Прыгоды Мармулка - читать бесплатно онлайн полную версию книги автора Язэп Палубятка (ч. 2)

- Пецечка, ты чаго мне немца сюды прывёў? Я ж іх, фашыстаў, у вайну сваімі рукамі душыла, і гэтага задушу.

Жанчына была настроена рашуча і па старой партызанскай звычцы ўхапілася за нож.

- Баба Жэня! Баба Жэня! Супакойцеся. Антон Паўлавіч - свой чалавек. Ен мяне ад турмы выратаваў.

- А чаго ён тут мне па-нямецку гергеча? "Кейс, кейс"... "Аўсвайс, аўсвайс"...

- Вы той чамадан збераглі?

- Голубе ты мой! - прыбіралынчыцу пацягнула на лірычны лад. - За каго ты мяне лічыш?! Не верыш слову старой баявой падполынчыцы?

- Верым, верым, - азваўся наваспечаны іншаземец. - Толькі паклажу хутчэй давай.

- Не загадвай мне тут, уласаўская морда, - тупнула нагою старая. - Я вас, гадаў, за тысячу кіламетраў нюхам чую... Даў мне Пецечка рэч на схову, яму і аддам.

Старая выйшла, а сэрца былога інваліда забілася ў хваляванні. "А калі там нічога няма? Калі хтосьці такі, як ён, праверыў, што там знаходзіцца, і з’ехаў ужо на Канары?"

Час цягнуўся неймаверна павольна. Мінула толькі пяць хвілін, а здавалася, што прайшло некалькі гадзін. Раптам дзверы адчыніліся і ў праёме з’явілася кучаравая галава.

- Ёсць тут мужчыны ці няма?

Антон Паўлавіч з Матылём, сапучы ды крэкчучы, зацягнулі дыпламат у пакой. Падняць яго аднаму было проста немагчыма.

- Давай, Пецечка, адчыняй сваю скрынку ды лічы свой капітал. Я нічога не брала.

Мармулак дрыготкімі рукамі пачаў адчыняць дыпламат. Яго напарнік лічыў, што грошы не могуць быць такімі цяжкімі, ды з’едліва пасміхаўся. У рэшце рэшт, шчоўкнулі замкі і кейс адкрыўся. У вачах адваката і былога падсуднага зазелянела.

Мармулку хацелася спяваць і плакаць адначасова.

- Бярыце, - звярнуўся ён да прыбіральшчыцы і Антона Паўлавіча.

- Патрэбна мне гэта зелень!.. Я яе і задарма не вазьму, - фыркнула кабета. - Лепш савецкіх рублёў не было і не будзе валюты.

- Правільна кажаце, таварыш падпольшчыца, - на поўным сур'езе сказау адвакат ды ўзяў адзін пачак і паклаў сабе у кішэню.

- Бярыце яшчэ, - горача прасіў былы падсудны свайго адваката.

- Хопіць. Усяму ёсць норма, - запэўніў чалавек закона свайго кліента. - Я думаю, што ў хуткім часе ты сам прынясеш яшчэ частку гэтых купюраў

- Не разумею.

- Тлумачу. Чым у чалавека болей грошай, тым часцей ён ідзе ў канфлікт з законам. А калі так, то ўзнікае неабходнасць у маіх паслугах. Вось і ўсё. Да пабачэння.

Антон Паўлавіч выйшаў, заціскаючы нос хусцінкаю.

Пётр Іванавіч Матыль цяжка ўздыхнуў і сеў на ложак.

КАРЫСНАЯ ПАРАДА

Радасць Пятра Іванавіча Матыля, што нарэшце скончацца яго жабрацкая доля й пакуты, якая месцілася ў патаемных схронах душы, змяніў звычайны жывёльны жах. Жах перад тым, што ўвесь гэты капітал, на які можна купіць амаль што ўсю нерухомасць нашай незалежнай дзяржавы, давядзецца аддаць. Аддаць добраахвотна. Hi за што. Проста так. Ён верыў кожнаму слову адваката, чалавека спрактыкаванага ў такіх справах, тактоўна-нахабнага, жорстка- практычнага. Настрой штохвілінна падаў.

Сітуацыя была тупіковая. Мармулак нават не мог уявіць, як можа здарыцца тое, што пазбавіць яго грошай, але быў у гэтым упэўнены.

Яўгенія Максімаўна паспрабавала прыбраць дыпламат, які ляжаў пасярод пакоя і замінаў ёй. 3 вялікімі высілкамі, зноў цяжка крэкчучы, жанчына змясціла рэч у інтэрнатаўскую шафу.

- Пець, а Пець, - звярнулася прыбіральшчыца да госця, які ў роздуме сядзеў на яе ложку. - Як ты давалок сюды гэты цяжар? Я напачатку думала,што там поўна цэглы.

Пеця няспешна ўстаў ды паспрабаваў падняць кейс. Толькі з трэцяй спробы ён змог зрабіць гэта.

- Сам не ведаю, - паціснуў плячыма хлопец. - У той момант ніякага цяжару не адчувалася.

- А гэта заўжды так, калі што-небудзь крадзеш, - пагадзілася старая. - Папера сапраўды цяжкая. Памятаю, як я разам з камісарам Паўлам Антанюком несла ў мястэчка лістоўкі. Во намучыліся. Колькі разоў спыняліся. Не толькі, каб адпачыць, вядома. Справа маладая, на потым адкладваць нельга.

Успаміны слаўнага мінулага баявой падпольшчыцы адлюстраваліся ў гэты момант на яе твары. Ён азарыўся полымем шчырай усмешкі.

- Адным словам, так, Пецечка. Слова я сваё стрымала. Тваё даручэнне выканала. Пакуль каўбаска яшчэ свежая, - пры слове "каўбаска" ранішняя турэмная баланда памкнула назад, але Пеця заціснуў рот рукамі, - гані ў краму. Літар. І памятай: крашанай не п’ю.

Мармулак паспешліва выцягнуў з кейса стодаляравую купюру і памкнуў з пакоя.

Ля абменнага пункта валюты па вуліцы імя Карла Маркса, які так шальмаваў атрыманую капіталістамі дабаўленую вартасць, стаялі два барадатыя і картавыя дзядзькі. Адзін з іх - рыжы і ў акулярах - запытаў у Пятра:

- Пр-радаеш?

- Прадаю.

- Колькі?

- Сто.

- Юзік, - паклікаў рыжы свайго барадатага калегу з бел- чырвона-белым значком. - Дуй сюды. Бабкі выгараюць.

Барадаты з належнаю пыхаю местачковага нацыяналіста, з былым гонарам тутэйшага шляхціца спаважна падышоў да іх.

- Колькі? - азіраючыся па баках, прыцішана запытаў нацыяналіст.

- Стольнік.

- Бяром, - не павышаючы голасу, пагадзіўся Юзік.

Мармулак падаў купюру ў сто даляраў.

- Віця, - звярнуўся Юзік да рыжага. - Глядзі, падробка... Пэўна, падр-робка.

Сівабароды нацыяналіст з недаверам стаў вывучаць знешняе аблічча Пятра.

- Віця, - незадаволена чмыхнуў ён. - Навошта... Нам хопіць.

Як толькі Матыль адышоў, Юзік пачаў махаць рукамі, круціць пальцам ля скроні ды штосьці выгаворваць свайму напарніку. Той моўчкі калупаўся пальцам у носе. Чуваць былі толькі асобныя словы:

- Пень!.. Выгляд... паглядзі... сметніку...

Не варта было мець настаўнікам Кашпіроўскага, каб зразумець сэнс гэтых выказванняў.

Дзяўчына ў пункце абмену валюты ўзяла купюру, прабеглася па ёй пальцамі, паклала на нейкую машыну, прасвяціла ды ўзялася лічыць беларускія рублі. Потым схамянулася і ўважліва паглядзела на кліента.

- Прашу прабачэння, - зашчабятала дзяўчына, - у нас брак наяўнай беларускай валюты.

Матыль, як толькі стаў падымацца па лесвіцы на выхад, пачуў перамовы дзяўчыны з ахоўнікам.

- Неабходна патэлефанаваць у міліцыю. Ён, пэўна, украў гэтыя сто баксаў. Надта ўжо выгляд у яго хіповы, быццам толькі-толькі выцягнулі са сметніцы.

- Не варта нам звязвацца з лягавымі. Можа, яны нам і падаслалі гэтага кента.

Матыль як апараны выскачыў на вуліцу імя знакамітага камуністычнага тэарэтыка ды подбягам паспяшаў на вуліцу імя не менш знакамітага камуністычнага практыка. Тут яго спыніў рыжабароды Віця:

- Крадзеныя.

У Мармулка перахапіла дых.

- Калі не пазначаныя, дык давай па абменнаму курсу.

- Глядзі, падзаляціш, сухар-ры насіць не буду, - пракартавіў нацыяналіст.

Такую колькасць наяўнай беларускай валюты Мармулак ніколі за свае дваццаць чатыры гады жыцця не трымаў у руках. Ён адразу памкнуў у краму, што знаходзілася тут жа на скрыжаванні вуліц знакамітых барацьбітоў за светлую будучыню чалавецтва. Тут ён расплаціўся за пакупку нацыянальнай валютай і, надзіва, ніхто не стаў правяраць яе сапраўднасць. Адно толькі, на што звярнулі ўвагу дзяўчаты за прылаўкам, што жабрацкага выгляду чалавек купляе такія дарагія каўбасы. Самы багаты ў дзяржаве чалавек паспешліва выскачыў на вуліцу. Там Мармулак быу свой. Працягні руку - і сустрэчныя адразу пачнуць класці туды скамечаных звяроў.

Яўгенія Максімаўна цярпліва чакала Пецечку. Парэзала знакамітую каўбаску. Падзяліла сухарык і нават памыла шклянку.

Пяць пляшак гарэлкі, некалькі кілаграмаў розных гатункаў каўбасы ды торт расхвалявалі жанчыну так, што яна схапілася за грудзі. Штосьці кальнула пад сэрцам ды перахапіла дых. Ёй адразу ўспомнілася маладосць, калі яны куплялі дзесятак тоўстых тлустых селядцоў магчыма, яшчэ болей пляшак гарэлкі ды "завальвалі" - якое цудоўнае вызначэнне спосабу хадзіць без запрашэння ў госці! - да каго-небудзь у інтэрнатаўскі пакой. I гулялі!..

Аб тым, што адвакат гаварыў праўду, Мармулак яшчэ раз упэўніўся на вуліцы. Грошы прыносяць клопат - як поўная іх адсутнасць, гэтак і неабмежаваная іх наяўнасць. Як знайсці залатую сярэдзіну, каб жыць без турбот ды клопату, шчаслівы ўладальнік "Банка Манхэтан" не ведаў. Патрэбны дарадца. Можна было звярнуцца да адваката, але, як апошні недвухсэнсоўна папярэджваў, давядзецца плаціць. Прызвычаены лічыць кожную капейку ды трэсціся за кожны рубель, Мармулак жадаў мець параду, за якую не ўзнікла б неабходнасці плаціць "зялёненькімі".

Было ад чаго засумаваць. Пасля першай чаркі сум узмацніўся. Пасля другой - пачало трэсці, быццам у ліхаманцы. Былая падпольшчыца заўважыла непакой госця ды распачала суцяшаць: "Што ты, дзіцятка маё, лупы надуў? Можа, лярва якая пакрыўдзіла цябе? Адмовіла такому волату?" Мармулак заплакаў, і чым болей яго суцяшала жанчына, тым больш ліліся слёзы. Не дапамагло і тое, што яго, як малое дзіцё, пачалі гладзіць па галаве. Баявой падпольшчыцы надакучыла бачыць слёзы мужчыны, і яна рашуча перайшла ў наступ. Наліла поўную шклянку гарэлкі, падала яе Пятру Іванавічу ды грозна загадала:

- Пі!

Ну хто адмовіць жанчыне, нават калі яна на пенсіі, выпіць прапанаванае ёю? Пецечка толькі з трыма перадыхамі асушыў посуд.

- Слабыя мужыкі цяпер пайшлі, - канстатавала Яўгенія Максімаўна. - А цяпер кажы, што ў цябе здарылася.

Мармулак, хлюпаючы носам, прамовіў:

- Што мне рабіць з гэтымі грашыма? Адбяруць.

- Хто?

- Тыя, хто ведае, як карыстацца імі. Яны ведаюць, а я — не. Вось адвакат так і сказаў: сам прынясеш мне грошы. А я не хачу проста так нікому іх аддаваць. Што мне рабіць, баба Жэня? Падкажыце.

- Знайшоў мне задачу, - старая адным глытком каўтнула шклянку "Пасольскай" беластоцка-лясной вытворчасці ды ляпнула далонню па плячы хлопца. - Грошы не даюць толькі дурні.

- Ну і што?

- Як што?! Здабудзь даведку, што ты дурань, і ўсе праблемы твае будуць вырашаны. Закон будзе на тваім баку, а не супраць цябе.

- Як гэта зрабіць? - шмаргануў носам бедалага.

- Як зрабіць? Вельмі проста. Даць "на лапу", - жанчына гаварыла цвёрда, самаўпэўнена. Па ўсім бачна, мела ў такіх справах багаты вопыт.

- Ідэя! - пагадзіўся п'яны госць, ды рука сама пацягнулася па пляшку.

- Быў і ў мяне такі выпадак. У свой час не хацелі мяне браць на адну працу. Сакратаром-машыністкай у райвыканкам. Мала партыйнага стажу. Я і так, я і сяк. Нічога не атрымліваецца. Я да Пашкі Антанюка: дапамажы. Ён патэлефанаваў куды трэба - прынялі. Потым выклікае мяне і кажа: "Каб у будучым ты не мела клопату, выдам я табе адну даведку". I выдаў паперку, што я былая падпольшчыца. Па праўдзе табе кажу, што я такой не была. Паўгода ў партызанскім атрадзе кашаварыла, а падпольшчыцай не была. Так што запомні: паперка - моц.

Потым яны зноў пілі, потым спявалі - кожны на свой лад, пакуль іх не супакоіў камендант ды не стаў трэцім у іх нялёгкай справе.

Праз колькі гадзін распачаліся расказы пра партызанскія баі.

Камендант і Мармулак мірна храплі ў ложку баявой падпольшчыцы.

НА ШЛЯХУ ДА СВЕТЛАЙ БУДУЧЫНІ

Натан Якаўлевіч Абрамовіч, як толькі падзьмуў вецер пераменаў у былым Савецкім Саюзе, адразу заняўся прыватнаю практыкаю. Не! Дзяржаўную службу ён таксама не пакінуў Быў у Натана Якаўлевіча кабінецік у гарадской паліклініцы. Былі гадзіны прыёму. Не міналі і хворыя. Тут жа, у гэтым будынку, толькі з другога боку, вісела яшчэ адна шыльда. На ёй красаваўся такі надпіс: "Гаспадарча-разліковае міжраённае тэрытарыяльнае медыцынскае прадпрыемства". На самым-самым нізе шыльды дробненькімі літарамі ў дужках стаяў допіс: "Прыватная паліклініка".

I тут Натан Якаўлевіч таксама меў кабінет. Ён, як і ўсе астатнія дактары, хворых прымаў у дзяржаўным кабінеце ў рабочы час. Ён аднолькава выслухваў ды выстукваў хворых, пісаў бюлетэні ды выпісваў лекі. Розніца паміж кабінетамі была ў тым, што ў першы кабінет заходзілі ўсе, а ў другі - тыя, хто хацеў вылечыцца. Пасля абеду яны туды звычайна неслі грошы ды атрымлівалі дэфіцытныя лекі, што меліся ў дзяржаўнай аптэцы, дзе працавала яго жонка Роза Ільінічна. Бізнес быў, вядома, невялікі, але хворым было прыемна, што Натан Якаўлевіч прыкладае ўсе намаганні (ён заўжды казаў так хворым і вымушаў іх звяртацца да сябе па некалькі разоў), каб здабыць патрэбныя парашкі ці мікстуру.

У той дзень псіхіятр Натан Якаўлевіч Абрамовіч быў у скрусе. На прыёме нікога не было. Людзі чамусьці не хварэлі. Доктар маліў Бога, каб той наслаў на жыхароў сталіцы нейкае ліха ды яны валам павалілі ў лякарню, і толькі ў яго кабінет. Бог яго не слухаў, людзі не хварэлі і абставіны складваліся так, што сёння зноў давядзецца апраўдвацца перад жонкай ды слёзна цвердзіць, што не займаўся блудам з медсястрой Алінаю і не аддаў ёй дзённы "гешэфт".

Дзверы адчыніліся якраз у той момант, калі Натан Якаўлевіч збіраўся патэлефанаваць жонцы ды паскардзіцца на адсутнасць пацыентаў, каб вечарам не мець непатрэбнай гутаркі са сваёю "Голдай Меір". На парозе з’явіўся нізкарослы малады чалавек. Выгляд ён меў даволі непрывабны.

Павіталіся. Доктар запрасіў пацыента сесці. Было такое адчуванне, што з гэтым жабрацкага выгляду чалавекам яму даводзілася сутыкацца.

- Натан Якаўлевіч, - сказаў пацыент. — я хачу мець пенсію.

Іншага пажадання прыдумаць было нельга. Мармулак сам не разумеў, чаму так распачаў размову. Сказаць: "Доктар! Дайце мне даведку, што я дурань" - мог толькі сапраўды хворы на галаву чалавек.

- Атрымаць пенсію вельмі проста. Гадоў, так сказаць, праз трыццаць вы яе будзеце мець. На жаль, не ведаю дакладна вашага ўзросту.

- Хачу зараз, - стаў настойліва патрабаваць кліент.

- Хіба толькі па інваліднасці.

- Як гэта?

- А вельмі проста. Адрэжце нагу ці руку, скруціце шыю - і пенсія вам гарантавана.

- Э-э! У такім выпадку я пайшоў бы на прыём да хірурга. Такі варыянт мяне не задавальняе.

- Мае спачуванні, - уздыхнуў доктар. - Увогуле я вас разумею: адсутнасць працы, неўладкаванасць у жыцці. Пенсія - хоць нейкая крыніца грашовых паступленняў...

- Ды не патрэбныя мне вашы грошы! - ускрыкнуў у адчаі будучы кліент аддзела сацыяльнага забеспячэння. - У мяне сваіх няма куды падзець.

3 гэтымі словамі Мармулак кінуў на стол перад доктарам пяць стодаляравых купюр.

- Ну выдайце мне даведку; што я хворы на галаву.

- Вы, выпадкам, не з КДБ? - прыцішана запытаў Натан Якаўлевіч.

- Ды не ж! Мне параіла звярнуцца да вас баба Жэня, даруйце, Яўгенія Максімаўна.

- А! - усмешка была шчыраю. - Старая падпольшчыца. Хлопчыкі яе яшчэ не забываюць. Веру, што вы не з органаў. Распавядайце сутнасць вашай справы...

- А можна без падрабязнасцяў?

- Можна, - неяк своеасабліва ўсміхнуўся доктар. - Але...

Яшчэ адна купюра легла побач.

- Адчуваю, што мы знойдзем паразуменне... Тут справа вось у чым. Скажам, партрэт Машэ Даяна вам не падыходзіць, - Натан Якаўлевіч добра ведаў гісторыю сваёй спрадвечнай Айчыны. - Інваліднасць, як вы сказалі, таксама не падыходзіць. Сапраўды, самы прымальны варыянт: даведка аб тым, што вы дурань. Кім вам даспадобы быць: буйным, ціхім? Параноікам, шызафрэнікам?

- На ваша меркаванне. Але толькі не надта страшнае. Людзі і сапраўды могуць падумаць, што я дурань. Што-небудзь простае на лацінскай мове, каб ніхто не зразумеў.

- Вам яшчэ неабходна будзе прайсці тэсты, здаць аналізы. Самі разумееце - цэлая медыцынская бюракратыя...

Мармулак палез у кішэню па грошы. Дзверы прачыніліся. Доктар неўпрыкмет задрыгаў пальцамі, паказваючы, каб кліент зараз жа прыбраў усё непатрэбнае са стала. Мармулак згроб даляры ў кулак і паспешна прыклаў яго да сэрца ды скрывіў твар, каб наведвальнік прыняў тое за боль... Увайшла медсястра Аліна. Цырк, які паказваў абарванец, не ўвёў яе ў зман. Не такое даводзілася бачыць. Дзяўчына ўзрадавалася: сёння можна выдурыць у гэтага куркуля сабе на добрыя зімовыя боты.

- Натан Якаўлевіч! Я сёння вам патрэбная?

- Ды не, золатца маё! Як бачыш, на прыёме нікога няма.

- Я тут буду, у суседнім кабінеце. Як будзеце вольныя - паклічаце.

Натан Якаўлевіч агледзеў ладны стан медсястры ды ад задавальнення закруціў галавою.

- Жыццё, жыццё, - як толькі Аліна зачыніла за сабою дзверы, развёў рукамі Абрамовіч. - Давайце цяпер вернемся да нашай справы... Даруйце, вашай. Вы гэта, калі ласка, схавайце, бо да мяне ў любы момант могуць зайсці хворыя. Я вам веру. Бачу, вы чалавек сур’ёзны.

- Я вам, доктар, адразу аб гэтым сказаў, - адказаў Пётр Матыль і тут жа, на вачах у Натана Якаўлевіча, дастаў з кішэні пук грошай, даклаў да іх той прэзент, што меўся даць.

Абрамовіч з усіх колераў і адценняў больш за ўсё на свеце паважаў шэра-зялёны.

- Зараз мы ў вас возьмем неабходныя аналізы, правядзём шырокі кансіліум...

- Я хацеў бы, каб гэты кансіліум быў як мага вузейшы, - заўважыў кліент. - Нікому з нас лішняя пагалоска непатрэбна. Так ці не?

- Бачу, бачу цвярозыя меркаванні... дурня. Выбачайце за такі каламбур... Кансіліум будзе вельмі вузкі. Я і мая медыцынская сястра. Думаю, вы не супраць?

Адчуўшы падатлівасць доктара, Мармулак пачуўся ўпэўнена і нават дазволіў сабе пакпіць з Абрамовіча:

- Ды не, я ніколькі. Можа, хіба ваша жонка будзе супраць.

- Пагадзіцеся, малады чалавек, - уздыхнуў Натан Якаўлевіч ды пагладзіў сваю лысіну, - усё ж прыемна трымаць прыгожую кветку ў руках, хоць і абыходзіцца яна дорага... Мы зноў адышлі ад тэмы. Пакіньце свае дадзеныя і прыходзьце гадзіны праз тры. Уваход з супрацьлеглага боку будынка.

- Цудоўна! - ледзь не ўскрыкнуў добраахвотны кандыдат у дурні. - Так мы з вамі зробім натуральны абмен: я вам - грошы, вы мне - даведку.

- Згодзен, - выказаў сваё задавальненне доктар ды неяк няўцямна дадаў: - Я хацеў бы задатак.

Мармулак адчуў сябе яшчэ больш упэўнена і стаў паводзіць сябе нахабна. Паклаў на стол стодаляравую купюру ды зазначыў:

- Тое аплата вашаму асістэнту за станоўчыя аналізы. Спадзяюся на яе добрасумленную працу.

Натан Якаўлевіч хіхікнуў ад задавальнення ды пастукаў у сценку.

ВЫПРАБАВАННЕ НАДЗЕЙНАСЦІ

Пётр Іванавіч Матыль прыйшоў у "Гаспадарча-разліковае міжраённае тэрытарыяльнае медыцынскае прадпрыемства" ці, карацей кажучы, у прыватную паліклініку роўна ў вызначаны тэрмін. У кабінеце знаходзіліся доктар і медыцынская сястра. Натан Якаўлевіч выціраў насоўкаю ўпрэлую лысіну ды трымаў у руках нейкую паперку. Аліна стаяла ля акна і весела ўсміхалася.

- Не перашкодзіў? - запытаўся Матыль.

- Не! Вось мы тут з Алінаю Міхайлаўнаю абмяркоўваем вашыя аналізы. Як ні сумна мне вам гаварыць, але ў вас назіраецца вельмі рэдкае захворванне. Вялікай сацыяльнай небяспекі для грамадства вы не ўяўляеце, але тым не менш неабходна прыняць нейкія пэўныя захады для перасцярогі... Алінка, золатца маё, пакінь нас на некалькі хвілінаў... я павінен хвораму штосьці сказаць адзін на адзін. Прафесійная этыка вымушае мяне рабіць менавіта так.

Медсястра сталася незадаволенаю:

- Звычайна фінансавыя пытанні з кліентамі вы вырашаеце ў маёй прысутнасці.

- Якія фінансавыя пытанні, золатца маё? Да гэтага яшчэ далёка, - Натан Якаўлевіч меў намер хоць нейкую частку грошай прынесці дадому, бо паўгадзіны таму меў па тэлефоне гутарку з жонкаю, якая катэгарычна папярэдзіла наконт грошай. Маглі быць вялікія непрыемнасці. - Ды хіба можна што-небудзь узяць з гэтага бедалагі? Паглядзі на яго вопратку.

- Не хвалюйцеся за яго. Назбіраў, седзячы ў падземным пераходзе ля ГУМа.

Мармулак здзівіўся: сапраўды, колькі людзей ведае яго!

Медсястра Аліна вымушана была ўсё ж выйсці.

Яна далёка не пайшла, а спынілася адразу тут жа, за дзвярыма. Пачуць размову паміж доктарам і пацыентам не давялося - занадта тоўстыя былі дзверы.

Праз пару хвілінаў хворы з радаснаю ўсмешкаю на вуснах выйшаў з кабінета.

- Можа, мне што-небудзь заплацім? - сціпла запытала дзяўчына.

Душа спявала серэнады. 3 такім настроем можна рашыцца на любую авантуру, але перабягаць дарогу доктару Мармулак не адважыўся.

- Натан Якаўлевіч мяне не зразумее.

- Добра! - рашуча прамовіла Аліна. - Тады мне стары хрыч усё да капейкі аддасць сам.

3 гэтымі словамі яна рушыла ў кабінет.

Пётр Іванавіч, перш чым распачаць новае жыццё новага беларуса, вырашыў праверыць моц свайго дакумента, які, па словах знакамітай падпольшчыцы, павінен быў гарантаваць яму бестурботную светлую будучыню. Адразу пасля паліклінікі ён памкнуў ва універсам. Да касы, выгінаючыся гадзюкаю, стаяла доўгая калейка. Эксперыментатар узяў бохан хлеба, дзве пляшкі мінеральнай вады і пашыбаваў да касы.

- Ты куды рогам прэш, карантыш?! - паклаў руку на плячо двухметровы граміла. - Не бачыш, дзе канец чаргі?

- Я магу і не плаціць, - спакойна адказаў Мармулак, - калі вы так хочаце.

Касірка адразу паклікала зальную.

- Чаму гэта ты не будзеш плаціць? - узяла ў рукі металёвую карзіну дзесяціпудовая жанчына.

- Ды вось яны, - нахабнік паказаў на людзей, што стаялі ў калейцы, - не даюць магчымасці заплаціць за пакупку.

- Станьце ў калейку.

- Не лічы сябе самым разумным.

- Бач, які хітры знайшоўся.

Загула зладжана, у адзін голас, калейка.

- Я маю права. У мяне даведка, - і Мармулак паказаў паперку.

Высокі і мажны мужчына выхапіў яе з рук карантыша ды стаў чытаць. Праз хвіліну ён зазначыў:

- Нічога не разумею, што тут напісана.

- Там нашсана, што я дурань, - цверда ды ўпэўнена адказаў уладальнік паперкі ды з гонарам паклаў дакумент у кішэню.

- Таварыш, - сказала старэнькая кабета, што дагэтуль паўгадзіны вымушана была стаяць у калейцы, - не звяртайце на іх увагі, разлічвайцеся.

- Давайце сюды грошы за тавар, - звярнулася ветліва да Мармулка зальная.

Калейка аціхла. Толькі адзін неразумны ды недавучаны студэнт пакруціў пальцам ля скроні, але яго зараз жа спынілі:

- Супакойся, дурань.

У гэтым выпадку Пётр Іванавіч не прамінуў зазначыць:

- Правільна кажаце, людзі. I ён дурань. Толькі ён дурань без даведкі, а я — дурань з даведкаю.

Мармулак выйшаў з крамы ды адразу наўскасяк стаўпераходзіць праспект. Машын было вельмі шмат. Яны сігналілі, каб пазбегнуць наезду на вельмі дзіўнага пешахода. На супрацьлеглым баку аўтамабільнай магістралі яго чакаў міліцыянт ды нецярпліва пастукваў дубінкаю па далоні. Яму на дапамогу спяшаўся яшчэ адзін супрацоўнік ДАІ.

- Сяржант Пэ-эп, - хутка ды незразумела прадставіўся ахоўнік парадку і зароў на ўсю ваколіцу: - Ты што, дурань, пераходу не бачыш? Правілаў дарожнага руху не ведаеш?

- Дурань я, дурань! - уздрыгнуў пешаход. - Вось мой дакумент. Толькі навошта тым папракаць ды палохаць? Я са страху піпі захацеў.

Мармулак аддаў міліцыянту паперку, а сам пашыбаваў да слупка ды пачаў яго арашаць. Падаспеўшы на дапамогу, калега замахнуўся ўжо дубінаю, каб агрэць мярзотніка, што прылюдна парушаў грамадскі парадак, але першы міліцыянт спыніў яго. Пакруціў ля скроні ды зазначыў:

- Не чапай! Хворы. Гэта ён са страху.

Шматлікія прахожыя ў другой палове таго дня са здзіўленнем назіралі, як у самым цэнтры сталіцы незалежнай дзяржавы, на галоўнай яе магістралі, пад аховаю двух міліцыянтаў спраўляў сваю патрэбу невысокага росту чалавек у пажмаканым гарнітуры.

Паперку міліцыянты вярнулі чалавеку, як толькі ён скончыў справу. Адзін з іх хацеў быў прачытаць лекцыю аб правілах вулічнага руху, але яго напарнік напаўголасу зазначыў, што тое дарэмная справа і няварта марнаваць час, бо ўсё роўна нічога не зразумее і не засвоіць, а лепш схавацца за вугал дома ды падпільнаваць новага рызыканта, з якога можна будзе спагнаць штраф.

Паперка дзейнічала адмыслова. Рызыкаваць здароўем, дражніць людзей і міліцыянтаў не мела болей ніякага сэнсу. Можна было распачынаць новае жыццё, асабліва не клапоцячыся аб тым, што давядзецца ўласнаручна несці грошы адвакату, што надарыцца мець справу з законам.

Мармулак спыніўся ля вялізнага рэкламнага шчыта. На ім красаваўся прыгожы мужчына ў элегантным касцюме. Надпіс сцвярджаў: "Толькі ў нас - самае элегантнае адзенне ад лепшых фірмаў свету. Заходзьце. Глядзіце. Купляйце".

Салон моднага адзення месціўся за сотню метраў ад таго месца, дзе цяпер знаходзіўся падпольны багацей.

У салоне было бязлюдна і ціха. 3 цыбатаю дзяўчынаю шчабятаў адмыслова апрануты клерк. З’яўленне ў зале жабрацкага выгляду чалавека выклікала ў іх здзіўленне:

- Тут не падаюць.

Мармулак нахабна прайшоўся па зале ды сеў у фатэль насупраць іх.

- Мне вашыя падачкі не патрэбныя. Я проста хачу апрануцца. Згодна з вашаю рэкламаю, тут можна набыць самыя модныя рэчы. Калі гэта не так, дык я вымушаны буду звярнуцца ў іншы салон.

Кліент заўжды мае рацыю, а грошы не пахнуць. Якая справядлівая заўвага!

Кліент дастаў пачку зялёненькіх і паклаў перад сабою. Прадаўшчыцы-кансультанты неймаверна ўзрадаваліся. За ўвесь бягучы тыдзень гэта быў першы багаты наведвальнік.

- Ды не! Што вы, што вы, - залямантавала дзяўчына, - калі ласка! Мы да вашых паслугаў.

- Што вы жадаеце набыць? - лісліва запытаў франтаваты клерк. - Вось каталог нашых тавараў...

- Я маю намер апрануцца. Набыць таксама абутак. Мне неабходна усё.

- Я крыху вас не разумею, - нахіліў галаву ў паклоне клерк.

- Антуан, - узмахнула рукою ды, як тая фотамадэль, што прапануе лётаць самалётамі "Боінг", выставіла ўперад доўгія пальцы дзяўчына. - Наш наведвальнік хоча апрануцца ў нашым салоне з ног да галавы. Я вас так зразумела, шаноўны?

- Іменна так.

- Нават бялізну?

- I бялізну таксама.

- Што ж, пачынаем справу, - дзяўчына разгарнула на патрэбнай старонцы каталог і прапанавала: - Апошнія навінкі сезона. Глядзіце, што вам даспадобы.

- Адну хвіліну, - Мармулак засяродзіўся на фотаздымках мужчын, што рэкламавалі бялізну ў кампаніі распранутых прыгажунь.

- Вось гэта даволі арыгінальная мадэль, - прапанавала цыба- тая. - Я вельмі хацела б пабачыць яе на вас у інтымнай абстаноўцы.

- Калі жадаеце, то давайце, - пагадзіўся кліент.

- Цудоўна! Вы давяраеце майму густу. Значыць, так: я вас абуваю, апранаю, а вы за гэта сёння вечарам запрашаеце мяне ў рэстаран.

- Згодзен, - задаволена адказаў Пётр. Ён быў рады. Упершыню за дваццаць чатыры гады жыцця дзяўчына сама напрошвалася на спатканне.

- Ой, зараз упаду, - незадаволена хмыкнуў клерк. - Што ты ў ім знайшла? Як казаў адзін стары, калі ён стане на сваё партманэ ды дастане антэну ў радыётэлефоне, то, можа, будзе роўны табе.

- Што ты разумеет у каханні, Антуан! - высока ўзняла галаву дзяўчына ды пайшла з кліентам за фіранку - прымерваць бялізну.

СУСТРЭЧА

Пётр Іванавіч як ні хацеў, але ўсё ж вымушаны быў памяняць месца жыхарства. Неяк не падыходзіў яго шыкоўны касцюм да падвальнага інтэрнатаўскага памяшкання. Не кожная знаёмая, якіх зараз у яго было мноства (і кожны дзень - новыя), магла зразумець экзотыку такога прыстанішча. Гатэль "Беларусь" ён абраў з тае прычыны, што будынак знаходзіўся ў самым цэнтры горада і зручна было дабірацца да знакамітых рэстаранаў, у якіх ён бываў штовечар. Увогуле праблемы дабрацца куды-небудзь, як і іншых, паколькі ў яго былі грошы, не існавала. Бестурботна праляцела два тыдні, але аднастайны малюнак кожнага дня паспеў яму надакучыць. Штовечар - нейкія шумныя кампаніі з мала знаёмымі яму людзьмі, карагод расфарбаваных дзявочых твараў, што пілі не менш за яго, а ў п’яным стане тварылі неверагоднае. Дзяўчаты трапляліся рослыя, магутнага целаскладу - за паўночы не абцалуеш. Заўжды здаралася так, што нейкая з іх неверагодным чынам праходзіла да яго ў гатэль ды, паколькі звычайна быў позні час, заставалася начаваць. Кожную раніцу такое стварэнне ён знаходзіў на сваім ложку. Надаралася цэлая трагедыя. Ён блытаў іх імёны. Галю называў Любаю, Аню - Светаю. Тут Мармулак упершыню адкрыў для сябе, што жанчыны - зусім не пяшчотныя істоты, а занудлівыя, капрызныя стварэнні. Як толькі прачыналіся, яны пачыналі паказваць сваю натуру: патрабавалі гарэлку, шампанскае, піва, цыгарэты. Грошы патрабавалі ўсе, але Пятро знайшоў выдатны выраз, каб супакоіць чарговую наведвальніцу свайго ложка ды не плаціць. Ён заўжды ў такіх выпадках казаў: "А я цябе сюды не клікаў. Учора ўвесь вечар піла-ела на дармаўшчыну, а цяпер яшчэ платы патрабуеш? Ідзі, адкуль прыйшла". Наведвальніцы ісці нікуды не хацелі. Казалі, што пажартавалі. Такім чынам, пытанне пра грошы пераставала існаваць, але даводзілася ісці па цыгарэты ды шампанскае.

Свае грошы Матыль трымаў яшчэ ў бабы Жэні. I тое было апраўдана. У яго адсутнасць мілыя ды пяшчотныя некалькі разоў рабілі вобыск з надзеяю адшукаць "залаты запас" гасціннага гаспадара.

Папіўшы піва ці, папросту, пахмяліўшыся, ды выкурыўшы цыгарэту, Галі - Тані - Светы прагнулі пяшчоты і ласкі. Ім хацелася цалавацца. Мармулак не курыў і не пераносіў цыгарэтнага дыму. Сумесь цыгарэтнага дыму, гарэлкі, парфумы, якою дыхала чарговая прыгажуня, прымушала гаспадара шукаць магчымасці, каб унікнуць такіх пацалункаў.

Пеця быў не супраць дзяўчат. Ён меў цвёрды намер ажаніцца, але не сустрэў тае, што адпавядала б ягонаму густу, тае, што сагрэла б ягонае сэрца. Новыя знаёмыя нават ростам не адпавядалі яму. Ён мог ехаць адпачываць на Канарскія астравы. Ён мог... Мог рабіць, што пажадае душа. Замінала ўсяму адна акалічнасць - адсутнасць побач мілай, адзінай, каханай.

Тае раніцы, пазбавіўшыся ад чарговай начной здані, Матыль дзве гадзіны падрамаў у ложку. Потым устаў. Нечакана душу ахапіла самота. Пэўна, усё ад таго, што не было ніякага занятку. Стала шкада сябе. Ён адчуваў, што з кожным днём бадзяжнае жыццё засмоктвае яго болей і болей. Яшчэ месяц-другі - і ён канчаткова вызначыцца як п’яніца, калі не сядзе на "белага каня". Плакалі тады ягоныя грошыкі.

I - як вынік усяго - яго чакае ўсё тая ж жабрацкая доля. Трэба штосьці змяніць. Уладкавацца на працу. Болей смешнага нічога не прыдумаеш! 3 яго грашыма ды працаваць - курам на смех. Заняцца ж справаю - патрэбен кампаньён. Тут варта падумаць. А перш-наперш не трэба піць. Не трэба столькі піць. Хоць ратуе пакуль што яго ўсемагутная паперка, але збан да пары ваду носіць. Усё можа здарыцца.

Мармулак памыўся, агаліўся ды вырашыў паабедаць. Калі выходзіў з гасцініцы, даў сабе цвёрды зарок: "Сёння не піць!" Вырашыў пасядзець у "Патсдаме". Моцна балела галава. Каб хоць неяк супакоіць боль, вырашыў дазволіць сабе пляшку піва. Насупраць колеру "дзіцячай нечаканасці" будынка КДБ зайшоў у гастраном. У кафетэрыі з вялікім задавальненнем асушыў пляшку "Мінскага бровару". Палягчэла. Быццам невядомы эліксір уліўся ў кожную клетку цела. Ён пайшоў шпарчэй. Здавалася, што павесялела ўсё наваколле: пачалі ўсміхацца не толькі людзі, але і будынкі, асветленыя слупы, нават сметніцы. У рэстаране яго ўжо ведалі. Афіцыянт тэрмінова ўзяў замову, і перш чым з кухні меліся падаць гарачыя стравы, на стале з’явілася пляшка каньяку. Сказаць, што пачаў сёння новае жыццё, ды адмовіцца было нейк няёмка. Знаёмыя маглі не зразумець. Пяцьдзесят грамаў каньяку - дробязь для нармальнага, не хворага мужчыны! - толькі ўзнялі апетыт. Учарашняя салата з кальмараў, аздобленая свежаю зелянінаю, умомант апынулася ў страўніку. Потым да яго за столік падсеў нейкі Вадзік. Пятро чуў дзесьці гэтае імя, але чалавека з такім абліччам, яму здавалася, бачыў упершыню. Вадзік выжлукціў каньяк і без сораму пажадаў выпіць гарэлкі. Адкульсьці з’явілася чорнавалосая Аксана. Яна тыдзень таму завітала ноччу да Матыля ў нумар ды ўсё цвердзіла, што дзяўчына. Потым высветлілася, што афіцыйна два разы брала шлюб. Аксане захацелася шампанскага. Давялося выканаць пажаданне чарнявай. I гэты дзень стаў нагадваць усе мінулыя. Вадзік запрасіў да іх кампаніі незнаёмую Рыту. Рыта добра ведала ўсіх, акрамя Пятра, і таму ўсю сваю ўвагу скіравала на шыкоўна апранутага незнаёмца. Аксана стала раўнаваць, казала гучна пра Рыту, што тая апошняя б... і што з ёю спалі ў Мінску ўсе, акрамя імпатэнтаў. Рыта на п’янае плявузганне не звяртала ніякай увагі, а рабіла настойлівыя захады ў бок новага знаёмца. Увогуле, як і ў мінулыя разы, вялася аднатэмная гутарка: шмоткі-бабкі.

Мармулак адчуў, што ягоны намер можа ляснуцца. А калі так, то сённяшні вечар закончыцца паводле сцэнара мінулых. Ён папрасіў прабачэння ў кампаніі, падышоў да афіцыянта, замовіў яшчэ пляшку гарэлкі, разлічыўся за абед ды выйшаў на вуліцу.

Быў ужо вечар. Ціхі, цёплы, якіх у жніўні бывае мала. На лаўках сям-там сядзелі людзі.

Петр сеў на першую трапіўшую яму лаўку, цяжка ўздыхнуў і абхапіў галаву рукамі. Невядома, колькі часу працягвалася б самакатаванне, каб не пяшчотны галасок, што прагучаў побач.

- Не разумею, навошта піць, каб потым пакутаваць. Вядома, піць ці не піць - справа выключна вашая, але іншы раз усё ж варта прыслухацца да парады. Можа, будзе карыснаю, - дзяўчына гаварыла, не павышаючы голасу, і ў словах яе не было ані кроплі дакору.

Мармулак узняў галаву. Незнаёмка сядзела амаль што побач. У яе руках быў нейкі часопіс. Прывабны тварык, на якім адсутнічала парфума. Магчыма, яна была, але была нанесена з розумам і густам. Пятро адразу адзначыў, што дзяўчына дзесьці ягоных росту і ўзросту.

- Што чытаеце? - запытаў ён.

- Каталог выставы імпрэсіяністаў.

- Сіяністаў?

- Ды не! - рассмяялася дзяўчына. - Ім-прэ-сі-я-ні-стаў.

- Чуў, чуў пра такіх, - зачырванеўся Мармулак. - Манэ адзін, Манэ другі...

- Абавязкова раю наведаць.

- Хадзем, - прапанаваў хлопец. - Прашу вас быць маім гідам. Згодны?

Дзяўчына рассмяялася яшчэ гучней:

- Зірніце на гадзіннік!.. А вось калі вы сапраўды жадаеце там пабываць, то заўтра наведайце Палац мастацтваў.

Мармулак яшчэ раз уважліва паглядзеў на дзяўчыну. Сцягнутыя на патыліцы гумкаю валасы нагадвалі аб даўно забытым ды такім утульным хатнім побыце.

Адчыніліся дзверы рэстарана, і на парозе з’явілася Аксана. Яе хрыплы бас агалосіў вуліцу:

- Пеця! Дзе ты падзеўся?

- Вас, пэўна, шукаюць? - паказала на Аксану дзяўчына.

- Не! Гэта не мяне, - схлусіў Пятро.

- А вы няпросты... Паклікалі дзяўчыну ў рэстаран, а самі ўцяклі. Хіба так можна?!

- Нікуды я не ўцякаў, - пакрыўджана адказаў хлопец. - Прыйшоў паабедаць, а яны падселі.

- I часта вы ходзіце ў рэстараны абедаць?

- Кожны дзень.

- Дык вы "новы беларус"? I які ў вас бізнес, калі не сакрэт? Смешная нейкая. "Які ў вас бізнес?" Ніякі. А сапраўды, праз колькі гадоў, калі не заняцца сапраўднаю справай, грошы скончацца. I што далей? Зноў жабраваць?

Дзяўчына ўстала:

- Мне пара ісці дамоў.

- Пазней мама гуляць не дазваляе? - пажартаваў Мармулак і тут жа прапанаваў: - Можна, я вас правяду?

- Калі ласка, калі вы зможаце ўстаяць на нагах,

- Дзе вы жывяце? - праважаты падняўся і са здзіўленнем адзначыў, што хмель з яго выветрыўся.

- Жыву ля Юбілейнай плошчы. Не прапаноўвайце метро. Люблю гуляць. Тым болей - нікуды не спяшаюся.

Яны няспешна перайшлі мост цераз Нямігу. Тут Пеця падумаў, што не ведае, як зваць дзяўчыну.

- Вось мяне клічуць Пятром. Вы гэта ведаеце. А вас?

- Вольга. Сушчэня.

Прозвішча было знаёмае. Мармулак напружваў памяць. Каторага дня яму выпадкова трапіла ў рукі газета, а ў той газеце была гутарка ці то з міністрам, ці то з намеснікам міністра, ці то з нейкім начальнікам у міністэрстве. Мармулак запомніў назву публікацыі - "Праблемы эканомікі ўпіраюцца ў фінансы", - а вось цяпер выплыла і прозвішча таго начальніка. Мармулак у душы прысвіснуў: "Куды я трапіў і дзе мае рэчы?"

Хвіліна разгубленасці прайшла, і ён больш цвяроза ацаніў сітуацыю.

Няспешна яны выйшлі на былую Паркавую магістраль. Мармулак нечакана для сябе прапанаваў дзяўчыне:

- Можа, заглянем у рэстаран? Пасядзім крыху.

- Я б не адмовілася выпіць кавы. Кавы і не болей. Але ці пусцяць туды?

- Мяне, і не пусцяць?..

Яна сядзела насупраць Матыля, і ён упершыню мог бачыць яе твар. Ён бачыў прыгажэйшых дзяўчат, але Вольга адрознівалася ад іншых тым, што нос, вочы, бровы, лоб, вушы - усё адпавядала пэўным прапорцыям, і таму твар меў сваю прывабнасць і адпаведную прыгажосць. Яна штосьці распавядала, а ён не мог адарваць позірку ад мілага твару.

НЯПРОШАНЫ ГОСЦЬ - САМЫ ЖАДАНЫ

Госці бываюць розныя: жаданыя, нежаданыя, няпрошаныя і проста нахабнікі.

У Мармулка вынікла праблема з адрасам. Ён ніяк не мог знайсці цыдулку, якую ўчора дала яму Вольга. Памятаў вуліцу, ведаў нумар дома, пад'езд, а вось з кватэраю - правал памяці. І не піў жа, а зацьменне поўнае ды беспрасветнае. Адно, што трымалася ў галаве: як выйдзеш з ліфта - дзверы насупраць. Заставалася толькі маленькая дробязь: успомніць паверх. Можна было, вядома, забыць пра гэтае выпадковае знаёмства, але ўжо вельмі ўпадабаў ён гэтую дзяўчыну. А яшчэ муляла тое, што бацька дзяўчыны - міністэрскі чыноўнік. Калі да грошай дадаць такі падмурак, як жонка - дачка высокага начальніка, то ў нашым грамадстве адразу можна заняць адпаведнае становішча.

3 гадзіну ён тупаў ля пад’езда, поўны надзеі, што пабачыць сваю знаёмую. Добры дзесятак маладых ды прыгожых працюпалі міма; у рэшце рэшт Матылю надакучыла бадзяцца ля дома, і ён вырашыў ісці наўдачу: палічыць, колькі прыступак у першым лесвічным маршы, і спыніць ліфт на паверсе, які адпавядае гэтай лічбе. Прыступак было роўна дзевяць. Матыль паправіў гальштук, знешне агледзеў свой гарнітур "ад Валянціна" і смела рушыў наперад.

Дзверы адчыніў незнаёмы мужчына, на дзве галавы вышэйшы за нязванага госця. Ён, па ўсім было бачна, адпачываў пасля напружанага працоўнага дня і бавіў час за чытаннем газеты. Каб лепш разгледзець чалавека, што стаяў на парозе кватэры, гаспадар прыклаў да вачэй акуляры. Прагнаць прэч няпрошанага карантыша яму перашкодзіў зухаваты выгляд госця.

- Вам каго? - далікатна запытаў ён у незнаёмца.

- Вашу дачку, - адрапартаваў Мармулак, бо, папраўдзе кажучы, імя дзяўчыны ён на момант забыў.

Сёння зранку дачка гаспадара, Кацярына Зюкіна, мела з бацькамі непрыемную гутарку з тае прычыны, што вярнулася дамоў толькі пад раніцу. Хоць яна і сцвярджала, што ў іх была прыстойная кампанія і засядзеліся доўга выключна з-за вострага абмеркавання новага рамана маладога таленавітага пісьменніка пра сучасную рэчаіснасць, што ніякай гутаркі там пра групавы секс ці практычных заняткаў ім не магло быць, ёй усё роўна ніхто не верыў. З’яўленне на парозе элегантнага карантыша карэнным чынам мяняла сітуацыю. У дзяўчыны раптоўна з явіўся шанец рэабілітавацца.

- Аб чым я калякала вам, мае продкі? - ірванулася наперад Кацярына і, задраўшы ногі ўгару, павісла на шыі нізкарослага госця. - Вось ён. Малады, таленавіты... Будучая зорка нашай літаратуры.

Мармулак лыпаў вачыма і нічога не разумеў. Нейкае цыбатаногае стварэнне мкнецца ўдушыць яго ў сваіх абдымках. Ён канчаткова вырашыў запытаць яе пра сястру, такую ж невялічкую, як і ён, ды чарнявую. Рыжавалосая не дазваляла яму зрабіць гэта.

- Радая пазнаёміць. Мае шаноўныя бацькі. Татулька - Сцяпан Патапавіч Зюкін, мамулька - Алімпіяда Флораўна.

Заспеты ў такім выглядзе татулька стаў падцягваць вышэй свае зрэбна-паласатыя нагавіцы, мамулька спехам выцірала аб фартух рукі.

- Пётр Іванавіч Матыль, - намагаючыся не выдаць свайго хвалявання, няспешна адказаў госць.

- Што ты стаіш на парозе, як быццам у сваты прыйшоў? Праходзь у кватэру, - узмахнула сваімі доўгімі рукамі цыбатае стварэнне. - Продкі! Запрашайце госця ў хату. Пецечка, даруй, хвілінку, я па-хуткаму апрануся і мы пойдзем... на выставу. Ты ж абяцаў пазнаёміць мяне з Марачкіным. Пагутарце крыху пра літаратуру... паэзію...

На здзіўленне, кватэра міністра мела толькі два пакоі. Мяркуючы па мэблі, жыў ён даволі сціпла. Аб сціпласці набыткаў гаварылі яшчэ дзіўныя хатнія нагавіцы гаспадара, што былі ва ўжытку, пэўна, гадоў дваццаць. Гаспадар сеў у атэль і нервова працягваў тузаць гумкаю у паясніцы. Гаспадыня паспешліва зняла фартух ды старалася надаць свайму стану прывабны выгляд, пагладжваючы яго зверху ўніз далонямі.

- Як вам пішацца? - каб парушыць маўчанне, пракашляў міністр.

Мармулак, які ведаў прозвішчы тутэйшых паэтаў і празаікаў, здагадаўся, што шаноўны гаспадар іх не ведае ўвогуле, хіба акрамя двух памерлых ды двух яшчэ жывых класікаў, чые імены на слыху нават у немаўлят. А яшчэ ен зразумеу адведзеную даўганогаю яму ролю ды вырашыў не парушаць правілаў гульні.

- Літаратура - гэта вельмі складаная рэч, - распачаў сваю лекцыю Мармулак. - Яна шматгранная, яна шматтэмная. Літаратурны занятак больш, чым які іншы творчы працэс, патрабуе натхнення. Калі кажуць, што натхненне прыходзіць само, прыходзіць знянацку, нечакана, - не верце, вас уводзяць у зман зусім далёкія ад літаратуры людзі. Яны не ведаюць, што такое творчасць. Што такое Праметэеў агонь, што такое Яе Вялікасць Муза. Гутарка пісьменніка з Музаю - гэта ўсё роўна, што гутарка з прыгожаю, культурнаю, выхаванаю дзяўчынаю...

- Як наша Кацька, - міжволі вырвалася ў гаспадыні. Пісьменнік на імгненне спыніў свой позірк на радасным твары матулькі і працягваў гаварыць далей.

- Як наркаману трэба злое зелле, як алкаголіку трэба гарэлка, так творчаму чалавеку патрэбныя рамантычнае спатканне з прыгожаю дзяўчынаю, палкае прызнанне ў каханні, келіх добрага віна, ціхая музыка ды прыцемак...Мармулку было даспадобы казаць такія прыгожыя ды разумныя словы, і ён не заўважыў, як пачаў мяняць накірунак гутаркі.

Алімпіяда Флораўна, слухаючы творчага чалавека, быццам загіпнатызаваная, падалася наперад. Жанчыне падалося, што тыя словы адрасуюцца ёй толькі ёй, і болей нікому. Сцяпан Патапавіч, адчуваючы нядобрыя памкненні жонкі, грозна закашляў. Жанчына паволі апусцілася на канапу і цяжка ўздыхнула. Пераляканая Муза вымушаная была ў гэтых абставінах шукаць іншага пісьменніка, каб трэнькаць яму на сваёй цудоўнай ліры і дарыць нектар натхнення.

- Вы часам не ведаеце... э-э-э... над чым зараз працуе... э- э-э.. - гаспадар баяўся памыліцца з прозвішчам, - Шэрлак...

- Шамякін, - дапамагла мужу жонка.

- Вы ведаеце, даўно, даўно не даводзілася сустракацца з Іванам Пятровічам. Быў заняты.

- Каця нам усю раніцу распавядала пра ваш новы раман. Гэта такая цудоўная рэч, - гаспадыня з захапленнем ляпнула ў далоні.

- Вось з гэтай нагоды нам даўненька давялося бачыцца апошні раз. А так, бывала, зойдзем у "Пнуху" ці "Гуркі" ды прапусцім па шкляначцы... пад піўко. I пытае Іван Пятровіч, паклаўшы руку мне на плячо: "Што новага ў цябе, Мармулак?"

- Як вы сказалі? - насцярожана перапытаў гаспадар.

- Продкі, вы людзі ў мяне культурныя і, канечне, ведаеце, што ў кожнага сур’ёзнага пісьменніка існуе літаратурны псеўданім, - выглянула з-за дзвярэй галава Кацькі.

- Сцяпан, - жонка далікатна папракнула мужа. - Гэта ўсім вядомыя ісціны. А вось каго б вы хацелі адзначыць з маладых? Вы... гэта вядомая асоба... А вось такіх, хто піша ў арыгінальным жанры?

3 прозвішчамі маладых пісьменнікаў у госця былі пэўныя цяжкасці, але тут ён успомніў, што ўчора новая знаёмая паказвала яму аднаго пісьменніка і распавядала пра апошнюю яго кніжку, дзе стала абгрунтоўваецца, чаму дочкі не хочуць, каб ведалі іх мамы, чым яны займаюцца ў іх адсутнасць.

- Я ў першую чаргу хацеў бы адзначыць Адама... Мячыка... э-э-э... Глёбуса з яго навэламі пра іспанскі тэмперамент койданаўскіх дзяўчат.

Тут Пётр Матыль устаў. У дзвярах з’явілася апранутая Кацярына, і таму размову неабходна было канчаць, тым болей што ўсе літаратурныя тэмы былі вычарпаныя.

- Шчыра ўдзячны за цікавую гутарку. Вельмі рады быў пазнаёміцца, - Мармулак пакланіўся гаспадарам, зрабіў крок наперад і ўзяў Кацю пад руку. - На жаль, нам неабходна ісці. Непрыгожа спазняцца на спатканне са знакамітасцямі.

- Адзью, - узмахнула рукою на развітанне бацькам дачка.

- Вы заходзьце да нас. Заходзьце як мага часцей, - выказала сваё шчырае пажаданне гаспадыня.

У ліфце Мармулак пачаў даставаць насоўку, і з кішэні выпала невялічкая паперка. Хлопец падняў яе і прачытаў напісаны на ёй адрас. Усё правільна: той самы дом, той самы пад’езд, але зусім іншая кватэра - на паверхі два ніжэй.

ПАМЫЛАК БОЛЕЙ НЕ БУДЗЕ

На гэты раз дзверы Пятру адчыніла пяцідзесяцігадовая кабета. На твары яе было засмучэнне.

- Абяцалі зайсці на наступны дзень, а самі з’явіліся толькі на трэці. Хіба так можна?

- Прабачце! - павінаваціўся Матыль. - Згубіў запіску і памыліўся паверхам. А Вольга дома?

- Дома-дома. Праходзьце. Самыя апошнія дзверы, налева. Пастукайце.

Мармулка здзівіла папярэджанне "пастукайце", але ён адразу звярнуў увагу на колькасць дзвярэй у кватэры і зазначыў, што не памыліўся. Так многа пакояў можа быць толькі ў міністра ці ў іншага бонзы. Душу ахапіла радасць. Ён паправіў галыптук і смела пакрочыў у вызначаным накірунку.

На імгненне затрымаўся і пастукаў у дзверы.

- Заходзьце, - пачуўся кволы, але ўсё ж знаёмы галасок.

Дзяўчына стаяла ля мальберта і малявала гарадскі пейзаж, што бачыўся ёй з акна.

Апранута яна была па-хатняму проста: джынсы ды шэрая швэда. Валасы на патыліцы сцягвала гумка. Гэты ўбор надаваў ёй прывабнасць і нейкую своеасаблівую прыгажосць, ад якой нельга было адвесці позірк. Пятро захапіўся і ад такой неспадзяванкі раскрыў рот ды не мог вымавіць ані слова.

- Добры дзень, - шчыра і адначасова пяшчотна павіталася дзяўчына.

- Добры, - толькі і змог сказаць Мармулак.

- Я думала, што ты забыў свае абяцанні і болей ніколі я цябе не пабачу.

Матыль сапраўды не помніў, што абяцаў Вользе, бо апошнім часам ён шмат каму і шмат чаго абяцаў. Зараз гэта яму хацелася рабіць зноў і зноў. Невыказна падабалася яму дзяўчына.

- Калі ты не супраць - прагуляемся.

- 3 задавальненнем.

Вольга не пераапранулася і не распачала доўгія зборы, а толькі сказала бацькам, што яе дома не будзе. Усмешка надавала ёй яшчэ большую прывабнасць. Другі раз хлопец адчуў што з гэтаю дзяўчынаю хораша, лёгка і проста. Нейкая невядомая сіла цягнула яго да яе.

- Пятро, - сказала Вольга, калі яны спускаліся ў падземны пераход ля ГУМа. - Мне ўвесь час здаецца, што мы дзесьці бачыліся з табою.

На тым месцы, дзе здабываў грошы Мармулак, сядзеў Гена Патоніч. Левая нага ў яго была падвязана, а правае вока перабінтавана нейкай бруднай анучай. "Малапраўдападобна", - адзначыў для сябе былы інвалід са стажам.

- Магчыма, вось тут, - Пятро паказаў на тое месца, дзе сядзеў Патоніч.

- Не, - засмяялася Вольга. - Гэтага чалавека я таксама дзесьці бачыла. Да гэтага часу тут сядзеў нейкі аднаногі абарванец. Іншым разам я, бывала, давала яму колькі рублёў. Шкада людзей. Я ўвогуле не толькі людзей шкадую. Не магу глядзець на галубоў з абмарожанымі нагамі. А калі чалавек такі калека!

- Хто? Гена Патоніч? - вырвалася ў Мармулка. - Вольга! У яго дзве здаровыя нагі і стопрацэнтовы зрок кожнага вока.

- Гена Патоніч, кажаш? У нас на філалагічным вучыўся хлопец з такім прозвішчам.

- Дык ты вучышся на філфаку? Мне таксама здавалася, што я з табою дзесьці сустракаўся. Я з Генаю вучыўся у адной групе.

- Дзіўна. Як здарылася так, што мы з табою не змаглі пазнаёміцца?

- Вядома, чаму, - ці то жартам, ці то ўсур’ёз адказаў Мармулак. - Я маленькі, і таму ты мяне не заўважыла.

- Скажаш яшчэ такое, - пакрыўдзілася Вольга. - Ты крыху ніжэй сярэдняга росту.

"Зараз ці ніколі", - вырашыў Матыль.

Яны зайшлі ў краму, і Матыль адразу накіраваўся ў аддзел залатых вырабаў. Дзяўчына са здзіўленнем глядзела на спадарожніка. Ён паклікаў дзяўчыну, што стаяла па той бок прылаўка, і папрасіў:

- Дапамажыце нам падабраць два шлюбныя пярсцёнкі.

Вольга ні словам не запярэчыла Пятру, а толькі моцна сціснула яго за локаць. I распачала выбар. Яна, як любая жанчына, доўга прымярала пярсцёнкі, пакуль не знайшла той самы-самы.

Калі пакупка была зроблена, яна прама запытала ў хлопца:

- А далей куды?

- Вядома, у ЗАГС, калі ты не супраць.

- Я? Ды не.

- Тады хадзем.

- Хадзем. Пашпарт у мяне з сабою. А ці зможам мы вось так, зараз, узяць шлюб? Пэўна, давядзецца чакаць.

- Ніякіх "чакаць". Сёння і зараз, - самаўпэўнена адказаў жаніх.

Палала нязгаснае полымя кахання. Матылю ўжо бачыліся Гавайскія выспы, залацісты пясок пляжаў ды яна - адзіная, непаўторная, каханая - побач.

Аркестранты прадувалі трубы, і вось-вось павінен быў загучаць марш Мендэльсона.

Пётр купіў букет пунсовых ружаў.

На свеце бываюць цуды, бываюць вельмі рэдка, але бываюць. I такі цуд меўся адбыцца зараз.

- Ты ведаеш, Пеця, а я сапраўды ніколі не хацела шумнага вяселля, - радасна шчабятала звар’яцелая ад нечаканага шчасця нявеста. - Вось так, па-хатняму, толькі свае, блізкія сябры, а лепш за ўсё - удваіх...

- Hi ў якім разе.

- Хіба не так? Бацька ўсё ж пры пасадзе. Што скажуць калегі па службе?..

- Дарэчы, чаму ён дома? Пэўна, у адпачынку?

- Ён болей не працуе ў міністэрстве.

- Як так?

- 3 сенняшняга дня пайшоў па ўласным жаданні.

Мармулак ад нечаканасці ледзьве не прысеў. Перад вачыма заскакалі сонечныя зайчыкі.

- ...Мой бацька - самы сумленны чалавек на свеце. I пайшоў ён з пасады таму, што быў не згодзен з агульнымі, як ён кажа, метадамі кіравання. Ён спецыяліст, якому няма роўных. Вось, - Вольга паказала на шыльду, што вісела на будынку на супрацьлеглым баку праспекта, - гэтая фірма прагарэла, а тата мой казаў што можа падняць яе і ўжо праз два месяцы мець прыбытак. Яму нават прапаноўвалі ісці туды генеральным дырэктарам і грошы давалі, крэдыт, праўда, пад дзікі працэнт. Ён думае.

Тут Мармулак успомніў адзін залаты выраз, пачуты ад бацькі: "Самы вялікі капітал - мазгі". "Цудоўна! Калі ён мае такую галаву, дык чаго тады сядзець без справы? Няхай працуе".

- Нумар тэлефона, - ускрыкнуў Матыль.

- Чый нумар тэлефона? - збянтэжана запытала дзяўчына.

- Ваш. Хатні.

Вольга з недаверам назвала нумар.

- Як бацьку твайго зваць?

- Я ж табе казала, - у голасе адчуваўся дакор.

- Вольга! Родненькая, даруй! - прасіў літасці Мармулак.

На твары дзяўчыны з’явілася ўсмешка.

- Мікалай Антонавіч, а маці - Вераніка Станіславаўна.

- Хадзем да тэлефона.

Мікалай Антонавіч уважліва выслухаў дачку, а потым - Пятра і без лішніх слоў пагадзіўся быць праз пятнаццаць хвілін ды паабяцаў прывесці з сабою жонку.

Пятро павярнуўся да Вольгі, абняў за плечы і пяшчотна пацалаваў у шыю. Пачуццё віны пасялілася ў душы хлопца.

Роўна праз пятнаццаць хвілін з’явіліся бацькі. Маці, як толькі пабачыла дачку з букетам, адразу ўсё зразумела.

- Выбачайце, - звярнуўся Матыль да Вольгі і Веранікі Станіславаўны. - Я хачу абмеркаваць з Мікалаем Антонавічам адну праблему.

Калі яны адышлі на колькі крокаў убок, Мармулак, намагаючыся ўвесь час глядзець яму ў вочы, запытаўся:

- Мікалай Антонавіч, ці маглі б вы як спецыяліст экстра-класа аднавіць дзейнасць "Комплекс компані"?

Мікалаю Антонавічу вельмі спадабаўся выраз "спецыяліст экстра-класа", і ён з гонарам адказаў:

- Магу, вядома, але для гэтага патрабуецца... - вытрымаў пэўную паўзу і прамовіў: - Капітал. Патрэбен капітал, а папросту - грошы.

- Колькі? - запыт быў маланкава хуткі.

- Прыкладна сто тысяч даляраў, - не задумваючыся, адказаў Мікалай Антонавіч.

- Я магу іх прапанаваць.

- На якіх умовах вы прапануеце?

- Без працэнтаў.

- Я падачак не бяру.

- А калі такое прапануе вам Вольга? Скажам, выступіць вашым спонсарам?

- Вольга - мая дачка, і я, вядома, магу скарыстаць яе грошы. Толькі такіх грошай у яе няма.

- Будуць.

- Якім чынам?

- Вось мы і пераходзім да вырашэння самага галоўнага пытання...

- Ну што? - ледзь не ў адзін голас спыталіся Вольга і Вераніка Станіславаўна, калі мужчыны падышлі да іх.

- Мы з Пятром Іванавічам у прынцыпе дамовіліся. Як я здагадваюся, - звярнуўся Сушчэня да дачкі, - ты таксама дамовілася. Застаецца абгаварыць дэталі. Вы, маладыя, пагуляйце, а заўтра з раніцы пасядзім, пагаворым.

Ад пачутага Вольга ледзь не падскочыла, ажно тонкі хвосцік сцягнутых гумкаю валасоў заскакаў.

Шумны праспект Скарыны не заўважаў радасных твараў шчаслівых маладых людзей. Кожны падарожны меў свой клопат, свае праблемы. Пятро і Вольга таксама ішлі быццам праз густы туман, нікога не заўважаючы.

Ля ГУМа Матыль сутыкнуўся з нейкім чалавекам.

- Выбачайце, - павініўся ён.

- Вось ён, Мармулак, - пачулася ў адказ.

Маладыя вярнуліся з нябёсаў на зямлю. Перад імі, чаўкаючы гумкаю, стаяў Засушаны Геракл.

- Куды ты знік, цмок балотны? Паўгорада перашукаў, а цябе няма. Як, справу пачынаем?

Іх гутарка нагадвала размову добрых старых знаёмых.

- Геракл, пазнаёмся. Гэта Вольга! Мая нявеста.

- Клас! За той час, што мы не бачыліся, ты паспеў здурнець.

- Не здурнеў я, а за розум узяўся.

- А як жа справа? Не знайшоў кампаньёна?

- Кажу, цябе шукаў .

- Прапаную замену. Чалавек справы. Хадзем, пазнаёмлю.