Казкi (на белорусском языке)

- Той, хто забiвае змяю, цi будзе вазiцца з нейкiм там мускусным пацуком! - пагардлiва сказаў Рыкi-Цiкi.

- Хто забiвае змяю, той ад змяi i загiне! - яшчэ сумней сказала Чучундра. - I хто ведае, цi не заб'е мяне Наг, памылiўшыся? Ён падумае, што я - гэта ты...

- Знайшла чаго баяцца! - сказаў Рыкi-Цiкi. - Наг у садзе, а цябе там нiколi не бывае...

- Мая стрыечная сястра - пацучыха Чуа - казала мне... - пачала Чучундра i змоўкла.

- Што ж яна казала?

- Цсс... Наг пачуе нас, ён - усюды. Няхай бы ты сам пагутарыў з маёй сястрой у садзе.

- Але ж я яе не бачыў. Ну, дык гавары! Ды хутчэй, Чучундра, а не - дык я цябе ўкушу!

Чучундра села, падкурчыўшы ногi, i пачала плакаць.

Плакала яна так доўга, што з вусоў у яе пакацiлiся слёзы.

- Я такая няшчасная! - лямантавала яна. - У мяне нiколi не ставала смеласцi выбегчы на сярэдзiну пакоя. Цссс! Але хiба ты не чуеш, Рыкi-Цiкi? Лепш ужо мне нiчога не гаварыць.

Рыкi-Цiкi прыслухаўся. У доме была цiшыня, але яму здалося, што да яго ледзь-ледзь даносiцца найлягчэйшае трр-трр, як быццам па шкле прайшла аса. Гэта шархацела змяiная скура па цаглянай падлозе.

"Або Наг, або Нагайна! - вырашыў ён. - Нехта з iх паўзе ў ванны пакой па рыштку для сцякання вады..."

- Праўда твая, Чучундра. Мне трэба было б пагаманiць з тваёй Чуа.

Ён пракраўся ў Тэдзеў пакой для ўмывання, але там нiкога не было. Адтуль ён прабраўся ва ўмывальны пакой Тэдзевай маткi. Там у атынкаванай гладкай сцяне, каля самай падлогi, была вынята цаглiна для спуску вады, i калi Рыкi прабiраўся па каменнаму беражку таго паглыбення, у якое ўстаўлена ванна, ён пачуў, як за сцяной у ззяннi месяца шэпчуцца Наг i Нагайна.

- Калi ў доме перастануць жыць людзi, - гаварыла Нагайна мужу, - ён таксама пойдзе адсюль, i сад зноў будзе наш. Iдзi ж, не хвалюйся i памятай, што перш-наперш ты павiнен укусiць Вялiкага Чалавека, якi забiў Карайт. А потым вяртайся да мяне, i мы ўдваiх прыкончым Рыкi-Цiкi.

- Але цi будзе нам якая, хоць найменшая, карысць, калi мы заб'ём iх?

- Ды што ты! Вялiзная! Калi дом быў пусты, хiба тут вялiся мангусты? Пакуль у доме нiхто не жыве, мы з табою - цары ўсяго саду: ты цар, я царыца. I не забудзься, што калi на градзе з дынямi вылупяцца з яек нашы дзецi (а гэта можа здарыцца i заўтра), iм патрэбен будзе спакой i ўтульнасць.

- Пра гэта я i не падумаў, - сказаў Наг. - Добра, я iду. Але, здаецца, няма нiякага сэнсу выклiкаць на бой Рыкi-Цiкi. Я заб'ю Вялiкага Чалавека i яго жонку, а таксама, калi мне ўдасца, яго сына - i выпаўзу цiхенька. Тады дом стане пусты, i Рыкi-Цiкi сам пойдзе адсюль.

Рыкi-Цiкi ажно ўвесь дрыжаў ад абурэння i злосцi.

У адтулiну прасунулася галава Нага, а за ёй i ўсе пяць футаў яго халоднага тулава. Рыкi-Цiкi хоць i быў разлютаваны, але ўсё ж жахнуўся, калi ўбачыў, якая вялiзная гэта кобра. Наг скруцiўся ў кальцо, падняў галаву i прыглядаўся да цемры ваннага пакоя - Рыкi-Цiкi мог бачыць, як цьмяна паблiскваюць яго вочы.

"Калi я заб'ю яго цяпер, - меркаваў Рыкi-Цiкi, - пра гэта зараз жа даведаецца Нагайна. Бiцца ж у адкрытым месцы мне вельмi нявыгадна: Наг можа мяне адолець. Што мне рабiць?"

Наг пагойдваўся ўправа i ўлева, а потым Рыкi-Цiкi пачуў, як ён п'е ваду з вялiкага збана, якiм карысталiся, налiваючы ванну.

- Цудоўна! - сказаў Наг, прагнаўшы смагу. - У Вялiкага Чалавека быў кiй, калi ён выбег, каб забiць Карайт. Можа, гэты кiй пры iм i цяпер. Але калi сёння ўранку ён прыйдзе сюды мыцца, ён будзе, вядома, без кiя... Нагайна... ты чуеш мяне?.. Я пачакаю яго тут у халадку да ранiцы.

Нагу нiхто не адказаў, i Рыкi-Цiкi зразумеў, што Нагайна адпаўзла. Наг абвiўся вакол вялiкага збана каля самай падлогi i заснуў. А Рыкi-Цiкi стаяў цiха, як смерць. Праз гадзiну ён пачаў пасоўвацца да збана - мускул за мускулам. Рыкi прыглядаўся да шырокай спiны Нага i думаў, куды ўшпiлiцца зубамi.

"Калi я ў першы ж момант не перакушу яму шыю - у яго ўсё яшчэ хопiць сiлы змагацца са мной, а калi ён пачне змагацца - о, Рыкi!.."

Ён паглядзеў, якая тоўстая шыя ў Нага, - не, яму з гэткай шыяй не справiцца. А грызнуць дзе-небудзь блiжэй да хваста - толькi яшчэ горш раззлаваць ворага.

"Астаецца галава, - вырашыў ён. - Галава над самым капюшонам. I калi ўжо ўчапiцца ў яе, дык не выпускаць нiзавошта..."

I ён скочыў. Галава змяi ляжала крышку наводшыб: пракусiўшы яе зубамi, Рыкi-Цiкi мог прыперцiся спiнаю да выступу глiнянага збана i не даць галаве падняцца з зямлi. Такiм чынам ён выйграваў толькi секунду, але ўжо гэтую секунду ён выкарыстаў як толькi мог. А потым яго падхапiла i бразнула вобземлю, i пачало шкуматаць на ўсе бакi, як пацука шкуматае сабака, i ўгору, i ўнiз, i вялiкiмi кругамi, але вочы ў яго былi чырвоныя, i ён не адвалiўся ад змяi, калi яна малацiла iм па падлозе, раскiдаючы ва ўсе бакi бляшаныя тазiкi, мыльнiцы, шчоткi, i бiла яго аб берагi металiчнай ванны.

Ён сцiскаў скiвiцы ўсё мацней i мацней, таму што хоць i думаў, што прыйшла яго смерць, але вырашыў сустрэць яе, не расцiскаючы зубоў. Гэтага патрабаваў гонар яго роду.

Галава ў яго кружылася, яму рабiлася моташна, i ён адчуваў сябе так, быццам увесь быў пабiты на кавалкi. Раптам у яго за спiной быццам грукнуў пярун, i гарачы вiхор наляцеў на яго i збiў яго з ног, а чырвоны агонь абсмалiў яму шэрстку. Гэта Вялiкi Чалавек, пабуджаны шумам, прыбег з паляўнiчай стрэльбай, стрэлiў адразу з абодвух ствалоў i папаў Нагу ў тое месца, дзе канчаецца ягоны капюшон. Рыкi-Цiкi ляжаў, не расцiскаючы зубоў, i вочы ў яго былi заплюшчаныя, бо ён лiчыў сябе за мёртвага. Але змяiная галава ўжо больш не варушылася. Вялiкi Чалавек падняў Рыкi з падлогi i сказаў:

- Гэта зноў мангуст. Той самы. На гэты раз, Элiс, ён выратаваў ад смерцi нас: i цябе, i мяне.

Тут увайшла Тэдзева мацi з вельмi белым тварам i ўбачыла тое, што асталося ад Нага, а Рыкi-Цiкi сяк-так давалокся да Тэдзевай спальнi i ўсю ноч толькi i рабiў, што пацягваўся, быццам хочучы праверыць, цi праўда, што яго цела разбiта на сорак кавалкаў, цi гэта яму толькi так здалося ў бойцы.

Калi прыйшла ранiца, ён увесь нiбы адубеў, але быў вельмi задаволены сваiмi ўчынкамi.

"Цяпер я павiнен прыкончыць Нагайну, а гэта цяжэй, чым справiцца з тузiнам Нагаў... А тут яшчэ яйкi гэтыя, пра якiя яна гаварыла. Я нават не ведаю, калi з iх будуць вылузвацца змеяняты... Пайду i пагаманю з Дарзi".

Не чакаючы снедання, Рыкi-Цiкi з усiх ног кiнуўся ў куст цярноўнiку. Дарзi сядзеў у гняздзе i з усёй моцы распяваў вясёлую пераможную песню.

Увесь сад ужо ведаў пра пагiбель Нага, бо прыбiральшчык выкiнуў яго цела на сметнiк.

- Ах ты, дурны жмут пер'я! - сказаў Рыкi-Цiкi злосна. - Хiба цяпер пара для песень?

- Памёр, памёр, памёр Наг! - залiваўся Дарзi. - Адважны Рыкi-Цiкi ўчапiўся ў яго зубамi i не выпусцiў! А Вялiкi Чалавек прынёс кiй, якi робiць бам, перабiў Нага напалам, напалам, напалам! Нiколi ўжо Нагу не жэрцi маiх дзетак!

- Усё гэта так, - сказаў Рыкi-Цiкi. - Але дзе ж Нагайна?

I ён уважлiва агледзеўся на ўсе бакi.

А Дарзi далей залiваўся:

- Нагайна прыйшла да рыштка, па якому сцякае вада, i паклiкала Нага Нагайна да сябе, але прыбiральшчык узяў Нага на канец кiя i выкiнуў Нага на сметнiк.

Слаўся ж, слаўся, вялiкi чырванавокi герой Рыкi-Цiкi...

I Дарзi зноў паўтарыў сваю пераможную песню.

- Дабрацца б мне да твайго гнязда, я выкiнуў бы адтуль усiх птушанят! закрычаў Рыкi-Цiкi. - Хiба ты не ведаеш, што на ўсё свой час? Табе добра спяваць наверсе, а мне тут унiзе ваяваць. Дык сцiхнi ж ты хоць на хвiлiну.

- Добра! Я гатоў сцiхнуць для цябе - для героя, для цудоўнага Рыкi! Што хоча Пераможца лютага Нага?

- Трэцi раз у цябе пытаюся: дзе Нагайна?

- На сметнiку яна, каля стайнi, галосiць па Нагу яна... Вялiкi белазубы Рыкi...

- Пакiнь мае белыя зубы ў спакоi! Цi не ведаеш ты, дзе яна схавала яйкi?

- Каля самага беражка на градзе з дынямi, пад плотам, дзе сонца ўвесь дзень да захаду... Шмат тыдняў мiнула з таго часу, як закапала яна гэтыя яйкi...

- I ты нават не падумаў сказаць мне пра гэта! Дык пад плотам каля самага беражка?

- Рыкi-Цiкi не пойдзе ж глытаць гэтыя яйкi!

- Не, не глытаць, але... Дарзi, калi ў цябе асталося хоць калiва розуму, ляцi зараз жа пад стайню i зрабi выгляд, нiбы ў цябе перабiта крыло, i няхай Нагайна гонiцца за табой да гэтага куста, разумееш? Мне трэба падабрацца да грады, дзе дынi, i калi я пайду туды цяпер, яна заўважыць.

Розум у Дарзi быў птушыны. У яго маленечкай галоўцы нiколi не змяшчалася больш, як адна думка адразу. I з той прычыны, што ён ведаў, што дзецi Нагайны выводзяцца, як i яго птушаняты, з яек, яму здалося, што знiшчыць iх не зусiм далiкатна. Але яго жонка была разумнейшая. Яна ведала, што кожнае яйка кобры гэта тая ж кобра, i таму зараз жа вылецела з гнязда, а Дарзi пакiнула дома: няхай грэе малых i гарлае свае песнi пра пагiбель Нага. Дарзi быў шмат у чым падобны на любога iншага мужчыну.

Прыляцеўшы на сметнiк, яна пачала варушыцца за два крокi ад Нагайны i пры гэтым на ўвесь голас крычала:

- Вой, у мяне перабiта крыло! Хлопец, што жыве ў доме, кiнуў у мяне камень i перабiў мне крыло!

I яна з яшчэ большым адчаем залопала крыламi.

Нагайна падняла галаву i засiпела:

- Гэта ты папярэдзiла Рыкi-Цiкi, што я хачу ўкусiць яго? Дрэннае ж ты выбрала месца кульгаць!

I яна пасунулася па пыльнай зямлi да жонкi Дарзi.

- Хлопец перабiў яго каменем! - крычала жонка Дарзi.

- Добра, можа, табе будзе прыемна даведацца, што, калi ты памрэш, я разлiчуся з гэтым хлопцам па-свойму. Сёння з самага ранку мой муж ляжыць на гэтым сметнiку, але яшчэ да захаду хлопчык, што жыве ў доме, таксама будзе ляжаць вельмi цiха... Але куды ж ты? Цi не думаеш ты ўцячы? Усё роўна ад мяне нiдзе не дзенешся! Дурная, паглядзi на мяне!

Але жонка Дарзi добра разумела, што якраз гэтага ёй i не трэба рабiць, бо варта толькi якой-небудзь птушцы глянуць змяi ў вочы, як на птушку са страху находзiць слупняк, i яна ўжо не можа паварушыцца.

Жонка Дарзi рванулася прэч, жаласна папiскваючы i бездапаможна лапочучы крыламi. Над зямлёй яна не ўзляцела нi разу, а Нагайна iмчалася за ёй усе шпарчэй.

Рыкi-Цiкi пачуў, што яны бягуць ад стайнi па садовай дарожцы, i кiнуўся да грады з дынямi, па той бок яе, што каля самага плота. Там у разапрэлай зямлi, якая пакрывала дынi, ён знайшоў дваццаць пяць змяiных яек, вельмi добра схаваных, - кожнае такой велiчынi, як яйка бантамкi*, - толькi замест шкарлупiны яны былi пакрыты белаватай скуркай.

* Бантамка - курыца дробнай пароды.

- Яшчэ дзень, i было б позна! - сказаў Рыкi-Цiкi, бо ён убачыў, што ўсярэдзiне ляжаць, скруцiўшыся, маленькiя кобры. Ён ведаў, што з той самай хвiлiны, як яны вылупяцца з яек, кожная можа забiць чалавека або мангуста. Ён пачаў хутка-хутка надкусваць вяршкi яек, стараючыся зачапiць i галоўкi змеянят, i ў той жа час ён не забываўся капануць граду то там, то тут, каб не пакiнуць якога-небудзь яйка незаўважаным.

Асталося ўсяго тры яйкi, i Рыкi-Цiкi пачаў ужо хiхiкаць ад радасцi, калi жонка Дарзi крыкнула яму:

- Рыкi-Цiкi! Я завяла Нагайну пад дом, i Нагайна папаўзла на веранду. О, хутчэй! Хутчэй! Яна надумала забойства!

Рыкi-Цiкi надкусiў яшчэ два яйкi, а трэцяе ўзяў у зубы i памчаўся пад веранду. Тэдзi, яго мацi i бацька сядзелi на верандзе за снеданнем. Але Рыкi-Цiкi заўважыў, што яны нiчога не елi. Яны сядзелi нерухома, як каменныя, i твары ў iх былi белыя. А па цыноўцы, каля самага крэсла Тэдзi, выгiналася кольцамi Нагайна. Яна падпаўзла так блiзка, што магла ў любы момант уджалiць голую нагу Тэдзi. Пагойдваючыся ў розныя бакi, яна спявала пераможную песню.

- Сын Вялiкага Чалавека, якi забiў Нага, - сыкала яна, - пачакай крыху, сядзi i не зварухнiся. Я яшчэ не гатова. I вы ўсе трое сядзiце цiшэй. Калi вы паварушыцеся, я ўджалю яго. Калi вы не паварушыцеся, я таксама ўджалю. О, неразумныя людзi, забойцы Нага!

Тэдзi, не адрываючыся, упiўся вачамi ў бацьку, а бацька толькi i мог шаптаць:

- Сядзi i не варушыся, Тэдзi. Сядзi i не варушыся!

Тут падбег Рыкi-Цiкi i крыкнуў:

- Павярнiся да мяне, Нагайна, павярнiся i давай змагацца!

- Усё ў свой час! - адказала яна, не гледзячы на Рыкi-Цiкi. - З табою я разлiчуся потым. А пакуль што паглядзi на сваiх любых сяброў: як яны прыцiхлi i якiя ў iх белыя твары. Яны спалохалiся, яны не смеюць паварушыцца. I калi ты зробiш хоць адзiн крок, я ўджалю.

- Паглядзi на сваiх змеянят, - сказаў Рыкi-Цiкi, - там, каля плота, на градзе з дынямi. Iдзi i паглядзi, што з iмi стала.

Змяя зiрнула ўбок i ўбачыла на верандзе яйка.

- О! Дай яго мне! - закрычала яна.

Рыкi-Цiкi паклаў яйка памiж пярэднiмi лапамi, i вочы ў яго зрабiлiся чырвоныя, як кроў.

- А якi выкуп за змяiнае яйка? За маленькую кобру? За кобру-царэўну? За сама, сама апошнюю ў родзе? Астатнiх на градзе з дынямi ўжо жаруць мурашкi.

Нагайна павярнулася да Рыкi-Цiкi. Яйка прымусiла яе забыцца на ўсё, i Рыкi-Цiкi бачыў, як бацька Тэдзi працягнуў вялiкую руку, ухапiў Тэдзi за плячо, правалок яго па стале, застаўленым кубкамi i шклянкамi, у такое месца, дзе змяя не дастане яго.

- Ашукаў! Ашукаў! Ашукаў! Рык-чк-чк! - дражнiў яе Рыкi-Цiкi. - Хлопчык застаўся цэлы, а я, я, я сёння ўночы злавiў твайго Нага за каршэнь... там, у ванным пакоi... ага!

Тут ён пачаў падскокваць i прыцiскацца галавою да падлогi.

- Наг размахваў мной ва ўсе бакi, але не мог скiнуць мяне з сябе! Ён ужо быў нежывы, калi Вялiкi Чалавек рассек яго кiем на дзве часткi. Забiў яго я, Рыкi-Цiкi-чк-чк! Выходзь жа, Нагайна. Выходзь i бiся са мной. Табе нядоўга асталося быць удавой!

Нагайна ўбачыла, што Тэдзi ёй ужо не забiць, а яйка ляжыць у Рыкi-Цiкi памiж лапамi.

- Аддай мне яйка, Рыкi-Цiкi... Аддай мне маё апошняе яйка, я пайду i не вярнуся нiколi, - сказала яна, апускаючы свой капюшон.

- Так, ты пойдзеш i нiколi не вернешся, Нагайна, бо табе хутка ляжаць побач з тваiм Нагам на сметнiку. Хутчэй жа змагайся са мною. Вялiкi Чалавек пайшоў па стрэльбу ўжо. Змагайся ж са мною, Нагайна!

Рыкi-Цiкi бегаў кругом Нагайны на такой адлегласцi, каб яна не магла яго зачапiць, i яго маленькiя вочкi былi, як гарачае вуголле.

Нагайна скруцiлася ў клубок i з усёй сiлы наляцела на яго. А ён адскочыў угору - i назад. Зноў, i зноў, i зноў паўтаралiся яе напады, i кожны раз яе галава стукалася з размаху аб цыноўку, i яна зноў скручвалася, як пружына ў гадзiннiку. Рыкi-Цiкi танцаваў па крузе, жадаючы абысцi яе ззаду, але Нагайна кожны раз паварочвалася, каб сустрэць яго тварам у твар, - i ад гэтага яе хвост шалясцеў па цыноўцы, як сухое лiсце пад ветрам.

Ён i забыўся пра яйка. Яно ўсё яшчэ ляжала на верандзе, i Нагайна падкрадвалася да яго ўсё блiжэй i блiжэй. I нарэшце, калi Рыкi-Цiкi прыпынiўся, каб аддыхнуць крыху, яна падхапiла яйка i, слiзгануўшы па сходках веранды, панеслася як страла па дарожцы. Рыкi-Цiкi - за ёй. Калi кобра ўцякае ад смерцi, яна выгiнаецца так, як дубец, якiм хвошчуць конскую шыю.

Рыкi-Цiкi ведаў, што ён павiнен дагнаць яе, iнакш усе трывогi пачнуцца спачатку. Яна неслася да цярноўнiку, каб шмыгнуць у густую траву, i Рыкi-Цiкi, прабягаючы, пачуў, што Дарзi ўсё яшчэ распявае сваю недарэчную пераможную песню. Але жонка Дарзi была разумнейшая за яго. Яна вылецела з гнязда i залапатала крыламi над галавой Нагайны. Калi б Дарзi прыляцеў ёй на дапамогу, яны, можа, прымусiлi б кобру звярнуць з дарогi. Цяпер жа Нагайна толькi крышку апусцiла свой капюшон i паўзла далей нацянькi. Але гэта лёгкая затрымка наблiзiла да яе Рыкi-Цiкi, i, калi яна шмыгнула ў нару, дзе жылi яна i Наг, белыя зубы Рыкi ўчапiлiся ёй у хвост, i Рыкi працiснуўся туды следам за ёю, а, дапраўды, не ўсякi мангуст, нават сама разумны i стары, адважыцца пайсцi за кобрай у нару. У нары было цёмна, i Рыкi-Цiкi не мог адгадаць, дзе яна пашыраецца настолькi, што Нагайна павернецца i ўджалiць яго. Таму ён люта ўчапiўся ў яе хвост i, карыстаючыся лапамi, як тармазамi, з усёй моцы ўпiраўся ў мокрую цёплую зямлю.

Хутка трава перастала хiстацца каля ўвахода ў нару, i Дарзi сказаў:

- Загiнуў Рыкi-Цiкi! Мы павiнны праспяваць яму пахавальную песню. Бясстрашны Рыкi-Цiкi загiнуў. Нагайна заб'е яго ў сваiм падзямеллi. У гэтым няма нiякага сумнення.

I ён заспяваў вельмi сумную песню, якую склаў у той жа момант, але толькi ён дайшоў да сама сумнага месца, як трава над нарой заварушылася зноў, i адтуль, увесь заквэцаны ў гразь, выбраўся, аблiзваючы вусы, Рыкi-Цiкi. Дарзi ўскрыкнуў не вельмi голасна i спынiў сваю песню.

Рыкi-Цiкi абтрос з сябе пыл i чхнуў.

- Усё скончана, - сказаў ён. - Удава нiколi ўжо не выйдзе адтуль.

I чырвоныя мурашкi, што жывуць памiж сцяблоў травы, пачалi спускацца ў нару, каб даведацца, цi праўду ён гаворыць.

Рыкi-Цiкi скруцiўся ў клубок i тут жа, у траве, не сыходзячы з месца, заснуў - i спаў, i спаў, i спаў да самага вечара, бо нялёгкая была яго работа ў той дзень.

А калi прачнуўся, ён сказаў:

- Цяпер я пайду дадому. Ты, Дарзi, паведамi кавалю, а ён паведамiць усяму саду, што Нагайна памерла ўжо.

Каваль - гэта птушка. Гукi, якiя выходзяць з яе горла, зусiм як удары малаточка па медным тазе. Гэта таму, што яна служыць за вяшчальнiка ў кожным iндускiм садзе i паведамляе навiны кожнаму, хто хоча слухаць яе.

Iдучы па садовай дарожцы, Рыкi-Цiкi пачуў яе першую трэль - як удары ў маленькi абедзенны гонг. Гэта азначала: "Маўчыце i слухайце!" А потым звонка i цвёрда:

- Дзiнг-донг-ток! Наг памёр! Донг! Нагайна памерла! Дзiнг-донг-ток!

I адразу ўсе птушкi ў садзе заспявалi i ўсе жабы заквакалi, бо Наг i Нагайна жэрлi i птушак i жаб.

Калi Рыкi-Цiкi падышоў пад дом, Тэдзi, i Тэдзева матка (яна ўсё яшчэ была вельмi белая), i Тэдзеў бацька кiнулiся яму насустрач i ледзь не заплакалi. У гэты вечар яму надавалi столькi ўсякай ежы, што ён i еў бы больш, ды не мог, а калi прыйшоў час спаць, ён усеўся Тэдзi на плячо i выправiўся ў ложак разам з iм. Там убачыла яго Тэдзева мацi, якая прыйшла праведаць сына ўвечары.

- Гэта наш збаўца! - сказала яна мужу. - Падумай толькi: ён выратаваў i Тэдзi, i цябе, i мяне.

Рыкi-Цiкi адразу ж прачнуўся i нават падскочыў, бо сон у мангустаў вельмi чуткi.

- А, гэта вы! - сказаў ён. - Чаго ж вам яшчэ непакоiцца: нiводнай жывой кобры не асталося, а каб i асталося - дык я ж тут.

Рыкi-Цiкi меў права ганарыцца сабою. Але ўсё ж ён вельмi не задаваўся i, як сапраўдны мангуст, ахоўваў гэты сад i зубам, i кiпцем, i скачком, i наскокам, так, што нiводная кобра не смела паткнуцца сюды цераз агароджу.

Хвалебная песня, якую птушка-кравец Дарзi спяваў у славу Рыкi-Цiкi-Тавi

Хто яшчэ гэтак жыве

У небе я песнi пяю.

Тут, на зямлi, я - кравец

Гнёзды i шыю, i ўю.

Тут, на зямлi, i ў небе над ёй

Шыю я, ўю i пяю!

* * *

Радуйся, мацi! Цяпер

Над птушанём не дрыжы:

Наг - крыважэрлiвы звер

Ў цеснай магiле ляжыць.

Крывасмок, што таiўся ў ружах,

У цеснай магiле ляжыць.

* * *

Хто быў - спявайце грамчэй!

Карай для гадзiны злой.

- Рыкi - яскравасць вачэй,

Цiкi - бясстрашны герой,

Рыкi-Цiкi-Цiкi, герой наш вялiкi,

Наш агнявокi герой!

* * *

Слава знiшчальнiку змей,

Радасць прынёсшаму нам.

Песню спявай, салавей.

Не, заспяваю я сам.

Славу пяю я вялiкаму Рыкi,

Кiпцям яго смелым, зубам яго белым,

Агнёва-чырвоным вачам!

(Тут песня перарываецца, бо Рыкi-Цiкi-Тавi перашкодзiў спеваку далей спяваць яе.)

КАЗКА ПРА СТАРОГА КЕНГУРУ

Не заўсёды Кенгуру быў гэтакi, як цяпер, а быў ён Iнакшы - Маленькi i на чатырох нагах. Ён быў шэры i калматы i страшэнна фанабэрлiвы. Ён скакаў па камянiстых пагорках у самай сярэдзiне Аўстралii i аднойчы з'явiўся перад Малодшым Богам па iменi Нка.

З'явiўся ён да Нка ў шэсць перад снеданнем i кажа:

- Зрабi мяне непадобным на ўсiх астатнiх жывёлiн, ды не пазней як да пяцi гадзiн дня.

Усхапiўся Нка са свайго пясочнага трона i закрычаў:

- Iдзi прэч!

А Кенгуру быў шэры i калматы i страшэнна фанабэрлiвы: ён паскакаў на скалiстым выступе ў самай сярэдзiне Аўстралii i падаўся да Сярэдняга Бога Нкiнга.

З'явiўся ён да Нкiнга ў восем пасля снедання i кажа:

- Зрабi мяне непадобным на ўсiх астатнiх жывёлiн i каб мяне ведалi ўсюды, ды не пазней як да пяцi гадзiн дня.

Выскачыў Нкiнга са сваёй нары ў гушчары i закрычаў:

- Iдзi прэч!

А Кенгуру быў шэры i калматы i страшэнна фанабэрлiвы: ён паскакаў на пясчанай водмелi ў самай сярэдзiне Аўстралii i падаўся да Старшага Бога Нконга.

З'явiўся ён да Нконга ў дзесяць яшчэ да абеду i кажа:

- Зрабi мяне непадобным на ўсiх астатнiх жывелiн i каб мяне ведалi ўсюды i ўвесь час за мною ганялiся, ды не пазней як да пяцi гадзiн дня.

Выскачыў Нконг са сваёй ванны ў саляным азярцы i закрычаў:

- Хай будзе па-твойму!

Паклiкаў Нконг Дынга - Жоўтага Сабаку Дынга, вечна галоднага i вельмi запыленага, што было прыкметна на сонцы, - i паказаў яму на Кенгуру. I Нконг сказаў:

- Дынга! Прачнiся, Дынга! Ты бачыш гэтага скакуна каля кручы? Ён хоча, каб яго ведалi ўсюды i ўвесь час за iм ганялiся. Выканай яго жаданне, Дынга!

Усхапiўся Дынга - Жоўты Сабака Дынга - i спытаў:

- Вось гэтага - не то ката, не то труса?

I рвануўся Дынга - Жоўты Сабака Дынга, вечна галодны, з разяўлянай чорнай зяпай, падобнай на вядзерца для вугалю, - i рынуўся на Кенгуру.

А фанабэрлiвы Кенгуру кiнуўся наўцекi на ўсiх сваiх чатырох лапах, быццам якое-небудзь трусяня.

На тым, мой любенькi, i канчаецца першая частка гiсторыi!

Кенгуру бег па пустынi; ён бег цераз горы; бег цераз высахлыя саляныя азёры; бег праз чараты; бег праз зараснiкi эўкалiптаў; бег праз калючыя хмызнякi; бег, пакуль у яго не забалелi пярэднiя лапы.

Нiчога не зробiш - давялося!

Бег i бег Дынга - Жоўты Сабака Дынга, вечна галодны, з разяўленай вастразубай, падобнай на пастку, зяпай; ён не наблiжаўся i не адставаў, а ўсё iмчаўся за Кенгуру.

Нiчога не зробiш - давялося!

Бег i бег Кенгуру - Стары Кенгуру. Ён бег праз зараснiкi дрэў; бег праз зараснiкi кустоў; бег па высокай траве; бег па нiзкай траве; бег цераз тропiкi Рака i Казярога; бег, пакуль у яго не забалелi заднiя лапы.

Нiчога не зробiш - давялося!

Бег i бег Дынга - Жоўты Сабака Дынга, яшчэ больш галодны, чым заўсёды, з разяўленай зяпай, падобнай на конскi хамут; ён не наблiжаўся i не адставаў, i гэтак яны хутка дабеглi да ракi Валгонг.

А там не было нi моста, нi парома, i Кенгуру не ведаў, як яму перабрацца на другi бок; i ён стаў на заднiя лапы i пераскочыў.

Нiчога не зробiш - давялося!

Ён скакаў па зямлi, ён скакаў па попеле, ён скакаў цераз пустынi ў самай сярэдзiне Аўстралii. Ён скакаў, як сапраўдны Кенгуру.

Спачатку ён скокнуў на ярд; потым скокнуў на тры ярды; потым скокнуў на пяць ярдаў; а лапы ўсё дужэлi, а лапы ўсё даўжэлi. Ён не меў часу адпачыць i падмацавацца, хоць яму гэта было вельмi трэба.

Бег i бег Дынга - Жоўты Сабака Дынга, страшэнна галодны i зусiм збiты з панталыку, i ўсё больш дзiвiўся: чаго гэта Стары Кенгуру надумаўся гэтак скакаць?

А скакаў ён, як конiк, як гарошына ў рондалi або новы гумавы мячык па падлозе ў дзiцячым пакоi.

Нiчога не зробiш - давялося!

Ён падкурчыў пярэднiя лапы, ён скакаў на заднiх; для раўнавагi ён абапiраўся на хвост i гэтак перамахнуў цераз Пагоркi Дарлiнга.

Нiчога не зробiш - давялося!

Бег i бег Дынга - Стомлены Сабака Дынга, страшэнна згаладалы i зусiм збiты з панталыку, i ўсё больш дзiвiўся: калi ж нарэшце Стары Кенгуру надумае спынiцца?

Тут вылез Нконг са сваёй ванны ў саляным азярцы i сказаў:

- Ужо роўна пяць гадзiн.

Апусцiўся на зямлю Дынга - Небарака Сабака Дынга, вечна галодны i вельмi запылены, што было прыкметна на сонцы, - высалапiў язык i завыў.

Апусцiўся на зямлю Кенгуру - Стары Кенгуру, - сеў на свой хвост, як на табурэтку, i сказаў:

- Дзякуй Богу, скончылася!

I тады Нконг, якi быў вельмi выхаваны, прамовiў:

- Хiба ты не адчуваеш удзячнасцi да Жоўтага Сабакi Дынга? Чаму ты не дзякуеш яму за ўсё, што ён для цябе зрабiў?

I тады сказаў Кенгуру - Стары Стомлены Кенгуру:

- Ён прагнаў мяне з родных мясцiнаў; ён не даў мне своечасова паесцi; ён так змянiў маё аблiчча, што такiм, як я быў, я ўжо не буду; ён урэшце знявечыў мае лапы.

I тады сказаў Нконг:

- Калi не памыляюся, ты прасiў мяне зрабiць цябе непадобным на ўсiх астатнiх жывёлiн, а яшчэ, каб за табою ўвесь час ганялiся. I цяпер якраз пяць гадзiн.

- Праўда, - сказаў Кенгуру. - Лепей бы я гэтага не прасiў! Я думаў, ты здзейснiш гэта чарамi i заклiнаннямi, а так - гэта сапраўдны здзек.

- Здзек, кажаш?! - выгукнуў Нконг са сваёй ванны ў зараснiку сiнiх эўкалiптаў. - Паўтары адно, я свiсну Сабаку Дынга - тады ты застанешся i без заднiх лапаў!

- Не трэба! - сказаў Кенгуру. - Давядзецца мне папрасiць прабачэння. Што ж, лапы - як лапы, па-мойму, можна жыць i з такiмi. Я проста хацеў напомнiць Васпану, што ад самай ранiцы нiчога не еў i галодны як сабака.

- Во-во, - сказаў Дынга - Жоўты Сабака Дынга. - Гэта якраз пра мяне. Я зрабiў яго непадобным на ўсiх астатнiх жывёлiн, а што мне дадуць да гарбаты?

I тады Нконг прамовiў са сваёй ванны ў саляным азярцы:

- Прыходзьце заўтра - заўтра пагамонiм! А цяпер мне трэба памыцца.

Так яны i засталiся ў самай сярэдзiне Аўстралii, Стары Кенгуру i Жоўты Сабака Дынга, i кожны казаў адзiн аднаму:

- Гэта ўсё ты!

Пераклад: М.Багун, С.Мiхальчук