Падарожжа ў нябыт (на белорусском языке)

Андрэ Маруа

Падарожжа ў нябыт

Пераклад: Юрка Гаўрук

Гэта шалёная мiтусня ў апошнiя нашы хвiлiны мне

нагадвае выраз А.Жыда ў яго "Дзённiку", дзе ён

кажа, што смерць падобна на ад'езд. Параўнанне

смерцi з ад'ездам дало мне iдэю гэтага апавядання.

А.М.

Я болей не мог нi варушыцца, нi гаварыць. Маё цела, мой язык, мае павекi не падпарадкоўвалiся маёй волi, i, хоць вочы мае былi расплюшчаны, я нiчога не бачыў, апроч светлай iмглы, у якой скакалi блiскучыя кропкi, як пылiнкi ў променi сонца. Я адчуваў, што маё iснаванне канчаецца. Аднак я нешта яшчэ чуў. Гучанне слоў да мяне даплывала невыразна, гэта быў хутчэй шэпт, чым гутарка, але галасы я пазнаваў. Я ведаў, што каля майго ложка былi доктар Галцье, якi лячыў нас (свой вясковы акцэнт ён змякчаў, як мог), другi доктар, аўтарытэтны тон якога бiў, як молатам, па маiх напятых нервах, i Данацiна, мая жонка. Яна стрымлiвала рыданнi i, задыхаючыся, пытала ў дактароў:

- Ён пры памяцi?

- Не, мадам, - адказаў незнаёмы доктар. - Напэўна, не. Ён нават больш не трызнiць. Каматозны стан. Гадзiна альбо некалькi хвiлiн, i ўсё.

- А можа, - нясмела прапанаваў Галцье грубаватым голасам, - як вы думаеце, можа, зрабiць укол?..

- Навошта мучыць няшчаснага? - запярэчыў кансультант. - У яго ўзросце, дарагi калега, падобны шок не дасць вынiкаў... Пенiцылiн быў нашай апошняй надзеяй. Але ён не даў належнага эфекту. Нiякiх iншых сродкаў, на жаль, няма.

- А можа, як вы думаеце, - пачцiва прамовiў Галцье, - арганiзм пацыента фактар не менш важны, чым яго ўзрост? Месяц назад я аглядаў яго, перад самым запаленнем лёгкiх... Сэрца ў яго i цiск, як у маладога.

- Толькi на выгляд, - заўважыў прафесар. - Толькi на выгляд... Хочацца гэтаму верыць... Але ўзрост ёсць узрост.

- Ды не, прафесар! - ледзь не крыкнула Данацiна. - Мой муж быў малады, зусiм малады.

- Ён лiчыў сябе маладым, мадам, а iлюзii - гэта самае небяспечнае... Вы павiнны адпачыць, мадам. Я абсалютна ўпэўнены, што ён вас не бачыць. Сядзелка вас паклiча, калi што...

Рыданне Данацiны, яе крык разарвалi на момант iмглiстую заслону, i мне здалося, што здалёку блiснулi яе вочы, як агеньчык на беразе ахутанай туманам ракi. I тут жа згаслi... Галасы змоўклi, i я застаўся адзiн у магiльнай цiшынi. Колькi часу прайшло? Не ведаю. Туга сцiскала мяне ўсё мацней i мацней, i, калi стала зусiм нясцерпнай, я раптам надумаўся падняцца. Некалькi разоў прабаваў паклiкаць сядзелку, але яна не прыйшла. I тады я закрычаў: "Данацiна".

Мая жонка не адазвалася.

"Пайду яе шукаць", - вырашыў я.

Як я здагадаўся, што магу варушыцца, апусцiць на дол свае худыя ногi, хадзiць? Помню толькi, што быў перакананы ў гэтым, i не без падставы, бо падняўся лёгка i пайшоў праз густы малочны туман адразу да адзежнай шафы. Але не паспеў я дакрануцца да яе дзверцаў, як, дзiўная рэч, намацаў на сваiм целе вопратку. Я пазнаў варсiстае палiто, купленае ў Лондане для падарожжаў у лiхое надвор'е. Нахiлiўшыся, я ўбачыў, што абуты i стаю не на паркетнай падлозе, а на нейкiм няроўным бруку. Якiм чынам я, будучы непрытомным, як лунацiк, злез з ложка, адзеўся, абуўся i пакiнуў дом? Я быў занадта ўсхваляваны, каб паглыбляцца ў роздум. Але самае дзiвоснае было тое, што я не памiраў, нават не быў хворы. I што гэта за горад? Парыж? Малочны туман з жаўтаватым адценнем хутчэй уласцiвы Лондану. Засланяючы рукамi твар, каб не наткнуцца на нябачную перашкоду, я зрабiў некалькi крокаў, прабуючы дабрацца да якой-небудзь сцяны. Здалёку раз-пораз даносiлася велiчнае завыванне параходных сiрэн. Вецер быў моцны i салёны, нiбы дзьмуў з акiяна. Што гэта за порт?

* * *

- Гэй! Там! Зважай, куды iдзеш!..

- Даруйце! - адказаў я. - Я нiчога не бачу... Дзе я знаходжуся?

Чалавек трымаў вялiкi электрычны лiхтар. Ён павярнуў святло спачатку на мяне, потым на сябе, i я заўважыў, што ён апрануты ў форму, але з выгляду ён не быў падобен нi на французскага агента палiцыi, нi на ангельскага палiсмена. Яго куртка хутчэй нагадвала форму пiлотаў амерыканскiх лiнiй. Ён узяў мяне моцна, але не груба за плячо i павярнуў налева.

- Iдзiце прама ў гэтым кiрунку, - сказаў ён, - i выйдзеце на пляцоўку.

Я зразумеў, што ён гаворыць пра аэрапорт. Дзiўна было толькi тое, што ён анi не сумняваўся ў маiм жаданнi папасцi туды, а я нават не запытаў сябе, чаго i куды мне ляцець, ледзь-ледзь падняўшыся з пасцелi пасля такой страшнай хваробы. "Дзякуй, капiтан", - прамовiў я механiчна i пайшоў паказанай мне дарогай.

Цi то туман рассейваўся, цi то мае вочы сталi прывыкаць? Не ведаю. Але я мала-памалу пачаў адрознiваць сiлуэты людзей. Усе iшлi ў тым жа напрамку, што i я. Паступова натоўп павялiчваўся, i ў хуткiм часе ўтварылася нешта падобнае на працэсiю. Мы як мага прыспешвалi крок, бо здагадвалiся iнстынктыўна, не разважаючы (калi меркаваць па маiх адчуваннях), што павiнны з'явiцца неадкладна. Але рухацца наперад было ўсё цяжэй, i дарога рабiлася як быццам вузейшая...

- Не штурхайцеся! - сярдзiта прамовiла нейкая старая жанчына.

- Я не штурхаюся, мяне самога штурхаюць, - пачаў я апраўдвацца.

- У чаргу, станавiцеся ў чаргу, як усе людзi!..

Я рашуча спынiўся, чамадан выпаў з маiх рук (я толькi цяпер заўважыў, што пры мне быў чамадан) i ўпёрся ў ногi чалавеку, якi iшоў следам. Я павярнуўся. Смуга распаўзлася, i адразу пасвятлела. Я выразна ўбачыў твар абуранага негра, маладога, прыгожага, у ружовай кашулi з адкрытым каўняром.

- Прабачце, пане, - сказаў ён з горкай iронiяй, тэатральна мне пакланiўшыся, - прабачце, што я маiмi чорнымi нагамi зачапiў ваш белы чамадан.

- Вы ж бачыце, я ненаўмысна.

- Даруйце мне, пане, я больш не буду, даруйце, - прамовiў ён здзеклiва i пакланiўся з яшчэ большым нахабствам.

Тады я ўгледзеў, што перада мной выцягнулася даўжэзная калона - некалькi тысяч пасажыраў. Перад iмi невыразна вырысоўвалiся агароджа, будынкi, дыспетчарская вежа, ангары. Здалёку гулi i стракаталi маторы, час ад часу прарэзлiва раўла сiрэна. Моцны вецер разганяў нiзкiя навальнiчныя хмары, i ў разрывах дзе-нiдзе вiдаць было шэрае неба.

З гэтай хвiлiны наш рух стаў страшэнна марудны. Жанчына, што iшла перада мной, азiрнулася, i я ўбачыў яе гладкiя, кранутыя сiвiзной, валасы i вочы iрландкi, прыгожыя i мяккiя. Яна больш не гневалася i ўсмiхалася мне, нiбы казала: "Усё гэта вельмi цяжка, але мы з вамi людзi мужныя i будзем цярпець без нараканняў".

Пратупаўшы на месцы добрую гадзiну, яна захiсталася:

- Я так рана ўстала сёння - сiл не хапае.

- А вы сядзьце на мой чамадан, - параiў я жанчыне.

Ставячы на зямлю чамадан, я раптам адчуў, што ён занадта лёгкi.

- Ах, божа мой! - спалохана крыкнуў я. - Нi аўтаручкi, нi тапачак! Я ж iх забыў пакласцi...

I бягом кiнуўся ў горад. Чаму я так спяшаўся? Хто мяне там чакаў? I куды было бегчы? Я не ведаў.

* * *

Як я адшукаў дарогу ў гэтым незнаёмым горадзе? I якiм чынам я заняў нумар у невялiчкай гасцiнiцы па суседству з аэрапортам? Вагоны электрычкi мчалiся паўз мае вокны з жалезным скрогатам; каляровыя агнi рэклам рытмiчна ўспыхвалi, мiгацелi i пералiвалiся. Сваю аўтаручку я знайшоў на стале, тапачкi пад ложкам. Я ўкiнуў iх барзджэй у чамадан разам з кнiгамi, брытвай, пiжамай i пусцiўся бегчы назад. Гiганцкi аўтобус спынiўся ўздоўж высокага тратуара, дзе пахаджала партовая палiцыя з рэвальверамi на белых паясах. Я ўскочыў у аўтобус. Праз дзесяць хвiлiн я вылез недалёка ад стракатай людской калоны перад агароджай пасадачнай пляцоўкi.

Яшчэ раз я павiнен быў перацярпець мучэнне павольнага руху. Калi гадзiны праз дзве я наблiзiўся крыху да агароджы, я зразумеў, чаму мы не маглi пасоўвацца хутчэй. На пляцоўку можна было папасцi толькi праз будку, каля якой стаяў вартаўнiк. Так што калона, метраў за сто ад будкi, выцягвалася ў шнур. Нарэшце перада мной аказалася ўсяго шэсць чалавек. Цяпер я мог разглядзець твар вартаўнiка. Гэта быў адзiн з тых непадкупных здаравякоў-тупiц, якiмi карыстаецца любая ўлада... Тры... Два... Апошнi... Вось i мая чарга. Я стаяў адзiн перад дубiнай-дзецюком.

- На якi рэйс? - запытаў ён.

- А хiба тут некалькi рэйсаў?

- А то як жа, - адказаў ён спакойна. - Рэйс каталiцкi, рэйс англiканскi, рэйс прэсвiтэрыянскi, рэйс баптысцкi, рэйс мармонскi...

- У вас што, рэйсы ў залежнасцi ад веравызнання?

- Не затрымлiвайце! Хутчэй! На якi рэйс?

- А калi пасажыр атэiст? Хiба ў вас няма рэйсаў для няверуючых?

- Ёсць, - прамовiў, здзiвiўшыся, вартаўнiк, - але я вам не раю. Гэта кароценькi маршрут, нядаўна адкрыты, дрэнна арганiзаваны... Калi вы жадаеце пытанне веры звесцi да мiнiмуму, прапаную ўнiтарную лiнiю, аб'яднаны рэйс... чыста, дагледжана, мадэрн...

За мною бунтавалася чарга.

- Ёсць жа людзi, - бурчаў дробненькi дзядок, - што каля самых дзвярэй будуць вам разводзiць тары-бары, а ты тут хоць да ночы стой.

Я пачырванеў i сказаў вартаўнiку:

- На аб'яднаны, калi ласка.

- Цэнтральны будынак... Паўднёвае крыло... Наступны!

* * *

Усё было так, як растлумачыў вартаўнiк. Памяшканне ўнiтарнай лiнii мне здалося i дагледжаным i ўтульным. Канвеерная актыўнасць панавала ўсюды. Лакiраваныя драўляныя стойкi, безлiч папак з ярлыкамi i рэгiстрацыйнымi лiсткамi, якiя спрытна, у дзве рукi, перабiралi служачыя самых розных колераў скуры. Карты, утыканыя малюпасенькiмi мадэлямi самалётаў, вялiзныя афiшы кубiстаў з надпiсам "Ляцiце аб'яднаным рэйсам!" i некалькi прыгожых дзяўчат у чорнай унiформе, якiя сустракалi пасажыраў. Адна з iх падышла да мяне i запытала:

- У вас ёсць вiза на вылет?

- Якая вiза?

Я не ведаў...

Яна ўздыхнула i ласкава папрасiла:

- Звярнiцеся да пана Фразера.

Пан Фразер, магутны мужчына ў чорным, нагадаў мне капелана ў амерыканскiм унiверсiтэце - тая ж сiлiшча.

Яго прафесiйная ветлiвасць мне здалася зусiм натуральнай.

- Нам прыемна, нам вельмi прыемна прымаць нашых дарагiх гасцей, - прамовiў ён пявучым голасам. - Нашы клiенты - гэта нашы сябры. Нашы сябры - гэта нашы клiенты. Усё часцей i часцей iнтэлiгентныя людзi карыстаюцца аб'яднаным рэйсам.

- Якраз гэтага я i хачу, - згадзiўся я. - Але вось тут маладая асоба патрабуе вiзу на вылет.

- Абавязкова, iначай нельга, абавязкова, - сказаў ён. - Дастаньце вiзу на вылет, астатняе зробiм мы.

- Але ў каго ж мне яе прасiць? Якiя патрэбны захады?

У гэты момант на стале зазванiў тэлефон.

- Калi ласка, адну хвiлiначку, - спакойна спынiў мяне пан Фразер i, зняўшы трубку з правага тэлефона, загаварыў па-ангельску:

- Так, доктар... Так, доктар... Яшчэ дзесяць... Добра, доктар, добра, вы не пакiдаеце нас без работы... Праявiць да iх належны клопат?.. Праявiм, доктар, ручаюся.

Ён паклаў адну трубку i ўзяў другую, з левага боку, дзе таксама званiў тэлефон:

- Пяцьдзесят? Цудоўна, палкоўнiк... Разумею... У якiх чынах? Звычайныя салдаты? Разумею... Мы паспрабуем iх трымаць групай... Дзякуй, палкоўнiк, што не забываеце нас. Да вашых паслуг... Маё шанаванне, палкоўнiк...

Пасля гэтага ён пачаў гаварыць у два тэлефоны адразу, i мне здалося, я пачуў сваё iмя.

- Вы не можаце яго агледзець пасля дванаццацi? - запытаў ён у тэлефон. Ну так, ён спяшаецца... Чаму? Вы ж ведаеце, Франк, звычайная гiсторыя. У шаснаццаць гадзiн? Добра... Дзякуй, Франк! За мной ваша не прападзе.

Потым, паблажлiва павярнуўшыся да мяне, растлумачыў:

- Iдзiце ў будынак Б, першае крыло, пакой 3454, i папрасiце пана Франка, каб вас агледзеў. Вядома, давядзецца пачакаць, але вас ён прыме сёння... Ён мне абяцаў... Калi ласка... Нам вельмi прыемна, што вы з'явiлiся да нас.

Падышла дзяўчына ў чорнай унiформе. Ён рашуча падняўся, i гэта быў знак, што размова скончана.

* * *

З вялiкай цяжкасцю я знайшоў будынак Б. Каб туды дабрацца, трэба было iсцi вузенькай сцежкай, плюхаючы па гразi, i жаўтаваты туман зноў апусцiўся на пляцоўку.

Вакол мяне коўзалiся кучкамi ашалелыя пасажыры.

Вось ён будынак Б - небаскроб, i лiфт падняў мяне на трыццаць чацвёрты паверх. Перад пакоем 3454 - даўжэзны хвост мужчын i жанчын. Я цярплiва стаў у чаргу. На гэты раз людзi пакутавалi ў два этапы. Спачатку трэба было выстаяць, не прысядаючы, у цёмным калiдоры, потым, у пярэдняй пана Франка, дзе было штук дваццаць крэслаў, людзi садзiлiся ў рад. Матавае шкло аддзяляла iх ад iнспектара, якi час ад часу выгукваў: "Наступны!" Тады блiжэйшы падымаўся, а ўсе астатнiя перасоўвалiся ланцужком. Перада мной была маладая дама ў футравым манто, яна выцiрала слёзы. Нарэшце яе выклiкалi, i праз хвiлiну яна вярнулася. Калi жанчына выходзiла, мне здалося, што яна трошкi павесялела. За матавым шклом пачуўся голас:

- Наступны!

Я ўвайшоў.

За белым драўляным сталом сядзеў мужчына без пiнжака, з тлустым тварам, iнтэлiгентны. Ён абуджаў давер'е; я мiжвольна паставiў чамадан на стол i пачаў яго адмыкаць. Але ён усмiхнуўся:

- Не, ваш багаж мяне не цiкавiць... Мая задача - правяраць тое, што вы прынеслi ў сабе: успамiны, пачуццi, страсцi...

- Яно, калi па закону...

- Па закону, - перабiў ён, - вы маеце права мець строга абмежаваную колькасць успамiнаў, прычым толькi лёгкiх... Ваш узрост?

- Шэсцьдзесят пяць гадоў.

Ён зiрнуў у таблiцу i адзначыў лiчбу:

- У вашым узросце колькасць iх зменшана. Вам дазваляецца: крыху чуллiвасцi, некаторая цiкавасць да мастацтва, адна-дзве прыхiльнасцi сямейнага характару, разбаўленыя моцным эгаiзмам, i гэта амаль усё... Вось вам спiсак забароненых пачуццяў. Вазьмiце, пазнаёмцеся i скажыце мне, калi што ў вас ёсць.

- Фанабэрыя i славалюбства? Не, фанабэрыi ў мяне няма... Можа, калiсьцi я i шукаў славы, але, дасягнуўшы вяршынь, пераканаўся, што радасцi яна не дае. З гэтым пакончана.

- Вельмi добра, - ухвалiў ён. - А iмкненне да ўлады?

- Што вы? Наадварот, iмкненне ад улады. Нашто мне ўлада? Я лiчу, што ўсякi начальнiк - асоба залежная, раб сваёй службы i пэўных думак. Я не жадаю адказваць за ўчынкi, мне навязаныя.

- Вельмi добра... А па вашай прафесii празмерных захапленняў не было? Анкета сведчыць, што вы драматург. Вы не думалi, што зможаце напiсаць яшчэ адну п'есу, лепшую, чым папярэднiя?

- Не. Пераканаўся, што не змагу... Прабаваў у мiнулым годзе. Яшчэ тады крыху верыў у свае сiлы... i стварыў нейкую дрэнь, страхоцце... З гэтым пакончана.

- Гэта ваша цвёрдае рашэнне?

- Так, сваю справу я зрабiў; яна варта таго, чаго варта; судзiце, як знаеце.

- Вельмi добра... Выдатна... Грошы? Маёмасць?

- Я за гэтым не гнаўся. Маёмасцi не набыў.

- А як з палюбоўнiцамi?

- Пятнаццаць гадоў нi адной. Ёсць у мяне жонка Данацiна... Я ажанiўся позна.

- Вы яе любiце?

- Ад усяго сэрца.

- Ай! Ай! I як вы сюды папалi? Ад усяго сэрца - тэрмiн, якi не дапускаецца ў нашай установе... Узважым... Вы яе любiце фiзiчна? Па-сяброўску? Iнтэлектуальна?

- Па-рознаму.

- Гэтак жа, як i ў першы дзень?

- Мацней, чым як у першы дзень.

Iнспектар Франк нахмурыўся:

- На вялiкi жаль, пры такiх умовах я не магу вам даць вiзы.

- Але ж я хачу выехаць!

- Вы гаворыце, што хочаце выехаць, але хто ж гэта ахвотна расстаецца са светам, пакiнуўшы там такую дарагую iстоту?

- Вы не разумееце мяне, - зазлаваў я, - iменна каб вызвалiць яе, я i хачу выехаць. Вось ужо тры месяцы, як я павiс грузам у яе на шыi. Навошта псаваць ёй маладое жыццё!.. Мне трэба выехаць!

Франк закiваў галавой:

- Шкада, шкада... Мы нiколi не давалi вiзы людзям, што захоўваюць такi запал... Мы iх ведаем... Забранiруеш iм месца, за кошт iншых пасажыраў, вядома, а яны ў апошнi момант бягуць ад нас - i месца прападае, нiкiм не выкарыстанае.

Я ўявiў сябе зноў выкiнутым у зеленаваты туман, у натоўп, у штурханiну, на шумныя вулiцы незнаёмага горада, у жалезны бразгат i скрогат; убачыў, як змораны, з чамаданам у руках, блукаю без надзей, без прыстанiшча, без сiлы... Жах агарнуў мяне, i я пачаў прасiцца:

- Калi ласка... Знайдзiце хоць якi-небудзь шанс. Вы чалавек разумны. Вы ж ведаеце, як мне трэба пасля столькiх пакут перабрацца ў iншы свет. Я стамiўся. Дайце мне спакой. Калi ва мне яшчэ жыве якая-небудзь страсць, дазвольце мне самому патушыць яе, мне памогуць разлука, час... толькi не выкiдайце мяне ў гэтыя змрочныя абшары... Не выкiдайце.

Пан Франк са спагадай глядзеў на мяне сваiмi цяжкiмi вачамi, пад якiмi вiселi пухлыя мяшкi; ён пакручваў у пальцах аловак i нейк дзiўна прыцiскаў яго да нiжняй губы.

- Лепш за ўсё вам падыдзе, - прамовiў ён павучальным тонам, - транзiтная вiза ў Лiмб*.

* Лiмб - мясцiна на тым свеце для праведнiкаў дахрысцiянскай эры i няхрышчаных дзяцей (у католiкаў).

- Калi гэта вырашае маю праблему, чаму ж, я згодзен.

- Гэта б вырашала вашу праблему, але, на жаль, ад мяне не залежыць.

- А ад каго залежыць?

- Ад ККК... Камiсii Каматознасцей i Каталепсiй.

- О госпадзi! А дзе яна знаходзiцца?

- Невялiчкi асобны будынак у паўднёва-заходнiм канцы поля.

Ён зiрнуў на гадзiннiк:

- Але вы не паспееце туды да закрыцця.

- Што ж мне рабiць?

- Вярнуцца ў горад... Прыйсцi заўтра.

- У мяне сiл няма.

- Ну так, ну так... Усе вы на гэта спасылаецеся... I будзеце хадзiць дзесяць дзён, дваццаць дзён... Наступны!..

* * *

I вось я зноў апынуўся на балоцiстай сумнай пляцоўцы, якую агортвалi адразу ноч i туман. Iзноў пачаў шукаць амаль вобмацкам у вiльготнай цемры прахадную будку. Iзноў трамвай са скрогатам даставiў мяне ў душны пакой, у якiм мiгаценне светлавой рэкламы i грукат электрычкi не давалi заснуць. Гэта была жудасная ноч. Аблiты потам, я задыхаўся. На свiтаннi ўзяў чамадан i паплёўся на пляцоўку. Я спадзяваўся, што, з'явiўшыся ў такi нялюдскi час, пападу адным з першых. Аднак iншыя пасажыры разважалi гэтак жа, i яшчэ нiколi я не далучаўся да такой даўжэзнай чаргi. Выстаяўшы гадзiны тры i дабраўшыся да будкi, я сказаў вартаўнiку тонам бывалага пасажыра:

- Вы мяне ўжо бачылi.

- На якi рэйс?

- На аб'яднаны.

Ён мяне прапусцiў. Цяпер мне трэба было знайсцi кантору ККК. "Паўночна-заходнi канец поля", - даў адрас Франк... Я прабаваў арыентавацца, як умеў... Сонца хавалася ў тумане, але расплывiстая пляма цьмянага святла паказвала, дзе яно прыблiзна знаходзiцца. Я перайшоў цераз iмшыстую нiзiну, дзе сярод чахлага трысця i нiзкарослага хмызняку варушылiся слiмакi i жабы. Нарэшце я заўважыў адзiнокi будынак з чырвонай цэглы, на якiм выдзялялiся тры белыя лiтары "ККК". Дом быў невялiкi, звычайны, службовы, накшталт тых, што будуе ведамства мастоў i дарог на французскiх станцыях. З адчаем убачыў я, што, нават i ў гэтым глухiм кутку, перад дзвярамi варушылiся сотнi наведвальнiкаў; некаторыя з iх горка плакалi.

Не буду апiсваць гэта новае чаканне. Я так стамiўся, што не меў сiлы нi скардзiцца, нi пакутаваць. Калi надышла мая чарга, я апынуўся ў крэсле перад сталом, а насупраць сядзела дзяўчына ў шэра-блакiтнай унiформе. Яна не была прыгожай нi з твару, нi з фiгуры, валасы, зачасаныя без прэтэнзiй; але я заўважыў, што, прымаючы майго папярэднiка, увiхалася спрытна i шпарка. Вiдаць, яна не належала да той катэгорыi служачых, што чэрпаюць асалоду, ставячы перашкоды i ўскладняючы становiшча.

- Вы гаворыце, што бачылi пана Франка?.. У вас ёсць накiраванне ад яго?

- Ёсць. Калi ласка.

- Добра... Пагляджу... Значыць, вы просiце вiзу на часовы прытулак... Колькi часу, думаеце, спатрэбiцца вам, каб... я не кажу, забыць, а каб аслабiць гэту сувязь? Дваццаць год? Трыццаць год?

- Не ведаю... У маiм узросце...

- У вас няма ўзросту... Дзесяць год хопiць?

Яна ў момант запоўнiла друкаваныя бланкi, дала iх мне падпiсаць, потым праводзiла мяне да вельмi старога чалавека, якi сядзеў на ўзвышшы пасярод залы.

- Пан камiсар, - далажыла яна. - Гэта пропуск на пэўны тэрмiн па просьбе пана Франка... Усё ў парадку.

Дзядок падпiсаў, не чытаючы, i паставiў штэмпель з датай.

- А цяпер хутчэй бяжыце да пана Франка, - спагадлiва параiла дзяўчына. Зараз пятнаццаць гадзiн. Кантора зачыняецца ў шаснаццаць.

"Хутчэй бегчы..." Нiшто сабе парада! Я ледзьве цягнуў збалелыя ногi. Знадворку туман згусцiўся яшчэ больш. Я хутка згубiў сцежку, заблытаўся ў калючым трысцi i ўпаў. Падняўся ўвесь у гразi, калоцячыся ад холаду, i ў такiм нервовым напружаннi, што патрацiў некалькi гадзiн, пакуль адшукаў будынак Б. Там было ўсё замкнёна.

- Вам трэба вярнуцца ў горад i прыйсцi заўтра, - сказаў швейцар.

Але я так стамiўся, што, карыстаючыся цемрай i туманам, цiхенька зайшоў за будынак i правёў ноч у нейкiх кустах пад перакуленай ваганеткай. Я прачнуўся ў дрыжыках, увесь пранiзаны болем. Ад самага пачатку майго злашчаснага вандравання па канторах i канцылярыях толькi цяпер упершыню выблiснула сонца. Мне здалося, што яно стаiць надта высока, i я з трывогай зiрнуў на гадзiннiк. Было ўжо за поўдзень. Нiякага сумнення, што я заснуў толькi пад ранiцу i страшэнна заспаў. Я паспешна абышоў будынак i ўбачыў чараду мужчын i жанчын такой даўжынi, што вартаўнiкi былi вымушаны падзялiць яе на групы.

Чаканне. Павольнае прасоўванне наперад. Бой гадзiннiка, як удары нажа ў сэрца. Раз... Два... Чаканне перад лiфтам... Тры... Чатыры... Нiякiх надзей. Назад у горад. Кашмарная ноч... Ранiшняя беганiна. Чаканне каля агароджы. Чаканне перад будынкам Б. Чаканне перад лiфтам. Марудны пад'ём да калiдора трыццаць чацвёртага паверха... 1451... 3452... 3454. Павольнае перасоўванне з крэсла ў крэсла... "Наступны!" Нарэшце я зноў пападаю ў кантору пана Франка.

- А! Гэта вы! Прынеслi вiзу?

- Прынёс, - адказваю я, падаючы ў крэсла ад слабасцi. - Вось яна.

Спачатку ён глянуў з задавальненнем i добразычлiва, потым з прыкрасцю вытрашчыў на мяне вочы:

- Чаму ж вы не прыйшлi ўчора? Ваша вiза несапраўдная.

- Як несапраўдная? Чаму?

- Тэрмiн годнасцi вiз ККК - адны суткi. А чаму? Не ў маёй кампетэнцыi. Такое правiла. Хутчэй бяжыце да iх у кантору i папрасiце прадоўжыць тэрмiн. Яны вам зробяць адразу... Наступны!

Ад гэтых слоў я налiўся гневам. З нянавiсцю ўявiў свае бясконцыя бадзяннi, гразiшчу, слоту, марную мiтусню i, без усякай павагi да навакольнага камфорту, забыўшы пра дваццаць асоб, што слухалi мяне ў пярэдняй, закрычаў не сваiм голасам:

- Даволi, хопiць! Хопiць ганяць мяне па вашых канцылярыях, з чаргi ў чаргу, ад бюракрата да бюракрата! Хопiць вашых паперак! Наздзекавалiся! Намучылi! Хопiць! Хопiць! Хопiць!.. Калi выехаць адсюль так цяжка, я не паеду.

Я стукнуў кулаком па стале пана Франка; ён, мабыць, спужаўся, i не без падставы, бо я ашалеў ад злосцi.

- Я не паеду! Я не паеду!

Франк паклiкаў сакратара, яны схапiлi мяне за плечы i выпхнулi з канторы. На шум з'явiлiся два здаравенныя вартаўнiкi, сцiснулi мне рукi i вывалаклi з будынка. Вырваўшыся на волю, я пачаў бегаць па пляцоўцы i крычаць:

- Я не паеду!

Навокал сабралася шмат пасажыраў. Некаторыя прабавалi мяне ўгаварыць, але я нiкога не слухаў.

- Я не паеду!

Раптам перада мной адкрыўся нейкi прасвет. Я кiнуўся туды. Свежы салёны вецер павеяў мне ў твар. Два агеньчыкi выблiснулi ў тумане. Дзе яны? На якiм беразе. Чуцён быў глухi грукат марскога прыбою.

- Я не паеду.

Агнi наблiжалiся. Што гэта? Агнi цi чалавечыя вочы? Гэта былi вочы, мiлыя шэрыя вочы, поўныя болю i смутку, вочы маёй жонкi Данацiны.

- Я не паеду, - прамовiў я слабым голасам.

* * *

- Доктар, - закрычала яна, - ён пачаў гаварыць!

- Значыць, хвароба адступiла, - пачуўся грубаваты голас доктара Галцье.

Апошнiя пасмы туману чаплялiся за фiранкi. Прывычныя контуры мэблi выразна вырысоўвалiся ў дзённым святле. На сценах зазiхацелi жывымi колерамi знаёмыя карцiны, i над самым маiм тварам, блiзка-блiзка, блiшчалi ў слязах вочы Данацiны, гордыя i поўныя любвi.