Прагрэсар

Сяргей Белаяр

Прагрэсар

Прытомнасць вярнулася яркім нясцерпным выбліскам. Чалавек тузануўся як пасля ўдару токам. Расплюшчыў вочы, але не ўбачыў нічога, акрамя чарнільнай цемры.

«Аслеп...»

Думка апаліла. Прымусіла сэрца звапіцца кудысьці ў бездань. Некалькі імгненняў чалавек быў не ў стане думаць ні пра што, толькі бяссільна скрыгатаў зубамі. Аднак прастрацыя доўжылася нядоўга — цемра аказалася неабсалютнай. Адкульсьці зверху падала слабое святло. Па меры таго, як вочы патроху прывыкапі да змроку, злосць слабела. Тым не менш, канчаткова не знікла. Стаілася недзе ў нетрах падсвядомасці ў чаканні спрыяльнага моманту для контратакі. Жаданага палягчэння чалавек не дачакаўся.

Разам з прытомнасцю вярнуліся і болевыя раздражненні. Раптоўны параксізм страшнага, выварочваючага болю дзявятым валам накрыў мозг. Цела закалола дзясяткамі, сотнямі, тысячамі распаленыхіголак. Паскуры нібы правялі буйназярністым наждаком. Пасля прыйшла чарга солі. Здавалася, балючымі адчуваннямі была напоўнена кожная малекула, кожны атам. Усё цела з'яўлялася болем. I ён пульсіраваў. На секунду слабеў толькі для таго, каб зноў абрынуцца на розум, раздушыць, распляскаць, аддаць агню, рассекчы.

I ад гэтага магутнага націску не было паратунку. Хацелася выць, вось толькі звязкі наадрэз адмаўляліся нараджаць хоць які гук, акрамя звярынага мычання. Язык стаў калючым камяком, які замінаў не толькі вырваць з сябе крык, але і ўпусціць у лёгкія паветра. Язык здаваўся неадушаўлёным прадметам. А гэта пужала. Прымушала думкі ў паніцы наскокваць адна на адну.

Праз некаторы час зрок прывыкнуў да цемры настолькі, што чалавек змог распазнаць навісаўшае над ім скпяпенне, што складалася з мноства рознапамерных, груба абчасаных камянёў. Сцены «упрыгожвалі» брудныя пацячы і шчыльныя «астраўкі» моху. Аб вышыні столі заставалася толькі здагадвацца. Як і пра прызначэнне самога памяшкання.

Чалавек слізгаў каламутным поглядам па мураваным мяшку, беспаспяхова спрабуючы зразумець, дзе знаходзіцца. Цемра і камень. Цяжкае скпяпенне ціснула на гатовы «выбухнуць» ад непасільнага напружання мозг. Укалочвала ў яго гіганцкія сталёвыя мыліцы. Шумела ў вушах, перад вачыма мільгалі рознакаляровыя іскры. Ад бясконцага мільгацення агнёў кружылася галава, а да горла падступала млоснасць. Ванітавыя спазмы ішлі адзін за адным, прымушалі цягліцы жывата сутаргава скарачацца. I кожны новы прыступ толькі дадаваў болю. Але якімі б моцнымі і невыноснымі не здаваліся болевыя раздражненні, неўзабаве боль удалося лакалізаваць — «гарэлі» рукі і ногі, ламала шыю, шчымеў пазваночны слуп ды яшчэ нагадваў пра сабе анус...

Усведамленне таго, што болевыя раздражненні канцэнтруюцца толькі ў некапькіх месцах, дазволіла прыменшыць боль. 3 рэзкага і выварочваючага ён стаў тупым і нудным. Вось толькі на тое, каб трываць яго нават такім, сыходзіла рэшта сіл.

Зрабіўшы некалькі спроб зразумець, дзе знаходзіцца, чалавек быў вымушаны капітуляваць. Нагрузка на мозг аказалася занадта вялікай. Шум у галаве стаў проста невыносным, а канечнасці нібы акунулі ў вадкі азот. Сэрца шалёна калацілася аб рэбры, як быцам збіралася праламаць грудную клетку. Паветра з цяжкасцю знаходзіла шлях у лёгкія.

Вырашыўшы пакінуць спробы зарыентавацца на потым, чалавек засяродзіўся на тым, каб успомніць хоць бы сваё імя. Некалькі бясконца доўгіх імгненняў адказам быў толькі нудны звон у вушах, агульная слабасць і галавакружэнне, а затым у мазгу пачапа фарміравацца думка. Нясмелая, гатовая знікнуць пры першых прыкметах небяспекі. Чалавек інстынктыўна, нібы баючыся спудзіць яе, затаіў дыханне. Цярпліва чакаў, калі думка набярэцца сіл. Чаканне дало вынік: праз хвіліну ці тры, ці пяць, ці дзесяць — меркаваць было цяжка — думка адужэла. Настолькі, што ў мазгу ўсплылі два словы. Трыхат Ратэнгут. Мужчына пра сябе паўтарыў словы. Затым яшчэ раз. I яшчэ...

Два словы дарылі цяпло, відавочна былі знаёмыя. Праз імгненне ўсплыла падказка: імя і прозвішча. Акрылены першым поспехам, чалавек зноў паспрабаваў зразумець, дзе знаходзіцца. Каменныя сцены, скпяпенне, што гублялася ў вышыні, халодная падлога... Напруга нарадзіла боль. Давялося ўзяць тайм-аўт. На дзве ці тры хвіліны цалкам адкпючыцца ад рэапьнасці. Дапамагло. Болевыя адчуванні адступілі. У тым, што яны яшчэ не аднойчы нагадаюць пра сябе, сумнявацца не даводзілася.

Глыбока ўдыхнуўшы (наколькі гэта дазвалялі рэбры), Ратэнгут трохі павярнуў галаву. да сваіх адчуванняў. Лёгкае раздражненне і не больш. Асмялеўшы, Трыхат павялічыў кут нахілу. Хруснулі косткі. Цягліцы звяло курчай. Аднак адпусціла ўжо праз секунду. Дзякуючы павароту галавы Трыхат здолеў павялічыць бачную зону. Прыблізна ў двух метрах ад Ратэнгута высілася ка­менная сцяна.

Трыхат асцярожна павярнуў галаву ў другі бок. Тая ж карціна. Яснасці ніколькі не дадалося. Паглядзець назад немагчыма. Не ўстаць. А вось прыпадняць галаву, глянуць на тое, што знаходзіцца перад ім, Ратэнгут мог. Коштам неймаверных намаганняў мужчына ажыццявіў задуманае. Сцяна... Доўга ўтрымліваць галаву на вазе Трыхат быў не ў стане. Апусціў яе на падлогу, са спазненнем зразумеў, што адчувае холад. I не толькі галавой, але і ўсім целам. Насуперак чаканням, холад не раздражняў, а наадварот — прыглушаў боль. Прымушаў мозгпрацавацьхутчэй. Каменны мех, земляны дол. Чалавек нечакана злавіў сябе на думцы пра тое, што яму знаёма падобнае спалучэнне. У галаве пачаў плесціся асацыятыўны ланцужок: камень-зямля-цемра-волкасць...

Вязніца! Разгадка дасталася дарагой цаной — па розуму нібыта сцебанулі бізуном. На момант ад рэзкага болю Ратэнгут нават страціў арыентацыю, але вытрымаў, не страціў прытомнасці. Дачакаўшыся, калі болевыя раздражненні аслабеюць, Трыхат пачаў патроху раскручваць клубок Арыядны. Турма. Пакаранне за злачынства. Правіна. Але якая? Хто і за што кінуў Ратэнгута ў каменны мяшок, папярэдне падвергнуўшы яго доўгім катаванням?..

Знямога і боль. Жудасны. Нялюдскі. У параўнанні з якім цяперашнія яго пакуты — лёгкае недамаганне. Путы. Цьмяна адрозны голас святара, які праводзіць допыт. Патрабуе... Што? Памяць здрадліва маўчапа.

Мужчына зрабіў яшчэ адзін глыбокі ўдых, дазволіўшы сэрцу прагнаць кісларод па артэрыях і венах. Ратэнгут павінен успомніць, знайсці адказ. Г эта вельмі важна. Сказаць чаму Трыхат не мог. Адчуваў... Мужчына сабраўся з думкамі, паспрабаваў вывудзіць з памяці падзеі апошніх гадзін. Дарэмна. Розум наадрэз адмаўляўся скпадаць асобныя элементы мазаікі. Падкідваў толькі разрозненыя ўспаміны. Апе здавацца Ратэнгут не збіраўся. Сам не ведаючы чаму, быў упэўнены ў тым, што гэта не ў яго правілах. Што мог патрабаваць святар? Што наогул патрабуюцьтыя, хто праводзіцьдопыт?.. Прызнанне! Думка была падобная на выбліск маланкі. Ну, вядома, ж — прызнанне віны! А, калі допыт вёў святар, значыць, патрабавалася прызнанне ў граху або віне ерасі. Грахоў за сабой Трыхат, як ні намагаўся, прыгадаць не мог, а вось ерась... Гледзячы што разумець пад ёй. Для некаторых ерась — гэта адступніцтва, для іншых — жаданне выправіць дагматы, зрабіць свет лепшым...

Думкі варочаліся нібы масіўныя, даўно не змазаныя шасцярні. Болевыя раздражненні не дазвалялі мужчыне цалкам задзейнічаць патэнцыял мозгу. Давялося задавольвацца малым. Крок за крокам спрабаваць намацаць вер­ны шлях. Ерась. Абвінавачаны ў ерасі. Ніякіх сумневаў быць не можа. Бо за грэх на вогнішча не адпраўляюць. Трыхат уразіўся падкінутай падсвядомасцю думцы. Прысуд вынесены. 3 таго моманту мінула нямапа часу. Вогнішча. Усёпажыральнае полымя палохала да ікаўкі, прымушала рукі і ногі дробна падрыгваць, а сківіцы стукаць адна аб адну. Прытомнасць, што знаходзілася на краі правалу, ледзь не павапілася ў яго. Мужчыну ахапіла трапятанне. Потым было толькі адчуванне быцця. Без думак і пачуццяў. I гэта цягнулася бясконца доўга...

Трыхат ачуняў ад грукату ўласнага сэрца. Раптам накаціў жах. Некалькі бясконца доўгіх імгненняў Ратэнгут імкнуўся ўсвядоміць, што ж з ім ўсё ж такі адбылося. Пагарджаючы болем і шумам у галаве, усё глыбей апускаўся ў падсвядомасць.

Знойдзенае ў ёй спапохала яшчэ больш.Працяглыя знясільваючыя катаванні. Патрабаванне прызнаць віну. Бяссілле і расчараванне ў сабе. Трыхат аказаўся слабы. Не вытрымаў здзекаў. Прызнаўся ва ўсім. Нават у тым, чаго не рабіў i пра што не думаў. А як не прызнацца, калі табе расцягваюць жылы на прэнгу, садзяць на «іспанскага асла», дробняць косткі прэсам для канечнасцяў, раздзіраюць анус «грушай»...

Чарада ўспамінаў выкпікала эфект даміно. На разгарачаны мозг нібыта выплюхнулі вядро халоднай вады. Яна імгненна працверазіла розум і прымусіла яго працаваць. I адразу ж мужчына прыгадаў святара, сакратара, гарадскога галаву, бюргераў. Для суддзі ўсё было зразумела i без «добраахвотнага» прызнання Трыхата, апе закон патрабаваў выканаць усе юрыдычныя фармальнасці. I прызнанне вінаватага было адным з краевугольных камянёў судовага працэсу. Святому аддзелу расследаванняў ерэтычнай грахоўнасці патрабавалася вяртанне «заблуднай авечкі» ваўлонне Царквы...

Вяртанне нават праз аўтадафэ.

Ад адной толькі думкі пра смерць мужчыну пачынала калаціць. Не столькі ад страху, колькі ад абурэння. Падумаць толькі — убогія гнаявыя чарвякі караюць смерцю звышістоту!

Трыхат прыгадаўусё...

Раптам захацелася зноў пагрузіццаў непрытомнасць. Пачацьусё з чыстага аркуша. На жаль, мінулага не вярнуць. Памылку не выправіць. Місія правалілася. Колькі часу i працы выдаткавана марна. Як шмат мараў і планаў разбілася аб маналіт рэальнасці. Тысячы светлавых гадоў выкінутыя на сметнік. Горш за ўсё было тое, што памерла надзея падцягнуць братоў па розуме, якія знаходзіліся ў змрочным Сярэднявеччы, да ўзроўню вышэйшай цывілізацыі... Скоку не адбылося. Праклятая чэрнь не зразумела добрых намераў, пагрэбвала новымі ведамі, наплявала на будучыню.

Людзі Зямлі аказаліся не гатовыя прыняць новы, напоўнены яркімі фарбамі свет. Адкрыць сэрца і душу пасланцу добрай волі, прыняць як роўнага прадстаўніка высокаразвітай цывілізацыі, якая апярэдзіла чалавечую расу ў развіцці на многія тысячы, калі не мільёны гадоў. Зямляне адмовіліся ад шан­цу выбрацца з багны...

Усведамленне паразы напаўняла сэрца Трыхата горыччу. Няўмольная цвёрдасць святара, які ўпіваўся ўласнай уладай, жорсткая пагарда суда Інквізіцыі, непахісная рашучасць вярнуць грамадству яго сябра...

Людзі нават не зразумелі, з кім мелі справу. Для іх Ратэнгут быў не іншапланецянінам, а ўсяго толькі апантаным Д'яблам адзінапляменцам. Вартым жалю, не знаёмым з асабістай гігіенай тубыльцам...

Перад вачыма Трыхата пранеслася чарада малюнкаў. Зала пасяджэнняў Арэапага разумных светаў. Прадстаўнікі дзясяткаў рас. На парадку дня толькі адно пытанне: лес насяляўшай планету Зямля гуманоіднай формы жыцця. Разумнай, але той, што спынілася ў сваім развіцці. Працяглыя спрэчкі па пытанні наконт будучыні чалавецтва. Канчатковы вердыкт, вынесены большасцю галасоў: дапамагчы людзям далучыцца да Кааліцыі разумных светаў. Арганізацыя міжзоркавай экспедыцыі. Доўгі, стомны палёт да Зямлі. Пасадка на планету і першы кантакт...

Ратэнгут дакладна следваў інструкцыям, аднак рэакцыя зямлян аказалася зусім не такой, якой ад іх чакалі. Чэрнь не пранікпася важнасцю зорнай місіі Трыхата. Замест таго, каб абагаўляць пасланца Кааліцыі, людзі папічылі яго слугой Д'ябла. Занадта моцна над сялянамі дамінавалі мясцовыя прымітыўныя рэлігійныя вераванні. Чэрнь накінулася на Ратэнгута і па-зверску збіла яго. Разграміла бот і знішчыла падарункі. Трыхата адвезлі ў бліжэйшы горад і перадалі Святой Інквізіцыі...

Няўдача садзейнічання гістарычнаму прагрэсу. Папон. Пагроза смерці. Тры­хат ніяк не чакаў, што ўсё так павернецца. Ніхто і не казаў, што будзе лёгка, апе каб вось так... Было ад чаго знервавацца і ўпасці ў засмучэнне. Самым дрэнным аказалася тое, што ў Ратэнгута адсутнічала магчымасць паведаміць пра свой лёс таварышам. Перадатчык быў знішчаны разам з ботам. Трыхата хопяцца толькі праз трое сутак, калі ён прапусціць запланаваны сеанс сувязі. Пачнуць шукаць па пеленгу маяка, прымацаванага да вопраткі. Бяда ў тым, што каты адабрапі ў мужчыны камбінезон. Узамен дапі бруднае, смярдзючае рыззё...

Праклятая чэрнь! I навошта толькі астранаўт пагадзіўся ляцець да Зямлі?.. Сядзеў бы лепш на роднай планеце. Самаўдасканальваўся. Дык не ж. Захацелася адчуць сябе героем, які нясе святло і прагрэс дзікунам...

Лёгкі шум прыцягнуў увагу Ратэнгута. Мужчына схамянуўся. Абвёў позіркам скпяпенне і сцены. Нягледзячы на тое, што вочы прызвычаіліся да змроку, знайсці крыніцу шуму не атрымалася. Невядомасць пужала. Прымушала цела пакрывацца халодным ліпкім потам.

Гук паўтарыўся. На гэты раз бліжэй. Трыхат прыўзняў галаву, некалькі імгненняў углядаўся ў цемру. Нарэшце заўважыў у нейкім метры ад сябе чорны камяк. Доўгі хвост, маленькія лапы і вушы.

Пацук...

Да слыху астранаўта данесліся шамаценне і піск. Недзе злева. Ратэнгут павярнуў гапаву. 3 дзіркі ў куце цямніцы з'явіўся яшчэ адзін пацук. Ён павёў галавой, абнюхваючы паветра, затым зрабіў некалькі маленькіх крокаў. За­мер. Вачэй пачвары мужчына бачыць не мог, апе ніколькі не сумняваўся, што пацук вытарэшчыўся на яго.

Трыхат з цяжкасцю зглынуў, адчуваючы, як страх разліваецца па целе. Як аказалася, два монстры былі толькі авангардам. Праз некалькі імгненняў з дзіркі з'явілася яшчэ адна тварына. За ёй — яшчэ. I яшчэ...

Істот станавілася ўсё больш. Беспардонныя звяркі пішчалі, білі хвастамі i тупалі лапамі па зямлі, прымушаючы Ратэнгута ўздрыгваць ад жаху і агіды. Трыхат паспрабаваў паварушыць канечнасцямі, каб узняцца, аднак ні рукі, ні ногі не адгукнуліся. Падобна на тое, што каты перастараліся...

Бездапаможнасць нараджала безвыходнасць. Астранаўт ніяк не могузяць сябе ў рукі. Блізкае суседства канкурэнтаў у барацьбе за выжыванне прымушала трапятаць, успамінаць першабытныя страхі, клясці той дзень, калі Ратэнгут даў згоду на ўдзел у місіі. Астранаўт прадставіў сабе, як вечна галодныя монстры накінуцца на яго, стануць драць плоць вострымі, як брытвы, зубамі, піць кроў, атрымліваць асаподу ад яго пакут...

Жах Трыхата мапа чым адрозніваўся ад жаху дыназаўраў, уся браніраванная моц і тоўсты панцыр якіх не ратавалі ад нахабнай пражэрлівасці пацукоў. Цяпер ужо і смерць ад рук тубыльцаў здавалася астранаўту не такой зневажальнай.

Чорная маса, нібы адчуўшы страх чалавека, ускалыхнулася. Завіравала і накінулася на астранаўта.