Cyberiada

POWTÓRKA

Zdarzyło się, że na dwór króla Hipolipa Sarmandzkiego przybyło dwu misjonarzy konwertystów, aby głosić wiarę prawdziwą. Hipolip nie był podobny do innych królów. W całej Galaktyce nie uświadczysz drugiego monarchy tyle myślącego co on. Już pędrakiem igrał złotymi móżdżkami i budował samodumki wolnomyślne, a tak słuchał mędrców, że gdy miano go koronować, chciał uciec przez okno z sali tronowej i uległ dopiero argumentowi, że inny może być gorszy. Mniemał, że dobre rządy to nie takie, które chwalą lub ganią, lecz takie, których nikt nie dostrzega. Hołdował filozofii eksperymentalnej, w której o prawdzie decyduje to, co da się zrobić, a nie to, co da się powiedzieć. Bez lęku mogli więc obaj ojcowie konwertyści stanąć przed Hipolipem. Miary nie było ich radosnej zgrozie, gdy pojęli, że król nie to, żeby o Bogu — o żadnej religii jeszcze nie słyszał. Wiedzieli, że będą głosić słowo boże in partibus infidelium, ale żeby aż tak! Hipolip miał umysł w kwestiach wiary biały jak nie zapisana karta, toteż zacni misjonarze aż nogami przebierali z ochoty nawracania. Zaraz też powiadomili go o Stwórcy Wszechmogącym, który w sześć dni stworzył świat, by odpocząć w siódmym, o chaosie, co latał przedtem nad wodami, o prarodzicach, ich upadku, wygnaniu z raju i o ponownym przyjściu zbawiennym, o miłości i łasce — a król wziął ich z sali audiencyjnej do prywatnych apartamentów i doskwierał im drastycznymi pytaniami, odpowiadali mu wszakże z cierpliwą wyrozumiałością, rozumiejąc, że nie są z kacerstwa, lecz z niewiedzy. Zafrapowany rewelacjami, jakie przyszło mu pierwszy raz słyszeć, kilkakrotnie kazał sobie powtarzać rzecz o stworzeniu świata, bo go wprost odurzała nowością.

Wciąż pytał, czy Ojcowie całkiem są pewni tego, że Bóg stworzył świat, by go zasiedlić? Czy nie mogło być tak, że celował Stworzeniem gdzieś dalej, a mieszkańcy bożego gmachu zalęgli się w nim pokątnie, mimochodem? Miałże naprawdę ich Bóg na osobliwej uwadze, gdy brał się do dzieła? A oni, powściągając zgorszenie, wywołane bezgraniczną, więc i bezgrzeszną naiwnością, poręczyli mu, że Bóg dla stworzeń swych świat stworzył, jako iż będąc miłością, nic nie miał na oku oprócz ich szczęścia. Wiadomość o tak silnych afektach Stwórcy dla Stworzonych wywarła olbrzymie wrażenie na Hipolipie. Pewne trudności powstały przy kwestii Szatana, albowiem król zachował się w roli nawracanego dość niekonwencjonalnie. Nie temu się dziwował, że Pan go toleruje, lecz temu, że się nim Kościół brzydzi. — Toż z nim jak z kanalizacją — rzekł — przykre to, lecz niezbędne. Gdyby nie było Szatana, musiałby Bóg sam doglądać piekieł, co źle by się rymowało z jego nieskończoną dobrocią. Zawszeć poręczniej wydelegować kogoś do tak delikatnych spraw. Bo przy tym, jak jest, bez piekła ani rusz, toby trzeba od samego początku inaczej świat projektować. Więc powinien Kościół oficjalnie uznać nieodzowność szatańską. Ale w końcu pokonali jakoś złotouści Ojcowie zastrzeżenia królewskie, wyprowadzali myśl nawracanego na czystą wodę i Hipolip w dwudziestym dziewiątym dniu nauk przyjął dobrą nowinę, popłakał się nawet ze wzruszenia, a dwaj misjonarze, też przejęci, ofiarowali mu twardo oprawny tom Zakonu, udzielili błogosławieństw i ruszyli ku nowym mozołom. A król zamknął się na trzy tygodnie w swych apartamentach, rady nie wzywał, posłuchań nie udzielał, raz tylko posłał po stolarza, bo się oberwał pod nim szczebel drabiny bibliotecznej. Aż wyszedł jednego ranka do ogrodu, nowym okiem patrząc na najmniejszą trawkę, jako na boże dzieło, a wróciwszy do pałacu, kazał słać zaraz samego Ontologa Królewskiego jako posła po sławnych konstruktorów omnigeneryków Trurla i Klapaucjusza, żeby się przed nim stawili — ale to natychmiast!

Przybyli więc obaj, zdyszani, bo tak ich pilił dostojny poseł, skłonili się przed tronem i czekali pańskich słów, przy czym Klapaucjusz szturchnął Trurla pod żebro, przypominając, co mu kładł do głowy na wyjezdnym — żeby się nie wyrywał jak filip z konopi, ale każde słowo obrócił trzy razy w umyśle, nim się odezwie. A najlepiej, żeby siedział cicho. On, Klapaucjusz, bierze już całą audiencję na siebie.

— Witam was, moi mili, i dziękuję za rychłe przybycie — rzekł Hipolip, prosząc siadać. — Słuchajcie pilnie, bo wielkie rzeczy mam na uwadze i siła od was w nich zależy! Niedawno nawiedziło mnie dwu zagwiezdników, od których posłyszałem, że Kosmos to nie bezpańska rzecz, bo ma Autora. Jest nim Bóg, osoba, jak mi zaręczono, nader sympatyczna, w którą uwierzyłem bez zastrzeżeń, czego i wam życzę. Jutro wydam edykt, którego mocą każdy z mych poddanych otrzyma w kasetowym wydaniu Pismo Święte, lecz nie w tej sprawie was wezwałem. Już wiem, że świat nie jest wsobny ani odsiebny, lecz został sporządzony przez wytwórcę osobiście — jako mieszkanie dla istot, również przez onego wykonanych. Tak więc Bóg zrobił swoje, myślę tedy, że i ja winienem swoje zrobić. Przybysze, którym zawdzięczam nawrócenie, namawiali mnie najgoręcej, żebym się odtąd najpierw troszczył o własne zbawienie, czego wysłuchałem bez przerywania, boż byłoby niegrzecznie, ale swoje wiem. Ja nie taki, żebym najpierw o sobie myślał.

O ileż wszystek byt ważniejszy jest ode mnie! Jemu więc chcę poświęcić odtąd resztę mych dni. Znam, mości Trurlu, twoje dzieło „De Impossibilitate Felicitationis Satiandae En — tium Sapientium”, lecz nie poruszyło mnie szczególnie, bo i czemu, myślałem, niekiepsko ma się bytować w kiepskim świecie? Toż ostatnią rzeczą, na jaką gotowym był przystać, nim w Boga uwierzyłem, była zwrócona ku nam doskonałość kosmicznej budowli! Myślałem sobie wszakże, że skoro to się samo wszystko nagrzało, rozkręciło i wzleciało, to nie można mieć do nikogo pretensji o ewentualne mankamenty, a tym samym nie ma w defektach bytu żadnego problemu. Teraz jednak, skoro wierzę, już dłużej myśleć tak nie mogę! Zmieniła się postać rzeczy! Wierzę tedy, nie wątpię, że Stwórca jest nieskończenie miły, że nam sprzyja bez granic, że chciał jak najlepiej, będąc perfekcjonistą, ale nie wierzę, że nie można było tego lepiej zrobić!

— Czy WKMość dałeś to do pojęcia swym preceptorom duchowym? — spytał Klapaucjusz z dyplomatycznym ociąganiem.

— Co? Nie. Najpierw, bom nie chciał ich dotknąć, a potem, bo nie widziałem sensu w komunikowaniu im takich obiekcji. Toż to są biegli do spraw teologii, a nie technologii, mnie zaś idzie tylko o tę stronę bytu. Nie mówiłem im nic, tym bardziej że nie zamierzam brnąć w jałowe krytykanctwo, lecz jako rzecznik eksperymentalnej filozofii chcę zakasać rękawy. Wyznaję, przemknęło mi zrazu, by podreperować Stworzonych, bo to i materiałowo nie bardzo przyzwoici, i czynnościowo, żeby już nie wspomnieć o stanie przeciętnej inteligencji, alem wspomniał zaraz twoją rozprawę, panie Trurlu. Tyś nie ruszał świata, a jedynie lokatorów chciałeś remontować: wybacz mi, zacny panie, toż postawiłeś rzecz na głowie. Do mieszkania lokatorów przykrawać — kto słyszał takie rzeczy? Zadanie opiewa odwrotnie! Chcę wyprodukować byt alternatywny.

— Król pragnie zostać neokosmicznym inwestorem, a nas wziąć na generalnych wykonawców?

— Dobrześ to ujął, panie Klapaucjusza Wiem, że wykonać nowy świat to nie to samo, co nową wialnię, lecz nie lękam się trudności obiektywnych. Gdyby stworzenie Uni — versum było równie łatwe jak ulepienie garnka, ani sam brałbym się do niego, anibym was nie trudził.

— Wybacz, WKMość — rzekł Klapaucjusz — ale niejasne mi, jak, podając się wierzącym w Boga, chcesz skonstruować świat sprzeczny z tenorem twojej wiary.

— Dlaczego sprzeczny? — zdziwił się Hipolip. — Inny, nie sprzeczny. Ty widzisz w moim zamyśle sprzeczność?

— Tak mniemam.

— Mylisz się i zaraz ci wyklaruję omyłkę. Czy wierzysz w istnienie latających aparatów?

— Wierzę, boż istnieją, panie.

— A w algebrę wierzysz?

— I ona istnieje. Wierzę. Wszakże można się o tych istnieniach przekonać namacalnie lub czynnościowo!

— Ej, ej — uśmiechnął się król — widzę, z jakiej mańki chcesz mnie zażyć, ale nic z tego. Wierzysz także i w to, czego nie doświadczyłeś i nigdy nie doświadczysz. Na przykład w istnienie liczb tak wielkich, jakich z pewnością nigdy się nie doliczysz, oraz słońc, których nigdy nie ujrzysz. Nieprawdaż?

— Istotnie.

— A widzisz. Owóż, czy od tego, że w to wszystko wierzysz, już byś nie mógł zbudować niebywałej machiny latającej lub wykoncypować nowej algebry? Czy istniejąca algebra uniemożliwia ci wymyślenie innej?

— Nie, panie. Lecz sam mówisz, że Bóg sporządził świat z miłości do stworzenia. Więc konstruując inny, tym samym odtrącasz bożą miłość.

— Nęgo conseąuentiam! Nic podobnego. Dajmy na to, że rodzic postawił ci dom. Czy z tego, że chcesz obok wznieść inny, wynika, jakobyś przestał szanować ojca lub aż wzgardził jego miłością? Co ma piernik do wiatraka? Nie widzę związku między mą budowlaną intencją a miłością Najwyższego. Chyba cię przekonałem?

— Odtrącasz przecie dar, doskonały podług twej wiary. Czy nie tak?

— Dlaczego aż odtrącam? Czy powiedziałem, że się chcę wyprowadzić z tego świata? Pragnę dokonać pewnej próby, to wszystko. Poza tym nie zapominaj, że i ja jestem częścią Stworzenia, a z siebie nie zamierzam zrezygnować.

Klapaucjusz skłonił się w milczeniu, a widząc, że Trurl otwiera usta, zręcznie kopnął go w kostkę. Król, który nie spostrzegł tego, rzekł:

— Przejdźmy więc do wytycznych! Jeszcze jako infantowi mówili mi preceptorzy, że świat jest sobie, a my, choć w nim, też sobie. Ani on dba o nas umyślnie, ani nam umyślnie szkodzi, bo nie został frontem do nas wzniesiony. Jeśli to i spiżarnia, to na pewno nie dla myszy postawiona, choć z niej profitują. Lecz skoro nie przeznaczona dla nich, to i nie dziwota, że półki zbyt wysokie, że się można utopić w garnku mleka i że trafiają się po kątach substancje niejadalne.

— A jak z łapką na myszy, WKMość? — nie wytrzymał Trurl.

Hipolip uśmiechnął się.

— Myślisz: diabła? To, panie Trurlu, ekstremista, bez którego się nie obejść! Diabeł w bożym dziele rym jest, czym regulator w maszynie parowej: rozleciałaby się bez niego! Uważasz? W pewnym wyższym sensie plus współpracuje z minusem, a chód dopóty równomierny, dopóki impulsy przeciwstawne się równoważą. Ale może później lub kiedy indziej o tym pogadamy. Przekonano mię, że jest Ktoś nieskończenie dobry, kto wystawił nam kosmiczne kwatery, pilnując, by jak najakuratniej były zwrócone frontem ku lokatorom. Wszystko jest w bożym dziele dla jego mieszkańców, wszystko pasuje tedy jak ulał, precyzyjnie wymierzone, bo celowe, a jeśli coś gniecie, pije, dręczy lub nawet łupi ze skóry, to też jest przejaw krojczej życzliwości bożej, tyle że maluczki lokator nie od razu umie się w tym wyznać. Teologowie mu pomogą: byt wprawiony w materię jest segregatorem dydaktycznym, czyli właśnie wialnią, odsiewającą ziarno od plewy. Ponieważ uwielbiam wprost naukę, urządzenie świata jako wszechnicy z egzaminami konkursowymi wprost nadzwyczaj mi się uwidziało. Wszakże, ledwie opuścili mnie dobrzy ojcowie, zauważyłem z niepokojem, że nie tylko ten świat, lecz w ogóle każdy da się uznać za dar wszechmiłości. Wystawcie sobie świat, w którym wszystko boli. Kto tam pomyśli literkę, stęknie, a kto cały alfabet, już niemal kona. Nawet kiedy o Bogu pomyśli, to też jakby zeń pasy darli. Niechaj skowyczą tam, aż się od tego trzęsą słońca i żar leci im łuską z przepalonych boków. I cóż? Czy nie można chwalić i takiego świata, powiadając, że ten ból życzliwy, bo nagli do raju, a przy okazji uprzytamnia piekielne przykrości, więc odstręcza od grzechu? I czyż w ogóle można pomyśleć świat tak potworny, żeby już nikt a nikt nie był w stanie nazwać go skutkiem nieskończonej życzliwości Stwórcy? A gdyby to nawet szczere piekło było, też da się utrzymywać, że to jedynie makieta, a prawdziwe piekło jest gdzie indziej i o wiele gorsze. Udowodnij mi, proszę, że tak nie jest! A zatem widzicie, że można wprawić teodyceę w każdy typ świata i głosić, że kto ufa Bogu nawet wtedy, gdy zeń od tej ufności wióry lecą, tym zarabia najpewniej na światłość wiekuistą. Owóż pochwały, co do wszystkiego pasują, nie nazbyt wiele są warte…

— Czy król i to mówił swym ojcom duchownym?

— Słowom królewskim należy przysłuchiwać się z uwagą, mój panie. Powiedziałem, co mi przyszło do głowy po odjeździe zacnych ojców. Myślę sobie, że nasz świat nie jest jedyny. Pewne dane po temu można znaleźć w Piśmie. Weźmy chociażby sąd ostateczny. Ostateczny, a więc po nim już nic ciekawego jako radykalnie nowego nie nastąpi. Jakże po końcowym bilansie nie miałby Pan już niczego nigdy przedsiębrać? To nie do wiary. Prawdziwy twórca nie zadowoli się jedną kreacją. Oczywiście, światy nie całkiem udane to dlań trudny dylemat. Zachować źle i unicestwić niedobrze, bo właściwie jakim prawem? Zdaje się, że próbował zrazu pewnych usprawnień, tak zwanymi cudami, ale potem dał im spokój…

— Czy WKMość słyszał o kacerstwie i herezji?

— Cóżeś się tak przypiął do mnie z pytaniami? Myślałby kto, że stoję już na sądzie biskupim. Owszem, słyszałem o apostazjach, ale one idą zawsze z niechęci ku Stwórcy, a ja, na odwrót, chcę mu pospieszyć z pomocą.

— Panie — rzekł, pochrząkując, Klapaucjusz — znajdujemy się wewnątrz nader delikatnej a wręcz drażliwej egzegezy teologicznej. Obawiam się, że król nie tych, co należało, wezwał biegłych…

— Mylisz się. Przecież ani nie odstępuję od wiary, ani nie myślę jej reformować. Nie zmierzam ku apostazie, lecz ku genezie.

— Ale bo — zaczął Trurl, lecz Klapaucjusz nastąpił mu na nogę i skłonił się królowi, mówiąc:

— A więc dobrze! Jakie Universum życzy sobie WKMość?

— To właśnie należy obmyślić! Podług teologów dwa ograniczniki umieścił Bóg w swym dziele. Jeden na zewnątrz Stworzonych, a drugi — w nich samych. Bóg wszystko słyszy, lecz nie odpowiada. Dawniej pono konwersował, lecz jakoś przestał. Tak zatem bezpośrednia łączność z Bogiem jest jednokierunkowa. Druga zapora ma subtelniejsze zastawki. Bóg to taki inżynier, który, sporządzając innych inżynierów, już na rajzbrecie tak ich ograniczył, żeby nie mogli z nim współzawodniczyć stwórczo. To mówili mi moi nauczyciele, wydało mi się wszakże owo ograniczenie tak dziwne, żem próbował zbić ich z tego pantałyku, lecz stali przy swoim. A wszak współzawodnictwo nie musi wypływać z niskich pobudek. Wynalazca nowego leku nie stwarza go po to, żeby usunąć w cień wynalazcę leku istniejącego, lecz by skuteczniej zwalczyć cierpienie. Dlaczego więc kreator nowego świata miałby go obmyślać przeciw kreatorowi świata już gotowego? Podług misjonarzy Hog podejrzewa każdego, kto chce wejść z nim w szranki kreacyjne, o brzydkie uroszczenia. Że to nie idzie mu o świat niekiepski, lecz o tron niebieski, sądzę jednak, że Bóg jest osobą daleko skromniejszą i dlatego właśnie bardziejujmującą, niż chcą teologowie. Jak wiadomo, dzieło mówi o budowniczym więcej niż jego chwalcy. Jeśli obejrzeć uważnie świat, widać, że został stworzony nader dyskretnie, wręcz anonimowo. A czyż nie można było umieścić w każdej trawce znaków firmowych? Nie okólników — ogólników, nie komentarzy (wszak Pismo to komentarz do Stworzenia), lecz oryginalnych znaków, poświadczających wprost autentyzm bożego autorstwa! Próbowałem sugerować bożą skromność, jako przyczynę anonimowości kosmicznej, przyprawiającej teologów o ciągłe migreny. Bóg zataił swe autorstwo tak świetnie, jakby go wcale nie było — i gdzież by to spowodował przypadek? Schował się, bo chciał się schować! To mi się podoba! Taką dyskrecję rozumiem! Ale mnie zakrzyczeli. Podług nich Bóg daje nam światem szkołę z miłości, a schował się, żeby dać nam zupełną wolność. Dopóki ogrodnik na widoku, nikt nie pcha się na jabłoń. No, ale jednak tego, kto by używał tej wolności, ile wlezie, diabli wezmą. Jakaś wątpliwa mi w tym pedagogika. Dawać po to, żeby nie brali — cóż to za dawanie? A jeżeli biorą nie z niegodziwości, lecz z rozpędu? Jeżeli nie są wolni jak żywioł, lecz jak wybita ośka, która lata na wszystkie strony, bo taki mają obluzowany charakter? Tak pytałem patrów, a oni na to, że kto zadaje takie pytania, ten szaleje bądź grzeszy, czyli bałwan lub łotr, co się zaś tyczy Pana Boga, zawsze wie lepiej. Może być. Powiedzmy. Pana Boga nie tykam, ale od was nie przyjmę podobnych usprawiedliwień. Mówię to wam z góry, żeby potem nie było jakichś nieporozumień. Daję wam plenipotencję, stwarzajcie śmiało, lecz nie byle jak! Wszystko ma być wykonane solidnie, z optymizacją ciągłą, a nie uchybową… pojmujecie chyba, do czego piję? Uchybowym optymizatorem jest Szatan jako regulator — instygator, bo najpierw instyguje do złego, a potem nadstawia otchłań. Prosiłbym uniknąć takiego ekstremizmu.

— Jeśli zebrać słowa WKMości, to takie powstają wytyczne — rzekł Klapaucjusz. — Skoro Bóg zablokował łączność, to my ją otworzymy. Skoro był autorytarnym centralistą, to trzeba kreacji demokratycznie zdecentralizowanej. Demokracja zaś oznacza równość. Każdy mieszkaniec naszego Universum będzie mógł podług zachcenia stwarzać sobie światy, jakie mu się spodobają. Czy tak?

— Uchowaj Boże! — zawołał Hipolip. — Zupełnie nie tak! Jakżebym mógł zacząć demokratyczną kreację od wydawania wam ścisłych rozkazów? Nie byłażby to contradictio in adiecto? Dziwię ci się, panie Klapaucjuszu, żeś mógł tak o mnie pomyśleć. Nie uważam też, że Bóg ze wszystkim zakorkował przed nami światostwórstwo, boż podług tej myśli nie mógłbym się brać do roboty. Nie nalegam też zbytnio na łączność, bo pierwej zaludnijcie mi ten nowy świat, a zobaczymy, czy jest tam z kim gadać. Duch duchowi nie równy, moi panowie, wy, coście ich kopy sporządzali, dobrze o tym wiecie. Nie sztuka dać dostęp do siebie byle sfuszerowanej istocie gwoli reklamacjom i pretensjom. Sztuka nie fuszerować!

— To już nie wiem — wybąkał Klapaucjusz. — WKMość dajesz nam zupełną projektową swobodę? Mamy sporządzić byt doskonały podług naszego uznania? Ehem, jakby rzec… uczciwszy majestat i uszy, będzie to duumvirat, a nie triunwirat, skoro my mamy zrobić wszystko, a najjaśniejszy pan nic.

— Co znowu? Jakże nic? — zaśmiał się król. — Wszak to ja będę decydował o tym, czy się wam Stworzenie udało! Zresztą nie skończyłem. W szczegóły wchodzić nie myślę, ja na waszym miejscu wypróbowałbym rozmaite prototypy, a potem wszystko najlepsze związałbym w jeden supeł, ale to już wasza rzecz. Ot, czego chcę najpierw: abyście wprowadzili sprawiedliwość w trwanie! Jego nieodwracalność to, powiedzmy wyraźnie, skandal. Cokolwiek raz się stało, już się nie odstanie. Komu bliźni zrujnował doczesność, ten w rekompensacie otrzyma światłość wiekuistą. Lecz przecież jutrzejsza kiełbasa nie nasyci wczorajszego głodu, nawet jeśliby miała być nieskończonej długości. Nie takiej pragnę arytmetyki, bo nie widzi mi się dodawanie, w którym przyszła perfekcja z nawiązką anuluje przeszłą paskudę. Nieodwracalność czasu — oto naczelna nielojalność bytu! Wszak wiadomo, że kto zaczyna żyć, sam sobie szkodzi nieobyciem w bycie, a kto kończy, ten wprawdzie już wie, co do czego i jak, lecz na ogół za późno. Boży zaświat to taka stacja ostatniej obsługi, na której niczego się nie naprawia, a tylko segreguje: między anioły lub do smoły. No, a tej strony rzeczy, że zło może być skutkiem nieubłaganej natury czasu, jakoś nie bierze się pod uwagę. Weźcie się do czasu — mówię wam. Kto raz upadnie, będzie to mógł anulować, a jeśli się za pierwszym nawrotem nie poprawi, to po dwudziestym czy po setnym znudzi się albo i wy — dobrzeje.

— Tak! Można zrobić Universum anizotropowe! — zakrzyknął Trurl, który nie był już w stanie dłużej milczeć. — Świat anizotropowy ze wstecznym biegiem czasu, włączanym w szczególnych miejscach, zwanych osobliwymi punktami continuum!

— Czemu tak? — zainteresował się król.

— Bo tym sposobem uniezależni się władztwo nad czasem od stopnia technicznego rozwoju — wyjaśnił Trurl, promieniejąc, że na to wpadł. — Będzie to własność tego świata równie powszechna, jak w naszym powszechne jest ciążenie! A co znaczy „powszechne”? Demokratyczne!

— Rozumiem. Nieźle to wygląda. Kiedy pokażecie mi prototyp?

— Bodaj we dwa tygodnie, panie. Co? Jak myślisz? — spojrzał Trurl na kolegę. Klapaucjuszowi nie w smak była tak raptowna decyzja, ale dość miał audiencji, skinął więc tylko głową.

Wracając, kłócili się zawzięcie. Do upadłego spierali się też podczas roboty, lecz terminu dotrzymali. W umówionym dniu przybyli na dwór królewski, ciągnąc małą dwukółkę, zawaloną aparatami i narzędziami. Na samym wierzchu stały skrzynie, połączone kablem. Zaraz przybiegł król i w sali audiencyjnej, pośród złoceń, spłowiałych sztandarów i herbów dynastycznych, poustawiali na podłodze aparaty. Klapaucjusz dokręcał śrubki, a Trurl gadał jak najęty:

— W tym większym pudle jest zasilanie, a w mniejszym świat! Takuteńki, jakim zapowiedział najjaśniejszemu panu: anizotropowy, z punktami osobliwymi, w których można przerzucać biegi, a dostęp do tych punktów jest równy i powszechny… Umyśliliśmy też, panie, wykonać kilka osób, które w przyszłości posłużą nam do próbowania następnych uniwersów… Wolę mają wolną, każdy robi to, co mu się żywnie podoba, nie dajemy im nastawień, nie zawężamy ich w niczym, żeby można było polegać na autentyczności ich zachowania… Oczywiście, żaden z tych osobników próbników nie może być idealnie taki sam w każdym świecie, boż radykalna przeróbka ontologii narusza też fizjologię, zadba się wszakże o zachowanie inwariancji jako tożsamości, w przeciwnym razie bowiem niemożliwe byłoby porównywanie esencji z egzystencją w tych wszystkich światach…

— A jak można tam zajrzeć? — pytał król, patrząc na gorliwą krzątaninę Klapaucjusza i wciąż przeszkadzając, bo mu się nogi plątały w porozrzucanych przewodach.

— Na razie użyjemy prowizorki. Zakładamy na egzystoskop pseudokryształ, laserowy sygnał wzmacnia kaskadowo na wyjściu, no i zwyczajnie już, rzutnikiem, gdzie bądź… a choćby na tę ścianę…

— Można! — rzekł Klapaucjusz, wstając. Trurl przytrzymywał w garści słabo kontaktującą wtyczkę, bo nie miał pod ręką taśmy izolacyjnej, i tak zaczęła się projekcja. Alabastrowe płyty między pilastrami poróżowiały, wpłynął na nie obraz, zrazu nieco rozmazany i chwiejny, ale zaraz się wyostrzył. I widzieli, jak pewien feudał, niejaki Marlipont, wyruszając na wyprawę krzyżową, zalecał małżonce dochowanie wierności, będąc zaś z natury podejrzliwcem, zamknął ją w narożnej baszcie zamczyska i jeszcze za jej okutymi dźwierzami posadził zaufanego sługę z mieczem. Dla większej pewności zlecił przykuć onego sługę za nogę do muru pod wykuszem, by nie mógł zejść z posterunku. Klucz wraził pod pancerz, w zanadrze, molestacje sługi choć o beczkę piwa słodowego pominął milczeniem, wsiadł na koń i pognał za kurzawą szyków. Jeszcze kurz się nie położył, jak Kręślin Szcządry, jego sąsiad, który będąc libertynem, nie pociągnął na wyprawę, jął się wspinać po bluszczu na basztę, w której urodziwa Cewinna feudałowa Marliponcka przędła mech, bo len jej wyszedł, a nie mogła posłać za nowym, będąc uwięzioną.

Mniej więcej na wysokości drugiej kondygnacji oberwał się bluszcz słabo wrośnięty między głazy i runął wraz z Kręślinem libertynem na kamienisty podwórzec, od czego niedoszły amant obie nogi złamał. Z największym trudem, ale i pośpiechem poczołgał się Kręślin, jęcząc z bólu i klnąc w żywy kamień, ku fosie, gdzie go wierni pachołkowie z końmi czekali, kazał się im ułożyć w kolebce między dwoma jucznymi i gnać z kopyta do sadyby Trzeszczypała Suwy, starca, który miał w pieczy wioskową tempornię. Przybywszy do niego, najpierw prośbą usiłował go skłonić nieszczęsny junak, by przełożył dźwignię wstecz, a kiedy ów nie chciał, zasłaniając się rozkazem marliponckim, Kręślin położył na niechlujnym zydlu worek twardy od dukatów, uciułanych na tę ewentualność, od czego Suwa zaniewidział i podtrzymywany z boków przez sługi mógł Kręślin wejść pod daszek, osłaniający czasownię, gdzie sterczały lewary. Cofnął główny i zaraz mu się nogi zrosły, bo odwróconym trybem z poniedziałku pechowego wpadł w pozaprzeszłą niedzielę. Dał lekko do przodu, lecz nie nazbyt raptownie, z takim pomyśleniem, żeby bluszcz zdążył się pierwej porządnie rozwinąć, więc przyspieszając trwanie, pozierał w okna, czy deszcze padają, nader korzystnie wpływające na korzeniowy system roślin.

W sześć minut odczekawszy roztropnie dobre dwa tygodnie, dał czasowi zwyczajny bieg i co koń wyskoczy pomknął ku wieżycy. Bluszcz okrzepły doskonale wpił się korzonkami w szpary głazów, w oknie nie było nikogo, nuż tedy Kręślin do liściastych pnączy i na górę. Chybnął w okno. Cewinna jak raz czesała włosy przed srebrną gotowalnią, więc ją zaszedł z tyłu i wziął w objęcia. Drożyła się, ale bez przesady. Gdy ich złączył uścisk, zahurgotały na kamiennych schodach żelazne kroki męża, który wrócił się niespodzianie, bo był zapomniał prosić żonę o przepasanie szarfą na wojackie szczęście, skoro wszyscy inni mieli takie szarfy. Nie zdążył Kręślin dopaść okna, jegiery przeszkodziły, gdy wszedł mąż zbrojny i na tyle bystry, że już chyląc się w drzwiach, by nie rozbić łba o nadproże, wy — zgrzytał szablisko z pochwy. Bezbronny Kręślin podał mu tył, za bluszcz, i jak tylko prędko mógł, obsuwał się, małżonek Cewinny zaś, rycząc niczym bawół, przepchał z największym trudem i zgrzytaniem zakutą pierś przez wyzior okienny i jak nie pocznie ciąć, siec, rąbać bluszczowe sploty. Zaraz puściły i Kręślin runął jak kamień. Lecąc, dość miał przytomności dzielny, choć pechowy zalotnik, by co tchu krzyknąć Cewinnie: niechaj sama następnym razem pamięta o szarfie!

Teraz gorzej poszło Kręślinowi, bo odwróciło lecącego na przyporach i głową huknął w podwórzec, od czego się uszkodził na rozumie. Zipiał jeszcze, więc znów cisnęli go słudzy do przezornie narychtowanej kolebki i wpierw cwałem, potem rysią pomknęli do starego Trzeszczypała. Zanim Marlipont, łomocząc wewnątrz baszty niczym oberwany kamień młyński, wypadł na dwór, rycząc: „Konia!! Królestwo za konia!!” — w temporni pociągnął Kręślin omdlewającą prawicą właściwy lewar, i to tak rozpaczliwie, że przeleciał wstecz z kwietnia w styczeń. Zimno było czekać w nie opalanej temporni na wyprawę krzyżową, dał więc małą naprzód po same idy marcowe i znów do bluszczu.

Może Cewinna dosłyszała, co wołał amant lecący z baszty na łeb, a może Marlipont zrezygnował tym razem z szarfy, dość, że gdy stanął Kręślin naprzeciw swej złotowłosej, cicho było na schodach, jakby i stary sługa uświerkł już z głodu. Przecież rozważny Kręślin zasunął rygle, nim otwarł ramiona miłej. Namiętna, zapamiętała była ich miłość w baszcie, nie słyszeli puszczyków ani nawet burzy, co przegrzmiała pod północ. Kręślin zerwał się z zorzą, przerzucił bez słowa nogi przez parapet, szust po bluszczu na podwórzec, w siodło i cwałem do temporni. Pokrzywy wokół jak las, w środku cicho, lecz okazał przezorność: przytrzymując nie dopięte hajdawery, poraczkował ku wrótni, łypiąc na wsze strony — i słusznie, bo nad uchem huknął mu samopał, zastawiony w tym czasie przez niewiadomego. Wtedy dopiero kopnął drzwi i do lewara. Uczynił ze świtu zmierzch poprzedniego dnia, ustawił dźwignię pośrodku i nuż się krzątać.

Zadzierzgnął pętliczkę na wyświechtanej rękojeści, i to pod blatem stołu, sznur na krokiew, z krokwi przez dziurę w dachu na kalenicę, z kalenicy pod okap, tu uwiązał drugi koniec sznura do pustego wiadra, wiadro pod dziurawą rynnę, jeszcze śmieci nagarnął, przytrzasnął nimi sznur idący od lewara, plunął w garście, na siodło i galopem do baszty.

Najmocniej dziwił się temu pośród widzów król jegomość.

— Na cóż on taki? Albo mu następny dzień z nocą gorszy?

— Zważ, miłościwy panie, że on zwykły wstecznych czasów, jak wszyscy tam! — wyjaśnił przystępnie Trurl. — Toteż wie, że cofnąć się dla repetycji miłych chwil nic nie kosztuje, natomiast nie wypróbowana przyszłość może kryć w sobie niewiadome kłopoty!

— A co z tym wiadrem?

— Zapamiętał, że deszcz padał nad ranem!

Gdy znów, to znaczy jeszcze raz, lunie o przedświcie, wiadro napełni się, pociągnie sznur i lewar, przez co samo się wszystko powtórzy…

— Widać, że bywały czasowiec! — wtrącił Klapaucjusz. — Zamaskował sznur! Gdyby kto tam nawet i wszedł, może nie zauważy…

Tymczasem noc miłosna miała się znów ku końcowi i zbierało się na deszcz, aż tu hałas kopyt i szczęk oręża wyrwały ze snu kochanków. Skoczył Kręślin boso ku oknu i widzi, że źle: na dole kupa zbrojnych, sześciu Marliponckich szwagrów, co mieli dać baczenie na majątek i na Cewinnę, a przyciągnęli, bo ich dobra o dwieście stajań, więc już w sąsiedniego powiatu temporni. Co robić? Chyba wyziorem armatnim obsunąć się prostą w fosę…

Wymknął się strwożonej Cewinnie, wczepił garście w tęgie sploty listowia i jechał już na dół, aż zawrzasnął z bólu. Patrzy, a to nie noc, lecz dzień, on nie na górze, lecz na głazach z połamanymi nogami, a nad nim Marlipont w blachach ryczy:

— A łotrze, a zdrajco, oczajduszo! Myślałeś mię przechytrzonym, alić tak mi daleko do temporni jak tobie, cudzołóżco! Czekaj, teraz ja cię popieszczę! — Na jego znak niosą pałubę żelazną, kowaną, stawiają, otwierają, a w środku gwoździami cała wybijana — oj, bardzo źle! Kręślin dobrze zna ten instrument! Usilnie wypatruje deszczu — pierwsze krople padają, ale tyle tego co kot napłakał… Już go wzięli za kark, za ciasnochę, pchają go pachołkowie do żelaznego wnętrza, a tam ćwieki jak brzytwy, niech jeno zatrzasną, a… Huknął grom i leje jak z cebra.

— Nic to! Nie zważać, psubraty! Prędzej tam, nie certolić się, zamknąć, ryglować! — komenderuje Marlipont, a zęby świecą mu przez kratę przyłbicy. Oberwanie chmury! Żeby tylko sznur cały był — Kręślin udał słabość, wali się, leci drabantom przez ręce, mozolą się, już pierwsze ostrza poczuł plecami, wrzasnął — i rymnął jak długi.

Mrok i cisza. Deszcz siąpi. Obmacał boki: całe. Nogi: prostszych nie znajdziesz. Gdyby nie wiadro — pomyślał — byłoby już po mnie. Durnyż ten Marlipont! Nie był ciekawy, co za sznur, skąd, nic, dzięki ci, Panie, żeś mu rozumu nie dał… Co teraz? Gdzie ja? Tam fosa. Mur. Baszta. Cewinna? Nie do niej teraz! Szalony z wściekłości Marlipont musiał pognać do temporni, więc za nim, żeby nie zdążył.

Największym pędem puścił się Kręślin, ale niebawem postrzegł, że jakoś coraz wolniej bieży. Co jest!? Kroki małe jakieś. Mocny Boże — nogi się skurczyły! Poszukał wąsów na twarzy — nie ma! Ani chybi Marlipont już w temporni i nie to, żeby tydzień, nie żeby mu rok ujął, ale dobry dziesiątek lat, mleko pod nosem, teraz będzie mię szukał, aby jak szczenię utrupić…

Więc jak! Co robić? Na wieś, wetrzeć się w bosą dzieciarnię, podły stan, niemowę, głuptaka udać? A nie pozna, nie wyłowi mąż zazdrośnik? Stary on, to mu teraz będzie dopiero na trzydziesty szło! Biegł jednak, wciąż w stronę temporni, aż zobaczył łunę. Wieś się paliła. Jeszcze sobie sprawdzał na palcach, ileż to lat liczy teraz Cewinna, Cewinka raczej. Dwanaście…? To u ojca, margrabiego Hamsterbandzkiego, lalkom krynolinki szyje… Ależ łuna! Żeby tylko tempornia nie… Już był w opłotkach. Pali się chałupa Trzeszczypałowa, kmiecie w świtkach ciągną dobytek ku polom? Oj, nie dobytek, to zbrojni pobici, hołota im buty ściąga… Rabuje, jak zwykle na pobojowisku… Pokotem leżą. Kto zacz? Dlaboga, barwy Marlipontowe, a tam z ognia wypada sam Marlipont, bezorężny, spieszony, bez misiurki, rwie, aż blachami dzwoni, bo za nim konny szwagier i drugi też, z mieczem w ręku! To tak… widać im się majętność zwidziała, z opieki uczynili zajazd… wszakże tylko kiep tak sobie fortunę koryguje, nie rycerz Chronosa…

Ściągnął Kręślin suszące się gacie, jubki kmiece z płotu, do studni, z wiadra je obchlusnął, na łeb cieknące szmaciska, i do temporni, co już buzowała. Osmoliło mu brwi, żar zatchnął, a tu drzwi jakby od środka podparte — niedobrze! Smyrgnął w opłotki, dzieciak zawsze uwinie się prędzej od dorosłego, wyrwał pierwszemu leżącemu krócicę zza pasa, proch na panewce jest? Jest! Przyskoczył do okienka, z tej strony dyle tylko dymiły; alić po strzesze pierwsze błękitne płomyki latają, podniósł się na palcach, wejrzał do środka, tam Suwa z gardłem poderżniętym, z nogami na drzwiach, przez to nie puściły…

Nie miał innego sposobu. Wycelował w płonącą rękojeść lewara. Żeby ino nie za wielki impet, bo do tyła cofnę, że sczeznę i nie będzie mnie na świecie, ach, diabli nadali! Tyle pomyślał, gdy wygarnął. Huku już nie posłyszał. Leżał na wznak, patrząc w nieobjemne, chmurno szarzejące niebo. Wiatr szumiał, cicho było i pusto. Bał się ruszyć. Jeślim osesek, to jakże do dźwigni dolezę? To była jego pierwsza myśl. Dotknął twarzy. Znówem gołowąs, ale zęby w gębie są. Dobre i to. Nie mleczne aby? Nie mógł się doliczyć trzonowców językiem.

— Saperlipopette! — spróbował rzec głośno. Wyszło — a więc nie srajdam!

Skoczył na równe nogi i ku temporni. O niej myślał, nie o sobie, nie wiedział, czy mu osiem, czy czternaście lat! Musiał leźć ku dźwigni po stołku (był jednak impet w kuli!), ucapił się rękojeści oburącz, mało, naparł całym sobą do przodu — i wrzasnął od zaskoczenia, bo aż huknął ciemieniem w strop, nie zeskoczywszy w porę ze stołka, rosnąc… Zmacał najpierw guz na głowie, potem wargi: nie masz czasomierza nad zarost! Dobrze jest, wąs się sypie!

Zatrzymał czas w środku nocy. Żebyż to można ćwierćwiecze cofnąć, tam gdzie Marlipont i szwagrowie jeszcze od ziemi nie odrośli, oj, byłoby cudnie… Lecz wtedy nie to, że zniemowleję sam, ale wprost zniknę, jakby nigdy mnie na świecie nie było. Oj, szkoda, gołymi rękami wybrałbym ich z kołysek. Do przodu też nie Iza dać nadto, bo i Cewinna zmatronieje i nie wiadomo, czy nie stoi kto tam w przyszłości nad lewarem, wznosząc miecz do cięcia — zdarzało się i takie!

Nie wiedział, co czynić, a tu ktoś jął się dobijać do drzwi. Były zaparte dylem, więc krzyczy tam basem na jakichś swoich, żeby duchem taran nieśli! Cofnął więc prędko Krę — ślin czas o tydzień i znowu już nikogo nie ma. Jam pan czasu, ale nie mogę się stąd ruszyć na krok, to mi piękne panowanie! Złapał Kozak Tatarzyna… Jakże, mieć tempornię za więzienie do końca dni lub tam i sam huśtać się z plusquamperfectum w futurum? Impossibile est! Toż wnet tu z głodu uświerkne! A tu znowu ktoś maca zasuwę od zewnątrz i szept się niesie: „Puść miły, to ja, Cewinną!” Przywiązał ostrożny Kręślin sznurek do rękojeści i pilnie zerka w szparę. Jeśli nie ona, pociągnę, nim tamten wypali przez deski, a niechby nawet, to waląc się trupem, sznur szarpnę, nazad pchnę byt i zmartwychwstanę! Rozmaicie z tym bywa. Nieraz, gdy bieda przyciśnie i stoisz, wziąwszy lewar na siebie, aż czas furkoce, gnając wstecz, pod nogami, po kątach, u ścian wyłaniają ci się skręcone trupy, ożywają w odwróconej agonii, drapią pazurami dyle zakrwawione i czezną jak dym, ą gdy stał tak raz, dwu śmiertelnie sczepionych ze sobą wywaliło się z czasu i huknęli go w bok, że o mało nie wypuścił rękojeści. Nie, to naprawdę Cewinną. Wpuścił ją, skoczyła mu na pierś: „Ratuj! Zrób coś; żeby go nie było, żeby się nie urodził, patrzaj, jak mnie bije!” Pokazuje siniaki na ramionach, szramy… Najpierw kazał jej przynieść sobie krztynę jadła, choć jęczmienny placek, przydałaby się i gomółka sera… ledwie wyszła, zamierający tętent, chrapanie osadzanego wierzchowca, znowu? To się dopiero wściekł, poznając głos Marliponta, na czele pogoni za umkłą Cewinną, więc cofnął czas o rok — musiał! Już znowu ni strawy, ni napitku. Manewrował i tak, i siak, aż znalazł się w okrążeniu — bo to i szwagrowie, i Marlipont ze swą zgrają, i sam burgrabia, i żebracy, i donosiciele królewscy, i oficerstwo garnizonu fortecznego (ciury armaty zataczają!), i jacyś miastowi z najemnymi, co chcieli anulować interes ze zbożem, i zbóje, hurma narodu koczuje wokół temporni, biorą go na przetrzymanie, już starców ściągają, zbroją ich, a zarazem na przeciwny wypadek maluchów gromadę musztrują, uczą muszkietami obracać, tak z obu czasowych stron biorą w potrzask nieszczęsnego Kręślina! Starcom tyłem nie umknie, a smarkaczom — przodem. I wołają: „Okrążonyś waść, parol, na parol rycerski wychodź”, bo się boją, żeby lewarom czegoś nie uczynił w desperacji — i to się trafia. W samej rzeczy, mając do wyboru dyby (a tamci o to się już wadzili, czy ma iść w miejskie dyby, czy w burgrabiowe, czy do Marlipontowego loszku, czy do szwagrów) lub nicość, hańbę albo honorowy kres, wybrał dzielny, nie dopieszczony kochanek Cewinny straszniejsze, wzniosłe wyjście. Dał całą wstecz, pierwej wszakże przytroczył sznurem lewar do belki w kącie: zginę, aliści czas dalej będzie mknął wstecz, wszystkich w niebyt wraz ze sobą wtrącę!

Znikł prędzej niż obłoczek mgły na wichrze, a z nim i tamci. Dopiero gdy w dawniejszych wiekach sznur zerlał, dźwignia sama wróciła do środkowego położenia. A już puszcza rozrosła się wokół temporni, okamgnieniem stanął nieprzebyty las, żubry czochrały się o węgieł, szły miesiące, odbity od stada włochaty nosorożec wlazł, rycząc, wywaliwszy spróchniałe drzwi, i jak dym sczezł, gdy bodnął lewar rogiem — zamiast dębowego matecznika z rzadka na mokradle rododendrony i paprotniki nagozalążkowe, najwyraźniej epoka zwana karbonem: ni ludzkich osad, ni samej temporni, nic, jeno punkt osobliwy, nad którym tęczowo drżało i gięło się powietrze…

Trurl wyłączył rzutnik, ściągał przewody, a król, nic nie mówiąc, usiadł na tronie, ale widać było, że nie nazbyt zbudowany tą projekcją. Klapaucjusz odchrząknął.

— Nie chcąc nużyć WKMości, w trzy słowa ujmę rzecz. Proces, jaki WKMość widział, jest typowy. Intryga była błaha, lecz czy taka, czy inna, zawsze zmierza ku podobnemu finałowi. Działania antagonistów zawsze ściągają się na coraz krótszym promieniu ku centrum, jakim jest punkt osobliwy, czyli miejsce, z którego można zawiadywać biegami czasu. Jeśli zasięg pojedynczej temporni uczynić wielkim, jeśli tym samym mało ich na planecie, to mało będzie też i ośrodków walki. Jeśli zasięg mały, centrów sporo i odpowiednio też ognisk starć więcej. Nic to jednak nie zmienia w istocie rzeczy. Można uczynić tak, by zwrotniczy czasu nie zostawał sam zagarnięty przez wywołaną zmianę. Lecz i to niczego nowego nie wnosi. Wtedy bowiem osobnik, co znalazł się w czasowni jako ostatni, zostaje zmuszony do ucieczki w przeszłość nader zamierzchłą, a ponieważ władztwo nad czasem nie może być obojętne żadnym ludziom, logika konfliktu zniewala go ujść w erę zupełnego bezludzia. Tym samym ulega on wytrąceniu z historii i nie bierze więcej udziału w walkach o czasownię. Jeśli na planecie znajduje się tylko jeden punkt osobliwy, powstaje na niej jedno mocarstwo, nękane ruchami odśrodkowymi oraz centralnym zmaganiem o zawładnięcie sterem czasu, przy czym zalecenia najmędrszych osób sprowadzają się do tego, by uczynić punkt osobliwy niedostępnym dla nikogo, na przykład poprzez wtłoczenie go eksplozjami w głąb planetarnej skorupy. Jeśli zaś wprowadzić zamiast punktów osobliwych czasownictwo pod postacią chronomocji, powstają chronoklazmy, eskapady, wyprawy łupieżcze, pojawia się konkwistadorstwo temporalne i chroniczny gangsteryzm, jako też próby monopolizowania chromocyjnych technik, zawsze nieskuteczne, boż co jedni odkryli, inni potrafią też prędzej czy później powtórzyć. Gdy zaś wziąć na rozruch nowożytność, przychodzi do wojen w czasie. Myśl strategiczna w tym, żeby okrążyć przeciwnika od strony przyszłości i spychać go na dno rozwoju — w przeszłość — czyli znów zaczyna się regres. Kto ma w ręku czas, ten ma władzę, więc toczy się o nią walka, potęgowana wykrywaniem nowych taktyk ataku i obrony w czasowym wymiarze…

— Jak widzę, odwracalny czas to źródło nowych bied, nie korzyści — rzekł zasępiony Hipolip. — Czy nie macie na to żadnej rady?

— Próbowaliśmy ograniczania ruchów w czasie dławikami akceleracyjnymi i innymi zabezpieczeniami, panie — rzekł Trurl — ale wtedy pierwszym celem zainteresowanych jest likwidacja owych ograniczeń.

— No, dobrze. A jeśli wziąć cywilizację o bogatej kulturze duchowej z wysokim standardem etycznym, liberalną, humanitarną i pluralistyczną?

— Taką możemy zaprogramować od ręki, miłościwy panie — powiedział Klapaucjusz. — Nie robiliśmy tego w przekonaniu, że to także nic nie da, lecz jeżeli taka jest wola królewska, prosimy patrzeć… Trurlu?

Wezwany ponaciskał sprawnie klawisze, przełożył kilka wtyczek, podkręcił amplifikator i westchnął.

— Gotowe.

— Która macierz?

— Czas jako funkcja zmian stałej grawitacyjnej.

Blask padł na alabastrowe płyty. Trurl wyostrzył obraz. Cresslin pochylił się nad stołem.

— To ona? — spytał, patrząc na serię migawkowych zdjęć. — Tak.

Generał poprawił sobie machinalnie rozporek.

— Sewinna Morribond. Nie poznajesz jej?

— Nie. Miała wtedy dziesięć lat.

— Musisz pamiętać, że ona nie poda ci żadnych szczegółów technicznych. Masz wydostać od niej tylko wiadomości, czy oni mają już chrondę, czy nie. Czy jest w stanie gotowości operacyjnej.

— Będzie wiedziała? Pan tego pewien?

— Tak. On nie jest paplą, ale przed nią nie ma tajemnic. Każda rzecz mu dobra, byle mógł ją zatrzymać. Prawie trzydzieści lat różnicy!

— Kocha go?

— Nie sądzę. Raczej imponuje jej. Pochodzisz z tych samych stron co ona, to dobrze. Wspomnienia dzieciństwa. Nie nadskakuj zbytnio. Zalecałbym rezerwę, męski urok. Ty to umiesz.

Cresslin milczał. Jego twarz przypominała skupieniem twarz chirurga nad polem operacyjnym.

— Dziś zrzut?

— Dziś, każda godzina jest droga.

— Czy my mamy operacyjną chrondę? Generał chrząknął niecierpliwie.

— Tego nie mogę ci powiedzieć i dobrze o tym wiesz. Na razie trwa równowaga: oni nie wiedzą, czy my ją mamy, a my — czy oni. Gdyby cię dostali…

— Wyprują mi flaki, żeby się dowiedzieć?

— Pojmujesz chyba.

Cresslin wyprostował się, jakby już znał na pamięć twarz kobiety ze zdjęć.

— Jestem gotów.

— Pamiętaj o szklaneczce!

Nawet nie odpowiedział.

Nie słyszał już słów generała. Spod metalowych lejów lał się na zielone sukno stołu blask jarzeniówek. Drzwi otwarły się jak kopnięte, wpadł adiutant z taśmą w ręku, dopinając na sobie mundurową kurtkę.

— Generale, koncentracja wokół Hassy i Doepping! Zamknęli wszystkie drogi.

— Zaraz. Cresslin, wie pan już wszystko. Tak?

— Tak.

— Powodzenia.

Dźwig stanął. Murawa odsunęła się i wróciła na swoje miejsce. W woń mokrych liści wchodził zapach drażniący, a prawie miły — azotków. Nagrzewają pierwszy stopień — pomyślał. Latarki w rękach dalej stojących wychwytywały z mroku oka sieci maskującej.

— Anakolut?

— Avocado.

— Proszę za mną.

Siadł w ciemnościach za krępym oficerem z gołą głową. Czarny cień śmigłowca otwarł się w mroku jak paszcza.

— Długa droga?

— Siedem minut.

Nocny bąk wzbił się hucząc, splantował, śmigło jeszcze pędziło, a już stali, niewidzialna trawa łaskotała go po nogach, zamiatana mechanicznym wiatrem.

— Do rakiety.

— Do rakiety, tak jest. Nic nie widzę. Jestem oślepiony.

— Poprowadzę pana za rękę (kobiecy głos!). W tym jest smoking. Proszę się przebrać. Potem nałoży pan ten pokrowiec.

— Na nogi też?

— Tak. Skarpetki i lakierki w tym futerale.

— Mam skakać boso?

— Nie boso. W tych skarpetkach. Potem zwinąć je razem ze spadochronem. Pamięta pan?

— Tak.

Puścił tę małą, mocną kobiecą dłoń. Przebierał się w ciemności. Złoty kwadrat. Papierośnica? Nie, zapalniczka. Szpara światła.

— Cresslin!

— Jestem.

— Gotów?

— Gotów.

— Do rakiety, za mną!

— Do rakiety. Tak jest.

Jeden ostry promień oświetlał schody, aluminiowe, srebrne. Ich szczyt topniał w mroku. Jakby miał wstąpić pieszo do gwiazd. Otwarta klapa. Położył się na wznak. Jego lśniący plastykowy kokon szumiał. Lepił mu się do ubrania, do rąk.

— 30, 29, 28, 27, 26, 25, 24, 23, 22, 21, 20. Uwaga: 20 do zera 16, 15, 14, 13, 12, 11, uwaga: za siedem sekund start. Cztery, trzy, dwa, jeden, zero.

Ponieważ oczekiwał grzmotu, ten, który go uniósł, wydał mu się słaby. Lśniący pęcherzem plastyk rozpłaszczał się na nim jak żywy. Cholera, zakrywa usta, no! Z trudem odgarnął błoniaste zwoje, złapał dech.

— Uwaga pasażer. 45 sekund do szczytu balistycznej. Czy mam już liczyć?

— Nie. Proszę od dziesięciu.

— Dobrze.

— Uwaga pasażer. Apogeum balistycznej. Cztery warstwy chmur, cirrostratus i cirrocumulus. Pod ostatnią widoczność 600. Na czerwień włączę eżektor. Spadochron pasażera?

— W porządku. Dziękuję.

— Uwaga pasażer. Druga gałąź balistycznej, pierwsza warstwa chmur, cirrostratus. Druga warstwa chmur. Temperatura minus 44. Na dole plus 18. Uwaga, piętnaście do wyrzutki. Najazd na cel, zero na sto, boczne odchylenie w normie, wiatr NN2 6 metrów na sekundę, widoczność 600, dobra. Uwaga. Powodzenia! Wyrzutka!

— Do widzenia — rzekł, odczuwając groteskowość tych słów, wypowiedzianych do człowieka, którego nigdy nie widział i nie miał zobaczyć.

Wypadł w mrok, wystrzelony, w twarde od pędu powietrze. Świstało mu wokół głowy, koziołkował. Naraz poderwało go z lekkim trzaskiem, podjechał głową wysoko, jakby ktoś zaczął go wyławiać z mroków niewidzialną wędką. Spojrzał wzwyż — czasza spadochronu była niedostrzegalna.

Dobra robota.

Spadał, nie wiedząc, jak szybko. Coś majaczyło pod nogami. Tak jasno? Diabli! Byle nie to jeziorko. Jedna szansa na tysiąc, ale co można… Doszedł go miarowy, lekki szmer, gdy nogami dotknął falującej powierzchni. To było zboże. Znurkował w nim. Nakryła go czasza spadochronu. Skulony odpiął szelki, zaczął zwijać mszysty, dziwaczny materiał, w dotyku podobny do pajęczej gazy. Zwijał go i zwijał — to było najbardziej mozolne. Bodaj pół godziny. Na razie mieścił się w chronogramie. Już włożyć te lakierki, czy jak?

Lepiej już. Plastyk odbija światło.

Zaczął rwać na sobie tę osłonę, miękką jak tomofan, jak gdyby samego siebie rozpakowywał. Nocny upominek. Prezent. Lakierki, chusteczka, nożyk, wizytówki.

Gdzie szklaneczka?

Serce mu zabiło, lecz palce już ją znalazły. Nie widział jej, chmury pokrywały całe niebo. Ale potrząsnął nią i wyczuł chlupot. W środku był wermut. Nie zdarł z niej hermetyzującej błonki. Na to będzie czas, można potknąć się, wylać. Włożył szklaneczkę na powrót do kieszeni, upchnął zwinięty spadochron w futerale, włożył tam te skokowe, mięsiste skarpety, podarty plastykowy kokon. Podobno nic nie może się od tego zapalić. Ale gdyby? Czy nie lepiej wyleźć z tego zboża?

Instrukcja wie lepiej.

Odnalazł na zgrubiałym dnie futerału uchwyt, włożył weń palec, szarpnął, jakby otwierał puszkę piwa, rzucił futerał w to wygniecione przez upadek miejsce w zbożu i czekał.

Nic, trochę dymu. Ani płomienia, ani iskier, ani blasku. Niewypał?

Sięgnął ręką na oślep i omal nie krzyknął, bo nie było tam już twardo nabitego futerału, pełnego tkaniny, linek — kupka ciepłych, ale nie parzących szczątków jak zwęglone wiechcie papieru.

Dobra robota.

Poprawił na sobie smoking, muszkę i wyszedł na drogę. Szedł poboczem dość szybko, ale nie nazbyt, żeby się nie spocić. Drzewo, ale jakie? Lipa? Chyba jeszcze nie. Jesion. Na pewno? Nie widać. Kapliczka ma być za czwartym. Kamień milowy. Zgadza się.

Kapliczka wychynęła z nocy pobieloną ścianą. Po omacku szukał drzwi. Uchyliły się lekko. Czy nie za lekko? A jeśli nie zaciemniono okien?

Postawił na kamiennej podłodze zapalniczkę, nacisnął. Czysty biały blask wypełnił zamkniętą przestrzeń, błysnął w poszarzałych złoceniach ołtarzyka, w szybie, zaklejonej od zewnątrz czymś ciemnym. Przejrzał się w tej szybie z największą uwagą, okręcając się, kolejno sprawdzając ramiona, rękawy, wyłogi smokinga, patrząc z boku, czy nie przylgnął gdzieś skrawek plastykowej folii. Poprawił chusteczkę w kieszonce, podnosił się na palcach jak aktor przed występem, oddychając spokojnie, czuł słabą woń wygaszonych świec, jakby paliły się niedawno. Zamknął zapalniczkę, znów w mroku, wyszedł, stąpając ostrożnie po kamiennych stopniach, i rozejrzał się. Było pusto. Obrzeża chmur bielały miejscami, księżyc nie mógł się przedrzeć, było uczciwie ciemno. Końcem języka, już krocząc miarowo asfaltem, dotknął korony zęba mądrości. Ciekawe, co w niej jest. Oczywiście nawet nie chronda, nawet nie jej zdalny zapalnik. Ale trucizny też nie może tam być, przez sekundę widział to, co „dentysta” kładł pinsetką do złotego pudełeczka korony, nim zalał ją cementem. Grudka mniejsza od groszku, jak ulepiona z kolorowego maczku cukrowego dzieci. Nadajnik? Ależ nie miał mikrofonu. Nic. Dlaczego nie dali trucizny? Widocznie nie była potrzebna.

Dom wychynął w oddali zza kępy drzew, oświetlony, gwarny, muzyka niosła się w ciemny park. Na gazonach drżał poblask okien. Na piętrze naturalnie świece, w kandelabrach z profitkami. Teraz liczył słupki ogrodzenia, przy jedenastym zwolnił, stanął w cieniu padającym od drzewa, dotknął palcami siatki, odwinęła się, sprężynując, lekko przestąpił jej dolny zwój, który nie ze wszystkim się ściągnął, przekroczył przeszkodę i był już w ogrodzie. Od cienia do cienia, aż przy wyschłej fontannie wyjął z kieszeni szklaneczkę, paznokciem podważył folię, co ją zaklejała, zerwał ją, zmiął i włożył do ust, by od razu popić małym łykiem wermutu. Tak, z tą szklaneczką aperitifu w palcach poszedł swobodnie środkiem ścieżki w stronę domu, bez pośpiechu, gość wracający z krótkiej przechadzki, co się zgrzał tańcem i szukał ochłody. Wytarł chustką nos, przekładając szklaneczkę z ręki do ręki, między cieniami tych, co stali po obu stronach drzwi, nie widział twarzy, czuł tylko przeprowadzające go nieuważnie spojrzenia.

Blask był prawie błękitny na pierwszych schodach, ciepłożółty na drugich, muzyka grała walca. Gładko — pomyślał. Czy nie za gładko? Tłum był na sali. Nie od razu ją dostrzegł. Stał już o dwa kroki od niej, otoczonej przez mężczyzn z orderowymi wstążeczkami w klapach, gdy w drugiej stronie sali rozległ się łomot, ktoś tam upadł, lokaj w liberii, a z takim rozmachem, że taca pełna kieliszków wyskoczyła mu z ręki, bryzgając białym i czerwonym winem. Co za niezgrabiasz! Otoczenie Cewinny zwróciło tam głowy jak na komendę. Jeden Cresslin patrzał na nią. Zdziwił ją ten wzrok, choć ledwie do niej docierał.

— Pani mnie nie poznaje. Prawda?

— Nie.

Zaprzeczyła, żeby odtrącić. Uciąć. Uśmiechał się spokojnie.

— A karego kucyka pamięta pani? Z białą strzałką. I chłopca, który wystraszył go balonem?

Poruszyła powiekami.

— To pan?

— Tak.

Nie musieli się zaznajamiać, skoro znali się jako dzieci. Tańczył z nią tylko raz. Później trzymał się raczej z daleka, za to dobrze po pierwszej wyszli do parku. Wymknęli się drzwiami, które tylko ona znała. Gdy chodził z nią po alejkach, zauważył to tu, to tam stojących ludzi w cieniach drzew. Aż tylu. Nie dostrzegł ich nawet, przekraczając siatkę. Dziwne.

Cewinna patrzyła na niego. Jej twarz bielała w księżycu, który zwyciężył chmury, w drugiej połowie nocy — tak, jak miało być.

— Nie poznałabym pana. A jednak przypomina mi pan kogoś. Nie tego chłopca. Kogoś innego. Dorosłego chyba?

— Pani męża — odparł flegmatycznie. — Kiedy miał dwadzieścia sześć lat. Musi pani znać go ze zdjęcia… z tych czasów.

Zamrugała powiekami.

— Ależ tak. Skąd pan to wie? Uśmiechnął się.

— Z obowiązku. Prasa. Chwilowo… korespondent wojenny. Ale z cywilną przeszłością.

Nie zważała na jego słowa.

— Pan jest z tych samych stron co ja. Zastanawiające.

— Czemu?

— Jakieś… niedobre nawet. Nie wiem, jak to wyrazić. Prawie się boję.

— Mnie?

Był szczery, naiwny, zdziwiony.

— Nie, co znowu! Ale to jest jakby… jakby dotknięcie losu. To pana podobieństwo i to, że znaliśmy się jako dzieci.

— Co w tym takiego?

— Nie mogę panu wytłumaczyć. To jakby aluzja. Do tej nocy. Jakby to coś znaczyło.

— Pani jest przesądna?

— Wracajmy. Robi się chłodno.

— Nigdy nie należy uciekać.

— Cóż pan tam znowu?

— Nie należy uchylać się przed losem. To niemożliwe.

— Żeby pan wiedział!

— Gdzie jest pani kucyk?

— A pana balon?

— Tam, gdzie my będziemy za sto lat. Wszystkie rzeczy rozpuszczają się w czasie. Nie ma mocniejszego rozpuszczalnika.

— Mówi pan, jakbyśmy byli starzy.

— Czas jest dla starych zabójczy. Ale niepojęty dla wszystkich.

— Myśli pan?

— Wiem.

— A gdyby?

— Proszę?

— Nie, nic.

— Pani chciała coś powiedzieć.

— Zdawało się panu.

— Nie zdawało mi się, bo wiem, co to było. — Ej?

— Jedno słowo.

— Jakie?

— Chronda. Drgnęła. To był strach.

— Co pan…

— Proszę się nie bać. Jesteśmy oboje parą outsiderów, którzy wiedzą (oprócz pani męża i specjalistów doktora Souvy). Tych w ośrodku Neggeneu.

— Co pan wie? Skąd?!

— To samo, co pani.

— Niemożliwe. To tajemnica.

— Toteż nie powiedziałbym tego słowa nikomu poza panią. Wiedziałem, że pani wie.

— Jak mógł pan wiedzieć? Pan… sporo ryzykuje. Wie pan o tym?

— Nic nie ryzykuję, bo moje wiadomości nie są ani mniej, ani bardziej legalne niż pani. Z tą różnicą, że ja wiem, od kogo pani usłyszała, a pani nie wie, skąd ja.

— To nie jest różnica na pana korzyść. Skąd pan wie?

— A powiedzieć, skąd pani —?

— Czy wie pan też… kiedy?

— Niezabawem…

— Niezabawem! No, to pan nic nie wie! Drżała prawie.

— Nie mogę pani powiedzieć. Nie mam prawa.

— A tamto?

— Tamto powiedziałem, bo tyle wyjawił pani mąż.

— Czy ktoś… skąd pan wie, że on?

— Nikt z rządu nie wie poza premierem. Premier nazywa się Morribond. Czy to nie proste?

— Nie. W jaki sposób? A! Podsłuch?!

— Nie. Raczej nie sądzę. Był zbędny. Musiał to pani powiedzieć.

— Dlaczego? Pan wyobraża sobie, że ja…

— Nie. Właśnie dlatego, że pani nigdy by tego nie zażądała. Musiał, bo chciał dać pani coś, co miało dla niego najwyższą wartość.

— Ach, więc nie podsłuchem, tylko psychologią?

— Tak.

— Która godzina?

— Druga za sześć.

— Nie wiem, co się stanie z tym wszystkim. Patrzała w dookolny mrok. Cienie gałęzi, płaskie i wyraźne, wibrowały na żwirowanej ścieżce i chwilami wydawało się, że są nieruchome i że to ziemia drży. Muzyka dobiegała ich jakby z innego czasu.

— Jesteśmy tu skandalicznie długo. Pan nie domyśla się jeszcze, czemu?

— Zaczynam.

— Tajemnica, która… zrobi to ze światem, nie jest już żadną tajemnicą na chwilę przed… godziną zero. Być może przestaniemy istnieć. To pan też wie?

— Wiem. Ale to nie miało być tej nocy.

— Miało.

— Jeszcze były jakieś… komplikacje. Ale już ich nie ma. Prawie dotykała go piersiami. Mówiła do niego, ale go nie widziała.

— On będzie młody. Jest tego zupełnie pewien.

— Ależ tak.

— Proszę nic nie mówić. Nie wierzę, nie mogę, chociaż wiem, to byłoby jak za darmo, tak nie bywa. Ale teraz już wszystko jedno. Nic nie może tego odmienić. Nikt. Albo zobaczę go takim, jak pan jest teraz, albo Remmer mówił… możliwy jest uśłizg, w depresji… stałabym się dzieckiem. Pan jest ostatnim człowiekiem, do którego mówię przedtem. Drżała. Objął ją ramieniem i podtrzymał. Jakby nie wiedząc, co mówi, wybełkotał:

— Ile czasu… zostało?

— Minuty… druga pięć… — szepnęła. Miała zamknięte oczy.

Pochylił się nad jej twarzą, równocześnie naciskając językiem ten metalowy ząb tak mocno, jak tylko mógł. Usłyszał w głowie leciutki trzask i zapadł się w nicość.

Generał dotknął machinalnie spodni.

— Chronda jest bombą temporalną. Wybuch jej powoduje powstanie lokalnej depresji w czasie. Mówiąc obrazem: jak zwykła bomba tworzy w gruncie lej, depresję przestrzenną, tak chronda wgłębia się w teraźniejszość i pociąga czy też wpycha całe otoczenie w przeszłość. Rozmiar cofnięcia w czasie, tak zwany retrointerwał, zależy od wielkości ładunku. Teoria chronopresji jest zawiła i nie mogę jej panom wyłożyć. Zasada daje się wszakże ująć prosto. Upływ czasu zależy od ciążenia powszechnego. Nie od lokalnych pól ciężkości, lecz od wszechświatowej stałej grawitacyjnej. Nie od samej grawitacji, lecz od jej zmiany. Grawitacja zmniejsza się w całym Kosmosie i to jest niejako druga strona upływu czasu. Gdyby się grawitacja nie zmieniała, toby czas stał. Nie byłoby go wcale. To jest jak z wiatrem. Gdzie jest wiatr, gdy nie wieje? Nie ma go nigdzie, bo on jest ruchem powietrza. Tak się dziś tłumaczy powstanie Kosmosu. On nie w niebie powstał, lecz bytował bezczasowo, dopóki grawitacja była niezmienna, aż zaczęła się jej redukcja. Odtąd Kosmos się rozszerza, gwiazdy krążą, atomy drgają, a czas płynie. Istnieje związek grawitonów z chrononami i ten związek wykorzystano dla zbudowania chrondy. Na razie nie umiemy manipulować czasem inaczej aniżeli gwałtownie. Jest to zapaść, czyli implozja, a nie eksplozja, wybuch. Największe cofnięcie się w czasie zachodzi w punkcie zero. O 1.59 Cresslin wcisnął zgręz. Po dwunastu sekundach odpaliły wszystkie nasze operacyjne chrondy pogotowia strategicznego. Implozja była kumulatywna. Dlatego obszar rażony chronopresją ma kształt prawie regularnego koła. W punkcie zero depresja wynosi prawdopodobnie 26 do 27 lat. Ta wielkość stopniowo zmniejsza się ku obwodowi. Na rażonym obszarze nieprzyjaciel miał laboratoria, składy, pracownie oraz podziemne poligony chronopresyjne. Ponieważ rozpoczął te prace około 9 do 10 lat temu, obecnie nie ma tam już nic, co stanowiłoby dla nas zagrożenie. Powierzchnia rażenia ma, jak panowie widzicie na tej mapie, około 190 mil średnicy…

— Generale!!

— Słucham.

— Na jakiej podstawie utrzymuje pan, że dzięki Cresslinowi uprzedziliśmy chronalny cios nieprzyjaciela?

— Rozkaz brzmiał: Jeśli do uderzenia będzie więcej niż 24 godziny, nie wolno mu tknąć zgręzu. Jeżeli dowie się jakichkolwiek szczegółów akcji, dotyczących jej terminu, wielkości ładunków, ilości chrond, ma to sygnalizować przez wyodrębniony pierścień naszego wywiadu. Jeśliby wróg miał nas zaatakować w obrębie doby, a Cresslin nie zdoła się skontaktować z pierścieniem, winien był uruchomić automatyczny nadajnik, zakopany w lesie pod Hassy. I tylko w wypadku, gdyby nie było czasu na dotarcie do sygnalizatora, a tak w najbliższym czasie byłby całkowicie pewny, wolno mu było nacisnąć zgręz. Podkreślam: Cresslin nie znał mechanizmu implozji chronopresyjnej, nic nie wiedział o naszych chrondach, nie wiedział nawet, co to jest zgręz. Czy pan minister uważa moją odpowiedź za wystarczającą?

— Nie. Uważam, że zbyt wielką odpowiedzialnością za losy całego świata ośmieliliście się obciążyć jednego człowieka, agenta. Zresztą wszystko jedno, agenta czy nieagenta. Jak mógł jeden człowiek decydować sam?!

— Pozwoli pan udzielić sobie dalszych wyjaśnień. Nasze wiadomości nie równały się zeru przed akcją Cresslina. Oczywistym celem nieprzyjaciela musiał być nasz ośrodek chronalny. Obie strony nie znały jedynie wzajemnego zaawansowania prac. Lokalizację naszego kompleksu C znali tak, jak my znaliśmy dyslokację ich chronoratoriów. Ukrycie tak olbrzymich kompleksów jest niemożliwe.

— Pan nie odpowiedział na moje pytanie.

— Właśnie zaczynam. Jeśli zataczać koncentryczne kręgi malejącego rażenia wokół naszego kompleksu C, to Hassy znajduje się w strefie uwstecznień o dekadę, a Leylo, jako leżące bliżej C, w strefie depresji dwudekadowej. Wczoraj rano uzyskaliśmy wiadomość, że Morribond nie będzie obecny na przyjęciu, które kanclerz urządza w swojej rezydencji w Hassy, mieliśmy natomiast dane, że Morribond wyjeżdża na inspekcję wojsk rozlokowanych wzdłuż granicy z nami. O ósmej wieczorem przyszła wiadomość, że, zamiast udać się do ośrodka garnizonowego Aretonu, zatrzymał się w Leylo.

— Czekajże pan, generale! Czy chce pan przez to powiedzieć, że Morribond usiłował wykorzystać ten chronalny cios, który mieli nam zadać, żeby się przy okazji odmłodzić?

— No… owszem. To jest zdanie naszych ekspertów. Morribond ma… miał sześćdziesiąt lat, jego żona dwadzieścia dziewięć. Minus dwadzieścia lat dla niego i minus dziesięć dla niej — czterdziestoletni mężczyzna i dziewiętnastolatka. Ponadto zachodziła ta, bodaj decydująca okoliczność, że on jest chory na myasthenia gravis. Lekarze dawali mu dwa, najwyżej trzy lata życia.

— Czy to jest pewne?

Tak. Praktycznie pewne. Istotną rolę grał też — myślę sobie — jego, hm, specyficzny zmysł humoru. Kodowe hasło operacji brzmiało „Balkon”.

— Nie rozumiem.

— No jakże? Romeo i Julia. Scena balkonowa… przy jej okazji miał ulec zniszczeniu cały nasz potencjał chronalny.

— Ale stało się na odwrót?

— Istotnie, bo podałem wyliczenia przy założeniu, że miejscem implozji byłby nasz kompleks C, zgodnie z ich planem strategicznym. Dlatego wysłał żonę do Hassy, a sam udał się do Leylo, położonego tuż przy naszej granicy. Uznawszy po naradzie w sztabie generalnym sytuację za krytyczną, wysłaliśmy Cresslina natychmiast, to znaczy tak szybko, jak się dało. Wylądował około północy pod Hassy. Ponieważ uderzyliśmy pierwsi, izochrony depresji miały odwrotny kierunek spadku, niż planował nieprzyjaciel. Odwrotny, skoro to myśmy ugodzili ich kompleks chronalny.

— Więc cóż z tego? Morribond stał się mniej młody, niż chciał, a jego żona bardziej… jakież to ma znaczenie strategiczne? Proponuję porzucić ten temat.

— To ma znaczenie strategiczne, a zarazem polityczne, panie podsekretarzu stanu, gdyż musi je mieć zmiana na stanowisku premiera nieprzyjacielskiego rządu. Implozja, wywołując depresję, na samej granicy swego zasięgu wytwarza małe, koncentryczne wybrzuszenie wokół punktu zero. To analogia do efektu zwykłej bomby: centrum wybuchu zagłębia się, a dookoła powstaje wał kraterowy. Chronda stłacza teraźniejszość wstecz, a na granicy implozji czas przesuwa się naprzód. Jest to tak zwany efekt kompensacyjny. Właśnie Leylo znajdowało się w jego obrębie. Oznacza to, że czas posunął się tam o 9 do 10 lat.

— Morribond ma siedemdziesiątkę? Doskonale! — zachichotał ktoś z siedzących przy zielonym stole.

— Nie. Zgodnie z tym, co powiedziałem o jego chorobie, Morribond nie żyje. Czy są jeszcze pytania?

— Chciałem się dowiedzieć, w jakiej postaci aktualizuje się przeszłość po implozji chrondy. Fizycy utrzymują, że przeszłość jako czas doskonale odtwarzalny, do którego można wrócić, nie istnieje.

— To prawda. Implozja nie powoduje idealnego cofnięcia się kalendarza. Nie restytuuje więc konkretnego stanu, który istniał w konkretnym roku, dniu, godzinie i minucie. Każdy obiekt materialny staje się tylko młodszy — przeszłość jako konstelacja wydarzeń, co raz zaszły, ani nie powraca, ani się nie powtarza. O tym, czy to na pewno niemożliwe, eksperci nasi wolą się nie wypowiadać. W każdym razie modelem działania chrondy może być sytuacja na boisku piłkarskim, gdy gracz kopnie piłkę, a drugi gracz odrzuci mu ją z powrotem. Wracająca piłka nie padnie dokładnie w to samo miejsce. To dlatego właściwy przykład, bo piłkę trzeba kopnąć, nie można jej natomiast przenieść przy użyciu precyzyjnych mikrometrów. Implozja też stanowi interwencję w czasie, gwałtowną i nieobliczalną w mikroskopijnych szczegółach.

— A przecież sam pan mówił, generale, że człowiek sześćdziesięcioletni staje się czterdziestolatkiem!

— To coś innego. Jego organizm okazuje się o tyle lat właśnie młodszy fizjologicznie. To samo zachodzi z każdym przedmiotem. Stare drzewo pomłodnieje, zmieni się w sadzonkę. Ale gdyby, powiedzmy, wziąć szkielet, który sto lat przeleżał w ziemi i z którego przed rokiem usunięto część kości, to po implozji będziemy mieli przed sobą szkielet wykazujący w badaniu, że leżał w ziemi tylko osiemdziesiąt lat, ale te kości, które wyjęto z niego, nie pojawią się z powrotem. Jeśli ktoś stracił niedawno nogę, to nawet po implozji z ćwierćwiekowym retrointerwałem jej nie odzyska. Dlatego chronda nie jest uwikłana w tak zwane paradoksy przyczynowe, związane z ideą podróżowania w czasie. Organizm pod implozją restytuuje swoją żywotność w granicach wyznaczonych jego fizjologicznymi możliwościami.

— A maszyny? Książki? Gmachy? Plany?

— Gmach wzniesiony sto lat temu zmieni się nieznacznie. Lecz budowla z betonu, który stężał przed ośmiu laty, okaże się rumowiskiem piasku, cementu, legarów, ponieważ beton starzeje się, więc tym samym nie może istnieć jako beton przed chwilą, w której powstał ze zmieszania odpowiednich składników. To samo dotyczy wszelkich obiektów, jak mówiłem, także maszyn.

— Czy to całkowicie pewne, że nieprzyjaciel nie dysponuje już potencjałem dla przeciwuderzenia?

— Takiej pewności nie mamy w stu procentach. Pesymistyczne oceny uznają, że zniszczyliśmy 80 % ich chronopotencjału, optymistyczne — że do 98 %.

— Czy chrondy nie można zastosować w żaden inny sposób, jako tylko do zniszczenia chrond nieprzyjacielskich?

— Można, panie prezesie, ale zniszczenie chrond wroga oraz ich bazy wytwórczej było absolutnie priorytetowe. Mając nasz potencjał nienaruszony, uzyskaliśmy zupełną przewagę strategiczną i taktyczną. Panowie zechcecie zrozumieć, że nie mogę teraz nic powiedzieć w kwestii, jak użyjemy tego potencjału. Nie ma więcej pytań? Dziękuję panom. Co tam? To głośnik? Proszę o spokój!

— Uwaga. Uwaga. Alarm pierwszego stopnia!! Lokatorzy obserwują zejście satelitów wroga z orbit trojańskich w liczbie czterech. Przeciwrakiety obrony balistycznej przedpola odpalone i wychwytane aktualnie przez wroga. Jeden satelita zniszczony trafieniem pełnym. Trzy satelity na radiancie dzeta wytracają pierwszą kosmiczną. Decyzje lokatorów utrudnia obłok jonowy maskujący, wyrzucony przez symulacyjne głowice pierwszego zniszczonego satelity. Uwaga. Uwaga! Naziemne indykatory nawodzenia będą podawały na bieżąco w bezpośredniej łączności za stacjonarnymi satelitami naszej osłony prawdopodobnie cele, namierzone przez wroga. Uwaga, cel pierwszy: kompleks C z odchyleniem skrajnym 20 do 25 mil od punktu zero. Uwaga, cel drugi, kwatera główna, powtarzam, kwatera główna, z odchyleniem skrajnym 7 do 9 mil od punktu zero.

— Dwadzieścia procent ich chronomocy leci nam na głowy!! — ryknął ktoś. Siedzący dotąd za zielonym stołem zerwali się. Zaszurgotały krzesła, któreś upadło, niedaleko wyła żałobnie syrena.

— Panowie! Proszę pozostać na miejscach! Implozja nie jest niebezpieczna dla życia! Nie ma możliwości izolacji ani ukrycia! Proszę zachować spokój! — nadrywał się generał.

— Uwaga. Uwaga. Drugi satelita zniszczony w jonosferze salwą rakietową. Dwa pozostałe satelity weszły w martwe pole obrony podorbitalnej. Zmieniają kurs podług lokatorów osłony bliskiej z siedemdziesięciokrotnym przeciążeniem i odpalają atrapy. Uwaga. Dwa wrogie satelity w osi celu numer jeden i numer dwa. Wchodzą w perymetr optyczny rażenia bezpośredniego. Uwaga. Ogłaszam alarm najwyższego zagrożenia. Osiem sekund do zera. Siedem do zera. Sześć. Pięć. Cztery. Trzy. Dwa. Uwaga ze — — —

Obraz zgasł i zapanowało milczenie.

— Nie jest to szczególnie zachęcające! — stęknął Hipolip. — A gdyby czas mógł się rozgałęziać? Nie przymierzając jak rzeka. I gdyby go można regulować jak system kanałów? Co?

— Próbowaliśmy i tego — rzekł Trurl. — Efektem jest pandemonium. Powstają prywatne czasy, wyboczone w kształt zatok i rozlewisk, biorące początek z eksternalizacji marzeń sennych. Powstaje chronautyka wywrotowa, zagrażająca rozpadem społecznym, więc prześladowana przez władze. Pojawiają się osobiste dowody teraźniejszości, podatki retrochronalne, chronicja, interchron, straż trwaniczna, przemyt w międzyczasach, gangi wskrzeszające kaźnionych zbrodniarzy, czasokrążcy i korpusy bezpieczeństwa kalendarzowego. Powstaje masowe wychodźstwo temporalne, ścisk, jedni pchają się drugim w modne epoki, równocześnicy usiłują eksmitować dzikich czasokrążców, wszystkim bowiem Bóg wie czemu wydaje się, że w innym czasie na pewno jest lepiej. Dochodzi do maskowania, ciułania i zagrabiania cennych momentów, powstaje giełda sekularna, wytwarza się czasy fałszywe lub idące kołem, chroniczne więzienia i lochy. Buduje się perpetuatory erotyczne, mistyczne i polityczne, jako też wyciągarki czarownych chwil. Tłumy emigrantów, reemigrantów i kontremigrantów gnają w przeciwne strony przez stulecia, pukając się przy mijaniu w czoła. Dochodzi do tak zwanych drgawek wojennych i chromania przestankowego historii, a to, gdy czasobójcy, poduszczeni przez jedno państwo, likwidują przyszłego Cezara drugiego państwa w powijakach. Ów nie dorasta, nie zostaje Cezarem, nie odnosi zwycięstwa, znika więc potrzeba dławienia go w pieluszkach, wtedy dorasta cało, toczy zwycięskie wojny, znów wysyła się zatem czasobójców do jego kolebki i tak w kółko. Wykryliśmy osiemset rodzajów tak zwanego circulus ternporalis vitiosus, ale sądzę, że może ich być nieskończenie wiele. No, a chronoperwersje?! Futurofilia, zegarowy fetyszyzm, delectatio temporosa, autopedofilia, czyli napastowanie przez lubieżnych starców samych siebie jako niewinnych istotek z lat sielskiego dzieciństwa, a chronania? A dumpingowy import przyszłościowych technologii, wywołujący gospodarcze kryzysy? A porywanie w czasie? Miłościwy królu, godzinami mógłbym ciągnąć te wyliczenia. Najgoręcej, jak mogę, odradzam…

— Dobrze! Przekonaliście mnie, że czas odwracalny i po — dzielny to niewdzięczna własność Stworzenia — rzekł król, wyraźnie poirytowany. — Ruszcie więc konceptem. Śmielej! Pomyślcie choćby nad tym: świat niniejszy zachowuje się dość neutralnie. Ani zbytnio nie sprzyja swym mieszkańcom, ani ich nadto nie gnębi. Ta obojętność łatwo rodzi frustrację. Jak wiadomo, chłodna obojętność rodziców wykoleja dzieci, cóż dopiero obojętność świata! Czyż nie powinien być zapobiegliwy, opiekuńczy, dbający o lokatorów na każdym kroku, uprzedzający ich życzenia? Jednym słowem, nie oni do niego, lecz on się do nich powinien dostosowywać! Powiedzmy, że strudzony wędrowiec spada z grzędy skalnej w przepaść, bo się pośliznął. Rozbije się na miazgę. A w naszym świecie zapobiegliwe miejsce upadku zmięknie szybciutko na puch. Wędrowiec otrzepie się i ruszy w swoją drogę. Co? (Król się zapalał). Czy to nie dobre? Dlaczego nic nie mówicie?

— Ponieważ życzliwość to rzecz względna — rzekł Klapaucjusz. — Trzymajmy się tego wędrowca. Kto to jest? Może miał dość życia i rzucił się w przepaść? Czy w takim wypadku kamienie mają pozostać twarde? Ale to zakłada czytanie myśli.

— Powiedzmy. Co z tego, jeśli nic nie ogranicza nas jako stwórców? — odparował król.

— Co z tego? Wędrowiec ten niesie, załóżmy, doniosłą wieść. Jeśli ją doniesie, Aurydzi zwyciężą Benidów, a jeśli nie doniesie, wojnę wygrają Benidzi. Podług Aurydów głazy winny zmięknąć, a zgodnie z Benidami powinny by stać się jeszcze twardsze. Ale to nie wszystko. Jeśli ten wędrowiec przejdzie cało przez góry, spotka niewiastę, która urodzi mu syna. Ten syn opisze posłannictwo ojca jako czyn podły i haniebny. Nazwie go zdrajcą, bo zapomniałem rzec, że wędrowiec sam był Benidą. Synowskie oskarżenie tak wstrząśnie sumieniami, że otoczony powszechną wzgardą ojciec pisarza powiesi się. Jeśli życzliwa gałąź trzaśnie, skoczy do wody. Jeśli miłosierna woda wyrzuci go na brzeg, połknie truciznę. I tak dalej. Jak długo ma życzliwy świat powiększać jego zgryzotę duchową, udaremniając mu fizyczny kres? Więc może niech lepiej wisi? Lecz jeśli tak, co jest lepsze: zginąć bezdzietnie w przepaści czy powiesić się na skutek postępku syna? Król pozwoli, że nie dopuszczę go do głosu. Wiem, co król chce powiedzieć: wszystko w tym, czy ów wędrowiec istotnie był zdrajcą, a zatem która z walczących stron zasługiwała na zwycięstwo. Załóżmy, że sprawiedliwy mąż życzyłby go raczej Benidom, jako słabszym orężnie, lecz szlachetniejszym w duchu. Więc źle się stało, że wędrowiec zdradził swoich i doprowadził do aurydzkiego triumfu. Wszelako rzecz się tu nie kończy, gdyż nie streszczam powieści, ale dzieje powszechne, a te nie mają końca. Zapanowawszy nad Benidami, Aurydzi w sto lat, ani wiedząc jak, podlegli wpływom zwyciężonych. Pojęli wtedy niewłaściwość wojennego gwałtu, utworzyli z Benidami związek równych z równymi, w którym obu narodom było dobrze. Więc głazy nie powinny były zmięknąć. Możemy wszakże w równoległym przebiegu ustalić, co będzie, jeśliby wędrowiec zginął. Zwyciężą wtedy Benidzi. Zwycięstwo to obróci naród dotąd pokojowy, pielęgnujący sztuki, w wojowniczy. Sztuka pójdzie we wzgardę, zaczną się podboje, a w sto lat ze sprawiedliwych ongiś powstaną łupieżcy, przeciw którym obróci się na koniec cała planeta. I cóż? Ze względu na tak fatalny obrót sprawy głazy powinny przecież zmięknąć, choć leciał na nie zdrajca. A ponieważ dzieje, które opowiadam, muszą, jak każde dzieje, mieć dalszy ciąg wedle tego, czy patrzymy w skutki upadku o pięć, pięćdziesiąt lub pięćset lat naprzód, głazy powinny raz twardnieć, a raz mięknąć. A zatem świat spolegliwy doskonale będzie musiał, niestety, zwariować, usiłując robić rzeczy wzajem sprzeczne.

— Tak? No to sami wymyślcie coś lepszego! — na dobre już rozgniewał się król Hipolip. — Po to was wezwałem! Dlaczego istoty, którymi zaludniacie próbne Universa, są kubek w kubek takie jak my?!

— Król daje nam do zrozumienia, że popełniamy plagiaty — odparł Klapaucjusz, powściągając rosnącą irytację.

— Król ma słuszność. Powinien jednak wiedzieć, że robimy to nie od braku, lecz od zbytku wiedzy. Niczym nie zmącony ład trwa tylko we wspólnotach zmyślnych, lecz bezrozumnych. Krzątają ci się jak w ulu, bez pretensji o egzystencjalną nierówność. Żadnych niesnasek, innowacji ku gorszemu, harmonia i ład. Nie wypełniamy naszych światów taką harmonią, bo któż uczyniłby obiekcję, że to harmonia z bezmyślności? Król łaknie Universów pełnych rozumu. Łaknie ich każdy Stwórca, jeden Bóg wie czemu. Wszak rozum jest nienasyceniem, bo stwarza bezlik możliwych działań, które się wzajem wykluczają. Orłem rozumu jest genialność, a reszką potworność, gdyż jest on wolny w sobie, czyli bez granic — w obie strony. Rzecz jasna, można zaprogramować szczytną harmonię rozumu. Program, odwijający się pod świadomością, wsącza w nią same wzniosłe chęci. Wszyscy gardzą wszakże tym rodzajem harmonii, bo ona, mówią, narzucona, nieautentyczna, podrobiona, skoro z taśmy, a nie ze spontaniczności. Ten duch coraz światlejszy, bo oświecają go chyłkiem skądciś wprowadzane ideały. To zegarynka, nie wolny wschód istnienia! Cóż, możemy wprowadzić programy przeciwbieżne. Jeden znieprawiający, drugi zaprawiający, by rozum samookreślał się w zwarciu i starciu, zaczem usłyszymy, że i to nie tak, bo choć są rozstaje, oba ich końce dano przedustawnie. Tyle w wyborach wolności i samostanowienia, ile w portkach, co je szelki ciągną w górę, a grawitacja powszechna w dół. Z pism filozoficznych można wyjąć naukę, że duch ma przede wszystkim być wolny. Czymże jest wolność? Bezmiernością szans. Gdzież ich więcej niż w nieobliczalności, tam gdzie możliwe wszystko, bo nic z góry nie zaryglowane? Oczywiście można i to skonstruować. Wtedy, zamiast cudnych spełnień, mamy ciągłe brnięcia i błądzenia. Tak więc zadanie opiewa na dojmującą sprzeczność. Wykonać mamy szeroką wąskość, syty głód, święty grzech, szczyt, z którego nie można spaść, aczkolwiek nic nie powstrzymuje, jednym słowem, po to mamy obdarować stwarzanych wolnością, by z niej własnowolnie po kropelce korzystali. Jakkolwiek nikt dotąd nie obstalował u nas wszechświata, ośmielę się zauważyć, że mieliśmy w bród klientów bardzo wymagających, nadto przebiernych, bo sroższych w ocenie dla naszego produktu niż dla wytworów przyrody. Toteż wisi w naszej pracowni apel do przybywających tej treści: „Szanowny kliencie! Zechciej, nim poczniesz psy wieszać na naszych wytworach, przyjrzeć się wykonawstwu natury! Spójrz na siebie i na podobne tobie istoty! Dlaczego nie wybrzydzasz się nad nimi, tak jak nad tym, coś u nas zamówił? U nich zwiesz zaraz każdy defekt skutkiem kuszenia, przypadku, temu, co w nich pomylone, zaraz skłonnyś dać awans na wyrok niebios, na tragiczność, czyli na tajemnicę, może i haniebną, lecz otchłanną, więc jakoś mimo wszystko wspaniałą. To, co jest, szanujesz po trosze, nawet gdy diabła warte, a to, co my oferujemy, nie zasługuje na najmniejsze uszanowanie, bo nie wychynęło z niewiadomej otchłani, lecz z naszego suwaka i ekierki!

— Et tam! Opowiadasz! — obruszył się niecierpliwie król. — Też mi diatryba! Wybacz, mój panie, ale wezwałem konstruktorów, a nie samoobrońców! Pokażcie mi te wasze neoistoty! Dawajcie je sam, to pogadamy rzeczowo!

— Nie działamy na pustym miejscu — cierpliwie rzekł Klapaucjusz. — Ten, kto czeka, aż podług samozlepień cząsteczkowych wynurzy się z chaosu świadoma egzystencja, nic nie ryzykuje, ale nie ma też żadnej zasługi. Byli konstruktorzy, co, mając na oku solidaryzm, budowali istoty na pół wspólne. Takie, co spółdzielczo dysponują ciałami. Pozostał po tym ślad w baśniach, które bają o smokach wielogłowych. Mniejsza o smoczość. Wielogłowcy biorą się za łby niemal od razu. Myrmeksander Dekstrydyta, aby zapobiec konfliktom, uwspólnił częściowo umysły stwarzanych przez siebie istot. Połączył głębiny ich życia duchowego i na tak zespolonym podłożu wyhodował indywidualne świadomości. Łączność była zdalna, więc niewidzialna, toteż na oko były to osoby w pełni od siebie odrębne. Ponieważ jaźń żywi się własną głębią, a tę mieli tam jedną, godzili się jak z płatka. Znakomicie im się wiodło! Ledwie jednak doszli owej łączności (a w końcu musieli ją odkryć, zająwszy się nauką), obróciła się zyskana wiedza w zbiorowe nieszczęścia. Pojęli mianowicie, że owładnąć podświadomością byle kogo, a choćby ostatniego ciury, to tyle, co opanować wszystkich za jednym zamachem. Komu na tym zależało? Ha! Łatwiej rzec, komu na tym NIE ZALEŻAŁO! Jest to wypadek szczególny, ale z problemu ogólnego. Czy była zespólnia dusz, czy nie, penetracja ducha zawsze przechodzi w manipulację, podejmowaną z najzacniejszymi intencjami. Lecz WKMość, który dziecięciem już grałeś na cybernecikach i bawiłeś się w małego mózgowniczego, musisz wiedzieć, jak łatwo zmienić automat w gwałtomat lub wręcz samogwałtomat, co robią silniki umysłowe, gdy zyskują samowiedzę, jak się rzucają wtedy na własnego ducha w maszynie, żeby go podbechtywać, podłechtywać i przekabacać coraz fikuśniej dłubokrętami cerebellistyki myśli — ciesielskiej, co zawsze kończy się albo rozpryskięm jaźni, albo jej krótkim zwarciem wsobnym. W samej rzeczy, po co rozkopywać gwiazdy, narażając się na oparzenia trzeciego stopnia, po co ruszać na drugi koniec świata, po co kiwać jednym palcem, gdy mały drucik wetknięty, gdzie trzeba, wszystko urokliwie załatwi? Zaprawdę, historia cerebellistyki, której derby pochłonęły po galaktykach moc rozumnych, świetnie zapowiadających się ras, powinna zostać spisana ku powszechnej przestrodze! Ten cały przemysł uszczęśliwiarski, chutniczy, te wzmacniacze chuci, czyli chutory…

— Nie, to już nie do wytrzymania! Co ty tu pleciesz? Po co to? Król sam to wie! Nie mów od rzeczy! — jął wołać w tym miejscu Trurl.

— Do czego zmierzam? Król wie to sam? A jednak kwestionuje zachowawczość naszych projektów! Wyjaśniam więc, że nie należy popaść w ten błąd, którego dopuściłeś się swoją inżynierią szczęściopędną…

— Milcz! Jak śmiesz kalumniować mnie przed tronem! Ja ci zaraz…

Widząc, jak nienawistnym wzrokiem mierzą się wypróbowani przyjaciele, król wystąpił jako mediator, co zlikwidowało w zarodku waśń i położyło zarazem kres oracji Klapaucjusza.

— Nie padajcie duchem! — rzekł im życzliwie. — Wiedziałem, że obieram sobie najtrudniejsze z zadań, toteż nie byle komu je powierzyłem! Idźcie już, idźcie, moi kochani, naradźcie się bez awantur i wracajcie do mnie, gdy będziecie mieli lepszy świat do zademonstrowania!

Poszli więc, kłócąc się po drodze i skacząc sobie do oczu z wymachiwaniem rąk, ku zdziwieniu dworaków. Przeszli przez królewską oranżerię, przez ogrody pałacowe, przez pięć mostów na pięciu kanałach miejskich i ani tego spostrzegli.

— Nie w tym sedno — mówił Trurl — by sporządzić świat zapięty na ostatni guzik, świat oczyszczony z klęsk, w którym nikt nie może nikomu ani wyrwać niczego, ani wsadzić. To przyczynkarstwo, lakierowanie bożego dzieła, nie w tym rzecz, by je pucować na wysoki połysk, lecz w tym, by przewyższyć autora w wyjściowej koncepcji!

— Daruj sobie te popisy. Nie stoisz przed królem — kurtyzował go Klapaucjusz.

— Przestań. Składowe doskonałości mają w boskim wariancie to do siebie, że nie są współwykonalne wewnątrz jednej egzystencji. Jeśli o czymś marzę albo za czymś tęsknię, to tego nie mam, a gdy już mam, to ani nie tęsknię, ani nie marzę. Nie mogę upajać się nadzieją, gdy spełniona, a przecież nadzieja jest inną słodyczą niż uciecha posiadania! Tak więc byt niewoli do ciągłych rezygnacji. Jeśli czekam lubego uścisku, to widać nikt mnie nie ściska, a kiedy ściska, to nie mam się już czego spodziewać lubo rozigraną imaginacją. Nie mogę ściskać i nie ściskać, mieć i nie mieć, co mi pewne, to mi liche, a co bezcenne trwale, to nieosiągalne. Tak więc byt huśta się między nadmierną pewnością a zbytnim ryzykiem, czyli między nudą a strachem. Od niedosytu do przesytu jeden krok. Mało tego! To, co jako pomyślane jest zawsze własne, już nazbyt przez to wiotkie, podległe i bezoporne, a to, co materialne, prawdziwie bezwzględne, jest niepodległe do urągliwości. Duch nazbyt, materia nie dość ode mnie zależy!

— Pleciesz — krzywił się Klapaucjusz, lecz Trurl nie dał się zbić z pantałyku.

— Przekładając te fatalności Stworzenia na język praktyki budowlanej, widzimy trzy restrykcje swobód w bycie: materialne, czasowe i przestrzenne. Albo coś jest rzeczą, albo coś jest myślą: oto pierwsze zniewolenie. Niewola druga równa się umiejscowieniu: kiedy coś znajduje się gdzieś, to już nie może tam się znaleźć nic innego. Niewola trzecia to gwałt, jaki nam zadaje czas, bośmy w nim uwięzieni: gdy nas środa wypuści, to czwartek złapie, po czwartku przytrzyma piątek, wieczny dryl, istne koszary, bezwzględna musztra, równaj krok, ani w przód, ani w tył — czy ktoś spostrzegł już, tak jak ja, tę wojskową dyktaturę czasu? O włos nie wolno się wychylić z teraźniejszości! Uważam, że winniśmy zlikwidować wszystkie te ograniczenia. Co ty na to?

— Chcesz zlikwidować czas, przestrzeń i materię?

— Tak właśnie!

Klapaucjusz wahał się jeszcze, lecz urzekł go radykalizm Trurlowej idei, więc rozejrzał się, a widząc, że znajdują się wśród dzieci przy piaskownicy, bo tam ich nogi zaniosły, jął kreślić palcem w piasku pierwsze obwody nowego świata, a Trurl wciąż doskakiwał do jego schematu, dzieci jeszcze bardziej przeszkadzały, wstali więc i spiesznie poszli do pracowni. Minął tydzień, potem drugi, trzeci, a nie dawali znaku życia. Zniecierpliwiony Hipolip posłał umyślnego na spytki, potem samego ministra przemysłu umysłowego, a gdy i ministra nie puścili przez próg, udał się osobiście do konstruktorów. Zastał ich dość wzburzonych w hali zagraconej wprost nieprawdopodobnie, między stertami aparatów, poustawianych byle jak, w plątaninie przewodów, a gdy nie okazali skwapliwości w składaniu wyjaśnień, nasiadł na nich po monarszemu i postawił na swoim — wprowadzili go w swoje arkana.

— To, co jest, odrzuciliśmy w całości! — tłumaczył mu Trurl. — Cokolwiek by rzec, świat został narzucony Stworzonym bez wszelkiej z nimi konsultacji, ponieważ Stwórca postanowił ich tym światem raz na zawsze, do samego końca uszczęśliwić. A co, jeśli oni nie życzą sobie być u — szczęśliwieni jego metodą, tylko całkiem inną, albo w ogóle pragną zrezygnować z finalnego szczęścia? A może w jednym mgnieniu chcą, a w innym nie chcą? A może ten jest w owej kwestii jednego zdania, a ów drugiego? Co wtedy? Apodyktycznie narzucać konformizm? Wyznaczać drogi do raju i do piekła pod strychulec? Karać krnąbrnych oryginałów i nagradzać oportunistów? Postąpiliśmy zupełnie inaczej. Najpierw wyrzuciliśmy z Universum materię, przestrzeń i czas!

— Nie może być! — król był zafrapowany. — Dlaczego? I coście dali w zamian?

— Dlaczego? — trząsł głową Trurl. — Dlatego, że duch chce, ale nie może, a materia może, lecz nie chce. Najjaśniejszy pan jest tym zaskoczony? Ale to się przecież rzuca w oczy. Czyż można sobie w ogóle wystawić coś bardziej jeszcze trwonicielskiego od Kosmosu? Miliardy miliardów ogni, gorejących i popielących się przez wieczność… i co z tego? Co to daje? Czemu to służy? Bogu? Ale przecież światłość wiekuista nie mierzy się lumenami i jaśnieje całkiem gdzieś indziej! Nam? Taka to i służba. Materia wiele może, zapewne, gdyby nie mogła, to i nas by nie było, lecz z jakiego marnotrawstwa surowców, wulkanicznego rozbałwanienia, po ilu błędnych, jakże pokrętnych mozołach epileptycznych, rodzi wreszcie szczyptę sensu! Po co taki rozmach? Dla efektu dramatycznego? Ale Stworzenie to nie przedstawienie. A z kolei duch, ugrzęzły w materii, zakuty w nią, tragikomiczny skazaniec! Rwie się z ciała, a tymczasem ciało jego rwie, jemu narywa, aż się rozkurzy lub rozcieknie. Pod względem etycznym to niegodne, a pod estetycznym odstręczające. Tak więc wyrzuciliśmy materię — idiotkę i ducha — więźnia, decydując się na wypośrodkowanie między ich skrajnościami. Naszym tworzywem jest amateria. Nomen omen! Amo, amas, amat, nieprawdaż, ars amandi, nie tam żadna prana, tao, nirwana, błogostan ki — sielkowaty, bo to bierne nieróbstwo i samolubstwo, lecz czułość w stanie czystym, świat jako rzewna atrakcja molekuł, już w powiciu gospodarnie skrzętnych! Elektrony, protony, owszem, kręcą się wokół siebie, lecz nie dlatego, że siły, kwanty, pola, ale dlatego, że się lubią! Zrozumiałe więc, co dyktuje postępki amaterialnej istocie: nie fizyka, lecz sympatia. Zamiast trzech praw Newtona przyciąganie nowego typu: czułość, dbałość, miłość. Zamiast zasady zachowania impulsu zasada dochowania wierności, a co do teorii relatywistycznej, uczucia też są względne, lecz u nas obserwatora zastępuje kochanek, a podstawowy fakt to takt. A ponieważ zrezygnowaliśmy z obskurnych ciał, nie ma więcej fizyki w erotyce, żadnego tarcia, parcia, smarowania, ściskania, toteż siłą rzeczy miłość musi być w naszym Universum zawsze idealna.

— No, a czas? a przestrzeń? — dopytywał się zafascynowany król.

— Czasowi nadaliśmy pokorę i elastyczność, żeby się słuchał tych, którym na nim zależy. Elastyczność ta przedstawia się jako tak zwany zęz. Zamiast koszarowego trwania, zamiast parady godzin, minut, sekund, w nieubłaganym regulaminie kalendarzowym pod werbel zegarów, każdy może sobie zęzić tak niemiarowo, jak mu się spodoba. Komu spieszno, ten wzęzi się ze środy prosto w sobotę, a komu czwartek miły, będzie czwartkowa! do syta. A przestrzeń usunęliśmy całkowicie, bo jej wymierna kategoryczność tai w sobie silne zagrożenie dla bytujących!

— O? Jakoś nie zauważyłem.

— Jakże? Najpierw jest w niej miejsce tylko dla jednej rzeczy, a gdy pchają się tam inne, dochodzi do nieszczęść. Gdy na przykład kula ołowiana pcha się tam, gdzie już ktoś jest, albo gdy dwa pojazdy usiłują zająć to samo miejsce. A olbrzymie odległości do pokonywania? A ścisk demograficzny, informatyczny oraz pornograficzny? Duch jest bezprzestrzenny, do poniżenia doprowadza go rozciągłość ciał, nakłaniająca do chwytania, obejmowania, turlania, przy czym z góry i tak wiadomo, że prędzej czy później trzeba puścić!

— No dobrze. I jakżeście temu zaradzili?

— Przestronność zastąpiliśmy upchałością, dzięki której każdy może być wszędzie naraz, również, a nawet zwłaszcza tam, gdzie są już inni. Co do istot zaś — a właściwie istoty — tośmy stworzyli zrazu tylko jedną, wziąwszy sobie za dewizę indywidualizm bez egocentryzmu, liberalizm bez anarchii oraz idealizm bez przesady. Indywidualizm, a więc jaźń, a nie jakaś tam zespólnia wciamkana w ogólnikową świadomość nie wiedzieć czyją. Konkretna istota, lecz nie sobek zagwożdżony własną osobowością, a więc i nie ze wszystkim osoba. Raczej już wszechosoba, gdyż rozpościera się bezmiernie. Każdego jest wszędzie trochę — uważasz WKMość? Nie musi być wszędzie jednakowo, tu go mniej, a tam, gdzie mu coś ciekawe, zaraz będzie go więcej, powstają bowiem ogniska koncentracji, wywołanej zachcianką lub solennym postanowieniem. Inaczej mówiąc, skupienie duchowe pociąga za sobą fizyczne. Wszelako i największy geniusz pozostaje miejscami rzadki. Mimochodem załatwia to kwestię transportu, boż nie trzeba się nigdzie udawać. Jedynie myśli się sobie cel, od tego tam się siebie zagęszcza oraz podciąga aż do stanu nasycenia i satysfakcji.

— Jak rozumiem, macie ten świat już gotowy? To czemu zamykacie się i nie wpuszczacie moich posłów? Co? Znowu jakieś trudności obiektywne? Mówcie wreszcie, bo się zgniewam!

Spojrzał Trurl na Klapaucjusza, Klapaucjusz na Trurla i nic. Widząc, że żadnemu nie pilno, wskazał Hipolip palcem Klapaucjusza:

— Ty mów!

— Panie, są pewne szkopuły…

— Jakie! No! Cóż, słowo po słowie mam waści wyciągać?

— Szkopuły niespodziewane… stworzenie, owszem, udało się, i możemy je pokazać nawet zaraz, lecz im dalej, tym mniej wiadomo, co i jak…

— Nie rozumiem. Coś się psuje?

— W tym sęk, że nie wiemy, czy się psuje, i nie wiemy też, jak by się można dowiedzieć, królu panie. Zresztą… łatwo się o tym przekonać. Trurlu, włącz przekaźnik…

Trurl pochylił się nad największym aparatem, ustawionym na dwóch kulawych stołkach, coś tam nacisnął i na bieloną ścianę padł snop światła. Ujrzał król tęczową gąsienicę na wygonie czy też pawie jaja sadzone na zorzy, lecz dość prędko zorientował się, że jest to Krętlin Szcządry, ledwo wszczęty jaźniak wszechobecny, ani cielesny, ani duchowy, bo właśnie wypośrodkowany. Rósł jak na drożdżach, bo rozmyślał o sobie, a im więcej myślał, tym więcej go było. Gdy usiłował porządnie się skupić, od braku wprawy często się rozrzedzał, a ponieważ Natura nie znosi próżni, pustki te zaraz wypełniał w nim afekt. Naciągał cały oddaniem i czułością, każdym zastanowieniem dźwigając zorzane widnokręgi, bo to, co psychiczne, było tam prawie atmosferyczne. Doskwierały mu jednak błędne amory — zakochania fatamorganowe, gdyż jedne przypływy jego uczuć trafiały na wezbrania innych, emablując je wskutek nieporozumienia, i tak, wciąż tylko siebie w sobie spotykając, już się miejscami kochał na umór. Potem przeżywał ciężkie rozczarowania, kiedy stwierdzał, że to ciągle tylko on sam, a wszak nie był samolubem i nie siebie pragnął kochać, toteż wszystkie horyzonty zawlokło mu tęsknotą. Wciąż był sam i samotność ta ustaliła jego rodzajnik, został bowiem samcem, od czego nader burzliwie zmężniał. A ponieważ wszystko się indukuje z przeciwnym znakiem, już zdecydowanie łaknął istoty — innoty rodzaju żeńskiego. Roił sobie upojne kochanki zorzanki o nie oznaczonych, lecz pokuśliwych dziewokłębach, i chodziła w nim ta miłość do niewiadomych przepięknie jak żywioł — zwłaszcza tam, gdzie prawie już ustawał. Tak przynajmniej można było wyrozumieć sobie owe klimatyczno — psychiczne, umysłowo — burzowe zjawiska. Myśli jego stawały się coraz ciemniejsze, aż czarne, zsiadały się w obolałej psyche, niekiedy dochodząc rozmiaru kamieni filozoficznych. Gdyż tak wyglądały owoce beznadziejnych medytacji — niczym ich spetryfikowany osad na dnie duszy. Lecz jeśli tak, czemu uronił kilka co większych sztuk, cicho łypiąc zorzanym blaskiem na wygonie, a potem zafilował i przejaśnił się z wyraźną ulgą? Czyżby to był sposób pozbycia się balastu duchowego? Tak się z sobą borykał, tak wystawiał sobie innoty w różnych fazach upojnej konsolidacji, tak nim rzucało od nie zaspokojonych uczuć, aż naderwał się na peryferii i wyłonił z siebie coś jakby cumulus odtrącony wichrową ścianą od frontu burzowego. Wyosobnienie to jakiś czas wlokło się za Krętlinem, aż wzięło się do samostanowienia. Wtedy pokazało się, że od impetu nie tę jedyną innotę wyłonił, o jakiej marzył, lecz ich półtrzecia: Zwoinę, więc Cewę albo Cewinnę, bezwzględnie pańską, jako też podobne do dwo — jaka — rogala jej mężowie. Było ono zrazu jak „mrowie” rodzaju nijakiego, lecz żeńskość Cewinny wywołała w nim dwójmęża. Właściwie nie było ich dwóch ani jeden, lecz właśnie rozwidleniec niby przejściowy — co już taki został, jako Marlin Przemyczka Ponsjusz lub Ponski, bo o byle co czerwieniał.

Odtąd wszystko się okrutnie pokiełbasiło. Krętlin sam bodaj nie wiedział, że jest sprawcą swej biedy, boż do dwój — mężatki mierzył, a nie dostrzegał nawet, jak, gorejąc, targany atakami zazdrości, zwłaszcza w toku myślowej gonitwy za Cewinną, roni następne istoty, odpowiadające kalibrem i formatem gwałtowności uczuciowych przesileń. Tak ten świat zaludniał się stopniowo od jego miłosnej szarpaniny. Nikt tam nie wadził nikomu, tym bardziej że lekko

1 jakby frywolnie, mimochodem przepływano przez się nawzajem, zatrzymując się najwyżej nad szczególnie ciekawym konceptem przenikanego, zresztą przelotnie, bo bez widomych skutków. A jednak coś im uwierało dusze, skoro mało kto nie ronił owych ciemnych jak galasy konkrementów — czarnych myśli zakrzepłych? — zbyt zimnej i zastygłej od tego refleksji?? — dość na tym, że wygony pokryła wnet istna morena, rumowisko światopoglądowe. To, co działo się nad nim, było trudne do pojęcia. Krętlin podczas przypadkowych jakby spotkań przesączał się przez Cewinnę wietrznicę, mknąc jak hulaszczy wiatr, niby to jej nie zauważając, lecz był to pozór. Doznawał zawrotnych drżeń, wyczuwając, że ona mu tu i ówdzie sprzyja, że nie jest jej miejscami całkowicie obojętny. Zaczynał wtedy słodko gęstnieć w jej obrębie, a ona udaremniała tę okluzję, dając mu zimny odpływ, biedakowi. Aż raz Krętlin, uchodząc, gdzie myśli poniosą po takiej dyfuzji, co przeszła w konfuzję, uronił wysmużenie dość nikłe, które kręciło się jakiś czas, jakby w niezdecydowaniu, czy stać je w ogóle przy takiej nikłości na personalizację. Jakoż innota owa nie urosła, a tylko wydłużyła się i zwinna jak fryga raz po raz wślizgiwała się w Krętlina — nie wiadomo, żeby judzić czy tylko ażeby pobyć chwilę w kimś znaczniejszym. A potem ów drabant urywał się i bywał mniejszością u Cewinny — maruder? gość nieproszony? — perfidny intruz? samotnik — osmotnik? — nie wiadomo. W każdym razie bywał natrętem, molestował ją i jego, bo się otrząsali po takim nawiedzeniu. Marlina Przemyczki Ponsjusza za to unikał ów dziwny przewężeniec jak ognia. Tymczasem w zachowaniu Krętlina zaszła zmiana. Ni z tego, ni z owego tak wpuchł raz w dwójmęża, tak w nim wezbrał, jakby usiłował wysadzić go z jestestwa. Lecz Marlin Przemyczka Ponski ani nie poczerwieniał. Mały zaś, istny poronnik, chybał to tu, to tam, nykał, zaharapcił kilka kamieni filozoficznych, ale rzucił je zaraz i pokrył się cętkami podobnymi do oczu. Wypatrywał kogoś, czy jak? Wyglądało na to, że już mruga znacząco. Wszyscy jakoś nieruchawieli. Dlaczego nikt już nie wzbijał się duchem? Dlaczego łyskali? Czy były to załamania świetlne, czy duchowe? Nie wiadomo, do czego doszłoby dalej, bo w tym miejscu król Hipolip zaczął tupać nogami i trzeba było przerwać projekcję. Domagał się wyjaśnień.

— Niestety, panie, my również tego nie pojmujemy! — przyznał się od razu Trurl.

— To jest właśnie nasz główny kłopot! Nie wiemy, czy dzieje Cewy i Krętlina to niewinne baraszki, czy też czarna skaza naszej Genezis. Co gorsza, nie wiemy nawet, jak by się można dowiedzieć. Powtarzaliśmy kilkakrotnie kreację, zmieniając warunki wyjściowe, ale to nic nie dało. Czasem zamiast dwójmęża powstaje półtorak, raz znów Cewinna miała przemyczkę, ale są to banalne odchylenia statystyczne przy każdym stwarzaniu świata.

— A ten przewężeniec jak?

— Ten wij? Pojmuję, co WKMość raczy mieć na myśli. Pojawia się on zawsze, raz większy, raz mniejszy, czasem troszkę rozdwojony jak wężowy język, co zaraz budzi rozmaite podejrzenia, lecz król zechce zważyć, że w każdej produkcji występują odpady, a tam, gdzie wszystko nie tyle materialne, co idealne, śmieci też muszą być uduchowione. Więc od tej technicznej strony fenomen zdaje się niewinnym marginesem kreacji.

— Tak mówisz? Ale czemu taki natrętny? Czemu w nich lezie? Czy to nie mąciwoda?

— Biorąc na oko, tak to wygląda — przyznał Trurl. — Alboż my jednak wiemy, mąci czy nie mąci? Toż oni się wszyscy tam przenikają, a czy spacerowo, czy z kusicielską premedytacją, nie da się orzec, bo i jak unaocznić intencję? Jesteśmy w kropce, ponieważ wykroczyliśmy poza klasyczny wariant Genezy. Ów duchowy soliter wije się jak wąż, ale to, bo szczupły, więc chybki. Zgodnie z teologią diabeł nie może mieć nadwagi, ale biorąc racjonalnie, czyż zło koniecznie musi być chude? Korpulentne też mogłoby kusić. Nie powtórzyliśmy niczego i z nikogośmy nie ściągali, stwarzając… i oto skutek. Stworzyliśmy świat niepodobny do naszego, więc go nie pojmujemy.

— No wiecie! A Pan Bóg? Czy chcesz mi wmówić, że on kogoś naśladował? Skąd i jak, jeśli powszechnie wiadomo, że stwarzał z NICZEGO?

— Świat, miłościwy panie, ale nie osadników rajskich! „Na swój obraz i podobieństwo”. Tak jest powiedziane. Tak ich wymodelował. I nie przypadkiem! Podobieństwo Stworzonych do Stwórcy to warunek skutecznej kreacji! Im bardziej odmienny Stwarzany od Stwarzającego, tym mniej będzie miał Stwórca rozeznania w tym, kogo sprawił, co ów czuje, myśli, łaknie, zamierza i potrafi. WKMość sam tego doświadczyłeś przed chwilą. Jeśli likwiduje się podobieństwo, to niszczy się opokę porozumienia. Jeśli w niczym nie przypominamy naszych stworzonych, to nie możemy pojąć, kto, jak, po co, ku czemu czyni — a przede wszystkim, dlaczego działa tak, a nie inaczej. Mowa też niczego nie wyjaśni, ponieważ zasadza się cała na podobieństwach, a tych tu nie ma.

Jeśli nie mamy żadnych organów tożsamych ze stworzonym, jeśli jego cielesność w niczym nie odpowiada naszej, jeśli jego czas nie jest naszym czasem ani jego przestrzeń naszą przestrzenią, to się już nasze oba byty w niczym nie pokrywają ani nawet nie stykają. Możemy wtedy sporządzić świat najpotworniejszych męczarni, nie znanych nam zgoła i niedostępnych wskutek ignorancji, i nie będziemy mieli najsłabszego wyobrażenia, że tośmy właśnie zrobili. Istoty zupełnie różne od ich Stwórcy są dlań zupełnie nieprzenikliwe, niepojęte i niepojmowalne. Sądzę, że jest to naczelne prawo światostwórstwa, jego niepozbywalna antynomia. Albo się kreuje zrozumiałych i wtedy muszą być bogopodobni, albo stwarza się odmieńców, których losowi nawet współczuć nie można, gdyż pozostaje hermetyczną tajemnicą.

— Ważną! O! Fundamentalną rzecz powiedziałeś, Trurlu! — zerwał się na równe nogi Hipolip. — Tak! Teraz to uchwyciłem i widzę! Wszak osąd, że ten napuchlec tam doznawał błogości, bo tak kolorowo filował, jest jako dowód prawdy wart tyle samo co sąd, że ten, kto się ładnie pali na stosie, ma z tego przyjemność! Teraz to rozumiem! Ustawić dzieło stworzenia frontem do jego lokatorów to jedna rzecz, a pojmować, jak im się tam powodzi, co oni mają z tego bytowania, to druga! Panowie, wyrażam wam osobliwą wdzięczność za tę rewelację, bo utwierdziła mnie w wierze. Odtąd będę jeszcze mocniej wierzył w Boga niż dotychczas.

— Nie widzę związku — rzekł zaskoczony Trurl.

— Nie widzisz? A „credo quia absurdum est”? Nowa, głębsza treść błysła mi z tego orzeczenia… Nieskończony skończonych stworzył, najtrwalszy — samopsujów, wszechmogący — mogących tyle co nic, wszechdobry, któremu tym samym najmniejszej fatygi nie sprawia zachowanie cnoty — chuciopędnych mizeraków… jakże więc nie mieli go silnie rozczarować swą konduitą? „Na własny obraz i podobieństwo” kroił oczekiwania, niezdolny zminiaturyzować ich do skali stworzonego! Wieczny pożar spodziewał się po iskierce własnego blasku! Stąd jego pozorna ekscentryczność, rzekome dziwactwa boże, wrażenie, że jest mantyką, zrzędą, cudakiem, pasjonatem, kwarulantem i pieniaczem, jeszcze po śmierci ciągającym Stworzonych na rozprawy, na porachunki i kondemnatki po wszystkich wokandach doliny Józefata…

Ach, pojąłem teraz to, co tak uwierało Ojców Kościoła, Augustyna bodajże najdotkliwiej, tę niedocieczność urągającą, mało że zdrowemu rozsądkowi, ale i sercu — nie dali rady wyrozumieć, pochowali swoje osłupienie w dogmaty, z własnego rozumu porezygnowali, nie wiedząc, że to się przejawiła antynomia, tkwiąca w technice, a nie — w etyce Kreacji! Tak, naturalnie. Teraz już bez wszelkiego wątpienia wierzę i współczuję — zakończył spokojnie król.

Klapaucjusz nie słuchał go jednak wcale. Coś jakby przeżuwał, uśmiechał się błędnie do myśli, które nawiedziły go niespodziewanie. Wstał ze świata, na którym siedział dotąd tak solennie, jakby miał ulecieć.

— Najjaśniejszy Panie! — rzekł uroczyście, silnym głosem. — Wpadłem na pewien koncept, całkiem nowy. Żaden ze mnie samochwał, ale już muszę rzec: to jest pomysł, no cóż, trudno, najzupełniej genialny. Już wiem, co należy zrobić, aby stworzyć świat dążący do doskonałości; taki, którego mieszkańcy odnajdą i utwierdzą po wsze czasy własne szczęście, mimo iż nie będą w niczym (ale to w niczym!) podobni do tego, kto ich stworzył.

— No? No??!! — jednym głosem krzyknęli Trurl i Hipolip.

Tu jednak Klapaucjusz się zaciął. Oświadczył, że do czterech dni przygotuje nowy świat i okaże w eksperymencie jego niezawodność. Darmo nalegał monarcha i wściekał się Trurl. Z uśmiechem wyższego wtajemniczenia, z pobłażliwą obojętnością tego, kto zarobiwszy na wieczną sławę, za nic ma urągania zawistnikow, począł Klapaucjusz zbierać z podłogi instrumenty. Wtedy Trurl oświadczył, że umywa ręce od następnego aktu stworzenia, że się przeprowadzi i na własną rękę podejmie rzecz w innym kierunku. Monarcha umówił się z oboma w dworskiej sali audiencyjnej na najbliższą środę i na tym stanęło.

Obaj przybyli punktualnie — Trurl z pustymi rękami, Klapaucjusz, ciągnąc dwukółkę, trzeszczącą pod ciężarem aparatów. Zaraz też przystąpił do pokazu.

— Królu, udało mi się — rzekł. — By wszystko było jasne, muszę poprzedzić moją Genezis kilkoma słowami wstępnymi… Mój… ee… kolega Trurl sformułował antynomię kreacji w klasycznym wariancie następująco: im nie podobniejszy Stwórca do Stworzonych, tym trudniej mu się wyznać w ich losie. Gdy w granicy podobieństwo dochodzi do zera, Stwórca nie wie już o jakościach bytu swoich stworzeń nic. Stąd niepokonywalny jakoby dylemat: albo upodobniasz stworzonych do siebie, ale wtedy, im lepsze pojmowanie kreowanych, tym większe ograniczenie Kreatora, który zatraca swobodę czynu, albo im swobodniej będzie sobie poczynał, tym bardziej będą mu się wymykali stworzeni w esencji i w egzystencji. Co do mnie, unicestwiłem ten dylemat, stwarzając nieklasycznie. Nie jeden świat stworzyłem, lecz ich potencjalną wielość. Nie universum, lecz poliversum powołałem do bytu w tej skrzyni. Nie wiem sam, jak się powodzi w niej teraz mym istotom, lecz nic im moja niewiedza nie szkodzi, ponieważ umieściłem ich w bycie wielozwrotnym, który mogą wymieniać na zupełnie inne byty. Komu nie odpowiada aktualny jego świat, kto ma go powyżej uszu, komu los niemiły, ten bieży do zwrotnicy i od jednego pociągnięcia wprowadza całość na nowy tor istnieniowy. Tak więc każdy byt dany trwa na rozstaju, będąc stacją przesiadkową ku bezlikowi innych, łatwo dostępnych bytów. Ponieważ stworzeni moi przebierają wśród bytów sami jak wśród ulęgałek, ponieważ przymierzają je do siebie jak czapki, kierując się własnym, a nie moim upodobaniem, jest to świat poddawany wciąż w jakościach ostatecznych pod głosowanie jego mieszkańców. Jako Stwórca dałem im najwyższą wolność. Nie wybieram za nich, nie udzielam im żadnych zaleceń, instrukcji ani przykazań z krzaka lub innego miejsca, niczego im nie narzucam ani nie wzbraniam, jakoby wiedząc lepiej od nich samych, w czym ich szczęście, co ich wyniesie, a co pogrąży. Mogą błądzić, ale żaden błąd nie będzie ostateczny, bo naprawić go może przerzucenie ontycznego biegu. Nie jest więc mój świat dydaktyczny, autorytarny, szkolny, sądowy — kategorycznie założony z góry raz na zawsze bez wszelkich konsultacji i dyskusji. Nie jest to świat poprawczak z karami i nagrodami, które bym ustanowił, zachowując sobie prawo łaski na wyjątkowe okazje. Nie jest to byt popręg, który ja jeden niekiedy mógłbym poluzować cudowną interwencją osobistą. Ponieważ ten świat będzie się wciąż przekształcał i mienił bytami dopóty, dopóki pozostanie w nim choć jedna istota niekontenta z tego, co jest, musi on wędrować zwrotnicami w różne strony, musi pogrążać się w różnych losach, aż dotrze do takiego, który wszystkich w nim zadowoli. Wtedy dopiero nikt nie tknie przerzutki i zapanuje wieczysta harmonia. Tak więc świat mój nie startuje w raju, żeby poślizgnąć się w stronę piekieł, ale, na odwrót, w szarpaninie się rodzi, a do raju zmierza. Nie mieszam się do spraw mego świata! To wszystko, panie.

— Aha — rzekł Hipolip, który aż pojaśniał cały, słuchając przemowy Klapaucjusza. — O! A to mi! W samej rzeczy… Proszę! No, no… Zdaje mi się, mój panie światoczyńco, żeś utrafił w dziesiątkę! Powiadasz, że urządziłeś wybory, co? Pięcioprzymiotnikowe głosowanie demokratyczno — ontyczne: równe, powszechne, wolne, tajne, a jeszcze odwracalne… cóż, to mi doprawdy wygląda na egalitaryzm całkowity! I powiadasz, że nie możesz nic pojąć z ich tam motywów, postępków, co? Prawdę mówiąc, trochę szkoda…

— Otóż to! — podniósł Klapaucjusz palec oskarżającym gestem. — „Trochę szkoda”, nieprawdaż? Szkoda, że nie można wynosić się, wtrącać, mądrzyć, żądać, łajać, pieścić, egzekwować, rogów ucierać, polewać siarką… a także prawić sobie dusery ustami stworzonych. Zapewne to i owo można pojąć nawet i z takiego świata jak ten mój wskrzynny, lecz ta ewentualna wiedza do niczego nie zobowiązuje, pozostaje niejako prywatnym mniemaniem, votum separatum Stwórcy na marginesie Genezy…

— No cóż, pokaż nam więc ten świat, pokaż, miły Hospodynie! — westchnął król i usadowił się wygodniej, gdy Klapaucjusz, przy Trurlu milczącym nader posępnie, puścił snop światła na alabastrową ścianę.

Znów ujrzeli Krętlina zorzanina, jego duchowe parcia i zawody, zakończone wydaniem na świat obojnaczego zespołu — Cewinna nic się nie zmieniła, mąż natomiast okazał się teraz Półtorakiem, jako że zostało dlań mniej niż poprzednio amaterii i zaistniał jako odwłokowe przewężony Marlin Podponcki. A ponieważ byli to już widzieli, rzecz wydała im się dość nawet przystępna — miejscami jasna. Każdy był tam po trosze wszędzie, każdy, udzielając się innym na wyrywki, partycypował do woli w bratnich i siostrzanych duszach, wizytując wewnętrznie bliźnich, z umiarem, idącym od napięcia powierzchniowego i dobrych manier. Może chcąc wskazać daremność (w porozumieniu) mowy artykułowanej, włączył Klapaucjusz nasłuch i ten świat dotąd niemy odezwał się wielogłosym gwarem. Zaraz dobiegły ich też odgłosy zęzienia. To mąż, Marlin, wyboczał sobie jaśniejszą chwilą w Cewinnie, brodząc w jej kontemplacjach. Potem coś się między nimi popsuło, Pod — poncjusz uszedł w dal, zachmurzony od tyłu, a Krętlin jął napierać. Cewinna nie przepuszczała go prawie, jak zaim — pregnowana.

— Daj mi na jeden choć zęz! Zeźnimy się! Wchmurzyny zrobimy! Sam się zachmurzaj! Proszę się we mnie nie mieszać! To moja kłakoć! Osmotyczna moja, gęstnicza zorzanno! Wytrącimy Poncioka w klajster! Pan się zapomina! — donosiło się niezrozumiale. — Co, wolisz półtoranta? Ja cię wmoję! wtroję! zemstrzę! — nie ze wszystkim było jasne, kto, o czym, w jakim sensie woła. Wśród moreny z hałd kamienia filozoficznego tu i ówdzie wystawały dość schludnie zadaszone przebytownie. Cewinna ściągnęła się przed wzburzonym Krętlinem do najbliższej, gdzie warował zwrotniczy, nieprzenikniony, bo zasnuty bielmem, istny mleczak. Doszło między nimi do wymiany myśli.

— Daj mi wpływ, daj odpust choć na jeden zęz, bo się zjuchcę! — czyżby domagała się pomocy od miecznika? — Szansuj mi zabyt… muszę! Na drękarski wsącz! Odemnij się, bój się odbytu! Nie cuduj się, nie heleń się, no!

W tym pomieszaniu Cewinna dyfundowała już przez zwrotniczego do lewarów, a zarazem Krętlin, wychodząc z siebie, okrążał jej zsiadłości, wsiał się w nią, impetem zagarniając po drodze mleczaka, i zaczął ją upchale zęzić:

— Światujmy się tutaj, tu!!!

A już Marlin rwał ku nim, puściła ligatura, mąż z wyosobnionym, przybocznym Podponckim wkroczyli w Krętlina od namyślnej, wydęli go, powstało wbiegowisko, Ce — winna wychynęła stamtąd rozburmuszona i zaczęła innieć. Co chwila się przeistaczała: ewi się, mariolizuje, zludmila, czy to jakaś choroba, czy rodzaj mimikry? Ze strachu może, czy jak? Podług pewnej bliskiej względniczki naheleniła się, ale stała się raczej Helendą niż Heleną — może od zmieszania czy z pośpiechu… Tymczasem nad przebytownią Marlin i Podponcjusz wadzili się z Krętlinem, istną kipielą kisielową, rozprowadzając we wzajemnych turbulencjach zwrotniczego, który daremnie starał się ześrodkować, dźga — ny od podmysinej.

— Pękaj, cudzołowcza dyfuzjo! — wszechnią jak jeden mąż.

— Sam pękaj! Wsiąkajcie w kitany dręt, a nie, to ja was wsiąknę! — kochanek na to, co prawda niedoszły, ale był już prawie dochodził.

— Rozpuścicielu! Ty, wszędo jedna! W ontykę won! Krętlin w okamgnieniu wymyślił się znad przebytowni i już był przy Cewinnie, napełnił całą, choć w fazie Helendy. Kopnął się na to mąż w dwie strony naraz, jakby się chciał rozerwać, ku żonie i do zwrotnicy.

— Przebytuję, żeby Kręślacz wsiąkł! Czy Cewa niezmienniczy? Prędko mi szansuj, Bieliczu!

Tamten, wyblakły, siąpi:

— Glancowany drastyk! Albo zerowsko, albo transfinalnie. Odradzam kompromis. To żaden zęz!

— Uwyraźniaj! Kto się wzerzy? Scibant?

— Hy? Może twoja ćwiertnia, a może Poncka. A może obaj zbyjecie się. Ja nie prorok, ja szanser!

— Szansa ci w zęz! Sćmiewaj! Przebytuję!

Dopadł Marlin zwrotnicy, Podponcki z nim razem, ciągną… Łysło, zanicowiało, ale w oczymgnieniu znów są — tyle że nie wszyscy ani ci sami, bo już ontologia inna. Poncjusza ni śladu, Krętlin już nie Krętlin, ale Gręślicz, i to podkarolony, jakby go takim zaindukowała brzężnie Cewinna, sama nie zmieniona — przynajmniej na pierwszy rzut oka. Przebytowanie wywołało powszechną panikę. Kto żyw, dawał nura w byle kogo, czy żeby się schować, czy od płodowego refleksu — nie wiedzieć. Każdy chciał być jakby w samym środku. Cewinna też chciała. Ruszyła w postronną niejaśnicę, ale trafiła na tak akurat odeszła miejscem zainteresowań, że tu jej prawie nie było, toteż przejaśniła ją na wylot i chybła na morenę. Drżała jeszcze, a tu — co za stałość uczuć — Marlin pół na pół z Gręśliczem ku niej, zmieszała się, a oni z nią. Chciała precz, otrząsnąć się, ujść z tego skotłowania, bo już nikt własnych myśli nie poznawał i jak swoje ciągnęli, co popadło, i cudze w zamieszaniu psychicznym, Cewinna zwiała powłóczyście, a tamci z trudem rozsupłali się, pełni obcych uczuć, zmierzyli się i do zwrotnicy. Tym razem Marlin dał inny byt. Z chaotycznej wrzawy można było wnosić, że nikt teraz niczego nie pojmuje. Dymiło jak od stu pożarów bez ognia. Zdaje się, że każdy, wszędziejąc aktualnie jak po dawnemu, ponadto wypuszczał z siebie będziny, czyli nie dokonane jeszcze intencje, projekty na przyszłość, tym obficiej wysmużane, im rozpaczliwiej usiłował się skupić. A może była to tylko postać eksternalizacji myśli — czy wreszcie doszło (tak potem mniemał Trurl) do panpsychicznego wynicowa — nia i rzekome dymy były umysłowymi bebechami, wywróconymi na lewą stronę.

Patrzą, a tu Gręślicz pryska na wsze strony, zamiast moreny światopoglądowej — jakieś tumby, po sam horyzont wnioskuje z cicha pęk myślinność, świat w wersji jakby silnie uduchowionej, lecz i uoficjalnionej, bo wszędzie pełno ojczyźniaków i faszyn.

Mąż już nie mąż, lecz bacz, gdyż bączkuje ku Cewinnie z dość silną precesją. Siły Coriolisa, Maupertuisa, centryfugalne, czy zawroty głowy — nie wiadomo. Na domiar wszystkiego znikły tu rodzaje. Nie wiedzieć tedy, co począć, bo znikł sens konfliktu. Seks to już przeszłość zapomniana, nie seks, lecz eks. Bacz nie zauważył tego na skutek bezwładności, właściwej silnym afektom, chciał się rzucić w głąb Niekarola Gręślickiego, hicząc: „Ja cię zakłakocę, ja ci pokażę etruski byt!” — ale zamroczyło go, gdy zobaczył, że to już nie kochanek, lecz kochanko: znijaczyła Kręślicza ta ontologia! Tu wszedł im w paradę mleczak, gdyż wytchnął baczą, a sam huź do bytowni i daje całą w tył, żeby przywrócić jakąś poprzedniość, lecz albo trafił w zły zęz, albo omsknął mu się chwyt na ontojeści. Stękły wszystkie koordynaty, kontinuum okropnie jękło, jakby macierz roniła, posypał się grad kamieni filozoficznych i łysnął nowy świat — ale jaki!!

Z męża baczą — rozjazda, wyraźnie żeńska, jakby trochę tego rodzaju żeńskiego zostało jeszcze na samym dnie, zwrotniczy w opałach, marny jego los, bo się puścił powojem w wyścielnik bytowni, i zakwitł na ontojeści kwiatem tęczowym — niby w noc świętojańską! — a gdzież Cewinna? Jakieś przesadnie wyłupiaste rozbałuszenia, balonety montgolfiery, ondulowana wielobaniastość ze wstążeczkami, wpapilocona w tło niebios, byłażby to ona?… Rozjazda z baczą wścibia się w sąsiednik, gdzie pielgrzyb z niedodmą rajcuje na jednej nodze, a ze stu stron naraz drżące z wysiłku prawiczki sięgają po ontojeść.

Król od dobrej chwili wołał już, żeby zatrzymać, żeby natychmiast przestać. Klapaucjusz usłuchał go niechętnie, wyłączył aparaturę, mrucząc, że można było przeczekać jeszcze parę przebytowan, że to się w końcu musi wydestylować, wyklarować, oni tak z niedoświadczenia, od nie — nawyku, wskutek pochopności, lecz nikt go nie słuchał. Król wetknął berło do kieszeni, rękawem czyścił jabłko, a Trurl, opuściwszy się na czworaki, obchodził z trzech stron skrzynię światową, mrużąc to jedno, to drugie oko, zaglądał do środka przez szpary, pukał w denko, potem wstał zdecydowanym ruchem i rzekł, otrzepując kolana:

— No, tak. Wydostawszy się z klasycznej antynomii, szanowny kolega wlazł w nieklasyczną. Pięcioprzymiotnikowe wybory ontologii, co? Śmieszne rzeczy! Oni w tej skrzyni niczego sobie nie wybierają, a tylko rzucają się na oślep jak ryby na patelni, biedacy. Wynalazek niewątpliwie jest: padaczka wiełobytowa, grand mai, czyli ontolepsja progressiva, nowy rodzaj mąk egzystencjalnych, no bo cóż oni tam robią? Od cholery uciekają do dżumy, od dżumy w trąd, czy można atoli powiedzieć, że kto od jednej zarazy umyka w drugą, stopniowo zbliża się do ideału?

Tu zaczął Klapaucjusz krzyczeć, a nawet, zapomniawszy o monarszej obecności, tupać na Trurla, który usiadł na jego świecie i bimbając nogami, uśmiechał się prowokacyjnie. Doszłoby może do karczemnych scen, gdyby się Hipolip nie wmieszał, przypominając, że to bądź co bądź stwarzanie świata. Ochłonąwszy nieco, zaczął Klapaucjusz szybko i uczenie tłumaczyć, czemu zbiór alternatyw bytowych musi być dla stworzonych nieprzejrzysty: byty nie byty, żeby je przemierzać z preselekcją. Ryzyko tkwi w każdym przejściu, lecz to nieuchronne — jako koszty własne postępu. W jego, Klapaucjusza, wariancie koszty te są mniejsze niż w klasycznym — gotował się dowieść tego rachunkami. Preselekcją to fikcja, bo kto wykracza z jednej ontyki w inną, ten nie tylko otoczenie zmienia, lecz i samego siebie — a skutków metamorfozy nie da się przewidzieć! Ryzyka nie unikać, próby wymagają czasu — cóż to jest, tych paręnaście minut obserwacji, wobec niezbędnych eonów? Idealny stan może nastąpić za godzinę lub za dwieście lat — to prawda, lecz innej drogi nie ma. I prawił tak, używając coraz dłuższych terminów, powołując się na topologię ducha i na geometrię wjaźnień oraz rozjaźnień, wykładając elementy ontografii endoskopicznej, klimatyzacji życia emocjonalnego, a w szczególności jego zalodzeń, wyżów, opadów oraz upadków duchowych, i gadał tak, aż mu w gardle zaskrzypiało, a króla rozbolała głowa. Trurl wstał wtedy ze świata, na którym siedział, i wyjąwszy zza pazuchy niewielki karteluszek, rzekł:

— I ja nie próżnowałem przez te dni ostatnie, panie. Czy mogę przedłożyć ci wynik mej pracy?

— Czekajże — powiedział król. — Jeden z moich doradców to mi wczoraj wyjawił: gdyby świat wyszedł nam lepiej aniżeli Panu Bogu, znaczyłoby to, iż On właśnie jest górą, bożby się okazało, że udzielił nam, swym stworzeniom, nieograniczonej plenipotencji kreacyjnej. Gdyby się natomiast NIE UDAŁO, znaczyłoby to, że nam tej plenipotencji nie dał, bo nie chciał. Ergo: jeśli wygramy, to wtedy właśnie przegramy, a gdy przegramy, to właśnie wtedy wygramy! Wygrać możemy bowiem tylko na boże, nie na własne konto. Natomiast przegrywając, objawimy niemoc, którą On nam przydał, i tę niemoc w Niego zwrócimy zaraz oskarżające, żeśmy ofiary dyskryminacji w światoczyństwie! Cóż powiecie mi na to?

— Et tam, sofizmat — pchał Trurl swój papier pod nos królowi, przy czym zapomniał się do tego stopnia, że chcąc czym prędzej Klapaucjusza do reszty pogrążyć w oczach monarchy, ciągnął go za obszyty gronostajem rękaw. — Tutaj patrz WKMość! To przeprowadzony przeze mnie, sformalizowany, więc ostateczny dowód NIEMOŻLIWOŚCI stworzenia świata!

— Hę?? — zdumiał się monarcha. — Dobrzeż słyszę? Udowodniłeś, że nie można??…

— Tak, panie. Bez wszelkich naciągań. Szkoda trudu! Oto mój dowód na to!!

Król wytrzeszczył oczy.

— Jakże… przecież — a to… to wszystko…? — rozwiódł rękami. — Wszak świat istnieje…

— Eee — wzruszył ramionami Trurl. — Taki to i świat… mnie szło o doskonały…