Шчасьлівы муж

Рэч дзеецца ў квартэры Залепкаў. На сцэне ложак, перад ім параванчык, далей камода, канапа, стол, крэслы і п. Праз адчыненыя пасярэдзіне дзьверы відаць стол пакрыты настольнікам і застаўлены бутылькамі, талеркамі і г. п. Другія дзьверы ўправа ў кухню.

Зьява 1

Гаўдэнт і Магдалена.

Гаўдэнт (чэлавек немалады, лысы, вусасты, сядзіць ля століка. Твар яго намазаны мылам. На століку люстэрка, — Гаўдэнт голіцца).

Магдалена (у другім пакоі парадкуе на стале талеркі. Пасьля ўваходзіць на сцэну). Вось! — як–раз знайшоў час галіцца! Зараз ужо пачнуць зьбірацца госьці, а ён сядзіць, як налпа, вымазаны мылам! Фу!

Гаўдэнт. Не было калі, коцік–Магдзя!.. Але я хутка, — толькі ты не крычы, калі ласка, бо рука ў мяне дрыжыць, парэжуся.

Магдалена. Скажы мне, нашто ты накупіў гэтулькі гарэліцы?!. Каб хаця адну бутэльку віна, а то толькі гарэлка!

Гаўдэнт. Для баб ёсьць салодкая.

Магдалена (дразьнячы яго). Але! «Для баб! для баб!..» А вось можа прыйдзе нейкі… лепшы госьць, тады што яму дасі?

Гаўдэнт. Для мужчын ёсьць спіртус і гарэлка.

Магдалена. Ты зноў сваё: гарэлка!.. Дурны. Але я кажу, калі прыйдзе раптам якая рыстакратычная асоба, што тады?

Гаўдэнт. Ня прыйдзе, коцік! Я гэтакіх ня прасіў.

Магдалена. Дурны, як бот. А вось можа прыйдзе!

Гаўдэнт. (да сябе). А чорт! брытва тупая (да жонкі). Не, Магдзя–коцік, ня прыйдзе.

Магдалена. А вось ты ня ведаеш! А я кажу, што можа прыйсьці. Справа ў тым, што да Фэлькі падлабуніваецца адзін граф і яна мне казала, што ён хоча разам з ёй сюды прыйсьці.

Гаўдэнт. (вельмі зьдзіўлены). Граф!!

Магдалена. Ага! Вось разьзяўляй цяпер рот.! Ты думаў, што на мае імяніны павінны зьбірацца толькі розныя шаўцы ды краўцы ды твае сябры–пьяніцы. А вось можа прыйсьці й чэлавек з вышэйшага сьвету.

Гаўдэнт. Але лепш было–б, коцік, каб была свая кумпанія… Выпілі–б, паскакалі… А то гэтак граф дык ён пачне зараз праз нос барматаць он–он! сон–сон! — а чэлавек нічагусенькі не разумее.

Магдалена. Дурны не разумее. А я вось разумею… Ну, ведама, ня ўсё, але шмат разумею. (ходзіць падскакваючы па сцэне і пяе пад нос) Жэ ву зэм, жэ ву задор, ком ле ш'ен, кі э мор!

Гаўдэнт (зьдзіўлены). А гэта–ж як? што–ж гэта значыць?

Магдалена. А вось: ты ня ведаеш, а я ведаю (як выш.) Жэ ву зэм, жэ ву задор…

Гаўдэнт. Жывы сэм, жывы задор… Які гэта задор?

Магдалена. Гэта значыць: я вас люблю больш чымсь жыцьцё сваё… Ну, але ты хутчэй ідзі купі віна, бо скора ўжо мабыць госьці пачнуць зьбірацца.

Гаўдэнт (голіцца). Зараз, я толькі, коцік, кончу… Я ўжо зараз.

Магдалена. Ня трэба канчаць, і так добра будзе.

Гаўдэнт. Але як–жаж так, Магдзя! Поў барады аголена…

Магдалена. Пасьпееш пасьля агаліцца, як прыдуць госьці: сядзеш сабе ў кухні і ніхто табе ня будзе ерэшкаджаць… (крычыць). Ну, чуеш, ці не? Зараз ідзі, а то крамы зацыняць!

Гаўдэнт (ад яе крыку ўздрыгнуў). Ай!.. у! чорт, парэзаўся!.. А я–прасіў цябе, коцік, не крычаць, бо рука дрыжыць (абцірае твар ручніком).

Магдалена. А я табе даўно ўжо казала: ідзі! каб паслухаўся, дык–бы й не паэзаўся… Чакай, я табе дам плястар. (Ідзе да камоды, выймае чорны плястар, адрэзвае кусок і дае мужу).

Гаўдэнт (перад люстэркам заклейвае сабе парэзаную частку твару).

Магдалена. Ну, хутчэй–жа! хутчэй!

Чуваць званок за сцэнай.

Магдалена (ўсхапіўшыся). Ах! нехта ўжо прышоў! (выбягае праз сярэднія дзьверы).

Гаўдэнт (апранаецца і бармоча пад нос). Жыві сам, жыві задор… Карнішон, кілёмэтр!.. (глядзіцца у люстэрка).

Зьява 2

Гаўдэнт, Магдалена, Фэлька.

Магдалена (уваходзячы з Фэлькай). Прыгожы, прыгожы, няма што глядзець!.. Ну, бойся–ж Божа. Калі–ж ты нарэшце пойдзеш?..

Фэлька (падае руку Гаўдэнтаму). Добры вечар, пан Гаўдэнт!

Гаўдэнт (да Фэлькі). Добры вечар… (да жонкі) Іду ўжо, пабег ужо, толькі ты, коцік, не крычы (пайшоў праз кухню).

Магдалена (яму ў сьлед). Толькі памятай: дорага, загранічнага, францускага!..

Зьява 3

Магдалена, Фэлька.

Магдалена (да Фэлькі). Ну, ну? чаму не прыйшоў?

Фэлька. Я бачылася з ім сягоньня… Казаў, што напэўна прыйдзе, але крыху пазьней бо мае якуюсь важную справу… Але, ведаеш? тады, як я была з ім у кінэматографе і мы спаткаліся з табой, я пасьля тады сказала яму ўсё. А ён кажа: «у мяне заўсёды так; адзін раз у Парыжы — кажа — адна графіня так была ўва мне закахаўшыся, што свайго балькону скокнула проста ў мора і ўтапілася…» Га, які фанфароністы!

Магдалена. Ну, не дзівота! Такі малады, прыгожы дый яшчэ — граф!.. Але, Фэлечка, памятай! Я свайму сказала, што ён маецца прыйсьці разам з табой, бо ён да цябе падлабуніваецца… Дык–жа памятай, не прагаварыся, бо мой стары йзноу зробіць авантуру, пачне біцца лобам аб падлогу і маліцца да сьвятога Язэпа…

Фэлька. Ну, мяне ўжо вучыць ня трэба!.. А куды–ж ты яго паслала?

Магдалена. Падумай толькі: ён накупіў спіртусу і гарэлкі! Да чаго–ж гэта падобна? Прыдзе граф, а ў нас няма ані воднай бутэлькі віна! Ен езьдзіў усюды па заграніцах і мусіць гарэлкі ня пье.

Фэлька. Пье, ня бойся! Я яго бачыла, як ён на адным баль–маскарадзе лактаў пры буфэце гарэлку, дык аж нос пачырванеў.

Магдалена. Але ўсёж–такі хай ня думае, што мы нейкія хамы, якія нічога лепшага ня бачылі.

За сцэнай чутно званок.

Магдалена. О, нехта прыйшоў! можа ён! (пудрыцца). Фэлечка! ты, калі ласка, зрабі з гэтым парадак… (паказвае на пакінутыя прылады мужа: місачку з мылам, брытву і г. п. ды бяжыць у сярэднія дзьверы).

Фэлька (кладзе ўсё на камодзе і пасьля таксама пудрыцца).

Зьява 4

Фэлька, Магдалена, Пышка, Шышка.

Магдалена (уваходзіць; ціха да Фэлькі). Гэта прыйшлі Пышка і Шышка… А яго ўсё няма!

Фэлька. Мне казаў, што прыйдзе напэўна.

Пышка і Шышка (у другім пакоі выціраюць ногі, смаркаюцца, папраўляюць маншэты. Пышка з кветкамі, Шышка з цукеркамі).

Магдалена (да Пыші і Шышкі). Прашу калі ласка сюды, бліжэй…

Пышка (уваходзіць). Перш–на–перш пазвольце павіншаваць вас, пані Магдалена, з імянінамі і… ўсяго найлепшага! (цалуе Магдалену ў руку).

Шышка (увайшоўшы). Віншую вас, пані Магдалена, з імянінамі і… ўсяго найлепшага! (цалуе Магдалену ў руку).

Магдалена. Дзякую, дзякую… Сядайце, калі ласка.

Усе селі. Паўза. Раптам абодва — Пышка і Шышка разам пачынаюць казаць, але глянуўшы адзін на аднаго спыняюцца і саромюцца.

Пышка і Шышка. Пагода сягоньня харошая…

Магдалена. Што вы казалі?

Пышка. Гм… таго… як яго?..

Шышка. Мы кажам, што пагода сягоньня харошая.

Магдалена. Ну… так сабе…

Паўза.

Пышка. Але бывае пагода лепшая.

Магдалена. У нас рэдка бывае добрая пагода… А вось заграніцай дык зусім што інакшае: там заўсёды добрая пагода, гэты год цьвітуць ананасы, усе гавораць толькі пафранцузку: жэ ву зэм, жэ ву задор… а ў нас што?!

Фэлька. А ты скуль ведаеш?

Магдалена. Калі кажу, значыць ведаю.

Шышка. А ў мяне быў знаёмы, каторага брат раз езьдзіў заграніцу, дык ён казаў…

За сцэнай званок.

Магдалена (ціха да Фэлькі). Гэта мусіць ён!

Фэлька. Хіба што ён.

Магдалена (я. в.). Хадзі, разам яго спаткаем, бо мне аднэй неяк нялоўка… (да Пышкі і Шышкі). Паны выбачайце, пасядзеце адны… (выходзіць з Фэлькай).

Зьява 5

Пышка, Шышка.

Шышка. Ты зусім ня ўмееш гаварыць з дамамі.

Пышка. Бо з ёю трудна, — бачыў, якая вучоная! Але з іншымі дык я нічога… магу…

Шышка. Але! з ёю трудна. Ты з ёю аб пагодзе, а яна табе зараз аб заграніцы — і пафранцуску!

Пышка. Француская мова страшэнна смяшная. Я раз чуў як французы гутарылі: было вельмі сьмяротна.

Зьява 6

Пышка, Шышка, Магдалена, Мяшочак, Мяшочыха, Леокадыя.

Магдалена (да Мяшочкаў). Просім, калі ласка, бліжэй… Вы незнаёмы? Будзьце знаёмы: пн Пышка, а гэта пан Шышка, пан Мяшочак з жонкай, пані Леакадка…

Госьці вітаюцца.

Мяшочак (пьяны). Пышка–шышка… Тынды–рынды!.. (да Пышкі). Вось, браце, калі ты гэткі шышка, дык ты скажы мне, чаму Каін Абэля…

Мяшочыха (да мужа). Калістрат! Кінь ужо годзі!

Мяшочак (да жонкі). Ідзі спаць і не перашкаджай нам… (да Пышкі). Вось калі ты гэткі пышка, дык ты скажы мне, чаму на месяцы Каін Абэля віламі колець?.. Вось гэта табе ня шышка–пышка! Вось і разгадай, калі вучоны!

Пышка (саромліва). Я… выбачайце, панок… ты таго мусіць… ня ведаю…

Мяшочыха. Калістрат! Ды кінь ты ўжо дурыць галаву моладзі сваей астраноміяй! Ім ня тое ў галаве.

Мяшочак (да жонкі). Ідзі спаць, кажу… (да Пышкі). А я вось іду па вуліцы і бачу: месяц! Ну што месяц? Гэта не ліхтарня, гэта не шышка–пышка нейкая, як ты казаў, а гэта — месяц!!.. А на гэтым месяцы што? Вось я пытаюся, чаму Каін?..

Мяшочыха (да жанчын). Выбачайце, мой муж сягоньня пры абедзе трохі выпіў, а ён як выпіўшы, дык мае страшэнную ахвоту да вучонай гутаркі… (да мужа). Калістрат! годзі ужо аб астраноміі, прашу цябе! Моладзь хоча пагаварыць аб нечым весялейшым… (бярэ яго за руку і адводзіць у бок). Ці–ж ты ня бачыш, што ў яго вочы гараць, каб пафліртаваць з Леакадкай, а ты перэшкаджаеш сваімі вучонасьцямі.

Мяшочак. З якой кадкай?.. (успомніўшы). А Леакадка!.. (да дачкі) Леакадка! хадзі сюды! Пагавары з гэтым… астраномам. (Сядае на канапе).

Мяшочыха (варочаецца да жанчын). А мода цяпер пачалася — проста страх! Ужо пачалі насіць такія кароткія спадніцы, што ледзь не да кален… і то не палятухі якіясь, а навет асобы сталыя, паважныя. Я–бы ніколі не адважылася выйсьці на вуліцу ў кароткай спадніцы. Фу!

За сцэнай званок.

Магдалена (ціха да Фэлькі). Фэлька! ён! (да Мяшочыхі). Выбачайце, панічка, зараз… (выбягае з Фэлькай).

Зьява 7

Мяшочак, Мяшочыха, Леакадка, Пышка, Шышка.

Мяшочыха (гледзячы ў сьлед Магдалене). Мабыць спадзяваецца нейкага важнага госьця, што гэтак усхопілася. (Падыходзіць да дзьвярэй і глядзіць у другі пакой, пасьля варочаецца).

Мяшочак праз гэты час задрамаў.

Пышка і Шышка сядзяць каля Леокадыі, ня ведаючы аб чым гутарыць; адзін параўляе маншэты, другі — каўнер.

Леакадка сядзіць, скромна апусьціўшы вочы.

Мяшочыха (да кавалераў). Ну чаму–ж вы нічога не гаворыце? Сумна так сядзець. Кавалеры павінны забаўляць паненку.

Пышка і Шышка (разам). А пагода сягоньня харошая!

Леакадка. А нічога сабе, толькі вецер…

Шышка. А мне здаецца, што ветру няма.

Леакадка. Не, вецер ёсьць.

Пышка. Ня так ужо каб надта, але трохі.

Шышка. Ну але, трошачкі дык ёсьць.

Паўза.

Мяшочыха. Ну, што–ж вы йзноў замоўклі?

Пышка. А вось учора быў дождж. Леакадка. Няўжок? А я вось не памятаю.

Мяшочыха (да дачкі). Бо ты ўчора праз увесь дзень грала на фартэпьяні і зусім ня выходзіла з хаты, дык і ня заўважыла.

Леакадка. Ах, праўда, я праз увесь дзень грала!

Мяшочыха (да Пышкі і Шышкі). Вы любіце музыку?

Пышка і Шышка. Але, любім.

Мяшочыха. Мая Леакадка страшэнна любіць музыку. Яе нельга адарваць ад фартэпьяну, цалюсенькі дзень грае; ужо навет суседзі пачынаюць жаліцца. (Да дачкі, папраўляючы ей істужку на галаве). Ах, ты мая артыстка! (адыходзіць ізноў ад дзьвярэй і глядзіць углыб).

Леакадка (быццам засаоміўшыся). Ах, што мама… Паўза. Пышка і Шышка час–ад–часу кашляюць быццам хочучы нешта сказаць, але ня ведаючы з чаго пачаць. Леакадка клумсае сваю хустачку.

Шышка. І чаму гэта так дзіўна бывае, што ўлетку падае дождж, а ўзімку — сьнег!

Леакадка. Як падае дождж, дык надта дрэнна.

Пышка. Асабліва, калі парасона няма.

Мяшочыха. (падыходзіць да заснуўшага мужа і тузае яго). Калістрат! У чужым доме!.. не выпадае!.. Калістрат!

Мяшочак. Дай паспаць… Адчапіся!.. Яшчэ рана.

Зьява 8

Мяшочак, Мяшочыха, Леакадка, Пышка, Шышка, Магдалена, Фэлька, Мацальскі.

Магдалена (уваходзячы). Калі ласка, просім бліжэй, просім… Будзьце знаёмы: гэта пан граф Мацальскі, а гэта — пані Мяшочыха, пан Мяшочак, панна Леакадка, а гэта пан Пышка і пан Шышка…

Ува ўсіх, як пачулі слова «граф», ад дзіву выцягнуліся фізяноміі. Кожны асьцярожна, з пашанай падае руку Мацальскаму.

Мацальскі. Вельмі прыемна… (горда гледзячы з гары на ўсіх, падае руку).

Шышка (да Пышкі ціха). Чуў? Граф!

Пышка. Я жывога графа першы раз бачу.

Шышка. А ў майго брата быў знаёмы, дык ён расказваў…

Мацальскі. Мэдам і мэсье! Проста кажучы, вельмі рад, што я апынуўся сягоньня ў гэтай незнаёмай, але такой вясёлай кумпаніі. Я сам чэлавек вясёлы і люблю павесяліцца, і прыйшоў–бы сюды шмат раней, каб ня служба.

Магдалена (гледзячы на Мацальскага ачараваная). Няўжож вы, пан граф, маеце службу?

Мацальскі. Ня тое, каб служба, а гэтакая. Проста кажучы, калі глядзець на справу з погляду, дык і ня служба, а гэтакая гульня, можна сказаць пур пассэ лятан…

Магдалена. Вы, пан граф, мусіць займаецеся палітыкай?

Мацальскі. Але, і палітыкай… Бо, ведаеце, такая нуда, такая страшэнная нуда, што трэба хоць чымсь займацца, каб было весялей.

Мяшочыха. А музыку вы любіце, пане граф?

Магдалена (да Фэлькі ціха). О, гэтая ідыётка ўжо вылезла са сваей музыкай.

Мацальскі. О, вельмі!.. Асабліва вальсы!.. Як зайграе музыка: тра–ля–ля, тра–ля–ля, тра–ля–ля, ды проста кажучы, ногі самі скачуць… (балянсіруе перад Магдаленай і пяе): Тру–ля–ля, тру–ля–ля…

Мяшочыха (ціха да Леокадыі). Ідзі бліжэй пагавары з ім аб музыцы. Ці–ж на тое я плачу грошы вучыцельцы, каб ты стаяла як пень, не адчыняючы рот.

Мацальскі. А вось заграніцай дык я чуў не такую музыку, як у нас бывае, а такі вялізны аркестр, мусіць дзесяць або сто тысяч чэлавек… Дык гэтакі аркестр так голасна грае, што ў другім горадзе, суседнім, так мусіць вярстоў за сто, людзі пад гэту музыку скачуць… (ізноў я. в.) Тру–ля–ля, тру–ля–ля…

Мяшочак (падсоўваецца). А вы, граф, любіце астраномію?

Мацальскі. Што? Каго? А! проста кажучы, зоркі глядзець… Ха–ха–ха! Вясёлая кумпанія! Люблю вясёлых людзей!.. Тру–ля–ля!.. Тру–ля–ля…

Зьява 9

Тыя–ж і Гаўдэнт.

Гаўдэнт (з правых дзьвярэй высоўвае галаву, паказвае бутэльку з віном, псыкае і ківае пальцам да жонкі).

Магдалена (да гасьцей). Выбачайце, я зараз… (выходзіць на кліч мужа).

Зьява 10

Тыя–ж без Магдалены і Гаўдэнта.

Мацальскі. А! гаспадарскія клопаты!.. Госьці нарабілі гаспадыні клопату!.. Калі ласка… калі ласка… (да Фэлькі). Я вельмі вам удзячны, што праз вас я пазнаёміўся з гэтай прыемнай кумпаніяй… А пані гаспадыня — гэта ягадка!.. Проста кажучы, я шчасьліў… як кажуць пафранцузку: я вельмі жантэнты! Гм… так… таго… (курыць папіроску; усе маўчаць і глядзяць на яго з пашанай).

Пышка. А… пагода сягоньня харошая…

Мацальскі (недачуўшы). Але, асабліва гэты носік, гэтая кругленькая мордачка… Люблю гэтакіх баб!.. Тру–ля–ля, тру–ля–ля…

Мяшочыха (да Мяшочка). Ты чуеш, што ён кажа аб нашай Леакадцы? Спадабалася!

Зьява 11

Тыя–ж, Магдалена, Гаўдэнт.

Магдалена (уваходзячы да Мацальскага). Калі ласка, пан граф, будзьце заёмы: мой муж…

Мацальскі (падае руку ўвайшоўшаму за Магдаленай Гаўдэнту). Шчасьліваму мужу гэтакай прыгожай жонкі маё, можа сказаць, прывітаньне… проста кажучы: о рэвуар!

Гаўдэнт (вітаецца раней з Мацальскім, пасьля з усімі пачарзе; бутэлька яму перэшкаджае, ён яе хавае за пазуху; прывітаўшыся, пайшоў у другі пакой праз сярэднія дзьверы і ставіць там на стале бутэльку).

Мацальскі. Мэдам і мэсье! Калі можна спытацца, ці скокі будуць?

Магдалена. Няўжож! Толькі ў нас музыка няважная, можа вы, граф, не прывыклі танцаваць пад гэтакую… (чутно званок за сцэнай; кліча да муа ў другі пакой). Гаўдэнт! адчыні! спаткай гасьцей!

Мацальскі. Нічога… я прывык пад уселякую… Асабліва ў такой вясёлай кумпаніі… Вы пазволіце першага вальса з вамі… Тру–ля–ля!..

Магдалена. Калі ласка… з вялікай прыемнасьцю.

Мацальскі (гледзячы на яе, як кот на сала). Ох, мая ягадка чырвоненькая! пумпачка!.. (цалуе яе ў руку).

Магдалена (аглядаючыся навокал). Ах, што вы!.. пасьля…

Зьява 12

Тыя–ж, Лапурка, Галька, Уршуля (уваходзяць).

Лапурка (вясёлы хлапец з гармонікам; увайшоўшы, цалуе Магдалену ў руку). Пані Магдалене наша паважаньне! Віншую з імянінамі… каб заўсёды было многа грошай, многа шчасьця і многа дзетак…

Магдалена. Фу!.. Ну, што вы!.. Дзякую!..

Галька (цалуецца з Магдаленай). Віншую цябе, Магдзя, і зычу табе ўсяго таго, чаго сама хочаш…

Магдалена. Дзякую… дзякую…

Уршуля (так–сама цалуецца). Усяго найлепшага…

Магдалена. Дзякую… Будзьце знаёмы: граф Мацальскі, — пан Лапурка з жонкай, панна Уршуля…

Мацальскі (падае руку). Граф Мацальскі… Я, можна сказаць, авэк плязір…

Магдалена. Ну, і ня будзем марудзіць. Калі ласка, прашу ўсіх сюды, у гэты пакой, закусіць крыху… Прашу!.. (паказвае рукой на сярэднія дзьверы).

Усе, апроч Шышкі і Пышкі, ідуць у другі пакой і сядаюць навокал стала. Мацальскі пасярэдзіне.

Пышка (устрымоўваючы Шышку). Слухай, ты ня ведаеш, ці пры стале трэба з дамамі гутарыць, ці можна маўчаць?

Шышка. Пры стале, здаецца, можна маўчаць… але вось у часе скокаў дык трэба гаварыць камплямэнты…

Пышка. Гм… трудна…

Шышка. Есьць такая кніжка, называецца «самавар вівр», ці што, дык у ёй напісана ўсё, як і калі трэба. Мы яе купім у складчыну. Добра?

Пышка. Але. Купім…

Магдалена (зварачваючыся да Пышкі і Шышкі). Калі ласка, просім да стала!.. Чаму–ж вы засталіся?..

Пышка І Шышка. Мы ўжо… выбачайце…

Магдалена (паказваючы ім іхнія месцы). Вось вы тут, пане Пышка, а вы, пане Шышка, тут…

Мацальскі (устае, трымаючы ў руцэ чарку). Мэдам і мэсье! У гэтакі ўрачысты мамэнт, калі можна сказаць, наша пані гаспадыня сьвяткуе свае імяніны, я прапаную выпіць гэту першую часрку за здароўе пані гаспадыні… Ура!

Усе. Уррра! (пьюць).