! Не плаксiвая — мне твой замуж патрэбен як сабаку пятая нага! У нас дзяўчаты, мацi-адзiночкi, кватэры льготныя атрымлiваюць! Ды я лепш буду мацi-адзiночкай, чым за такога, як ты, пайду! Навошта мне за табою ў вёску ехаць? Я не назойлiвая, я — ветлiвая, павiншаваць цябе прыйшла! I пажартавала я цяпер, скрывiла вусны Наташа ў пагардлiвай усмешцы, — хацела пабачыць, як ты са сваiмi бабамi разбiраешся, калi ўсе разам прыходзяць!

Наташа ўскочыла з ложка, спрытна апранулася i, паслаўшы Мiколу паветраны пацалунак, выйшла з пакойчыка.

— Нарэшце! — з лёгкасцю ўздыхнуў хлопец i прытулiўся вуснамi да Аленчынага пляча. — Я кахаю цябе, — прашаптаў ён дзяўчыне. — Заставайся сёння ў мяне, да ранку… А заўтра, на золку, разам скiруем да возера, на ранiшнi бег…

Пасля саўны Iрэна прыняла масаж. З даўняга часу знаёмая ёй Светачка пляснула ў далонi, калi Iрэна скiнула прасцiну i лягла на масажную кушэтку.

— Як вы пахудзелi! Парайце дыету!

— Дэпрэсiя… — адказала Iрэна. — Лепей быць мажной, але шчаслiвай…

Цела Iрэны разамлела, сагрэлася, i здалося ёй, што стала яна лёгкай-лёгкай i ўзнялася над зямлёю… Як даўно не была Iрэна ў салоне «Грацыя»! Гэта яе самае любiмае месца, выходзiш адсюль зусiм iншым чалавекам — новым, памаладзелым, шчаслiвым… Як спяшалася яна адсюль раней да Янкi — акрыленая, вясёлая! Ён багатварыў яе цела, цалаваў яго. Iрэна адчувала спiною халадок зялёнай травы i пах кветак, пяшчотныя вусны Янкi… Цёплы рачны пясок сыпаўся ёй на жывот… Пырскi халоднай вады лагодзiлi твар…

— Якiм колерам будзеце фарбаваць пазногцi на нагах?

Абудзiлася ад думак Iрэна ўжо ў педыкюрным пакойчыку.

Чаму думкi пра Янку не пакiдаюць яе? Праз сцяну — касметычны кабiнет. Яна абавязкова зробiць там маску, масаж твару, i ёй накладуць макiяж «Лебедзь» ён так пасуе да яе вачэй.

— Я параю вам макiяж "Раманс"! — усмiхнулася касметычка. — Вы ж сказалi, што iдзяце на вечар…

— У фiлармонiю, — паправiла Iрэна. "Адна iду…" — падумала з сумам.

…З люстэрка пазiрае прыгожая дзяўчына — пшанiчнага колеру валасы ўкладзены ў складаную прычоску. "Застаўся апошнi штрых, — усмiхаецца свайму адлюстраванню Iрэна, — манiкюр!"

— Ну вось, цяпер я пачну новае жыццё! — з палёгкай уздыхнула Iрэна, выйшаўшы з салона.

…Яна адчула, што адзiнота можа быць пяшчотнай i спакойнай. На душы ўтульнасць i асалода. Менавiта ў такiя часы цiхага роздуму i спакою наведвае нас Дух Святы — мы ачышчаемся душою сярод цiшынi, сярод прыгажосцi аксамiтна-зялёных дрэваў, ласкавай травы i шчырых кветак, удумлiва-спакойнага неба i цiхай малiтвы. Iрэна ведала, што дома яна абавязкова адключыць тэлефон, перастане чытаць газеты i часопiсы на нейкi час, не будзе глядзець тэлевiзар. Цiшыня i спакой — цудатворныя лекi!

Iрэна зайшла па дарозе ў Дом фота, заказала ў бары каву, нетаропка пiла, гледзячы на сябе ў люстэрка. Прыгожыя, танюткiя пальчыкi трымаюць кубак з кавай. Вусны, цалуючы, кранаюць яго край, у роце — гарачыня i гаркаваты, як ад бразiльскiх цыгарэт, прысмак… Насупраць яе сядзiць элегантна апрануты мужчына гадоў за трыццаць. Густыя чарнявыя валасы з нiтачкамi срэбра, зачасаныя ўгору. Класiчнага крою пiнжак, прыгожы iмпартны гальштук i белы шарфiк, цёмнае палiто расшпiлена… Iрэне хочацца, каб ён звярнуў на яе ўвагу, але той заняты размовай са сваiм субяседнiкам — сур'ёзным пажылым чалавекам.

— Рэстаўраваць стары маёнтак, я лiчу, будзе больш выгадна, чым будаваць новы аздараўленчы цэнтр, — гаворыць той, хто спадабаўся Iрэне.

— Месца выбрана добрае, спадар Дуброўскi, — адказвае пажылы, — Вiшанька цудоўная вёска: лес, рэчка побач… А людзi! Добрыя, старыя мясцiны… Цяпер такiх вёсак амаль не засталося, усюды прыезджыя людзi, карэнных жыхароў амаль няма, а гэта, можна сказаць, старажытная вёска, такая, якую я ведаў у дзяцiнстве… Ласкавая палеская вёсачка!.. Параскiдаў Чарнобыль людзей па чужых мясцiнах…

Мужчына ўздыхнуў.

— Нiчога, вернуцца яшчэ, — супакоiў яго Дуброўскi. — Наша задача наладзiць цэнтр для лячэння дзяцей. Трэба захаваць генафонд Беларусi…

Iрэна з сумам пазiрала на Дуброўскага i ў душы зайздросцiла той жанчыне, якую, пэўна, захоўваў у сваiм сэрцы гэты чалавек. Як хацелася ёй быць на месцы гэтай жанчыны. "Гэты чалавек не для мяне, — падумала Iрэна, — я не дарасла да яго… А як бы хацелася мець такога!.."

Яна адчула, як не хапае ёй таты ў гэты складаны для яе час. Яна паедзе да яго! Хоць бы на хвiлiну адчуць поцiск яго дужых далоняў, убачыць родныя вочы! Можа, таму ён i пiў, што мацi перастала заўважаць у iм мужчыну, можа, таму i выбраў для сябе адзiноту. Гэта лепш, чым жыць сярод абыякавасцi. Чаго шукаў ён у вясковай самоце? I цi знайшоў?..

А вось i дзедава хата. Мусiць, года з паўтара Iрэна не была тут. Ёй адчынiла маладая жанчына, павяла здзiўлена чорнымi брывамi, зашпiлiла таропка знiзу халат, чорныя даўгiя валасы рассыпалiся па плячах. Недзе ў глыбiнi пакоя плакала дзiця. Iрэна прывiталася i прайшла ў хату. Бацька сядзеў на кухнi. Убачыўшы дачку, падняўся насустрач ёй.

— Я прыехала, тата, — Iрэна прысела на край канапы, агледзелася. — Божа, як вы жывяце? — уздыхнула здзiўлена, але без злосцi. — Нават тэлевiзара няма… А я сёння ў фiлармонiю iду!

— Шчаслiвая! — усмiхнуўся бацька.

— Шчаслiвыя вы! — адказала дачка, а затым, махнуўшы рукою, дадала: Добра! Паказвайце мне маю сястрычку альбо брацiка. Я не раўную…

…На сцэне невысокi, у белым касцюме музыкант з Германii — Мюлер. Iрэна пачула толькi ягонае прозвiшча. Музыкант iграе на аргане. Вядучая сказала, што Мюлер у дзяцiнстве любiў прыйсцi досвiткам у касцёл. З вiтражных вокнаў на арган падалi першыя сонечныя промнi, i ў гэтых промнях танцавалi ў паўзмроку маленькiя блiскучыя пылiнкi… Музыкант склаў мелодыю iх танца… Iрэна, як зачараваная, растваралася ў дзiўнай музыцы…

Але казка скончылася — у гардэробе Iрэна адчула сябе адзiнокай i разгубленай. Мужчыны падавалi жанчынам палiто, а Iрэна сваё ўзяла сама. "Каб я была замужам, я б не была адзiнокаю тут", — падумала яна.

— Iрэначка! Прывiтанне! — Яна ўбачыла Нiнэль Мiхайлаўну, якая вядзе ў iнстытуце харэаграфiчны факультатыў. — Ты чаму не прыходзiш на рэпетыцыi? Што здарылася з табою?

— Ужо ўсё прайшло! — усмiхнулася тая. — Прыйду!

— Прыходзь, Iрэначка! — Нiнэль Мiхайлаўна ўзяла пад руку свайго мужа. Ну, бывай! — заспяшалася да выхаду.

"Шчаслiвая!" — з сумам падумала дзяўчына.

Ля пад'езда нехта стаяў. Спачатку Iрэна спалохалася, потым сэрца нечакана забiлася — няўжо Янка? Падышла блiжэй.

— Я так даўно цябе чакаю, — сказаў ён з дакорам. — Дзе ты ходзiш?

— Янка, Яначка! Дарагi мой! — узрадавалася Iрэна. Моцна прыцiснулася да ягоных грудзей. Потым, усё яшчэ не верачы, што ён тут, заглянула ў твар. Такiя родныя блакiтныя вочы, светлыя валасы, пухлыя, як у капрызнага дзiцяцi, вусны, а над iмi «шляхецкiя», як ён смяяўся, вусы…

— З другiм была? — з рэўнасцю запытаў Янка, але тут жа дадаў: — Рыхтуйся да вяселля! Трэба дрожджаў дастаць. У цябе ж суседка ў сталовай працуе. Мая мацi гарэлку выжане…

— А як жа ж Рэня? — з крыўдай мовiла Iрэна.

— Трэба яна мне, крываногая! — кiнуў Янка. — Болей з ёй не сябруй, гэта не сяброўка, што хлопцаў адбiвае! Ну, пайшлi да тваёй суседкi!

— Давай спачатку да нас! Скажам маме пра наша вяселле, можа, падарункi якiя трэба, родзiчаў назавеш, каб ведаць, што каму купляць…

— О, гэта справа! — ажывiўся Янка. — Тады пайшлi!

Iрэна ўляцела ў кватэру радасная, трымаючы за руку Янку.

— Мамачка! — закрычала яна, але раптам застыла на парозе.

Яна ўбачыла ў сваёй кватэры незнаёмага мужчыну.

— Iрэначка, гэта Iван Сяргеевiч! — сарамлiва паднялася з-за стала мацi. Ён — камерсант. У нас ёсць шанц пабываць за мяжою!

Iрэна засмяялася:

— Я ж казала табе, што сорак два гады — гэта яшчэ не канец жыцця!

— Я ад васемнаццацi гадоў цягну лямку сямейнага жыцця, — паскардзiлася мацi. — Хачу абнаўлення, навiзны! З iм я адчуваю сябе маладою!

— А ты i не старая! — бадзёра адказала Iрэна.

— Ты была ў бацькi? — устрывожана мовiла мацi. — Як ён там, не памёр яшчэ? Конюхам працуе альбо ў вартаўнiкi падаўся? I гэта з вышэйшай адукацыяй!

— Навошто ты зневажаеш яго? — раззлавалася Iрэна. — Ён разумны, малады, таленавiты i мае права на асабiстае шчасце!

— Ах ты, нягоднiца! — замахнулася на яе мацi. — Ты ўсё жыццё патурала ягонаму вар'яцтву!

Янка схапiў Iрэну за руку, выцягнуў з кватэры.

— Я ж казаў, пайшлi лепш да суседкi! — мовiў ён.

Iрэна заплакала.

— Супакойся, — абняў яе Янка. — Я табе на паперцы напiшу сваiх родзiчаў, а ты ўсё купiш, дамовiлiся?

Iрэна згодна кiўнула галавой i хацела пацалаваць хлопца, але той адхiлiўся.

— Што гэта за прышчык у цябе на вуснах? — строга запытаў ён.

— Прастыла…

— А можа, з кiм была, га? — занепакоiўся Янка. — Можа, што дрэннае?

— Адчапiся! Пайшлi лепш да суседкi!

…Задаволеная чырванашчокая цётка Соф'я выйшла са спальнi ў прыгожым зялёным халаце.

— Iрэначка, Янка! — заўсмiхалася яна. — А мая ж Аленка дадому вярнулася! Дачушка, у нас госцi!

З кухнi выбегла Аленка ў спартовым касцюме.

— Усё спортам займаешся? — абнялася з ёю Iрэна, гарэзлiва спытаўшы: Закадрыла свайго спартсмена-бегуна?

— Ой, закадрыла, Iрэначка! — абазвалася Соф'я, несучы ўсiм каву на падносе. — Сядайце, даражэнькiя, на канапу! Аленка ж купiла бiлеты ў беларускi тэатр на п'есу «Верачка», запрасiла Мiколу, заўтра пойдуць!

— Ну, як ты ладзiш з мацi? — шапнула на вуха сяброўцы Iрэна.

— Цярплю, — махнула рукою тая. — Мне грошы патрэбны, бо Мiкола дужа любiць, каб модна я апраналася…

— А чубчык ты не фарбуй, — заўважыла Iрэна, — зараз модна ўсё натуралёвае! Ты й так прыгожанькая, русявая…

— Мы ў паход летам iдзём! — паведамiла Аленка. — Мiкола групу вядзе, бо Анатоль адказаўся. А я палаткi дастаю! З адной дзяўчынай пазнаёмiлася, Марусяй зваць, яна мне дапаможа!

— Хопiць шаптацца! — усмiхнуўся Янка. — Ты, Аленачка, маю Iрэну не зводзь нiкуды, у нас летам вяселле. Вось прыйшоў да вас, цётка Соф'я, кланяцца, ласкава зiрнуў ён на жанчыну, — дрожджаў дастаньце!

— Дастану… — працягнула Соф'я i насцярожана глянула на Iрэну: няўжо даравала ўсё яму?

— I яшчэ, калi зможаце, дзiцячых кансерваў, - папрасiў Янка. — Мы з Iрэнай да маёй сястры Лiлi паедзем у госцi.

Iрэна ласкава прытулiлася да хлопца.

— Нешта ты цямнiш, Яначка! — прысела ў крэсла Соф'я. — Кастусь! паклiкала мужа. — Iдзi сюды!

У дзвярах паказаўся Аленiн бацька, хударлявы, твар змораны, з алоўкам у руцэ.

— Ты ўсё працуеш? — незадаволена сказала Соф'я. — Усё жыццё ў вядучых iнжынерах ходзiш, а Танька да шэфа падсунулася, начальнiкам паставiў! Сорам! Баба начальнiкам аддзела працуе, табою камандуе! Калека ты, а не мужык! Глянь во на гэтага хлопца! — кiнула ў бок Янкi. — Той, што ты казаў, цi не?

Янка на хвiлiну знiякавеў.

— Падобен крыху… А што? Хто гэта?

— Iрэнчын кавалер.

— А-а-а! Тады не падобен! — i пакрочыў у свой пакойчык.

— У чым справа? — занепакоiлася Iрэна.

— Усё добра! — усмiхнулася Соф'я, падала ёй каву i заўважыла, што рукi ў Янкi затрэслiся, калi браў ад яе гарачы кубак…

Сцяпан прыехаў да Марусi на працу з букетам кветак. Дзяўчаты з яе аддзела ўжо разглядалi фотаздымкi, што прынесла яна з паходу па Нарачы.

— Вось ты i абскакала Анатоля! — засмяяўся Сцяпан. — Цяпер ён абавязкова возьме цябе ў летнi паход!

— А паглядзi, якую сценгазету яна зрабiла для Анатоля! — зазначыла Надзея Шэбан.

— I вершы свае змясцiла, — пахвалiла Зоська, папраўляючы прычоску.

Сцяпан, па-сяброўску абняўшы Марусю, пачаў чытаць сценгазету.

На першым плане — здымак: Маруся ў штармоўцы, ля вогнiшча, з гiтарай. I надпiс: "Ранак сонечны, але бадзёра-халаднаваты. Мы iдзём на лыжах, а я ўяўляю аксамiтна-зялёны дыван маладой вясновай травы. Анатоль, ты вядзеш мяне ў свой летнi паход!.. Гэта ж будзе, праўда? Падобныя на куранятак дзьмухаўцы ў траве, i мы з табою сярод iх…"

Сцяпан з раздражненнем адсунуў газету ўбок.

— Табе не спадабалася? — цiха спытала Маруся.

— Мне не спадабалiся твае фантазii! — абурыўся Сцяпан. — Тысяча клiчнiкаў пад выразам: "Гэты паход прысвячаю табе, Анатоль!" Ён жа цябе не варты! Анiяк табе не падыходзiць: нi iнтэлектам, нi ростам, нi характарам!

Маруся пакрыўджана маўчала. Ужо калi выйшлi на вулiцу, мовiла:

— Ты не маеш права забараняць мне кахаць яго!

— Аднак павiншаваць цябе з першым паходам прыйшоў не ён!

Маруся развiталася i шпарка пакрочыла да аўтобуснага прыпынку.

Анатоль Хвашчэўскi моўчкi назiраў, як Галя збiралася: доўга стаяла ля люстэрка, прымервала некалькi сукенак, але ўсё ёй не падабалася. Нарэшце яна нацягнула джынсы i майку. Прысела на свой ложак i сказала, як адрэзала:

— Я знаёмiцца з Марусяй не пайду!

— Гэта чаму? — здзiвiўся i адначасова ўзлаваўся Анатоль.

— Таму, што сёння сход у Мiколы Гайды з выпадку паходу.

— Ты? Да Мiколы? — аж пачырванеў Анатоль, вусны яго задрыжэлi. — Якiя паходы, калi ты рыхтуешся стаць маёй жонкай?! Пра паходы забудзь!

— Табе, значыць, можна, а мне — забудзь! — ускiпела Галя. — Я марыла пра турыстычную сям'ю, каб муж, жонка i дзецi разам хадзiлi ў паходы, на турзлёты! Каб дружна, весела, разам усюды!..

— На кухнi тваё месца, як i кожнай жонцы! — затрос кулаком у яе перад носам Анатоль. — Я пасварыўся з Мiколам! А ты, як мая будучая жанка, не павiнна iсцi ў гэты ганебны паход, якi вядзе ён!

— А памятаеш, ты казаў, што паходы даражэй за ўсё, нават з жонкай развядзешся, калi пускаць не будзе? Мне таксама паходы даражэй за ўсё! Значыць, мы квiты?

— Жанчына — гэта другое! — буркнуў Анатоль. — У нашай сям'i такога не было! Мой бацька — настаўнiк! I мацi заўсёды яго паважала, нiколi не абуралася, нават калi ён гуляў з бабамi, праўда, адной акно пабiла… Але ж дома i насоўкi яго смаркатыя па вуглах збярэ i памые i ў хаце, i па гаспадарцы ўсё спраўлялася сама! Ён нiчога не дапамагаў, бо казаў, што жанчына — гэта авечка, яна павiнна скарацца i быць паслухмянай, калi кахае! А мая мацi кахала бацьку! А ты? Хiба ты кахаеш мяне, калi вось так размаўляеш?!

— Няхай яно згарыць, такое каханне! — плюнула Галя. — Я не мазахiстка! I ў паход я пайду!

— Тады болей мяне не ўбачыш! — крыкнуў Анатоль i, грымнуўшы дзвярыма, пайшоў ад яе.

Увесь час у тралейбусе дрыжэлi рукi. Супакоiўся толькi ля дома Марусi. Iрвануў дзверы пад'езда, увайшоў у лiфт. Ля Марусiнай кватэры перавёў дыханне i нацiснуў на званок. Дзверы адчынiў Сцяпан.

— Ты ўжо тут за гаспадара? — раззлаваўся Анатоль, пiхнуў яго i зайшоў.

— Анатоль! — кiнулася да яго Маруся. — Чаму ты адзiн, дзе Галя?

— Пра гэта забудзь, — адрэзаў Анатоль i па-гаспадарску развалiўся на канапе. — Дай мне што выпiць!

Маруся заспяшалася на кухню.

— Паглядзi, якую газету яна табе намалявала, — падаў скрутак Анатолю Сцяпан.

Той разгарнуў, абыякава глянуў, нават не прачытаў i задаволена кiнуў газету на стол.

— Маруся! Мая курыца ў цесце гатова? — крыкнуў ёй на кухню.

Дзяўчына ўжо спяшалася да хлопцаў з поўным падносам, на якiм красавалiся, смачна пахлi, наганялi апетыт разнастайныя прысмакi.

— Маруся! Выходзь за мяне замуж! — адкусваючы кавалак курынага мяса, прамармытаў Анатоль. — Заўтра нясём заяву! — выцерся папяровай сурвэткай i дадаў, стукнуўшы Сцяпана па плячы: — Будзеш сведкам на вяселлi!

Маруся ўспыхнула ад радасцi. А Сцяпан моўчкi выйшаў на балкон i запалiў ён не ведаў, радавацца яму цi плакаць: Маруся ўжо i для яго рабiлася як свая, як родная…

IV

Мiкола доўга не мог знайсцi патрэбнай мелодыi для сваёй песнi. Струны да болю ўпiвалiся ў пальцы…

— Ды кiнь ты бразгацець! — незадаволена прагугнеў Антось.

Вялiкiя вочы на хударлявым твары, блакiтныя, празрыстыя, яны падобны на лятучыя пёрыстыя хмаркi. Калi Антось засмучаўся, хмаркi гэтыя цямнелi, а калi смяяўся — сярод хмарак успыхвала вясёлка…

— Слухай, Пiтоша, а чаму ты нiкога не кахаеш? — засмяяўся Мiкола. Гэтую мянушку ён даў хлопцу за вялiкiя вочы i цiхi, пранiклiвы голас.

— А што такое ў тваiм разуменнi каханне? — адказаў Антось. — Мары альбо секс? Каханне — гэта тое, што мы самi прыдумваем пра аб'ект закаханасцi. Вось як Аленка, напрыклад, молiцца на цябе, як на Бога, i не ведае, што на самай справе ты — нiкчэмнасць… А Вольга, якой ты пiшаш вершы i з якою нi разу не сустракаўся, гэта што, платанiчнае каханне? Яна ж усё роўна не пачуе тваiх песень у сваёй вёсцы, не даведаецца пра тваё «каханне». Цi ты паедзеш да яе па размеркаваннi?

— Вядома, не! — кiнуў гiтару Мiкола. — Як жа я кiну спорт i аўтарскую песню? У вёсцы нiхто ранiцою не бегае — засмяюць! Басейна няма. Мiнулым летам на конкурсе аўтарскай песнi я заняў трэцяе месца… Столькi апладысментаў!

— Згадзiся, што па вялiкiм рахунку ты — шэрасць, — цiха мовiў Антось. — I ў iнтэлекце таксама, нахапаўся вяршкоў, усяго патроху… Аленцы мазгi пудрыш, Вользе такiя вершы прысвячаеш, каб людзей дурыць, маўляў, якое ў яго пакутнае каханне… Калi ты кахаеш тую Вольгу, чаму не едзеш да яе? Дык яна ж у цябе проста фетыш, вобраз, на якi ты працуеш, i ўсё! Цi не так?

— Абставiны не дазваляюць нам быць разам, — уздыхнуў Мiкола. — А Аленку мне проста шкада — яна закахалася, i я не магу груба з ёю абысцiся…

— Ды лепш горкая праўда! Перахварэе, як дзецi вятранкай…

Антось не дагаварыў — у пакойчык зайшоў Сцяпан, у касцюме, расшпiленай куртцы, з вялiкаю поўнаю торбаю.

— Грэчкi прынёс, хлопцы! — гучна вымавiў Сцяпан. — У паход возьмем! Бацька дасць яшчэ тушонкi…

— Вось што значыць быць сынам фермера! — задаволена сказаў Мiкола.

— Ды якi там фермер! — засмяяўся Сцяпан. — Мой бацька на хутары жыве, акрамя мяне двое сыноў жанатых, разам працуюць, вось i багатыя.

— А сястра ёсць? — пацiкавiўся Мiкола.

— Ёсць, малая яшчэ, толькi школу скончыла, але крыху хворая…Вось паеду i я на хутар жыць, не хачу нi ў горадзе эканамiстам працаваць, нi ў калгасе! На хутары лепш жыць, сярод братоў, дружна ў нас, весела! Кожны вечар да бацькi ў хату прыходзяць браты з жонкамi, размаўляем, у карты гуляем…

Мiкола закiваў галавою i заспяшаўся адчынiць дзверы — нехта стукаў. Аслупянеў — побач з Аленкаю стаяла сапраўдная прыгажуня: пшанiчныя валасы выглядваюць з-пад моднага каптурыка, шэрае дэмiсезоннае палiто, доўгi шарф заколаты жоўтаю брошкаю ў выглядзе вялiкага матылька…

— Я — Iрэна! — працягнула дзяўчына руку, i зачараваны, прыемна ўражаны Мiкола пацалаваў яе руку.

Сцяпан заспяшаўся зняць палiто з прыгажунi, акуратна павесiў яго на цвiк. Антось ласкава запрасiў дзяўчат за стол, усмiхаючыся, налiў па кубку гарачай гарбаты.

— Iрэначка, я чуў, што ты iграеш на фартэпiяна, — падсеў да яе Мiкола. — А цi ўмееш ты пiсаць музыку? Вось, напрыклад, на мае вершы…

Ён падаў ёй сшытак. Iрэна асцярожна, кончыкамi пальцаў з вялiкiмi нафарбаванымi пазногцямi разгарнула яго. Пачала чытаць.

— Я праслаўлю цябе, як Петрарка Лауру… — усмiхнулася Iрэна. — А што праслаўляць? — здзiвiлася. — Чалавек — эгаiстычны i недасканалы, няўдзячны… Наш свет поўны цудаў: захад сонца падобны на мора вогненных фарбаў; начное неба ўсыпана зоркамi; лес пранiзаны промнямi сонца… Спеў птушак, кветкi-матылькi… Чалавеку ўсё гэта падараваў Бог, але чалавек губiць прыроду, зямлю, на якой жыве… Мы на першым курсе хадзiлi ў паход па вёсках, i я заўважыла, што вясковыя людзi не бачаць той прыгажосцi, якая акружае iх: дзецi ламаюць дрэўцы, дарослыя па цаглiнцы разбiраюць царкву альбо палац, забруджваюць сажалкi… Гарадскiя, якiя выраслi i большую частку свайго жыцця жывуць на асфальце, так не ставяцца да прыроды…

— Ведаеш, Iрэна, — звярнуўся да яе Сцяпан, — калi ў вёсцы натомiшся ад працы, дык не да гэтага! Так на зямлi напрацуешся, што табе не да любавання прыродаю!

— А цi ведаеш ты гiсторыю сваiх мясцiн? — пацiкавiлася Iрэна.

— Я табе i кажу: нам не да гэтага! Мар'iн хутар, i ўсё! А якая там Мар'я жыла, мне няма справы! Мая мацi як праполе гектар зямлi, буракоў там цi бульбы, дык ёй не да прыгажосцi! Абы да падушкi, i ўсё! Неяк адна жанчына i кажа маёй мацi, што мы, дзецi, не ласкавыя ў яе. А калi той мацi было лашчыць нас, калi працы столькi, подбежкам усё: пакармiла — на поле, пераапранула — i ў хлеў! Яны нават з бацькам разам не спалi, усякiя там пацалункi, мiлаванне, што па тэлевiзары паказваюць, для iх смех, плююцца! Мой брат меншы ажанiўся, дык жонка такая лiслiвая, усё да мужа лезе абдымацца, а мацi сварыцца: сорам, маўляў, як гарадскiя, гультаi!

— Няўжо сорам мужу з жонкаю абдымацца ды цалавацца? — засмяялася Iрэна.

— Ноччу няхай абдымаюцца! — зазначыў Сцяпан. — А то палягуць тэлевiзар глядзець, дык яна руку на яго пакладзе цi сама на плячо да яго лажыцца. А мацi як убачыць, то ганяе! Не жанiх i нявеста ўжо, да вяселля трэба было мiлавацца!

— Ой, а мая сястра з мужам ужо ва ўзросце, дык калi i падурэюць мiж сабою, балуюцца, i дзецi ля iх, усе смяюцца, то ў хованкi гуляюць, а то скачуць па маме з таткам, весела так! — засмяялася Iрэна. — I ў вёсцы жывуць таксама, дваюрадная сястра мая…

— Гэта ўжо блазнота, у нас усё строга! Нiякага балаўства, тым больш з дзецьмi, i блiзка няма такога, каб яны па бацьках скакалi ды з iмi ў хованкi гулялi! У нас больш маўчаць, мужыку з жонкаю няма чаго попусту языком малацiць!

— А сястра мая з мужам неяк аж да дзвюх гадзiн ночы размаўлялi, — не здавалася Iрэна. — I Новы год разам сустракалi, iм i кампанii не трэба…

— У нас такога няма! — махнуў рукою Сцяпан. — Гэта ўсё гарадская блазнота!

Мiкола зарагатаў i плюхнуўся на крэсла побач з Аленкаю.

— Табе, Сцяпаначка, трэба гарачая жанчына! — засмяяўся ён. — Тады i пабалуешся, i пагаворыш! Вось як мы з Аленкаю, таксама да дзвюх гадзiн ночы размаўляем, а то i да ранку!

Ён абняў дзяўчыну i пацалаваў. Антось незадаволена скрывiўся i сказаў:

— А я вось не маю звычкi на ўвесь голас крычаць, з кiм я да ранiцы размаўляю!

— Я i так ведаю, з кiм! — засмяяўся Мiкола. — З Богам, усё малiтвы шэпчаш…

— Нiчога смешнага няма! — умяшалася Iрэна. — Не разумею, чаму вы, усе вясковыя, такiя няверуючыя людзi? Мая сяброўка сказала ў вёсцы, што верыць у Бога, дык смяялiся, маўляў, што гэта за настаўнiца веруючая? Здаецца, вясковыя блiжэй да прыроды, павiнны любiць Бога, верыць у яго, а атрымлiваецца, што гарадскiя больш…

— Неадукаваны чалавек не зразумее Бога, не паверыць у яго, — цiха мовiў Антось. — Тупыя людзi гэта людзi, у якiх душа спiць. Яны ведаюць толькi гарэлку, секс i iншыя задавальненнi для свайго цела, а душа ў iх мёртвая. Вось i ў вёсцы думаюць толькi пра тое, каб працаваць, есцi…

— Ты мне вёску не ганьбi! — строга вымавiў Сцяпан. — Я хоць i ў горадзе вучыўся, хоць гэтыя вашыя культурныя звычкi набыў: "добры дзень", "калi ласка", — але калi прыеду дадому, стану такiм, як i быў! Усё гэта нiкчэмнасць — культура ваша! Што яна дае чалавеку? Я хачу быць самiм сабою!

— А я вось хачу паехаць у вёску, каб прывiць людзям культуру! — зазначыла Iрэна. — Без культуры нельга!

— Бяры з сабою Сцяпана! — засмяяўся Мiкола.

— Не, мы будзем з iм сварыцца, — адказала тая. — У нас розныя погляды на жыццё: я дбаю пра духоўнае, а ён пра матэрыяльнае.

Сцяпан засмяяўся, падышоў да Iрэны i пацалаваў яе ў шчаку.

— У вас жа цалавацца нельга! — усмiхнуўся Мiкола.

— Да вяселля можна! — выказаўся Сцяпан i пайшоў адчыняць дзверы. На парозе з'явiлася Галя: вясёлая, радасная, яна выгукнула са шчаслiвай усмешкай:

— Ура! Канец рабства! Я за Анатоля не iду замуж! Iду з вамi ў паход!

I вытрасла з сумкi цэлую кучу папер.

— Маршрутныя карты, меню на ўвесь паход! — выдыхнула, смеючыся. — А таксама — кнiжка-замалёўка для запiсаў прыгод у паходзе!

— Малайчына! — Антось падышоў да дзяўчыны i па-сяброўску абняў яе.

— Калi ласка, жанiх! — усмiхнулася Анатолю работнiца загса, — атрымайце квiтанцыю. Нявеста, запоўнiце, калi ласка, бланк. З правага боку — дадзеныя жанiха, з левага — нявесты!

Маруся ўспыхнула, зачырванелася.

Сеўшы за стол, Анатоль падсунуў пашпарты i бланк да Марусi.

Пакуль Маруся запiсвала дадзеныя Анатолевага пашпарта, той уважлiва разглядваў старонкi пашпарта дзяўчыны. Раптам падскочыў, бы яго пчала ўкусiла, нават войкнуў. Маруся перастала пiсаць. Запытальна паглядзела на яго.

— Э! Так справа не пойдзе! — матнуў Анатоль галавою. — Групы крывi ў нас розныя…

Памаўчаў. Потым узяў бланкi i паклаў сабе ў кiшэню.

— Пайшлi! — строга вымавiў Анатоль. — Дрэнь справа! Сястра мне гаварыла, калi розныя групы крывi — дзецi будуць дурныя. Трэба патэлефанаваць ёй, параiцца!

— Дзе твая сястра працуе? — з насмешкай спытала Маруся. — Дзе яна такiх глупстваў набралася?

— Ты мне Святлану не ганьбi! — раззлаваўся Анатоль. — Яна разумнейшая за любога доктара ў бальнiцы, хоць i санiтаркаю працуе!..

Вусны Марусi скрывiлiся ва ўсмешцы, вялiкiя чорныя вочы глядзелi на хлопца з такiм здзiўленнем, быццам бачылi яго ўпершыню…

Галя з асалодаю ўслухоўвалася ў словы вершаў, якiя чытаў Мiкола. Пяшчота i горыч напаўнялi iх, бясконцая туга па каханай, якая так далёка ад яго…

— Каму ён прысвяцiў гэтыя вершы? — заклапочана шапнула Галi на вуха Аленка.

— Нейкай Вользе, што ў Жыткавiчах жыве. Настаўнiцай працуе…

Тугi камяк падкацiў пад сэрца. Аленка адчула, што вось-вось расплачацца. Успомнiла пяшчотныя словы Мiколы, якiя ён гаварыў ёй уначы, але так нiколi i не сказаў ёй «кахаю»…

— Байкавыя касцюмы не браць — хутка намакаюць i доўга сохнуць! — раздаўся зычны голас Антося, абудзiў Аленку ад горкiх думак. — Калготкi таксама не браць, чуеце, дзяўчаты? — засмяяўся хлопец. — Штаны, шкарпэткi… Адносна заплечнiкаў — абалакаўскi альбо яраўскi. Тэхнiка бяспекi: iдзём праз лясныя завалы — не скачам, дрэвы за ствалы не чапаем — у падгнiлых дрэваў яны не крэпкiя, кара гнiлая… За заплечнiк нiчога не чапляем, з кiшэняў нiчога не тырчыць…

— У паход выступаем пасля выпускнога, у пачатку лiпеня, — прамовiў Мiкола, згортваючы карту. — Работу з вяроўкамi, вязанне вузлоў пройдзем у наступны раз. Цяпер — усiм зранку бегаць, хадзiць на трэнiроўкi, у басейн, каб потым на маршруце не памiраць! Паўторым арыентаванне на мясцовасцi…

— Я скажу! — усхапiлася Аленка. — Мох, лiшайнiкi заўсёды растуць з паўночнага боку, а смала выступае з паўднёвага, мурашнiкi — з паўднёвага боку дрэва. Алтар у праваслаўных цэрквах робiцца на ўсход.

— Добра! — усмiхнуўся Мiкола i павярнуўся да Iрэны. — А ты ведаеш, як вызначыць час без гадзiннiка?

— Вядома, — засмяялася тая. — Мне кожны дзень дарылi кветкi. Цюльпаны вечарам закрывалi пялёсткi. А ружы я сама клала спаць у ванную. Жоўтыя дзьмухаўцы пад маiм акном у шэсць ранiцы ўжо раскрытыя, а пасля пятнаццацi-шаснаццацi гадзiн засынаюць! Таксама i наготкi ў гэты час кладуцца спаць. Падбел прачынаецца ў дзесяць, а засынае ў васемнаццаць. Шыпшына хоць i рана прачынаецца, але кладзецца ажно ў дваццаць адну гадзiну. А начныя фiялкi ў гэты час толькi прачынаюцца! А салаўi пачынаюць спяваць звечара, гадзiн у адзiнаццаць…

— Усё гэта — дробязi! — пасмiхнуўся Сцяпан, прысёрбваючы з кубка гарбату. — Раю ўсiм лепш набыць гадзiннiкi!

— Вось калi ты вясковы хлопец, то й раскажы нам прыкметы добрага i дрэннага надвор'я! — засмяялася Iрэна.

— Калi ласка! Для цябе — што хочаш! — усмiхнуўся ёй Сцяпан. — Добрае надвор'е: месяц пры ўзыходзе захутаны ў бляклы круг, зоркi мiгаюць слабым зеленаватым святлом, камары таўкуць мак, божая кароўка хутка злятае з рукi, конiкi моцна стракочуць, салаўi спяваюць…

— Ой, Сцяпан! — усклiкнула Iрэна. — Так добра нагаварыў, што мне ў вёску захацелася!

— Кветкi моцна пахнуць! — дадала Аленка i падсела да Мiколы. — Можна, я пачытаю твой сшытак з вершамi? — запытала цiха.

Мiкола згадзiўся. Яна не стала чакаць, калi ўсе разыдуцца, развiталася i пайшла дадому, прыцiскаючы да грудзей Мiколаў сшытак з вершамi для Вольгi.

— Ты — Дарына? — князь узнiмаецца з месца.

— Не, не Дарына… — шэпча дзяўчына. — Не, не Дарына… Вазьмiце з сабою!

Доўга маўчыць князь, а потым гаворыць:

— Што ж, збiрайся. Толькi пешшу не пойдзеш. Княжною паедзеш. Убор прынясуць табе слугi.

Не ведала Дарына — сон гэта цi ява. Няўжо такi суровы князь дараваў ёй цi проста трымаў слова перад бацькам яе?

… Не давалi думкi спакою Дарыне i нават тады, калi стаяла яна ля магiлы бацькi i слёзы пакаяння цяклi па яе твары.

Засталася Дарына жыць у замку князя Вiтаўта, i назваў ён яе сястрою. Стала блiжэй ведаць князя Дарына i адкрыла ў iм цеплыню душы i сардэчнасць — як з сябрам i братам, часта размаўляла з iм. I стаў ёй князь блiзкiм i родным чалавекам. Пакахала яго Дарына, шчыра i моцна, але не магла адкрыцца яму ў гэтым.

Настаў час, калi да названай сястры князя пачалi сватацца, але ўсiм яна адмаўляла, у душы кахаючы Вiтаўта.

Князь не наведваў Галубiнку больш за паўгода. У прыгожым маёнтку з бела-блакiтнага каменю жыла Дарына. Час свой яна праводзiла ў малiтвах i чаканнi.

— Кажуць, з'явiўся ў нашых краях багаты купец з-за мора, — паведамiла Дарыне дзяўчына-пакаёўка, якая жыла з ёю. — Дачка ў яго вельмi прыгожая вачэй не адвесцi! У гасцях яна з бацькам у замку князя. I будзе там вечарына…

— Я даўно не атрымлiвала вестак ад князя, — самотна прашаптала Дарына. Пiсала да яго, але ганец заўсёды вяртаўся з адным адказам, маўляў, князь дзякуе за лiст. I болей нi слова!

… Недзе пад вечар у маёнтак прыскакаў вершнiк. Дарына выбегла яму насустрач. Узяла пакет, разгарнула яго i з трапяткiм сэрцам пачала чытаць. Князь запрашаў яе ў замак на вечарыну!

Яна прыцiснула лiст да вуснаў.

— Божа мой! — прашаптала Дарына. — Я ўбачу яго!..

V

Гнуткiя, тоненькiя, бы бярозкi, дзяўчаты высыпалi на сцэнiчную пляцоўку. Рознакаляровыя, вясёлыя — проста кветкi! Нiбыта чараўнiца, раскрыўшы свае далонi, стварыла iх, такiх прывабных, не падобных адна на адну. Яны растварылiся ў музыцы, калыхнулiся, быццам ад подыху ветру, i… паплылi над зямлёю…

— Iрэна, плечы раўней! — зычны голас Нiнэлi Мiхайлаўны раздаецца ў зале. Руку адводзiм… Так, так! А зараз — бегунок: i — раз-два-тры! Адажыо, дзяўчаткi!.. Малайцы!

Iрэна, танцуючы, уяўляла сябе прынцэсай. А чаму б i не? Яна самая шчаслiвая — выходзiць за Янку. Рэня ад зайздрасцi напляткарыла на Янку, а ён па-ранейшаму працуе ў аўтапарку, у iнтэрнаце сваiм жыве, як i жыў! Сусед яго па пакойчыку нахлусiў, бо таксама зайздросцiць iхняму каханню! Цяпер нiякiм плёткам пра Янку Iрэна не паверыць! Сёння Iрэна купiла сабе шлюбную сукенку. Аддала Янку дзiцячыя кансервы, дрожджы i падарункi для ягоных родзiчаў.

Усмешка не сыходзiла з Iрэнiнага твару, вочы ззялi, бы ранiшняе сонейка.

— Дзякую, дзяўчаткi! — зазвiнеў голас Нiнэлi Мiхайлаўны. — Заняткi скончаны, да сустрэчы! Iрэначка! — паклiкала цiха дзяўчыну i працягнула ёй кнiжачку. — Гэта табе! У гонар тваiх змовiн з Янкам!

Iрэна падзякавала, пацалавала Нiнэль Мiхайлаўну i падумала, што князёўна з вокладкi так падобна на яе самую, шчаслiвую Iрэначку-прыгажуню, якая хутка развiтаецца з дзявочым жыццём i прыме прозвiшча мужа — Бiневiч…

… Мацi сустрэла Iрэну як звычайна з заплаканым тварам i папярэдзiла, каб не займала тэлефон — а раптам бацька тэлефанаваць будзе! Дзяўчына скрывiлася i, перакусiўшы на хаду, пайшла да Соф'i.

— Ты Аленку маю не бачыла? — запытала жанчына з хваляваннем. — Казала, у Жыткавiчы паедзе да нейкай Вольгi. Пайшла да Мiколы, сёння ж яны ў тэатр збiралiся, а там музыка на ўвесь пакой, i нiхто не адчыняе. Прыбегла дадому, плача, кажа, у Жыткавiчы паеду, да Вольгi. А што гэта за Вольга? Можа, зноў нейкая цыганка? А цi ведаеш ты, Iрэначка, якое гора ў нас? — Соф'я паправiла халат, затулiла поўныя ногi. — Аленка ж мая цяжарная! Хацела яму сказаць, але саромеецца. Намякнула наконт дзiцяцi, дык ён i слухаць не хоча. Я ёй таблеткi дастала, але не дапамаглi, пойдзе на аборт… А што ж рабiць, Iрэначка? Не трэба мне, каб людзi смяялiся з яе!

— Адзiн тлум ад гэтага кахання, — уздыхнула Iрэна. — А можа, Аленцы пашанцуе яшчэ? Вось як у мяне з Янкам, быццам i пасварылiся, i разышлiся, а цяпер — вяселле!..

— Ах ты, дурнiца! — закiвала галавою Соф'я. — Мужык мой у гасцях быў у свайго калегi, дык бачыў там твайго Янку. Ужо два месяцы, як твой Янка жанаты! Бабу ўзяў з дзiцем. З таго часу, як яго з аўтапарка выгналi, усё на вакзале начаваў — у вёску вяртацца не хацеў. На танцах знайшоў нейкую дурнiцу дый ажанiўся! А дагэтуль нiдзе не працуе, то ўкрадзе што, то ў такой, як ты, нешта выдурыць! Галавы ў цябе няма — падарункаў яму накупляла, дрожджаў, дзiцячых кансерваў!

Соф'я закiвала галавою i пакруцiла пальцам ля скронi. Iрэна ўспыхнула i падалася прэч з кватэры. Але потым вярнулася i сказала Соф'i, каб дала адрас, дзе цяпер жыве Янка. Тая назвала.

Дзверы адчынiла жанчына гадоў за трыццаць.

— Вам каго? — строга папыталася яна.

— Можна Янку? — папрасiла Iрэна.

— Вы сёння ўжо пятая! — трасучыся, вымавiла жанчына i крыкнула ў глыб кватэры: — Янка! Iдзi разбiрайся! Хутка яны да цябе з мiлiцыяй з'явяцца!

— Прывiтанне! — выйшаў на пляцоўку Янка.

Хваравiты ад перапою твар, засмяглыя вусны, змяты спартовы касцюм. Ён зачынiў за сабою дзверы, i яны з Iрэнай засталiся адны.

— Ну, што ты хочаш?.. Падавай у мiлiцыю, — пазяхнуў ён.

Iрэна з размаху стукнула яго па твары.

— Без iстэрыкi, добра? — пацёр ён шчаку. — Я ўжо не працаваў, звольнiлi мяне, а ты ўсё патрабавала кветак… Мне не было дзе жыць, а ў Рэнi была хата. Я харчаваўся ў яе. А потым яна мяне выгнала, бо я пярсцёнак у яе ўкраў — на вяселле мне патрэбен быў пярсцёнак, жанiўся я з гэтай чувiхай, якая табе дзверы адчыняла… Яна багацейшая за Рэню i не такая капрызная, як ты. Яна за мяжу ездзiць, зразумела, у чым справа? Вось i ты сабе такога шукай хахаля, усякла?

— Вярнi мне тыя падарункi, што я купляла, быццам для тваiх родзiчаў! выкрыкнула Iрэна.

— Ай, цiшэй! — прамямлiў, пацiраючы за вухам, Янка. — Я i раней лiчыў, што ты крыху iстэрычная… Пардон, мадам! Падарункаў няма — падарыў жончынай мацi. А што мне рабiць было, калi не працую?

Iрэна залямантавала ад злосцi i крыўды, наляцела на Янку з кулакамi, пачала рваць ягоныя валасы, упiлася зубамi ў шчаку, з асалодай адчуваючы на сваiх вуснах ягоную кроў… Нiхто не мог спынiць яе — яна бiлася з iм не на жыццё — насмерць, ратуючы свой гонар, помсцячы за ўсё i за ўсiх. Павыскоквалi на пляцоўку суседзi. Нечакана прыехалi мiлiцыя i людзi ў белых халатах. Вырываючыся з нечых учэпiстых рук, Iрэна рагатала, гледзячы на акрываўленага Янку з пакусанай шчакою, разадраным пазногцямi тварам i апухлым вокам. Ён, згорбiўшыся, тулiўся ў кутку ля дзвярэй…

— Кладзiся спаць! — загадаў Антось i схаваў у тумбачку пустую бутэльку.

— Не! — хiстаючыся, плюхнуўся на стул Мiкола. — Я буду пiць, пакуль не звалюся!.. Схадзi яшчэ ў краму!

— Якая табе крама — апоўначы ўжо! — настойлiва ўкладваў сябра ў ложак Антось. — Спi лепш, набраўся як свiння гразi! Аленка прыходзiла, стукала ў дзверы, але я ёй не адчынiў… Вы ж у тэатр збiралiся!

— Якi тэатр? — узняўся з ложка Мiкола. — Яна мне надакучыла сваiмi прапановамi!

Ён павярнуўся тварам да сцяны, але раптам ускочыў.

— Антось! Прачытай мне лiст ад Таццянкi, — папрасiў сябра.

— "Дачушка такая моднiца, — пачаў Антось, — у садок збiраецца i кажа, каб сёння не апранала тую сукенку, у якой была ўчора… Нам ад цябе нiчога не трэба. Проста ведай, што калi ты адслужыў у войску i паехаў дадому…"

— Хопiць! — Мiкола злез з ложка i пачаў апранацца. — Гадаўка яна, Таццянка! Увесь настрой мне сапсавала, у душу залезла! Але ўсё роўна не паеду да яе!

Ён павярнуў ключ у замку, адчынiў дзверы.

— Ты куды? — занепакоiўся Антось.

— Да трамвайшчыцы! Яна налье…

— Дык я не зразумела, да каго вы? — смяялася маладая вахцёрка.

— Я ж кажу: Наташа, трамвайшчыца… — паўтарыў Мiкола.

— У нас усе трамвайшчыцы! — зайшлася зычным смехам жанчына. — А прозвiшча як тваёй Наташы?

— Ай, бялявая такая! Баявая дужа… I смачна гатуе!

— Мiхалёва, можа? Ну прайдзi ў дзвесце другi пакой, — буркнула вахцёрка.

Ён падняўся на другi паверх, пастукаў у дзверы.

— Ах ты, мой сiнявокi донжуан! — абняла яго Наташа ў празрыстым блакiтным пеньюары. — Я ведала, што ты прыйдзеш… Ой, дарагi, ды ты ж ледзь на нагах трымаешся! Хуценька ў ложак, хуценька… Вось… Зараз я цябе разую, дам сто грамаў i сама прылягу побач…

Аленка выйшла на невялiчкай станцыi «Жыткавiчы». Гаманлiвая жанчына, што гандлявала пончыкамi з павiдлам, растлумачыла ёй, як прайсцi на вулiцу Вясновую. Яна пакрочыла, асцярожна трымаючы ў руках вялiкiя гладыёлусы, якiя везла Вользе з самага Менска. Патрэбны дом знайшла хутка. Гэта была невялiчкая хатка на вулiцы ў прыватным сектары. Аленка зайшла ў двор i пастукала ў дзверы. Ёй адчынiла дзяўчына гадоў дваццацi пяцi, сур'ёзная, строгая, у льняной сукенцы з вышытымi ля каўнерыка кветкамi.

— Прабачце, можна Вольгу? — прамовiла Аленка.

— Гэта я, — адказала тая. — Заходзьце, калi ласка!

Аленка нязграбна ўсунула ёй кветкi, прашаптала: "Ад Мiколы!" — i прайшла ў пакой.

Здзiўленымi вачыма паглядзела Вольга на нечаканую госцю, паставiла кветкi ў вазу, прапанавала Аленцы садзiцца за стол, а сама пайшла па каву. Прынесла. Адгарнула рукою валасы — штучна завiтыя, яны даставалi да плячэй i мякка клалiся на каўнерык, — усмiхнулася:

— Пазнаёмiмся?

— Ага! — усхапiлася з месца Аленка i назвала сваё iмя.

— Частуйцеся кавай, — прапанавала Вольга. — I давайце пагаворым пра Мiколу, дарэчы, ад якога гэта Мiколы кветкi?

— Як "ад якога"? — здзiвiлася Аленка. — Вы й не здагадалiся? Вось ад гэтага Мiколы! — працягнула ёй сшытак з вершамi. — Ён так кахае вас! Часта чытае нам вершы свае, вы — яго муза, яго натхненне…

Заiнтрыгаваная Вольга ўважлiва чытала кожны лiст, а калi скончыла, падняла на Аленку вялiкiя шэрыя вочы:

— Вы — яго сястра?

— Не, мы разам вучымся…

— З якога ты класа, Аленка? З нашай школы? — пацiкавiлася Вольга. Ведаеш, я нядаўна працую ў Жыткавiчах… Да гэтага ў вёсцы выкладала…

— Я з Менска, — удакладнiла тая. — Мы з Мiколам разам вучымся ў iнстытуце культуры. Мне проста яго шкада стала — ён пакутуе, кахае вас!.. А вы нават не здагадваецеся пра яго iснаванне!..

— Iнстытут культуры… — правяла пальцам па бровах Вольга. — Аленачка, калi ласка, растлумач! Як яго прозвiшча?

— Мiкола Гайда! — амаль раззлавалася Аленка.

— Гайда? — мовiла Вольга. — Так, так, я ведаю яго… Мы жылi ў адной вёсцы, у Вiшаньцы… Там яшчэ такi стары маёнтак ёсць i дзiўнае паданне пра Чорную здань… I пра князя Вiтаўта i Дарыну.

Вольга змоўкла i засяроджана круцiла ў руцэ кубак з кавай.

— Я ў гэтай вёсцы жыла з бабуляй, — з сумам прадоўжыла яна. — Бабуля не ўжылася з нявесткай, гэта значыць, з маёй мацi, i бацька купiў бабулi хату ў вёсцы Вiшанька. Ёй было сумна адной, i яна ўзяла мяне да сябе… Якiя шчаслiвыя гэта былi гады! — усмiхнулася яна, адкiнулася на спiнку крэсла. — Мы хадзiлi з бабуляй у царкву, што ля маёнтка, тады яна яшчэ працавала, я слухала, як на хорах спяваюць пеўчыя, i мне здавалася, што ўсё гэта мне толькi снiцца, бо нiдзе так добра мне не было, як там… Бабуля мая памерла, калi я скончыла школу. Хату нехта купiў. А я цяпер езджу ў вёску да мацi з бацькам, тая вёска мне не даспадобы… А вось Вiшанька!..

Вольга пазiрала некуды ўдалячынь задумлiвым позiркам.

— А пра Мiколу раскажыце! — папрасiла Аленка.

— Пра Мiколу? — узняла бровы Вольга. — Гэта быў маленькi свавольны хлопчык, неслух i ганарлiвец. Ён жыў са мною па суседству, вучыўся ў паралельным класе, але ён нiколi мне не падабаўся, дый сам нiколi не заляцаўся да мяне… Я раскажу табе пра другога хлопца, — таемным голасам мовiла Вольга. — Калi мне было чатырнаццаць гадоў i я вучылася ў восьмым класе, у мяне закахаўся вельмi «стары», як мне тады здавалася, хлопец. Ён ужо скончыў iнстытут i працаваў iнжынерам. Яму было дваццаць чатыры гады, i мне здавалася, гэта вельмi многа: аж на дзесяць гадоў старэйшы! I я адмовiла яму. — Вольга ўздыхнула, паправiла пояс на сукенцы. — Аленачка, якая я была дурная! Цяпер ён — паважаны чалавек у раёне, усяго трыццаць пяць гадоў яму, а ўжо вялiкi начальнiк, усё мае: i сям'ю, i дзяцей, i з жонкаю добра жыве. А чаго дабiлася я? Жыву на кватэры, атрымлiваю мiзэр, каханага няма… А iсцi за абы-каго не хачу!

Яна крыху памаўчала, а потым дадала:

— Не верце вы Мiколу наконт кахання да мяне. У яго ўжо такое аднойчы было. Ён — фантазёр! Неяк у школе таксама пiсаў палымяныя пакутныя вершы, а мы ўсе так зайздросцiлi той, каму ён пiша!.. Аказалася — ён стварыў сабе вобраз дзяўчыны, якую хацеў сустрэць, а iмя i твар "узяў напракат" у нашай прадаўшчыцы, што нейкi час працавала ў краме на практыцы! Рэальнага чалавека так кахаць немагчыма!..

Аленка расчаравана ўздыхнула.

— Кветкi я купiла сама, — усмiхнуўшыся, прашаптала яна. — Хацела пабачыць вас…

Вольга абняла яе i з тужлiваю ўсмешкаю прытулiла да сябе.

VI

Маруся Вайтовiч асцярожна прачынiла дзверы i зайшла ў кабiнет iнспектара па кадрах.

— Вы таксама з вышэйшай? — адразу запыталася пажылая, у строгiм дзелавым касцюме жанчына. — На станок, вучанiцай токара пойдзеце?

— Не! — адмовiлася Маруся. — Там шумна, бруд…

— Даражэнькая, — засмяялася iнспектар, — столькi iнжынераў скарацiлi! З рукамi-нагамi адрываюць любую працу, а вы носам круцiце! Вучанiцай маляра пойдзеце?

— Мазаiчнiцай! — папрасiлася Маруся. — Там хоць творчая работа…

— Трэба скончыць курсы…

— Згодна! — узрадавана ўсмiхнулася Маруся i пачала запаўняць картку.

Па-сапраўднаму шчаслiвая выбегла з кабiнета i сутыкнулася ў калiдоры з Дуброўскiм.

— I куды ж гэта так? — засмяяўся ён, прывiтаўшыся.

Калi даведаўся пра Марусiны справы, засмуцiў яе тым, што сказаў: мазаiчнiцаю цяжка куды ўладкавацца. I прапанаваў тэлефон адной фiрмы.

— Вы скажыце, што ад Дуброўскага, — усмiхнуўся ён, — i вас адразу, пасля курсаў, возьмуць на працу!

— Дзякую! — шчыра мовiла Маруся, i ёй стала сумна, што вось так нечакана развалiўся iх праектны аддзел: Зоська i Надзя Шэбан цяпер сядзяць дома, хатнiя гаспадынi. А Дуброўскi? Яна чула, быццам ён атрымаў у спадчыну маёнтак ад свайго прадзеда, стаў мiльянерам i цяпер узначальвае нейкую фiрму…

— Я падвязу вас, — прапанаваў Дуброўскi.

Маруся згадзiлася. Усю дарогу ехалi моўчкi — слухалi музыку. На развiтанне Дуброўскi ўсмiхнуўся i пацалаваў ёй руку…

Дома чакала шмат спраў, таму Маруся першым чынам вырашыла ўзяцца за ўборку кватэры. Учора прыходзiлi Iрэна з Аленкаю — цыравалi заплечнiкi, палаткi. Малявалi замак, князя Вiтаўта, Дарыну… Размаўлялi пра каханне… Маруся радавалася, што паход павядзе не Анатоль i што наогул ён ужо даўно выкраслены з яе жыцця…

Толькi ўзялася за справу — званок у дзверы. Адчынiла i застыла на парозе ад здзiўлення: перад ёю стаяў Анатоль, а за ягонай спiною — сарамлiвая, тоненькая, вастраносая Галя…

— Вось гэта сюрпрыз! — усмiхнулася Маруся. — Праходзь, Галя! А чаму гэта Анатоль з табою, на хвост садзiцца, у паход захацеў?

Яна насмешлiва агледзела яго з ног да галавы, запрасiла ў кватэру. Той адразу, па-свойску, усеўся на канапу, закiнуў нага за нагу i выпалiў:

— Курыцу ў цесце, антрыкот, залiўное! Усё гэта павiнна навучыцца гатаваць Галя, бо мы з ёю памiрылiся, вяселле — адразу пасля паходу. Навучы яе, калi ласка, Маруся, быць гаспадыняй!

Тая, аслупянеўшы, пазiрала на Галю, потым пастукала кулаком па сваiм iлбе:

— Во, у цябе, Галачка, макацёр не варыць! Ты ж сама ўпэўнiлася, што ён дэспат, што яму патрэбна проста баба, каб варыла-мыла, а ён па паходах будзе хадзiць! А цябе нiкуды не пусцiць!

— Ай, Маруся, — засмяялася Галя. — Гэта ён спачатку, а потым i дзяцей захоча, i ў паходы мяне браць стане…

— Чаму ты такая наiўная? — раззлавалася Маруся. — Калi чалавек табе адкрыта гаворыць аб сваiх патрабаваннях, чаму ты не верыш яму, а спадзяешся на нейкiя цуды? Ён жа табе канкрэтна сказаў: жанчыне месца на кухнi! Так, Анатоль?

— Ну! А як жа, — згадзiўся ён, — я заўсёды гавару праўду, навошта мне перад вяселлем прыкiдвацца адным, а потым станавiцца другiм. Я чалавек адкрыты, не вiляю, каб спадабацца. Да мужчыны трэба альбо прыстасоўвацца, альбо кiдаць!

— Вы ж такiя розныя, Галя! — узяла яе за плечы, глянула ў вочы Маруся. Людзi альбо падыходзяць адно аднаму, альбо не — сярэдзiны не бывае, Галя, вы ж не падыходзiце адно аднаму: у вас розныя iнтарэсы, патрабаванннi, погляды на жыццё! Ты хочаш, каб была турысцкая сям'я, а Анатоль хоча толькi сам удасканальвацца, хадзiць у паходы, рабiць кар'еру. Ён жэнiцца толькi таму, што надакучыла самому ежу гатаваць!

— Ён мяне кахае, — настойвала Галя.

Маруся зiрнула на Анатоля, i той адмоўна закiваў галавою.

Галя ўбачыла гэта i засмяялася:

— Ён жа з сузор'я Панны! А ўсе Панны — сарамлiвыя i нiколi ў каханнi не прызнаюцца, хаваюць свае пачуццi. Маёй сяброўцы муж сказаў «кахаю» толькi на трэцiм годзе сямейнага жыцця!

— Не спадзявайся на гэта, — уздыхнула Маруся. — Калi чалавек маўчыць, значыць, яму ёсць чаго маўчаць. "Не бойся крыклiвага, а бойся маўклiвага", недарэмна так кажуць у народзе.

Маруся падышла да акна, адхiлiла фiранкi. Вечар апускаўся на горад. Сонца садзiлася ў хмары, вялiкiя, чырвона-барвовыя. Мацнеў вецер, тужлiва хiсталiся верхавiны дрэў…

Галя прытулiлася да Анатоля, але той адхiлiўся ад яе, шыкнуў, маўляў, не час для абдымкаў. "Калi ты хмуры мiзантроп альбо эгаiстычны бурчун, — падумала Маруся, — шлюб не выправiць цябе. Шлюб нiкога не зменьвае — ён толькi зрывае маскi…"

— Якi ў цябе сакрэт? — раззлавана глядзеў на Наташу Мiкола. — Навошта тэлефанавала? Прыпёрся, як дурань, у твой iнтэрнат, цяпер на мяне ўсе тут пяляцца!

— А ты не звяртай нi на каго ўвагi! — засмяялася Наташа i ўсунула яму ў рукi выварку з бялiзнай. — Нясi на кухню!

— Я табе не грузчык!

— Тады сакрэту не скажу! — загадкава ўсмiхнулася яна.

Мiкола паслухаўся. Калi вярнуўся з кухнi ў яе пакойчык, Наташа рыхтавала на стол. Побач, на ложку, сядзелi з цiкаўнымi тварамi яе сяброўкi.

— Агледзiны ўстроiла? — буркнуў Мiкола, але за стол сеў.

Сяброўкi прымасцiлiся ля яго. Ён падмiргнуў iм, калупнуў вiдэльцам сардэльку, адкусiў, пачаў умiнаць рыс з чырвонай падлiвай.

Наташа перамiгнулася з дзяўчатамi i пачала:

— Мiколачка, пайшлi з намi ў Дом мэблi! Трэба нешта купiць, а мы саромеемся. Мужчыне спрытней! На грошы i пайшлi!

— Вы што, прэзерватывы там купляць будзеце? — незадаволена падняўся з-за стала Мiкола. — Што там, у мэблевым, можа быць такое, чаго можна саромецца?

Дзяўчаты захiхiкалi i пацягнулi Мiколу на вулiцу.

…У салоне дзiцячай мэблi Наташа пашапталася з прадаўшчыцай, павiляла з таемнай усмешкай ля Мiколы i загадала яму iсцi ў касу выбiць чэк. Калi ён падышоў з чэкам да прадаўшчыцы, тая ветлiва падкацiла да яго дзiцячую каляску. Мiкола раздражнёна ўздыхнуў, моўчкi выкацiў каляску з салона i на вулiцы развiтаўся з дзяўчатамi, сказаўшы iм, што ў гэтым жарце няма нiчога смешнага.

Ля свайго iнтэрната сутыкнуўся з Аленкай.

— Заявiлася! — буркнуў сабе пад нос.

— Мiколачка, мне трэба табе сказаць нешта сур'ёзнае, — пачырванеўшы, мовiла Аленка.

— Што, табе таксама каляску купiць? — са злосцю кiнуў Мiкола.

— Мiколачка! — заззяла Аленка. — Як ты здагадаўся? Я такая шчаслiвая! Яна кiнулася яму на шыю. — Мне доктар сказаў, што нельга рабiць першы аборт, i вось ты не супраць нашага дзiцяцi… Дзякую! Я так кахаю цябе!

— Якiя кнiжныя словы! — узяўся за ручку дзвярэй Мiкола. — Яны не адгукаюцца ў маёй душы. Ну што мне рабiць, Аленка, каб пакахаць цябе, што?

— Давай пажэнiмся, а тады прывыкнеш, — папрасiла Аленка i дакранулася да ягонай рукi. — Можа, i каханне прыйдзе. Кажуць, калi ў сексе абаiм добра, то i ўсё будзе добра.

— А душа, Аленка? — узмалiўся Мiкола. — Зачараванне сексам пройдзе, а што рабiць душы потым, калi мы духоўна чужыя?..

— Навошта ж тады ты прыняў маё каханне?

— Я прыняў тваё цела, каб не загубiць адмовай у каханнi тваю душу.

— Ты ўжо яе загубiў! — заплакала Аленка.

— Мне трэба было цябе адхiлiць, так? — абняў ён дзяўчыну. — Каб адхiлiў, ты ўсё роўна пакутавала б. А цяпер хоць добры ўспамiн застанецца пра каханне. Не трэба табе цяпер дзiця, Аленка! — папрасiў Мiкола. — Удасканальвайся, рабi кар'еру. З тваiмi знешнiмi дадзенымi ты можаш дасягнуць многага, трэба толькi стаць трошкi камунiкабельнай, дзелавiтаю, смелаю. Ты — меланхолiк, саромеешся ў кампанii. А ведаеш, трэба проста ў кампанii звярнуць на сябе ўвагу, стаць у цэнтры ўвагi, паглядзiш, тады ўсё будзе добра i ўсё ў цябе атрымаецца. Ты наiўная, добрая, у цябе ёсць будучыня — ты станеш зоркаю. Паслухайся мяне, калi ласка!..

Мiкола закусiў вусны i моцна прыцiснуў дзяўчыну да сябе. Яна вырвалася i пабегла да аўтобуснага прыпынку.

— Ну, што ты стаiш самотная? — усмiхнулася чараўнiца Iлона. — Я твайго бацьку не адбiвала, сам прыйшоў да такога рашэння. Я марожанае заказала, зараз прынясуць, i «Фанты», любiш?

Iрэна згодна кiўнула i прысела за столiк.

— Я ведаю, што ён кахаў цябе, але пакiнуў, - з болем выгаварыла Iрэна.

— Пакiдаюць розных, а вяртаюцца да самых каханых, — удумлiва мовiла Iлона.

— Вiдаць, добрая была, што ад цябе пайшоў муж твой? — засмяялася Iрэна. Альбо выгнала?

— Настае дзень, калi быццам прачынаешся ад доўгага сну, — сур'ёзна мовiла Iлона, — i разумееш, што ляжыць ля цябе зусiм чужы чалавек. I робiцца страшна, што вось з гэтым чужым табе прыйдзецца жыць да старасцi…

— Iшла за роднага, а аказаўся чужым? — ухмыльнулася Iрэна.

— За незнаёмца iшла, — уздыхнула Iлона, — зусiм мала ведала яго, амаль дзве ночы.

— А бацьку майго ты за колькi начэй закахала ў сябе?

— Начэй у нас не было, — усмiхнулася Iлона. — Мы даўно ведалi адно аднаго, часта размаўлялi, на турзлётах былi — твая ж мацi грэбавала турзлётамi, паходамi, а дарэмна! А чалавек раскрываецца менавiта ў паходах, у сумесных вылазках на прыроду, а не ў сексе i не ў экскурсiях у суседнi кiнатэатр. Калi хочаш больш даведацца пра чалавека, зразумець, падыходзiць ён табе цi не, больш размаўляй з iм.

Iрэна ўздыхнула i даверлiва паспавядалася:

— Я таксама размаўляла i ў паходы хадзiла са сваiм сябрам. Заўважала, што ён жорсткi з бадзячымi катамi, сабакамi i ўсё хвалiцца, што ягоная аўчарка лепшая. Калi iшла цяжарная жанчына, ён крывiўся, што яму не падабаецца такая постаць, i казаў, што калi я буду цяжарная, то буду выглядаць лепш. Ён быў эстэт, любiў толькi прыгожае, i я разумела, што ён здрадзiць мне ў любую хвiлiну. Ён нерваваўся, калi я выпацкала ягоны iмпартны спартовы касцюм, i я зразумела, што ён сквапны i жорсткi. Але ў той час ужо прывыкла да яго i не магла пакiнуць яго першая. Да ўсяго ж ён мне падабаўся ў сексе. Калi б у мяне хапiла смеласцi ў той час парваць з iм, не было б той ганьбы, якую ён зрабiў мне. Яго звалi Янка. Я ненавiджу яго цяпер i сябе за сваё маладушша…

Iлона дакранулася да рукi Iрэны.

— Не крыўдуй на мяне, калi ласка, — цiха сказала яна. — Мяне таксама жыццё бiла, а цяпер я знайшла сябра, заступнiка, я знайшла роднасную душу. Калi ты выйдзеш замуж, пасталееш, то зразумееш мяне i свайго бацьку.

— Я iншы раз не разумею самую сябе, — паскардзiлася Iрэна. — Шукаю каханне i не знаходжу. Навокал адзiн мiраж. Няўжо мне прыйдзецца чакаць яго так доўга, як чакаў мой татка?

У вушах у Аленкi гучыць музыка, i срэбныя званочкi звiняць, рассыпаюцца па ўсiм пакоi. Яна ляжыць на руцэ ў Мiколы i марыць, што яны ўжо пажанiлiся. Аленка не можа заснуць — яна з асалодаю ўглядаецца ў начны змрок. Вось настольная лямпа, калi яе ўключыш — плывуць рыбкi, там унутры нешта круцiцца, i яны плывуць. На тумбачцы — магнiтафон, касета групы «Спэйс». Над ложкам кнiжная палiчка, мiкрасвет яе каханага: тое, чым ён жыве, захапляецца, аб чым марыць. Яна з асалодаю глядзiць на ягоны твар i ў душы спадзяецца, што ранкам ён скажа ёй: "Не iдзi сёння ў бальнiцу! Няхай будзе дзiця!" Вядома, скажа, заспакойвае сябе Аленка, i нiкуды яна не пойдзе, i народзiць яму дзiця… А потым, можа, i пажэняцца? Вось у адной дзяўчыны такое было: не браў, не браў, а як нарадзiла, то i ўзяў! У Аленкi ёсць шанц! Яна асцярожна ўстае з ложка, апранае Мiколаву кашулю. Зялёныя шторы такiя знаёмыя, родныя, цяпер яна бачыць iх не праз марознае шкло цi мокрае — ад дажджу, а з пакоя, як гаспадыня… Аленка адсоўвае iх. Мроiцца блакiтны водсвет ранiцы. Паабапал дарогi цвiтуць каштаны. Вось прайшоў першы трамвай. Запынiўся ля iнтэрната. З яго выйшла лёгкая, iмклiвая дзяўчына з пакетам у руцэ…

Аленка ўважлiва разглядвала значкi на блакiтным вымпеле: «Тэрскол», гарналыжная турбаза, альплагер «Улу-Тау», "Домбай"… Мiкола шмат дзе пабываў, i яна, Аленка, таксама там пабывае, каб стаць блiжэй да яго. Яна ўжо ходзiць у бiблiятэку, самаўдасканальваецца, каб яму з ёй было аб чым паразмаўляць. Запiсалася на курсы кройкi i шыцця адзення, модна апранаецца…

— Ай, каго там чэрцi прынеслi? — незадаволена падняўся з ложка Мiкола, пачуўшы стук у дзверы. — Схавайся за штору! — загадаў Аленцы i пайшоў адчыняць.

— Ты што, ужо зусiм з глузду з'ехала? — буркнуў ён, убачыўшы Наташу. Паспаць не даеш!

— Я на маршрут выехала, — усмiхнулася яна, — вось, думаю, занясу табе кашулi. Яны так хутка высахлi, праз гадзiну пасля таго, як ты пайшоў ад мяне…

Мiкола моўчкi ўзяў пакет i кiнуў яго на ложак. Наташа адразу заўважыла за шторай постаць i засмяялася:

— Аленка! Вылазь, я «Рыслiнг» прынесла, зараз вып'ем!

Адкаркавала бутэльку, паставiла трэцюю шклянку i налiла ўсiм. Выцягнула з-за шторы Аленку i ўручыла ёй паўшклянкi вiна.

— Мне нельга сёння, — адказала тая i паставiла шклянку на стол.

— Яна зранку ў бальнiцу iдзе, — мовiў Мiкола, падаючы Аленцы сукенку. Апранайся, а то спознiшся…

… Князь прывiтаў Дарыну лёгкiм кiўком галавы, пацалаваў ёй руку i незвычайна доўга затрымаў свой позiрк на яе твары.

— Ты такая бледная, што здарылася, сястра?

— Ад хвалявання, князь, — усмiхнулася Дарына. — Такi цудоўны баль!.. I дачка заморскага магната, з якою вы танцавалi…

— Яна прыгажуня, бясспрэчна, — адказаў цiха Вiтаўт, — але другая завалодала маiм сэрцам настолькi, што не магу болей маўчаць пра сваё каханне, мушу прызнацца i прасiць яе згоды стаць маёй жонкай…

— Якою шчаслiваю яна будзе з вамi, князь! — самотна схiлiла галаву Дарына. — Уставаць разам з вамi на золку, любавацца захадам сонца, гаманiць у начной цiшынi пад спеў салаўёў i стракатанне конiкаў… Дакрануцца да вашых валасоў, правесцi рукою па твары…

Дарына ласкава ўсмiхнулася, i ў вачах яе застылi слёзы. Яна паспешлiва пакiнула залу. Па шырокiх прыступках паднялася ў верхнiя пакоi. Месяц заглянуў у акно, на iмгненне высвецiў пацеркi ў касе дзяўчыны. Цiха гарэла свечка, роўнае полымя кiдала на сцяну ласкавы водблiск. Але Дарыну ахапiў адчай. Яна зразумела, што нiколi не зможа стаць жонкаю Вiтаўта, што ёй наканавана лёсам быць толькi сястрою ягонай…

Зялёны келiх падносiць да вуснаў сваiх Дарына. Келiх з атрутаю. I чуе, блiзка зусiм, таропкiя крокi да яе спальнi. Вiтаўт?

— Мая каханая, што ты зрабiла? — нахiляецца над Дарынаю Вiтаўт.

— Прабач мне, — шэпча Дарына. — Чорная здань пагубiла мяне ў юнацтве звар'яцела я ад сляпога кахання, не кахання — прагi да цела! I за гэта, што цяпер зрабiла, прабач мне, любы мой Вiтаўт… Грэх на мне, памалiся лепш Богу…

Крык адчаю разрывае начную цiшыню. Спалохана ўзлятаюць заспаныя птушкi, i хаваюцца ў чароце гнуткiя русалкi. Мiтусяцца па пакоях i ў садзе госцi князя. Усё зблыталася: сон i ява… памiрае Дарына…

— У вас быў хлопчык, — самотна гаворыць акушэрка Аленцы. — Паляжыце тут крыху, потым вас адвязуць у палату…

— Дзе я? — пытаецца Аленка.

— Ужо ўсё прайшло, — супакойвае яе медыцынская сястра, гладзячы па галаве.

— Хто я? — Аленчыны вочы напаўняюцца слязьмi, i яна страчвае прытомнасць.

…Згорблены стары прыйшоў з лесу, у доўгай палатнянай кашулi, з сiвою барадою. Выняў з-за пазухi прыгожы кубак на тонкай падстаўцы i падаў яго змрочнаму, пачарнеламу ад гора князю. Той агледзеў яго i здзiвiўся — кубак быў закрыты жалезнай накрыўкай.

— Што ў iм? — сурова спытаў у старога.

— Смерць Чорнай зданi, — мовiў той. — Хто ўбачыць, што знаходзiцца ўнутры кубка, — перастане быць нявольнiкам сляпога кахання, прагi да цела. Чорная здань пакiне яго.

Князь пакруцiў у руках кубак, любуючыся яго прыгажосцю. Нечакана нацiснуў на накрыўку, i яна адскочыла. Заглянуў усярэдзiну. Нейкi час яго бровы былi ўзнятыя ад здзiўлення. Потым князь паставiў кубак на стол, i самотная ўсмешка прабегла па ягоным твары.

— Прыгожы кубак, унутры якога пустэча… — прашаптаў Вiтаўт. — Што можа быць мудрэйшым?.. Хай прадоўжыць Бог ваша жыццё, мудры старац!

— Слуг паклiчце i загадайце кубак паставiць на вiднае месца, пакланiўшыся, мовiў стары. — Няхай другi, апантаны, сляпы, нявольнiк Чорнай зданi i прагi да цела, адкрые яго i, унутр зазiрнуўшы, ачуняе душою i целам, не паўторыць памылку Дарыны…