Практычны дапаможнік па руйнаваньні гарадоў

— Понимаешь, — гаварыла яна цяпер, гледзячы кудысьці ў напрамку насатай кававаркі і пагрызваючы валасатую голень Гюнтэра. — Понимаешь, мне хочется делать такие покупки шикарно... ну, не знаю... как замужняя дама, что ли, чтобы они с порога видели в нас солидную замужнюю пару... они ведь только слуги, ведь так? Как меня испортила эта страна, Господи... мне нужно от неё лечиться... вылечи меня, Гюнтер... Они видят во мне какую-то девочку, дуру, которой повезло.:. (Жэня сказала гэта так па-двароваму, што ў Гюнтэра салодка зашчаміла недзе над жыватом)... Эта Лариска... как она смотрела — с презрением и завистью... да, с презрением и завистью. Я хочу поменяться... ведь в Германии всё будет по-другому... поменяй меня, Гюнтер... поменяться...

И яны памяняліся, і цяпер ужо Гюнтэр крычаў: аскепкі свядомасці табуном уцякалі ў чырвоныя стэпы, білася перад вачыма, як бактэрыі пад мікраскопам, каляровая, дзікіх адценняў, мазаіка, і Гюнтэр з апошніх сілаў намагаўся сабраць яе хаця б у падабенства малюнку. Нельга было крычаць, забыўшыся, нават гэтае простае „а” мусіла быць напружаным, фанэтычна вытрыманым, тэўтонскім... доўгі, прышпораны дыфтонг паляцеў да столі.

— Когда, — сказала Жэня, грэючыся побач. І калі Гюнтэр выкупіў сябе ў жорсткіх правадыроў, што ўсё яшчэ хісталіся перад вачыма, ён адказаў: „Октобэр”.

4

Было ва ўсім гэтым уражаньне нечай злой і магутнай волі. Чалавечае ў Гюнтэры шукала вінаватых у тым, што дождж зноў ішоў, падскокваючы на мускулістых, трэніраваных нагах, як ішоў ён і ўчора, і заўчора, і навогул лета было ня лета, а нейкі „зялёны зіма”; звярынае, першабытнае ў ім банальна цешылася, па сухіх рыпучых далонях уколамі сьцьвярджалі сябе кроплі. Усё гэта ўваходзіла ў прыемнае сутыкненьне з канцом працоўнага тыдня... усё было ня так кепска. Іпалітыч, які выдаваў у гэтую хвіліну на фокусніка ў вадстаўцы, стрэліў парасонам, паціснуў Гюнтэру руку:

— До понедельника, Феденька... А то заходите завтра в гости?

— Спасибо, я буду отсыпаться, — сказаў Гюнтэр.

— Ну тогда всего!

Субота надыйшла, як толькі Гюнтэр павярнуўся сьпіной да будынку Канторы, якая, дзякуючы адмысловаму разьмяшчэньню вокнаў, захоўвала выраз заўсёднае крыўды. Гюнтэр нават сеў у тралейбусе і некалькі прыпынкаў чытаў дрогкага Борхерта. Потым здарылася немінучае: у раёне рынку тралейбус запоўнілі розныя саракагадовыя бабулькі, а разам зь імі пах той своеасаблівай чысціні, якую звычайны дождж здольны ператварыць у вадзін з самых мярзотных водараў на сьвеце. Адна зь іх вісела па-над Гюнтэрам, нібы чытаючы ягоную кнігу — і ўстаць, саступіць мейсца не было аніякай магчымасці, хіба што лезьці кабеце пад спадніцу... Побач, пагрузіўшы локаць Гюнтэру пад рэбры, велічна сядзеў інжынэрскага выгляду мужчына з бародкаю; на ягоны чамадан, які роўна закрываў калені, спакойна магла б сесьці адна з бабулек. „Парк” і „Цырк” — як гукі выдастанай і скарыстанай запалкі... Прыпынак за прыпынкам, тралейбус — гадзіннік гораду, прыпынкі — дзяленьні на яго цыфэрбляце, жыві паводле тралейбуснага часу, ён мінае хутчэй...

— Парэнь, уступі места старухе, — закінула пробны камень адна з кабетаў і бачачы, што ён ня з моцных трнспартных духам, пачала:

— Сядзіт студзент, кнішку чытаіт. А у мяня на нагах тромбы, астма і сэрца бальноя. Я панімаю, умны, у мяня ў самой сын у учылішчэ, дык он нікагда дажа ў тралейбусе ня сядзіт, ні то што этат, этаму хоць кол на галаве чашы... патаму што саўсем народ счарсьцвеў...

Слова „народ” — пароль у гэтай краіне, і аднекуль з чалавечай жыжы панеслася:

— Сами же молодых учим, воспитываем, как мы, так и они...

— Лень жопу атарваць, іньцілігент...

— Раньша дабрэй маладзёш была, панятлівей...

— Я от у газеце чытала...

Гаварыла па большасці жаночая частка пасажыра, мужчынская падзялілася на дзьве роўныя партыі: тая, што сядзела, не раўнуючы як па змове павярнулася да вакна, тая, што стаяла, глядзела на Гюнтэра з разуменнем і нянавісьцю. Гюнтэр асьцярожна загарнуў „Erzählungen” і сказаў як мага лагодней:

— Entschuldigen, ich bin Auslander, простітэ, йа плёхо понимать... Мне хотэт Торговий домм...

Агаломшаная цётка абвяла вачыма суайчыннікаў, і тут Гюнтэр зразумеў (нават дзіўна, што да яго так позна дайшла гэткая відавочная ісьціна) што ня так ужо й трэба ёй сядзець — гадамі выпрацаваны спрыт дазваляў бы й есьці, праць і нараджаць у такім палажэнні, што тут усяго толькі „de la principa”. Паўза, і пасьля паўзы:

— А я от і не пасматру, што інасранец! Я чалавек тожэ, старава чалавека вязьдзе нада уважаць. Сядзі ўжо, чурка няруская...

Цётка тут жа заплакала, сьляза яе ўпала на вокладку „Erzählungen” і скукожылася спалохана на гэтай абсалютна чужароднай паверхні.

— Иностранцы да евреи Русь продали за зелёные... Продали Россию дерьмократы паршивые... — ціха, але добра пастаўленым голасам сказаў сусед Гюнтэра, зьвяртаючыся больш да нейкай абстрактнай славянскай душы, чым да навакольнай грамады.

Зрэшты, стала цішэй. Людзі пазмрачнелі, сапсавала ім пятнічны вечар уварваньне нечакана масштабнага клопату: душа — родина — потомки — потё-о-о-мки... Па ціхім калідоры Гюнтэр выйшаў ля Гандлёвага дому. Два бліжэйшыя аўтаматы адгукнуліся манатоннымі гудкамі, трэці таксама. На вуліцы ўжо шарэла. Выслухаўшы цэлую гісторыю няшчаснага каханьня (прычым, як ён не намагаўся, Гюнтэр запомніў яе слова ў слова, уключаючы ўсялякія мілыя дробязі накшталт „Его серые носки”) яму ўсё ж удалося набраць Жэнін нумар у самым дальнім аўтамаце. На шчасьце, слухаўку падняла яна:

— Опаздываешь, Гюнтер, милый... У меня тут с маман разговор (гэта было сказана шэптам, у слухаўцы тэлефонны народзец раз-пораз камечыў нейкую гучную паперу, і апрача слова „Гюнтэр” усё астатняе ён дадумаў сам, — зрэшты, як яму здавалася, — правільна). Папа вернулся, сидит на кухне, варенье жрёт... Ты купил? Ну заезжай быстрее, да смотри не переплачивай таксисту...

На гэты раз прыступкі былі адоленыя лягчэй, далей усё проста: Жэніна трапяткая рука ў небе, код, ліфт, які сёньня пах неяк па-іншаму. Жэня адчыніла яму, з кухні вызірнула Алена Анатольеўна і тут жа перамясціла цэнтар цяжару ў прыхожую. — Здраустуйтэе, Елена Анатольевна, это фам, — тэст атрымаўся досыць элегантны, Алена Анатольеўна вохнула і адразу ж начапіла кальцо на мокры, увешаны кужэляю пены, палец: „Гюнтер... Спасибо... но... Красота-то какая... Благодарю...” за Аленай Анатольеўнай вырас цудоўны экзэмпляр вусатага скептыка па жыцьці, „цехнара” па адукацыі, ускормленага перабудоваю і прыплюснутага дзевяностымі гадамі. Ён зь вясёлым недаўменнем глядзеў на Гюнтэра, трымаючы у руцэ бліскучую лыжачку з напаўаблізаным варэньнем.

— Так это ты с моей Женькой ходишь, — працягнуў ён прывітальную фразу так, быццам прымерваў шпалеры да кута спачывальні.

— Гюнтэр, — рука Гюнтэра была паціснутая без залішняга інтарэсу, як і сказанае мімаходзь „Саша”.

— Ну проходи, — хітнуў „Саша” галавой на залю. — А вы пока сварганьте чего-нибудь, — гэта было сказана без уладнасці.

— Так вот ты какой, северный олень, — сказаў гаспадар, бессаромна разглядаючы Гюнтэра.

— По-русски понимаешь?

— Чуть-чуть, — сказаў Гюнтэр.

Аляксандр Паўлавіч трымаўся нязмушана, усё

Ў ім уваскрашала ў памяці такія забытыя словы, як „абшчага”, „танцпляцоўка”, „інстытуцкі КВН”, ды яшчэ які-небудзь „сапрамат”... Хутка Гюнтэр разбэшчаны фамільярнасцю гаспадара ды ягонымі заахвочвальнымі ўсьмешкамі, ужо глядзеў на рудавата-алімпійскія вусікі Аляксандра Паўлавіча бяз страху й нават паспрабаваў разабрацца ў структуры аднаго канструктарскага бюро. — Это как государство в государстве, штат ин штат, — бліснуў Аляксандр Паўлавіч з-пад вусоў трыма неадшліфаванымі дыямэнтамі, і Гюнтэр, счакаўшы, адкаркаваўся воплескамі, не забыўшы прадказальнае, але неабходнае „карашо”. — Ну, прозит, как говорят у вас, — выкінуў Аляксандр Паўлавіч руку, быццам хацеў зацыраваць прабіты стрэсамі дзень. — Я ведь был в гэдээр, да, Сансусй, Брандэрбурх, Александрплатц... Ну, обмен опытом, понимаешь. Хотя куда тебе, капиталисту, до этого... херово было, застой, конечно, довели комуняки страну до цугундера...

Пры слове „цугундер” Гюнтэр ускінуў бровы, нібы з толькі што спараджонай гаспадаром цікаўнасцю, а Аляксандр Паўлавіч наліваў ўжо другую.

— В шашки играешь? Сыграем, сделаем Германию...

Кухонная атмасфэра, у якой Гюнтэр мусіў падтрымліваць пастаянны ўзровень насьцярогі і адлегласці, небяспечна дабрэла. Славянская паршывая душа Гюнтэра ляцела да шырокай душышчы Аляксандра Паўлавіча з хуткасцю тых самых цягнікоў, адзін зь якіх выйшаў з пункту А, другі — з пункту В, і якія абавязкова сутыкнуцца ў пункце С, якім зьяўляецца стрэлачнік...

А Аляксандр Паўлавіч ужо велікадушна прайграваў Гюнтэру пятую партыю ў шашкі пасьля чатырох бліскуча выйграных, і хацеў засунуць у кейс Гюнтэра самаробны CD-шнік, марна калупаючы закрыўкі. „Ты только глянь: ничего лишнего! Сделан в часы досуга! У тебя в Германии обосрутся от зависти! Запатентуешь за хорошие бабки и...”. Небясьпечна ўсё было, але нават чуйная, як тыгрыца, Жэня падыйшла да Гюнтэра ззаду, абняла, счапіла на ягоным жываце маленькія далоні; зморшчыўшыся салодка, уцягнула ў ноздры ня гэтага, не, — таго, мокрага Гюнтэра пад помнікам... Алена Анатольеўна, як купчыха, ружавела ад лазьнева-венічнай гарбаты... Гюнтэру нават прыйшла цацачная думачка: ці не даверыцца яму аднаму добраму чалавеку, рэжысёру Іраклію, зь якім столькі было выпіта, выспрачана, высьмеяна, выкахана, выезджана... — скласці зь ім дуэт: „Это мой freund Otto, он софсем не гофорить руски”, а Otto рабіў бы вялікія вочы й дзівіўся belorussische Exothick, але гэта была менавіта цацачная думка, жарт для сябе самога...

— А вот ещё один анекдот... ста-а-а-рый... — Аляксандр Паўлавіч па-студэнцку засьмяяўся. Мінулая показка, над якой Гюнтэр ветліва патрос галавою, правалілася кудысьці за падкладку гэтага вечара, і выдастаць яе адтуль не было аніякае магчымасці. — Короче, встречаются как-то раз русский, немец и поляк...

Чырвоны твар Алены Анатольеўны казаў з дабрадушным неразуменьнем: „Няўжо вам, Гюнтэр, падабаецца гэтая балбатня?” Жэня крычала недзе ў тэлефон: „Субстантивация! Суб-стан-ти-вация!”

— Ну, точнее, не встречаются, а...

Тут жывёла перагрызла ашыйнік... Гюнтэр ускочыў, і ягоны кулак з чароўнай дакладнасцю знайшоў на стале тое мейсца, адкуль пайшла звонкая хваля: дзьве талеркі ляпнуліся на падлогу і з зубным стукам пацалаваліся; лыжкі пацепаліся, бутэлька зь недапітаю гарэлкаю, па-балетнаму пакруціўшыся на адной назе, страціла ўрэшце раўнавагу і наводмах ударыла слоік з варэньнем, раскалоўшыся сама; два звараных яйкі пакаціліся насустрач адно аднаму, ерэтычна наблізіўшы вялікадзень. Гюнтэр, зь незразумелай слодыччу аддаючыся свайму шаленству, ударыў па стале яшчэ раз:

— Не позволять! Как ви сметь! Scheise! Это ест оскорбление!

...Ён адплюшчыў вочы: аказалася, што ён знаходзіцца ў невялікім сарайчыку... празь няшчыльна прыгнаныя дошкі сьцяны прабівалася яркае сонечнае сьвятло. Са столі зьвісалі конскія хвасты... пахла чымсьці вельмі знаёмым. Гюнтэр застагнаў і павярнуўся на другі бок: усё адразу ж непрыемна высветлілася. Ён ляжаў на жэніных каленях, пальцы яе, пастаўленыя венчыкам, закрывалі яму твар. Па-над ім узвышалася аграмадзіна піяніна ў

зялёнай, з бахрамой, накідцы.

— Я же не знал, — чулася за сьцяной, — Откуда ж я мог знать?

— Споил, козёл старый, немчика, — Алена Анатольевна гаварыла з прысвістам. — Женьке все испортил... Это же наш шанс!

— Я не знал, — паўтарыў Аляксандр Паўлавіч.

— Откуда я мог знать?

— Заткнитесь, — гучна прашаптала Жэня, і з кухні паказаліся два вінаватыя твары, — Гюнтер, ты как, лучше?

Гюнтэр падняўся (нага-твар-рука-нага), аправіў кашулю, зьняў скамечаны гальштук і паклаў яго ў кішэню. Аляксандр Паўлавіч і Алена Анатольеўна ўжо імкнулі да яго, і дух апраўданьня ляцеў перад імі, водзячы ўяўным пальцам па ўяўным стале.

— Нэт, нэт, — прамармытаў Гюнтэр. — Я... как это по-русски... сам виноват... Ich verlor Kontroi... Простите... Простите я... Что вы, что вы, — хутка загаварыла Алена Анатольеўна. — Мы обидели вас, Гюнтер, это вы нас... простите... пожалуйста...

Аляксандр Паўлавіч, як першакурснік, схаваў губы ў вусы.

— А знаете, оставайтесь у нас, поздно уже, в гостиницу, я говорю, поздно идти... Кстати, вы в какой гостинице остановились?

— Оставайся, Гюнтер, — сказаў Аляксандр Паўлавіч, асуджаны« гледзячы на жонку. — Ты, кстати, не желаешь завтра с Женькой в деревню к моему бате рвануть? Места там... замечательные... на соломе поспишь... экзотика... будет что вспомнить в твоей пластиковой Европе.

Гюнтэр пастаяў нерухома, потым паставіў кейс ля фатэля. — Вот и хорошо, — усьміхнулася Алена Анатольеўна і паспрабавала спакусіць яго Жэняй: „Доча! Стели в зале!” Пятніца скончылася.

5

І ўсё ж — аўтобусам. „Хочу смотреть Natur...” — „Прыроду”, — падказала Жэня і прыгладзіла Гюнтэру індзейскую пасмачку. Яны стаялі пад яшчэ не прасохлым і прыкметна перакрыўленым навесам аўтавакзалу, і вакол іх, ужо амаль назаляючы, мітусілася прыбіральшчыца, з паравозным стукам цягаючы за сабой вядро. Сонца скакала ў лужынах, чыгуначная трава паўзла па бэтоннай агароджы — перадавыя яе атрады ўжо прыглядаліся да чэзлых падарожнікаў у асфальтавым ярме; ар'ергард, пакідаючы на агароджы невялікія паселішчы, быў пакуль на другім баку. Паблізу машыны зь вільготным вурканьнем адольвалі каламутную, у вясёлкавых разводах, ваду...

На суседняй лаўцы чалавек дзесяць маладзёнаў у чорных бэрэтах смурна глядзелі перад сабой, далёка адставіўшы доўгія зашнураваныя ногі і старанна дэманструючы паўпустому вакзалу белыя нарукаўныя павязкі з трыма літарамі: РНЕ. — Кто это? — спытаў Гюнтэр з трывогаю, не дазволіўшы, аднак, нянавісьці ні на каліва быць пачутай. — А, придурки, — адказала Жэня бесклапотна, жуючы „Dirol” пра нешта сваё.

— Нэт, мне... йнтэрэсно... — Гюнтэр павярнуўся да Жэні ўсім сваім парэзаным пасьля нэрвовага ранішняга галеньня тварам.

— Прыщик, — матыльковая ўсьмешка Жэні вылецела з сачка, але тут жа сетка бязьлітасна яго накрыла. — Оп, — ушчыкнула яна яго даволі балюча. — Ладно, пусть пока сидит... Ну, эти... как их... Русский национальный союз., или нет... ну, короче, я сама в этом не очень-то разбираюсь... делать ребятам нехрен...

Гюнтэр дастаў нататнік і запісаў каліграфічна, залацістым пяром: „Nechren”. „Правильно?” — спытаў ён, але тая, нават не зірнуўшы, пазяхнула і сказала „Ага”. У нататніку Гюнтэра ўжо былі „пофиг”,”херня”, „лох”, „камок” і яшчэ адно запаветнае слова... у выкананні Жэні яно гучала майскім хрушчам... „з” і „д” у ім былі гэткія гітарныя...

Урэшце яны ўладкаваліся ў сырым аўтобусе зь бязбольнымі фіранкамі салатавага колеру. Аўтобус пакутліва доўга выбіраўся з гарадзкіх межаў; потым выбраўся, матор уздыхнуў вальней, як пасьля ранішняга адплёўваньня — пацягнуліся катэджы, хатэджы, лецішчы і ГАІшчы. Жэня намагалася быць у тонусе, — А у меня тридцать восьмое, а у тебя тридцать седьмое! — але потым неяк склалася й заснула пад пахаю ў Гюнтэра. Наперадзе двое, па ўсёй бачнасьці не знаёмыя адно з адным, чыталі газэты, і Гюнтэр бачыў за махнатым вухам таго, што сядзеў справа, два вялікія беларускія словы — адно зь іх, падпарадкоўваючыся аўтобуснаму пахістваньню, калі-нікалі губляла першую літару, і тады Гюнтэру выразна чыталася: „Народная Оля”. Ён цярпліва глядзеў на бачаныя тысячы разоў бурыя краявіды за вакном, калі чалавек з „Народнаю Оляю” раптам павярнуўся да яго і сказаў з абурэньнем:

— Не, ён ужо пераходзіць усякія граніцы! Абвінаваціць фронт у выкраданні Бабацкага! Гэта ж відавочная лухта! Падавіўся б ён сваім языком! Прабачце, — сказаў ён цішэй, заўважыўшы, як падымаецца на локці Жэня, з вачыма, яшчэ поўнымі вязкага аўтобуснага сну.

Аматар „Народнай Олі” быў прыемнай (інакш ня скажаш — правільныя рысы твару, добрая лінія тоўстага роту, зморшчынкі ля вачэй, ахайная прычоска, дзесяць запаведзяў пад вейкамі) зьнешнасьці мужчына. Ён, відаць было, звыкся з усеагульным даверам — нават зусім незнаёмых людзй. Пасажыры вакол заварушыліся, пачуўшы мяйсцовую мову: нехта ікнуў, падавіўшыся печывам, нехта ўжо сунуў наперад цікаўную галаву, нехта пра сябе адзначыў: „Во.” Жэня ж проста паціснула плячыма.

— Толькі не кажыце, што прэзідзенту мяшают! — сярдзіта сказаў нашчадак Багушэвіча. — Ня бойцеся, вы ж маладыя, гэта ў нас страх у генах! Ня бойцеся, — паўтарыў ён і потым наўмысна гучна: „Думаю, сярод нас няма агентаў Шэймана?”

— Он немец, по-белорусски совсем не понимает, — шкада, але Жэня ўсё ж уступіла ў гэтую размову, якой Гюнтэр так не хацеў. — И не кричите вы так, башка раскалывается...

— Немец? Дык вам і трэба ўсё гэта ведаць, — беларус абапёрся на сьпінку свайго сядзеньня і нават трохі прыўстаў. — Распавядзіце... ладно, перейду на паганую маскальскую мову... расскажите... а по-русски он понимает?

— Чу-чуть, — сказаў Гюнтэр.

— Ну, будете переводчицей, — нібы даючы доўгачаканае дазваленьне, радасна сказаў іхны суразмоўца. — Так вот, я говорю... Кстати, меня зовут Пятрусь Аборка.

— Жэня, — сказала Жэня й зноў прыхінулася да Гюнтэра. Позех усё ж перамог яе й вылез, падміргваючы. Гюнтэр Вальдхоф, — выдыхнуў Гюнтэр і абняў Жэню зацеклай рукой.

— Уважаемый Гюнтер, вы напишите в Германию: в Беларуси действительно нарушают права человека. Здесь геноцид, целую нацию духовно уничтожают. Да здесь... вы же сами видите — полицейское государство! Напишите, опубликуйте... это ваш... ну, не знаю... долг! Вы откуда, кстати?

— Кёльн, — правуркатала зь летуценнай усмешкай Жэня.

— Вот и напишите в какой-нибудь „Кёльнский цайтунг” (Гюнтэр лянотна запляскаў у ладкі) про то, что у нас твориться... такое впечатление... все эти ваши обээсье наблюдают за Беларусью, как за тараканьими бегами... не делают ничего тривиального... то есть реального... а нам нужна помощь международной супольности... и господин Вик...

Гюнтэр уладкаваўся зручней і пачаў, з саліднымі, важкімі паўзамі:

— Я, конечно, не фсё понимать... но я понимать... я понял... койе-что... Я жил здэсь год... и я видеть первий чэловек... кто говорить беларуски и так думать...

Гюнтэр зрабіў задуменны твар і пастараўся, каб працу ягонай думкі перадавалі нават нос і вушы.

— Я не виду...

— Вижу, — раздражнёна сказала Жэня.

— ...не вижу беларуски нация... я вижу чу-чуть люди... который... ммм... хотеть она называться...

Но это не есть нация... Я думать что беларусы... терьять своё сафтра...,— гэта ён сказаў з салодкім садысцкім задаволеннем, — Но конечно... я понимать... ви иметь... плёхое история... Unglucklische Volk... О, я просить просчения...

Зморшчыны вярнуліся на мейсца.

— Вы не понимаете, — з гарачай перакананасцю загаварыў Пятрусь Аборка. — Вот в Великом Княжестве Литовском беларуский был языком справаводства... а военные победы! Князь Альгерд... а Витаўт! А кто книгопечатание в Москву привёз?

— Честное слово, не я, — сур'ёзна сказала Жэня.

— ...А этот мудак задушил наше Адраджэнне... и в Россию тянет...

— Я тошэ чу-чуть знать... история... — усміхнуўся Гюнтэр. — Народ... который іметь Ренессанс раз в пятьдесят лет..., — Гюнтэр зьняў руку з успацелай Жэнінай спіны, — и так и не родить... простите, не возродить... себья... это... это странно.

Гюнтэр пазяхнуў проста ў твар Петрусю.

— Und noch. В Европа мало снать про Беларус и про этот фаш... Большое Латышское Княжество... Простите.

— Вы поймёте, — пляснула зь Петруся жарсьцю. — Вы ведь в провинцию едете? Там беларусы живут. Вы увидите своими глазами... Вы услышите..

— Вы услышите своими ушами, вы попробуете на язык, вы унюхаете своим носом, — насмешліва сказала Жэня. — Петрусь, не спорьте с ним, он всё равно не понял половины ваших словоизлияний. Блин, едем так долго, а ещё даже до Молодечно не доехали...

...У Вілейцы йшоў дождж — ягоны транспарт абагнаў аўтобус недзе на шашы. Гюнтэр і Жэня прасядзелі ўсе пятнаццаць хвілінаў стаянкі ў аўтобусе... кіроўца якраз пад іхнімі вокнамі разьмінаўся й бессаромна, засяроджана часаў сябе паміж ног. „Scheise,” — сказаў Гюнтэр і завесіў фіранку. Пасьля ўпартага супраціву сарака хвілінаў яны саскочылі на ўзбочыну ў змрочным бязьлюдным мейсцы. (сцяжынка, галінка, мурашнік, паляны, вершаліны дрэваў, птушыныя галасы — некалькі хвілінаў яны моўчкі йшлі праз сапсаваны беларускай літаратурай лес, які гэтак прагнуў закінуць ім за каўнер пару кропляў, цяжкіх, сцюдзёных. Жэня ажыла, набрала падасінавікаў і кабылак, якія выкінула пад бліжэйшай сасной, забегла далёка наперад і раптоўна вылецела з хмызьняку: „Партизанен!». Хутка яна абтрасала са спадніцы ўчэпістыя іголкі, пакуль Гюнтэр зашпільваў нагавіцы зь вялікаю плямаю на левам калене, пасярэдзіне якой уладкавалася нешта васьмілапае... Але ў іх чамусьці нічога не атрымалася... Жэню гэта не засмуціла. Нарэшце забялела, затарахцела — да вёскі заставалася зусім нічога. Насустрач ім рыпела на ровары кабета ў сіняй мужчынскай куртцы і ў гумовых ботах. Параўняўшыся зь імі, кабета лёгка саскочыла на зямлю й сказала, шырока разяваючы рот:

— Во, мінскія прыехалі! Здраўствуй, Жэня, саўсем бальшая стала, можа й замуж ужо, га? Не? А бацька прыехаў?

— Здрасьте, тётка Ванда. Я с Гюнтером, он немец, везу к деду знакомить...

— Здрасьці, — засаромелася цётка Ванда. — Ну, я паехала, мне яшчэ ў магазін трэба, наш трэйці дзень не работае. Захадзіце ў госьці, не забыла, дзе мая хата?

Кабета паехала далей, а яны ўвайшлі ў вёску, дзе амаль адразу ж — Смотри! — іх сустрэла жоўтая хаціна, ля якой, нібы зьбіраючыся фатаграфавацца, стаялі дзед з бабаю. На грудзёх дзеда ўспыхвала й гасла гронка мэдалёў і ордэнскіх плянак. Бабка, зрэшты, ніякага дачынення да Жэнінай фаміліі ня мела і адразу ж адплыла, цяжка перакульваючы на бок свае капусныя клубы. Дзед жа, пусты рукаў якога, запраўлены ў нагрудную кішэню, быццам шукаў там чагосьці — акуляры, папяросы альбо іншых якіх маленькіх сяброў, нічога не сказаў на гюнтэрава прывітанне. Ён толькі паглядзеў на госьця ўважліва, але памяць выдавала дзеду ня тыя, ня тыя фота: Гюнтэр быў на іх, але або сьпіною, альбо схіліўшы твар, альбо ў цені...

Ля брамкі суседзкія дзеці эксгумавалі нешта ў пяску, і цьвёрдае „ч”, як камякі гліны, шмякала па слыху. Гюнтэр усьлед за Жэняю прайшоў праз досыць дагледжаны двор і пад радаснае гаўканьне ўвайшоў у хату.

Жэня адразу ж, нібы ў яе вырасьлі дадатковыя рукі, бурліва пачала распакоўваць рэчы — „Во, деда, будешь первый модник на деревне!” Гюнтэраў кейс стаяў ля качаргі, як канцлер Шродэр з Алаізай Пашкевіч ля алтара. На прасьцюжанай трасянцы загаманіў тэлефон — дзед асірацелай рукой зьняў слухаўку.

— Здраўствуй, сыночак... Прыехалі, прыехалі... А, патроху... Ну зараз будзем. Бліноў во, смятаны. Ты ж... А... Ты б сам там меньша піў... Ну ўсё, усё, добра... Алене скажы, каб Зоі пазваніла, не забудзь... Ну ўсё... Усё..

— ...Немец, значыць, — за сталом дзед урэшце зьвярнуўся да Гюнтэра. — Многа пра вас гавораць...

Гюнтэр, па-майстэрску імітуючы прафана ў блінных справах, усё ніяк ня мог адвесьці вачэй ад указальнага Жэнінага пальца, які яна самааддана аблізвала.

— Немец, эхе... Я, канешна, вышшага абразаванія ня ймею, але ж мы так мяркуем: немцы — народ рабацяшчы, культурны... Тока знаеш, многа я тваіх к праайцам адправіў... ты не абіжайся... і ў Германіі тваёй быў...

С О, я понимать, — сказаў Гюнтэр пакорліва, — Я фсё понимать...

— Дед, — уставіла Жэня. — Дед, кончай...

— Да, і ў Германіі быў, — павысіў голас дзед, разбавіўшы, аднак, строгасьць усьмешачкай. — У саставе восемдзесят другой гвардзейскай дывізіі...

— Дед, мама договорилась насчёт больницы, — рот Жэні быў часова вольны. — Отлежишься зимой, а то с сердцем у тебя... я знаю...

— Бывала, з самага утра ляжыш у сасёнках, увесь у расе... сьпіну зводзіць, вада ў салагах... — кавалак сала, які дзед узяў некалькі хвілінаў таму, так пакуль і не дайшоў да мэты. — А тут вашы Паулі-Міхелі праз поле... і адной вочарадзьдзю, прасьці Госпадзе, як збрыў...

— Дед, что-то ты не то говоришь, — сказала Жэня з дакорам, у той час як Гюнтэр адсунуў ад сябе талерку з жоўта-белым азярцом і цяпер намагаўся глядзець дзеду проста ў вочы. — Дед, ну причём тут это?

— Інагда і падумаеш, чаго ты іх так, асобенна ў Германіі кагда былі, — як у трансе працягваў дзед. — А патом успомніш, як яны ў сорак утарым прадзеда твайго, Казіміра Адамыча...

— Знаю, знаю, — сказала жалезная, гранітная, непрабівальная, надзейная, як дойчмарка, Жэня. — Только было это пятьдесят с хвостиком лет назад, больше чем полвека. Гюнтера тогда ещё на свете не было, и даже отца его не было... Как не было миллионов немцев и их отцов. А теперь что, молодым честным немцам жить с чувством вины за своих ... ошибавшихся предков? Понимаешь, деда?

— Нэт, я фсё понимать, — сказаў Гюнтэр. — Это было очэн плёхо...

— Ні храна ты не панімать! — заварушыў чорнымі губамі дзед. — Вы яшчэ да канца сьвету будзеце перад Богам прашчэнія прасіць.

— Простите... я курить... спасибо... сад очэн красивый, — Гюнтэр рашуча выйшаў у сенцы. Абуваючы пантофлі, ён пачуў, як пасьля кароткага зацішша дзед Павел сказаў:

— Што, у Мінску нармальныя хлопцы перавяліся, што ты за немцамі бегаеш? Сьвет цяпер такі... Што ты ў ім нашла, у фрыцэ гэным... Маладая яшчэ, патом паймёш... Папользуецца табой і бросіць, а за граніцай знаеш як... Там з гаўна грошы робяць, ня то што з кінутай бабы... Газета во нядаўна пісала...

— Деда, он в меня по уши влюблён, — сказала Жэня па-змоўніцку. — В Германию уеду, потом вам здесь жизнь обеспечу. Гюнтер — он богатый... Ты ж телевизор смотришь, ты ж видишь, какая тут срань... Мотать отсюда надо, пока открыто. Для этого все средства хороши...

Гук, які пачуўся пасьля гэтага, прымусіў Гюнтэра маланкава завязаць шнуркі й выскачыць з хаты. Наўздагон яму яшчэ вылецела прыемна неславянская назва нейкага леку; ён запаліў і пайшоў у сад, які ад няма чаго рабіць шпурляўся кроплямі. Белую пену ў небе пакідаў за сабой самалёт, пахла падгнілым дрэвам, раптам нехта рохкнуў проста ў вуха, Гюнтэр адхіснуўся ад пакрытага клінапісам вугла хлеву і, пасьлізнуўшыся, упаў на адну руку. Пад нагамі, у траве, пакінула лёгкі намёк на сваё існаваньне жабка. Гюнтэр дастаў насоўку й выцер далонь. Беспрасьветная славянская тупасьць. Сялянскі культ крыўды. Тут мінулае сядзіць верхам на цяперашнім, а цяпершчына церпіць, цяпершчына — соннае сёньня. Узяць сябе ў рукі. Што за справа Гюнтэру Вальдхофу са слаўнага гораду Кёльну да нейкага дзеда, якому лёс даўно адпускае жыцьцё ў крэдыт.

...Яны адпраўляліся на нямецкія могілкі, якія Жэня даўно абяцала яму паказаць, але ў брамцы сутыкнуліся з дужым маладзеем, той загарадзіў ім дарогу і, не зварочваючы на гэта ўвагі, спыніўся і заравеў у двор: — Казімірыч! Казімірыч, любіць цябе канём!

Дзед Павел павольна спусьціўся з ганку, але да брамкі падыходзіць ня стаў.

— Казімірыч, любіць цябе канём, адалжы лімон!

— Дык магазін жа ня робіць...

— Робіць, любіць яго канём! Валька тока што адкрыла! Скарэй, Казімірыч, а то мне ...

...Гюнтэр пасьпяхова ўдаваў захапленьне тым, што апошняе слова іхняга госьця меў у нататніку, і зьдзіўленьне тым, што дзед Павел гадуе цытрусавыя ў суровым беларускім клімаце. Яны йшлі па лясной дарозе з двума вялікімі калеямі ад ЗІЛаў — фаварытаў тутэйшых мясьцінаў. Нарэшце Гюнтэр атрымаў усе тлумачэнні і сказаў змрочна:

— Я понимать... Тепер я всё понимать...

— Ну слава богу, — сказала Жэня, якой тлумачэнні не прыносілі асаблівай радасці. — Кладбище вон за тем поворотом...

(...У матавым зьзяньні спэрматазоіды п'юць на дваіх пляшку „Вішнёвага водару”. Альбо „Вікторыі”. Альбо „Асенняга”. Альбо „(світанку”. Альбо „Загадкі”. Беларускія мужчыны выконваюць свой доўг.)

— Глупый маленький Гюнтер, — правуркатала Жэня. — Думает про всякую ерунду и совсем забыл свою Женечку. Свою женю-жену, ведь я твоя жена?

(...І замбіну хопіць на ўсіх. Бо сёлета ў нас багаты ўраджай, яблыкі велічынёю з галаву немаўляці, памерам зь месяц. З паветраны шар. Яблыкі як цэпэліны вісяць над Лоевам, Хойнікамі, Горадняй, Наваградкам, Докшыцамі, Новаполацкам, летась нам было ўсёадно, а сёлета ўсё адней. Красным цветом — после деноминации.)

— ...и вот про эту Людку рассказывают, что жила она с турком в Борисове, а этот турок сдавал её в аренду своим... — Жэня хлюпнула гумавым ботам.

(... Спэрматазоід-абраньнік. Ён адпраўляецца ў свой шлях на аўтапілоце, ён вырублены трыццацю абаротамі. Беларускі хлопчык. Замбін ля рэчкі, дзе елка ў пары з хваіною як маладыя ў час каханьня.)

— Ну вот оно, кладбище... Не впечатляет?

Жэня спусьцілася з дарогі, не даходзячы да

роўных, як валасы на галаве навабранца, крыжыкаў, якія гуртаваліся ў роты між анархічных зараснікаў пустазельля, пачала рваць пабітыя дажджом кветкі.

(— В этом особенность нашей ру... славянскай души, — басіць ў духмяныя вусы папулярны расейскі кінарэжысэр. — Ру... славянский человек пьёт из-за вселенской тоски, американцу этого не понять... Пьянство — двери, которые соответствуют размаху нашего человека. Моя новая комедия — о таком, знаете, деревенском алкоголике, весельчаке, и вот он со своим другом, тоже алкоголиком, и со своей женой, тоже алкоголичкой... Но не буду раскрывать творческих задумок. Обещаю — будет ужасно смешно.)

6

Да нагі прымацаваная стрэлка гадзіньніка. Кожны рух яна адзначае як карыснае дзеяньне. Я сяджу на стале й калыхаю нагой. Гэта агонія працоўнага дня. Дваццаць хвілінаў да шасьці.

...Іпалітыч сёньня прыемна нешматслоўны — усё правярае чарговую вэрсыю паломкі гэтай загадкавай пэдалі пад сталом. Затое радыё... Заткнуць рот радыё... Няхай падавіцца яно ўраджаямі, ураджэямі, дажджэямі, дыджэямі, ідэямі. Ідэямі, ідэяфа, ідэясоль, ідэяля, ідэясі. Нямеччына. Нямеччына. Нямеччына. Мой бацька, Адальбэрт Вальдхоф, меў мэблевую майстэрню на Рыгерштрасэ, 18. Мая маці — настаўніца ў каталіцкай школе. Мяне завуць Гюнтэр Вальдхоф.

Тэлефон.

— Да, — коратка кінуў Гюнтэр у слухаўку, хаця сам ненавідзеў гэтую тубыльскую звычку адказваць сьцвярджальна нават пры адсутнасці пытаньня. — Да, слушаю...

— Ну что, Фёдор, узнаёшь? — і аднекуль з-за плінтуса сьвядомасьці ўзьнікла: чалавек з васкова-вясковым тварам, стрыжаны пад тыфознага... Андрэй, Аляксандр, Альберт, Апалён, Адоніс, Афанасій, А...

— Артур, — сказаў Гюнтэр механічна. — Артур, привет.

— Знаешь, что мне сниться, — сказала слухаўка задушэўна. — Мне сниться, что ты мне отдаёшь долг. Надеюсь, помнишь? Штука бакинских...

„Что за пошлый слог, Артур Петрович,” — так і хацелася сказаць Гюнтэру ў тон гэтай бядзе, але ён маўчаў.

— Третьего верну, — слухаўка заакторствавала. — Третьего верну, а сейчас у нас (патрабавалася ўявіць каляндар з лашчонымі лістамі) сентябрь! СЕНТЯБРЬ!

— Молчишь, — уздыхнула слухаўка. — Хорошо молчать, когда ходишь в таком плаще... Кейсик небось на триста потянул? А туфельки? Сотка, полагаю?

У дзьвярох вырасла белая, у плямах поту, якія наглядна тлумачылі анатомію чалавека, фігура шэфа, ён няўхвальна паглядзеў на Гюнтэра й пачаў нешта патрабаваць ад Іпалітыча.

— Значит, так, — слухаўка стала строгай. — Я тебе даю неделю. В следующий понедельник жду тебя с деньгами. А иначе... Платон мне друг, но... Извини, Федя. Адресок помнишь: Каплан, 22.

Жду.

„Жду, жду, жду...” — працягвала сьпяваць слухаўка. Гюнтэр зірнуў на Іпалітыча

— Без десяти шесть, — з гатоўнасьцю сказаў той І — плашч, кейс, прыступкі, вуліца. Нельга сказаць, што плястмасавы з дзьвюма адтулінамі Артур спалохаў роспачную ракавіну, у якой Гюнтэр жыў апошнія паўгады. Не, ён толькі дадаў трошкі больш безнадзейнасьці, на гэты раз вострай, як прыправа для супу. Гюнтэр прайшоў міма аўтобуснага прыпынку, на якім чалавек дзесяць спрабавала — і не бяз посьпеху — не заўважаць пару экскрэмэнтаў, пакінутых, без сумненьня, homo sapiens, абмінуў „хутка — смачна”, краму цацак, трох сьляпых міліцыянтаў з сабакам-правадыром... яшчэ адзін прыпынак, бэтонныя пліты, за якімі будаўнікі займаліся нечым загадкава-гучным, перайшоў па гарачым, як у дзень Апакаліпсісу, асфальце на другі бок вуліцы...

Ён заўсёды называў яе „Девушка, продающая пирожки”. Яе твар зусім ня цешыў Гюнтэраў густ, але быў верасень, і было ў ёй такое ўнутранае сьвятло, якое напаўняла гэтыя шэсьць вялікіх, быццам накладных, пасмаў на шырокім ілбе, і ламаныя рысы твару, і густыя чорныя бровы дзіўнай лагодай. Ён набываў у яе часам, ня ў сілах пазбавіцца ад паганай савецкай звычкі, гэтую залацістую лаву, пад якой былі пахаваныя то пару плюхаў бульбы, то некалькі рысавых зярнятак. З маленства Гюнтэр памятаў жахлівыя аповеды маці („Никогда не ешь эту гадость!”) пра пазаўчорашнія абеды ў папраўчых калёніях, якія злы геній кулінараў ператварыў у зьмесьціва піражкоў. Ён еў іх, калі быў школьнікам, еў употай і з адчуваннем віны, як пасьля кароткага акту самазадаволеньня; еў у студэнцтве (дзікі голад!); еў і цяпер — шэф заўважыўшы гэта, не пацярпеў бы такой дыскрэдытацыі Канторы.

Гюнтэр прайшоў міма паштовай скрыні, выклікаў ліфт, потым усё ж вырашыў вярнуцца за поштай. Скрыня зазвычай высіжвала, акрамя спозьненай на месяц „Frankfurter Allgemeine”, самыя нечаканыя паперы. З пэўнага часу Гюнтэр пачаў знаходзіць у іх пасьлядоўнасьці загадкавы, але няўмольна блізкі да разгадкі сэнс. Скрыня пачала з рэклямных улётак: „Ремонт телевизоров. Дёшево”, „Установка железных дверей”, „Профессиональный фотограф обслужит свадьбы и юбилеи”. На такія паведамленні, поўныя прыхаванай пагрозы, Гюнтэр нічога не прадпрыняў, і тады скрыня перайшла да другога этапу барацьбы. Неяк Гюнтэр знайшоў у ёй адразу тры аднолькавыя брашуры „Путь к богу”, падрабязныя, з плянам маршруту і нават указаньнем прыдарожных рэстаранчыкаў. Зноў анічога зроблена не было, Гюнтэр нават не набыў турысцкіх красовак, не гаворачы ўжо пра заплечнік і зборнік турысцкіх песьняў. Скрыня разрадзілася стосам абвестак „Будзьма разам! Збор на плошчы Мялеція Сматрыцкага ў 12.00”. Гюнтэр ужо зь цікавасьцю чакаў далейшага разьвіцьця падзеяў, і нейкі супэргюнтэр унутры падказваў яму, што сёньня скрыня пусьціць у ход самыя эфэктыўныя сродкі.

Ён з бразгатам адчыніў дзьверцу, і ў рукі яму скочыла, нібы замерзшы канчаткова, белая кагорта. У ліфце ён яшчэ намагаўся прылашчыць некалькі пухнатых маленькіх сумненьняў (паліклініка! бацька! ЖЭС! памылка!), але ўжо быў упэўнены...

„Дзяржаўны камітэт бясьпекі Эрбэ” — гаргоністае сонца напаўзакрывае мясьніцкі нож. Тое, што было ўнутры, яго асабліва не зьдзівіла: „Гражданину Сташуку Ф. А. Вам предлагается явиться в государственный комитет безопасности такого-то такого-то. К такому-то такому-то в такой-то кабинет. В случае неявки — такой-то штраф. Пропуск — в отделе пропусков. Подпись. Печать.” (вольны пераклад Гюнтэра Вальдхофа).

Нямеччына. Дагледжаная й пешчаная, як маё каханьне. Роўная фрызура садоў і сквэраў, лясістыя горы на даляглядзе. Спрэс экспрэсы, кава-эспрэсо, freie presse, рэсурсы Руру, пруская прыстойнасць, вабноты швабак — як доўга можна працягваць гэтыя цудадзейныя алітэрацыі! Права быць немцам, абавязак быць немцам, гонар быць немцам. Нямеччына, старажытная, юная, моцная, здаровая, пакутная, мудрая, рамантычная, геніяльная, родная; Нямеччына — у кветках і кнігах, у шкле і бэтоне, у травах і дрэвах, у жывой вадзе Рэйну, марская й горная. Плакаць ад шчасьця. Нямеччына.

7

Жаночы хор сьпявае ўсё вышэй і вышэй, і зараз разарвуцца галасавыя зьвязкі, і малочная скура на горлах, і тонкія тунікі...

Мэтро. Электрычка вылятае з тунэлю. У плексыглясе вакна яшчэ стаяць перакошаныя нянавісьцю твары тых, хто спазьніўся.

Усё пайшло сваёй чарадой: дзьверы праплавалі назвы станцыяў, горад у апошні раз спрабаваў спакусіць Гюнтэра, прыадкрываючы то левы свой бок, то правае апэтытнае сьцягно. Мармуровыя жанчыны зь сярпамі ў руках выконвалі на плятформах танец жывата, нібы вымольваючы ў пасажыраў хлеб. Па вагоне прайшоў нехта — ці то мужчына, ці то... — зь немаўлём на руках, дзіцё шчасьліва пасміхалася, гуляючы са сваёй вязкай спружыністай сьлінай, — Гюнтэр сунуў у валасатыя пальцы ўсе тыя беларускія грошы, якія ў яго яшчэ заставаліся. Канцавая станцыя скончыла гэты парад дзеепрыслоўяў.

Мэтай Гюнтэра былі доўгія, каржакаватыя фургоны, якія аблюбавалі сабе ўзбочыну на шашы каля лясочку, што наводзіў на думку пра атамны выбух. Недалёка быў міліцэйскі пост. Тупаносыя машыны тут былі пераважна нямецкага — Нямеччына! — грамадзянства, але трапляліся й польскія, галяндзкія, літоўскія. Гюнтэр ішоў праз бульбяное поле, і сымболі Беларусі, як рукі нябожчыкаў, хапаліся за ногі, цягнулі ўніз. Наверсе прывітальна равелі грузавікі.

Выкрэсьліце мяне з усіх вашых сьпісаў! Раздайце чарнобыльцам мой паёк! Мама, спалі маё пасьведчаньне аб нараджэнні! Прыйдзіце за мной апоўначы, каб я мог зьесьці свой пашпарт! Хай вашыя рукі пакрыюцца язвамі ад атрутных выбарчых сьпісаў! Страўнікавая кіслата размывае словы ў графах, подпісы й пячаткі. Забіце мяне, бо я — Гюнтэр Вальдхоф, і мая „Асабістая справа” — мая асабістая справа.

...Уціснуцца паміж двума вялізнымі кантэйнерамі аказалася досыць цяжка, да таго ж унутры быў люты холад. Хутка Гюнтэр быў ужо няздольны стрымліваць зубную, каленную, пальцавую і невядома яшчэ якую дрыготку. Ён намацаў у заплечнік тэрмас, адпіў крыху, паварушыў непаслухмянымі пальцамі на нагах. Высокія боты, хаця й былі абшытыя унутры воўнаю, сталі неўзабаве нібыта гэткія ж металёвыя, як кантэйнеры. Фура мусіла ад'язджаць аб адзінаццатай, абббадзін-н-наццатай, абббб...б-б-б...

Дзьверы адчыніліся, і вечар лізнуў яго халодным, мокрым языком. Проста ў вочы яму біў ліхтарык, сьветлякі, на якія распалася сьляпучае кола, кінулася адначасова ў ва ўсе куты на вобшук. На Гюнтэра зьнізу ўверх глядзеў чалавек у бейсболкі. Немец.

— Гэй, выходзь, — яшчэ не разнадзіўшы Гюнтэра як сьлед, па-нямецку сказаў чалавек. — Выходзь!

— Паслухайце, — сказаў Гюнтэр таропка, таксама па-нямецку. — Я дамовіўся... Вам не сказалі? Франц... Вы мусіце мяне зразумець...

— Ты хто? — запытаўся немец ужо цішэй, але ўсё яшчэ з насьцярогаю.

Гюнтэр хацеў сказаць усё, усё, але безабаронныя, хваравітыя пачуцьці, якія складаліся раней у галаве ладнаю кнігай, цяпер зьмерзліся ад страху: сабакадрот, вышказьвер, баракажах.

— Вы хочаце зьбегчы з краіны? — пачаў нешта цяміць немец і потым вымавіў гэткую доўгую і шпаркую фразу, што Гюнтэр не зразумеў нават просты дзеяслоў, які стаў на сваё законнае мейсца ў яе канцы.

— Паслухайце, не выдавайце мяне, — сказаў Гюнтэр з найпачварнейшым акцэнтам. — Я вам добра заплачу... долларс...

Ён пасунуўся бліжэй, немец адступіў на крок назад. Гюнтэр амаль закрычаў:

— Мяне чакае Нямеччына... Чакае як каханая жанчына, разумееце?

Немец апусьціў ліхтар і зачыніў цяжкія дзьверы. Гюнтэр апусьціўся на заплечнік. Кропелька поту, якая чамусьці нагадала Жэню, настойліва казытала жывот. Праз нябачныя шчыліны ў фургон забягалі раз-пораз палоскі сьвятла, суправаджаемыя кароткім шумам машыны за сценкаю фургона, праходзілі, як памежны патруль, па ўсёй столі й гасьлі недзе ў гушчы кантэйнераў. Дзесяць трыццаць.

На гэты раз дзьверы адчыніліся хутка і уладна, зь лямантам, які задушыў малады і тонкі голас:

— Выходить, быстро!

Ён напраўду быў зусім юны, гэты міліцыянт у завялікай для яго форме, якую вечар пазбаўляў усякага колеру.

— Руки за голову! Вылазь, приехали!

Гюнтэр грузна саскочыў у лужыну, пасярэдзіне якой плаваў мёртвы месяц.

Жнівень — верасень 2000

ПРЫБІРАЛЬШЧЫЦА

Субота, і прыбіральшчыца чакае гасьцей. Як рудое лісьце, на абрус падаюць плоскія прыгаркі ад яблычнага пірага. Нажом прыбіральшчыца сашкрабае іх з патэльні; сам пірог ужо стаіць у цэнтры стала, і па-над ім уецца цяжкая пчала. З сэрванту вынутыя пузаты графінчык з парэчкавай наліўкай і бутэлька гарэлкі — для мужчын.

Прыбіральшчыца змахвае прыгаркі ў вядро. Праз акно чуваць, як у двор заехала нечая машына, спынілася ля пад'езду, коратка і ўладна гаўкнулі дзверы, зазьвінелі ключы. Трэба заўтра памыць акно. Сонечным днём асабліва непрыемна кідаецца ў вочы, якое бруднае шкло пасьля зімы: усё ў восьпінках, прышчыках, між шыбаў кружляе пыл. З левага краю сінее кропля засохлае фарбы. Гэта сусед зьверху ў сакавіку абнаўляў балкон, відаць, і здзьмуў вецер кроплю з суседавага пэндзалю. Мусіць, акно яна памые, а кропельку чапаць ня будзе. Рэч у тым, што калі неадрыўна глядзець на гэтую сінюю кроплю і рухаць галавою прыкладна вось так, з боку у бок і зьнізу ўверх, то можна накіроўваць яе на якое-небудзь з вокнаў суседняга дому, або на ганак школы, або на ліхтарны слуп. Тады кропля будзе здавацца вялікаю, закрые сабой палову чужога акна, павісьне на слупе ўлёткай, пахавае пад сваім сінім цельцам адразу цэлы клас разам з настаўнікам. Гэткі вось аптычны эфэкт. Аптычны эфэкт. У гэты момант прыбіральшчыцы так хочацца, каб у вязкай цішы кватэры прагучалі два словы кшталту „аптычны эфэкт” ці „клапан замяніць” — важкія, грунтоўныя, як палічка, прыбіваемая ўпэўненай, валасатай, роднай рукой. Астатняе лёгка дадумаць самой. Ён прыходзіў бы з працы, стрымана вітаўся бы, з салідным рыпеньнем мыў цьвёрдыя далоні, а павячэраўшы, зьбіраў бы са стала ўсе крошкі і не згубіўшы ніводнай адпраўляў у рот. Прыбіральшчыца ўздыхвае і пасоўваецца да вузкага праходу паміж крэслам і сэрвантам. Тут яна спыняецца, схіліўшы галаву. Азадак прыемна ўпіраецца ў выступ сэрванту, рабрыстая сьпінка крэсла масіруе жывот. Тут бы яна стаяла падчас вячэры, глядзела бы на ягоную ўжо крыху пасівелую патыліцу, бачыла б, як працуюць моцныя шчокі. Яна дазваляла б яму паліць на кухні. За сьцяной гадзіннік б'е сем. Значыць, гасьцям час зьяўляцца. Прыбіральшчыца выцірае рукі й садзіцца за стол. Будуць толькі свае. Яны зазвычай гэткія пунктуальныя. Прыбіральшчыца заплюшчвае вочы.

Першым прыходзіць Леанід — гэтак яна яго называла, прычым імя прылучалася адразу ж. Яна неяк стаяла ля парку і ўсміхалася ў кветнік, гледзячы на кінутае кімсьці плюшавае шчанё. Леанід таптаўся паблізу, пазіраў на яе і ўдаваў, што нехта спазьняецца з ім на сустрэчу, потым наважыўся, падыйшоў, запытаўся, заікаючыся: „Не падкажаце... тут спортклюб...” Яна была зачараваная ім, ягонай футболкай з кароткімі рукавамі, і яна стаяла, нічога не адказваючы, захопленая, як шчанём. Так яны стаялі можа хвіліну, Леанід, відаць, палічыў яе за глухую, павярнуўся і пайшоў, а яна яшчэ, помніцца, доўга ўсміхалася яму ўслед. Потым яна сніла яго колькі разоў і нават набыла яму кашулю з натуральнае шэрсьці.

Наступнай завітвае сяброўка. Імя ёй прыбіральшчыца так і не прыдумала — якое ні вазьмі, ніводнае не пасуе. Гэта здарылася зімою. Яна толькі прыйшла, зьняла халат, і тут армагедонна зароў званок... здалося, што ўключыўся, скінуўшы пыл, тэлевізар, што выскачылі з шуфлядаў і затачылі, непрыстойна торгаючыся, відэльцы і лыжкі, што абрынулася столь, пад якой жаласьліва віскнула жырандоля. Аглушаная, прыбіральшчыца адамкнула дзверы. Гэта была кабета з хрысціянскага саюзу, яна раздавала маленькія, падобныя на пашпарты, бібліі й збірала грошы на пабудову храма. Кабета гаварыла светлым, пяшчотным голасам, такія галасы могуць нараджацца толькі ў жыватах цяжарных. Прыбіральшчыца глядзела на яе і думала, як добра было б гутарыць з такой сяброўкай пра кветкі, удыхаць дымок яе тонкай цыгарэты, хадзіць на шпацыр у парк па нядзелях. Кабета яшчэ пыталася пра нешта, паступова голас цямнеў, а прыбіральшчыца маўчала — яна ўжо прыдумвала сяброўцы імя. Тая пастаяла яшчэ, пазначыла нешта ў сшытку і пачала падымацца на наступны паверх

А вось і Інакенцій Мікалаевіч зайшоў, Кеша, гэтак яна яго называе, і ён зусім ня крыўдзіцца. Кеша прыйшоў, і будзе весела сёньня ў іх маленькай сям'і. У той дзень прыбіральшчыца йшла з працы, на лаўцы сядзелі некалькі мужыкоў, і адзін зь іх пад бляск сваіх залатых зубоў хваліў некага з правадыроў, даўно памерлага. Яна падзівілася, як спрытна гэта ў яго атрымліваецца: хваліць-хваліць, але блісьне золатам з-пад тонкіх губ, і герой-вызваліцель адразу займеў клоунскі нос, і распаўзаюцца ягоныя пантофлі, і скура ператвараецца ў парусіну. Жартаўнік Кеша заўважыў, што прыбіральшчыца глядзіць на яго, і нечакана падміргнуў... Паліліся лёды з рук дашкалятаў, сонца зайграла на вершалінах таполяў, струменьчік поту гнуткім пальцам упаў пад спадніцу... Яна была закаханая ў яго тры, не, чатыры дні, але цяпер яны сябры, чуеш, Кеша, сябры.

А Галі пакуль што няма. З ёю прыбіральшчыца пазнаёмілася, калі страціла аднойчы прытомнасць у парку, страціла невядома ад чаго, як губляюць тэлефонную картку. Над ёй схіліўся дзявочы твар, Галя дапамагла ёй падняцца... „Вам кепска?”... і з пачуцьцём выкананага доўгу дзяўчо пабегла да тралейбусу. Відаць, у Галечкі сёньня іспыт або кансультацыя, усё ж чэрвень, экзамэнацыйная сьпёка.

Субота, і прыбіральшчыца прымае гасьцей. За сцяной, у камодзе пад гадзіннікам ляжаць старыя часопісы, нажніцы і клей. Заўтра трэба памыць акно. А ўвечары яна пойдзе ў парк, вернецца, і можна будзе зноў узяцца за выразкі. Прыбіральшчыца адплюшчвае вочы, вусны яе скажае млявая ўсмешка.

Дабранач, госьці, да наступнай суботы!

1998

РАМОНТ ГАДЗІНЬНІКАЎ

Талёнчык у руцэ Рамонта Гадзіньнікава ўжо пасьпеў ператварыцца ў жменю мокрага драўлянага пылу, калі аўтобус „Цэнтр — Затрамвайшчына” урэшце падпоўз да канцавога прыпынку. Спатыкнуўшыся аб выцягнутую ўпоперак праходу нагу кіроўцы, Рамонт невядома чаму ўдаў на твары вінаватасьць і лёгка саскочыў на родную зямлю. Пачуцці перапаўнялі яго; тэстамі ён растлумачыў прадаўцу бліжэйшага шапіка, што хоча набыць цукерак, расплаціўся і пашыбаваў далей, да шэрых з жоўтымі плямамі будынкаў, якія віднеліся за аўтастаянкай.

Гаварыць ён быў няздольны, гэткая тоўстая радасьць сьціснула яму горла. Вочы прагна паглыналі навакольле. Тут, па гэтай вуліцы, яго некалі імчала з роддому таксі, і ўвесь сьвет быў для Рамонта толькі бацькавым чырвоным шалікам, тут ён некалі быў забіты каменчыкам, калі гуляў у вайну зь Пятровым і Вераб'ём. Тут. Тут. Тут. Толькі пасьля таго, як Рамонт зьехаў з Затрамвайшчыны, да яго дайшло, што дзевяціпавярховыя будынкі, у якіх яны жылі, былі калісьці пастамэнтамі гіганцкіх помнікаў. Затым помнікі зьнеслі, у пастамэнтах прарубілі норы, правялі электрычнасьць, газ, вадаправод і аддалі пад жытло рабочым затрамвайшчынскіх заводаў, якія і сталі першымі жыхарамі новага мікрараёну.

Рамонт павярнуў направа і пайшоў уздоўж самага вялікага з дамоў. Асфальт быў усыпаны бітым шклом і таполевым пухам. Шкельцы раз-пораз успыхвалі на сонцы.

Ужо па тым, як Рамонт перастаўляў ногі і як вісела на ягоным плячы валіза, кожны мог здагадацца — гэты чалавек у нечым моцна вінаваты. Калі сустрэчныя зазіралі Рамонту ў твар, яны бачылі, што вінаватасьць застыла нават у выгіне ягонага падбародзьдзя, у пухнатасці вейкаў, і са спачуваннем глядзелі яму ўслед. Рамонт заўважыў гэта, і раптам ягоная радасць ад вяртаньня дамоў, ад чуласьці землякоў, ад стракатаньня конікаў у траве пад ліхтаром, ад адчування сваёй віны ўскіпела і Рамонт расплакаўся. Ён уявіў сабе цёплы хатні лінолеум, і ягоныя слёзы, якія пачалі сціхаць, паліліся з новай сілай, надаючы жуйцы ў роце агурковы смак.

Усё яшчэ плачучы, Рамонт увайшоў у пад'езд і націснуў ілбом кнопку ліфта — успомніў школьную звычку. Жалезная таблічка абвяшчала: „Шануйце ліфт!”. Напэўна, трэба было напісаць „Беражыце”, але такое пяшчотнае стаўленьне да ліфта як да героя-вэтэрана спадабалася Рамонту. Апынуўшыся ў ліфце, ён адчуў сябе нібыта ў жываце найшаноўнейшай істоты, і Рамонта зноў захлынуў прыпадак радасці. Ня вытрымаўшы, недзе каля сёмага паверху Рамонт спыніў ліфт і доўга цалаваў кнопку з лічбай „сем”. Ён усё яшчэ плакаў; ён браў кнопку то цалкам у рот, то лёганька пакусваў зубамі, то пакрываў дробнымі пацалункамі яе куточкі.

Нарэшце ён выскачыў зь ліфта і кінуўся да дзвярэй сваёй кватэры. Булькатаньне званку... Яно заўсёды прыносіла Рамонту супакаеньне, быццам ён ціха псаваў паветра падчас сямейнай вячэры. Званок быў дамавіком — флегматычным, дзелавітым, вечным. Аднаго разу, калі Рамонт быў яшчэ малым, званок забулькатаў хрыпла і млява — прастыў, але бацька хутка вылечыў дамавіка. Булькатаньне званку... З расчараваньнем Рамонт зразумеў, што бацькі, мусіць, паехалі ў вёску, яны зазвычай рабілі гэта двойчы на месяц. Трэба запытацца ў суседкі Вадзімаўны, ці няма ў яе ключоў.

— Рамонцік!!! — вось за гэта Рамонт і не любіў Вадзімаўну, за гэты лямант, які доўга яшчэ гучаў на ніжніх пляцоўках, за гэтую звычку засоўваць ягоную галаву паміж сваіх неабсяжных грудзей, за клапатлівую паспешлівасьць, зь якой яна клала ў яго рот карамэлькі, паіла гарбатай і дапытвалася, кім ён стане пасьля школы.

І вось ён ужо сядзеў на кухні Вадзімаўны, піў зялёную гарбату і глядзеў на затрамвайшчынскія прасторы. Голуб сеў на падваконьне, рэзка паматляў галавой, правёў кіпцем па блясе і нечакана імкліва зьнік у сваіх стратасфэрах. Рамонт пасьпеў заўважыць, што да лапкі голуба была прымацаваная паперка. Паштовы голуб. Вінаваты Рамонт Гадзіннікаў. Рыпенне галубінага кіпця па блясе. Родная Затрамвайшчына засталася гэткай жа, якой ён яе пакінуў васемсот? Дзевяцьсот? Недзе ў патаемных кнігах запісана, колькі год таму. У цягучым бялку паветра плыве жаўток аўтобусу. Краявід назірае за Рамонтам, нахіляецца, калі нахіляецца за печывам Рамонт, і скручваецца з хуткасцю сьвятла ў маток скотчу на крэсле, калі Рамонт адварочваецца ад вакна.

Прыйшоў муж Вадзімаўны — дзядзя Бора. Ён стрымана паціснуў Рамонту руку, запаліў цыгарэту, і, страсаючы попел у фортку, пачаў вымаць з пакету прадукты: каўбасу, масла, кефір, кансэрвы, яйкі і тры пляшкі гарэлкі. Рамонт маўкліва глядзеў на ўсё гэта... і калі высветлілася, што дзядзя Бора забыў набыць хлеб, Рамонт чамусьці сказаў: „Давайце я збегаю”, хаця нікуды бегчы яму не хацелася, а хацелася легчы на мокрую анучу ля дзьвярэй сваёй кватэры і чакаць бацькоў.

Рамонта апанавала надзвычайная млявасьць, ён пайшоў у краму, набыў хлеб, знаёмая прадаўшчыца не пазнала яго. Вяртаючыся назад, ён ішоў як пашкоджаны робат і паводле ім самім выведзеных законаў сустрэў чалавека, якога не хацеў бачыць ні пры якіх умовах — свайго школьнага настаўніка.

Гэта был фатальная сустрэча. Рамонт заўважыў настаўніка ўжо тады, калі той набліжаўся, распрасьцершы рукі і нешта галосячы. Крыўдна было, што Рамонт не памятаў ні імені настаўніка, ні мянушкі, ні прадмету, які той вёў. Настаўнік абсыпаў Рамонта сваімі „вазмужалі”, „какжывёшамі” і „гдзетышчасамі”. Рамонт хацеў пакорліва прамаўчаць, але замест гэтага рот яго раскрыўся і ён вымавіў: „А вы як, Генадзь Генадзьевіч, як здароўе-настрой?” Ды толькі лішняе гэта было — Рамонт быў ужо з галавой пахаваны па кучай какжывёшаў.

Разгрэбшы іх, Рамонт убачыў, што настаўніка ўжо няма. Не было і бацькоў. Рамонт адчыніў дзверы ў кватэру Вадзімаўны (яны замыкаліся толькі на ноч) і адразу ж наступіў на нечую пантофлю. Уся вітальня была застаўленая абуткам, з кухні даносіўся радасны віск Вадзімаўны. Рамонт увайшоў на кухню, стол, за якім ён піў гарбату, быў выстаўлены цяпер на сярэдзіну пакоя. За ім сядзелі дзядзя Бора, настаўнік Генадзь Генадзьевіч, кіроўца аўтобуса, на якім Рамонт прыехаў сюды і яшчэ чалавек шэсьць суседзяў, імёнаў якіх Рамонт не ведаў, хоць і пражыў з імі ў адным пад'езьдзе сямнаццаць гадоў. Трохі воддаль ад стала сядзеў Бязногі з суседняга дома, уцёршыся сьпіной у сьцяну, на якой вісеў леташні каляндар. На чале стала сядзела Вадзімаўна, гучна распавядаючы пра нейкіх Дур. Мужчыны маўчалі, засяроджана жуючы і гледзячы кожны ў сваю талерку. Чвяканне і ціхае пагрукванне відэльцаў на дзіва ладна траплялі ў такт аповеду Вадзімаўны. Рамонт заўважыў, што ўсе мужчыны апранутыя ў чорныя фракі, а на Вадзімаўне доўгая сіняя сукенка з глыбокім выразам. На Бязногім таксама быў фрак, „бабачка” і белая кашуля, ён нагадваў верхнюю частку манекена, разрубленага напалову.

— Сядай, Рамонак, сядай, любенькі, — завішчала Вадзімаўна. — Бацькі твае, мусібыць, толькі заўтра прыедуць-та!

Рамонт сеў на падрыхтаванае яму месца, парэзаў на лусты хлеб, узяў відэлец і стаў паўнапраўным музыкантам гэтага аркестру.

Пілі часта, елі шмат. Рамонт не п'янеў, і толькі калі запаліў, цяжкое затрамвайшчынскае неба звалілася яму на галаву, вочы праваліліся ўглыб вачніц, і цяпер ён бачыў кухню нібы салдат з акопаў. За вакном сьцямнела, струмені тытунёвага дыму ўздымаліся да столі і там ганяліся за зграямі камароў. Святло лямпачкі раз-пораз дрыжэла; пад падлогай, на паверсе ніжэй, нехта пачаў свідраваць сьцяну. Рамонт сядзеў, засунуўшы рукі амаль па локаць у свой зьмякчэлы лоб і зьвесіўшы галаву ў талерку. Ён адчуваў, як вібрує ягонае сэрца ад гуку электрадрэлі; ля ягонага вуха раптам зарохкала труба вадаправода ў ванным пакоі. На кухню нясьмела ўвайшлі нейкія дзеці, колькі іх? Рамонт пачаў лічыць, але хутка зьбіўся. Бязногі заліваў у сябе гарэлку мэтадычна і маўкліва, ён піў ужо адзін, Генадзь Генадзьевіч гуляў з дзядзям Борам у карты. Вадзімаўна дастала з-пад стала яшчэ гарэлкі, аддала дзецям Рамонтавы цукеркі і потым, чамусьці раззлаваўшыся, пачала гнаць іх спаць. Дзеці заплакалі ціха і пакорліва, аднаго з іх укусілі за палец ажылыя дзверы, ён упаў ніцма і, скурчыўшыся, неяк фальшыва закрычаў нечалавечым голасам. Дрэль юрліва залівалася пад падлогай, кіроўца пачаў з Вадзімаўнай спрэчку, Рамонт горача падтрымаў кіроўцу. Тэма спрэчкі была жыцьцёва важнай, Вадзімаўна не хацела прызнаваць сябе пераможанай, яна стаяла ля пліты як палонная прынцэса і адказвала на выпады — Рамонту ветліва і з мацярынскай цярплівасьцю, а кіроўцу з усякімі нядобрымі словамі. Рамонт крапаў уніз і ўтвараў роўныя лужынкі вакол талерак і кілішкаў.

— А давай мы яе на пліце спалім, — крапнуўшы

ў бок Вадзімаўны, прапанаваў Рамонт новаму сябру.

— На што? Давай яе лепш, — адказаў кіроўца, прымружыўшыся.

Затым яны цалаваліся на пляцоўцы, тыкаючы запаленымі цыгарэтамі адзін у аднаго. Новы сябра Рамонта быў лепшым чалавекам у сьвеце, самым адданым, моцным і разумным. Рамонт даверліва клаў галаву яму на плячо, нібы піў настой на скуры, бензіне і малацэ. Затым былі нейкія дзеўчыны, была Эвушка-Дэвушка, якая умела граць на гітары і якую кіроўца ледзь не за валасы выцягнуў з дому, дазволіўшы апрануць толькі швэдар. Прыхапіўшы з сабой Эвушку, яны пайшлі катацца на аўтобусе. Пакуль пералазілі праз агароджу аўтапарку, пакуль кіроўца адмыкаў дзверы, Рамонт цьверазеў у прахалоднага бэтоннага слупа. Эвушка ж наадварот, частуючыся маленькімі глыточкамі прынесеным кіроўцам пітвом, развесялела, кідала на Рамонта пагардлівыя позіркі і называла кіроўцу „Валерка”. У Рамонта забалела галава, забалела рэзка і страшна, нечая чорная пралетарская рука праз кожныя пяць сэкундаў размашыста біла ў чыгунны Рамонтаў чэрап, другая ж рука, інтэлігентная і ружовая, далікатна калола Рамонта ў мазжачок. Аўтобус выехаў на шашу. З палёгкаю Рамонт заснуў на карычневым сядзенні. Неба па-над Затрам-вайшчынай паружавела. Рамонт уткнуўся шчакой у пупырчатая сядзенне, а калі перавярнуўся ў сне на другі бок, уся яго левая шчака была ў гідкіх чырвоных кропках. „Задрымала абмакашка,” — прамармытала Эвушка, тупа гледзячы на мокры асфальт, які бег наперадзе.

1988

РАЙ

Рай — гэта сьвет школьных тэмаў па замежнай мове. Памятаеш: гатычныя літары за шклом шафаў, смак жоўтае крэйды ў роце, пах мокрага дрэва вымытай падлогі, Атлянтычны акіян за універсамам. Хто сёньня будзе распавядаць пра рай?

Рай — гэта сьвет школьных тэмаў па замежнай мове. Там жывуць якія-небудзь Отто і Моніка — першыя людзі на зямлі. Яны сядзяць у пустых сьветлых і шырокіх клясах, па-іншаплянэтнаму прыгожыя, зь ненатуральнымі ўсьмешкамі да вушэй. Яны ганяюцца адно за адным па бібліятэцы, набітай да самае столі цалюсенькімі кнігамі, якія яшчэ пахнуць фарбаю друкарні. Яны жывуць у трохпакаёвых кватэрах, дзе маюць па вечарах пісьмовыя сталы. Апрача сталоў і сьцяны з паліцаю яны маюць часам бацькоў, непітушчых інжэнераў і таленавітых прадаўцоў. Зімой яны бегаюць на лыжах і каньках. Моніка чапляецца за правую лыжыну Отто і прарубае сківіцай ў лёдзе агромністую скважыну. Отто працягвае сяброўцы руку і яны, сьмеючыся, бягуць скакаць з трампліну на праезджую частку.

Летам дзеці едуць да бабулі ў вёску, зьбіраюць грыбы, купаюцца, загараюць. Отто шчыпае пад вадой Моніку за жывот, Моніка казыча травінкай пятку Отто, які й загараючы не забываецца змайстраваць мадэль мінаносца альбо бамбардыроўшчыка. А вось з кулаку Отто вылятае раптам мокры баравік. А гэта Моніка падносіць да вуснаў махнатую агрэсьціну.

Зьнянацку зьяўляецца нейкі ці то Генрых, ці то Клаус, абсалютна непатрэбны ў гэтай ідыліі, і прапаноўвае дзецям пералічыць яблыкі. Дзеці з абурэньнем адмаўляюцца і прылежна ідуць далей — шчэрыць беласнежныя зубы, прылежна майстраваць мінаносцы і прылежна, ні на каліўца ня менш прылежна сьпяваць ля вогнішча звонкія песьні. Рай — гэта сьвет школьных тэмаў па замежнай мове. Пасьля смерці я хачу трапіць туды.

1997

ЛЕТА ДЭЗЭРТЫРА

Я прачынаюся — голы, раптам.

Побач са мной сьпіць мая жанчына.

А некалі тут, вось у гэтай жа хаце, я мог бы прачнуцца ад крыку пеўня ці неўмаляці. Па гэткай жа зямлі я выйшаў бы на двор спраўляць начную малую патрэбу, і гэткі ж гарачы струменьчік ударыў бы па траве, і ногі ўтапалі б у гэткай жа халоднай расе.

А можа, прачнуўся б я вясковым блазнам, патэпаў бы па вуліцы, падскокваючы, і звалі б мяне Мармытка. Спусьціў бы Мармытка агністых сабакаў на хату каханай, гаспадыні загуменных мараў, ды бегаў бы вакол, енчачы: „Ыблыду! Ахрузе! Піньсіляч!”. І забілі б аратыя Мармытку, а хутчэй пакінулі б жыць — усё ж адзіная забава...

Прачнуцца я мог бы і ксяндзом, але не думаў пра гэта я, калі а пятай раніцы

Прачынаюся — голы, раптам.

Побач са мной сьпіць мая жанчына.

Ты прачнулася б на калючай мужнінай руцэ, і локаць звычна ўпіраўся б у сцяну, і вочы з покуці глядзелі б на цябе гэтак пажадна.

Згадала б ты, як адчыніла ўчора студню, а там Мармытка крывенькі сядзіць і цісьне зь сябе:

„Пхе-п-пгыгожая ты...” За вакном у смузе цябе чакала б, рохкала, рыкала, каласілася пхе-ппгаца, разгараўся б панядзелак, і была б нуднай, бясконцай, тужлівай твая п-п-пхесьня.

Легла б ты, узяла чырванаваты месяц, паклала б паміж грудей і лашчыла б яго ў вышчарбінках.

Мышыны шоргат. Ты сьпіш летам дзвюхтысячнага года на тонкай руцэ дэзэртыра.

Гэты месяц называюць па-кітайску — І Юнь. Я еду ў краму па цыгарэты й шакалад. Ровар рыпіць на ўсыпанай гальлём сьцежцы, дзынкае званок. Хачу пасьпець да таго, як ты прачнешся, каб заслужыць... Ну, ня тое каб тваю радасьць, ня тое, каб пацалунак, а вібрацыю ў ва мне адмысловых аналізатараў, створаных для ўспрымання выключна цябе. І ў цябе ёсьць такія, я ведаю, мінулай ноччу я выпадкова апынуўся сам-насам з гэтай мілай аднаклетачнай істотай, і мы доўга моўчкі глядзелі адно на аднаго.

Еду на ровары. На шляху дахаты трэба нарваць табе гэтых пыльных прыдарожных кветак. Сёньня дзесяты дзень, як я прыехаў сюды, дзесяты дзень цябе, возера, сонца, лесу, ветру, ажынавага соку, пяску паміж пальцамі ног, дзесяты дзень бароў і бараў. Штодня пачуваюся ўсё бясьпечней, а першы час баяўся выходзіць на двор, пляж жа наогул быў недасяжны, неда... Цяпер еду ў краму па цыгарэты і шакалад, і толькі сьцерагуся шашы — яна багатая на крутыя павароты, едзеш вось так, дыхаеш, а тут яны, „сардэчна запрашаем”, сьмяюцца, паляць, верхні гузік расшпілены, плямы поту пад пахамі на форме. Баюся, баюся, што залямантуе зялёны дзіцёнак страху, а яны пачуюць.

Паеду я лепей лясною сцежкай. Я люблю сваю жанчыну, я люблю яе любіць, люблю добрыя цыгарэты, люблю смачна пажэрці і выпіць, люблю спаць колькі захачу, не спаць, колькі захачу, люблю, калі любяць мяне. А яны кідаюць мне ў пысу маё прозьвішча — нібы б'юць чалавека ў акулярах: акуляры паднялі з запляванай падлогі барака, памачыліся на іх, удзелі ў мяккую ахвяру, „пжалста вашы ачочкі!”, а потым нагамі, нагамі, з дзіцячым задавальненьнем. Потныя плямы пад пахамі мусяць быць памерам восем см на шэсць см, за парушэньне — шпіцрутэны, за парушэнне — роля палоннага фашыста ў карціне „Помста” (толькі для прагляду вышэйшым камандаваньнем). Паеду я лепей лясной сцежкай.

Еду на ровары. Скажы, ну як ім знайсці мяне сярод тысячаў кіламетраў, сярод дзесяці мільёнаў чалавек? Скажы, як? Скажы, яны не знойдуць мяне, не знойдуць А калі знойдуць, вінаваты ў гэтым будзеш не ты. Вінаватыя будуць сябры (прагаварыліся), яны ( ), бацькі (старая генерацыя). Толькі ня ты, каханы, ня ты.

Лес скончыўся. За турыстычным гатэлем бліснула возера. Возера называецца гэтак жа сама, як рэстарацыя на пагорку, як гатэль, як крама, як клуб, як увесь курортны пасёлак. Не падумайце, што гатэль, крама, рэстарацыя, клуб, пасёлак названыя ў гонар возера. Не, гэта возера названае ў гонар гатэля, крамы, рэстарацыі, клуба і пасёлка. Веру газэтам: гэта адбылося ў старадаўнія часы.

Тубыльцаў у краме няма, толькі касырка, астатнія курортнікі глядзяць на мяне ўважліва, упэўнена. Вочы самі апускаюцца долу, пальцы выбіваюць на вітрыне партыю бубнаў. Папяровая купюра ў руцэ стала такой мокрай: здаецца, кінь яе на сонечнае месца — і яна выпарыцца. Малпа ў чорнай майцы з такой цікавасьцю ўтаропілася мне ў сьпіну, быццам там таўро. Дзед у гімнасцёрцы і пінжаку жуе губамі і глядзіць на мяне неадрыўна, камарыны укус распаўзаецца па ўсім целе. Трэба бегчы, трэба ўскочыць на ровар, трэба ў лес, зваліцца ў суніцы, зарыцца галавой у мурашнік. І малпа, і дзед, і першаклясьнік, які спрабуе прыляпіць наклейку ад жуйкі да сонечнага зайчыка, — яны ж ведаюць пра мяне ўсё, і мінулае маё, і будучае, і касырка ніколі ня ўбачыць у ва мне мужчыну.

Не, фальстарт, уцякач! Малпа дапіла сваё піва, дзед запіхнуў у пінжак папяросы, першаклясьнік прыляпіў наклейку, і ўсе яны сыходзяць, сыходзяць, сыходзяць... Касырка ўключае радыё: „Гаворыць Мінск”.

1997

МЭТОДЫКА ВЫКЛАДАНЬНЯ КРАСАВІКА

Я настаўнік, школьны настаўнік. Штодня шэсьць гадзін запар я паўтараю адно й тое ж, і на апошнім уроку з жахам узіраюся ў кветачныя твары дзяцей — чаму яны не сьмяюцца? Наша размова з клясаю вартая самай лысай спявачкі: „Урубель” — гавораць мне, і я парырую: „Шэхтэль”, „Бенуа” — „Сяроў”, „Барысаў-Мусатаў” — „Рэпін”, „Дасьвіданья” — дзе яны выкапалі такога, нейкі гішпанец, здаецца XV стагодзьдзе... Завісаю над журналам, падымаю вочы, у клясе пуста. Прадзіраючыся-запальваючы-кашляючы скрозь хмызы на школьным двары, я пераможна шапчу: „Пятроў-Водкін!!!”

Я настаўнік, школьны настаўнік, я іду дахаты, я здымаю гальштук як нябожчык пахавальную стужку, і ніхто ня можа давесьці мне ў гэты момант, што арнамэнт на маім гальштуку — гэта не заіерогліфаваны надпіс: „Дарагому А. Ад сяброў і каханак”. Сьвет поўны цудаў. Джынсы, куртка, клюб — я нажыраюся там да... не, прабачце, я ўсё ж настаўнік, нажыраюся там абсалютна спакойна, бо заўсёды знойдзецца побач добрая душа, якая закіне цябе ў насілкі таксі ды яшчэ зробіць кіроўцу санітарскі каптурок з залітых півам рублёў. Funtime.

Я добры й глупы, са сваімі звычкамі — ну вось, напрыклад, я люблю чытаць Томаса Мана, седзячы на ўнітазе. І толькі такое цёмнае стварэньне, як мая кватэрная гаспадыня, можа называць гэта абразаю для паважанага мною немца. Наадварот, мілая фрау Клюшкевіч, усё наадварот: гэта я дэманструю, што не магу ні на хвіліну адарвацца ад любімага чытаньня. Сумяшчаць прыемныя заняткі — гэта звычка, якой зь мяне ня выбіць нават будучай жонцы. Не магу есьці без цыгарэты, спаць без ката, піць бяз музыкі, абіраць бульбу бяз і г. д.

Але падумай, мілая, ці можна дазволіць пазбавіць сябе цноты гэткаму, як я? З гэтага роту кепска пахне, тузін маіх хваробаў прытаіўся перад тваёй брамай, і адна зь іх ужо праціскаецца наперад у чаканьні ночы. І толькі грошы мае, іх кранальная колькасьць, знаходзіцца ў поўнай гармоніі з тым чыстым водарам, які яны выдзяляюць.

Ніхто не зарабляе грошы гэтак сумленна, як я, і ніхто не траціць іх гэтак брудна.

Я дзяўчынка-журавінка, дзяўчо-зайчо. У мяне ёсьць радзімая плямка ўверсе сьцягна, паміж палярным колам жывата і вострай костачкай. Гэтую плямку бачыла пакуль толькі маці. Я мала фарбуюся, і таму Юлька гаворыць, што я яшчэ ня баба, а падлетак. Ды я ведаю: гэтая плямка — яна, значна большае багацьце за ўсе юлькіны тырчалкі. Яшчэ я ведаю, што гэтую плямку хутка трэба будзе камусьці падарыць, і спакойна чакаю. Мы зьбіраемся зь дзяўчатамі на ўсялякія народзіны ды аганькі, выходзім паліць у парк амаль штовечар, забягаем адна да адной нібыта на „каву”, мама-доктар, что ж такого? Але сапраўдных сябровак я, выходзіць, і ня маю. Больш за ўсё мне падабаецца зьмяіцца ў фатэлі, з нагамі, паклаўшы на калені прахалодную, шурпатую кнігу, папіваючы сухое віно з бацькавай бутэлькі і начэсваючы шыю мужыку № 2 у нашай кватэры — Джэку. Для ідыётаў: Джэк — мой сабака. Я буду сёлета паступаць. На платнае.

Я йшла на курсы ангельскай, проста йшла, дыхала вуліцай, ішла, to go, to run, to rush, да Дому рэспублікі было ўжо бясьпечна блізка, я й ня ведала, што маятнікі завушніцаў, якія нячутна адлічвалі сэкунды па ахайна закладзеных за вушы валасох, даўно грукочаць у ягонай галаве шаманскімі бубнамі. Ён хістаўся, ён ішоў проста на мяне. „Добры дзень траляля Іванавіч,” — сказала я, як сапраўдная дзяўчынка-журавінка. „Прывітанне,” — сказаў ён і няўклюдна, быццам хацеў сагнаць муху з маіх грудзей, тыкнуў мяне ахапкам гвазьдзікаў. Мы моўчкі пайшлі поруч, Дом рэспублікі спрытна ўвярнуўся ад нас, падалей ад грэшнікаў, і застаўся ззаду. „А які ваш любімы мастак, Траляля Паўлавіч?” — спытала я, гледзячы ўніз, у цокат чаравікоў. Ён ці то закашляўся, ці то засмяяўся, а потым сказаў глуха й падступна: „Хасэ Эмануэль Дасьвіданья, чула пра такога?”. Ха-ха. Я сказала чаканае „не”, і ён з гатоўнасьцю падхапіў: „Хадзем, тут блізка”. „Курсы,” — сказала я, хаця тут ужо нават даун з адзінаццатага зэ ўцяміў бы, што курсы сёньня адмяняюцца. „Хіба я не педагог?” — усклікнуў ён опэрным голасам і ўзяў мяне за руку.

Бегаў, зварыў мярзотную каву, кашляў, глытаў макроту, паліў без супынку. Потым пачаліся мэтамарфозы: шафа стала дзьвярмі, у якіх намалявалася бабулька з зашмальцаваным рушніком і прадрапала: „Калі ноччу захочаце ў туалет, дзевушка, рабіце проста ў вядро, я на раніцу вынесу”. Метамарфозы працягваліся. „Ня трэба, траляля Пятровіч”. Кветкавы гаршчок стаў попелкаю, тэлевізар — сталом, цьмяная лямпачка ўверсе — загадкавым сталактытам, ён — заснулым на маіх каленях алкаголікам. Іспанскі мастак і канкістадор Хасэ Мануэль Дасьвіданья маркотна глядзеў на мяне са сьцяны.

Я настаўнік, школьны настаўнік...

Я дзяўчынка — журавінка, дзяўчо-зайчо...

Дык чаго ж мы гэтак хочам адно ад аднаго?

2000