1
Żmudź – płn.-zach. część Litwy. [przypis redakcyjny]
2
Mendog a. Mindowe (lit. Mindaugas, ok. 1203–1263) – zjednoczyciel, książę, a następnie król Litwy. [przypis redakcyjny]
3
wielce skoligacony – spokrewniony z wieloma liczącymi się rodzinami, zwł. przez małżeństwo; spowinowacony. [przypis redakcyjny]
4
Rosieńskie – ziemia w środkowej części Litwy, jej ośrodkiem są Rosienie (lit. Raseiniai), położone ok. 80 km na płn. zach. od Kowna. [przypis redakcyjny]
5
Mars (mit. rzym.) – bóg wojny. [przypis redakcyjny]
6
Krakinów (lit. Krekenava) – miasteczko w środkowej części Litwy, położone ok. 30 km na płd. zach. od Poniewieża. [przypis redakcyjny]
7
Lauda, Szoja, Niewiaża – rzeki w środkowej części Litwy. [przypis redakcyjny]
8
Poniewież (lit. Panevėžys) – miasto w środkowej części Litwy nad rzeką Niewiażą, ok. 90 km na płn. wsch. od Rosień. [przypis redakcyjny]
9
komput – liczba stałego wojska w I Rzeczypospolitej XVII i XVIII w., ustalana na sejmie wielkim osobno dla Korony i dla Litwy. [przypis redakcyjny]
10
Upita (lit. Upytė) – w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży. [przypis redakcyjny]
11
kwitnęła – dziś popr. forma 3 os. lp r.ż. cz.przesz.: kwitła. [przypis redakcyjny]
12
bitwy pod Łojowem (1649 i 1651) – pod Łojowem, leżącym nad Dnieprem, dziś w płd.-wsch. części Białorusi, wojska polskie pod wodzą Janusza Radziwiłła (1612–1655) dwukrotnie pokonały Kozaków Chmielnickiego. [przypis redakcyjny]
13
Janusz Radziwiłł herbu Trąby (1612–1655) – hetman wielki litewski, wojewoda wileński. [przypis redakcyjny]
14
pocztowy – członek pocztu, zbrojnego orszaku należącego do bogatszego szlachcica. [przypis redakcyjny]
15
ordynek (z niem. Ordnung) – porządek, szyk, szereg. [przypis redakcyjny]
16
Birże (lit. Biržai) – miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów. [przypis redakcyjny]
17
apopleksja (z gr.: paraliż) – udar mózgu. [przypis redakcyjny]
18
regiment – pułk. [przypis redakcyjny]
19
oberszt (z niem. Oberst) – pułkownik. [przypis redakcyjny]
20
invidia (łac.) – zazdrość. [przypis redakcyjny]
21
substancja (z łac.) – tu: majątek, stan posiadania. [przypis redakcyjny]
22
Orsza – miasto we wsch. części dzisiejszej Białorusi, ok. 200 km na wsch. od Mińska, ok. 100 na zach. od Smoleńska, miejsce dwóch bitew między wojskami polskimi i moskiewskimi (1512 i 1564). [przypis redakcyjny]
23
wolentarz – ochotnik. [przypis redakcyjny]
24
familiant – członek dobrej szlacheckiej rodziny. [przypis redakcyjny]
25
Smoleńsk – miasto nad Dnieprem, dziś w zach. Rosji. [przypis redakcyjny]
26
congressus (łac.) – spotkanie, zjazd. [przypis redakcyjny]
27
dyferencja – różnica zdań, spór. [przypis redakcyjny]
28
dziegieć – lepka ciecz uzyskiwana w wyniku suchej destylacji drewna lub kory, ze względu na swoje właściwości bakteriobójcze stosowana daw. jako lekarstwo, a także jako smar, impregnat i klej. [przypis redakcyjny]
29
wojski – urzędnik, zobowiązany do opieki nad pozostałymi w kraju rodzinami szlachty, kiedy ta brała udział w pospolitym ruszeniu. [przypis redakcyjny]
30
Żmudź – płn.-zach. część Litwy. [przypis redakcyjny]
31
okiść – gruba warstwa ciężkiego śniegu powodująca łamanie gałęzi. [przypis redakcyjny]
32
kądziel – pęk lnu, konopi lub wełny przygotowany do przędzenia. [przypis redakcyjny]
33
karpa – pniak i korzenie pozostałe po ścięciu drzewa. [przypis redakcyjny]
34
brzeźniak – gałązki brzozowe. [przypis redakcyjny]
35
łuczywo – smolne drzewo, używane do oświetlania lub na rozpałkę. [przypis redakcyjny]
36
buńczuk – drzewce zakończone kulą lub grotem, ozdobione końskim włosiem, symbol władzy wojskowej. [przypis redakcyjny]
37
żarna – daw. przyrząd do mielenia ziarna, składający się z dwóch trących o siebie kamieni. [przypis redakcyjny]
38
rusznica – ręczna broń palna o długiej lufie. [przypis redakcyjny]
39
Orsza – miasto we wsch. części dzisiejszej Białorusi, ok. 200 km na wsch. od Mińska, ok. 100 na zach. od Smoleńska, miejsce dwóch bitew między wojskami polskimi i moskiewskimi (1512 i 1564). [przypis redakcyjny]
40
akomodować się (z łac. accomodare: przystosować, poświęcić) – tu: przestawić się. [przypis redakcyjny]
41
na pola beresteckie – bitwa pod Beresteczkiem (1651), zwycięstwo wojsk polskich nad siłami kozacko-tatarskimi; Beresteczko – miasto nad Styrem na Wołyniu, w zach. części Ukrainy. [przypis redakcyjny]
42
zali (daw.) – czy. [przypis redakcyjny]
43
driakiew – używany w medycynie ludowej uniwersalny lek roślinny, złożony m.in. z cynamonu, imbiru, dziurawca, miodu, mięsa żmii, ziemi z Lemnos, często z dodatkiem opium. [przypis redakcyjny]
44
szuba – futro, płaszcz futrzany. [przypis redakcyjny]
45
konterfekt – portret, wizerunek. [przypis redakcyjny]
46
legat – spadek, zapis w testamencie. [przypis redakcyjny]
47
fryga – zabawka dziecięca, bąk na sznurku. [przypis redakcyjny]
48
rarytet – rzadkość, tu: niezwykła piękność. [przypis redakcyjny]
49
bizun – daw. bat, uderzenie batem. [przypis redakcyjny]
50
hippocentaurus (łac., mit. gr.) – centaur, pół-koń a pół-człowiek. [przypis redakcyjny]
51
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna. [przypis redakcyjny]
52
konfuzja – zakłopotanie. [przypis redakcyjny]
53
obces – tupet, zuchwałość. [przypis redakcyjny]
54
konwent – klasztor, zakon; szkoła klasztorna. [przypis redakcyjny]
55
statek – stateczność, powaga, umiar. [przypis redakcyjny]
56
konfidencja – poufałość. [przypis redakcyjny]
57
półgęsek (daw.) – połowa tylnej części gęsi bez nogi i bez kości, obszyta w gęsią skórę i uwędzona. [przypis redakcyjny]
58
dragon – żołnierz walczący pieszo, a poruszający się konno. [przypis redakcyjny]
59
frykas – wyszukana, smakowita potrawa. [przypis redakcyjny]
60
kondemnata – w daw. prawie pol. wyrok skazujący wydawany zaocznie. [przypis redakcyjny]
61
hiberna – danina pieniężna pobierana w Polsce w XVII i XVIII w., przeznaczona na utrzymanie wojska w zimie. [przypis redakcyjny]
62
munsztułuk (daw.) – nagroda za dobrą nowinę. [przypis redakcyjny]
63
szerepetka – człowiek z gminu, przybłęda. [przypis redakcyjny]
64
substancja (z łac.) – tu: majątek, stan posiadania. [przypis redakcyjny]
65
kondycje (z łac.) – warunki. [przypis redakcyjny]
66
trzaska – mały kawałek drewna, używany zazwyczaj na podpałkę. [przypis redakcyjny]
67
harmata (daw.) – armata. [przypis redakcyjny]
68
fraucymer (z niem. Frauenzimmer) – komnata kobiet, pokój dla dam; damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej. [przypis redakcyjny]
69
exemplum (łac.) – przykład. [przypis redakcyjny]
70
w wieżach – w więzieniu. [przypis redakcyjny]
71
kaganek – używana daw. mała lampka w kształcie miseczki z dziobkiem i uchwytem. [przypis redakcyjny]
72
bandolet – lekka strzelba z krótką lufą. [przypis redakcyjny]
73
dzianet – piękny, rasowy koń. [przypis redakcyjny]
74
haeres (łac.) – dziedzic. [przypis redakcyjny]
75
Orszańskie – ziemia we wsch. części dzisiejszej Białorusi, ze stolicą w Orszy. [przypis redakcyjny]
76
roztruchan – wielki, ozdobny kielich. [przypis redakcyjny]
77
banitem – dziś popr. forma N. lp: banitą. [przypis redakcyjny]
78
posesjonat – właściciel posiadłości ziemiskiej. [przypis redakcyjny]
79
czekan – tu: ludowy flet czeski lub węgierski. [przypis redakcyjny]
80
kawalkator – zawodowy trener i ujeżdżacz koni, szczególnie ceniony w Rzeczypospolitej szlacheckiej. [przypis redakcyjny]
81
lafa – daw. płaca, żołd. [przypis redakcyjny]
82
furda (daw.) – błahostka. [przypis redakcyjny]
83
bachmat – koń używany daw. przez jazdę polską i tatarską. [przypis redakcyjny]
84
koń husarski – specjalnie wyhodowana rasa wysokiego, odpornego i szybkiego konia służącego husarii w walce. [przypis redakcyjny]
85
żmudzin – koń żmudzki, rasa konia domowego, hodowana na Litwie i Żmudzi, głównie do prac rolnych i do zaprzęgu. [przypis redakcyjny]
86
kałmuk – mały, krępy koń stepowy. [przypis redakcyjny]
87
exul (łac.) – wygnaniec. [przypis redakcyjny]
88
kiep – głupiec, dureń. [przypis redakcyjny]
89
sanna – jazda saniami po drodze usłanej śniegiem. [przypis redakcyjny]
90
bekiesza – długi, męski płaszcz podbity futrem. [przypis redakcyjny]
91
pasy drzeć – obdzierać żywcem ze skóry. [przypis redakcyjny]
92
dereszowaty – koń maści karej, gniadej lub kasztanowatej z domieszką białych włosów. [przypis redakcyjny]
93
tobie zasię – tobie nic do tego, nie twoja sprawa. [przypis redakcyjny]
94
jubka – damski kaftan z rękawami do łokcia, noszony w XVII–XVIII w. [przypis redakcyjny]
95
komiliton – towarzysz broni. [przypis redakcyjny]
96
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna. [przypis redakcyjny]
97
kontent – zadowolony. [przypis redakcyjny]
98
kołpaczek – wysoka, stożkowa czapka futrzana, od XV do XIX w. noszona w Polsce. [przypis redakcyjny]
99
staje – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m. [przypis redakcyjny]
100
bojarzyn a. bojar – rycerz, szlachcic litewski lub ruski. [przypis redakcyjny]
101
Upita (lit. Upytė) – w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży. [przypis redakcyjny]
102
asygnacja (z łac.) – dokument, pisemne zlecenie wydania pieniędzy lub innych świadczeń. [przypis redakcyjny]
103
łyczek (daw., pogard.) – mieszczanin. [przypis redakcyjny]
104
oprymować (z łac.) – daw. gnębić, uciskać. [przypis redakcyjny]
105
sukurs (z łac.) – pomoc, ratunek. [przypis redakcyjny]
106
wilczura – daw. futro z wilczych skór. [przypis redakcyjny]
107
Upita (lit. Upytė) – w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży. [przypis redakcyjny]
108
nicpotem (daw.) – do niczego. [przypis redakcyjny]
109
infamia (daw.) – sądowe pozbawienie czci i praw obywatelskich. [przypis redakcyjny]
110
Mejszagoła – miasteczko na Litwie. [przypis redakcyjny]
111
kostera – hazardzista, oszust karciany. [przypis redakcyjny]
112
auxilia (łac.) – wsparcie. [przypis redakcyjny]
113
sieść (daw.) – siąść. [przypis redakcyjny]
114
łyczek (daw., pogard.) – mieszczanin. [przypis redakcyjny]
115
ciura – daw. człowiek należący do czeladzi obozowej, wojsk. pachołek. [przypis redakcyjny]
116
konwikcja (daw., z łac.) – przekonanie. [przypis redakcyjny]
117
deliberować (z łac.) – tu: dyskutować. [przypis redakcyjny]
118
polityczny (z łac.) – uprzejmy, grzeczny. [przypis redakcyjny]
119
podbechtać – nastawić kogoś przeciwko komuś lub czemuś, podrażnić czyjąś dumę, ambicję. [przypis redakcyjny]
120
wyporek – skóra z niedonoszonego płodu zwierzęcego (np. jagnięcia). [przypis redakcyjny]
121
hubka – wysuszony miąższ huby lub inny materiał łatwo się tlący, używany do rozniecania ognia. [przypis redakcyjny]
122
cieciorka – samica cietrzewia. [przypis redakcyjny]
123
ferezja – męskie okrycie wierzchnie w XVI–XVII w. [przypis redakcyjny]
124
gaudium (łac.) – radość. [przypis redakcyjny]
125
krokosz – roślina o pomarańczowoczerwonych kwiatach, uprawiana jako roślina oleista i barwierska. [przypis redakcyjny]
126
samodział – tkanina z wełny lub lnu tkana na ręcznym warsztacie. [przypis redakcyjny]
127
pakłak – gruby lniany lub bawełniany materiał, z jakiego szyto worki na mąkę lub zboże. [przypis redakcyjny]
128
omłot – oddzielanie ziarna od słomy, młócenie. [przypis redakcyjny]
129
moderunek – ekwipunek żołnierski. [przypis redakcyjny]
130
gruba (z niem. Grube: dołek, jama) – palenisko. [przypis redakcyjny]
131
basetla – ludowy instrument strunowy lub daw. wiolonczela. [przypis redakcyjny]
132
zapusty – daw. ostatnie dni karnawału. [przypis redakcyjny]
133
rapier – broń o długiej, prostej, obosiecznej klindze, dłuższa niż szabla, używana w XVI i XVII w. [przypis redakcyjny]
134
Upita (lit. Upytė) – w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży. [przypis redakcyjny]
135
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna. [przypis redakcyjny]
136
wolentarz (daw., z łac.) – ochotnik. [przypis redakcyjny]
137
komput – liczba stałego wojska w I Rzeczypospolitej XVII i XVIII w., ustalana na sejmie wielkim osobno dla Korony i dla Litwy. [przypis redakcyjny]
138
Birże (lit. Biržai) – miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów. [przypis redakcyjny]
139
kapuza – daw. nakrycie głowy w postaci kaptura a. futrzanej czapki uszanki. [przypis redakcyjny]
140
ferezja – męskie okrycie wierzchnie w XVI–XVII w. [przypis redakcyjny]
141
spisa – długa broń drzewcowa o małym grocie, używana przez Kozaków od XVI do XIX w. [przypis redakcyjny]
142
berdysz – szeroki topór na długim drzewcu. [przypis redakcyjny]
143
łyczek (daw., pogard.) – mieszczanin. [przypis redakcyjny]
144
tołub – rodzaj futra. [przypis redakcyjny]
145
eksakcja (z łac.) – pobór, ściąganie podatków. [przypis redakcyjny]
146
kańczug – bicz z plecionego rzemienia osadzonego na krótkim kiju. [przypis redakcyjny]
147
hajdamaka (z tur.) – buntownik, rozbójnik, uczestnik któregoś z powstań chłopskich na Ukrainie w latach 1730–1770. [przypis redakcyjny]
148
rekuza – odrzucenie przez kobietę propozycji małżeństwa. [przypis redakcyjny]
149
mores – karność, subordynacja. [przypis redakcyjny]
150
słowy – dziś popr. forma N. lm: słowami. [przypis redakcyjny]
151
banitem – dziś popr. forma N. lp: banitą. [przypis redakcyjny]
152
prezydium (z łac.) – zbrojna załoga. [przypis redakcyjny]
153
tręzla (daw.) – uzda. [przypis redakcyjny]
154
biesić się – daw. wpadać w złość. [przypis redakcyjny]
155
odryna (reg.) – budynek, w którym przechowuje się siano. [przypis redakcyjny]
156
sztych – ostry koniec broni białej, pchnięcie bronią białą. [przypis redakcyjny]
157
żupan – starop. ubiór noszony przez szlachtę, o kroju długiej sukni zapinanej na guziki, ze stójką i wąskimi rękawami. [przypis redakcyjny]
158
surma – instrument dęty z drewna lub kości słoniowej używany w daw. wojsku do sygnalizacji. [przypis redakcyjny]
159
bisurmanin (daw., pogard.) – muzułmanin, Tatar a. Turek. [przypis redakcyjny]
160
oblatować – wpisać do ksiąg miejskich. [przypis redakcyjny]
161
palestrant – daw. prawnik. [przypis redakcyjny]
162
Hydra – potwór w mit. gr., wielogłowy wąż, u którego na miejscu odciętej odrastały dwie lub trzy nowe głowy. Zgładzenie Hydry było jedną z prac Heraklesa. [przypis redakcyjny]
163
Joannes Casimirus Rex (łac.) – król Jan Kazimierz. [przypis redakcyjny]
164
Initium Calamitatis Regni (łac.) – początek nieszczęść królestwa. [przypis redakcyjny]
165
partyzant (daw., z fr.) – zwolennik, stronnik. [przypis redakcyjny]
166
wolentarski – ochotniczy. [przypis redakcyjny]
167
lemiesz – część pługa podcinająca skibę. [przypis redakcyjny]
168
familiantka – szlachcianka z bogatego i wpływowego rodu. [przypis redakcyjny]
169
kałamaszka – odkryty jednokonny pojazd czterokołowy bez resorów, używany na Kresach w XVII i XVIII w. Drewniane koła osadzone były na drewnianej osi, którą smarowano mazią w celu zmniejszenia oporów. [przypis redakcyjny]
170
cyrulik – fryzjer zajmujący się też leczeniem lekkich chorób i wykonywaniem prostych zabiegów medycznych na podstawie wiedzy ludowej i doświadczenia. [przypis redakcyjny]
171
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna. [przypis redakcyjny]
172
niezabudka – niezapominajka. [przypis redakcyjny]
173
kwap – pierze. [przypis redakcyjny]
174
robota (dial. B. lp) – robotę. [przypis redakcyjny]
175
pludry – krótkie, bufiaste spodnie, część dawnego stroju dworskiego lub żołnierskiego. [przypis redakcyjny]
176
bisior – cienka tkanina płócienna lub lniano-wełniana używana w dawnej Polsce a. jedwab morski, tkanina z przędzy małżów, bardzo rzadka i kosztowna. [przypis redakcyjny]
177
lama – tkanina jedwabna przetykana złotymi lub srebrnymi nitkami. [przypis redakcyjny]
178
sepet – skrzynka z szufladami do przechowywania klejnotów, dokumentów itp. [przypis redakcyjny]
179
puzdro – skrzynka lub pudło z przegródkami, zwykle z zamkiem, okuciami i uchwytami. [przypis redakcyjny]
180
kwoli (daw.) – dla. [przypis redakcyjny]
181
driakiew – używany w medycynie ludowej uniwersalny lek roślinny, złożony m.in. z cynamonu, imbiru, dziurawca, miodu, mięsa żmii, ziemi z Lemnos, często z dodatkiem opium. [przypis redakcyjny]
182
ordynek (z niem. Ordnung) – porządek, szyk. [przypis redakcyjny]
183
Zołtareńko – właśc. Zołotarenko, Iwan (zm. 1655), hetman kozacki, szwagier Bohdana Chmielnickiego, brał udział w zdobyciu Wilna (1654). [przypis redakcyjny]
184
semen – Kozak na czyjejś służbie. [przypis redakcyjny]
185
staje – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m. [przypis redakcyjny]
186
szto za lude (z ukr.) – co za ludzie. [przypis redakcyjny]
187
raptus puellae (łac.) – porwanie panny. [przypis redakcyjny]
188
samowtór (daw.) – we dwóch, sam z kimś drugim, tu: pojedynek. [przypis redakcyjny]
189
szerpentyna (daw.) – szabla. [przypis redakcyjny]
190
hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]
191
zali (daw.) – czy. [przypis redakcyjny]
192
konfuzja (z łac.) – zmieszanie, zawstydzenie. [przypis redakcyjny]
193
zrekuzować – odrzucić oświadczyny, odmówić ręki. [przypis redakcyjny]
194
wokacja (z łac.) – powołanie. [przypis redakcyjny]
195
tentować (z łac.) – próbować. [przypis redakcyjny]
196
wziąść – dziś popr.: wziąć. [przypis redakcyjny]
197
zjeść arbuza – pogodzić się z odmową, przyjąć odrzucenie oświadczyn. [przypis redakcyjny]
198
ślepki – oczy. [przypis edytorski]
199
cekhauz (z niem.) – arsenał, zbrojownia. [przypis redakcyjny]
200
Hraju, pane (ukr.) – gram, panie. [przypis redakcyjny]
201
kontent – zadowolony. [przypis redakcyjny]
202
Zwiahel – miasto w płn. części Ukrainy, dziś: Nowogród Wołyński. [przypis redakcyjny]
203
sobaka (ukr.) – pies. [przypis redakcyjny]
204
Ne znaju, pane (ukr.) – nie wiem, panie. [przypis redakcyjny]
205
hołysz (z ukr.) – golec, nędzarz. [przypis redakcyjny]
206
bojar putny – uboższy szlachcic litewski lub ruski, służący u bogatszego pana. [przypis redakcyjny]
207
począł – zaczął. [przypis redakcyjny]
ТЕЛЕГРАМКанал с обзорами, анонсами новинок и книжными подборками
Книжный Вестник
Бот для удобного поиска книг (если не нашлось на сайте)
Поиск книг
Свежие любовные романы в удобных форматах
Любовные романы
О психологии, саморазвитии и личностном росте
Саморазвитие
Детективы и триллеры, все новинки
Детективы
Фантастика и фэнтези, все новинки
Фантастика
Отборные классические книги
Классика
ВКОНТАКТЕБиблиотека с любовными романами, которая наверняка придётся по вкусу женской части аудитории
Любовные романы
Библиотека с фантастикой и фэнтези, а также смежных жанров
Фантастика
Самые популярные книги в формате фб2
Топ фб2
книги