Першая справа Мэгрэ (на белорусском языке)

Жорж Сiмэнон

Першая справа Мэгрэ

Раман

Пераклад: Нiна Мацяш

Раздзел I

ФЛЕЙТЫСТ ДАЕ ПАКАЗАННI

Чорны бар'ер падзяляў пакой на дзве часткi. На палове, прызначанай для наведвальнiкаў, самотна тулiлася каля пабеленай сцяны, спярэшчанай службовымi плакатамi i аб'явамi, чорная лава. Другую палову займалi пiсьмовыя сталы з чарнiлiцамi, палiцы, напакаваныя разбухлымi папкамi, таксама чорнымi, так што ўсё тут было чорна-белае. Але найбольшую ўвагу звяртала на сябе печка, якая красавалася на лiсце жалеза, чыгунная печка-"буржуйка" з тых, што можна ўбачыць хiба толькi на вакзале якога-небудзь захалуснага гарадка. Труба з яе спярша iмкнулася ўгору, да самай столi, потым крута выгiналася ўбок цераз увесь пакой i, нарэшце, утыкалася ў сцяну.

Прыгажунчык палiцэйскi па прозвiшчу Лякер сядзеў у пакоi, расшпiлiўшы мундзiр, i ледзьве адольваў дрымоту.

Насценны гадзiннiк у чорным футарале паказваў дваццаць пяць хвiлiн другой гадзiны ночы. Раз-пораз патрэскваў адзiны ў пакоi газавы ражок. I ў печы таксама час ад часу гуло без дай прычыны.

Спакой ночы ўсё радзей i радзей парушаўся то пошчакам ляскоткi вартаўнiка, то вясёлай песенькай запозненага гулякi, то грукатам фiякра па крутой вулiцы.

За сталом злева, уткнуўшыся ў невялiкую новенькую брашуру "Курс апiсальных прыкмет (славесны партрэт) для афiцэраў i iнспектараў палiцыi", як школьнiк, варушыў вуснамi сакратар камiсарыята квартала Сэн-Жорж.

На форзацы кнiгi было акуратна выведзена ад рукi фiялетавым чарнiлам: Ж.МЭГРЭ.

Ужо трэцi раз за гэту ноч Жуль Мэгрэ, малады сакратар палiцэйскага камiсарыята, уставаў з-за стала паварушыць у печцы жар. Памяць аб гэтай печцы ён пранясе праз усё сваё жыццё; амаль гэткая ж будзе стаяць у яго на Набярэжнай Арфеўр, а пазней, калi ва ўсе памяшканнi крымiнальнага вышуку правядуць цэнтральнае ацяпленне, Мэгрэ - тады ён ужо будзе камiсарам батальёна палiцыi цi начальнiкам аператыўнай групы - здолее дабiцца дазволу захаваць такую печку ў сваiм кабiнеце.

Было 15 красавiка 1913 года. Тады вышукная палiцыя яшчэ называлася Сюртэ. Ранiцай на Лангшанскi вакзал урачыста прыбыў адзiн каранаваны чужаземец, сустракаць якога ездзiў сам прэзiдэнт рэспублiкi. Афiцыйныя ландо пад эскортам нацыянальнай гвардыi пры поўным парадзе паволi прадэфiлявалi па авеню дзю Буа i Елiсейскiх палях мiж дзвюма шарэнгамi натоўпу i сцягоў.

У Оперным тэатры адбыўся вялiкi ўрачысты вечар, i толькi пад ноч ацiх развясёлы людскi гоман i пагаслi агнi феерверкаў.

Палiцыя знемагала. Нягледзячы на прынятыя меры засцярогi - загадзя праведзеныя арышты i тайную дамоўленасць з пэўнымi падазронымi асобамi, - усё ж трэба было апасацца, што ў любы момант можа мець месца якая-небудзь выхадка з боку анархiстаў. Так i пiльнуйся, каб па маршруту следавання высокага госця не ўзарвалася бомба.

У камiсарыяце квартала Сэн-Жорж на цiхай вулiцы Лярошфуко дзяжурылi Мэгрэ i палiцэйскi Лякер. Роўна а палове другой ночы абодва разам натапырылi вушы, пачуўшы знадворку таропкiя крокi. Дзверы расчынiлiся. Задыханы малады чалавек, жмурачыся ад яркага святла, абвёў вачыма пакой.

- Месье камiсар? - спытаў ён, з цяжкасцю пераводзячы дыханне.

- Я сакратар яго, - адказаў Мэгрэ, не скранаючыся з месца.

Ён яшчэ не ведаў, што гэта пачыналася яго першая самастойная справа.

* * *

Малады чалавек быў светлавалосы, шчуплы, блакiтнавокi, з хваравiтым румянцам на шчоках. Паверх фрака - прарызiнены плашч. У адной руцэ юнак трымаў кацялок, другою раз-пораз мацаў свой распухлы нос.

- На вас напалi хулiганы?

- Не. Я спрабаваў прыйсцi на помач жанчыне, якая клiкала на ратунак.

- На вулiцы.

- У нейкiм прыватным асабняку на вулiцы Шапталь. Вы павiнны неадкладна пайсцi туды. Яны выштурхнулi мяне за дзверы.

- Хто?

- Нейкi... Не то дварэцкi, не то канс'ерж.

- А цi не пачалi б вы з самага пачатку? Што вы рабiлi на вулiцы Шапталь?

- Я вяртаўся з працы. Мяне завуць Жустэн Мiнар. Я другая флейта ў эстрадным аркестры Лямуро, але вечарамi iграю ў рэстаранчыку "Клiшы", што на бульвары Клiшы. Жыву на вулiцы Анг'ен, якраз насупраць рэдакцыi "Пцi Парыз'ен". Iшоў, як звычайна, спачатку па вулiцы Балю, затым па Шапталь.

Мэгрэ добрасумленна запiсваў.

- Калi я аказаўся прыблiзна на сярэдзiне вулiцы, - яна амаль заўсёды бязлюдная ў гэты час, - бачу: стаiць аўто "дыён-бутон", а матор працуе. За рулём мужчына ў шэрай тужурцы, твар амаль цалкам схаваны вялiкiмi цёмнымi акулярамi. Калi я падышоў трошкi блiжэй, на трэцiм паверсе асабняка раптам расчынiлася акно.

- Вы запомнiлi нумар дома?

- Запомнiў. Семнаццаць-бiс. Гэта прыватны асабняк, з вялiкiм парадным пад'ездам. Святла не было нiдзе ў доме. Толькi другое акно, калi лiчыць злева, было асветлена, тое самае, што расчынiлася. Я падняў галаву. I заўважыў постаць жанчыны. Яна выткнулася з акна i закрычала: "Ратуйце!.."

- Што зрабiлi вы?

- Пачакайце... Нехта, вiдаць, тузануў яе назад. I ў той жа момант раздаўся стрэл. Я - зiрк на легкавушку, якую толькi што абмiнуў, але яна раптоўна сарвалася з месца - толькi яе i бачыў.

- Вы ўпэўнены, што гэта быў стрэл, а не трэск матора?

- Абсалютна ўпэўнены. Тады я кiнуўся да дзвярэй i пазванiў.

- Вы былi адзiн?

- Адзiн.

- Узброены?

- Не.

- Што ж вы збiралiся рабiць?

- Але ж...

Пытанне настолькi збiла з толку флейтыста, што ён не знайшоўся, што адказаць. Калi б не светлыя вусы i рэдкая бародка, яму можна было б даць гадоў шаснаццаць, не болей.

- Суседзi нiчога не чулi?

- Вiдаць, не.

- Вам адчынiлi?

- Не адразу. Я званiў мо разы тры. Потым стаў грукаць у дзверы. Нарэшце пачулiся крокi: нехта зняў ланцужок, адкiнуў засаўку. У парадным святла не было, але насупраць дома стаiць газавы лiхтар.

Гадзiна сорак сем. Флейтыст раз-пораз занепакоена паглядвае на насценны гадзiннiк i працягвае:

- Здаравенны дзяцiна ў фраку, мабыць, дварэцкi, спытаўся, што мне трэба.

- Вы кажаце, ён быў апрануты па ўсёй форме?

- Ну вядома!

- У манiшцы i пры гальштуку?

- Канечне!

- А мiж тым у доме было цёмна?

- Апрача пакоя на трэцiм паверсе.

- Што вы яму сказалi?

- Дакладна не памятаю. Я хацеў зайсцi ў дом.

- Чаго?

- Паглядзець, што там адбываецца. Але ён заступiў мне дарогу. Тады я пачаў тлумачыць, што нейкая жанчына крычала праз акно, клiкала ратаваць яе.

- Ён сумеўся?

- Ён змрочна глядзеў на мяне i моўчкi стараўся ўсiм сваiм корпусам выпхнуць мяне з дзвярэй.

- А потым?

- А потым ён нешта буркнуў. Я не зусiм разабраў. Адным словам, нешта накшталт таго, што я трызню або што я п'яны. У цемры нечакана раздаўся яшчэ нечы голас - мне здалося, што крыкнулi з пляцоўкi на другiм паверсе.

- Што менавiта?

- "Не марнуйце часу, Луi!"

- I што?

- Тады ён штурхнуў мяне, але я не паддаўся, i ён ударыў мяне кулаком проста ў твар. I я апынуўся на вулiцы перад замкнёнымi дзвярыма.

- На трэцiм паверсе па-ранейшаму гарэла святло?

- Не.

- Аўтамабiль не вярнуўся?

- Не... А цяпер, можа, нам варта было б схадзiць туды?

- Нам? Вы гатовы суправаджаць мяне?

Гэты кантраст памiж жаноцкай кволасцю флейтыста i яго безразважнай рашучасцю адначасна i смяшыў, i кранаў.

- Хiба не мне з'ездзiлi па фiзiяномii?! Дык вось, я падаю скаргу.

- Што ж, ваша права.

- Але было б найлепш, каб мы пайшлi туды неадкладна. Як вы думаеце?

- Якi, вы сказалi, нумар дома?

- Семнаццаць-бiс.

Мэгрэ звёў бровы: адрас яму нешта цьмяна прыгадаў. Ён дастаў з палiцы адну з папак, вычытаў нейкае прозвiшча i яшчэ больш схмурнеў.

У той вечар Мэгрэ быў у мундзiры. Гэта быў, можна сказаць, першы мундзiр у яго жыццi. За некалькi дзён да таго, пра што будзе расказана ў сувязi з вiзiтам каранаванай асобы, усе службоўцы палiцыi абавязаны былi з'яўляцца на працу ў поўнай параднай форме - у любую хвiлiну любы з iх мог быць далучаны да кола афiцыйных асоб.

Яго новенькi прарызiнены плашч быў копiяй плашча Жустэна Мiнара.

- Пайшлi! Калi будуць пытацца мяне, Лякер, скажыце, што я хутка вярнуся.

Мэгрэ быў трошкi ўсхваляваны. Прозвiшча, якое ён толькi што вычытаў у папцы, было такое iнтрыгуючае, што яму стала не па сабе.

Яму, сакратару камiсарыята, было дваццаць шэсць гадоў, i мiнула ўсяго пяць месяцаў, як ён ажанiўся. За чатыры гады, што ён праслужыў у палiцыi, яму прыходзiлася выконваць самыя сцiплыя абавязкi, пачаўшы з дзяжурстваў на дарогах, потым на вакзалах, затым у буйных крамах; толькi з год таму ён быў назначаны на пасаду сакратара ў камiсарыяце квартала Сэн-Жорж.

А ва ўсiм квартале самае шаноўнае прозвiшча было, безумоўна, прозвiшча ўласнiкаў дома 17-бiс па вулiцы Шапталь.

Жандро-Бальтазар. Фiрма па продажу кавы "Бальтазар". Гэтае прозвiшча, выведзенае вялiзнымi бурымi лiтарамi, красавалася на ўсiх станцыях метро. А фургоны гандлёвага дома "Бальтазар", запрэжаныя чацвёркай выдатных бiцюгоў у раскошнай збруi, з'яўлялiся як бы неад'емнай рысай аблiчча Парыжа.

Сам Мэгрэ з задавальненнем пiў каву "Бальтазар". А калi iшоў па авеню Опера, то нiколi не прамiнаў выпадку падыхаць цудоўным водарам падсмажаных зярнятак кавы, якi даносiўся з вiтрын крамаў фiрмы "Бальтазар".

Ноч была светлая i золкая. На спадзiстай вулiцы - нi душы, нiводнага фiякра паблiзу. Мэгрэ ў тыя гады быў амаль гэткi ж хударлявы, як i ягоны спадарожнiк-флейтыст, i калi яны крочылi поруч па вулiцы, iх можна было прыняць за двух падлеткаў.

- Спадзяюся, вы не "пад мухай"?

- Я ўвогуле не п'ю. Лекар забаранiў.

- Вы ўпэўнены, што бачылi, як расчынiлася акно?

- Абсалютна ўпэўнены.

Мэгрэ ўпершыню так спяшаўся - ляцеў як на крылах. Дагэтуль ён толькi суправаджаў свайго шэфа месье Лё Брэ, самага свецкага ва ўсiм Парыжы камiсара, у паасобных выездах палiцыi на месца здарэння i чатыры разы для ўстанаўлення факта адзюльтэра.

Вулiца Шапталь была гэткая ж пустынная, як i вулiца Лярошфуко. Нiводзiн агеньчык не свяцiўся ў асабняку Жандро-Бальтазараў, адным з найлепшых асабнякоў квартала.

- Вы казалi, што ля дома стаяў аўтамабiль.

- Не зусiм ля дома. Хвiлiначку... Во, якраз вось тут.

Сапраўды, не зусiм ля дома. Трошкi прамiнуўшы яго. Мэгрэ, галава якога была набiта апошнiмi тэарэтычнымi выкладкамi адносна паказанняў сведак, запалiўшы васковую запалку, нагнуўся над брусчаткай.

- Вось бачыце! - пераможна ўсклiкнуў музыкант, паказваючы пальцам на вялiкую масляную пляму.

- Пайшлi. Хоць я i не зусiм упэўнены, што раблю правiльна, дазваляючы вам iсцi са мной.

- Дык мяне ж ударылi!

I ўсё ж на душы ў Мэгрэ было трывожна. Паднiмаючы руку да кнопкi званка, ён адчуў, як зашчымела сэрца, i стаў прыпамiнаць, на якi артыкул закона ён можа зараз спаслацца. Ордэра ён не меў. Апроч таго, цяпер глыбокая ноч. Цi мог ён абгрунтаваць матывы свайго ўрывання, калi адзiным рэчавым доказам злачынства быў распухлы нос флейтыста?

Як i флейтысту, яму давялося пазванiць тройчы, але грукаць нагой у дзверы ён не стаў. Нарэшце з-за дзвярэй пачуўся голас:

- Хто там?

- Палiцыя! - не зусiм упэўнена адказаў Мэгрэ.

- Адну хвiлiну, калi ласка. Пайду вазьму ключ.

У парадным шчоўкнула. У асабняку загарэлася святло. Прайшло яшчэ некалькi доўгiх хвiлiн чакання.

- Гэта ён, - пацвердзiў музыкант, пазнаўшы голас.

Нарэшце звякнуў ланцужок, стукнула засаўка, i перад iмi ўзнiк заспаны твар, i позiрк, слiзгануўшы па Мэгрэ, упёрся ў Жустэна Мiнара.

- Злавiлi-такi яго! - прамовiў мужчына. - Ён што, зноў недзе прыняўся за свае жартачкi?

- Дазвольце зайсцi?

- Калi вы лiчыце, што гэта неабходна. Я толькi папрашу вас не шумець, каб не ўзняць увесь дом на ногi. Прашу сюды.

Злева, над трыма мармуровымi прыступкамi, паблiсквалi зашклёныя двухстворкавыя дзверы, якiя вялi ў хол з калонамi. Упершыню ў жыццi Мэгрэ трапiў у дом, пышнасць i велiчнасць якога нагадвала рэзiдэнцыю па меншай меры мiнiстра.

- Вас завуць Луi?

- Адкуль вы ведаеце?

Усё ж Луi расчынiў дзверы, але не ў салон, а ў пакой для слуг. Быў ён напаўраздзеты. Наспех надзетыя штаны, белая начная кашуля з чырвонай вышыўкай на каўняры, - здавалася, ён толькi што вылез з ложка.

- Месье Жандро-Бальтазар дома?

- Каторы? Бацька цi сын?

- Бацька.

- Месье Фелiсьен яшчэ не вярнуўся. Што да месье Рышара, сына, то ён, мабыць, даўно спiць. Мо з паўгадзiны таму гэты п'янiца...

Луi быў рослы, плячысты мужчына гадоў пад пяцьдзесят. Падбародак яго быў выгалены да сiнявы, над вачыма з вельмi цёмнымi зрэнкамi навiслi невераемна густыя чорныя бровы.

Мэгрэ зглытнуў слiну i рашуча, нiбы кiдаўся ў вiр, прамовiў:

- Я хацеў бы пагаварыць з месье Рышарам.

- Загадаеце разбудзiць яго?

- Будзьце ласкавы.

- Пакажыце, калi ласка, вашы паперы.

Мэгрэ працягнуў сваё пасведчанне, выдадзенае палiцэйскай прэфектурай.

- Вы даўно працуеце ў нашым квартале?

- Дзесяць месяцаў.

- Служыце ў камiсарыяце Сэн-Жорж?

- Так.

- Значыць, вы знаёмы з месье Лё Брэ?

- Гэта мой начальнiк.

Тады Луi з уяўнай абыякавасцю, якая кепска маскавала пагрозу, прамовiў:

- Я таксама знаёмы з iм. Я маю гонар абслугоўваць яго, калi ён прыходзiць сюды снедаць цi абедаць.

Ён счакаў некалькi секунд, гледзячы ўбок.

- Вы ўсё яшчэ хочаце, каб я разбудзiў месье Рышара?

- Хачу.

- У вас ёсць ордэр?

- Няма.

- Цудоўна. Будзьце ласкавы пачакаць.

Ён падышоў да ўнутранай, у глыбiнi сцяны, шафы, дэманстратыўна дастаў адтуль накрахмаленую манiшку, каўнер, чорны гальштук. Затым апрануў мундзiр, якi вiсеў там жа, i выйшаў.

У пакоi стаяў толькi адзiн стул. Нi Мэгрэ, нi Жустэн Мiнар не селi. Асабняк патанаў у цiшынi i цемры. Усё выглядала неяк вельмi велiчна i хвалююча.

Двойчы Мэгрэ вымаў гадзiннiк з кiшэнi жылета. Прайшло дваццаць хвiлiн, перш чым Луi, усё гэткi ж стрыманы i афiцыйны, паказаўся зноў.

- Прашу за мной.

Мiнар таксама памкнуўся ўслед за Мэгрэ, але дварэцкi спынiў яго:

- Не вы. Хiба толькi, калi вы таксама з палiцыi.

Нейкае незвычайнае пачуццё ахапiла Мэгрэ. Яму здалося здраднiцтвам пакiнуць тут бездапаможнага флейтыста аднаго. Пакой для слуг, аблiцаваны цёмнымi панелямi, на момант здаўся яму цямнiцай, i ён выразна ўявiў сабе, як дварэцкi з сiнiм падбародкам вяртаецца сюды i з лютасцю накiдваецца на сваю ахвяру.

Услед за Луi ён прайшоў праз хол з калонамi, i затым падымаўся па лесвiцы, усланай цёмна-чырвонай дывановай дарожкай.

Уздоўж лесвiцы гарэла толькi некалькi лямпачак, якiя цьмяна асвятлялi прыступкi i сцены. Дзверы, што выходзiлi на пляцоўку другога паверха, былi расчынены. У iх праёме стаяў мужчына ў халаце.

- Мне сказалi, што вы жадаеце пагаварыць са мной? Праходзьце, калi ласка. Пакiньце нас, Луi.

Пакой, сцены якога былi абшыты скурай i ў якiм пахла гаванскiмi сiгарамi i невядомай Мэгрэ парфумай, служыў адначасова i гасцiнай i кабiнетам. Яшчэ адны дзверы, якiя былi прыадчынены, вялi ў спальню, дзе пад балдахiнам вiдаць быў рассцелены ложак.

З-пад халата Рышара Жандро-Бальтазара выглядвала пiжама, на босых нагах саф'янавыя пантофлi.

Яму было гадоў трыццаць. Смуглявы твар яго здаўся б зусiм звычайным, калi б не крывы нос.

- Луi сказаў мне, што вы служыце ў нашым квартальным камiсарыяце?

Ён адчынiў па-майстэрску аздобленую шкатулку з цыгарэтамi, працягнуў яе Мэгрэ, але той адмовiўся.

- Вы не палiце?

- Толькi люльку.

- Не прапаноўваю вам запалiць, бо не выношу паху люлечнага тытуню. Мяркую, перш чым прыйсцi сюды, вы папярэдзiлi майго сябра Лё Брэ?

- Не.

- Вось як! Прашу прабачэння, калi я не дужа дасведчаны ў палiцэйскiх парадках. Лё Брэ часты госць у гэтым доме, але, прызнацца, зусiм не як палiцэйскi камiсар. Дарэчы, ён так непадобны на палiцэйскага! Выдатны чалавек, i жонка ў яго чароўная. Але вернемся да справы. Якая гэта зараз гадзiна?

Ён зрабiў выгляд, што нiяк не знойдзе гадзiннiк, i Мэгрэ дастаў з кiшэнi сваю пасярэбраную цыбулiну.

- Дзве гадзiны дваццаць пяць хвiлiн.

- А гэтай парой года днець пачынае, здаецца, гадзiн у пяць, праўда? Я ведаю, бо часам мне выпадае прагульвацца конна па дзю Буа. Мне ўяўлялася, што хатнi спакой грамадзян ад захаду да ўсходу сонца недатыкальны.

- Несумненна, але...

- Заўважце, я нагадаў пра гэта толькi для таго, каб i вы не забывалi пра iснаванне законаў. Вы зусiм малады i, вiдаць, яшчэ нявопытны. Вам пашчасцiла, што вы трапiлi да сябра вашага шэфа. Урэшце, спадзяюся, у вас дастаткова падстаў для таго, каб такiм парадкам, як зараз, урывацца ў дом. Луi ў агульных рысах растлумачыў мне, у чым справа. Вiдаць, асоба, якую ён выштурхнуў за дзверы, даволi небяспечная? Нават у такiм выпадку, дружа мой, вы павiнны былi ўсё ж дачакацца ранку, як вы думаеце? Сядайце, калi ласка.

Сам ён не сеў, а мерна захадзiў па пакоi, пыхкаючы дымам эгiпецкай цыгарэты з пазалочаным муштуком.

- А цяпер, калi я даў вам гэты невялiчкi ўрок, якi вы заслужылi, скажыце, што вас цiкавiць?

- Хто займае пакой над вамi, другое акно злева?

- Выбачайце?

- Прашу прабачэння. Вядома, вы не абавязаны адказваць мне, прынамсi, зараз.

- Абавязаны?.. - у вялiкiм здзiўленнi перапытаў Рышар.

Кроў кiнулася ў твар Мэгрэ, вушы запунцавелi.

- Гэтай ноччу ў пакоi над вамi нехта страляў.

- Выбачайце... Выбачайце... Вы не трызнiце, спадзяюся?

"Народныя гуляннi, маўляў, гэта, канешне, прычына, але цi не перабралi вы часам?"

На лесвiцы пачулiся крокi. Дзверы не былi зачынены, i Мэгрэ ўбачыў новую постаць, якая вырысавалася на пляцоўцы, постаць, якая, здавалася, сышла з вокладкi моднага часопiса. Мужчына быў у фраку, палярыне i цылiндры. Ён быў худы i стары, а яго тонкiя вусы з ускiнутымi ўгору кончыкамi былi вiдочна нафарбаваны.

Ён спынiўся ў парозе, нерашуча, здзiўлена, неяк нават баязлiва.

- Заходзьце, бацька. Я думаю, зараз вы насмеяцеся ад душы. Вось гэты месье служыць у нашага сябра Лё Брэ...

Дзiўна, Фелiсьен Жандро-Бальтазар-бацька не выглядаў п'яным, i ўсё ж трымаўся ён неяк хiстка, нерашуча, няўпэўнена.

- Вы бачылi Луi? - прадаўжаў сын.

- Ён з нейкiм унiзе...

- Правiльна. Нейкi п'янiца - калi толькi не вар'ят - нядаўна, перад вашым прыходам ледзь не разнёс наша параднае. Луi выйшаў i - як толькi ён яго адужаў? - не даў яму ўварвацца ў дом. А цяпер месье...

Ён змоўк, запытальна гледзячы на Мэгрэ.

- Мэгрэ.

- Месье Мэгрэ, сакратар нашага сябра Лё Брэ, прыйшоў сюды, каб запытаць у мяне... Дарэчы, а што вас, на самой справе, цiкавiць?

- Хто жыве ў пакоi над вамi - другое акно злева?

Мэгрэ здалося, што бацька занепакоiўся i што занепакоенасць гэта выклiкана нейкiмi незвычайнымi абставiнамi. Як толькi стары зайшоў у пакой, ён кiнуў на сына погляд, поўны страху i пакоры. Ён не адважваўся раскрыць рот. Здавалася, што чакае на гэта дазволу Рышара.

- Мая сястра, - адказаў, нарэшце, Рышар. - Гэта ўсё?

- Яна зараз дома?

Мэгрэ звярнуўся не да сына, а да бацькi. Аднак i на гэты раз адказаў сын.

- Не. Яна ў Ансевалi.

- Выбачайце. Не зразумеў.

- У нашым замку, замку Ансеваль каля Пуiйiсюр-Луар, у дэпартаменце Ньеўр.

- Значыць, пакой яе пусты?

- Маю ўсе падставы меркаваць.

I дадаў iранiчна:

- Здаецца, вы гарыце жаданнем пераканацца ў гэтым? Я правяду вас. А заўтра змагу павiншаваць нашага сябра Лё Брэ з надзвычайнай стараннасцю яго падначаленых. Прашу за мной.

На здзiўленне Мэгрэ, бацька таксама нерашуча паплёўся за iмi.

- Вось той пакой, пра якi вы пытаецеся. На шчасце, ён не замкнёны.

Ён шчоўкнуў выключальнiкам. Спальня была абстаўлена светлай палiраванай мэбляй, сцены ўбраны блакiтным шоўкам. Бакавыя дзверы вялi ў будуар, дзе панаваў iдэальны парадак, кожная рэч, здавалася, была на сваiм месцы.

- Толькi ўважлiва перагледзьце ўсё, малю вас! Сястра прыйдзе ў захапленне, калi даведаецца, што палiцыя поркалася ў яе рэчах.

Не даючы збiць сябе з панталыку, Мэгрэ падышоў да акна. Цяжкiя шаўковыя шторы былi трошкi цямнейшага блакiту, чым драпiроўка. Ён расхiнуў iх, убачыў цюлевую фiранку, прызначаную змякчаць дзённае святло, i заўважыў, што адзiн край фiранкi прышчэмлены аконнай рамай.

- Нiхто не заходзiў сюды вечарам? - спытаў ён.

- Хiба што хто-небудзь з пакаёвак.

- Iх шмат у вас?

- А як вы думалi? - з сарказмам перапытаў Рышар. - Дзве, Жэрмена i Мары. Ёсць яшчэ жонка Луi, яна ў нас за кухарку. I кастэлянка, але яна замужам, ранiцай прыходзiць, а вечарам iдзе дадому.

Фелiсьен Жандро-бацька моўчкi глядзеў то на аднаго, то на другога.

- У чым справа? - нарэшце, адкашляўшыся, спытаў ён.

- Далiбог, не ведаю. Спытайцеся ў месье Мэгрэ.

- Адзiн чалавек, якi праходзiў мiма вашага дома прыблiзна паўтары гадзiны таму, пачуў, як раптоўна расчынiлася акно ў гэтым пакоi. Ён падняў галаву i заўважыў перапалоханую жанчыну, якая клiкала на дапамогу.

Мэгрэ заўважыў, як рука бацькi з усёй сiлы сцiснула залатую булдавешку трысцiны.

- А далей што? - запытаў Рышар.

- Жанчыну адцягнулi ад акна, i ў той жа момант раздаўся стрэл.

- Ды што вы кажаце?!

Жандро-малодшы, быццам зацiкаўлены i ўстрывожаны, азiрнуўся, прыкiдваючыся, што шукае след кулi ў шоўку, якiм былi задрапiраваны сцены.

- А ведаеце, што мяне асаблiва здзiўляе, месье Мэгрэ, - прабачце, я не пераблытаў ваша прозвiшча? Месье Мэгрэ? - Дык вось, мяне здзiўляе, што пры наяўнасцi такога сур'ёзнага абвiнавачвання вы не прынялi элементарных мер перасцярогi, не папярэдзiлi сваё начальства. Па-мойму, вы дзейнiчалi трошкi легкадумна, кiнуўшыся адразу сюды. Вы хоць ведаеце гэтага прахожага з такiм багатым уяўленнем?

- А ён унiзе.

- Мне дужа прыемна, што ён знаходзiцца пад маiм дахам. Адным словам, вы не толькi самi ўварвалiся сюды ноч-апоўнач, насуперак законам, якiя стаяць на варце свабоды грамадзян, а яшчэ i прывялi з сабою нейкую даволi падазроную прынамсi, у маiх вачах - асобу. Аднак, раз вы ўжо тут, то, дзеля таго каб заўтра вы змаглi далажыць падрабязна пра ўсё нашаму сябру Лё Брэ, прашу вас прыступiць да неабходных фармальнасцей. Думаю, вам не пашкодзiць пераканацца, што пасцеллю маёй сястры сёння ноччу нiхто не карыстаўся?

Ён сарваў з ложка шаўковае пакрывала, пад якiм аказалiся просцiны без нiводнай зморшчынкi i бездакорна чыстая падушка.

- Шукайце, прашу вас! Абмацвайце ўсе закуткi. Вы, канешне, захапiлi з сабой лупу?

- У ёй няма патрэбы.

- Прабачце. За выключэннем Лё Брэ, я не меў гонару быць знаёмым з палiцыяй, хiба што па раманах... Вы кажаце, стралялi? То, можа, дзе-небудзь ляжыць i труп? Давайце паходзiм! Пашукаем яго разам! Мо ў гэтай шафе? Усяляк бывае!

Ён расчынiў створкi шафы, i Мэгрэ ўбачыў мноства сукенак, акуратна развешаных на вешалках.

- Можа, тут? Гэта абутак Элiз. Яна, як бачыце, не ведае ў iм нi лiку, нi меры. Прашу ў будуар...

У рэплiках яго ўсё болей i болей адчувалася з'едлiвая насмешка.

- Цi не праз гэтыя дзверы? Праўда, яны забiты наглуха з таго часу, як памерла маман. Але ў пакой можна трапiць i з калiдора. Хадзем. Ну хадзем жа! Прашу вас!..

Цэлых паўгадзiны цягнуўся гэты кашмар. Мэгрэ не заставалася нiчога iншага, як падпарадкавацца. Рышар лiтаральна загадваў яму. А прысутнасць старога Жандро-Бальтазара, якi хадзiў за iмi след у след, у сваiм цылiндры, з палярынай на плячах i трысцiнай з залатой булдавешкай у руцэ, надавала iх блуканню па асабняку нешта тэатральна-жахлiвае.

- Ну што вы! Яшчэ рана ўнiз. Вы забылiся, што над намi ёсць яшчэ адзiн паверх, мансардны, дзе начуе прыслуга.

Лямпачкi ў калiдоры без абажураў. Пакатая столь. Рышар стукае ў дзверы.

- Адчынiце, Жэрмена. Ды адчынiце ж! Не мае значэння, што вы ў кашулi. Гэта палiцыя.

Пышная дзяўчына з заспаным тварам, пах вiна, скамечаная пасцель, на туалетным столiку грэбень са злямцаванымi валасамi.

- Вы чулi стрэл?

- Што?!

- Калi вы леглi спаць?

- Я паднялася сюды ў дзесяць.

- I вы нiчога не чулi?

Пытаннi задае Рышар.

- Пайшлi ў пакой!.. Адчынiце, Мары... Ды нiчога, малышка, гэта не мае значэння.

Шаснаццацiгадовае дзяўчо ў накiнутым паверх кашулi зялёным палiто дрыжыць усiм целам.

- Вы чулi стрэл?

Яна з непрытоеным жахам глядзiць на Рышара i Мэгрэ.

- Вы даўно спiце?

- Не ведаю.

- Вы чулi што-небудзь?

- Не. У чым справа? Што здарылася?

- У вас ёсць пытаннi, месье Мэгрэ?

- Я хацеў бы запытацца ў яе, адкуль яна родам.

- Адкуль вы родам, Мары?

- З Ансеваля.

- А Жэрмена?

- Таксама з Ансеваля.

- А Луi?

- З Ансеваля, месье Мэгрэ, - адказвае Рышар, не тоячы насмешкi. - Я бачу, вам невядома, што ўладальнiкi замкаў звычайна набiраюць слуг са сваiх маёнткаў.

- Што тут?

- Пакой мадам Луi.

- Муж яе таксама тут спiць?

- Ён спiць унiзе, у швейцарскай.

Мадам Луi доўга не адчыняе. Маленькая, чарнавалосая i смуглая, залiшне поўная жанчына з недаверлiвымi вачыма.

- Вы яшчэ доўга будзеце чынiць гэты гармiдар? Дзе Луi?

- Унiзе. Скажыце, вы чулi стрэл?

Яна амаль выстаўляе iх за дзверы, голасна выказваючы сваё абурэнне. А Рышар усё адчыняе i адчыняе дзверы ў пустыя пакоi, каморы, мансарду. Не пазбавiў ён Мэгрэ i ад вышак, потым прымусiў спусцiцца на другi паверх i агледзець апартаменты бацькi i сына.

- Цяпер гасцiная. Хадзем, хадзем! Абавязкова! Для мяне гэта вельмi важна.

Рышар уключыў святло, i вялiкая крышталёвая люстра зазiхацела, абазвалася мiлагучным звонам.

- Прашу вас. Што, нiякiх трупаў? Нiякiх параненых? Вы ўсё агледзелi? Не жадаеце спусцiцца ў склеп? Заўважце, зараз чвэрць чацвёртай.

Ён расчынiў дзверы ў пакой для слуг: Жустан Мiнар сядзеў на стуле, непадалёк ад яго, у кутку, стаяў Луi - ён вартаваў яго, як арыштанта.

- Гэта i ёсць той самы малады чалавек, якi чуў стрэл? Я проста шчаслiвы, што маю магчымасць пазнаёмiцца з такой надзвычайнай асобай. Мяркую, месье Мэгрэ, цяпер я маю падставу скласцi скаргу наконт паклёпнiцкага абвiнавачвання i спробы парушыць недатыкальнасць жытла?

- Ваша права.

- Усяго найлепшага, Луi, правядзiце гэтых месье.

Стары Жандро адкрыў рот, але нiчога не сказаў. Што да Мэгрэ, то ён яшчэ здолеў прамовiць:

- Дзякую вам.

Луi правёў iх да выхада i замкнуў за iмi цяжкiя дзверы.

Збiтыя з панталыку, збянтэжаныя, трошкi ўстрывожаныя, яны самотна спынiлiся на левым баку вулiцы Шапталь. Мэгрэ машынальна кiнуў позiрк на масляную пляму на брусчатцы, нiбыта яна насуперак усяму магла рэальна падтрымаць яго.

- Паверце, я не пiў, клянуся!

- Веру.

- I я не вар'ят.

- Само сабой...

- Як па-вашаму, гэта гiсторыя можа вам нашкодзiць? Я ж чуў сёе-тое...

Вось так Мэгрэ абнавiў той ноччу свой першы мундзiр, якi трошкi цiснуў яму пад пахамi.

Раздзел II

РЫШАР ХЛУСIЎ

Без дзесяцi дзевяць уранку ўсмешлiвая мадам Мэгрэ, ад якой хораша пахла свежасцю i духмяным мылам, рассунула на акне шторы, даючы дарогу вясёламу сонцу. Прайшло не шмат часу, як яна выйшла замуж, i яшчэ не прывыкла бачыць, як спiць гэты ўскудлачаны пышнавалосы мужчына, як уздрыгваюць кончыкi яго русявых вусоў i наморшчваецца лоб, калi на твар сядзе муха. Яна засмяялася. Яна заўжды смяялася, калi ранiцай падыходзiла да яго з кубачкам кавы ў руцэ, а ён глядзеў на яе затуманенымi сном i, як ёй здавалася, трошкi дзiцячымi вачыма.

Мадам Мэгрэ была маладзiца свежая i пухленькая як пампушка, - гэтакiх часта можна бачыць у булачнай цi за мармуровай стойкай у малочнай. Жыццярадаснасць нiколi не здраджвала ёй, i Мэгрэ мог на цэлыя днi пакiдаць яе адну ў iх маленькай кватэры на бульвары Рышар-Ленуар, не баючыся, што ёй хоць на хвiлiну стане сумна.

- Пра што ты думаеш, Жуль?

У той час яна яшчэ не называла яго Мэгрэ, але i тады ўжо яна поўнiлася да яго той глыбокай прыроднай павагай, якую адчувала да свайго бацькi i, несумненна, перанесла б i на свайго сына, калi б ён з'явiўся ў яе.

- Я думаю...

I ён працытаваў ёй радкi, якiя прыйшлi яму на памяць у той момант, калi ён расплюшчыў вочы пасля толькi двухгадзiннага сну. Гэта была цытата з правiл унутранага распарадку палiцыi:

"Службоўцы Вышукной палiцыi абавязаны ўвесь свой час аддаваць службе.

Любое распачатае следства цi назiранне павiнна быць праведзена ў самы сцiслы тэрмiн, i ў гэтыя гадзiны цi днi службоўцу не можа быць гарантаваны адпачынак".

Ён пакiнуў камiсарыят а шостай ранiцы, калi на змену яму прыйшоў сакратар-асiстэнт Альбер Люс. На дварэ паветра было такое свежае, вулiцы Парыжа поўнiлiся такой зялёнай сакавiтасцю, што ён зрабiў ладны круг, каб прайсцiся па Цэнтральнаму рынку, падыхаць водарам вясковай гароднiны i садавiны.

Не адзiн Мэгрэ не спаў у гэту ноч. Вiзiт замежнага правiцеля быў разлiчаны ўсяго на тры днi, але палiцэйскiя службы, асаблiва тыя, што вялi нагляд за кватарантамi мэбляваных пакояў, вакзаламi, чужаземцамi, дробнымi правапарушальнiкамi, не мелi спакою ўжо шмат тыдняў падрад. I ўжо знемагалi ад стомы.

Улады не давалi дыхнуць нi жыхарам, нi палiцэйскiм камiсарыятам. Маршруты сустрэчы i праводзiн манарха сурова, да секунд разлiчаныя загадзя, не закраналi квартал Сэн-Жорж, i незанятыя людзi былi пасланы ў распараджэнне камiсарыята квартала Гранд-Опера.

Адны анархiсты здольны былi пазбавiць палiцыю сну. А тут жа яшчэ i ўсялякiя "псiхi", каго падобныя ўрачыстасцi заўсёды выводзяць з раўнавагi, зладзеi-кiшэннiкi i нячыстыя на руку прастытуткi, якiя бурна аддавалiся радасцям з правiнцыяламi, прывабленымi парадам.

- Гэта кава ад "Бальтазара"? - запытаўся Мэгрэ ў жонкi.

- Чаму ты пытаешся? Яна табе не падабаецца?

- Проста хачу ведаць, чаму ты купляеш менавiта гэту каву, а не iншую. Хiба яна найлепшая?

- Ва ўсякiм выпадку - не найгоршая, да таго ж - i з карцiнкамi.

Ён зусiм забыўся пра альбом, у якi жонка старанна ўклейвала карцiнкi, схаваныя ў кожным пачку кавы. На карцiнках былi намаляваны кветкi з усяго свету.

- Калi назбiраць тры поўныя серыi, можна бясплатна атрымаць арэхавую спальню.

Мэгрэ прыняў душ - тады ў кватэры яшчэ не было ванны. Потым паеў супу: ён заўсёды еў суп ранiцай у сябе ў вёсцы i захаваў гэту звычку ў горадзе.

- Ты, канешне, не ведаеш, калi вернешся?

- "...у гэтыя гадзiны цi днi службоўцу не можа быць гарантаваны адпачынак", - з усмешкай сказаў ён.

Мадам Мэгрэ вельмi добра ведала свайго мужа. На яе галаве ўжо красаваўся капялюшык. Яна любiла праводзiць мужа на работу, быццам дзiцё ў школу, але да самага камiсарыята не даходзiла, бо ён бы адчуваў сябе няёмка пры сустрэчы з якiм-небудзь сваiм калегам.

Роўна а дзесятай на вулiцы Лярошфуко спыняўся кабрыялет камiсара, запрэжаны няўрымсным стаеннiкам, i фурман забiраў лейцы з рук гаспадара. Максiм Лё Брэ быў, мусiць, адзiны палiцэйскi камiсар ва ўсiм Парыжы, якi меў уласны экiпаж i жыў у Мансо ў адным з новых гмахаў па бульвары Курсэль.

Перш чым з такiм форсам з'явiцца ў камiсарыяце, ён паспяваў адведаць клуб Гоша, пафехтаваць там, паплаваць у басейне i пабываць у масажыста.

Рапарт Мэгрэ ўжо ляжаў на стале камiсара, i Мэгрэ думаў пра гэта з глухой трывогай. Гэта быў ягоны першы рапарт. Ён усю ноч да дня старанна працаваў над iм, сiлячыся нiчога не ўпусцiць з зусiм яшчэ свежых у памяцi тэарэтычных выкладак.

Пасля падзей на вулiцы Шапталь флейтыст Жустэн Мiнар так i не пакiнуў Мэгрэ, правёў яго назад да самага камiсарыята. Яны спынiлiся ля ўвахода.

- Вы жанаты? - спытаў Мэгрэ.

- Жанаты.

- Жонка, напэўна, непакоiцца.

- Гэта не мае значэння.

I Жустэн зайшоў у камiсарыят. Мэгрэ занатаваў паказаннi музыканта, даў яму падпiсаць. Аднак флейтыст усё не iшоў дадому.

- Жонка ўчынiць вам скандал.

- Гэта не мае значэння, - з мяккай упартасцю паўтарыў Жустэн.

Чаму Мэгрэ думаў цяпер пра гэта? Ён амаль сiлай справадзiў яго на золку. Развiтваючыся, флейтыст нясмела i разам з тым настойлiва запытаўся:

- Вы дазволiце мне прыйсцi пабачыцца з вамi?

Ён падаў скаргу на дварэцкага Луi, у якой рашуча настойваў на ўмяшаннi палiцыi. Усе гэтыя паперы, прыведзеныя ў бездакорны парадак, ляжалi цяпер на стале камiсара, паверх штодзённых, менш значных рапартаў.

Рэдка хто бачыў, як прыходзiў Максiм Лё Брэ, таму што iшоў ён бакавым калiдорам i трапляў проста ў свой кабiнет, але прыход яго быў чуцён, i на гэты раз у Мэгрэ ёкнула сэрца.

На лаве ўжо месцiлася з тузiн звычайных клiентаў, у большасцi бедных людзей, галоты; ён па чарзе выклiкаў кожнага, выдаваў даведку аб месцы жыхарства цi аб маёмасным становiшчы, рэгiстраваў згубленыя цi знойдзеныя рэчы, адпраўляў у камеру падабраных на бульварах жабракоў цi гандляроў забароненымi таварамi.

Пад насценным гадзiннiкам у чорным футарале цьмяна паблiскваў каўпак электрычнага званка, i калi гэты званок зазвiнiць...

Мэгрэ прыкiнуў, што спатрэбiцца хвiлiн дванаццаць, каб прачытаць ягоны рапарт i паказаннi сведкi Мiнара. Мiнула дваццаць хвiлiн, а выклiку ўсё не было, i толькi лёгкае шчоўканне званка пасведчыла, што шэф прасiў злучыць яго з некiм па тэлефоне.

Абабiтыя дзверы аддзялялi кабiнет Лё Брэ ад залы камiсарыята. Яны заглушалi нават самыя гучныя галасы.

Цi не з Рышарам Жандро, сваiм частым сатрапезнiкам, перагаворваўся па тэлефоне Лё Брэ?

Званка не было. Раптам дзверы прыадчынiлiся.

- Мэгрэ!

"Добрая прыкмета? Цi кепская?"

- Зайдзiце, дружа.

Перш чым сесцi за стол, камiсар, пыхкаючы цыгарэтай, некалькi разоў абышоў пакой. Нарэшце ён паклаў руку на папку з паперамi, памаўчаў, нiбы падбiраючы словы, уздыхнуў:

- Я прачытаў вашы цыдулкi.

- Слухаю, месье камiсар.

- Вы зрабiлi так, як былi абавязаны зрабiць. Ваш рапарт вельмi талковы, вельмi скрупулёзны.

- Дзякую, месье камiсар.

- У iм нават пра мяне iдзе гаворка.

Ён жэстам спынiў Мэгрэ, якi памкнуўся запярэчыць.

- Гэта зусiм не папрок, наадварот.

- Я стараўся як мага дакладней запiсаць усё бачанае i пачутае.

- I вы мелi магчымасць агледзець увесь дом?

- Мяне вадзiлi з пакоя ў пакой.

- I вы маглi ўпэўнiцца, што нiчога надзвычайнага не аказалася?

- У пакоi, азначаным Жустэнам Мiнарам, цюлевая фiранка была прышчэмлена рамай, як быццам той, хто зачыняў акно, вельмi спяшаўся.

- Але гэта магло быць зроблена невядома калi, цi ж не так? Дзе доказ, што фiранка прышчэмлена толькi што, а не шмат дзён назад?

- Бацька, месье Фелiсьен Жандро-Бальтазар, як мне падалося, вельмi ўсхваляваўся, калi ўбачыў мяне ў доме.

- Вы напiсалi - "перапалохаўся".

- Такое маё ўражанне.

- Я асабiста ведаю Жандро, мы некалькi разоў на тыдзень сустракаемся з iм у клубе.

- Я ведаю гэта, месье камiсар.

Камiсара - сiмпатычнага, пародзiстага мужчыну - можна было бачыць на ўсiх свецкiх прыёмах, таму што ён быў жанаты на адной з самых заможных спадкаемнiц Парыжа. Аднак, нягледзячы на свой вобраз жыцця, ён усё ж прымушаў сябе настойлiва працаваць. Павекi яго ўкрывала тонкая сетка зморшчынак, ля вачэй вырысоўвалiся глыбокiя "гусiныя лапкi". Вiдаць, гэтай ноччу, як, зрэшты, i большасцю папярэднiх, ён спаў не даўжэй за Мэгрэ.

- Паклiчце да мяне Бесана.

Бесан быў той адзiны iнспектар, якога пакiнулi ў камiсарыяце на час манаршага вiзiту.

- У мяне ёсць для вас адна работка, Бесан.

Ён вырваў з блакнота лiсток, запiсаў на iм прозвiшча i адрас флейтыста Жустэна Мiнара.

- Збярыце, калi ласка, усе звесткi пра гэтага чалавека, месье. I чым хутчэй, тым лепей.

Бесан зiрнуў на адрас, узрадаваўся, што працаваць давядзецца ў самiм Парыжы, i паабяцаў:

- Будзе зроблена, шэф.

Застаўшыся сам-насам з Мэгрэ, камiсар ледзь прыкметна ўсмiхнуўся i прамовiў:

- Вось так. Лiчу, што гэта адзiнае, што трэба зрабiць перш за ўсё.

* * *

Седзячы за сваiм чорным сталом, Мэгрэ з невядомай яму дагэтуль раздражнёнасцю разбiраў зашмальцаваныя паперы, выслухоўваў скаргi канс'ержаў i тлумачэннi вулiчных гандляроў.

Самыя крайнiя рашэннi прыходзiлi яму ў галаву: напрыклад, неадкладна падаць у адстаўку. Выходзiць, усё, што камiсар, на яго думку, у сiле зрабiць гэта сабраць звесткi аб флейтысце! Дык чаму б ужо i не арыштаваць яго дый не адлупцаваць заадно?!

Мэгрэ таксама мог бы пазванiць вышэйшаму начальству альбо нават пайсцi да яго на прыём. Ён быў асабiста знаёмы з Ксаўе Гiшарам, шэфам Вышукной палiцыi. Ксаўе Гiшар даволi часта праводзiў свой адпачынак непадалёку ад iх вёскi ў Алье i колiсь сябраваў з бацькам Мэгрэ.

Ён не тое што памагаў Мэгрэ, але непрыкметна ўвесь час сачыў за iм здалёку, цi, дакладней, зверху, i, вiдаць, менавiта пры яго садзейнiчаннi вось ужо чатыры гады Мэгрэ пастаянна пераводзiлi з адной работы на другую, каб ён на ўласным вопыце пазнаёмiўся з усiмi спружынамi палiцэйскай службы.

"Мiнар не вар'ят. I не быў п'яны. Ён сваiмi вачыма бачыў, як расчынiлася акно. I чуў стрэл. I я сам выдатна бачыў масляныя плямы на брусчатцы". Ён абурана выкажа ўсё гэта. I запатрабуе... Нечакана яго асянiла думка. Ён выйшаў з пакою, спусцiўся па сходках з трох прыступак унiз i апынуўся ў дзяжурцы, дзе палiцэйскiя рэзалiся ў карты.

- Скажыце, брыгадзiр, ужо ўсе паставыя, якiя дзяжурылi сёння ноччу, паздавалi рапарты?

- Не, не ўсе.

- Мне б хацелася, каб вы задалi iм адно пытанне. Я хацеў бы ведаць, цi не прыкмецiў хто-небудзь з вашых памiж апоўначчу i дзвюма гадзiнамi ночы аўтамабiль маркi "дыён-бутон" у нашым квартале. Нам невядома: апрача шафёра, быў яшчэ хто-небудзь у машыне цi не?

Абыдземся без камiсара! "Усялякае распачатае следства цi назiранне..."

Ён выдатна ведаў тэорыю. Бальтазар гэта цi не Бальтазар, а следства вядзе ён.

Гадзiне а дванаццатай яго апанавала дрымота, але яго чарга iсцi на полудзень яшчэ не падышла. Павекi злiпалiся. Часам ён нават па два разы задаваў адно i тое ж пытанне сваiм клiентам.

З'явiўся Бесан. Водар абсенту зыходзiў ад яго вусоў i нагадваў пра прахалоду "бiстро" цi пра мяккае асвятленне ўтульнай тэрасы якой-небудзь кавярнi на Вялiкiх Бульварах.

- Шэф яшчэ тут?

Камiсара на месцы ўжо не аказалася, i Бесан сеў за стол, каб скласцi пiсьмовы рапарт.

- Няшчасны чалавек! - уздыхнуў ён.

- Хто?

- Музыкант.

I Бесан, свежы, ружовашчокi здаравячок, працягваў:

- Па-першае, ён сухотнiк. Аднаго гэтага аж занадта. Вось ужо два гады, як яго намагаюцца адправiць у горы, але ён i слухаць не хоча.

У бок плошчы Сэн-Жорж галопам праскакалi конi. Ранiцай на плошчы Iнвалiдаў адбыўся парад, i цяпер вайсковыя часцi вярталiся ў казармы. У горадзе ўсё яшчэ панавала ўзбуджанасць, усюды, куды нi глянь, калыхалiся сцягi, разгульвалi ваенныя ў параднай форме, грымелi аркестры, стракаты натоўп спяшаўся да Елiсейскага палаца, дзе давалася афiцыйнае снеданне.

- Жывуць яны ў двухпакаёвай кватэры, вокнамi ў двор. Шосты паверх без лiфта.

- Вы хадзiлi да iх?

- Я перакiнуўся словам спярша з вугальшчыкам, якi жыве ў тым жа доме, пасля з канс'ержкай, яна аказалася маёй зямлячкай. I зiмой i летам кватаранты скардзяцца ёй на флейтыста, што ён дзень пры днi грае ля насцеж расчыненага акна. Канс'ержка вельмi добра адносiцца да яго. Вугальшчык таксама, хоць флейтыст i завiнавацiўся яму за вугаль. Што да ягонай кабеты...

- Вы бачылi яе?..

- Яна якраз выйшла з дому, калi я сядзеў у канс'ержкi. Мажная пышная брунетка, а вочы так i сыплюць зоркi! Кармен, дый годзе! Вечна ў халаце i ў шлёпанцах шпацыруе па навакольных крамах. Толькi i занятку ў яе, што ходзiць па гадалках. Мужа грызе без адхлання. Канс'ержка божыцца, што яна нават б'е яго. Няшчасны чалавек!..

Бесан вымучыў некалькi радкоў: складаць рапарты было яму цяжка.

- Я сеў у метро i адправiўся ў рэстарацыю "Клiшы", каб пагаварыць з начальствам флейтыста. Нiчога благога мне пра яго не сказалi. Не п'е. На работу прыходзiць заўсёды на пяць хвiлiн раней. З усiмi ветлiвы, а касiрка проста ў захапленнi ад яго.

- А дзе ён сам?

- Не ведаю. Але дома не было. Канс'ержка сказала б.

Мэгрэ выйшаў з камiсарыята i рушыў у невялiчкi бар на плошчы Сэн-Жорж з'есцi пару крутых яек ды выпiць куфаль пiва. А калi вярнуўся, на яго стале ляжала запiска ад брыгадзiра.

"Паставы Жульян заўважыў, што а палове другой ночы ля дома No 23 на вулiцы Мансар спыняўся аўтамабiль маркi "дыён-бутон". Акрамя шафёра, прыкметы якога супадаюць з вашымi, у iм нiкога не было. Машына хвiлiн дзесяць стаяла на вулiцы Мансар, потым рушыла ў напрамку вулiцы Бланш".

Пад насценным гадзiннiкам зазвiнеў званок, i Мэгрэ паспешлiва падхапiўся, расчынiў абабiтыя дзверы. Камiсар ужо вярнуўся, i Мэгрэ ўбачыў на стале раскладзеныя лiсткi свайго рапарта, спярэшчаныя чырвоным алоўкам.

- Заходзьце, калега. Сядайце.

Даволi рэдкая ласка: звычайна камiсар ахвотней дазваляў сваiм падначаленым стаяць перад iм навыцяжку.

- Вы, напэўна, увесь ранак праклiналi мяне?

Ён таксама быў у мундзiры, але яго мундзiр быў пашыты ў найлепшага краўца з Вандомскай плошчы, а жылет, як заўсёды, быў самага моднага колеру.

- Я ўважлiва перачытаў ваш рапарт. Цудоўны рапарт, дарэчы, - здаецца, я ўжо казаў вам гэта. Пагаварыў я i з Бесанам наконт вашага прыяцеля флейтыста.

Мэгрэ вырашыў дзейнiчаць напралом.

- Жандро-Бальтазары не званiлi вам?

- Званiлi, але размова адбылася зусiм не ў тым тоне, у якiм вам здаецца. Рышар Жандро трымаўся цудоўна, хоць ён злёгку i кпiў з вас i з вашай заўзятасцi! Вы, безумоўна, чакалi, што ён будзе скардзiцца? Аднак рэакцыя аказалася якраз адваротнай. Тое, што ён палiчыў вас нявопытным i гарачым, гэта, спадзяюся, не крыўдзiць вас. Менавiта пагэтаму ён i не вытрымаў, дазволiўшы сабе мiлы жарт - расчынiў перад вамi дзверы свайго дома.

Мэгрэ насупiўся. А начальнiк глядзеў на яго з хiтраватай усмешкай - з той усмешкай, якая так адметна аддзяляе ўсiх "сытых", цi, як цяпер можна сказаць, усiх "марнатраўцаў жыцця" ад рэшты шэрага люду.

- А цяпер скажыце, дарагi, што б на маiм месцы зрабiлi вы сёння ранiцай.

Мэгрэ прамаўчаў. I ён прадоўжыў:

- Запатрабавалi б ордэр на вобыск? Па-першае, на якой падставе? Хiба нам падалi скаргу? Ва ўсякiм выпадку, не на Жандро. Хiба перад намi сур'ёзнае правапарушэнне? Анiякага. Хiба маюцца параненыя цi забiтыя? Наколькi нам вядома, няма. Сёння ноччу вы самi праверылi дом ад кутка да кутка, бачылi ўсiх яго насельнiкаў, сяго-таго нават у неглiжэ. Зразумейце мяне правiльна. Можна толькi здагадвацца, што вы перадумалi за сённяшнi ранак. Я прыяцель Жандро. Часта бываю ў iх. Належу да таго ж асяроддзя, што i яны. Прызнайцеся, што вы праклiналi мяне.

- Але ёсць сведкавае паказанне i скарга Мiнара.

- Таго самага флейтыста, я помню. А палове другой гадзiны ночы ён спрабуе сiлай уварвацца ў асабняк толькi таму, што яму памроiлiся крыкi аб ратунку.

- Ён бачыў...

- Не забывайце, што ён адзiны, хто нешта бачыў. Не ўстрывожыўся анiводзiн сусед. Пастаўце сябе на месца дварэцкага, разбуджанага грукатам у дзверы.

- Прабачце! Памянёны Луi быў у фраку, нават пры гальштуку, i гэта а палове другой ночы. А ў доме, калi Мiнар пазванiў, не было нi агеньчыка.

- Ну, дапусцiм. Але заўважце: гэта ўсё той жа ваш флейтыст заяўляе, што дварэцкi быў пры поўным парадзе. Ну дапусцiм, што так яно i было. Дык хiба гэта правiннасць? Праўда, Мiнара выставiлi за дзверы занадта груба. Але як зрэагавалi б вы, калi б якi-небудзь малойчык уварваўся ў ваш дом, даказваючы, што вы забiваеце ўласную жонку?

Ён працягнуў свой залаты партсiгар Мэгрэ, якi зноў вымушаны быў нагадаць яму, што цыгарэт ён не палiць. Проста такая была ў Лё Брэ прывычка паблажлiвы жэст арыстакрата.

- Цяпер разгледзiм пытанне з чыста адмiнiстрацыйнага боку. Вы склалi рапарт, i ён павiнен будзе ўрэшце легчы на стол прэфекта палiцыi, якi вырашыць, перадаваць яго ў пракуратуру цi не. Скарга флейтыста на дварэцкага таксама рушыць па адпаведных каналах.

Мэгрэ дапытлiва паглядзеў на шэфа сярдзiтымi вачамi i зноў падумаў пра адстаўку. Ён ужо здагадваўся, пра што пойдзе гаворка далей.

- Сям'я Жандро-Бальтазараў адна з самых вiдных у Парыжы. Любая бульварная газецiнка аж падскочыць ад шчасця, калi намi будзе дапушчана хоць найдробязнейшая недалiкатнасць.

- Я зразумеў вас, - суха прамовiў Мэгрэ.

- Вы ненавiдзiце мяне, цi ж не так? Вы думаеце, што я прыкрываю гэтых людзей, таму што яны багацеi i мае сябры.

Мэгрэ памкнуўся згрэбцi са стала паперы i парваць iх на шматкi - намёк камiсара быў болей чым празрысты. Потым ён вернецца ў агульную залу i па магчымасцi цвёрдым почыркам напiша заяву аб звальненнi.

- А цяпер, мiлы мой Мэгрэ, хачу вам нешта паведамiць.

Пацешна: насмешка набывала эфектную канцоўку.

- Ранiцай, пакуль я чытаў ваш рапарт, пакуль размаўляў з вамi, штось такое ўвесь час не давала мне спакою. Штось такое турбавала i нiяк не магло ўспомнiцца. З вамi такое здараецца? Ведаеш, што павiнен - абавязкова! павiнен нешта ўспомнiць, але чым больш намагаешся, тым меней удаецца. Я адчуваў, што гэта нешта вельмi важнае, што яно нават здольна змянiць усю справу. А высветлiлася ўсё на снеданнi. У пiку сваёй звычцы, я пайшоў снедаць дадому, таму што ў нас былi госцi. I вось, глянуўшы на жонку, я адразу ўзнавiў у памяцi кончык згубленага ланцужка. Аказваецца, мяне ўсю ранiцу непакоiла адна прамоўленая ёю фраза. Але што дакладна яна сказала? Раптам, у самы разгар снедання, успомнiў. Учора, перад тым як паехаць з дому, я, як звычайна, запытаўся: "Што ты будзеш рабiць сёння вечарам?"

I жонка адказала:

- Паедзем з Элiз i Бернадэтай пiць гарбату ў Сент-Анарэ.

Бернадэта - гэта графiня д'Эсцiро. А Элiз - гэта Элiз Жандро-Бальтазар.

Ён змоўк i паглядзеў на Мэгрэ сваiмi блiскучымi вачыма.

- Вось такiя справы, калега. Мне заставалася толькi высветлiць, цi сапраўды ўчора а семнаццатай гадзiне Элiз Жандро пiла гарбату разам з маёй жонкай у адным з салонаў Пiфана. Яна была там, жонка пацвердзiла гэта. I нi разу не ўпамянула пра тое, што Элiз едзе ў Ансеваль. Вярнуўшыся сюды, я старанна перачытаў ваш рапарт.

Твар Мэгрэ праяснiўся, i ён ужо раскрыў рот, каб даць волю сваёй радасцi, але...

- Хвiлiнку! Не надта спяшайцеся. Сёння ноччу вы бачылi, што пакой Элiз Жандро быў пусты. Яе брат заявiў, што яна ў Ньеўры.

- Значыць...

- Нiчога не значыць. Рышар Жандро не пад прысягай казаў вам гэта. У вас не было нi ордэра, нi падстаў для допыту.

- Але цяпер...

- Цяпер не болей, чым учора. Вось чаму я раю вам...

Мэгрэ зусiм разгубiўся. Быццам яго палiвалi то варам, то ледзяной вадой, i ён канчаткова быў збiты з панталыку. Яму стала душна. Якое прынiжэнне: з iм абыходзiлiся, як з дзiцем!

- Дзе i як вы збiраецеся адпачываць?

Пытанне было такое недарэчнае, што Мэгрэ праз сiлу сказаў, як выдавiўшы з сябе:

- Не.

- Наколькi мне вядома, чыноўнiкi маюць звычку загадзя рыхтавацца да адпускоў. Аднак, калi жадаеце, можаце ўзяць водпуск ужо цяпер, з сённяшняга дня. Я нават спадзяюся, што гэта ў нейкай ступенi супакоiць мае сумненнi. Тым болей, калi ў вас няма намеру пакiдаць Парыж. Палiцэйскi ў водпуску - ужо не палiцэйскi, ён можа дазволiць сабе такiя ўчынкi, за якiя адмiнiстрацыя не нясе адказнасцi.

Зноў надзея. Але Мэгрэ ўсё яшчэ баяўся верыць. Чакаў ад камiсара новага каленца.

- Спадзяюся, канешне, што скарга на вас ўсё ж не паступiць. Калi ж у вас узнiкне часам неабходнасць нешта паведамiць мне цi проста параiцца, званiце на бульвар Курсэль. Нумар майго тэлефона знойдзеце ў тэлефонным даведнiку.

Мэгрэ зноў памкнуўся штось сказаць - на гэты раз каб падзякаваць, але камiсар ужо злёгку падштурхоўваў яго да дзвярэй. I раптам, нiбыта ўспомнiўшы нешта зусiм дробязнае, прамовiў:

- Дарэчы, вось ужо шэсць цi сем гадоў, як Фелiсьен Жандро-бацька знаходзiцца пад сямейнай апекай, нiбы юны ветрагон. З таго часу як памерла мацi, усе справы фактычна вядзе Рышар. Як здароўе вашай жонкi? Трошкi прывыкае да Парыжа, да сваёй новай кватэры?

Жылiстая рука шэфа пацiснула руку Мэгрэ, i ён апынуўся за абабiтымi дзвярыма. Усё яшчэ разгублены i прыгнечаны, ён машынальна падаўся да свайго стала, i раптам яго позiрк спынiўся на адной з постацей на лаве па той бок бар'ера.

Там сядзеў флейтыст Жустэн. У чорным, але на гэты раз ужо не ў вячэрнiм, фраку i без плашча, ён пакорлiва чакаў сваёй чаргi, прымасцiўшыся памiж нейкiм бадзягам i таўстухай у зялёнай шалi, якая кармiла грудзьмi немаўля.

Музыкант глянуў на Мэгрэ, нiбыта пытаючыся дазволу падысцi да бар'ера. Мэгрэ прывiтальна кiўнуў яму, сабраў паперы i перадаў справы аднаму з калег.

- Iду ў водпуск!

- У водпуск?! У красавiку, ды яшчэ калi ў нас на шыi яго вялiкасць?!

- Уявi сабе, водпуск!

Тады другi саслужывец, ведаючы, шго Мэгрэ нядаўна ажанiўся, запытаў:

- Што, дзiця?

- Не.

- Захварэў?

- Не.

Гэта ўжо збiвала з тропу, i саслужывец недаўменна пакруцiў галавой:

- Ну што ж. Справа твая. Прыемнага адпачынку! Шанцуе ж людзям!

Мэгрэ ўзяў свой кацялок, надзеў манжэты - ён скiдаў iх, прыходзячы на работу, - выйшаў за барь'ер, якi аддзяляў службоўцаў ад наведвальнiкаў. Жустэн Мiнар таксама падняўся i вельмi натуральна моўчкi рушыў следам.

Цi не задала яму чосу зласлiвая жонка, пра якую расказваў Бесан? Як бы там нi было, н быў тут. Светлавалосы, шчуплы, з румянымi скуламi i блакiтнымi вачыма, ён не адставаў ад Мэгрэ, як прыблудны цюцька ад выпадковага прахожага.

Вулiцы былi залiты сонцам, над вокнамi развявалiся сцягi. Здавалася, аж паветра трымцiць ад наярвання труб i пошчаку барабанаў. Людзi iшлi саяточна прыўзнятыя i вясёлыя, i ад таго, што то тут, то там на вочы траплялiся ваенныя, мiжволi i цывiльныя падцягвалiся i распраўлялi плечы.

Калi Мiнар нарэшце асмелiўся параўняцца з Мэгрэ, ён спагадлiва запытаў:

- Вас звольнiлi?

Ён, мабыць, лiчыў, што палiцэйскага чыноўнiка звольнiць гэтак жа проста, як флейтыста з аркестра, i яму было невыносна ад думкi, што гэта здарылася па яго вiне.

- Не звольнiлi. Мне далi водпуск.

- Вось як!

Гэта "вось як!" вырвалася вельмi ўзрушана. У iм гучала занепакоенасць i прытоены папрок.

- Яны палiчылi за лепшае часова адхiлiць вас ад спраў, так? Выходзiць, яны намераны ўсё замяць? А як жа мая скарга?

Голас яго загучаў сушэй.

- Прынамсi, хоць маю скаргу яны не пакладуць пад сукно? Хачу адразу ж папярэдзiць вас, што гэтага я не дапушчу.

- Скарга разбiраецца ва ўстаноўленым парадку.

- Выдатна! Тым болей што ў мяне ёсць для вас сякiя-такiя навiны. Ва ўсякiм разе, адна...

Яны ўжо дайшлi да правiнцыяльна-цiхай плошчы Сэн-Жорж з невялiчкiм "бiстро", дзе вечна пахла белым вiном. Мэгрэ прывычна штурхнуў уваходныя дзверы. У гэтыя гадзiны пасля полудня ў паветры i сапраўды, здавалася, веяла адпачынкам. Цынкавая стойка была надраена да бляску, а налiтае ў чаркi вiно аж прамянiлася зеленаватымi водблiскамi, наганяючы смагу.

- Вы сказалi, што бачылi ў доме Жандро дзвюх пакаёвак. Я правiльна зразумеў вас?

- Жэрмену i Мары, - без запiнкi пацвердзiў Мэгрэ. - Не лiчачы мадам Луi, кухаркi.

- Дык вось: пакаёўка была толькi адна!

Вочы музыканта свяцiлiся дзiцячай радасцю, i сам ён, як нiколi, нагадваў цяпер вернага сабачку, якi прынёс палачку свайму гаспадару.

- Я размаўляў з малочнiцай, якая носiць малако ў асабняк Жандро. Яе крамка на вулiцы Фантэн, на рагу, якраз побач з тытунёвай крамкай.

Мэгрэ, трошкi збянтэжаны, са здзiўленнем глядзеў на флейтыста i ўсё не мог пазбавiцца ад чуткi пра лупцоўкi, якiя ўсчыняла яму яго Кармэн.

- Старэйшая пакаёўка, Жэрмена, ад суботы ва Ўазе, у сваёй цяжарнай сястры... Дык вось, днём я звычайна вольны, вы разумееце?..

- А як ваша жонка?

- Гэта не мае значэння, - прамовiў ён даволi абыякава. - Я падумаў, што калi вы маеце намер прадаўжаць следства, то, можа, i я змагу быць вам карысны. Сам не ведаю, але людзi ўвогуле даволi прыязна адносяцца да мяне.

"Толькi не Кармэн!" - падумаў Мэгрэ.

- Чакайце. Сёння частую я. Так, так! I не пярэчце! Калi сам я п'ю толькi лiманад, гэта яшчэ не азначае, што я не магу пачаставаць вас чаркай вiна. А што да водпуска, то вы, спадзяюся, проста пажартавалi?

Калi Мэгрэ i прамаўчаў, то няўжо ён гэтым выдаў службовую тайну?!

- Калi гэта быў не жарт, то вы мяне проста расчаравалi б, слова гонару! Я не ведаю гаспадароў гэтага асабняка. I асабiста да iх я нiчога не маю, хоць iхнi Луi i выглядае сапраўдным бандытам з вялiкай дарогi i яны нахлусiлi вам.

Маленькая дзяўчынка ў чырвонай сукенцы прадавала зусiм свежую мiмозу, прывезеную з Нiццы, i Мэгрэ купiў некалькi галiнак для жонкi, якая ведала Лазурны бераг толькi па каляровых паштоўках з вiдам залiва Анёлаў.

- Вы толькi скажыце, што я павiнен рабiць. I, калi ласка, не бойцеся, што я стану назаляць вам! Я прывык маўчаць!

Флейтыст умольна глядзеў на Мэгрэ. Яму так карцела прапанаваць сакратару яшчэ чарачку, - а можа, i ўдасца ўгаварыць яго! - але ён не пасмеў.

- У сходных дамах хапае ўсялякай дрэнi. Але ж ад людзей нiчога не ўтоiш. Прыслуга, звычайна, любiць памянташыць языком, дый пастаўшчыкi шмат што ведаюць.

Машынальна, не ўсведамляючы, што ён, па сутнасцi, змацоўвае свой саюз з флейтыстам, Мэгрэ прамармытаў:

- Аказваецца, мадэмуазель Жандро не ў Ансевалi, як сцвярджаў яе брат.

- А дзе ж яна?

- Раз пакаёўка Жэрмена паехала ў вёску, то, вiдавочна, замест яе мне паказалi ў пакоi Жэрмены напаўраздзетую Элiз Жандро.

Гэтая новая акалiчнасць прыводзiла Мэгрэ ў замяшанне. Яго юнацтва прайшло пад дахам замка, упраўляючым якога быў ягоны бацька. У iм мiжволi ўкаранiлася павага да слынных, да багатых. Самае цiкавае, што i флейтыст падзяляў яго няёмкасць, даволi доўга маўчаў, апусцiўшы вочы ў шклянку з лiманадам.

- Вы думаеце? - нарэшце, усхваляваны, запытаўся ён.

- Ва ўсякiм выпадку, у пакоi служанкi была нейкая таўстушка, ад якой пахла вiном.

I гэта таксама было няёмка прыгадваць, як быццам ад заможных спадкаемнiц, чые прозвiшчы вялiкiмi лiтарамi красуюцца на сценах метро, не можа патыхаць вiном, як ад вясковых дзевак.

Абодва, Мэгрэ i Жустэн, замоўклi i, седзячы са сваiмi чаркамi, удыхаючы водар мiмозы, белага вiна i сiтро, адчуваючы патылiцамi ласкавае цяпло сонечных промняў, задумалiся кожны пра сваё. I Мэгрэ ажно ўздрыгнуў, калi голас яго таварыша вярнуў яго да рэчаiснасцi:

- Дык што ж будзем рабiць?

Раздзел III

ПАЧОСТКА ТАТУЛI ПАМЭЛЯ

"Iнспектарам рэкамендуецца мець фрак, смокiнг i пiнжак, без чаго доступ у пэўныя свецкiя колы будзе ўскладнёны".

Нiводная з iнструкцый яшчэ не выветрылася з памяцi Мэгрэ. Але гэтыя iнструкцыi былi складзены, вiдаць, вялiкiм аптымiстам. Ва ўсякiм разе, слова "пэўныя" варта было акрэслiць болей дакладна.

Напярэдаднi вечарам Мэгрэ прымерваў свой фрак з намерам заўтра ж пранiкнуць у тое асяроддзе, дзе бывалi Жандро: хоць бы ў клуб Гоша, да прыкладу, альбо ў клуб Гаўсмана, але хапiла i аднюсенькай заўвагi жонкi, каб вярнуць яму здольнасць зноў разважаць цвяроза.

- Ну i прыгажунчык ты, Жуль! - усклiкнула яна, гледзячы, як ён любуецца сабой у люстры.

Яна i не думала кпiць з яго. Наадварот, жонка, несумненна, была зусiм шчырая. Аднак у тым, як яна вымавiла гэтыя словы, ва ўсмешцы яе было нешта такое, што насцярожыла яго i дазволiла недвухсэнсоўна зразумець, што яму не варта i спрабаваць выдаваць сябе за юнага ветрагона.

На плошчы Бастылii iгралi вячэрнюю зару. Мэгрэ стаяў ля расчыненага акна ўзбоч жонкi, спакойна перагаворваўся з ёю, але чым болей ядранела, тым меней упэўненасцi заставалася ў iм.

- Разумееш, калi мне ўдасца давесцi справу да канца, то я амаль напэўна траплю на Набярэжную Арфеўр. А калi ўжо траплю туды...

Пра што большае ён мог яшчэ марыць? Трапiць у Вышукную палiцыю, ды яшчэ ў славутую апергрупу шэфа, як тады называлася група па расследаванню забойства!..

А для гэтага дастаткова было з поспехам завяршыць распачатае iм следства iнакш кажучы, не прыцягваючы ўвагi, раскрыць глыбока захаваную тайну багатага асабняка на вулiцы Шапталь.

Спаў ён неспакойна, а калi ў шэсць гадзiн ранiцы падняўся, яшчэ адно з настаўленняў прымусiла яго з iронiяй прыгадаць свой падручнiк.

"Кепкi, шыйнай хусцiнкi, ношанага пiнжака, як праверана практыкай, зусiм дастаткова для маскiроўкi".

На гэты раз, калi ён аглядаў сябе ў люстэрку, мадам Мэгрэ i не думала смяяцца:

- З наступнай палучкi трэба будзе купiць табе гарнiтур, - з пяшчотай сказала яна.

Якая тонкая хiтрасць! Гэта азначала толькi адно: што яго стары пiнжак выглядаў не лепей, чым тое, што iменавалася яго так званым парадным гарнiтурам. Iнакш кажучы, яму не было анiякай патрэбы ў маскiроўцы.

I ён толькi надзеў манiшку, завязаў гальштук i прыхапiў кацялок.

Надвор'е стаяла цудоўнае, як па наўмыснаму заказу дзеля каранаванай асобы, якую сёння павязуць у Версаль. Сотнi парыжан ужо рушылi да каралеўскай рэзiдэнцыi, дзе да вечара ўсе лаўкi вакол палаца будуць закiданы бруднай паперай i парожнiмi пляшкамi.

Жустэн Мiнар павiнен быў цягнiком адправiцца ў Канфлан на пошукi славутай Жэрмены, пакаёўкi Жандро.

- Калi яна толькi трапiць у мае рукi, - сказаў ён з мяккасцю, якая заўсёды абяззбройвала, - я ўпэўнены, што яна мне ўсё раскажа. Я i сам не ведаю, у чым тут справа, але людзi заўсёды ахвотна дзеляцца са мной сваiмi тайнамi.

Не пазней сямi гадзiн ранку Мэгрэ, калi можна так сказаць, узяў пад сваю ўладу вулiцу Шапталь. I ён мысленна павiншаваў сябе, што не надзеў кепку, бо першым, каго ён сустрэў, аказаўся супрацоўнiк з камiсарыята, i той прывiтаў Мэгрэ, назваўшы яго па iменi.

Ёсць вулiцы, дзе вечна людна, дзе на кожным кроку крамы, кавярнi - там лёгка займацца сочкай. Але вулiца Шапталь, кароткая i шырокая, без нiводнай крамы i амаль заўсёды бязлюдная не адносiлася да iх лiку.

Усе шторы ў асабняку Жандро-Бальтазараў былi апушчаны. Мэгрэ пастаяў спачатку на адным рагу вулiцы, потым перайшоў на другi. Ён пачуваў сябе даволi няёмка, i першая ж служанка, што выйшла па малако на вулiцу Фантэн, як яму здалося, змерыла яго падазроным позiркам i прыспешыла крок.

Настаў самы нязручны для яго час дня. Сонца свяцiла ўжо ярка, але было яшчэ халаднавата, а ён, выходзячы з дому, не апрануў плашч. На тратуарах - каб жывая душа. Толькi а палове восьмай адчынiлася тытунёвая крамка на рагу, i Мэгрэ выпiў там шклянку такой кепскай кавы, што яго ледзь не званiтавала.

Прайшла яшчэ адна служанка з малочным бiтонам, затым другая. Мэгрэ здавалася, што яны толькi-толькi ўсталi з пасцелi i нават не паспелi ўмыцца. То тут, то там сталi расчыняцца аканiцы, жанчыны ў папiльётках выглядвалi з акон i ўсе, як адна, дапытлiва азiралi яго. А ў Жандро па-ранейшаму панавала мёртвая цiшыня, i толькi ў восем з чвэрцю з вулiцы Нотр-Дам-дэ-Лярэт з'явiўся шафёр у бездакорна пашытай чорнай куртцы i пазванiў ля брамы.

На шчасце, якраз адчынiўся бар "Стары Кальвадос" - адзiная мясцiнка, дзе можна было схавацца ад староннiх вачэй. Бар гэты знаходзiўся на рагу вулiцы Энэр, трошкi ў баку ад асабняка Жандро. Мэгрэ паспешлiва пераступiў парог "Старога Кальвадоса".

Луi ў паласатым жылеце адчынiў браму, перакiнуўся некалькiмi словамi з шафёрам. Брама заставалася расчыненай, праз яе вiдзён быў залiты сонцам двор, зялёныя газоны i гараж, а па цокату капытоў можна было здагадацца, што тут жа размешчана i стайня.

- Жадаеце перакусiць?

Мэгрэ ўздрыгнуў. На яго спакойна глядзеў тоўсты, чырвоны як рак мужчына з маленечкiмi вочкамi.

- Як вы глядзiце на порцыю каўбасы i куфаль сiдру? Лепей не прыдумаеш, каб замарыць чарвячка.

Так пачаўся гэты дзень, i сходных яму яшчэ нямала перападзе ў жыццi Мэгрэ, але гэты ўрэзаўся ў яго памяць, як нейкi кашмарны сон.

Ужо сам прытулак быў даволi незвычайны. На гэтай вулiцы, дзе размясцiлiся прыватныя асабнякi i даходныя дамы, "Стары Кальвадос" быў падобны на правiнцыяльны шынок, якi забылiся знесцi, калi Парыж разросся, захапiў i гэту частку прыгарада. Будыначак быў нiзкi, вузкi. Адна прыступка ўнiз прыводзiла ў даволi цёмны, досыць такi халаднаваты паўпадвальчык з алавянай, да бляску надраенай стойкай. Да пляшак, якiя стаялi на ёй, здавалася, стагоддзi нiхто не датыкаўся.

Пах таксама быў непаўторны. Iшоў ён, вiдаць, з люка ў падлозе, якi вёў у склеп.

Адтуль кiсла патыхала сiдрам i кальвадосам, старымi бочкамi i цвiллю, а да гэтага букета прымешваўся яшчэ i кухонны чад. У глыбiнi памяшкання мелася вiнтавая лесвiца, якая вяла наверх, i ўсё разам узятае чамусьцi выглядала, як тэатральная дэкарацыя, а гаспадар - камлюкаваты i каратканогi, з упартым iлбом i маленькiмi блiскучымi вочкамi - сноўдаўся туды-сюды, як акцёр.

Хiба Мэгрэ мог адмовiцца ад прапановы гаспадара? Праўда, зранку яму яшчэ нiколi не даводзiлася пiць сiдр. Гэта была яго першая практыка, i ён са здзiўленнем адчуў, як прыемная цеплыня разлiлася ў грудзях.

- Таварыша чакаю! - абвясцiў ён, адчуваючы патрэбу хоць нешта сказаць.

- А мне што! - адрэзаў гаспадар, пацепваючы шырознымi плячыма, i Мэгрэ стала ясна: ён не верыць нiводнаму яго слову. Ды i ў позiрку яго таiлася такая хiтрынка, што Мэгрэ хацелася скрозь зямлю правалiцца.

Гаспадар таксама снедаў за прылаўкам, запiваючы тоўстыя скрылi каўбасы сiдрам, i праз чвэрць гадзiны ягоны жбаночак, напоўнены з бочкi ў склепе, быў апарожнены.

А па двары Жандро няспешна пахаджваў шафёр. Скiнуўшы куртку, ён мыў са шланга аўтамабiль, ад якога вiднелiся толькi пярэднiя колы. Але гэта быў не "дыён-бутон", а чорны лiмузiн з вялiкiмi меднымi фарамi.

На вулiцы зрэдку паяўлялiся прахожыя: спяшалiся да метро чыноўнiкi, да крам па вулiцы Фантэн праставалi служанкi або гаспадынi.

Нiхто не заходзiў у "Стары Кальвадос". Тым часам на вiнтавой лесвiцы паказалiся ногi ў чырвоных пантофлях, потым узнiкла кудлатая мадам, якая моўчкi, не сказаўшы нi слова, знiкла на кухнi.

"Палiцэйскi, якому даручана сочка, ужо не належыць сам сабе; яго паводзiны фактычна абумоўлiваюцца ўчынкамi паднагляднай асобы".

У акне на другiм паверсе рассунулiся шторы - гэта быў пакой Рышара Жандро. Было роўна дзевяць гадзiн. Гаспадар "Старога Кальвадоса" сноўдаўся па пакоi з анучай у руцэ з такiм выглядам, нiбыта ён знарок робiць гэта, каб не завязваць размову з наведвальнiкам.

- Нешта познiцца мой прыяцель, - сказаў Мэгрэ, каб парушыць няёмкае маўчанне.

"Стары Кальвадос" дакладней было б назваць не барам, а рэстарацыяй-сталоўкай. Сталы былi акрыты настольнiкамi ў дробную чырвоную клетку, гэткiя ж шторы вiселi на вокнах. З дзвярэй у глыбiнi пакоя паўзлi ўжо кухонныя пахi i было чуваць, як адна за адной плюхалiся ў вядро абабраныя бульбiны.

Чаму гаспадар i яго жонка не размаўляюць? З таго часу як жанчына сышла ўнiз, абое яны, дакладней, усе трое - выглядалi так, нiбыта разыгрывалi нейкую дзiўную пантамiму.

Гаспадар працiраў чаркi i пляшкi, ярасна цёр алавяную стойку, потым нерашуча прыпынiўся ля батарэi глiняных жбаночкаў, выбраў адзiн. Затым рашуча напоўнiў дзве чаркi i, паказваючы на гадзiннiк, што вiсеў на сцяне побач з календаром-рэкламай, прамовiў:

- Пара.

Яго маленькiя вочы пiльна прасачылi за тым, як Мэгрэ выпiў прапанаваную чарку кальвадосу; потым глынуў налiтае сабе, прыцмокнуў i зноў узяўся за анучу, якую затыкаў за падцяжкi, калi не карыстаўся ёю.

А палове дзесятай паднаглядны шафёр апрануў куртку i праз хвiлiну данёсся шум заведзенага матора. Аўтамабiль выехаў з варот i спынiўся ля параднага; праз некалькi хвiлiн з дома выйшаў Рышар Жандро ў шэрым гарнiтуры з гваздзiком у пятлiцы i сеў у чорны лiмузiн.

Няўжо гаспадар рэстарацыi гэткi разявяка? Цi, наадварот, ён даўно пра ўсё здагадаўся? Ён паглядзеў спярша ўслед аўтамабiлю, якi праехаў мiма, затым перавёў позiрк на Мэгрэ, потым злёгку ўздыхнуў i зноў узяўся за работу.

А палове дзесятай гаспадар зноў прайшоў за стойку, выбраў чарговы жбанок, налiў дзве невялiкiя чаркi i моўчкi пасунуў адну з iх свайму клiенту.

Толькi пазней, апоўднi, да Мэгрэ дайшло, што гэта своеасаблiвы рытуал, цi, дакладней, манiя таўстуна. Роўна праз кожныя паўгадзiны яму неабходна было кульнуць чарку кальвадосу - вось адкуль гэтыя барвовыя плямы на твары i вiльготны бляск вачэй.

- Дзякуй вам, але...

Яшчэ чаго! Адмовiцца было немагчыма. Утаропiўся позiркам у Мэгрэ, i ў позiрку было столькi ўлады, што ён палiчыў за лепшае не адмаўляцца, хоць i адчуваў, што пачынае ўжо хмялець.

А дзесятай гадзiне ён спынiўся:

- У вас ёсць тэлефон?

- Наверсе, насупроць прыбiральнi.

Мэгрэ падняўся па вiнтавой лесвiцы i апынуўся ў невялiкiм пакойчыку з нiзкай столлю. Тут стаялi толькi чатыры столiкi, акрытыя клятчастымi абрусамi. Вокны пачыналiся амаль ад падлогi.

- Кававае аб'яднанне "Бальтазар"... Авеню дэль Опера... Склады... Набярэжная Вальмi... Дырэкцыя... Вулiца Абер...

Ён пазванiў на вулiцу Абер.

- Я хацеў бы пагаварыць з Рышарам Жандро.

- Хто пытаецца?

- Скажыце, што Луi.

Амаль адразу ж на другiм канцы провада пачуўся знаёмы голас Жандро:

- Алё! Луi?

Голас быў занепакоены. Мэгрэ павесiў слухаўку. Праз акно яму вiдзён быў дварэцкi ў паласатым жылеце. Стаiць чалавек на вулiцы i спакойна палiць цыгарэту. Але неўзабаве чамусьцi заспяшаўся ў дом. Вiдаць, пачуў тэлефонны званок.

Яму званiў з канцылярыi ўстрывожаны гаспадар.

Цудоўна! Значыцца, Рышар Жандро цяпер у сваiм офiсе, дзе звычайна праводзiў добрую палову дня. Луi не вяртаўся, але брама па-ранейшаму была расчынена.

У акне на трэцiм паверсе рассунулiся шторы i паказаўся зусiм юны тварык. Гэта была Мары, дробненькая вастраносенькая пакаёўка з тоненькай, як у абшчыпанага птушаняцi, шыйкай, i ў прыгожым карункавым чэпчыку на пышных валасах. На дзяўчыне была чорная сукенка i фартушок пакаёўкi. Гэткiх дзяўчат Мэгрэ даводзiлася бачыць толькi ў тэатры.

Каб не выклiкаць насцярожанасцi гаспадара, доўга бавiцца наверсе ён пабаяўся. Сышоў унiз - i якраз наспеў на трэцюю чарку кавальдосу, якая была прапанавана яму з той жа настойлiвасцю, як i папярэднiя. Разам з чаркай гаспадар падсунуў яму i сподачак, на якiм ляжала некалькi скрылiкаў каўбасы.

- Я з Панфарсi!

Ён прамовiў гэтыя словы з такой сур'ёзнасцю, нiбыта яны змяшчалi ў сабе нейкi таемны сэнс. Што яны павiнны былi растлумачыць? Шчодрасць на каўбасу? Цi мо людзi з Панфарсi маюць звычай кожныя паўгадзiны выпiваць чарку кальвадосу?

- Гэта каля Вiра! - дадаў ён. - Дазвольце пазванiць яшчэ раз.

Было каля паловы адзiнаццатай, i Мэгрэ, ужо асвойтаўшыся з абставiнамi, пачынаў адчуваць сябе вальней i нават весялей. Вiдаць, даволi пацешна было глядзець з вулiцы ў гэтае высознае, ад падлогi да столi, акно, у якiм вiднелiся толькi ногi едакоў.

- Алё! Дом месье Жандро-Бальтазара?

На гэты раз азваўся голас злоснага Луi.

- Папрасiце, калi ласка, мадэмуазель Жандро.

- Мадэмуазель няма. Хто пытаецца?

Як i ў першы раз, Мэгрэ павесiў слухаўку i спусцiўся ў залу на першы паверх, дзе гаспадар надзвычай засяроджана выводзiў на грыфельнай дошцы меню, доўга абдумваючы кожнае слова.

Цяпер шмат у якiх дамах былi расчынены вокны i з iх проста на вулiцу выпыльвалiся дыванчыкi. Немаладая дама ў чорным, з лiловай вуалькай на твары, прагульвала шчанюка, якi прыпыняўся ля кожнага парога i задзiраў заднюю ножку, але нiчога не рабiў.

- Цi не забыўся, часам, мой прыяцель пра наша спатканне? - з вымушаным смяшком сказаў Мэгрэ.

Цi паверыў яму гаспадар? Цi здагадаўся, што Мэгрэ з палiцыi?

У адзiнаццаць гадзiн у двары Жандро з'явiўся фурман; ён там запрог у двухмесную карэту гнядога жарабка. Але ж фурман не заходзiў у браму! Наўрад цi жыў ён у асабняку. Значыць, дзесьцi меўся яшчэ адзiн уваход.

У чвэрць дванаццатай з'явiўся Фелiсьен Жандро-бацька, - у пiнжаку, у лайкавых пальчатках, светлым капелюшы i з трысцiнай у руцэ. Якiя ў яго адмыслова нафарбаваныя вусы! Фурман памог старому сесцi ў карэту i скiраваў яе ў бок вулiцы Бланш. Несумненна, стары месье адправiўся на пагулянку ў Булонскi лес, а адтуль паедзе снедаць у свой клуб.

"... iнспектарам рэкамендуецца мець фрак, смокiнг i пiнжак..."

Мэгрэ агледзеў сябе ў люстра, прымацаванае на стойцы памiж пляшак, i горка пасмiхнуўся. I лайкавыя пальчаткi, канешне? I трысцiну з залатой булдавешкай?! I светлыя гетры да лакавых туфель!

Як для першай справы, дык яму дужа пашанцавала! Ён змог бы пранiкнуць у любое асяроддзе - да дробных мяшчан, крамнiкаў, бадзяг. I, як здавалася, яму зрабiць гэта было б няцяжка. Але гэты асабняк з параднымi дзвярыма, што здаюцца яшчэ больш унушальнымi, чым дзверы ў храм, гэты мармуровы цокаль, гэты двор, дзе, перш чым запрэгчы пародзiстага жарабка для аднаго гаспадара, мылi лiмузiн для другога!

Кальвадос! Адступаць не было куды. Ён будзе трымацца да пераможнага канца. Прабудзе тут, у "Старым Кальвадосе", столькi часу, колькi спатрэбiцца!

Ён не заўважыў, каб мадам Луi выходзiла з двара. Вiдаць, яна не кожны дзень хадзiла за пакупкамi; у доме, мабыць, ёсць запасы. Да таго ж гэтыя арыстакраты, мусiць, снедаюць не дома.

Жустэну Мiнару пашчасцiла. Ён цяпер у вёсцы. Шукае Жэрмену Бабёф - яе прозвiшча ён даведаўся ад малочнiцы...

- Вы ж думаеце, што ваша жонка...

- Гэта не мае значэння.

А мадам Мэгрэ якраз сёння наважылася наводзiць у кватэры генеральны парадак!

- "I табе не шкада ўкладаць тут гэтулькi працы? - сказаў ён ёй перад адыходам. - Мы ж тут не зажывёмся! Знойдзем кватэру ў больш прыемным квартале".

Хто б мог падумаць, што i праз трыццаць год яны па-ранейшаму будуць жыць усё ў той жа кватэры на бульвары Рышар-Ленуар, адно толькi, што жылплошча пабольшае на суседнюю кватэру.

А палове дванаццатай у "Старым Кальвадосе" з'явiлiся нарэшце першыя клiенты - двое мастакоў у белых камiзэльках, вiдаць, пастаяльцы гэтага бара, таму што адзiн з iх па-свойску прывiтаў гаспадара:

- Салют, Памэль!

Яны заказалi гарэлкi, стоячы, выпiлi, адначасова вывучаючы меню, выпiсанае на грыфельнай дошцы, i толькi пасля гэтага селi за столiк ля акна.

Апоўднi ўсе столiкi былi заняты, i мадам Памэль раз-пораз выплывала з кухнi з падносам у руках, а яе муж у гэты час забяспечваў клiентаў пiтвом, то знiкаючы ў склепе, то паднiмаючыся на антрэсолi. Большасць прысутных былi рабочыя з суседняй будоўлi, але траплялiся сярод iх i рамiзнiкi, чые фiякры стаялi каля тратуара.

Мэгрэ вельмi хацелася пазванiць месье Лё Брэ, параiцца з iм. Ён зашмат з'еў, зашмат выпiў i адчуваў сябе атупелым, i калi б ён быў цяпер ва Ўазе на месцы флейтыста, то напэўна павалiўся б проста на траву пад якiм-небудзь дрэвам i, закрыўшы твар газетай, соладка падрамаў.

Ён пачынаў трацiць веру ў сябе, дакладней, у сваю прафесiю, якая часам здавалася яму проста нiкчэмнай. Хiба гэта мужчынская работа - цэлы дзень прападаць у нейкiм "бiстро" i цiкаваць за домам, дзе пануе поўны спакой? Усе яго насельнiкi мелi пэўны занятак. Парыж кiшма кiшыць людзьмi, i большасць з iх ведае, навошта i куды яны спяшаюцца!

Ва ўсякiм разе, нiхто з iх не быў змушаны праз кожныя паўгадзiны асушваць чарку кальвадосу з нейкiм дзiвакаватым тыпам, вочы якога ўсё больш i больш мутнелi, а ўхмылкi рабiлiся занадта загадкавымi.

Мэгрэ быў перакананы, што Памэль здзекуецца з яго. А што яму заставалася рабiць? Пайсцi i слупам стаяць пад адкрытым небам навiдавоку ўсёй вулiцы?

Яму прыгадаўся адзiн непрыемны выпадак, бязглуздая прыгода, якая ледзь не прывяла яго да ўцёкаў з палiцыi. Гэта здарылася гадоў два таму. Ён тады выконваў абавязкi палiцэйскага агента, якому было даручана сачыць галоўным чынам за зладзеямi-кiшэннiкамi, што арудавалi ў метро.

"Кепка, хусцiнка-кашнэ на шыi, ношаная куртка..." У той час ён яшчэ свята верыў ва ўсе гэтыя iсцiны. Па сутнасцi, i дагэтуль верыў у iх. Дык вось, усё адбылося тады на станцыi метро, што якраз насупраць унiверсальнай крамы "Самарытэн". Ён паднiмаўся па эскалатары. Проста перад iм нейкi тып у кацялку спрытным рухам зрэзаў рыдыкюль у нейкай немаладой дамы. Мэгрэ кiнўўся на яго, выхапiў чорную аксамiтавую сумачку i паспрабаваў затрымаць мужчыну, але той раптоўна залямантаваў:

- Злодзей! Злодзей! Трымайце злодзея!

I ўвесь натоўп накiнуўся на Мэгрэ, а тып у кацялку тым часам непрыкметна знiк.

Цяпер жа яго апаноўвалi сумненнi наконт паказанняў свайго прыяцеля Жустэна Мiнара.

На трэцiм паверсе расчынiлася акно. Ну i што? Кожны з нас мае права расчынiць акно ноч-апоўнач. Цi мала што?! Хiба няма на свеце лунатыкаў? Хiба людзi часам не крычаць у сне?..

"Стары Кальвадос" зноў пусцеў. Гаспадар i гаспадыня ад самага ранку так i не перакiнулiся нi словам; кожны рабiў сваю справу маўчком, як у добра адрэпецiраванай пантамiме.

I вось нарэшце ў дзве гадзiны дваццаць хвiлiн сёе-тое адбылося. Па вулiцы, збаўляючы хуткасць, рухаўся легкавы аўтамабiль - шэры "дыён-бутон", за рулём якога сядзеў мужчына ў тужурцы i вялiкiх акулярах.

Аўтамабiль не спынiўся ля дома Жандро, павольна праехаў мiма, i Мэгрэ заўважыў, што пасажыраў у iм няма. Кiнуўшыся да акна, ён паспеў разгледзець нумар: "Б.780".

Даганяць машыну, якая завярнула за рог вулiцы Фантэн, не мела сэнсу. Мэгрэ не скрануўся з месца, сэрца яго калацiлася, -i меней чым праз пяць хвiлiн шэры "дыён-бутон" зноў гэтак жа паволi праехаў мiма дома.

Павярнуўшыся да стойкi, Мэгрэ ўбачыў, што Памэль пiльна глядзiць на яго, i немагчыма было зразумець, пра што ён думае. Памэль здаволiўся тым, што налiў дзве чаркi i падаў адну свайму клiенту.

"Дыён-бутон" больш не паказваўся. Недзе ў адным з версальскiх паркаў кардэбалет Оперы ў гэты час паказваў танец нiмфаў святочна ўбранаму натоўпу. Шматтысячны людскi мурашнiк, дзецi на плячах бацькоў, чырвоныя шары, гандляры какосавымi арэхамi i папяровымi сцяжкамi - усё гэта там...

А вулiца Шапталь зацiхала. Толькi самотны фiякр, праязджаючы па брусчатцы, зрэдку парушаў цiшыню.

Без дзесяцi чатыры з'явiўся Луi: чорная тужурка паверх паласатага жылета, на галаве - чорны кацялок. На момант прыпынiўся ў парадным, запалiў цыгарэту, самаздаволена любуючыся кольцамi дыму, i нетаропка рушыў у бок вулiцы Фантэн. Мэгрэ бачыў, як ён зайшоў у тытунёвую крамку на рагу.

Неўзабаве ён выйшаў адтуль i вярнуўся назад. На адзiн мiг яго погляд затрымаўся на шыльдзе "Старога Кальвадоса". Але на вулiцы было занадта сонечна, а ў бары занадта прыценена, так што ён наўрад цi змог бы пазнаць сакратара камiсарыята квартала Сэн-Жорж.

Чакае некага? Цi проста не ведае, што рабiць?

Луi дайшоў да рога вулiцы Бланш, i па выразу яго твару можна было здагадацца, што там ён некага заўважыў, - каго iменна, Мэгрэ не мог угледзець, - а затым прыспешыў крок i знiк.

Мэгрэ ледзь стрымаўся, каб не кiнуцца следам. Але нешта не дазволiла яму зрабiць гэтага. Ён адчуў спiной, як прыкаваў яго да сябе мутны позiрк гаспадара. Яму трэба было неяк абгрунтаваць свае паводзiны, спытаць, колькi ён вiнен, расплацiцца, еле пакуль ён дойдзе да вулiцы Бланш, дварэцкi будзе, вядома, далёка.

У галаву прыйшоў iнакшы план: спакойна аплацiць рахунак, скарыстаць момант адсутнасцi Луi i забегчы ў дом Жандро, спытаўшы для прыклёпу мадэмуазель Жандро альбо Мары.

Ён не зрабiў нi таго, нi другога. I пакуль раздумваў, як быць, ад вулiцы Бланш паказаўся фiякр. Рамiзнiк у скураной кепцы ўважлiва ўглядаўся ў нумары дамоў i спынiўся ля асабняка Жандро. Ён цiхамiрна сядзеў на козлах i, здавалася, проста выконваў атрыманае распараджэнне. Лiчыльнiк яго быў выключаны.

Прайшло не болей дзвюх-трох хвiлiн. З параднага выглянула мышыная пысачка Мары, мiльганулiся яе фартушок i карункавы чэпчык. Затым яна знiкла, але неўзабаве вярнулася з сакваяжам у руках i, уважлiва акiнуўшы позiркам вулiцу, накiравалася да фiякра.

Мэгрэ не змог, разумеецца, пачуць, што яна сказала рамiзнiку. Той, не злазячы з сядзення, забраў сакваяж, якi, вiдаць, быў не цяжкi, i паставiў побач з сабой.

Мары подбегам вярнулася ў дом. У яе была такая тоненькая - проста асiная талiя, i сама яна ў стане была такая дробненькая, што, здавалася, яе пышная чупрына гатова была перакулiць пакаёўку.

Мары знiкла ў доме, а праз момант з'явiлася новая постаць - высокая, мажная жанчына цi дзяўчына ў касцюме колеру марской хвалi i ў сiнiм капелюшы, з белай вуалеткай у буйныя гарошыны.

Чаму Мэгрэ пачырванеў? Цi не таму, што бачыў гэту асобу толькi ў кашулi ў непрыбраным пакоi служанкi?

Гэта, безумоўна, не пакаёўка. Гэта магла быць толькi Элiз Жандро, якая, нягледзячы на паспешлiвасць, з вялiкай годнасцю, злёгку павiльваючы бёдрамi, шыбавала напрасткi да фiякра, у якiм i заняла месца.

Мэгрэ так расхваляваўся, што ледзь не праваронiў нумар экiпажа: "148". Але ён апамятаўся, запiсаў нумар i зноў залiўся чырванню - на гэты раз пад дапытлiвым позiркам Памэля.

- Вось такiя справы! - уздыхнуў апошнi, прымерваючыся, за якi б гэта жбаночак узяцца цяпер.

- Якiя iменна?

- Вось як бывае ў прыстойных шчаслiвых сем'ях, як той казаў.

Ён выглядаў iмянiннiкам. Аднак не ўсмiхнуўся i суха спытаў:

- Гэтага вы i чакалi, цi не так?

- Што вы маеце на ўвазе?

На твары гаспадара адбiлася пагарда, ён насупiўся i падсунуў Мэгрэ новую чарку. Усё яго аблiчча так i сведчыла: "Ён яшчэ скрытнiчае!"

I Мэгрэ, спахапiўшыся i жадаючы зноў увайсцi ў давер да тоўстага рэстаратара, спытаў:

- Гэта была мадэмуазель Жандро, калi не памыляюся?

- Абсалютна правiльна, месье. Гэта i была "Кава "Бальтазар", i, як мне думаецца, цяпер мы не хутка ўбачым яе на нашай вулiцы.

- Вы думаеце, яна паехала надоўга?

Гаспадар кiнуў на яго знiшчальны погляд. I Мэгрэ адчуў сябе як у магiле пад цяжарам яго паўсотнi гадоў, яго жыццёвага вопыту, той процьмы чарак кальвадосу, выпiтых з самымi рознымi людзьмi, i яго глыбокiм веданнем усiх таямнiц квартала, у якiм ён жыў.

- На каго вы працуеце? - раптам падазрона запытаўся Памэль.

- Ды... я нi на каго не працую...

У позiрку субяседнiка не было i ценю сумнення: "Хлусiш, мiлок!"

Памэль пацiснуў плячыма:

- Тым горш!

- Як вас разумець?

- Прызнайцеся, вы ўжо шнырылi па нашым квартале?

- Я? Клянуся...

Мэгрэ не манiў i адчуваў неабходнасць даказаць сваю шчырасць. А гаспадар спакойна азiраў яго, быццам не верыў нiводнаму яго слову, i нарэшце ўздыхнуў:

- Я прыняў вас за друга графа.

- Якога графа?

- Няважна якога, раз я памылiўся. У вас гэткiя ж выхадкi, гэткая ж манера горбiць плечы.

- Вы думаеце, мадэмуазель Жандро паехала да графа?

Памэль не адказаў - ён глядзеў на Луi, якi зноў узнiк на рагу вулiцы Фантэн. Пайшоў ён перад гэтым па вулiцы Бланш, значыць, зрабiў круг вакол цэлага квартала. Цяпер ён выглядаў весялейшым, чым быў перад гэтым. Здавалася, ён проста бязмэтна прагульваецца, цешачыся веснавой сонечнай пагодай. Акiнуўшы хуткiм позiркам бязлюдную вулiцу, ён з выглядам чалавека, якi не супраць кульнуць добра заробленую чарку белага вiна, зайшоў у тытунёвую крамку.

- Ён i да вас заходзiць?

Сухое, катэгарычнае "не".

- Ён быццам расстроены нечым. Неважнецкi выгляд.

- Цi мала ў каго неважнецкi выгляд, ды паспрабуй памажы ўсiм.

Цi не на Мэгрэ намякаў ён? З кухнi далятала бразганне посуду, а Памэль цiха, быццам самому сабе, працягваў:

- Калi б усе людзi гаварылi праўду...

У Мэгрэ было такое адчуванне, што зусiм нязначная драбнiца аддзяляе яго ад вельмi важных адкрыццяў, але тая драбнiца, на бяду, была даверам гэтага таўстуна, прапiтанага кальвадосам. Няўжо няма надзеi заваяваць яго? Ён, канешне, дарэмна прызнаўся, што не мае нiякага дачынення да графа. Увесь гэты ранак Мэгрэ, здаецца, падсцерагалi адны няўдачы.

- Я супрацоўнiк аднаго прыватнага вышукнога агенцтва, - прамовiў ён на ўсялякi выпадак.

- Вось як!

Што яшчэ мог ён сказаць, калi начальства папярэдзiла, каб ён не ўблытваў у гэту справу афiцыйную палiцыю!..

Ён зманiў, каб дазнацца праўды. Ён дорага заплацiў бы цяпер за тое, каб быць гадоў на дваццаць старэй i валодаць такой вагой i паставай, як яго субяседнiк.

- Я быў упэўнены, што нiчога не здарыцца!

- Аднак здарылася.

- Дык, па-вашаму, яна не вернецца?

Мэгрэ, мусiць, увесь час трапляў амаль у цэль, бо Памэль толькi адмоўчваўся i недвухсэнсоўна пацiскаў плячыма. Тады Мэгрэ вырашыў скарыстаць iншы сродак.

- Цяпер частую я, - абвясцiў ён, паказваючы на глiняны жбан з гарэлкай.

Няўжо гаспадар адмовiцца выпiць з iм? Але той зноў толькi пацiснуў плячыма:

- Якраз цяпер i някепска было б раздавiць пляшачку, - буркнуў ён.

I адправiўся за пляшкай у склеп. Калi Мэгрэ пасля выпiтага за дзень кальвадосу адчуваў сябе даволi няўстойлiва, то Памэль iшоў як па нiтачцы, яго не бянтэжыла нават лесвiца без парэнчаў, якая нагадвала звычайную драбiнку.

- Знаеце, малады чалавек, трэба спачатку навучыцца хлусiць...

- Вы думаеце, я...

Гаспадар ужо налiваў чаркi.

- Хто ж гэта даручыць прыватнаму вышукному агенцтву такую справу? Не граф жа, як вы самi разумееце! Яшчэ меней верагодна, каб гэта зрабiлi паны Жандро, бацька i сын. Што да месье Юберта...

- Якога Юберта?

- Вось бачыце! Вы нават не ведаеце ўсiх членаў iхняй сям'i.

- А што, ёсць яшчэ адзiн сын?

- Колькi дамоў на гэтай вулiцы?

- Не ведаю... Сорак?.. Пяцьдзесят?..

- Дык вось, схадзiце палiчыце... А потым пастукайцеся ў кожныя дзверы. Можа, i знойдзеце такога, хто дасць вам падрабязныя весткi. Што да мяне, то прашу прабачэння. Я не праганяю вас. Можаце сядзець тут колькi хочаце. Але вы ўжо мяне прабачце, у гэты час я заўсёды адпачываю, што б там нi было...

За стойкай стаяла саламянае крэсла. Памэль усеўся ў яго спiной да акна, скрыжаваў рукi на жываце, заплюшчыў вочы i, здалося, iмгненна правалiўся ў сон.

Не чакаючы, вiдаць, болей клiентаў, гаспадыня з анучай у адной руцэ i з талеркай у другой высунула галаву з дзвярэй кухнi i, пераканаўшыся, што ўсё спакойна, вярнулася да свайго посуду, нават не глянуўшы на Мэгрэ, якi даволi збянтэжана зноў падсеў да акна.

Раздзел IV

СТАРЫ ПАН З АВЕНЮ ДЗЮ БУА

Мiнар паабяцаў Мэгрэ, што, калi вернецца з Канфлана, ён прыйдзе на бульвар Рышар-Ленуар i раскажа свае навiны.

- Але гэта ж вам зусiм не па дарозе! - запратэставаў Мэгрэ.

I атрымаў у адказ нязменнае:.

- Гэта не мае значэння.

Праводзячы Мiнара, Мэгрэ асцярожна, каб не збянтэжыць флейтыста, папытаўся:

- I ў якасцi каго вы з'явiцеся там? I што збiраецеся сказаць?

I толькi цяпер, калi сумятлiвы дзень канчаўся i Мэгрэ вяртаўся дадому па залiтых агнямi Вялiкiх Бульварах, адказ музыканта запознена скалануў яго:

- Знайду што. Не хвалюйцеся.

Аднак пасля хвiлiннай слабасцi, якая апанавала яго ў "Старым Кальвадосе", - цi то прысутнасць гаспадара прыгнятала яго там, цi то таму, што ён проста перабраў тады меру выпiць, цяпер Мэгрэ зноў адчуваў сябе даволi бадзёра.

Адкуль што ўзялося - ён i сам не разумеў, але раптам у яго ўсялiлася вера ў свае сiлы. Нiчога, сённяшняя асечка яшчэ саслужыць яму добрую службу i з цягам часу пра яго яшчэ i як загавораць на Набярэжнай Арфеўр!

Прыемная цеплыня ўсё яшчэ поўнiла яго цела. А ў паходцы, у позiрках, якiмi ён абменьваўся з прахожымi, у тым, як ён назiраў за рухам трамваяў i фiякраў, праменiлася невядомая яму дагэтуль упэўненасць.

Зусiм нядаўна, седзячы ля акна рэстаранчыка на вулiцы Шапталь, ён адчуваў глыбокую крыўду на свайго камiсара за тое, што шэф дазволiў яму заняцца гэтай справай. Мэгрэ ўжо гатовы быў нават думаць, што Лё Брэ наўмысна сыграў з iм злы жарт!

Хiба аднаму-адзiнаму чалавеку пад сiлу ўзяць такую крэпасць, як асабняк Бальтазараў? I хiба гэтак працуюць яны, "вялiкiя", з групы шэфа? У iх распараджэннi ўсё неабходнае - дасье i картатэкi, супрацоўнiкi, памагатыя. Калi iм трэба высачыць дзесяць чалавек, яны без вагання пасылаюць па следзе дзесятак шпегаў.

Але цяпер Мэгрэ раптам адчуў задавальненне, што ён сам сабе гаспадар i можа ўласнаручна абмацаць усе закуткi.

Ён яшчэ i не падазраваў, што гэты метад з часам стане яго любiмым метадам, што нават калi ён зойме месца шэфа спецыяльнай аператыўнай групы i будзе мець у сваiм распараджэннi цэлую армiю палiцэйскiх, яму давядзецца асабiста наладжваць сочку, хадзiць за падазроным па вулiцах, гадзiнамi тырчаць у якiм-небудзь "бiстро"...

Перад тым як пакiнуць "Стары Кальвадос", дзе Памэль толькi што выказваў да яго поўную абыякавасць, ён яшчэ двойчы патэлефанаваў. Спачатку набраў нумар Упраўлення гарадскiм транспартам, бо фiякр, у якi села Элiз Жандро, меў апазнавальны знак гэтай кампанii. I вымушаны быў доўга чакаць ля апарата.

- Нумар сорак восем, - адказалi яму, - належыць парку Лявiйет. Рамiзнiка завуць Эжэн Карнi. Сёння ён выехаў пасля паўдня. Наўрад цi вернецца ў парк раней поўначы.

- Вы не маглi б сказаць, дзе я мог бы яшчэ сёння адшукаць яго?

- Звычайна ён спыняецца на плошчы Сент-Аўгусцiя, але гэта, канешне, залежыць ад маршрута. Недалёка ад плошчы маецца рэстаранчык, якi называецца "На рандэву дзю Масiў Сантраль". Здаецца, ён заўсёды, як толькi мае такую магчымасць, менавiта туды i заходзiць перакусiць.

Другi званок быў у аўтамабiльнае ўпраўленне прэфектуры. Тут яшчэ даўжэй не маглi адшукаць у даведнiках нумар аўтамабiля. А так як Мэгрэ сказаў, што звонiць з камiсарыята, то яму прапанавалi перазванiць.

- Я лепей пачакаю на провадзе.

Нарэшце яму паведамiлi прозвiшча i адрас: маркiз дэ Базанкур, авеню Габрыеля, дом 3.

Зноў багаты квартал, зноў, безумоўна, якi-небудзь прыватны асабняк з вiдам на Елiсейскiя палi. Ён не пасмеў заявiцца туды асабiста, вырашыў лепей пазванiць з тытунёвай крамкi.

- Папрасiце, калi ласка, да тэлефона маркiза дэ Базанкура.

- Па асабiстай справе? - данёсся хрыплы голас з другога канца провада.

I ў адказ на яго сцверджанне пачулася:

- Месье маркiз памёр тры месяцы назад.

- А... хто замест яго? - мiжволi вырвалася ў Мэгрэ.

- Выбачайце! Не зразумеў. Уся маёмасць маркiза распрададзена, застаўся толькi асабняк.

- Скажыце, а вы часам не ведаеце, хто купiў "дыён-бутон"?

- Нейкi механiк з вулiцы Акацый, што ў раёне авеню Гранд-Армэ. Запамятаваў яго прозвiшча, але, калi не памыляюся, на той вулiцы толькi адзiн гараж i маецца.

У пяць гадзiн вечара Мэгрэ выйшаў з метро на плошчы Этуаль. На вулiцы, якую яму паказалi, ён сапраўды адшукаў гараж, але той быў на замку, а на шматку паперы, прымацаванай да дзвярэй, было напiсана: "За даведкамi звяртацца побач".

Па адзiн бок гаража стаяла майстэранька шаўца, па другi - "бiстро". За даведкамi належала звяртацца ў "бiстро". На жаль, гандляр вiном не мог сказаць нiчога пэўнага.

- Дэдэ сёння i не з'яўляўся тут. Мабыць, падзарабляе недзе. Ён падчас выконвае даручэннi сваiх клiентаў.

- А дзе ён жыве?

- У мэбляваных пакоях дзесьцi каля плошчы Тэрн, дзе дакладна - не ведаю.

- Ён жанаты?

Мэгрэ не адважваўся працягваць доўгiя роспыты, але ён, хоць i не дужа пэўны быў у сваiх меркаваннях, адчуваў, што Дэдэ - чалавек асаблiвай пароды, што калi Дэдэ i меў сяброўку, то найболей шанцу на сустрэчу з ёю можна было мець на панелi ў раёне памiж плошчамi Этуаль i Тэрн.

Рэшту дня Мэгрэ правёў у пошуках рамiзнiка Карнi. Урэшце ён адшукаў рэстаранчык "На рандэву дзю Масiў Сантраль":

- Ён вельмi рэдка наведваецца сюды, - сказалi яму там.

На жаль, такое адбылося якраз сёння. Выпадковасць нi разу не наблiзiла маршрут Карнi да ягонага прыстанку на плошчы Сент-Аўгусцiн.

Мэгрэ вяртаўся, нарэшце, дадому. Калi ён увайшоў у пад'езд, у фортку, умайстраваную ў зашклёныя дзверы, выглянула канс'ержка i аклiкнула яго:

- Месье Мэгрэ!.. Месье Мэгрэ!.. Мне трэба перадаць вам нешта вельмi важнае...

Яна працягнула яму запiску, параiла прачытаць да таго, як паднiмецца ў кватэру.

"Не заходзьце дадому. Спачатку нам абавязкова трэба перагаварыць. Чакаў Вас вельмi доўга - колькi мог. Прыходзьце ў рэстарацыю "Клiшы" - я там. Мадэмуазель у Вас, з Вашай жонкай.

Адданы Вам

Жустэн Мiнар".

На дварэ ўжо зусiм сцямнела. Апынуўшыся на вулiцы, Мэгрэ ўзняў галаву, убачыў, што вокны ў яго кватэры заштораны, i ўявiў дзвюх жанчын у невялiчкай сталовай, якая служыла i гасцiнай. Пра што яны могуць размаўляць? Мадам Мэгрэ, наколькi ён яе ведаў, напэўна накрыла стол i частуе госцю вячэрай.

Ён спусцiўся ў метро, даехаў да вулiцы Бланш, зайшоў у прасторную залу рэстаранчыка, прапахлую пiвам i кiслай капустай. У зале iграў аркестрык з пяцi чалавек. Жустэн iграў не на флейце, а на кантрабасе, i, амаль закрыты агромнiстым iнструмэнтам, здаваўся мiзэрным i кволым.

Мэгрэ сеў за мармуровы столiк, перачытаў меню, не ведаючы, што ж выбраць, i заказаў порцыю кiслай капусты i куфаль пiва. Як толькi музыканты скончылi iграць, Мiнар падышоў да яго стала.

- Прабачце, што я вымусiў вас прыйсцi сюды, неабходна пагаварыць да таго, як вы яе пабачыце.

Ён быў вельмi ўзбуджаны, нават трошкi ўстрывожаны, i Мэгрэ мiжволi адчуў, што таксама пачынае хвалявацца.

- Я i не падумаў, што ў яе замужняй сястры iнакшае прозвiшча, не такое, як у Жэрмены. Давялося пашукаць. Муж сястры працуе на чыгунцы. Ён праваднiк i часта адсутнiчае па два-тры днi. Жывуць яны ў невялiкiм домiку на схiле ўзгорка; за кветнiкам - сад, агарод i белая каза пры калку на прывязi.

- Жэрмена была там?

- Калi я прыйшоў, яны абедзве сядзелi за сталом каля агромнiстай мiсы з крывянкай, ад якой страшэнна несла часнаком.

- Сястра яшчэ не нарадзiла?

- Яшчэ не. Чакаюць... Здаецца, гэта адбудзецца яшчэ няскора. Я прадставiўся як страхавы агент, кажу, быццам мне вядома, што маладая дама чакае дзiцяцi, дык зараз самая пара падпiсаць страхавы полiс.

Скрыпач - ён жа дырыжор - павесiў спецыяльную планку, на якой была пазначана назва чарговага эстраднага нумара, пастукаў па пюпiтры дырыжорскай палачкай, i Жустэн, папрасiўшы прабачэння, пабег на эстраду. А калi вярнуўся, адразу паспяшаўся запэўнiць:

- Вы толькi не палохайцеся. Вось пабачыце, усё ўладкуецца як найлепш. Я някепска разбiраюся ў пытаннях страхавання. А гэта яе канёк - я маю на ўвазе маю жонку. Яна ўсё прарочыць, што мне засталося жыць не болей трох гадоў i што... Але гэта не мае значэння! А тая Жэрмена - даволi прывабная дзяўчына, поўная, з высокай прычоскай, - толькi i ведае, што папраўляе яе. У яе такiя дзiўныя вочы! Самi ўбачыце. Як утаропiлася ў мяне!.. I адразу ж запыталася, ад якой кампанii я працую. Я наўздагад выпалiў, што прыйшло ў галаву, i тады ёй зарупiла даведацца, як завуць майго начальнiка. Яна лiтаральна закiдала мяне пытаннямi i нарэшце заявiла: "Мой дружок - мы ўжо тры месяцы знаёмы - служыць у гэтай кампанii". А потым без усялякай сувязi дадала: "Вас паслаў Луi?"

Ён вымушаны быў зноў падняцца на эстраду i ўвесь час, пакуль выконваўся венскi вальс, кiдаў позiркi на Мэгрэ, нiбыта стараючыся супакоiць яго. "Не палохайцеся! Пачакайце, я вам яшчэ не ўсё расказаў!" - чыталася ў гэтых позiрках.

I працяг быў наступны:

- Я заверыў яе, што прыехаў зусiм не ад Луi. "У такiм разе i не ад графа!" - упарцiлася яна.

- Не ад графа.

- "Што да месье Рышара... Паслухайце! А цi, часам, не месье Рышарам вы падасланы, га?" Вы бачыце, што за дзявуля?! Трэба было неадкладна прыняць нейкае рашэнне. Сястра шмат маладзей за яе. Яна ўсяго год як замужам. Была прыслугай. Жэрмене вельмi падабаецца ашаламляць яе сваёй дасведчанасцю i сваiмi сувязямi. Калi хочаце ведаць, у гэтай дзяўчыны проста манiя ашаламляць людзей. Ей карцiць выглядаць значнай, цiкавай асобай, чаго б там нi каштавала, вы разумееце? Яна, напэўна, марыла стаць артысткай... Паела, запалiла, а палiць жа зусiм не ўмее...

У доме толькi адзiн пакой з шырокiм ложкам i павялiчанай шлюбнай фотакарткай у авальнай рамцы на сцяне.

- "Гэта праўда, што вы не падасланы Рышарам?" - перапытвала зноў у мяне.

Вочы ў яе выкацiстыя, i пры размове яна не адрывае iх ад субяседнiка. Ад гэтага ажно не па сабе робiцца. Здаецца, яна зусiм вас не слухае, але гэта толькi здаецца, таму што яна нiколi не губляе нiтку размовы.

- "Ты бачыш, Вольга, - з засмучаным выглядам звярнулася яна да сястры, якое складанае жыццё ў гэтым свеце? Я казала табе, што гэта дабром не скончыцца".

Я спытаўся, калi яна мяркуе вярнуцца на работу.

- Цяпер i нагi маёй там больш не будзе!

I ўсё дапытвалася ў мяне...

Музыка! Позiрк флейтыста малiў Мэгрэ набрацца цярпення.

- Ну, вось! Тым горш, калi я схiбiў. Але цяпер ужо нiчога не паправiш. Я сказаў ёй усю праўду!

- Якую праўду?!

- Што паненка крычала з акна: "Ратуйце!", што Луi заехаў мне па фiзiяномii, што прыйшлi вы i вам паказалi нейкую дзяўчыну ў кашулi, даводзячы, што гэта Жэрмена. Яна страшэнна раззлавалася. Я, праўда, сказаў, што афiцыйна нiякага следства няма, што вы занялiся гэтым, так сказаць, прыватна, што вы будзеце шчаслiвы сустрэцца з ёю, i, перш чым я дагаварыў, яна пачала збiрацца ў дарогу. У адных панталонах з аборкамi i ў станiку, не саромячыся мяне, яна стала корпацца ў сваiм чамадане, просячы прабачэння толькi ў сястры.

- "Разумееш, - кажа яна, - дзiця тваё ўсё роўна з'явiцца на свет божы, а я праз гэтую гiсторыю магу ўлiпнуць у такi пераплёт!.."

Я не ведаў, што рабiць, але падумаў, што вам будзе карысна выслухаць яе. Я не ведаў, куды яе весцi. I прывёў да вас. Мне ўдалося перагаварыць з вашай жонкай на лесвiчнай пляцоўцы. Божа мой! Якая мiлая ў вас жонка! Я папрасiў яе прыгледзець за Жэрменай, каб яна не збегла. Вы злуяце на мяне?

Як можна было злаваць на яго? Але душа ў Мэгрэ была не на месцы.

- Можа, так яно i лепш, - уздыхнуў ён.

- Калi ж я пабачу вас зноў?

Мэгрэ ўспомнiў, што апоўначы павiнен сустрэцца з рамiзнiкам Карнi.

- Магчыма, яшчэ сёння вечарам.

- Калi не пабачымся, то дазвольце мне прыйсцi да вас заўтра ранiцай, я ўжо ведаю, дзе вы жывяце. А! Яшчэ вось што...

Ён збянтэжыўся, не рашаючыся сказаць.

- Яна спыталася, хто аплоцiць яе выдаткi, i я сказаў... Я не ведаў, што сказаць... Прасiў яе не хвалявацца... Але калi гэта наробiць вам турбот, то я...

Мэгрэ выйшаў з рэстаранчыка, не дачакаўшыся канца музычнага нумара, i заспяшаўся да метро.

Убачыўшы святло пад дзвярыма сваёй кватэры, яго ахапiла лёгкае хваляванне. Даставаць з кiшэнi ключ не было патрэбы: дзверы расчынiлiся - мадам Мегр заўсёды пазнавала яго па кроках.

Яна дасведчана паглядзела на яго i весела кiўнула:

- Цябе чакае чароўная дзяўчына.

Слаўная мадам Мэгрэ! Яна не iранiзавала. Ёй проста хацелася быць прыязнай. Жэрмена сядзела, аблакацiўшыся на стол, з цыгарэтай у зубах; перад ёю стаялi талеркi з рэшткамi ежы. Яе вялiкiя вочы ўпiлiся ў Мэгрэ, быццам яна намервалася праглынуць яго. Было вiдно, што яна яшчэ не давярала яму.

- Гэта праўда, што вы з палiцыi?

Ён палiчыў за лепшае паказаць ёй сваё пасведчанне, i з таго моманту яна ўжо не зводзiла з яго вачэй. Перад ёй стаяў кiлiшак: мадам Мэгрэ дастала-такi вiшнёвую налiўку, якую зберагала для большай урачыстацi.

- Ты яшчэ не вячэраў?

- Дзякуй, перакусiў ужо трошкi.

- У такiм разе, я пакiдаю вас. Трэба памыць пасуду.

Яна прыбрала са стала, выйшла на кухню, але дзверы за сабою ўсё ж не зачынiла.

- Ваш сябар таксама з палiцыi?

- Не. Не зусiм. Ён выпадкова...

- Ён жанаты?..

- Жанаты. Здаецца.

Яму было трошкi няёмка ў сямейнай абстаноўцы з гэтай цiкаўнай дзяўчынай, а яна трымалася, як у сябе дома, устала, паправiла перад люстэркам на камiне прычоску.

- Можна? - дзеля прылiку амаль давяральна запытала яна i ўселася ў крэсла мадам Мэгрэ.

- Вы даўно знаёмы з мадэмуазэль Жандро? - запытаўся Мэгрэ.

- Мы разам вучылiся ў школе.

- Мне здаецца, вы з ансеваля, калi не памыляюся? У Ансевалi вы i вучылiся разам?

Яго здзiвiла, што наследнiца Жандро-Бальтазараў атрымала адукацыю ў невялiчкай правiнцыяльнай школе.

- Я хачу сказаць, што мы аднагодкi, рознiца ўсяго некалькi месяцаў. У будучым месяцы ёй стукне дваццаць адзiн год, а мне гэтулькi ж споўнiлася два тыднi назад.

- I вы абедзве хадзiлi ў адну школуў Ансевалi? - перапытаў Мэгрэ.

- Яна - не. Яна жыла ў манастыры ў Ньеўры. Але мы вучылiся ў адзiн i той жа час.

Цяпер ён усё зразумеў. I з гэтага моманту зрабiўся недаверлiвы, стаў уважлiва размяжоўваць ману ад праўды, праўду ад амаль праўды цi ад праўдападобнасцi.

- Вы чакалi нейкiх непрыемных падзей на вулiцы Шапталь?

- Я заўсёды лiчыла, што гэта дабром не скончыцца.

- Чаму?

- Таму, што яны ненавiдзяць адно аднаго.

- Хто?

- Мадэмуазель i яе брат. Я ўжо чатыры гады служу ў iх. Прыйшла адразу пасля смерцi мадам. Вы ж ведаеце, што яна загiнула пры крушэннi на чыгунцы, калi ехала на воды ў Вiтэль? Якi жах!

Яна сказала гэта так, быццам сама прысутнiчала пры тым, калi з-пад друзу вагонаў выцягвалi ахвяр.

- Пакуль мадам была жывая, самi разумееце, завяшчанне не мела значэння.

- Вы добра дасведчаны ў сямейных справах.

- Я ўраджэнка Ансеваля. I бацька мой там нарадзiўся. А дзед быў фермерам у графа i гуляў у бiльярд з самiм дзедам.

- Якiм дзедам?

- Так яго звалi ў нас. Вы нiчога не ведаеце? Я думала, што палiцыя ведае ўсё на свеце.

- Вы, несумненна, маеце на ўвазе старога месье Бальтазара?

- Ну, так, месье Гектора. Яго бацька быў рымарам у нашай вёсцы. А яшчэ i званаром. У дванаццаць год месье Гектор стаў карабейнiкам. Хадзiў ад фермы да фермы з корабам за плячыма.

- Гэта ён заснаваў кававае аб'яднанне "Бальтазар"?

- Ён, але гэта не замiнала майму дзеду да самай смерцi гаварыць яму "ты". Ён доўга не паяўляўся ў Ансевалi, а калi зноў з'явiўся, то быў ужо багаты. I купiў замак.

- Каму належаў замак?

- Графу д'Ансеваль, чорт вазьмi!

- Хто-небудзь з гэтай сям'i яшчэ жывы?

- Сын жывы. Дружок нашай мадэмуазель. Вы не пачастуеце мяне кiлiшкам налiўкi? Цi не з дому прыслалi?

- Не, жонка зрабiла.

- Як падумаю, што гэта карга - я не пра вашу жонку - набралася нахабства выдаць сябе за мяне i спаць у маёй пасцелi!.. Вы сапраўды бачылi яе ў адной кашулi? Яна куды таўсцейшая за мяне. Калi б я толькi захацела - такое б расказала пра яе!..

- Такiм чынам, стары Бальтазар, гаспадар фiрмы "Кава Бальтазар", адкупiў замак у д'Ансеваля. Ён быў жанаты?

- Быў, але жонка да таго часу памерла ўжо. У яго была дачка, не столькi прыгожая, колькi ганарыстая, i яшчэ сынок, месье Юберт, якi за ўсё жыццё нiчога талковага не зрабiў. Сястра яго - сапраўдная ведзьма, а ён - дабрун, ласкавы як цялё. I ўсё падарожнiчаў па свеце.

- Вас тады яшчэ i на свеце не было?

- Канешне. Але там i цяпер нiчагуткi не змянiлася!

Мэгрэ машынальна дастаў з кiшэнi запiсную кнiжку i пачаў занатоўваць прозвiшчы па парадку, як бы малюючы генеалагiчнае дрэва Бальтазараў. Ён адчуваў, што з такой дзяўчынай, як Жэрмена, неабходна пастаяннае ўдакладненне.

- Такiм чынам, спачатку быў Гектор Бальтазар, якога вы называеце дзедам. Калi ён памёр?

- Пяць год назад. Роўна за год да смерцi дачкi.

Мэгрэ, прыгадаўшы Фелiсьена Жандро, якi сам быў ужо далёка не малады, здзiвiўся:

- Ён, вiдаць, быў тады вельмi стары?

- Дзiва што! Яму восемдзесят восем было. Жыў адзiн як сыч у агромнiстым асабняку на авеню дзю Буа. I яшчэ ўласнаручна вёў усе справы, памагала толькi дачка.

- А не сын?

- Божа баранi! Яго сын не меў права нават нагой ступiць у офiс. Ён выдзяляў яму грошы на пражытак. Цяпер сынок жыве на набярэжнай непадалёк ад Пон-Нёфа. Шалапут!

- Хвiлiнку... Авеню дзю Буа... Дачка замужам за Фелiсьенам Жандро?

- Была. Але месье Фелiсьен - той таксама не смеў i носа сунуць у справы.

- Чаму?

- Кажуць, аднойчы яму паспрабавалi даручыць сёе-тое... А ён закляты iгрок... Яшчэ i сёння штодня прападае на скачках... Ходзяць чуткi, што ён нешта нядобрае ўтварыў з чэкамi цi вэксалямi, я там знаю?.. Дык цесць перастаў нават размаўляць з iм.

Пазней Мэгрэ давялося адведаць асабняк на авеню дзю Буа, адзiн з самых пачварных у Парыжы будынкаў з сярэдневечнымi вежамi i вiтражамi. Пабачыў ён i партрэт старога - васковы твар з выразна акрэсленымi рысамi, доўгiя сiвыя бакенбарды, наглуха зашпiлены сурдут, з-пад якога па абодва бакi чорнага гальштука выглядвалi палоскi жылета.

Калi б ён быў болей дасведчаны ў жыццi парыжскага свету, ён ведаў бы, што стары Бальтазар завяшчаў свой асабняк з усiмi карцiнамi, якiя ён сабраў там, дзяржаве. Ён хацеў, каб дом яго быў ператвораны ў музей. У свой час гэта выклiкала шмат плётак. Болей года эксперты вялi заўзятыя спрэчкi... i справа скончылася тым, што ў рэшце рэшт урад адмовiўся ад завешчанай маёмасцi, таму што большасць палотнаў аказалiся падробленыя.

Настане час, Мэгрэ пабачыць i партрэт дачкi - сiвыя валасы, сабраныя ў вузел на патылiцы, профiль "а ля iмператрыца Яўгенiя", твар, гэткi ж ледзяны, як i ў заснавальнiка кававай дынастыi.

Што да Фелiсьена Жандро, то Мэгрэ ўжо меў магчымасць бачыць яго нафарбаваныя вусы, гетры i трысцiну з залатой булдавешкай.

- Кажуць, стары ненавiдзеў усю сваю сям'ю - i сына, i зяця, i месье Рышара, якога цудоўна раскусiў. Ён прызнаваў толькi дачку i ўнучку. Дзед убiў сабе ў галаву, што толькi гэтыя дзве асобы належаць да яго роду, i пакiнуў завяшчанне, у якiм сам чорт шыю зверне. Месье Бракеман не дасць схлусiць.

- Хто такi месье Бракеман?

- Яго натарыус. Яму таксама гадоў пад восемдзесят. Яго ўсе баяцца, бо аднаму яму ўсё вядома.

- Што iменна?

- А я скуль знаю? Усё павiнна высветлiцца, калi мадэмуазель Элiз споўнiцца дваццаць адзiн год. Таму яны i вар'яцеюць, жмiнды. Асабiста мне ўсё роўна, я нi за таго, нi за другога. Калi б я толькi захацела...

Яму раптам прыйшло ў галаву:

- Месье Рышар?.. - сказаў Мэгрэ, уступаючы ў гульню.

- Папавiўся ён каля маёй спаднiцы. А я секанула яму проста ў вочы, што не на тую натрапiў, i параiла лепш пайсцi да Мары. "Я не такая дурнiца, як яна, каб дазволiць пакарыстацца сабой", - так вось i заявiла яму.

- I ён паслухаўся вашай парады?

- Скуль я ведаю? Што ён - шкляны, цi што? Калi хочаце ведаць, што я пра iх думаю - а я iх наскрозь бачу! - то ва ўсiх гэтых Бальтазараў не ўсе дома.

Жэрмена была ўзбуджана. Вочы яе зусiм скруглелi, а позiрк зрабiўся такi дапытлiвы, што Мэгрэ стала не па сабе. А яна ажно падалася да Мэгрэ здавалася, яшчэ мiг - i яна ўхопiць яго за каленi.

- А Луi таксама родам з Ансеваля?

- Ён сын нашага былога настаўнiка. Сёй-той, праўда, лiчыць, што ў сапраўднасцi ён сын папа, а не настаўнiка.

- Ён падтрымлiвае месье Рышара?

- Ды што вы?! Ён усё жыццё ходзiць за паненкай. Ён не пакiдаў старога да самай смерцi, на руках насiў яго, калi той занядужаў, i ўжо хто-хто, а ён павiнен ведаць, бадай, больш за ўсiх, больш, можа, нават за самога Бракемена.

- А Луi нiколi не заляцаўся да вас?

- Луi?

Яна разрагаталася.

- Ды куды яму! З яго парахна ўжо сыплецца! Па-першае, ён шмат старэйшы, чым можна падумаць. Прынамсi, яму не меней пяцiдзесяцi пяцi. I ўвогуле, капейчына цана яму ў базарны дзень, разумееце? Вось чаму мадам Луi i Альбер...

- Выбачайце, хто такi Альбер?

- Лёкай. Таксама з Ансеваля. Да дваццацi аднаго года быў жакеем.

- Выбачайце... Мяне вадзiлi па ўсiм доме, але я не бачыў пакоя, у якiм...

- Таму што Альбер начуе над стайняй, разам з Жэромам.

- З Жэромам?

- Вазаком месье Фелiсьена. Адзiн толькi Арсен, шафёр - ён жанаты i мае дзiцёнка - начуе дома.

Мэгрэ ў рэшце рэшт старанна занатаваў усе iмёны ў сваю запiсную кнiжку.

- Калi хто i стрэлiў у паненку, - а мяне гэта не здзiвiць, - то хутчэй за ўсё сам месье Рышар. Калi яны ўсчынаюць сварку...

- Яны часта сварацца?

- Каб не зманiць - штодня. Аднойчы ён гэтак сцiснуў ёй рукi, што яна цэлы тыдзень хадзiла з сiнякамi. Але i яна не промах, i яму таксама дастаецца будзь здароў. Але я гатова бiцца аб заклад, што стралялi не ў паненку.

- У каго ж тады?

- У графа!

- Якога графа?

- Вы ўсё яшчэ нiчога не цямiце? У графа д'Ансеваля!

- Сапраўды! Ёсць жа яшчэ адзiн граф д'Ансеваль!

- Унук таго, што прадаў замак старому Бальтазару. Мадэмуазель сама няведама дзе адкапала яго.

- Ён багаты?

- Ён? Ды ў яго нi капейчыны за душой!

- I ён бывае ў доме?

- Ён... Я хачу сказаць...

- Вас цiкавiць, цi ён спiць з ёю? Не думаю, што ён прагне гэтага. Цяпер вы разумееце? У iх ва ўсiх шарыкаў не хапае. Грызуцца як сабакi. Адзiн месье Юберт у баку ад усяго, а гэтыя двое, брат i сястра, вылузваюцца са скуры, каб уцягнуць i яго ў сваю калатню, заручыцца яго падтрымкай.

- Вы гаворыце пра Юберта Бальтазара, сына старога? Колькi яму год?

- Ды гадоў з пяцьдзесят. А мо трошкi больш? Ён такi далiкатны, так добра выхаваны. Як толькi прыйдзе да нас, дык заўсёды трошкi пагаворыць i са мной. Паслухайце! Цяпер ужо позна, цягнiкоў на Канфлан няма, а дзе ж я пераначую! У вас знойдзецца для мяне ложак?

Яе позiрк быў настолькi красамоўна правакацыйны, што Мэгрэ аж папярхнуўся i мiжволi глянуў на кухонныя дзверы.

- На жаль, у нас няма пакоя для гасцей. Мы зусiм нядаўна ўладкавалiся тут.

- Вы нядаўна пажанiлiся?

I гэтыя словы ў яе вуснах мелi амаль непрыстойны сэнс.

- Я ўладкую вас у гатэль.

- Вы ўжо будзеце ўкладвацца спаць?

- У мяне яшчэ сустрэча ў горадзе.

- Гэта праўда, што шпегам не часта даводзiцца начаваць ва ўласнай пасцелi? Пацеха, вы зусiм непадобны на палiцэйскага. Я ведала аднаго такога - ён быў сержантам, такое боўдзiла, высачэзны, смуглы-смуглы, Леанардам звалi.

Але Мэгрэ не цiкавiў Леанард.

- Я вам яшчэ буду патрэбна? А можа, мне вярнуцца да iх, нiбыта нiчога не здарылася? Тады я змагу кожны вечар расказваць вам, што там адбылося за дзень.

З кухнi данёсся грукат каструль, але зусiм не пагэтаму Мэгрэ адхiлiў зробленую яму прапанову. Жэрмена прыводзiла яго лiтаральна ў жах.

- Мы ўбачымся з вамi заўтра, - сказаў ён. - Хадзем, калi ласка...

Перш чым надзець свой капялюшык i палiто, яна зноў паправiла валасы перад люстэркам i схапiла пляшку з налiўкай.

- Можна? Я столькi гаварыла, столькi перадумала! А вы не вып'еце?

Не мела сэнсу расказваць ёй пра тое, колькi чарак кальвадосу, па сваёй ахвоце цi пад прымусам, выпiў ён за гэты дзень.

- Я магу вам цэлую процьму ўсяго нарасказваць. Ёсць людзi, якiя пiшуць раманы, а не перажылi i чвэрцi таго, што перажыла я. Калi б я ўзялася пiсаць...

Мэгрэ зайшоў на кухню, пацалаваў жонку ў лоб. Яна весела глянула на яго, i ў яе вачах прамiльгнуў гарэзны агеньчык.

- Я, магчыма, вярнуся позна.

- Не спяшайся, Жуль! - з вясёлай падколiнкай адказала мадам Мэгрэ.

Гатэль знаходзiўся ўсяго цераз некалькi дамоў, непадалёк ад бульвара Вальтэра. На вулiцы Жэрмена рашуча ўзяла свайго спадарожнiка пад руку.

- У мяне высокiя абцасы...

Чорт пабяры! Звычайна ж яна хадзiла ў драўляных башмаках!

- У вас вельмi мiлая жонка, скажу я вам. I гаспадыня яна цудоўная.

Мэгрэ не адважыўся даць ёй грошы, каб яна сама заплацiла за нумар. Ён сам зайшоў у адмiнiстратарскую i пачырванеў ад пытання адмiнiстратара:

- Пакой на ноч цi часова?

- На ноч. Толькi для мадэмуазель...

Пакуль адмiнiстратар выбiраў на стэндзе ключы, Жэрмена зусiм павiсла на руцэ Мэгрэ, цяпер ужо i не просячы прабачэння.

- Васемнаццаты нумар, трэцi паверх, налева. Хвiлiначку, зараз дам бялiзну.

Мэгрэ не любiў успамiнаць, як ён развiтаўся з ёю. Лесвiца была ўслана чырвонай дывановай дарожкай. Жэрмена ў адной руцэ трымала прасцiны, у другой ключ, прычэплены да меднай бляшкi. Адмiнiстратар зноў уткнуўся ў газету.

- У вас сапраўды няма да мяне больш пытанняў?

Яна стаяла на першай прыступцы. Круглыя вочы яе не адрывалiся ад Мэгрэ. Чаму яму прыгадаўся багамол, якi пасля спарвання пажырае свайго партнёра?...

- Не... На сёння ўсё... - прамармытаў ён.

- Ах, праўда ж, я i забылася, што ў вас спатканне. - Яе сакавiтыя вусны склалiся ў iранiчную ўсмешку. - Тады да заўтра?

- Да заўтра.

Што ж, гэтага i трэба было чакаць. Выйшаўшы з гатэля, Мэгрэ кiнуўся ў метро. Шчоўкнулi аўтаматычныя дзверы, i ён доўга ехаў у цьмяным святле падземкi, машынальна назiраючы за познiмi пасажырамi, па тварах якiх прабягалi мудрагелiстыя ценi.

Ён доўга блукаў па бязлюдных, ледзь асветленых вулiцах, пакуль не апынуўся ля парка Лявiйет i не адшукаў нарэшце вялiкую стадолу, забiтую парожнiмi, з узнятымi ўгору, аглоблямi. У глыбiнi двара патыхала цеплынёй стайняў.

- Карнi? Не, ён яшчэ не вярнуўся. Чакайце, калi хочаце.

Толькi а палове першай ночы з'явiўся п'янюткi рамiзнiк. Асавелым позiркам ён утаропiўся ў Мэгрэ:

- Дама з вулiцы Шапталь? Чакайце, чакайце! Яна дала мне цэлы франк гасцiнца. А высокi брунет...

- Якi высокi брунет?

- Той, што спынiў мяне на вулiцы Бланш, чорт пабяры, i загадаў мне пад'ехаць на вулiцу Шапталь i пачакаць ля дома нумар... нумар... Смехатура, я нiколi не запамiнаю лiчбы... Пры маёй рабоце гэта, прама скажам...

- Вы адвезлi яе на вакзал?

- На вакзал? На якi вакзал?

Рамiзнiк пахiстваўся. Доўгiм цырком ён сплюнуў проста перад сабой жвачку ад жавальнага тытуню, ледзь не пацэлiўшы на штаны Мэгрэ.

- Па-першае, загадана было не на вакзал... Па-другое... па-другое...

Мэгрэ ўсунуў яму ў руку франк.

- Яна ў гатэлi насупраць Цюiльры, на невялiчкай плошчы... Чакайце... Як жа называецца тая дамавiна?.. Я вечна блытаю гэтыя дамавiны... Во "Атэль дзю Луўр"! Но, малота! - таргануў рамiзнiк свайго каня.

Метро ўжо не працавала, трамваi i аўтобусы не хадзiлi, i Мэгрэ мусiў тупаць пешкi па бясконца доўгай вулiцы Фландр, перш чым дабраўся да ажыўленых плошчаў цэнтра.

Рэстарацыя "Клiшы" была, канешне, даўно зачыненая, i Жустэн Мiнар вярнуўся ў сваё жытло на вулiцы Ангiен, дзе яго напэўна чакаў чарговы сямейны скандал.

Раздзел V

ПЕРШЫЯ СЛАВАЛЮБНЫЯ ДУМКI МЭГРЭ

Мэгрэ галiўся перад люстэркам, прымацаваным у сталовай да зашчапкi аконнай рамы. У яго было прывычкай кожную ранiцу хадзiць услед за жонкай, завяршаючы свой туалет дзе прыйдзецца, - i для iх абаiх гэта былi самыя светлыя хвiлiны дня. Мадам Мэгрэ валодала каштоўнай якасцю - як на золку, так i ўвечары яна была аднолькава акуратная, аднолькава жыццярадасная. Яны расчынялi вокны, з асалодай дыхалi свежым паветрам. Да iх даносiўся грукат кувалды з размешчанай непадалёку кузнi, тарахценне вазоў, iржанне коней i нават ледзь улоўны пах свежага гною з суседняй стайнi.

- Ты думаеш, яна сапраўды ненармальная?

- Калi б яна засталася ў сваiм сяле, выйшла замуж i нарадзiла дзесяцера дзяцей - нiхто гэтага, магчыма, i не заўважыў бы. Можа, проста дзецi былi б не ад аднаго бацькi, толькi i ўсяго.

- Зiрнi, зiрнi, Мэгрэ! Часам цi не твой гэта прыяцель топчацца ў нас пад вокнамi?

Мэгрэ з намыленай шчакой высунуўся ў акно i пазнаў Жустэна Мiнара, якi цярплiва чакаў яго на вулiцы.

- Ты не хочаш запрасiць яго да нас?

- Навошта? Я праз пяць хвiлiн буду гатовы. А ты не збiраешся пагуляць сёння?

Мэгрэ рэдка пытаўся ў жонкi, чым яна будзе займацца цэлы дзень, i яна адразу здагадалася, што ён мае на ўвазе.

- Ты хочаш, каб я папiльнавала паненку?

- Магчыма, мне сапраўды прыйдзецца прасiць цябе зрабiць гэта. Калi я прамаргаю яе ў Парыжы, а ёй, сама бачыш, проста няўцерп памалоць языком, дык адзiн бог ведае, што яна каму набалбоча.

- Ты зараз да яе?

- Неадкладна.

- Яна будзе яшчэ ў пасцелi.

- Магчыма.

- Магу прысягнуць, ты апынешся ў пiкантным становiшчы.

Як толькi Мэгрэ выйшаў з пад'езда, да яго падышоў Мiнар, пакрочыў побач i запытаў:

- Што робiм сёння, шэф?

Шмат гадоў пазней Мэгрэ прыпомнiць, што менавiта той нядэшлы флейтыст быў першы, хто назваў яго шэфам.

- Вы бачылi яе? Даведалiся што-небудзь? Я амаль не спаў. Толькi сабраўся легчы, як адно пытанне збiла ўвесь мой сон.

Iх крокi гулка раздавалiся ў ранiшняй цiшынi. Iдучы, яны назiралi, як воддаль паволi ажыўляецца бульвар Вальтэра.

- Раз стралялi, значыцца, стралялi ж у некага. I вось я задаюся пытаннем: а ў каго пацэлiлi?.. Я вам не дужа надакучыў?

Надакучыў? Якраз гэтае пытанне без канца задаваў сам сабе i Мэгрэ.

- Дапусцiм, куля нi ў каго не трапiла... Канешне, цяжка паставiць сябе на месца гэтых людзей... I ўсё ж, мне чамусьцi здаецца, што калi б не было нi параненага, нi забiтага, то навошта б iм вычвараць такую трагiкамедыю?.. Вы мяне разумееце? Як толькi мяне вышпурнулi за дзверы, яны кiнулiся прыводзiць у парадак пакой, каб пераканаць, што нiчыёй там i нагi не было... I яшчэ адна дэталь: помнiце, калi дварэцкi намагаўся выпхнуць мяне, нехта на другiм паверсе перасцярог Луi не марнаваць часу? А чаму яны замкнулi паненку ў пакоi служанкi? Безумоўна, таму, што яна была надта ўсхвалявана i, на iх думку, магла правалiць сваю ролю ў iгры...

- Я цэлы дзень вольны, - дадаў Мiнар без усялякай сувязi. - Можаце распараджацца мною, як вам трэба.

Каля гатэля, у якiм начавала Жэрмена, была кавярня з тэрасай i круглымi столiкамi з белага мармуру. Гарсон з бакенбардамi, здавалася, сышоў са старонкi рэкламнага календара. Узабраўшыся на драбiнкi, ён чысцiў крэйдай шыбы.

- Пачакайце мяне тут.

Мэгрэ вагаўся. А можа, паслаць наверх Мiнара? Калi б хто запытаўся ў Мэгрэ, чаму яму захацелася зноў пабачыць пакаёўку, ён наўрад цi адказаў бы. Гэтым ранкам ён адчуваў дзiўную патрэбу быць адначасова ўсюды. Ён амаль нудзiўся па "Старому Кальвадосу", яму не цярпелася хутчэй сесцi там ля акна i назiраць за ўсiм, што адбываецца на вулiцы Шапталь. Цяпер, калi ён ведаў трошкi больш пра насельнiкаў асабняка, яму здавалася, што ўсе гэтыя воблiкi Рышара Жандро, якi садзiцца ў машыну, яго бацькi, якi прастуе да карэты, Луi, якi выходзiць на тратуар падыхаць свежым паветрам, - набылi б цяпер у ягоных вачах зусiм iншы сэнс.

Яму хацелася быць i ў "Атэлi дзю Луўр", i на авеню дзю Буа, i нават у Ансевалi.

Але з усiх людзей, з якiмi звязаў яго выпадак за два днi перад гэтым, толькi адзiн чалавек быў даступны яму, i ён iнстынктыўна чапляўся за яго.

Цiкавая рэч! Пачуццё, якое валодае iм, каранiлася ў iм яшчэ з дзяцiнства. Праўда, смерць бацькi перапынiла яго заняткi медыцынай на трэцiм годзе навучання, але калi на тое пайшло, то ён нiколi не прагнуў стаць доктарам, лячыць хворых.

Па праўдзе кажучы, ён нiколi не ведаў, якiм рамяством хацеў бы заняцца. Яшчэ падлеткам, калi жыў у вёсцы, у яго склалася ўражанне, што большасць людзей знаходзяцца не на сваiм месцы, брыдуць чужой дарогай толькi таму, што не ведаюць, якая ж дарога iхняя.

I вось, уяўлялася яму, з'яўляецца разумны, кемлiвы чалавек, нехта падобны на доктара i на пастара адначасова, якi з першага погляду можа вызначыць прызначэнне другога чалавека.

Да таго празарлiўца прыходзiлi б за парадай, як да лекара. Ён быў бы накшталт нейкага ўпарадчыка лёсаў. I не толькi таму, што ён разумны. Мусiць, няма патрэбы валодаць выключным розумам. Проста ён павiнен умець глядзець на свет вачыма таго чалавека, з якiм яму прыйдзецца сутыкнуцца.

Мэгрэ нiколi не размаўляў пра гэта, ён не асмельваўся нават занадта глыбока раздумваць над падобным, каб нават самому сабе не здавацца смешным. Не маючы магчымасцi закончыць вучобу ў медыцынскiм, ён выпадкова пайшоў служыць у палiцыю. Але калi сказаць папраўдзе, дык цi абсалютна выпадкова атрымалася так? Хiба i палiцэйскiм, калi разабрацца, не прыходзiцца часам быць упарадчыкам лёсаў?