Так

НА 20 ЛІПЕНЯ 1999 ГОДА

Народу можа засціць зрок

Без дай прычыны.

Ды бачыць Божа кожны крок

На звод Айчыны.

У вочы вам адплаты час

Зірне сурова.

Каб дзеці апраўдалі вас -

Вярніце Мову!

Няма пачаткаў і канцоў,

Усё - працяг.

Каб не ўскіпела ў жылах кроў -

Вярніце Сцяг!

Улады сверб, што вас скубе,

І славы сверб,

Пакіньце ўсё сваё сабе -

Вярніце Герб!

Дальбог, пра гэта не са зла

Малюся ў скрусе,

А каб зямля вас прыняла

На Беларусі.

СЮЖЭТ ГЕНАДЗЯ КАРПЕНКІ

Што тваё - таго табе даволі.

Ну, прынамсі, смерці і жыцця.

- Я, Валодзя, не памру ніколі,

Буду жыць ды жыць сабе... Хаця...

Ён прымоўк, як перадумаў нешта,

І, прастору сціснуўшы ў кулак:

- Не, - сказаў, - абрыдне жыць,

дык зрэшты

Можна і памерці, але так,

Каб і чэрці не касілі крыва

На тым свеце, як на мудака,

Каб і ў пекле падаваў мне піва

У штанах з лампасамі

Лука.

КЫ-ГЫ

Шалёная шаша ад Прагі да Варшавы,

Нябёсы п'е нагбом Мядзведзіца з Каўша,

І ў кожным з нас душа разбойніка Варавы -

Вясёлая гульба, віно і анаша.

З чаго гульба пайшла?.. Забылася прычына!

З таго, што ў нас жыццё - адно і на глыток!

І ў нас адна на ўсіх - навошта больш? - жанчына,

Калі адзін канец - і ўсім у той жа бок!

"А ну нам раскажы, як ты да нас блудзіла!

А ну нам пакажы кайфовае кіно!

А ну ўсё загалі!.." "Ты меней пі,вадзіла!..

Ці, калі хочаш, пі! Усё на ўсіх адно..."

Як смокча! - ах ты, б...! Як языком казыча!

Мы б не ўзялі з сабой старой якой каргі!..

"Гэй, музыку гучней, бо за вакном кыгыча,

І хто б гэта мог быць?! - кы-гы! кы-гы! кы-гы!"

А хто б ні быў - пляваць! Я сам сябе не помню!..

Забыўся, хто я ёсць!.. Крумкач? Пугач? Удод?..

І нахі-

ля-

ецца, плыве на захад поўня

Над скошанай шашой, што, як страла - на ўсход.

Вадзіла, ты куды?! Мне ў гэты бок не ўспешкі!..

Там на мяне сіло! Я выскачыў з яго!

Дык для чаго - назад?

Які язык у Гнешкі!..

Але ж не жыць было - на ўсходзе - са свайго.

Ні анашу курыць, ні піць было ў астрозе!..

Я заплаціў за ўсё! Я ўсе вярнуў даўгі!..

Ды што за птушка там - наперарэз дарозе?!

Пра што яна крычыць: "Кы-гы! Кы-гы! Кы-гы!"

Мне патакае ўсё - яна не патакае!..

І што гэта за крык,

і што гэта за знак? -

Я б разгадаў, але

кампанія такая! -

І Гнешцы ўсё адно - і хто крычыць, і як.

А гэтае "кы-гы"

заходзіцца над намі!

Як з адзіноты ўсёй! З усёй маёй тугі!

З маёй маны! З віны! Аглухлымі званамі

З расхрастанай душы: "Кы-гы! Кы-гы! Кы-гы!"

Ламае кайф, як лёс! Спыніся ты, вадзіла!..

Не спыніцца ніхто! Шалёная шаша!

І ў кожным, як віхор, віруе злая сіла,

У кожнага свая шалёная душа!

Канае ўжо мая!.. Ды блізка да Варшавы -

Світанак там! -

і ў ім

касцёльны крыж дрыжыць...

І толькі пра адно ў разбойніка Варавы

Пытае Ешуа:

"Скажы, ты хочаш жыць?.."

Пра што пытаць?.. Калі

кампанія такая!

Такая Гнешка ў нас!

Не капай на мазгі!..

А ў цёмнай вышыні, якая ўся пустая,

Няўцямнае, як Бог:

"Кы-гы, кы-гы, кы-гы..."

ВУЛІЦА ВАРШАЎСКАЙ БІТВЫ

"Зялёная вода,

Вада зеляная", -

Спявае ў застоллі сябрына хмяльная,

Што мае прыгоду,

бо мае нагоду:

Сягоння дзень бітвы дваццатага года.

Варшаўская бітва дваццатага года!

Скрываўлены шаблі за шчасце народа!

Пасеклі налева!

Пасеклі направа!

Чарга за табою, паненка Варшава!

Жалезнай рукою -

да шчасця тутэйшых!

Танцуе на белым кані Тухачэўскі!

Чатыры ў адзін у яго перавага,

Не лічачы сілы чырвонага сцяга!

А сцяг бел-чырвоны

нічый і ніякі.

Якая там Польшча! Якія палякі!?

А тыя, якія насмерць тут паўсталі,

Чаго не даруе "пілсудчыкам"

Сталін.

Не, кроў гэтай бітвы не хутка астыне:

Напоўніцца роў да краёў у Катыні,

Прадасць яшчэ Сталін варшаўскіх паўстанцаў, -

Прыпомняцца ўсім Тухачэўскага танцы.

І сам камандарм, што не знае пра гэта,

Які зваяваць яшчэ марыць паўсвета,

Чырвонаму сцягу аддаўшы ўсе сілы,

Ужо недалёка ад краю магілы...

О, колькі пабітых!

Агнём і віхурай

Касіла іх рэвалюцыйная бздура!..

Жылі б - дык спявалі б:

"Зялёная вода..." -

На вуліцы бітвы дваццатага года,

Дзе іх памінае ў застоллі,

Спявае

Сябрына хмяльная, уся маладая,

Якая не знае, што свет залівае

Раз-пораз то кроў, то вада зеляная.

ВУЛІЦА 3 МАЯ

Генерал Ерузельскі

аспрэчвае права свабоды

бунтаваць сярод тых,

хто яе не прымае.

Мы ідзём пад дажджом

праз Варшаву

па вуліцы 3 Мая.

Генерал Ерузельскі

падобны на гальштук, што з моды

хоць і выйшаў, а вузел трымае.

ПАДАРУНАК

"Жыць табе не надаела?

Не агоркнуў белы свет?.."

"Баба клопату не мела, -

Адказаў я. - Знікні, дзед".

"Слухай, ты з якога краю?

Па гаворцы чую: свой..."

"Дзед, я знаць цябе не знаю,

Рухай краем-стараной".

Ён пра Менск ды пра Нямігу...

"Дзед, калі мы землякі,

Дык трымай на памяць кнігу -

І разыдземся ўбакі".

"Не гані. Даўно прагнаны

Я ўжо ўсімі адусюль...

Тут прытулак побач танны.

Грошы маеш?"

"Ёсць пакуль".

"То пайшлі?"

"Гары ўсё гарам!.."

І ў фанерным будане,

Дзе ўся мэбля - стол ды нары,

Спавядаецца ён мне.

Ён вайной сарваны з дому -

І ўжо колькі лет і зім

Не патрэбны анікому,

Ні чужым і ні сваім.

Да мяне прыбіўся: "Слухай,

Не кідай, дапамажы..."

"Дапамог бы, бляха-муха,

Толькі чым і як, скажы?"

"Чым і як, таго не знаю,

Не прыдумаў, як і чым..."

Налівае ён да краю.

П'ём. Закусваем. Маўчым.

Ён пытае: "Зноў па поўнай?.."

Ноч. Вакзал. Свісткі. Гудкі.

Я кажу: "П'ём палюбоўна,

А бярэмся загрудкі?"

"Не, ты што! - ён косіць вокам, -

Лёс нас звёў і развядзе...

Так жыццё маё далёка,

Што няма яго нідзе.

Загрудкі мне з лёсам брацца

Страшна, ліха на яго...

Я знайду чаго баяцца

Нават, як няма чаго".

"Дык чаго ж ты ўрэшце хочаш

Ад мяне?.."

"Ты будзь. Сядзі.

Пачакай да скону ночы,

Развіднее - і ідзі.

Страх мяне, бы ў пекле, паліць.

І табе ўжо страшна?.. Што ж,

Ты мне кнігу даў на памяць -

На табе на памяць нож.

Быў я некалі гарэза...

Немцы ці бальшавікі -

Я і тых і гэтых рэзаў...

Разумееш, страх які?.."

"Колькі ж год табе, старэча?

Нават я з вайны ў гадах..."

"Вечны жыд я, чалавеча,

Вечны жыд і вечны страх..."

Я пайшоў, як развіднела,

І пытаўся ён услед:

"Жыць табе не надаела?

Не агоркнуў белы свет?

Ну, спрацівеў?! Надаела?!

Ну, скажы, скажы, скажы?!."

І пытанне крывянела

І сцякала па нажы.

ДЗЕВЯТЫ ПЛАЧ

Калі з вайны вярнуліся салдаты:

"Дайшлі, - сказаў ім маршал. - Дажылі.

Па восьмым плачы будзе плач дзевяты.

Яшчэ вам доўга плакаць на зямлі.

Віна вайны і жах яе, і страты

На мне адным, бо вы за мной ішлі.

Па восьмым плачы будзе плач дзевяты.

Яшчэ вам доўга плакаць на зямлі.

Кідайце зброю і стаўляйце хаты,

Бярыце баб, каб роду не звялі.

Па восьмым плачы будзе плач дзевяты.

Яшчэ вам доўга плакаць на зямлі".

"Пра што ён кажа? - думалі салдаты. -

Пра што ён плача?!. Мы перамаглі!.."

Па восьмым плачы будзе плач дзевяты.

Яшчэ нам доўга плакаць на зямлі.

***

уверх і ўніз шляхі

гарызантыльных

няма шляхоў

уверх і ўніз шляхі

і молаты грукочуць па кувадлах

каб у зямлі гарбелі лемяхі

ЦЫГАНКА

- Нагадаю больш, чым ёсць,

Карт не мала...

Падыходзь, маскоўскі госць!

- Як пазнала?

- Мне вы не да галавы,

Тлум народу,

Ды няўсмешлівыя вы,

Што з усходу.

***

Прымроіцца, як праз туман

У далечы змяркальнай,

У Львове

з рыбамі фантан

На плошчы прывакзальнай,

Дзе доўга-доўга, як рака,

Цякла, плыла няспынна

Да адыходу цягніка

Апошняя хвіліна,

Дзе нешта спела з нематы

І прападала ў слове

На мове той, якой ні ты,

Ні я

не зналі ў Львове,

Дзе мова тайная ў той час -

Усё адно, якая -

Між словамі не ўзнікла ў нас,

Як музыка ўзнікае,

І дзе дагэтуль, праз гады,

На словы моў таемных

Перакладаюць шум вады

Шэсць рыб.

Нямых.

Каменных.

КРЫВІНКА

Журбую - помнішся ў журбе.

Святкую - у святочнай скрусе.

О, Украіна! Я табе

І за гарою пакланюся.

Наканавана помніць двум,

Што па нялюбых не сумуюць,

Што зберагае толькі сум

Не памяць рэчы - рэч самую.

І калі б'юць наводмаш страты, -

Каб нешта зберагчы,

Цябе

Прыкусваю, саланаватую,

Нібы крывінку на губе.

НОВЫ СВЯТ

Чэславу Сенюху

Хавалі Сталіна.

Масква

Глядзіць далёка:

Драконавая

Галава

З крамлёўскім вокам.

Варшаўцы выйшлі на пляцы,

Паныла ўсталі.

- Поляки, вроде, молодцы, -

Заўважыў Сталін.

І Берыя згадзіўся:

"Да,

Все в скорби, вроде...

Оделась только б... одна

Не по погоде.

Мы стерву эту устраним..."

Як выклік,

смела

Ішла насуперак усім

Жанчына ў белым.

Лубянскі снайпер у прыцэл

Зірнуў марозна:

Адзін, другі і трэці стрэл -

На след, ды позна!

Скасіўся Берыя на след,

Пенснэ ўспацела:

"Ей-богу, Коба, это бред,

Она без тела!

А посмотреть со стороны...

Ну, польки эти!"

І Сталін уздыхнуў з труны:

"Смотри, Лаврентий...

Одна она пусть стоит двух

Московских пассий -

Опасней, если это дух,

Куда опасней!

Держать на поводке народ

Учись до гроба.

Сама свобода не живет".

"Я знаю, Коба".

Адзін, другі і трэці стрэл...

"Стреляеш плохо!.."

Лубянскі снайпер збіў прыцэл

Аж на эпоху.

Ва ўсіх часах, хоць жылы рві,

Свае законы;

Сукенка белая ў крыві -

Сцяг бел-чырвоны!

Сама свабода не жыве?..

А ў нос вам дулю!

Яшчэ тырана па Маскве

У склеп цягнулі.

Яшчэ трашчалі ў лагерах

Лесапавалы,

А ўжо імперыя па швах

Паўзла, трашчала,

І воля ўжо ўставала з тла,

Плыла, як пава...

Жанчына ў белым

і была

Сама Варшава.

АПОШНІ КАРОЛЬ

Прысніўшы Польшчу ў ложку Кацярыны,

Аднойчы ён падумаў: "О-ё-ёй,

Якія будуць жарцікі і кпіны

Па часе над каронаю маёй!.."

Ды ведаць ён не мог і палавіны

З таго ўсяго, што станецца пасля,

Што заблішчыць аздоба караля

Начным гаршком у спальні Кацярыны.

Ён хітраваў, гатовы да вянца

З імперыяй!.. Смяяўся сінявока...

Але было ўжо блізка да канца -

Да Воўчынскага шлюбу недалёка.

Бліжэла і бліжэла да вайны,

Да хуткіх шабляў, выхапленых з ножан!..

Ад мора і да мора

Польшчы сны,

Шырокія, як Кацярыны ложак.

ІНФАНТА

Яна ні там, ні тут,

яна адгэтуль воддаль,

Бо брошкай на плячы

апалены спарыш,

Бо ў рыцарскім баі загінулі абодва:

І рыцар - Белы Крыж,

І рыцар - Чорны Крыж.

Яна ні з тым, ні з тым,

бо страціла абраных,

Бо іх на люты бой заклікала сама!..

Цяпер, калі няма ніводнага з каханых,

Ёй выбіраць паміж

Нялюбымі двума.

Сыйшліся ўжо яны

ў турніры тэатральным -

Драўляныя шчыты, драўляныя мячы:

Як смешна, Божа мой!

Нібыта знак астральны,

Апалены спарыш дыміцца на плячы.

Усмешкі матылёк

прыкрыў апёк балючы,

Не ўбачаць боль яе

ні ў лахманах рабы,

Ні рыцары ў плашчах, падобных на анучы,

Што б'юцца за яе -

Пярэсты і Рабы.

Пярэсты перамог! Зламаўся меч Рабога! -

Як смешна, Божа мой!..

Яна цалуе крыж

На вернасць аднаму,

прымроіўшы другога...

Дыміцца на плячы апалены спарыш.

ПІРАТЫ

І дзень, падараваны на зямлі,

І ноч, падараваная ў нябёсах,

За небасхіл сплылі, як караблі,

Спякотны сум пакінуўшы ў матросах,

Што падымалі ветразі на іх

І ў шале страсці кіравалі ў хвалі,

І так былі шчаслівыя ў той міг,

Як ні раней, ні потым не бывалі,

Бо ні раней, ні потым не плылі,

Не баючыся, каб не патапілі,

Забыўшыся зусім, што караблі

Яны, нібы піраты, захапілі,

І ўжо спяшаць эскадры наўздагон,

І ставяцца ва ўсіх марах мярэжы,

Каб спраўдзіць справядлівасці закон,

Ва ўсім пакласці рубяжы і межы,

Каб тых дваіх злавіць, вярнуць да ўсіх,

Вяроўкамі спавіць, парваўшы снасці,

На ўсіх пароўну падзяліць той міг,

Што двое ў страсці рызыкнулі ўкрасці, -

Але пакуль шчаслівых не знайшлі,

Схаваных недзе на Галапагосах,

Ім дзень падараваны на зямлі,

Ім ноч падараваная ў нябёсах.

З ДРАНЬКО-МАЙСЮКА

Там, дзе ўжо ноч, там спяць, альбо крадуцца

Да куртызанак, што таксама спяць,

Укрытыя пялёсткамі настурцый -

І матылькі ў альковы іх ляцяць,

Каб кветкі пацалункаў рассыпаць

На губы палюбоўнікаў, на вочы,

На грудзі - што, як свечкі дзве, гараць

І паляць крыльцы матыльковай ночы...

Пад страсны шэпт спалёных бліскавіц

Сусвет начны ў любоўным ложку тоне...

Так у часы і свечак, і газніц

Было - і засталося пры неоне,

І будзе, я не ведаю, пры чым? -

Таксама, як не ведаю прычын,

Каб не аддаць - хай з кім заўгодна ў змове! -

Усё, што ёсць - за ноч адну ў алькове...

АРФА

Яна на арфе ў маладосці грала...

У шапіку цяпер (каля вакзала)

Гандлюе цацкамі... Я самалёцік "ЯК"

Купляю і пытаюся: "Ну як

Жывеш?.." Яна: "Ды ўсяк бывала...

Перажыла..."

Сям'я... І муж байбак

І п'яніца... І дзеці...

- Колькі?

- Двое.

Ды нешта ў ёй скразное, незямное,

Як арфы гук!..

- Ты знакаміты стаў...

Я не чакала...

- Сам я не чакаў...

Шыкоўна выглядаеш...

- Што ты!.. Што ты!..

Па ўсёй размове...

Соль... До, рэ... Фа, мі...

Глядзім у неба. Бачым самалёты,

Хоць там ляцяць анёлы з арфамі.

***

Стогадовай габрэйцы на "ІЛы" -

Хоць куды, каб памерці скарэй.

"Перавозім жывыя магілы, -

Мне на позірк прамовіў габрэй. -

Жменьку горкага пылу з парогу,

Дробку солі ды кварту вады.

Гэта значыць - навечна ў дарогу,

Незваротна туды, назаўжды".

Па цыгарцы мы з ім запалілі

І па чарцы кульнулі нагбом.

І маторы раз'юшана вылі,

І круціла зямлю пад крылом.

І ляцела магіла жывая,

І ўзвывала люцей і люцей

Над краінай, якая зжырае

І выплёўвае родных дзяцей.

КУРСКАЯ ДУГА

Трагедыя расійскай субмарыны...

"Як гэта так?.." - дапытваюцца фіны,

Нібыта я расійскі адмірал...

Яшчэ жыве, як здань, Саюз адзіны,

Яго легенды і яго быліны,

І доўжыцца жахлівы серыял.

Хай рухнуў Рым - стаяць яго руіны:

Афганістан, Чачня, Чарнобыль... Міны

Раскіданы сярод пяскоў і скал.

Імперыя ўсё шчэрыць зуб звярыны -

І на шляху расійскай субмарыны

Паўсюль яе скарожаны метал.

Смерць не страсеш, як страшны сон з пярыны...

Як рускаму, мне спачуваюць фіны,

І ўсюды клін - куды сябе ні кінь...

За маракоў расійскай субмарыны

Памолімся. Ва ўсіх нас Бог адзіны -

Амінь.

УЦЁКІ

"Я ўцёк з Радзімы..."

Адам Міцкевіч.

Прасцяг нябёс зацьмілі крумкачы,

І страшна стала - хоць ты ў ноч крычы,

І ён з Літвы надумаўся ўцячы,

І выбіраў краіну межавую,

А ўцёк ён - мову выбраўшы чужую.

За выбарам адным паўстаў другі:

Жытло чужое, не свае даўгі,

І ўрэшце - на чужой зямлі магіла...

Хіба яго Радзіма не любіла,

Ён быў не крэўны ёй, не дарагі?..

Дык за свае ці продкавы грахі,

Альбо па нечай патаемнай змове

З Радзімай развялі яго шляхі

У неадольным - у радзінным слове?

І да якой мужыцкае страхі

Яму вяртацца на памежнай мове

З малітваю: "Літво! Ойчызно моя..."