Каменная ноч

Аднак цяпер вера Яго знікла. У пэўны момант Ён перастаў верыць у тое, што насамрэч можа цягнуць гэтую глыбу, што яна насамрэч ляціць да Яго. Ён ужо не быў упэўнены, што яго глабальная ідэя можа ўвасобіцца цалкам, што нават калі глыба абрынецца, будзе нейкі працяг. У прынцыпе, і такі варыянт бачыўся Яму някепскім — нават калі не будзе нейкага новага ўзроўню, калі людзі не змогуць паглядзець у бездань на краі іх штучнага свету і пабачыць там ісціну, Ён пакладзе канец бессэнсоўнасці. Калі за ўсю гісторыю не знайшлі іншых шляхоў спыніць войны, несправядлівасць, крыўды, няроўнасць — цяпер усё скончылася б. Не было б больш непатрэбнай мітусні і бясконцых пагоняў за тым, што нікому ніколі не было патрэбна, за тым, што мае актуальнасць толькі мізэрны працяг часу нават адносна чалавечага жыцця, не кажучы ўжо пра адносіны да сусвету... Нават у такім варыянце падзенне каменнай глыбы мела б сэнс. Аднак веры Яго больш не было.

Не было ў Яго веры не толькі ў свой уласны сэнс, сваю ідэю. Не было яе ўвогуле. Разам з тым не было ніякіх страхаў, ніякай адказнасці. Была толькі невыносная стомленасць і моцная, як ніколі, рашучасць пакласці ўсяму гэтаму канец. Слабая, ліпкая думка перасіліць сябе, шукаць новага сэнсу ці жыць далей без аніякага сэнсу ўвогуле, здавалася Яму мазахізмам. Ён толькі падумаў, што можна было б існаваць, маючы адпаведныя сродкі, а так — кожны дзень круціцца ў нейкім віхуры, зарабляць на хлеб, мець непрыемныя стасункі з людзьмі, жыць па раскладзе — абсалютная бессэнсоўнасць. Бессэнсоўнасць і мазахізм.

Ён стаў на крэсла і прасунуў галаву ў пятлю. Стаяў так некалькі хвілін, аглядаючы пакой. Пакой здаваўся Яму нейкім чужым. Магчыма, таму, што Ён глядзеў на яго з незвычайнага ракурсу, магчыма, таму, што адчуваў: гэта ўжо і не яго пакой — неўзабаве гаспадара тут больш не будзе. Ён глядзеў на свае рэчы, якія бачыў, здаецца, мільён разоў. Аднак цяпер яны выглядалі неяк незвычайна... Ён узгадаў ранняе дзяцінства, калі бачыў хатнія рэчы амаль у адзіным экзэмпляры, калі назвы прадметаў асацыяваліся з канрэтнымі рэчамі, а не з нечым абстрактным. Дыван у гасцёўні і дыван у спальні тады былі не варыянтамі дываноў, а быццам бы рознымі іх відамі. У той час, напэўна, Яму здавалася, што такіх рэчаў няма больш анідзе ў цэлым свеце, а толькі ў Яго дома... Шпалеры на кухні і шпалеры ў яго пакоі... У тыя цяжкія часы нават касметычны рамонт выпадала рабіць раз на пяць год, а то і радзей. Таму першыя шпалеры на кухні, якія Ён памятаў, здавалася, былі там ад пачатку часоў і меліся быць назаўжды. Тое ж і з іншымі рэчамі: дыванамі, мэбляй, посудам... Кубак маці і кубак таты... Памятае і свой любімы кубак... Здавалася, што толькі гэтыя «першыя», свае, рэчы былі насамрэч сапраўднымі. А пасля ён бачыў, як змянялі шпалеры, як выкідалі старыя дываны, як ламалася мэбля, як біліся кубкі... І як на іх месца прыходзілі новыя. І так некалькі разоў. Але ўсе гэтыя новыя рэчы падаваліся ўжо нейкімі штучнымі, несапраўднымі, часовымі. З’явілася разуменне, што іх можна замяніць. І ўся ўласная стабільнасць назаўжды пахіснулася. Пасля ён жыў у розных кватэрах, у розных гарадах, рабіў рамонты, выкідаў старыя рэчы, набываў новыя... І стабільнасць, і нават нейкая агульная ўпэненасць у жыцці ўвесь час няспынна руйнаваліся. Праз гэта Ён не заўважыў, як перастаў звяртаць на ўсе гэтыя рэчы ўвагу. Асацыяцыі з канкрэтнымі прадметамі зніклі. Дыван стаў тым, што сцелюць на падлогу, кубак — тым, з чаго п’юць, і гэтак далей. Ён перастаў звяртаць увагу на дэталі рэчаў, якімі карыстаўся і якія яго акалялі. Ужо не мела розніцы, які ўзор на дыване і што ў ім можна убачыць, калі доўга ў яго ўглядацца. Не мела розніцы, пад якой коўдрай спаць, з якога кубка піць, на якім крэсле сядзець... Аднак цяпер, стоячы з пятлёй на шыі і аглядаючы ўласны пакой, Ён адчуў тое ж пачуццё, што і ў дзяцінстве. Раптоўна Ён зразумеў, што гэта не коўдра — гэта Яго коўдра, пад якой менавіта Ён, а не хто-небудзь іншы спаў ужо колькі год. Ён зразумеў, што гэта Яго падушка, да якой Ён ужо даўно прызвычаіўся, а на якой-небудзь іншай Яму, магчыма, было б не так зручна. Ён зразумеў, што гэта Яго кубак стаіць на Яго стале, што Ён п’е з яго ўжо некалькі год разнастайныя напоі. Можна нават сказаць, што гэта Яго любімы кубак... Хай ён часта быў брудны ад няякаснай гарбаты, але ж піць менавіта з гэтага кубка было Яму асабліва прыемна... Тут Ён зразумеў, што кубак і цяпер стаіць брудным. Падумаў, што неяк непрыгожа атрымаецца... «Можа, злезці ды вымыць? Не!» Ён раптоўна злавіў сябе на думцы, што толькі што ў Яго зноў пачалі з’яўляцца нейкія штучныя сэнсы: спачатку трэба памыць кубак, засцяліць ложак, памыць падлогу, працерці пыл, а ўжо толькі потым вешацца. І калі разважаць у такім рэчышчы, то і паміраць будзе няма калі... Гэтыя думкі крыху ўзрадавалі Яго. Аднак раптоўна на вачах Яго з’явіліся слёзы, а ніжняя губа пачала ледзь заўважна дрыжаць. Ён зразумеў, што ўвесь гэты пакойчык, кожная рэч у ім — Яму родныя. І стала так крыўдна і сумна. Ён адчуў любоў да ўсяго гэтага... Яго апанаваў жаль. Зноў успомніў дзяцінства, калі маці прывезла яго ў дзіцячы лагер. Ён хацеў пабыць у гэтым лагеры, аднак, калі маці ад’язджала, Ён, раптоўна для сябе, горка заплакаў — так не хацелася яму развітвацца з родным чалавекам, застаючыся сярод чужых, у чужым месцы...

Яму ўжо нязручна было стаяць. Ён быў стомлены. Нягледзечы на такую крытычную сітуацыю, хацелася спаць. Ён падумаў, што ўсё гэта — нейкі аўтарозыгрыш, што на сёння Яму ўжо дастаткова. Трэба вылазіць і класціся ў ложак, добра выспацца і нікуды заўтра не ісці. Схадзіць толькі ў краму, купіць тое, чаго хочацца, зрабіць сабе адпачынак, а пасля ўзяцца за сваё жыццё. Ён добра паказытаў нервы, пабыў на мяжы, а цяпер — хопіць. За гэты час, як Ён стаяў з пятлёй на шыі, у Яго галаве пранеслася шмат думак, большасць з якіх Ён не змог нават дакладна сфармуляваць, аднак, яны, відавочна, былі карыснымі. Цяпер галава была ўжо больш ясная, чым некалькі гадзін таму. Ён думаў, што трэба класціся спаць, а пасля забыцца на каменную глыбу, на гэтыя дзіўныя ідэі, перастаць вылучаць са сваёй асобы Добрага і Злога... Жыць і радавацца жыццю. Раз і назаўжды выкінуць непатрэбнае, а сапраўдныя праблемы — вырашыць...

Аднак раптам Яго думкі замаўчалі. Ён некалькі імгненняў паслухаў цішыню, што цяжка ціснула на вушы. А пасля наўзрыд заплаў. Думкі зноў замітусіліся, галава была падобная да вулля. Ён вырашыў, што не трэба быць слабым, што ўсе папярэднія думкі і пачуцці — часовае. Што калі не на наступны дзень, то на наступны тыдзень усё пойдзе ў звыклым рэчышчы і Ён будзе ненавідзець сябе яшчэ больш, будзе клясці сябе за гэтую слабасць. Ён пашкадаваў, што ўвогуле спыніўся — трэба было зрабіць адразу, хутка, як быццам ныраеш у халодную ваду. Не трэба было ўвогуле ні пра што думаць, нічога ўспамінаць...

Яму было вельмі горка і крыўдна. Быццам бы гэта не Ён залез у пятлю, быццам бы Яго прымусілі праз сілу. Аднак Ён стаў на спінку крэсла, і яно павалілася.

РАНІЦА

Калі ты доўга глядзіш у бездань, то бездань таксама глядзіць у цябе.

Ф. Ніцшэ

Яго павекі сутаргава сціснуліся, неверагодна здушыла шыю. Ён не мог ні ўдыхнуць, ні выдыхнуць тое паветра, якое засталося ў лёгкіх. У вушах пачуўся нейкі невыносны свіст, што ператвараўся ў гул. Балюча сціскала шыю. Ён адчуў, як засту­кала дзесьці ў патыліцы, як пачалі балець вочы. Рэфлекторна імкнуўся ўзняць руку, каб ухапіцца за вяроўку, аднак мог толькі неяк патузаць пальцамі. Вельмі моцна сціскала сківіцы. Ён усё яшчэ імкнуўся падняць руку і ўчапіцца за вяроўку... Усё гэта цягнулася некалькі секунд.

Нейкім чынам Ён здолеў закінуць руку ўгору і ўзяцца за тонкую вяроўку. Больш за тое, здолеў нават крыху на ёй падцягнуцца. Уздыхнуў. Павекі перасталі міжвольна сціскацца і Ён расплюшчыў вочы. Са здзіўленнем заўважыў, што ў пакойчыку няма столі. Вяроўка, за якую Ён трымаецца рукой, узнімаецца ў неба і на другім яе канцы вісіць Яго каменная глыба. I дзіўна Яму, што астэроід не падае, а бесклапотна вісіць у ярка-блакітным небе, быццам бы дырыжабль ці паветраны шар. I выглядае менавіта так, як Ён сабе і ўяўляў... Другі ж канец вяроўкі не абматаны вакол Яго шыі — ён вісіць у руцэ. Ад усяго гэтага Яму неверагодна дзіўна і цікаўна... Ён нават не адчувае ўласнай вагі — вісіць над падлогай, трымаючыся адной рукой за вяроўку, і Яму няцяжка. I рука нават не баліць.

Раптоўна Ён адчуў рывок вяроўкі — каменная глыба пачала падымацца. I Ён трымаючыся за вяроўку, пачаў узнімацца разам з ёй. Нягледзячы на тое, што яшчэ імгненне таму столі не было, цяпер Ён падымаецца скрозь столь, пралятае паверх і гэтак далей. Амаль так, як Ён уяўляў сабе кожную ноч. I пры гэтым, на кожным паверсе бачыць сваіх прыдуманых суседзяў, якія цяпер нерухома глядзяць на Яго. Глядзяць нейкімі шклянымі, мёртвымі вачыма, і ад позіркаў гэтых Яму становіцца неяк жудасна. Аднак нарэшце Ён узнімаецца над апошняй столлю. I Ён бачыць бясконца блакітнае неба, неверагодна яркае сонца, а ўнізе — свой горад, які цяпер таксама здаецца нейкім светлым, нават яскравым. Быццам бы ўсё у ім — і дамы, і вуліцы, і дрэвы — самі выпраменьваюць святло, свецяцца знутры нейкім цудоўным белым светам. I ўсе колеры — такія яркія, насычаныя і глыбокія, што гэта карціна нагадвае чароўны сон ці ўспаміны з далёкага сонечнага дзяцінства. Ён ляціць і захапляецца ўсёй гэтай прыгажосцю і нават адчувае, як на вачах Яго з’яўляюцца слёзы замілавання і ўзнёсласці...Аднак каменная глыба пачынае паскарацца. Ён не заўважае, як узнімаецца на неверагодную вышыню. Ужо амаль немагчыма разгледзець асобныя будынкі — толькі некаторыя вуліцы і праспекты вылучаюцца на размытай пляме горада. Але ж затое бачыць Ён навакольныя лясы, палі, рэкі, азёры. I ўсё гэта такое прыгожае і светлае, такое чыстае. Ён адчувае нават розныя пахі: хвойнага лесу, палявых траваў, азёрнай хвалі, разагрэтага на сонцы асфальту... Глыба ўзнімаецца яшчэ вышэй, і Ён ужо бачыць, што гарызонт не роўны, а закруглены. Бачыць моры і горы... Захапляецца неверагоднай прыгажосцю і шчыра дзівіцца, што Яму на такой вышыні зусім не халодна, што няма ніякага ветру... Неўзабаве Ён бачыць ужо цэлыя кантыненты — Зямля выглядае, як прыгожы рознакаляровы сподак: блакітны, зялёны і жаўтаваты, з белымі плямамі аблокаў. Ён ужо бачыць вакол гэтага сподка, за бела-блакітным ззянем, чарнату космасу.

Раптоўна Ён разумее, што Яго каменная глыба ляціць ужо вельмі-вельмі хутка і працягвае паскарацца. Ён разумее, што яна цягне Яго ў нейкую невядомую, чорную безданнь, дзе няма абсалютна нічога. Падымае вочы і бачыць, як глыба абсалютна бязгучна куляецца, боўтаецца ў чорнай прасторы і ляціць па невядомай арбіце... Ён разумее, што больш ніколі ўжо не вернецца. I Яму становіцца неверагодна сумна, балюча і страшна. Ён зноў глядзіць на Зямлю, якая цяпер уяўляецца памерам з футбольны мяч і заўважна памяншаецца. Яна здаецца такой неверагодна светлай, яркай і вельмі прыгожай. Ён быццам бы адчувае, як на ёй цяпер віруе жыццё, як носяцца вятры і як дыхаюць на поўныя грудзі акіяны... Ён глядзіць на Зямлю, якая хутка і няспынна аддаляецца ад Яго, і спрабуе неяк з ёй развітацца, аднак не можа падабраць патрэбных думак. Цяпер ужо яна падаецца памерам з яблык...

Ён пачынае адчуваць холад — у нагах, руках, спіне. I холад гэты быццам бы ўрастае ў глыб Яго цела, падбіраецца да кволых грудзей... Зямля — адзінае светлае і цёплае, што Ён бачыць, ужо памерам з вялікі гузік... Раптоўна Яму здаецца, што Ён аглух. У вялікай роспачы спрабуе крычаць і не чуе свайго голасу. Нават не адчувае руху ў грудзях, якія ўжо замярзаюць. Тады Ён ліхаманкава спрабуе хаця б у думках паклікаць Добрага і Злога. Але яны не адказваюць. I адчувае Ён — упершыню з дзяцінства, — што іх няма побач. Адчувае, што цяпер за Яго спінай — толькі мёртвая чорная бездань, на якую нават страшна азірнуцца. А Зямля тым часам ужо памерам з гарошыну... Яму вельмі страшна і неверагодна самотна. Нават тыя, хто заўжды былі побач, цяпер Яго пакінулі. I Зямля — апошняя кропля святла і цеплыні — неўзабаве ператворыцца ў кропку і знікне. I цемра канчаткова замкнецца вакол Яго...

Ён разумее, што няма ніякага сэнсу адпускаць вяроўку. Аднак, пакуль яшчэ бачная Зямля, Ён расціскае пальцы і з апошніх сіл рвецца ўніз, у бок свету, пры гэтым спрабуючы нема крычаць ад роспачы і страху. Але ў той жа момант з маланкавай хуткасцю вольны канец вяроўкі абвіўся вакол Яго шыі і тузануў назад.