Można nie wierzyć w duchy, ale trudno nie wierzyć w cmentarze. Można nie wierzyć w sny, ale… mogę być niezadowolona, że stworzono mnie na obraz i wzór sennego marzenia, a właściwie majaku.
Adam też był niezadowolony z tego, co zrobił dla niego Bóg. „Nie jest dobrze, by człowiek był sam, uczynię mu pomoc” – pomyślał Bóg i stworzył zwierzęta. Adam nie poczuł się z nimi mniej samotny.„Nie ma dla mnie pomocy”- narzekał.Niezły początek, pierwszy prezent i pierwsze rozczarowanie. Rozżalony Adam usnął i marzył o istocie tak onirycznie pięknej, żeby zapomnieć przy niej o samotności.
W snach zdarzają się też koszmary. Tym razem Bóg uczynił to, czego pragnął Adam. Z jego snu ulepił Lilith, pierwszą żonę Adama. Została później przegnana z raju, czy też sama uciekła, apokryfy nie są co do tego zgodne. Wiemy o niej niewiele. Na pewno miała włosy czarne jak noc, bo Lilith i leila (noc) pochodzą od tego samego hebrajskiego słowa. Lilith, uwodzicielski koszmar, chciała opętać Adama, chociaż nie była zła. Jabłko dobrego i złego dopiero dojrzewało. Człowiek wyrwał się z jej objęć i Lilith błąka się nocą po rozstajach dróg, obejmując zagubionych podróżnych, a swe pragnienie gasi, chłepcząc krew noworodków, potomków Adama.
Człowiek nie mógł mieć pretensji do Boga, sam wyśnił Lilith. Ale miał też piękny sen o Ewie, matce życia. Bóg, zapatrzony w drugi sen Adama, stworzył mu drugą kobietę i przyprowadził ją do niego jak przeznaczenie, jak ojciec pannę młodą do ołtarza. Nadzieja na Miłość jest cnotą Wiary.
„To jest kość z mojej kości” – zachwycił się Adam, widząc, że Ewa jest jego spełnieniem. Żeńską stroną człowieka stworzoną we śnie, bo „Nie jest dobrze, by człowiek był sam”, by rządził nim tylko rozsądek. Potrzebna mu jest podświadomość, pomoc sennej zjawy, by z jeszcze większym smakiem mógł zakosztować realności.
„Elle” 1996, nr 25 (październik)
Jeżeli nie wyrzuci się z lektur obowiązkowych Sienkiewicza i Prusa, wyrośnie nowe pokolenie misjonarek. Misjonarka jest przekonana, że siłą woli i zbożnym przykładem zmieni łajdaka w porządnego faceta. Nawróci go, poślubi (jeśli jeszcze tego nie uczyniła), ucywilizuje i będzie jak w książkach. Przecież wystarczyło, by Krzysia poruszyła swym czarnym wąsikiem, a Panu Wołodyjowskiemu świat aż po kresy się zamglił. Ligia jeno spojrzała na Winicjusza, a ten stał się chrześcijaninem. Oleńka nóżką tupnęła i Kmicic tak się przeraził, że prawie całą Rzeczpospolitą wyzwolił, a Wokulski dla Izabeli nauczył się angielskiego. Więc misjonarka się poświęca, czeka, robi za niego niemal wszystko (90 procent prac domowych wykonują w Polsce kobiety), by on miał czas się nawrócić. Niekiedy dopadają misjonarkę zwątpienie i beznadzieja, wtedy jej „wzrok dziki, suknia plugawa”, ale wkrótce odzyskuje energię, bo przecież jest w misji… a On? On się zmieni, sporządnieje, pokocha do szaleństwa. Niestety, łajdak – kochaś czy superman – zostanie, jaki był, choć zdarzy mu się na krótko, najczęściej w okresie godowym, stać się ideałem. Ale długie stanie nuży. Siostry misjonarki, zrozumcie: faceta nie da się zmienić, chyba że na innego…
Niestety, kolejne pokolenie panienek jest już zatrute polską klasyką. Tegoroczna warszawska miss nastolatek oświadczyła, że jej ulubioną lekturą jest Sienkiewicz. O ile pamiętam, w liceum ulubionymi lekturami były te nieobowiązkowe, a nawet zakazane. Autorytetem dla miss jest mama (spróbuj no, wychudła-jak-modelka córo marnietrawiąca, nie słuchać mamy) i papież. Też jestem fanką papieża, ale wiem, że nastolatki wolą słuchać „U2” niż Jana Pawła 2. Missjonarka chciała chyba zasugerować, że skoro czytuje Sienkiewicza, to nadaje się na kobiecy ideał, czyli męczennicę, a mając za patronów mamę i papieża, jest na pewno dziewicą. Nikt w to nie wątpi, wszak przeciętna Polka ma za sobą ten pierwszy raz w wieku siedemnastu, osiemnastu lat, a te inteligentniejsze, co fascynują się Sienkiewiczem, dobrze po dwudziestce.
Ofiarami szkolnych lektur wydają się też piosenkarki rockowe. Niektóre młode, utalentowane polskie rockmanki mają cudowną manierę liryczności: śpiewają, że jest źle, duszą się, rzężą… (i tak im nie wierzę). Występują w długich sukniach, sukmanach (tzw. sceniczny purytanizm), aż chciałoby się chwycić nożyczki i obciąć te giezła, by pokazać nogi, wydłubać dekolt i błagać o naturalność. Wiem: świat jest zły i ponury, ale szczęśliwcy, mający MTV, mogą pooglądać na przykład uśmiechniętą Sheryl Crow (uśmiechnięte też są niezłe), grającą i nie zgrywającą się na młodą-starą.
Pragnienie cierpiętnictwa, gwarantującego zasłużony sukces (patrz Kamień i cierpienie o genialnym Michale Aniele), jest wszechogarniające. Jeśli jedna z niewielu młodych gwiazd piosenkarskich wygląda jak modelka, śpiewa jak anioł i ma urok naturalności, to tworzy się wokół niej aurę niechybnego nieszczęścia. Szepty i plotki, jakoby ciążyła nad nią klątwa, bo już dzieciństwo miała tragiczne. A dziewczyna ma talent, wrażliwość, zdrowa jest jak rzepa i tak szczęśliwa, że wszystkim paniom i krytykom muzycznym tego życzę.
„Elle” 1995, nr 13 (październik)
Mieszkam przy Nowym Świecie i kilka razy musiałam przechodzić w poprzek różnych manifestacji, by dojść do ulicy Wareckiej. Przedzierając się przez tłum, żądający ustawy antyaborcyjnej, maszerowałam chwilę z demonstrującymi, na tyle długo, na ile nasze poglądy były zbieżne (życie jest świętością), jednak po paru metrach nasze drogi się rozeszły. Kiedy dotarłam z pustymi baniakami do źródełka oligoceńskiego przy Wareckiej, pomyślałam, że cudem byłoby długo oczekiwane Przyjście Ministra, umiejącego jakąś ustawą przemienić brudną wodę w czystą. Jeżeli nadal będziemy truli się kranową, to nowo narodzone dzieci nie napoczną swego życia, uśmiercone wodą podczas chrztu.
Wracam, wychlapując wodę z pełnych baniaków na bruk ulicy Ordynackiej, gdzie modlący się co tydzień protestują przed przychodnią zdrowia w takim stylu, jakby skrobanka była zakazaną pieszczotą erotyczną. Przecież żadna kobieta nie usuwa ciąży dla przyjemności! Poddające się aborcji w większości zachowałyby dziecko, gdyby mogły je wychować. Dlaczego miliony ludzi w Polsce, żądając ustawy antyaborcyjnej, nie pomyślą naprawdę o dobru matki i dziecka? Dlaczego nie żądają, by podnieść zasiłek rodzinny z 25 do 300-600 zł, bo tyle mniej więcej potrzeba na miesięczne utrzymanie dziecka (w stanie zadowalającym normy ludzkie i boskie)? Że wstrząsnęłoby to gospodarką? Przecież papież głosi, iż człowiek jest ważniejszy od ekonomii. Ciężarne nie są matrycami do produkcji dzieci, są matkami i należy się im społeczny szacunek, wyrażony choćby prawdziwym zasiłkiem, a nie jałmużną, zwaną, „rodzinnym” Urodzenie dziecka będzie wtedy tym, czym być powinno – darem miłości i życia, a nie rodzajem samobójstwa. Jestem osobą wierzącą, ale także rozumiejącą – w przeciwieństwie do Tertuliana, który wierzył, bo nie rozumiał, a z jego pomysłów Kościół mimo wszystko wiele zaczerpnął. Rozumiem nieszczęście kobiet decydujących się na aborcję. Nie rozumiem natomiast, dlaczego nieźle zarabiający posłowie i senatorowie, którzy nie kwapią się ze zmianą zasiłków humorystycznych na naprawdę rodzinne, nie skorzystali dotychczas z mądrości Aborygenów. Ci mieszkańcy Australii od czterdziestu tysięcy lat stosują wspaniały naturalny środek antykoncepcyjny, skuteczniejszy od kalendarzyka małżeńskiego. Aborygeńscy młodziankowie, wyznający tradycyjne wartości (mniej więcej równie gorliwie i bez refleksji, jak w Polsce chłopcy z „Frondy”) poddają się za biegowi inicjacji. Polega on na rozpołowieniu członka kamieniem. Z rozdwojonego penisa mocz wydobywa się normalnie cewką moczową, a nasienie wytryskuje tuż u nasady, przy mosznie. Tym sposobem aborygeńska para głębokością stosunku miłosnego decyduje, czy pocznie dziecko. W Polsce mężczyźni dali(by) się posiekać na kawałki za ojczyznę i dla ukochanej, ale – niestety – nie wszędzie. Podejrzewam, że polscy intelektualiści, tacy jak pan Szczypiorski, znowu zakrzykną, że pisarki mają obsesję penisa, w związku z czym jedno im w głowie, jakby literatura była wyłącznie sztuką oralną. Bodajże rok temu we „Wprost” opiewał nawet czczony jakoby przez młodą prozę „czarny penis”.
Dziewczyny ogłosiły więc konkurs imienia Andrzeja Szczypiorskiego z atrakcyjną nagrodą dla tego, kto odnajdzie w ich książkach ów archetypiczny „czarny penis”, o którym do tej pory dziewiczo nie miały pojęcia. Żeby znowu nie być posądzoną o pornografię i kontrowersyjność (to słowo zastąpiło kojarzący się z filisterstwem „skandal”), uprzedzam, że moja wyprawa do Australii była pozbawiona takiego podtekstu. Aborygeński penis zainteresował mnie wyłącznie zawodowo, bowiem jedną z moich profesji jest antropologia. Chociaż nie przeczę, że jako przyszła matka interesuję się świadomym macierzyństwem.
Nie chciałabym, żeby ta wycieczka na antypody przerwała opowieść o mojej ulicy. Z Nowego Światu warto przejść na Krakowskie Przedmieście i zajrzeć do Ministerstwa Kultury i Sztuki. Na ścianie zamiast niekontrowersyjnego portretu Chopina czy choćby kopii wojennej Matejki wisi obrzydliwy kogucik z kolorowej sklejki. We Francji kogut symbolizuje galicyjską jurność. Ten żałosny z ministerstwa kojarzy się raczej z ludową przyśpiewką: „Wyciął sobie idiota kogutka, by mu piał, skoro świt”. Obok wyciętego kogutka dwie olbrzymie tablice, z których można wyczytać o wzroście lub upadku: sypania piaskiem, wyrobu rękawiczek na desce, fajczarstwa. Szkoda, że Francuzi zarezerwowali już sobie La Comedie Francaise: nam pozostaje ogłosić budowę La Tragedie Polonaise, ale równie zasłużonej, co wesołej.
„Wprost” 1997, nr 29
Poddano mnie wielu operacjom kosmetycznym. Znosiłam dzielnie męki cięć i retuszy.Zdecydowałam się w końcu o nich opowiedzieć.Wyłącznie o swoich przeżyciach, chociaż domyślam się, co musieli przecierpieć inni, gdy ręcznie lub za pomocą komputera upiększano ich teksty.
Podpisanie tekstu w gazecie jest coraz częściej daniem swego logo pod czyjąś (korekty, redakcji?) myśl. Poprawiacze cudzych tekstów wyznają zasadę: „im więcej przekręcę, tym bardziej jestem”, i zostawiają po sobie ślad odciśnięty nie łapką, lecz stopką redakcyjną. Pół biedy, gdy tak jak we „Wprost”, ktoś zmieni „niefortunną rozmowę Chrystusa z konsulem Piłatem” na „nieformalną” Może „nieformalność” bardziej pasuje do ewangelicznej rozmowy z dyplomatą, bo był to wszakże dialog prywatny, ku przyjemności Piłata, wykształconego na sofizmatach i formach prawa rzymskiego. Mimo że chodziło mi o skutek tego dyskursu, a nie o formę, mogę zrozumieć poprawiacza: podświadomie wczuł się w antyk i zgodnie z arystotelesowskim sposobem rozumowania uznał to, co niefortunne, za pozbawione formy. Gdy jednak tekst jest nie o Mesjaszu, lecz o seksownym Banderasie, podświadomość przybiera współczesne formy freudowskich kompleksów. W jednym z pism kobiecych damska rączka wycięła (mi) męskie jądra z hymnu na cześć słodkiego od hormonów głosu Antka Banderasa: „Męski tembr głosu powstaje z mutacji, jest echem dojrzewających jąder, gdy chłopiec zamienia się w młodzieńca. Sygnałem, że mężczyzna dojrzał do miłości”. Tak więc kobieca zazdrość
o penisa posługuje się tym, co akurat ma pod ręką – a to nożem, a to długopisikiem. Można by pomyśleć, że wydawanie książek – żmudniejsze od redagowania gazet – zniechęca poprawiaczy do wpisywania własnych koncepcji (na przykład teologicznych) w tekst autora. Ale gdzie tam. Ostatnia korekta, wszystko przejrzane kilka razy, bezbłędne, książka idzie do drukarni i w nowiutkim egzemplarzu Kabaretu metafizycznego w zdaniu: „Chrystus nas zbawił, to już wielki cud, ale kto nas teraz zabawi?”, słowo „zabawi” zmieniono na „zbawi”. Zdanie traci sens, lecz zyskuje głębię metafizyczną, ba – heretycką. Nie sądzę, żebym miała szczególnego pecha korekcyjnego do Jezusa Chrystusa. Podejrzewam, że w tak religijnym kraju jak Polska każdy (poprawiacz) ma swoje poglądy na temat roli Mesjasza w tekście i gdzie indziej.
Najciekawiej jest prześledzić, w jaki sposób pracują zawodowi poprawiacze z języka na język, czyli tłumacze. Nie uwłaczając ich profesji, przypomina to niekiedy pracę anegdotycznej telefonistki z hotelu, która zrozumiawszy złożone po angielsku zamówienie dwóch herbat do pokoju numer dwa jako „Tu ti tu tu”, odpowiedziała: „A tu titaka”. Dostałam do przejrzenia francuskie tłumaczenie jednej z moich książek, przy którym pracowała pani znająca polski i pan nie mówiący ani słowa w języku słowiańskim, ale za to poeta. Zasłużone paryskie wydawnictwo, tak więc i ja z pełnym szacunkiem zasiadłam do lektury. Czytając, zdałam sobie z przerażeniem sprawę, że nie jest to tłumaczenie, lecz wytłumaczenie. W polskiej wersji bohater wstrzykuje sobie lizol, wzbudzając tym ciekawość przyjaciół, czy można przeżyć z lizolem we krwi. Francuska tłumaczka nie miała pojęcia, czym jest lizol, we Francji nazywa się on poetycko Veau de javel. Na szczęście współpracujący z nią poeta nie poszedł dalej tropem skojarzeń językowych i nie wymyślili czegoś z „lizaniem”. Tłumaczka zajrzała do słownika, gdzie znalazła wyjaśnienie, że lizol to jakiś kwas, i to skojarzyła zapewne z innym popularnym kwasem, zwanym naukowo dwuetyloamidem kwasu lizergowego, czyli halucynogennym LSD. I tak z iście kartezjańską logiką, chlubą Francuzów, przerobiono samobójcę na ćpuna, bo z LSD wstrzykniętym czy zjedzonym można żyć, i to jak – dwadzieścia cztery godziny wirtualnych halucynacji. Po prostu zwycięstwo l’espirt nad materią tłumaczonej powieści. Być może w pracy tłumacza, podobnie jak korektora, wydostają się z podświadomości archetypy-stereotypy. Francuska niefrasobliwość, niemiecka solidność i dosłowność. Zaczęłam mieć takie podejrzenia po liście niemieckiej tłumaczki, zmagającej się z moim Podręcznikiem, do ludzi: „Co to jest «sałatka po kantońsku z faszerowanych robali»? Co to ma być robal? Robale??? Czy literówka od robala? Jestem w niezłej sytuacji, że mam sinologa pod ręką (mój mąż), ale on nie zna takiego chińskiego czy kantońskiego dania, chociaż mówi, że nie ma czegoś, czego by Kantończycy nie zjedli. A co do słowa «mineta» – wiem tyle, że po niemiecku jest takie samo słowo «Minette» (ale raczej w sensie kobiety udzielającej minetę, czyli mineciary). Ciekawe, że na niemiecki nie jest to łatwe do tłumaczenia, ponieważ zależy, kto i komu. 1. Jeżeli ona jemu, wtedy mówi się: «einen blasen», «sie bläst ihrn einen». 2. Jeżeli on jej, nie ma na to żadnego niemieckiego odpowiednika. 3. Jeżeli on i ona sobie nawzajem, to mówi się: «französisch», «französischer Verkehr». No cóż, w związku poprawiacz-autor rzadko kiedy „udzielają sobie nawzajem”, najczęściej poprawiacz autorowi, co się nazywa korektą lub tłumaczeniem. W drugą stronę nie ma odpowiednika i stąd się czasem biorą cierpienia młodego Verkehra.
„Wprost” 1998, nr 3
Przyjęcia w ambasadach są celebrowane, jakby chciano ratować ginący gatunek gości dyplomatycznych. Gdy państwo ambasadorostwo z akcentem narodowym i językowym witają przesuwających się rządkiem pana i panią X, pana i panią Y – przypomina to wstępowanie par do arki Noego.
O wiele ciekawsze są konsulaty, gdzie bez zderzaków etykiety tubylcy muszą sobie radzić z tambylcami. Zanim moim hobby stało się ich zwiedzanie, musiałam przejść przez polski konsulat w Paryżu. Poprosiłam nowego, postkomunistycznego urzędnika o paszport, bo od kilku lat byłam bezprizornaja. Konsul, zadowolony, że w jego placówce chcę trwać przy polskości, miał jednak kłopot: chciałam ten paszport na następny dzień, gdyż zaraz miałam jechać do Włoch. Licytacja trwała krótko. On wyłożył formularze, a ja bilet do Rzymu. „Drogi konsulu, jeżeli nie dostanę paszportu od razu, i tak pojadę na cudzy. Mam koleżankę, też blondynkę, a we Włoszech una bionda jest identyczna z inną biondą. Są tam rasą nierozróżnialną, jak dla nas Murzyni czy Chińczycy”. Odwiedzanie Polaków w więzieniach najwyraźniej nie należało do ulubionych obowiązków konsula.Westchnął i napisał,co trzeba.Tak więc mój paszport zadziwia celników całego świata: pod koniec XX wieku pełno w nim kleksów wilgoci, bo wypisano go ręcznie, wykaligrafowano ostatnim odruchem nie skomputeryzowanej, ludzkiej serdeczności. Konsulat marokański w Warszawie ogranicza swe kontakty z cudzoziemcami do dziury w szybie. Wysiada się z windy w jakimś korytarzu wieżowca i tam oddaje dokumenty. Na prośbę o strzęp zaświadczenia, iż w czeluści zniknął mój jedyny dowód tożsamości, oburzona Marokanka zwraca mi z obrzydzeniem wszystkie papiery: „Jak to, przecież nie są złodziejami czy kuglarzami z Marrakeszu, wzięli, to oddadzą! Nie ma zaufania, to nie”. Oczywiście, że mam, wizę w końcu też. Indyjski konsulat, znajdujący się również przy windzie, daje zaświadczenia o przetrzymywaniu paszportu, ale nie wyda tak łatwo wizy, jeśli w rubryce „zawód” wpisało się: „dziennikarz”. Przekonuję, że niczego nie napiszę o ich kraju, co można bowiem zobaczyć przez kilka godzin tranzytu w Delhi. Czy to prawda? „A cóż to jest prawda?” – zapytał prokonsul Piłat. Wiadomo z historii chrześcijaństwa, jak fatalne skutki może mieć taka nieformalna rozmowa. Dlatego obiecuję sobie, że następnym razem wpiszę neutralny zawód, może woman.
Chiński konsulat już na początek proponuje reedukację z europejskiej niecierpliwości: wiza nazajutrz – 80 zł, po kilku dniach czekania – 50 zł, po tygodniu – za darmo. Ostatnim konsulatem w książce telefonicznej był Zair, ale właśnie przeskoczył na pozycję „K” Zjawiłam się na Hożej, w budynku, naprzeciw którego urodził się autor Bzika tropikalnego – Witkacy. Konsul w nienagannej francuszczyźnie mylił jeszcze Kongo z Zairem. Żeby nie było wątpliwości, o jakim kraju mowa, pokazał mi zdjęcia swojej rodziny – rzędy przepięknych córek z dziećmi na tle krajobrazu środkowej Afryki. „Czy nie muszę się zaszczepić?” – oczekiwałam listy choler i malarii. „Na własną odpowiedzialność. My tego nie wymagamy” – stwierdził konsul. Pochwalił się wizytówkami dziennikarzy kilku gazet i telewizji, jedynych odważnych, którzy zaryzykowali wizytę w czasie przewrotu. Mnie interesowała religia: „Czy oprócz chrześcijaństwa jest w Kongo jakaś inna religia, na przykład voodoo „Niestety, nie ma”. Popadliśmy w smutek. Konsul bardzo chciał dać mi wizę, a ja bardzo chciałam wyjechać. „No, to może są jakieś wierzenia?”- nie traciłam nadziei.„Trzeba było od razu tak mówić! Jasne,że są. Religia sobie, a wierzenia sobie”. Nie pojechałam do Konga. Cena biletu samolotowego kursującego między Kinszasą a Europą z częstotliwością dyliżansu, raz na tydzień, była astronomiczna. Także wiza okazała się droga. Jej cenę z dolarów na złotówki przeliczał w pamięci kongijski asystent konsula, doktor fizyki.
Czy istnieje konsulat doskonały? Na razie nie, ale niebawem powstanie prawdziwie ludzki. Jeśli za jakiś czas dogadamy się z inną cywilizacją – być może rozwiniętą z krzemu – nasz ludzki konsulat powinien zatrudnić polskiego konsula z Paryża. Pokazałby on wyższość zdolnego do wzruszeń białka nad krzemową bezdusznością komputerowych mózgów. Przydałby się też konsul kongijski. Szybkość, z jaką jest w stanie wysłać podróżnika do celu, okaże się niezbędna, gdy przekroczymy prędkość światła. Konieczny będzie również amerykański konsul urzędowo przychylny dziennikarzom, gdyż możemy być pewni, że po kosmonautach innej cywilizacji zjawią się ich dziennikarze. Dla astrofizyków wszystko, co istnieje, jest zakodowaną informacją, tak więc dziennikarska forma bytowania, żerująca na wiadomościach, rozwija się zapewne w całym wszechświecie. Jej echem – odkrytym i potwierdzonym naukowo – jest radiowy szum wypełniający kosmos.
„Wprost” 1997, nr 38
Żeby porównać kraje, zaczyna się od początku – dochód, liczba obywateli (żywych), a nie od końca, czyli od cmentarza. Ale bywają cmentarze statystycznie jednakowe: jeżeli pierwszego listopada zapala się lampki, to w państwie demokratyczno-luterańskim, jakim jest Szwecja, każdy grób będzie miał swoją świeczkę zafundowaną przez parafię. Równi za życia, jednakowo oświetleni po śmierci, skoro wszyscy płacą podatki na państwo i Kościół.
I trudno powiedzieć, czy protestanckie poczucie powinności i skromnej jednakowości ujednolica także statystyki zgonów. Szwedzi w wieku osiemnastu-czterdziestu pięciu lat najczęściej umierają na samobójstwo. Przeciętny obywatel tego kraju umrze statystycznie w wieku osiemdziesięciu lat. Nie każdy jednak ma ochotę dożyć starości po obejrzeniu najnowszej debaty parlamentarnej nad tym, kto jest winien zaniedbań w jednym ze Sztokholmskich domów starców. Gdyby na oddziale geriatrycznym były cztery osoby, jak zazwyczaj, a nie dwie (redukcja etatów), chory staruszek miałby lepszą opiekę i nie odwodniłby się na śmierć. Szwedzka posłanka prosto do kamery popłakała się nad losem zmarłego dziadka. W polskim parlamencie tego rodzaju sprawy załatwia się zbiorowo, bez rozczulania: dzięki wyrównaniom emerytalnym staruszkowie są na przemian jednakowo odżywiani i odwadniani.
Oczywiście za luksusowe szwedzkie domy spokojnej starości ktoś zapłacił. Najczęściej mówi się, że dobrobyt zarabiający na szwedzkiej neutralności w czasie wojny. Ale ten dobrobyt ma coraz mniej spokojne sumienie. „Neutralność była pasywnym przyglądaniem się cudzemu cierpieniu” – jak to określiła szefowa szwedzkich feministek. Za neutralność się płaci, ale niekoniecznie się na niej traci, jeśli za rudę po alchemicznej przemianie bankowej dostawało się od hitlerowców złoto. Dopiero teraz, przy okazji afery ujawniania kont w szwajcarskich bankach, można się dowiedzieć coś niecoś o szwedzkich finansach podczas wojny. O transferze skradzionych przez nazistów dzieł sztuki, o tym, że niemieckie banki sprzedawały szwedzkim złoto odsprzedawane następnie dentystom. Złoto przechodzi więc nie tylko z rąk do rąk, ale i z ust do ust.
„Ukryta aryzacja” Szwecji polegała m.in. na tym, że ambasada niemiecka w Sztokholmie decydowała o doborze repertuarów teatralnych. Może Niemcy dbali w ten sposób o budującą rozrywkę dla dwóch milionów swoich żołnierzy przejeżdżających przez ten neutralny kraj. Jeden z niewielu szwedzkich bohaterów wojennych (trudno być bohaterem we własnym, neutralnym kraju), Raoul Wallenberg, ratujący w Budapeszcie Żydów, pochodził z rodziny bankowców bogacących się na handlu z hitlerowcami. Ich potomkowie byli ostatnio przesłuchiwani przez amerykańską komisję bankową, ujawniającą powiązania szwedzkiej rodziny Wallenbergów z wojennym przemysłem Niemiec.
Te wszystkie najświeższe wiadomości z historii kont bankowych nie wstrząsnęły Szwecją. Znany dziennikarz, komentując je w artykule „Pieniądze nie mają pamięci”, stwierdził: „Co prawda złoto nie ma narodowości (…), ale warto sprawdzić, czy aby Chińczycy nie płacą za nasze telefony komórkowe złotem Tybetu”. Bardzo praktyczna uwaga, bo skoro z przeszłością nie da się już nie zgodzić (przeprosiny nie są korektą faktów), lepiej ujawnić współczesne szwindle. Szwedzi nie interesują się za bardzo historią, bowiem należy ona do swego rodzaju nauk naturalnych, wymagających uprawiania pamięci. Naród, nie mający od dwustu lat wojny czy rewolucji, traktuje historię na podobieństwo worka czasu, lamusa. Można wyjąć z niego bibelot, jeśli pasuje do współczesności.
Szwecja jest pod pewnymi względami najnowocześniejszym krajem Europy (najwięcej telefonów komórkowych, komputerów, internetowców), technicznym i obyczajowym laboratorium przyszłości. Przypomina probówkę w rękach aż nazbyt trzeźwego naukowca, wzbraniającego się przed wlaniem do niej normalnej ilości alkoholu. Częściowa prohibicja w Szwecji powoduje, że ochota na jednego głębszego w weekend (najbliższy, oddalony o dwadzieścia kilometrów sklep z alkoholem jest wtedy zamknięty) staje się uzależnieniem od nieosiągalnej butelki. Abstynencja i alkoholizm są przez to niebezpiecznie blisko. Równie blisko, jak butelka szwedzkiej wódki „Absolut”, podziwianej przez szybę zamkniętego sklepu. Kontemplujący ją człowiek staje się przez zapatrzenie absolutystą (zrobiłby wszystko, by ją mieć), po szwedzku absolutist, co oznacza nie ironicznie, lecz słownikowo właśnie – abstynenta.
„Wprost” 1998, nr 4
„Zdaję sobie sprawę, że całe zainteresowanie moją osobą niewiele ma wspólnego z kinem” – Antonio Banderas.
Kim jest mężczyzna, w którym na pewno możemy zakochać się od pierwszego wejrzenia? Pytano specjalistki od porywów serca: aktorki, modelki, pisarki. Zdecydowana większość odpowiedziała: tylko on! ANTONIO BANDERAS. Jak to wytłumaczyć, odpowiadam jako jedna z wielu jego wielbicielek.
1. Powinnam chyba iść do psychoanalityka, zachorowałam na Banderasa. Nawet jako nastolatka byłam odporna na tego rodzaju uczucia. No, może raz zadurzyłam się w Leonardzie Cohenie, ale nie było to zakochanie bezinteresowne, bo dzięki niemu, sylabizując Famous Blue Raincoat, uczyłam się angielskiego. Natomiast Banderas dopadł mnie w kwiecie wieku, równowagi psychicznej i emocjonalnej. Jak to wytłumaczyć? Na pewno Freudem. Mój ojciec też jest brunetem. Marcello Mastroianni to przy nim zaledwie szkic mężczyzny. Od czasów mego anorektycznego dzieciństwa niebieskookiej blondyneczki wpatrywałam się w jego czarne oczy, zazdrościłam czarnych kędziorów i podziwiałam od dołu wiecznie niedogolony podbródek. Tatuś, jak każdy prawdziwy mężczyzna, a więc i Banderas, strzelał z dwururki. I jak prawdziwy mężczyzna miewał z tego powodu kłopoty. Gdy ponosiła go myśliwska fantazja, zapominał, że mieszkamy w fabrycznej Łodzi. Wyruszał na łowy i sprowadzał do domu milicjantów, chociaż celował w ptactwo. Oczywiście, że po tym wszystkim moje serce należy do tatusia. Dlaczego jednak także do Banderasa? Przecież miliony dziewczyn zakochanych w atrakcyjnym Antku to córki blondynów, łysych lub cherlaków w typie Woody Alena. Skąd więc ta zbiorowa, desperacka namiętność? Prawdopodobnie Banderas zdobył nas nie na szacownej kanapie psychoanalityka, lecz w plenerze instynktów. Przypatrzmy się dokładniej naszemu idealnemu łowcy.
2. Facetów przyciąga zgrabna kobieca figura. Dla kobiet wabikiem jest męski głos (patrz punkt 3.) i twarz. W twarzy najważniejsze są oczy: mają być pożądliwe, ale i czułe, a cała oprawa inteligentna. Oczy Banderasa pałają namiętnością do każdej kamery, to znaczy do nas. Żar jego spojrzenia łagodzą długie, dziecinne rzęsy. Także jego twarz ze szczękami twardziela ma w sobie delikatność, gdyż mocne rysy roztapia dziecinny tłuszczyk. Okrągły podbródek, zaokrąglony, choć wydatny nos, i wpatrujemy się w zdjęcie Antka jak zahipnotyzowane gęsi profesora Lorenza. Jesteśmy zaprogramowane na wszelkie dziecięce krągłości. Stajemy się dla nich czułe i opiekuńcze. Banderas jest na szczęście pełnoletnim chłopcem.
Zauważyłam,że moje uczucie jest proporcjonalne do długości jego włosów.W Zwiąż mnie był cudny, póki nie zdjął peruki; w Desperado uwodził średnio, a na długo został mi w pamięci po Wywiadzie z wampirem, gdzie miał najdłuższe włosy. Nie będę powoływać się na Biblię, udowadniając, że we włosach jest siła (przypadek Samsona), wystarczy popatrzeć na muskuły Banderasa. W naszych czasach długie włosy u mężczyzn oznaczają artystyczną wrażliwość (wyobrażenie o natchnionym poecie, malarzu) i pozostałości hipisowskiej niezależności. (Uwaga: długie pióra u heavymetalowców, służące wyłącznie do wachlowania podczas koncertów, nie podpadają pod oznakę „długowłosych wrażliwców”, lecz „wentylację”.) Niezależny artysta, może nawet nieco myślący, a więc intelektualista – toż to marzenie każdej muzy, męczenniczki utuczonej na kiczowatych opowieściach o „artyście przeklętym”, niezrozumianym, samotnym i potrzebującym pocieszenia.
Banderas odgrywa taką rólkę na początku Desperado, gdy wyśpiewuje swoją piosenkę wędrownych grajków mariachi: „Nie potrzebuję kobiet, wystarczy mi, że gram w świetle księżyca z kumplami, ajajaj” i tym podobne bzdury („ajajaj”), bo wiadomo, że zaraz będzie potrzebował Salmy Hayek. O jej powołaniu pielęgniarki i kochanki marzą wszystkie kandydatki na muzy zbuntowanych, niezależnych grajków, malarzy i poetów. Powinnam skrócić ten wywód o długich włosach: mężczyźni lubią długowłose anielice. Mężczyźni stwarzają nasze wyobrażenia o tym, co podniecające. Wystarczy popatrzeć na filmy erotyczne, fotki z playboya, czy muzealne igraszki Rubensa, Watteau. Dzięki nim uczymy się, co jest seksowne. Czy nas to podnieca? Nie trzeba być lesbijką, by docenić urok roznegliżowanej panienki. Kocham mężczyzn, ale często patrzę na kobiety oczyma facetów, poprzez ich obiektyw, kompozycję obrazu. Dlatego długie włosy Banderasa są sidłami na łagodną, nic nie podejrzewającą kobiecość: „a) Jestem długowłosy, to znaczy kobieco wrażliwy, nie jak ci krótkowłosi, szorstcy brutale. Zrozumiesz mnie, a ja ciebie, przecież dla kobiet najważniejsze jest «zrozumienie», na tym polega miłość, b) Jestem wspaniałym, muskularnym samcem, ale jest we mnie także perwersyjny urok, o którym podświadomie marzysz. Moje długie, kobiece włosy i szerokie, męskie ramiona, czy nie pragniesz pełni miłości, być zarazem nim i nią?”
3. Gdybyż Banderas wyszeptał do nas te słowa… Tym swoim gardłowym, twardym, „rrr” (rrromantico), drażniącym nasze uszy i inne sfery erogenne, oraz równie hiszpańskim, dziecinnie miękkim „ch” (muchacho). Nieżyczliwi boskiemu Antonio uważają, że Hollywood potrzebował latynoskiego kochanka, bo niebawem większość Amerykanów będzie mówić lepiej po hiszpańsku niż po angielsku. Znaczyłoby to, że na jego miejscu mógłby się znaleźć każdy inny portorykański amant. O, ślepi na urok Banderasa, o, głusi na wibracje jego głosu, docierające do najgłębszych zakamarków kobiecej duszy! Męski tembr powstaje z mutacji, gdy chłopiec zamienia się w młodzieńca. Jest sygnałem, że mężczyzna dojrzał do miłości.
Może to zbieg okoliczności, a może wskazówka losu, że bandera znaczy flaga, sztandar, i nasz Antonio, sztandarowy mężczyzna, kojarzy się we francuskim „Języku miłości” ze słowem bander, co w slangu oznacza erekcję. Co zgadzałoby się z obiegowym stwierdzeniem, że przystojny mężczyzna (Antek jest najprzystojniejszy) to taki, któremu przy nas staje – humoru oczywiście. Jeżeli już dotknęłyśmy tego tematu, co prawda zaledwie się o niego ocierając, musimy przyznać, że tak naprawdę nasze obcowanie z Banderasem jest podziwianiem zjawy. Pojawia się na ekranie i znika. Ale czyż mężczyzna nie jest także złudzeniem? Gdy się na niego patrzy, dotyka – rośnie, pręży się, by za chwilę stać się znowu miękki i mały.
4. Hiszpanka – grypa, hiszpańskie – buciki inkwizycji (narzędzie tortur), dość zabójcze skojarzenia.Hiszpański kochanek – zabójczo przystojny Antonio.Wiemy o nim niemal wszystko: ile waży, ile mierzy. Ale o tak intymnym szczególe z jego życia, jak zapach, nie można się dowiedzieć z gazet. Kiedy był W łóżku z Madonną, uwiódł ją aromatem swych supermęskich hormonów, bo jak inaczej wytłumaczyć zaloty Madonny, starającej się o niego na wzór agresywnych samiczek, i to w czasach, gdy był jeszcze monogamistą? Teresa Seda pracowała kilka lat temu na Broadwayu, obszywając hollywoodzkie gwiazdy. I pewnego dnia w jej pracowni zjawił się ON. Zmierzyła go, dotykała, projektując koszulę do Mambo King. Teresko, wbijaj we mnie szpilki, drzyj ze mnie szmatki, projektuj, co chcesz, tylko powiedz, jaki on był, co mówił, jak pachniał. Teresa nie zwróciła na niego zbytniej uwagi. Mówił jakieś dowcipy, no, taki zwyczajny, prosty chłopak, ale trzeba przyznać, że nieziemsko przystojny. Nie był jeszcze gwiazdą i, według Sedy, nie wydzielał zniewalających zapachów. Wącham więc malagę, na pewno kiedyś przesiąkł jej ciężkim, słodkim aromatem, skoro w Maladze się urodził.
5. Mówią, że ma niskie czółko, co świadczy o niskim ilorazie inteligencji. Znowu oszczerstwo, bowiem pasją Banderasa jest astrofizyka, wymagająca przecież nie lada wiedzy i logiki. W jednym z wywiadów zwierzył się, że zachwyca go prędkość, z jaką w kosmosie oddalają się od siebie ciała. Czyżby w ten sposób tłumaczył swój rozwód? Entropia miłości, proszę wysokiego sądu. On – supergwiazda – z prędkością światła został przyciągnięty przez nową konstelację. Melanie Griffith wydaje się bardziej korpulentna od jego pierwszej żony i wyższa od neoblondynki Madonny. Przyciąga go zatem o wiele mocniej ponętną masą, zgodnie z prawem Newtona. Prostota i elegancja równań matematycznych rządzi więc nie tylko wszechświatem, ale i życiem naszego idola. Nie ma jak naturalna harmonia, po prostu ekumenizm Princeton z Hollywoodem.
Prosty i elegancki jest także strój Antonio Banderasa.Występuje najczęściej w śnieżnobiałej koszuli i czarnym fraczku, jak w Od zmierzchu do świtu. W Desperado natomiast – praktycznie, bo nie wchłaniająca plam krwi czarna kurtka przykrywa białą koszulę. W Wywiadzie z wampirem ten sam zestaw kolorów, podkreślający niesamowity błysk oczu, biel zębów i czerń włosów, czyni go królem dekadencji. Czystość bieli i mroczna czerń są podwójnym przekazem (patrz punkt 2.): „Jestem niewinny i cholernie seksowny”.
Nasze babki szalały za pięknym Rudolfem Valentino, kochały się w nim, zrzucając przestarzałe gorsety. Każda epoka ma swój gorset krępujący ruch myśli, ruchy ciała. W naszych czasach jest nim prezerwatywa. Ludzie stracili na siebie odporność. Bezpieczna miłość poprzez ekran przypomina bezpieczną komunię (wspólnotę) ciał. Idol, bóstwo może kochać wiele kobiet, a że jest tak wspaniały, należy się nim dzielić, moje panie. Dla każdej z nas starczy biletów i marzeń.
„Elle” 1997, nr 35 (sierpień)
„Za Chiny Ludowe” nie było kiedyś toastem, lecz stwierdzeniem, że czegoś się nie rozumie albo nigdy nie zrobi. Chiny Ludowe powoli przemijają, a za oknem pekińskiego hotelu, gdzie próbuję je zrozumieć, powiewa jeszcze czerwony sztandar przypominający zużytą czerwień podpasek minionego okresu. W hotelowym barze pobrzękiwanie szkła i bajerów-biperów. Prawie wszyscy mają telefony komórkowe albo pagery, więc ciągle słychać „bip, bip”, jakby puls Chińczyków był elektroniczny. Przy stoliku kilku dżentelmenów kończy business-lunch. Co chwila ujmują w ręce obwieszone złotymi bransoletkami słuchawki swych telefonów. Towarzysząca im business-woman (po prostu woman?) w gustownym garniturze, popijająca wytwornego drinka, ma katar. Głośne wycieranie nosa jest w Chinach chamstwem, dlatego dama dłubie w nosie aż po nasady drogocennych obrączek. W hotelowych pokojach bywa podobnie – niby wszystko „po zachodniemu”, ale zdarzają się błędy: zamiast don’t smoke prosi się pozłacanymi literami o don’t smog. Nocą same włączają się telewizory, gaśnie klimatyzacja. Niełatwo zrozumieć, dlaczego. Czyżby różnice kulturowe?
Sześćdziesiąt procent starej stolicy wyburzono, a malownicze hutongi (zaułki) otynkowane jednakową szarością przypominają ludzi wciśniętych w identyczne mundurki Mao. Pekińskie wieżowce mają za wzór singapurskie biurowce, co wygląda na lądowisko kosmitów pośrodku Azji. Chińskie gmachy importowane z wyobraźni Spielberga są nie tylko symbolem nowobogactwa. Służą także biedakom, dając im cień w upalne, kontynentalne lato. W Chinach bogaci zawsze opiekowali się biednymi, a cesarz rolnikami – zgodnie z tradycją gospodarki azjatyckiej. Chińscy nędzarze (jedna czwarta ludności żyje na skraju ubóstwa) nie zrobią rewolucji. Rewolucja w Państwie Środka jest przywróceniem dawnego porządku, powrotem do Złotego Wieku, o którym marzył największy ze skośnookich mędrców – Konfucjusz. Miliony ludzkich mikrobów rozniecało rewolucyjną gorączkę, by przywrócić zdrowie całemu organizmowi – państwu. Nie po to obalono kilka dynastii, by unowocześnić kraj, lecz by wróciła przeszłość. Chińczycy nie pragną teraz rewolucji ani przeszłości. Chcą telewizorów, samochodów, supermarketów, w których niby po muzeum oprowadza sklepowy przewodnik, przepasany czerwono-złotą szarfą. Można już wiele powiedzieć (wolność słowa), a jeszcze więcej chcieć (wolny rynek). Jeśli Zachód mówi coś o prawach człowieka, to raczej szeptem równie cichym, jak szelest pieniędzy dawanych Nowym Chinom. Odwaga zostania samemu – wydana na Zachodzie książka Wei Jingshenga, od kilkunastu lat chińskiego więźnia politycznego – jest zbiorem listów do władz więzienia (z prośbą o papier, ołówek czy możliwość hodowania królików), przyjaciół (narzeczonej Tybetanki, którą poznał, gdy był żołnierzem w Tybecie) i przywódców partyjnych (z propozycjami demokracji). Gdyby Wei żył nieco bardziej na zachód, byłby równie znany jak Sacharow albo Sołżenicyn. Z zawodu elektryk, tak jak Wałęsa (ludzie pod napięciem?), nie dostanie Nagrody Nobla. Co najwyżej przysługuje mu odrobina współczucia i zdziwienie zachodnich dziennikarzy, piszących recenzje z jego więziennych listów. Najtrudniej podczas lektury tej książki zrozumieć, że władze chińskie stać na odizolowanie od narodu tak czystego i szlachetnego patrioty (szwedzka gazeta „Dagens Nyheter”). No: za Chiny Ludowe nie zrozumiesz. Podobnie jak wypowiedzi dla „Wprost” Dalajlamy, niespodziewanie godzącego się z ekonomiczną, polityczną zależnością Tybetu od Chin. Dalajlama ma na pewno rację. Nowoczesne Chiny (a więc i Tybet) z ideologią buddyjską zamiast komunistycznej mają szansę na eksportowe powodzenie Japonii. Na razie duchowość Chin wyraża się po angielsku w olbrzymim haśle na placu Tian’anmen: „Poświęćmy nasze wysiłki zbudowaniu duchowo (lub uduchowionej) socjalistycznej cywilizacji” – nie wiem tylko, czy hasło źle przetłumaczono na angielski, podobnie jak angielskie napisy w hotelach, czy znowu nie rozumiem Chin. A może lepiej ich nie rozumieć i zdać się na mądrość Dalajlamy lub interesowną intuicję biznesmenów? Warto wtedy zaproponować kandydaturę Wei Jingshenga do Nagrody Nobla. Nie w dziedzinie pokoju, lecz poezji – za paradoksalne, buddyjskie haiku jego listów zza krat.
„Wprost” 1997, nr 47
1. A Polszka, Szir? – klęcząc pyta Napoleona pani Walewska w trakcie miłości francuskiej. Ten żart pokazuje, jakie stosunki z Polską mają inne kraje. Ale nie ma być patriotycznie o trąbie słonia czy całym słoniu a sprawie polskiej, lecz o seksie oralnym. Po polsku oralny kojarzy się niestety z oraniem, ciężką pracą rolną. Do trudów rolników dołączają w slangu hutnicy – „ciągnąć druta”. Anglicy też nie mają łatwo – ich blow job to językowa robota – job. Może się wydawać, że słowne skojarzenia nie mają wpływu na rozwój seksualności. Niestety, pewne sformułowania już w dzieciństwie zaszczepiają podświadomości odruchy gramatyczno-erotyczne. „Jaka śliczna dziewczynka. Ma taką słodką buzię” – słyszy kilkuletnia urodziwa Polka. Chwilę później, gdy próbuje zrobić sobie przyjemność, ssąc (wiadomo, że dziewczynki rozwijają się szybciej od chłopców, nie tylko oralnie) znalezionego na ulicy lizaka albo klocek lego, słyszy wrzask: „Wypluj to natychmiast! Nie bierz do buzi tych brudnych świństw!”.
Dziewczynka, panna, młoda kobieta przeświadczona, że do ładnej buzi nie pasują świństwa i nie weźmie bez obrzydzenia w usta czegoś, co nawet tak wysublimowany pisarz jak Nabokov porównuje do przenośnego męskiego zoo: „Portret naturalnych rozmiarów okazał się nie w pełni udany lub raczej zawierał pewien element frywolności nieobcy lustrom i średniowiecznym obrazom przedstawiającym bestie. (…) Na wierzchołku owego trójkąta biel brzucha uwydatniała, w przerażającym repousse, z niedostrzeżoną nigdy przedtem brzydotą, (…) symetryczną bryłę atrybutów zwierzęcych, trąbę słoniową, dwa bliźniacze jeże morskie i małego goryla, który przywarł do mojego podbrzusza plecami do publiczności” Nabokov jest poetą prozy – życia. Rozsądna, acz niedoświadczona panna dojrzy, zamiast spragnionych pieszczot zwierzaków, wypustkę przypominającą przepuklinę. Niebawem też się dowie, że przejściowy tężec tego członka zwany jest potocznie erekcją.
Najłatwiej wywołać erekcję, pobudzając męski egocentryzm. Cierpi on na rozległe przerzuty: kiedy podziwia się faceta, zaspokaja jego zachcianki – rośnie mu ego oraz męskość. Szczytuje wyprężona, napompowana próżność. I właśnie w chwili, gdy stężenie erotyzmu jest tak duże, że staje nawet czas, rozsądna dziewczyna powinna podjąć decyzję: seks oralny czy vaginalny, analny, a może w ucho?
2.W czasach gdy prawdziwych mężczyzn jest jak na lekarstwo,kobiety szybciej dojrzewają i porzucając dziecinną niechęć do brania w buzię, zażywają facetów nie tylko dopochwowo, lecz także doustnie. Męskożerna pani ma szansę trafić na odżywczego typa. Sperma tryska zdrowiem – hormonami i mikroelementami. Większość kobiet tuż przed menstruacją odczuwa wzmożony popęd spowodowany burzą hormonalną. Uspokajają męski testosteron. Testowanie się facetów – który szybciej i więcej – wynika chyba z nadmiaru tego hormonu. Dlatego jeszcze jedną zaletą seksu oralnego dla dam jest planowanie finału. Na przedwczesny wytrysk cierpią panowie, ale z jego powodu cierpią także panie. Jest to więc schorzenie przenoszone drogą płciową. Co prawda nieśmiertelne, lecz gdyby takiemu pospieszalskiemu się zmarło, powinien dostać nagrobek ozdobiony epitafium: „Znowu się pospieszył”. Uprzedzając wypłynięcie szampańskich bąbelków szczęścia, można przejąć sprawę w swoje ręce i usta. Z wrodzonym kobietom rytmem oraz smakiem (smakoszki wiedzą, że męskie podniecenie, zanim wytryśnie, skrapla się różnymi aromatami) należy wyczuć prędkość, z jaką nadchodzi spełnienie. Nie potrzeba do tego żadnej filozofii. Seks (oralny) to nie teoria nieoznaczoności Heisenberga, gdzie trudno ocenić jednocześnie położenie i prędkość interesującego nas obiektu. Język, palce są najczulszymi narządami dotyku, potrafiącymi rozróżnić milimetrowe różnice. Penis, nastawiony wyłącznie na rozkosz, pomija takie niuanse. Pochlebia się mu, nazywając jego poczynania „penetracją”, oznaczającą badanie i pionierskie odkrycia. W swej drodze ku przyjemności jest przecież „ślepy”.
Natomiast vagina (którą powinno się pisać vaGina, ze względu na ważność znajdującego się w niej punktu G) pozbawiona jest wewnętrznego zmysłu orientacji. Trudno w niej odnaleźć podczas stosunku erotyczny guziczek punktu G, wyzwalający orgazm. Albo się go przypadkowo naciśnie i uruchomi rozkosz, albo członek zaledwie się o niego otrze i chybi celu – wzajemnej radości seksu partnerskiego. Tantra (rodzaj wschodniej magii erotycznej) zaleca w takich przypadkach stosunek oralny. Bogini (kobieta uprawiająca tantrę) zatyka palcem odbyt boga (mężczyzny) i ustami czyni swoją powinność, zaś bóg, pieszcząc ustami zewnętrzne atrybuty bogini, jednym palcem zakrywa jej odbyt, drugim penetruje joni (vaginę), odnajdując czuły punkt. Taki orgazm vaginalno-łechtaczkowy wydaje się bardziej erotyczny (z punktu widzenia bo-
Gini) niż zajmowanie się na klęczkach klejnotami boga. Robienie mu łaski – to znaczy „laski” – przypomina w tradycyjnym, zachodnim wykonaniu wyrafinowane usługi higieniczno-konserwatorskie. Specjalistka od figur, pomagając sobie ustami, czyści fragmenty rzeźby męskiego ciała.
3. Mając w tej pozycji szczegóły anatomii przed oczyma, można puścić w ruch wyobraźnię (by nadążała za ruchami głowy) – wymyślić bajkę o ślepym siusiaku: „W dawnych, dawnych czasach miodem i mlekiem płynących siusiak miał na czubku oko.
Podziwiał nim młodą, uśmiechniętą cipcię. Mijały lata, cipka postarzała się, zamieniając w starą cipę. Wypadły jej zęby, pomarszczyła się i zbrzydła. Zrozpaczony siusiak nie chciał na to patrzeć. Wolał oślepnąć. W miejscu, gdzie miał oko, została mu dziurka, z której na pamiątkę dawnych, dobrych czasów mlekiem i miodem płynących wytryskują mu, zamiast łez, kropelki barwy mleka albo przezroczyste, żółtomiodowe strugi.”
4. Skoro seks oralny jest seksem z głową, warto się zastanowić, dlaczego pierwsze, co wystawiamy na ten świat, to właśnie głowa. Być może, rodząc się, przyjmujemy tę pozycję instynktownie, by mieć czas się rozejrzeć, zanim „damy dupy”? Dorastając i poznając reguły świata, zadawałam, jak każdy, podstawowe pytania. Odpowiedziano mi, że dzieci przynosi się ze szpitala. Tajemnicę różnicy płci wytłumaczono, posługując się gumową lalką i wstępną teorią oralności: „Kiedy rodzi się dzidziuś, jest podobny do łysej, gumowej laleczki. Pani pielęgniarka pyta rodziców, czy chcą synka, czy córkę. Jeżeli synka, to całuje się go między nóżki i wyciąga fiutka. Dziewczynce robi się językiem dziurkę”.
Ta oralna teoria seksu poza tym, że usposabia przychylnie do skojarzeń głowa-seks, jest dobra jak każda inna. Nie wiemy przecież dokładnie, dlaczego z materiału genetycznego skrojono nam akurat męski lub żeński garnitur chromosomów. Małe przypadkowe przesunięcie w zapisie genetycznym i zamiast geniusza rodzi się zboczeniec myślący genitaliami.
W języku polskim przypadek chyba sprawił, że jedyne dwa słowa zaczynające się od „gen” to geniusz i genitalia. Czy mają coś wspólnego? Geniusz oralny (na przykład pisarstwa) potrafi używać mistrzowsko języka jak we francuskich pocałunkach. Nieudacznicy zarzynają temat po uprzednim sadystycznym, ponurym jego rżnięciu. Nie mam więc nic przeciwko wysublimowanej oralności, dającej przyjemność obcowania z geniuszem sztuki, również seksualnej.
Ten tekst piszę także dlatego, by móc coś włożyć do ust, kawałek chleba, za który zapłaci mi PLAYBOY
„Playboy” 1998, nr 8
Jeśli w Szwecji ktoś będzie fetować sylwestra z prostytutką i opłaci ją do białego rana,ryzykuje wyrok.Od Nowego Roku klienci pań lekkich obyczajów będą karani z paragrafu „poniżanie kobiet”. Wprowadzenie tego prawa jest zasługą szwedzkich feministek. Zapewne ich następnym zwycięstwem będzie zakazanie pornografii. W kraju znanym od lat 60. ze swobód obyczajowych nowy purytanizm wprowadzają nie pastorzy, lecz kobiety wyzwolone z więzów tradycji i przesądów. Prostytutki nie czytują Simone de Beauvoir i literatury feministycznej. Znają życie i uważają, że nowe prawo zwiększy przestępczość seksualną.One,„nawiązując stosunki”ze swymi klientami,odciążają społeczeństwo od gwałtów i zboczeń, lęgnących się w głowach sfrustrowanych mężczyzn. Profesjonalistki i tak nie zrezygnują z najstarszego zawodu świata, natomiast amatorki pozbawi się szansy na zmianę profesji, likwidując organizacje, pomagające upadłym kobietom. W Szwecji jest duże bezrobocie, lecz opieka socjalna każdemu zapewnia przyzwoite życie – twierdzą zgodnie z prawdą feministki. Nikt nie musi sprzedawać swych wdzięków (chyba że postanowił robić karierę w show-businessie). Kupowanie „ciała” prostytutki jest kupowaniem seksu. Redukowaniem kobiety do roli niewolnika seksualnego. Niewolnictwo jest zakazane, handlarzy żywym towarem zamyka się za kratkami. Wynika z tego wniosek, a z niego prawo: pieniądze za seks – nie, wolna miłość – tak.
Podobne poglądy seksualne miał Marks, twierdzący, że małżeństwo to zalegalizowana prostytucja. Portrety Marksa oraz Lenina nadal wiszą w biurach szwedzkiej partii komunistycznej. Co ciekawego do powiedzenia miał Marks – wiadomo, Lenin zaś „powiedział wiele ważnych rzeczy w swoim czasie” – broni konterfektu patrona przewodnicząca partii Gudrun Schyman. Komuniści po wyborach (w których zdobyli trzynaście procent głosów) stali się trzecią siłą w parlamencie (po socjaldemokratach i konserwatystach). Schyman zyskała sympatię nie tylko odezwami i obietnicami sprawiedliwszej przyszłości, lecz także swoim alkoholizmem. Ludzką słabością, prześladującą nie tylko komunistów (chociaż poprzedni przewodniczący również podtrzymywał moskiewsko-wódczane tradycje). Trzeźwiejsza frakcja partii próbowała pół roku temu zmusić Schyman do odejścia. Towarzyszka złożyła publiczną samokrytykę i obietnicę poprawy. Poddała się terapii, zwyciężyła chorobę i abstynencką konkurencję. Przed wyborami, kiedy wszelkie chwyty są dozwolone, ujawniono, że na prowincji członkowie innej partii zmajstrowali sobie w miejskiej pralni bimbrownię. Nie przysporzyło im to jednak popularności. Co innego nałóg wymykający się spod kontroli, a co innego wyspekulowane łamanie prawa.
W tym roku Szwedzi – tak zawsze lojalni wobec władzy i szanujący swoją demokrację – nie mieli ochoty głosować. Imponująca dotychczasowa frekwencja, wynosząca ponad 90 procent, to przeszłość. Teraz doszła do głosu powszechna niechęć do polityków, ich pustych obietnic. Afera demokraty Clintona zepchnęła ludzi władzy z postumentu w bagienko trywialnych słabostek.
„Nie głosujesz, bo twój głos niczego nie zmieni, nic nie znaczy?” – pytałam szwedzkich znajomych. „Przeciwnie, nie głosuję, bo mój głos jest zbyt cenny, żebym go marnował dla manipulatorów i demagogów”. Nie zmarnował okazji szef neonazistowskiego Braterstwa Aryjskiego i wybrał… wolność. Pod pretekstem głosowania wykorzystał przepustkę, by uciec z zakładu psychiatrycznego. Wrócił kilka dni później, prawdopodobnie załamany sukcesem lewicy.
Po wyborach dyskutuje się nie tylko o nowym, niepewnym rządzie, ale i nowej polityczno-miłosnej aferze. Minister finansów zakochał się w pani minister oświaty. Romans w pracy mógł wpłynąć na ich zawodowe decyzje. Komisja sprawdzi, czy oświata nie dostała hojną ręką zbyt dużych albo zbyt małych dotacji. Przecież żonaty minister mógł poczuć wyrzuty sumienia lub zatuszować swe uczucia, nie dofinansowując resortu kochanki. A co by było, gdyby pokochał śpiewaczkę operową (zawsze niedoinwestowany teatr) albo sarenkę (zdychające zoo)? Prasa szwedzka – podobnie jak amerykańska w sprawie Clintona – doszukuje się zgubnych wpływów miłości na politykę. Nikt nie zastanawia się, jakie głupoty są w stanie popełnić politycy miotani uczuciem nienawiści.
Szwedów zadowoliłaby chyba władza nowocześniejsza od tradycyjnej demokracji z jej partyjnymi liderami. Skoro politycy mają serca i narządy (których potrzeb nie potrafią dyskretnie zaspokajać, co wpływa na światowe giełdy), to może lepsza okazałaby się władza ludzi bez serc? Zwykłych, anonimowych technokratów podliczających w Brukseli głosy oddawane przez obywateli za przyciśnięciem komputerowej myszki (myszki, nie klawisza, bo jest ona szwedzkim wynalazkiem). Premierów, prezydentów, ministrów nie oddziela już od równie wykształconych i kompetentnych mas prestiż władzy. Są zwykłymi, często bezradnymi ludźmi. Dlaczego więc głosować na nich zamiast z nimi?
„Wprost” 1998, nr 43
Miłość jest jednym z niewielu tego rodzaju ulotnych wynalazków ludzkości, na jaki nie wymyślono jeszcze konserwantów. Jeżeli przyjąć, że romansową namiętność pani do pana (oraz wzajemnie) odkryli i opisali średniowieczni trubadurzy, to romansujemy w Europie od siedmiuset lat. Wcześniej Europejczycy na zachód od Wisły (trochę Celtów, Słowian i Germanów, wymieszanych z tubylcami) uprawiali równie gorliwie, co ziemię i rozboje, stosunki feudalne: małżeńskie, ale nie miłosne. Nie ma zbrodni doskonałej, trudno się więc dziwić, że nie ma także małżeństwa doskonałego, chociaż bywają udane. Dlatego przykro, gdy małżeństwo się kończy. Jeszcze smutniej (patrz melodramaty), gdy nieuchronnie kończy się romans: uczucia ulatniają się lub zgodnie z prawem fizyczno-moralnym sprzęgają parę w małżeństwo. Małżeństwo – „pięknie, pięknie, dobrze, dobrze”, jak mówią podczas ceremonii zaślubin Tasadajowie (plemię z epoki kamienia, odkryte dwadzieścia lat temu na wyspach Indonezji), zgromadzeni wokół młodej pary. Ta krótka formułka, powtarzana niezmiennie prawdopodobnie od trzydziestu tysięcy lat, zawiera opis, ocenę sytuacji, w jakiej znaleźli się romansujący, i akceptację ich uczuć przez współplemieńców. Plemię nad Wisłą także powtarza: „pięknie, k… pięknie”, lecz w nieco innych sytuacjach. Podczas ślubu klepie skomplikowane formułki, podpisuje urzędowy cyrograf. Cyrograf, bo wycofanie się z małżeńskiego układu pachnie siarką i średniowieczną torturą – procedurą, przeprowadzaną bezlitośnie w całej niemal współczesnej Europie.
Rozwód kosztuje nie tylko zdrowie, ale i pokaźną sumkę wydaną na adwokata, przekonującego sąd o rozpadzie związku. Dlaczego urzędy wtrącają się w niezrozumiałe dla nich, intymne uczucia? Istnieje w Europie kraj, gdzie poddani administracji, czyli obywatele, udzielają sobie sami rozwodu. Szwedzi, nie mający dzieci i komplikacji majątkowych, wysyłają do urzędu list zawiadamiający, że nie będą płacić wspólnie podatków. W przełożeniu na wspólny język oznacza to: „Nie jesteśmy już parą”. Uczucia wyparowały, małżeństwo także. Państwo nie ciąga nieszczęśników po sądach. Nie wysyła im nawet okolicznościowej formułki, jaką wypowiadają zapewne w takich przypadkach niecywilizowani Tasadajowie: Niedobrze, niedobrze, niepięknie, niepięknie”. W Szwecji jest po prostu: „Normalnie, normalnie”. Sąd nie zapuszcza się tu w gąszcz ludzkich uczuć przypominający niekiedy dżunglę. Zamiast wyrąbywać przez nią drogę maczetą prawa, pozwala każdemu rozwijać się w najwygodniejszej niszy ekologiczno-uczuciowej. Własne nazwy mają szwedzkie małżeństwa, schodzące się tylko na weekend, mieszkające razem, nie mieszkające razem, bywające ze sobą podczas wakacji, żyjące razem mimo rozwodu. Wśród tej subtelności gatunkowych rozróżnień związków, godnej przyrodniczego katalogu Linneusza (także Szweda), bez problemu pomieściłoby się nieszablonowe małżeństwo Clintonów. Na zdrowy rozum Hillary powinna spakować walizki i trzasnąć drzwiami Białego Domu. Romanse męża nie wzbudzają jednak jej zazdrości, lecz paranoję prawicowego spisku, chcącego pozbawić go władzy. Być może tak reagują ambitne i zdradzane żony polityków. Co się dziwić wyborom zakochanych kobiet, skoro mocarstwa rządzące światem wybrały na prezydentów seksoholika i alkoholika? Skacowany Jelcyn roztrzęsioną ręką może przycisnąć guzik wysadzający nas w powietrze. Clinton, jeśli odczuwa moralnego kaca, kupi pewnie Clintonowej kwiaty, czekoladki, diamenty. Z dwojga złego wolę Clintonów. Za dziesięć, dwadzieścia lat ludzie będą z sentymentem opowiadać o prezydencie, który palił trawę, zdezerterował z wojny, grał na saksofonie i romansował. Do sex amp; drugs amp; rock and roll dodał politykę światową. Usprawiedliwiając swoje erotyczne upodobania, powoływał się na przedpotopową Biblię. Nie potępia ona seksu oralnego, bo podczas jej dyktowania (parę tysięcy lat temu) Panu Bogu nie przyszło do głowy, że seks można robić z głową. Łebski Clinton, przywołując na świadka swojej niewinności Biblię, wiedział, że jest w zgodzie ze świętym duchem czasów. Żyjemy bowiem w epoce postmodernizmu, więc wszystko zależy od kontekstu. Romans pozamałżeński można nazwać cudzołóstwem albo w ogóle nie uznać go za zdradę. Jak para Bonnie i Clyde, małżeństwo Hillary i Billa przejdzie do legendy. Będzie się o nich śpiewać ballady: „Postmodernizm, k… postmodernizm”.
„Cosmopolitan” 1998, nr 12
Madonna wpakowała się w kabałę. Nie dlatego że najchętniej, bo najtaniej, like a vergin, zaszłaby w kolejną ciążę. (Latynoski tatuś jej dziecka źle skalkulował swoje ojcostwo – gdyby za każdy ofiarowany piosenkarce plemnik zażądał dolara, byłby milionerem, a nie żigolakiem-inseminatorem). Kabała Madonny jest prawdziwa, nowojorska, z centrum studiów judaistycznych na Manhattanie. Prowadzi je rabin Abraham Hardoon dla eleganckiego światka gwiazd i biznesu. Nie dziwi w tym towarzystwie Barbra Streisand, potrafiąca odróżnić micwę od mycki już choćby z tego powodu, że grała w Yentl chasydzkiego urwisa. Jednak gwałtowne zainteresowanie kabałą Elizabeth Taylor, Laury Dern czy Madonny oznacza hollywoodzką (czytaj: światową) modę na tajemnicze znaczki hebrajskiego alfabetu. Po fali buddyzmu, gdy każdy przepracowany facet, poluźniający krawat i zdejmując w biurze buty, by posiedzieć chwilę wygodnie, „uprawiał zen”, nadeszła epoka kabały. W sklepach z ezoterycznym osprzętem oprócz kadzidełek, kryształowych kuł i podręczników do nieśmiertelności (duchowej oczywiście), można kupić talię kart tarota. Każdej z tych kart odpowiada jedna z 22 liter alfabetu hebrajskiego. Jest to więc „elementarz”, sylabizowanie pierwszych słów złożonych z karcianych obrazków. Można poprzestać na zabawie i używać tarota tylko do wróżenia albo też zacząć od niego podróż ku prawdziwej kabale, polegającej na kombinacji liter (kart) i słów.
W USA książki o kabale w wersji popularnej, kojarzącej się bardziej z pop niż z klasyką, są bestsellerami..e Jew in the Lotus czy Stalking Elijah Adventures with Today’s Jewish Mystical Masters autorstwa Kamentza były w ostatnich miesiącach księgarskimi przebojami. Najważniejsze dzieło, swego rodzaju kabalistyczna biblia – średniowieczny Zohar (Księga Blasku) – sprzedaje się bez problemu w cenie 345 dolarów.
Sześćdziesięcioośmioletni brooklyńczyk, rabin Philip Berg, duchowy przywódca Kabbalah Learning Center, kształci dziesięć tysięcy uczniów w ośmiu krajach. Za podstawę jego nauk służy trzynastowieczny, napisany w Katalonii Zohar. Studiujący cały dzień tę wielotomową księgę mają jeden problem: jej oryginał jest po aramejsku i hebrajsku. Świeżo nawróceni na kabałę nie mieli jeszcze dość czasu, by opanować te starożytne języki. Ważne są jednak chęci: według kabalistów, jeśli całe życie powtarza się tylko jedno zdanie z Biblii, nawet najmniej znaczące, to i tak można zasłużyć na raj.
Tyle, że będzie się miało prawdopodobnie problem ze zrozumieniem obowiązującego świętego języka w niebiosach pieśni i ogłoszeń parafialnych. O tym, jak ważna jest znajomość hebrajskiego w studiowaniu nie tylko ksiąg kabalistycznych, ale również Biblii, niech świadczy fakt, że na temat pierwszego zdania Starego Testamentu napisano tomy komentarzy, bowiem już pierwsze wyrażenie: „Na początku”, stwarza możliwość wielu interpretacji. Zawierają się w nim słowa: syn, głowa, podstawa, dom. Zajmować się mistyką żydowską,bo tym jest kabała (słowo to znaczy po hebrajsku „tradycja”,„przekaz”), bez znajomości chociażby podstaw gramatyki hebrajskiej i alfabetu, to jak czytać o matematyce, nie wiedząc, jak wyglądają cyfry, dodawanie i odejmowanie. Moda jednak jest silniejsza od rozsądku, to znaczy nieco mistyczna. Przecież gdy na fali była medytacja transcendentalna i joga, wielu „praktykujących” wiedziało mniej więcej (być może z poprzedniego żywota), że w ludzkim ciele są jakieś czakry. Spośród siedmiu byli w stanie wymienić jedną położoną gdzieś w tyłku, a drugą na czubku głowy. Poza tym liczyły się wibracje, buddyjskie makatki i kadzidełka. Próbując sobie wyobrazić Elizabeth Taylor zgłębiającą tajniki kabalistycznych zaklęć z czasów Kleopatry, sądzę, że patrzy na nie równie rozumiejąco, co na skład najmodniejszego, wedle reklam cudotwórczego, kremu odmładzającego pełnego serum, liposomów, witamin, placenty. Czy hebrajska abrakadabra wiele się różni od ingrediencji kosmetycznego mazidła? Proszę wziąć pierwszy z brzegu słoik Estee-Lauder, Givenchy czy choćby ojczyźnianego Miraculum. Za egzotyczną nazwą takiego specjału: „Westchnienie mroku”, „Woda seraju”, „Oaza urody”, kryje się alchemiczny skład: oxybenzonu, polimerów, spf-23, k-45 itp. I jak to czytać? Normalnie czy z hebrajska, od prawej do lewej? Oczywiście, piękne panie nie muszą wiedzieć, czym się mumifikują, chodzi o efekty. I właśnie w stosowaniu kabały, podobnie jak kosmetyków, chodzi o cudowne, magiczne efekty. Jeśli praski rabin stworzył Golema, to czemu nowojorski reformowany rabin z ośrodka New Age’owej kabalistyki nie miałby podawać recepty na młodość, urodę i powodzenie? Tym bardziej że wiara w cuda chirurgii plastycznej rozpadła się razem z twarzą Michaela Jacksona. Kiedy w najnowszym teledysku o upiorach Jackson zdziera maski, zastanawiamy się, czy pokazuje blizny, odpadający nos, czy charakteryzację. Na końcu rozsypuje się w garstkę gliny, rozwiewaną wiatrem. Kojarzy się to z końcem Golema – glinianego człowieka stworzonego przez ludzi. Gdy stał się zbyt nieposłuszny, rabin zmazał mu z czcią jedną z liter i Golem się rozsypał. Rezygnacja Jacksona z publicznych występów zbiega się w czasie z początkiem mody na kabałę. Paranoiczne byłoby przypuszczenie, że jedno ma związek z drugim, ale w kabale wszystko się ze wszystkim łączy – również kultura masowa z naukami tajemnymi. Sami prowadzący kursy tej nowoczesnej „przyspieszonej mistyki” stwierdzają, jak rabin David Cooper, że jedyną metodą spopularyzowania kabały jest przemycenie jej do kultury masowej.
Czym jest prawdziwa kabała, nie ta z popularyzatorskich samouczków? Kabała to mistyka żydowska i jak każda mistyka pretenduje do obcowania z boskością bez pośredników, „twarzą w twarz”. Monoteistyczny Bóg Izraela został tak oczyszczony z wszelkich mitycznych wyobrażeń i wizerunków, że stał się równie abstrakcyjny co liczba do którejś potęgi. W II-III wieku n.e. nieznany mistyk żydowski napisał pierwsze kabalistyczne dzieło Sefer Jecirah (Księga Stworzenia). Znawcy wysuwają spośród najwybitniejszych uczonych tamtych czasów dziesięć kandydatur do autorstwa tego dzieła. Nieprawomyślność owej księgi w stosunku do judaizmu rabinicznego polegała na tym, że monoteistycznemu Bogu przypisano dziesięć emanacji (sefirotów), dzięki którym stwarza świat i się w nim objawia. Od dziesięciu sefirotów, traktowanych jako „części” niewyrażalnego, niepoznawalnego Boga, blisko do herezji politeizmu. Sefer Jecirah jest też wskazówką, jak używając liter hebrajskich i odpowiadających im cyfr (nauka o tym – to gematria) poznawać imiona Boga, aniołów, ukryte sensy zdarzeń. Dla kabalisty świat składa się nie z rzeczy i ich nazw, lecz z imion. Bóg objawił rzeczywistość w języku hebrajskim (akt stworzenia: „Niech będzie światłość”, oraz nazwanie przez Adama istot żywych). Rzeczywistość jest więc mową, tekstem, a nie bełkotem absolutu. Znając język tej tajemnej mowy i prawdziwe (ukryte w kombinacji liter) imiona rzeczy, można przewidywać zdarzenia (tarot, astrologia), zmieniać ich szyk (magia). Oto fragment Sefer Jecirah” zwanego starożytnym kluczem kabały: „Atmosfera, umiarkowanie i ciało. Ziemia, zimno i żołądek. Niebo, gorąco i głowa – oto (litery) Alef, Mem, Szin. Saturn, Szabat, usta. Jowisz, pierwszy dzień tygodnia, prawe oko”. Znając tego rodzaju formuły, kabaliści mogli działać (to znaczy pomagać białą magią lub szkodzić czarną), na przykład na oczy, intonując odpowiednim tonem literę Szin, w pierwszy dzień tygodnia, w godzinie panowania Jowisza, pod auspicjami Saturna, któremu w symbolice odpowiada prawe oko. Kabała rozkwitła w XII-XIII wieku na południu Francji (ten sam niemal czas i miejsca, gdzie pojawił się ruch katarski) oraz w Hiszpanii. Trudno uwierzyć, że napisany wtedy w formie dialogów Zohar jest dziełem średniowiecza. Czyta się go nadal jak poetycką baśń, radę mędrca i zaproszenie do mistycznych podróży (wozem Ezechiela lub pieszo, na przełaj). W Zoharze po raz pierwszy mistyka żydowska używa tak otwarcie erotycznych metafor: od ogólnych zaleceń, przeznaczonych dla podróżujących mężczyzn („gdy tylko powrócisz do domu, połącz się w miłości ze swoją żoną”), po szczegółowe wyjaśnienia, że najlepszym dniem na stosunek mężczyzny z kobietą jest „najświętszy ze wszystkich dni tygodnia, sabat”. Z Zoharu wynika, że tajemnicą kabały jest tajemnica seksu. Litery w hebrajskim są obdarzone życiem, nic więc dziwnego, że tak jak większość żywych stworzeń, są rozdzielnopłciowe. Skoro więc połączenie żeńskich i męskich liter tworzy imię Boga, to naturalne, że połączenie mężczyzny z kobietą jest też aktem boskim.
Jedna z emanacji bożych – czyli wspominanych już wcześniej w Sefer Jecirah sefirot – zwana Szechiną, czyli „Pomieszkaniem bożym”, ma cechy typowo kobiece. Nazywana jest Matką, Królową, Córką i dzięki jej zjednoczeniu z Królem, Ojcem, Oblubieńcem dokonuje się przywrócenie mistycznej jedni. Teza dość rewolucyjna, jak na monoteistyczną religię, czczącą wszechmogącego, jedynego i samowystarczalnego Stwórcę. Co prawda, zanim Bóg Izraela stał się jego Jedynym Bogiem, przypisywano mu za współmałżonkę boginię sąsiednich ludów – Asztarte. Kabalistyczna Szechina, zmieniająca, jak wiele symboli, imię (raz jest Matką opłakującą Izrael, kiedy indziej ponętną Oblubienicą), zmienia także swój charakter. Z łagodnej, uległej i opiekuńczej kobiecości potrafi przemienić się w demona-niszczącą, rozpustną Lilith (pierwszą, mityczną żonę Adama).
Niemal w tym samym czasie, kiedy powstał Zohar nauczał Abraham Abulafia, żydowski mistyk z Hiszpanii. Przekonany, że ma do spełnienia misję, w 1280 roku pojechał do Rzymu nawrócić na kabałę papieża. Został jednak uznany za czarownika i wrzucony do więzienia, gdzie czekał na nieprzychylny zapewne wyrok. Nie czekał ponoć bezczynnie. Powtarzał zaklęcia mające go uwolnić. Kilka dni później zmarł papież. Strażnicy, przekonani o skuteczności rytuałów więźnia, natychmiast go wypuścili, obawiając się magicznej zemsty.
Abulafia stworzył, czy też raczej „udostępnił” techniki kabały ekstatycznej. Porównuje się ją do jogi, gdyż polega na wypowiadaniu liter i imion bożych w połączeniu z odpowiednimi oddechami i rytuałami. Pobocznym efektem takiej ekstazy łączącej z Bogiem są „zjawiska nadprzyrodzone”, które można wykorzystać do białej lub czarnej magii. O magicznej sile Abulafii krążyły legendy. Energie, jakie rozpętał recytowaniem kombinacji słów i liter, miały podobno rozpuścić jego ciało i przenieść je na subtelny poziom egzystencji. Co do bytowania Abulafii w innym świecie – trudno wyrokować. Natomiast faktem jest, że zaginął w „niewyjaśnionych okolicznościach” bez śladu na małej wysepce Morza Śródziemnego.
Żeby studiować kabałę, trzeba było spełnić wiele warunków: być w dojrzałym wieku, mieć za sobą gruntowne studia biblijne. Wiedza ta, zahaczająca o herezję, była traktowana przez ortodoksyjnych rabinów dość nieprzychylnie. Współcześni amerykańscy rabini, organizujący kursy kabały, nie są tradycjonalistami. Philip Berg, prowadzący Kabbalah Learning Center, uważa, iż jego misją jest wyprowadzenie kabały z getta i udostępnienie jej zwłaszcza kobietom, którym trudno znaleźć miejsce w patriarchalnych religiach monoteistycznych. Z Szechina – żeńską stroną Boga – łatwiej utożsamiać się paniom szukającym sakralizacji swego seksu. Może dlatego matka Laury Dern zafundowała jej w prezencie ośmiotygodniowy kurs kabalistyczny. Miała nadzieję, że okaże się on skuteczniejszy od psychoterapeutów, na próżno próbujących uświadomić pannie Dern przyczynę problemów miłosnych, czyli – mówiąc innymi słowy – ustatkować dość awanturnicze życie erotyczne aktorki. Naturalnie, z centrum kabalistycznego korzystają także mężczyźni. Rabin Berg przepisał hollywoodzkiemu producentowi zestaw ćwiczeń mających prowadzić do „odnowy biologicznej”. Korzystanie z usług kabalistycznych przypomina szał entuzjazmu, jaki kilka lat temu panował na punkcie amerykańskiego endokrynologa hinduskiego pochodzenia, Deepaka Chopry. Główną orędowniczką cudownych przepisów Chopry na długowieczność jest dotychczas Demi Moore. Pewnie i ona niebawem dołączy ekumeniczne rozważania o sefirotach do medytacji nad życiodajnym wpływem zielonego groszku.
Natomiast Madonna uprawiająca jogging w Central Parku, najchętniej w towarzystwie atrakcyjnego trenera, bez problemu zacznie praktykować jogę kabalistyczno-ekstatyczną, wymagającą dobrego głosu do wyśpiewania samogłosek oraz kondycji do wszystkich pokłonów i ćwiczeń. Madonna trenująca kabałę z przystojnym rabinem to cudowne połączenie pop-music z pop-mistyką. Poza tym nareszcie zmieni się scenografia jej teledysków. Przebite serce gorejące i cały zestaw bezczeszczonych dewocjonaliów na tle latynoskich kochanków już się trochę opatrzył. Symbolika kabalistyczna daje o wiele szersze pole do popisu. Przede wszystkim usprawiedliwia Madonny-dziwki, bo sama Szechina ma podwójną osobowość. Madonna, rozdwojona między temperamentem a duszą czystą jak sukienka do pierwszej komunii (stwierdziła, że codziennie będzie czytać Biblię swej córce o świątobliwym imieniu Maria-Lourdes), odkryłaby w naukach o Szechinie alter ego. Zanim polskie piosenkarki znajdą ukojenie w chasydzkich rytmach, warto sięgnąć po kilka książek o kabale. Jeśli nie zdążysz przeczytać żadnej z tych książek, a nowo poznana, modna dziewczyna będzie już praktykować kabałę z samouczka, nie trać głowy ani czasu. Musisz jej zaproponować wspólną praktykę nauk tajemnych. Zacznij od wywołania w niej poczucia odpowiedzialności (i oczywiście winy) za los waszych dzieci z nieprawego łoża.Według nauk kabalistycznych z męskiego nasienia utraconego w polucji lub przez czyn Onana rodzą się dzieci-demony.
„Playboy” 1998, nr 4
Wbrew temu, co napisał Rushdie po śmierci Diany, że królestwo pod koniec dwudziestego wieku to patetyczny przeżytek, świat nie może się obejść bez księżniczki, księcia i smoka. Smok, chociaż się unowocześnił, ma nadal wiele głów. Podsłuchuje i nagrywa rozmowy telefoniczne koronowanych kochanków, zamiast ziać i oślepiać ogniem, błyska fleszami.
Jak żyją księżniczki prześladowane przez bestię? A co robią inne przeznaczone na pożarcie postacie z bajek, na przykład Jaś i Małgosia? Pokazują Babie-Jadze nie palec, lecz patyczek. „Jeszcze jesteśmy za chudzi, żeby nas zjeść”. Współczesne księżniczki, nie mogąc się ukryć przed spojrzeniami, pokazują, że są chudziutkie jak patyczek, ogłaszają swą chorobę: anoreksję. Szwedzka księżniczka, dwudziestoletnia Wiktoria, z pulpecika w koronie zmieniła się przez kilka miesięcy w szczupłą piękność o wymiarach modelki. Prasa natychmiast opublikowała setki jej zdjęć, mlaszcząc z apetytem tytułami: „Księżniczka wypiękniała”. A ona chciała schudnąć, stać się przezroczysta i zniknąć. Kobiety marzą, by zostać księżniczką, księżniczki chcą być zwykłymi,„niewidzialnymi” kobietami.
Po śmierci Diany smok zainteresował się Wiktorią. Zdesperowana dziewczyna (przepraszam, księżniczka, przyszła królowa Szwecji) uciekła za ocean, do USA. Najpierw ogłoszono, że będzie tam studiować. Potem przyznano, że wyjechała do słynnej kliniki specjalizującej się w leczeniu anoreksji. Wiktoria na jakiś czas stanie się niewidzialna, niejadalna dla wścibskich oczu pożerających jej prywatne życie. Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy zginęła Diana, Wiktoria stała się pełnoletnia i z nastolatki musiała się przeistoczyć w rozważną osobę, przyszłą królową, na którą czekają oficjalne obowiązki. Swoje dorosłe życie rozpoczęła od przysłuchiwania się obradom parlamentu. Z normalnej dziewczyny lubiącej dyskotekę, wypady z przyjaciółmi, przemieniła się w młodą kobietę osaczoną milionami spojrzeń. Dwór szwedzki na szczęście różni się od napompowanego etykietą dworu angielskiego. Szwedzka rodzina królewska żyje co prawda w pałacu, ale nie w muzeum konwenansów. Dość wyraźne odstępstwo od zwyczajowych norm, gdyż rodziny królewskie zwykło się postrzegać jako rodzaj szacownych, żywych zabytków umieszczonych w skansenie, o których perypetiach kręci się filmy, pisze książki i plotkarskie artykuły.
W czasach indywidualizmu, gdy każdy żyje, jak mu się podoba (chyba że został wybrany na świecznik i musi świecić moralnym przykładem), królów traktuje się jak probierz przyzwoitości. Są rodzajem muzealnego wzoru metra z Sevres mierzącego obyczajność. Obdarzeni przy urodzeniu darami wróżek, mają wszystko, by uczynić swe życie szczęśliwym, pod warunkiem, że dostosują się do konwenansów.
Księżniczka Stefania nie musi wydawać rockowej płyty, by zostać gwiazdą popkultury (już nią jest) czy zarobić na chleb. Próbując być piosenkarką, zdecydowała się wyróżnić spośród „bezrobotnych” księżniczek. Tego potrzeba jej było do szczęścia, a nam do szczęścia potrzebne są księżniczki. W czasach gdy kobieta z konieczności staje się feministką, bo powinna być zaradna (wychowywać samotnie dzieci), przedsiębiorcza (utrzymywać rodzinę), wyzwolona (pozbawiona złudzeń) – księżniczka jest uosobieniem skrywanych marzeń milionów kobiet. Na pogrzebie Diany publiczność opłakiwała nie tylko cudowną matkę przyszłego króla, przedwcześnie zmarłą piękną kobietę, ale i własne marzenia. Kobiety utożsamiały się z księżną: była lepszą wersją ich samych. Miała wszystko, by stać się wreszcie szczęśliwą, nawet prawdziwą miłość, i poniosła klęskę. Jej samochód rozbił się, tak jak rozbijają się pragnienia milionów kobiet w ciemnym tunelu okrutnego, niezrozumiałego świata. „Ach damą być, damą być i na Wyspach Bananowych bananówkę pić!” – Maryla Rodowicz prześmiewała się z naiwnych babskich pragnień. Być piękną księżniczką – to sen zmęczonej życiem zwykłej kobiety. Mężczyznom też jest potrzebna niewinna, śliczna księżniczka (w wersji uciśnionej), by mogli stanąć w jej obronie. „No tak, wybrała na męża safandułę, na kochanka łajdaka, gdyby spotkała mnie, jej życie potoczyłoby się inaczej”.
Księżniczki dają nam oprócz uśmiechów i piękna poczucie uczestniczenia w czyimś życiu. Jesteśmy jak nałogowi telewidzowie, dla których zastępczą rodziną (prawdziwej nie mają) jest Isaura albo inna postać z ulubionego serialu. Król ojciec, królowa matka i dzieci są archetypem rodziny. Dla poddanych królewskich w Anglii, Danii czy Hiszpanii utożsamianie się z perypetiami rodziny królewskiej ma dodatkowy posmak patriotyzmu. Sięgając po bzdurny reportaż z plotkarskiego pisma, zanurzają się pozornie w tradycji domu królewskiego.
Uroczystości dworskie są transmitowane przez telewizję. Dawniej ślub królewski oglądali tylko dworzanie, poddani widzieli zaledwie przejeżdżającą weselną karetę. Monarchia, chcąc mieć reklamę, zezwala na pokazywanie swej prywatności, czym zaspokaja ciekawość tłumów. Odziera się tym samym z majestatu tajemniczości. Sprowadza swe intymne problemy do poziomu debat w brukowcach. Jest to cena popularności. W rezultacie o perypetiach małżeństwa Stefanii z Monako wiemy więcej niż o prawdziwej przyczynie rozwodu naszych przyjaciół. Ich racje rozstrzyga adwokat. Wątpliwości co do tego, czy winna była księżniczka zaniedbująca męża, czy jego wybujały temperament, rozstrzyga brukowa prasa. Jeżeli nas zdradzono, nie wiemy, chociaż wyobraźnia podsuwa trójwymiarowe wyobrażenia, jak wyglądała dokładnie zdrada. Stefania dowiaduje się o niej w najdrobniejszych szczegółach z porannej prasy: zdjęcia, opisy, wymiary. Publiczne upokorzenie i prywatna tragedia. Jej siostra, księżniczka
Karolina, zbulwersowana cierpieniem Stefanii i skandalem traci w wyniku szoku nerwowego włosy.Oczywiście,włosy odrosły.Ale czy odrosną nerwy? Z lekcji biologii wiadomo, że nie, z lekcji życia wiemy, że człowiek przetrzyma niemal wszystko.
Czy oficjalne znęcanie się nad czyimiś uczuciami, śledzenie jego prywatności, komentowanie każdego uśmiechu jest życiem z bajki? Nikt poza ekshibicjonistami nie marzy o takim losie. Księżniczka złapana do klatki, wystawianej przy byle okazji na widok publiczny, zaczyna nienawidzić siebie i świata. Siebie, bo jest w pułapce, świata, bo jest, jaki jest. Oczywiście: arystokratce nie wypada powiedzieć, że „rzyga tym wszystkim”, że ma dość. Mówi to jej ciało, którego nie mogą spętać do końca maniery. Język ciała też niekiedy potrzebuje tłumacza. Bulimia Diany brała się z jej odrzucenia rzeczywistości. Zwracała jedzenie, a symbolicznie – rzeczywistość, którą ją karmiono. Czy śmierci Diany winna jest prasa, publiczność, przeznaczenie czy smok? Wszyscy i nikt. Bo może nie ma smoka, nie ma księżniczek. Są tylko zwykli ludzie, którym przydzielono role, kostiumy, urodzenie, ale zapomniano podać czas stawienia się na spektakl. Wymieszano średniowieczne tradycje z dwudziestowiecznym panowaniem reality show. Nie sposób zagłodzić medialnego smoka. Czy słyszeli państwo, że „znów księżniczka Anna spadła z koniaaa”?
„Twój Styl” 1998, nr 8
Kobiety miewają z niej przyjemność, dzieci i konieczność wizyt u ginekologa. Szwecja ma dzięki niej najnowszą modę. „Ale jak ją nazwać?” – zastanawia się bohaterka sztuki Vivagina, wystawianej w Sztokholmskim teatrze. „Myszką? – głupio. Cipeczką – dziecinnie. Pizdą? – wulgarnie”. Tym bardziej że polska „pizda” pochodzi od niewinnej dziurki w igle, zaś szwedzka od słowa kojarzącego się z bagnem. Grząski temat, w którym łatwo zatracić granicę między subtelnością poetyckiego opisu a dosadnością wyzwisk. Ale kto pyta, nie Wadzi. „Pani jak nazywa swoją?” – aktorka przepytuje kobiety z pierwszych rzędów. „Nie wiem” – odpiskują zażenowane głosy. Chociaż nie tak bezradne. Dochodzący spośród publiczności jęk udającej orgazm pani po pięćdziesiątce wzbudza ogólny podziw. Nie nazwany, przemilczany narząd dopomina się nie tylko rozkoszy czy imienia, lecz także uznania go za coś równie godnego zachwytu jak penis, mający falliczne obeliski w niemal każdym mieście.
Monodram Vivagina – zrealizowany na podstawie wywiadów amerykańskiej dziennikarki Evy Ensler z kobietami zadowolonymi ze swojej płci, upokorzonymi seksualnością, zgwałconymi Bośniaczkami, prostytutkami i dziewicami – stał się zbiorową terapią kobiecości, manifestem dotychczas skrywanej vaginy. Szwedzkie pisma kobiece uczyniły z niej bohaterkę opisywaną i fotografowaną z takim samym zachwytem, jak dotychczas gwiazdy pop lub księżniczki. Obcokrajowiec, przeglądający tutejszy tygodnik dla dorastających panien, może dojść do wniosku, że wzgórek Wenery skandynawskich piękności różni się kolorem (zielony, różowy, tęczowy) i kształtem (serduszko, pacy.a, gwiazdka) od – zdawałoby się – znajomych mu okolic kobiecego ciała. Stylizacja „objęła” wreszcie intymne zakamarki przystrzyżone na wzór francuskich ogrodów, kusząc neonowymi barwami nocnych klubów. Jedno z nowo powstałych damskich czasopism poświęciło cały pierwszy numer, czyli pięćdziesiąt kilka stron, wyłącznie vaginie, jej skomplikowanemu wnętrzu, zewnętrzu i odczuciom, opisywanym przez dumne właścicielki. Pisma kobiece, poprzestające zazwyczaj na lakierowanym naskórku rzeczywistości, pochyliły się z zadumą nad najgłębszą istotą swej płci. Po raz pierwszy wdały się w filozoficzny spór, podejmując „antysartrowski” dyskurs: udowadniają, że kobieta nie czuje się gorsza z powodu dziurawości swego bytu.
Mimo wpływu Simone de Beauvoir na wyzwolone Szwedki, wizyta u ginekologa jest dla nich nadal koszmarem, terroryzującym godność i rozsądek – „nawet lesbijki po serii pytań, na które muszą odpowiadać, obnażone w gimnastycznym fotelu, wychodzą z receptą na tabletki antykoncepcyjne”.
Dotychczas vagina ze wszystkimi swymi szczegółami pojawiła się publicznie w pornografii, aluzyjnie w reklamach tamponów. W jednym i drugim wypadku jej obraz był „obrazą” sfeminizowanych Skandynawek, przywykłych do naturalności nagiego ciała. Pornografię uważają za gwałcenie kobiecości, a reklamę podpasek, sugerującą, że z intymnych części ciała kobiet wypływa niebieska ciecz – za męską hipokryzję. Przecież nikt, reklamując szczelność prezerwatyw, nie napełnia ich atramentem. Natomiast plamy, kapiące na telewizyjną podpaskę, przypominają błękitny płyn odkażający, jakby we wnętrzach vagin czaiła się zaraza kobiecości. Mężczyźni nie przeczą, że gdyby mieli okres, byliby z niego dumni. Jeden z najpopularniejszych dziennikarzy opisał, co by robili z podpaską on i krwawiący co miesiąc koledzy. „Faceci przechwalaliby się ilością przelanej krwi. – O zobacz, jak moja podpaska napęczniała, jaka jest duża. Wrzucaliby je ostentacyjnie do koszy w miejscach publicznych, a nie upychali w dyskretne pakieciki. Na ulicy zębami wyrywaliby z opakowań tampony, tak jak zrywają zatyczki granatów lub puszek od piwa. Licytowaliby się, który lepiej, odważniej znosi napięcie przedmenstruacyjne i ból”. Co do ostatniego spostrzeżenia, sądzę, że w nim zawarłaby się wtedy cała odwaga bycia mężczyzną. Na razie wszystko jest po staremu, chociaż feministki nie bojkotują Sztokholmskiej wystawy, nazywającej z angielska kobiece intymności „bobrem”. Prowokacyjne fotografie z Oh,it’s a beaver są podziwiane, bo przecież Jesteśmy godne podziwu!
Autorki spektaklu Vivagina przewidują, że będzie grany latami. Tytuł wybrały ze względu na piękne brzmienie tego słowa i opisywaną przez nie funkcję. „Powinno się ją nazywać vaginą od łacińskiego słowa «pochwa», obejmuje bowiem miecz”. Być może nadszedł czas, by po ujawnieniu piękna oraz zalet vaginy schować miecz do pochwy i zakończyć wreszcie wojnę płci. Make love not war.
„Wprost” 1998, nr 10
Kontrowersyjka
„- Kto idzie? – Pan Andrzej stanął jak wryty. Uczyniło mu się nieco ciepło.
– Swój – odezwały się inne głosy. – Hasło? – Uppsala! – Odzew? – Korona!… Kmicic zmiarkował w tej chwili, że to straże się zmieniają”. Po czym wysadził kolubrynę. Myślę, że Szwedzi złupili Rzeczpospolitą, bo oprócz niezawodnej kolubryny mieli precyzyjny język. Na hasło „Uppsala” odpowiadali jednoznacznie „Korona”. Natomiast Polacy z nadmiaru patriotycznego sentymentu byliby w stanie na jedno hasło odpowiedzieć kilkoma odzewami: Koronka, Koroneczka, co prowadziłoby do nie lada konfuzji, zamieszania, licznych klęsk i w konsekwencji rozbiorów. Gołosłowie? W naszym barokowym języku? Przenigdy! Już służę przykładem. Pułkownik Kuklinowski na usługach Szwedów spaprał robotę, gdyż zamiast skupić się na wykonaniu zadania (torturowanie Kmicica), rozproszył swą uwagę lingwistycznymi ozdobnikami: „A ja… go ze skórki żywcem obłupię”, albo: „Chodź, robaczku, ze mną, chodź, przesławny żołnierzyku… potrzeba ci pielęgnacyjki”.
„- A może jeszcze marcheweczki? Barszczyku dolać? Kawusię podać?” – pochyla się nade mną kelner. Teraz, kiedy to Polacy oblegają pielgrzymkami Jasną Górę, płynę ze Szwecji do ojczyzny polskim promem. Na hasło: „Rachunek”, kelner daje niezawodny odzew: „Koronki? Złotóweczki?” Niczym pułkownik Kuklinowski, ma w oku złowrogi błysk. Jest sfrustrowany, nie cierpi swojej pracy, obsługiwania za marne złotówki, liche napiwki. Im bardziej nienawidzi turystów szastających walutą, tym słodziej okrasza słowa zdrobnieniami. Na polskiej ziemi zaczynam się bać tych wszystkich „kochanych, kochanieńkich” rodaków, podających mi w kiosku „gazetkę”, sprawdzających „bilecik”. Rozumiem, że ksiądz mówi do ludzi „kochani”, ale dlaczego również polityk i telewizyjny disc jockey? Nie ufam tym „kochającym” Podejrzewam, że pod czułymi słówkami kryje się psychopatyczny typ (na wzór pułkownika Kuklinowskiego), gotów przy byle okazji uraczyć „torturką”. Wkłada na twarz służalczy, przymilny kaganiec uśmiechu, a w uszy bliźnich słodką watę słów, mającą zagłuszyć wrogość. Zdrobnieniami mówi się do dzieci: miluśki, piciu, ciciu. Kiedy dorośli mówią tak do siebie, to albo starają się ukryć pogardę, niechęć, albo lekceważą, udziecinniają. W księgarni sprzedawczyni proponuje „Markezika”, jakby zachwalała „świeżutki salcesonik”. Ciekawe, czy już „upolszczono” Szymborską na „naszą kochaną Szymborcię”. A może zgrabniej na „Wisię”, wzorem Gombrowicza, o którym znawcy mawiają: „Wituś”. Jakiś odruch polskości każe zdrabniać, ściamkać dla łatwiejszego przyswojenia nawet tym, którzy uciekli od tego narodu za ocean, by niestrawny mentalnie naród przestał im się wreszcie odbijać (intelektualnie w dziełach).
W świecie przerabianym na bezsmakową papkę zdrobnień dla zdziecinniałych umysłów wynaleziono także określenie na poglądy bez poglądów. Modne określenie „kontrowersyjny” – co znaczy sporny, dyskusyjny – używane jest po to, by broń Boże ktoś nie pomyślał, że ma się ochotę na spór czy dyskusję. Oceniając dzieła sztuki lub osoby jako „kontrowersyjne” uważa, że już się wypowiedział. A ja nie wiem, czy jest za, czy przeciw. Coś jest dobre czy złe? Takie i takie? Nijakie? Będzie wiadomo, ile co warte, gdy zadecydują o tym eksperci? Dlaczego na tej samej zasadzie nie nazywać kontrowersyjnymi, fałszywych pieniędzy? Przecież póki się nie okaże, że nie są nic warte, warte są tyle, ile na nich napisano.
A może po polsku „kontrowersyjny” znaczy odważny, mówiący prawdę? Najnowszy (znakomity) teledysk Nosowskiej o głupawym krytyku muzycznym nazywa się „kontrowersyjnym” chyba dlatego, że „zbrodnia to niesłychana, artystka (wreszcie) skrytykowała pacana!”. Kontrowersyjność straszy również po śmierci. Pogaduszki „Na każdy temat” nawiedził pan, wspominający swe życie po życiu. W zaświatach poddano go samoobsługowemu sądowi ostatecznemu, podczas którego jeden z własnych uczynków ocenił jako „kontrowersyjny” (podlegający dyskusji względem boskich przykazań czy diabelskich pokus?). Świętemu Piotrowi musiały opaść ręce, aureola na oczy i nic dziwnego, że tak oślepiony słusznym gniewem, odesłał delikwenta z powrotem na ziemię, by oduczył się „kontrowersyjności”, a nabył rozumu.
Do RTL-owskiego talk show Wojtka Jagielskiego zaproszono m.in. Krystynę Jandę, Urszulę. Na koniec pokazano nowojorskie nagranie „rozmowy z Madonną”. Jagielski przedstawił się i zadał Madonnie kilka pytań. Czekam na podpis, komentarz, że to wszystko żart, że obejrzeliśmy program satyryczny, coś w rodzaju „Wiadomości” Jacka Fedorowicza. „Rozmowę” Jagielskiego z Madonną widziałam dwa tygodnie wcześniej z tą różnicą, że była to konferencja prasowa i te same pytania zadawało kilku innych dziennikarzy. Jagielski powycinał cudze głosy, podłożył swój, zrobił nowy montaż i miał Madonnę tylko dla siebie, na konferencji, na której – podejrzewam – w ogóle nie był. Chociaż wybrał dobrą pointę, skierowaną niby do niego. Madonna mówi: „Lecz się na głowę” – do dziennikarza pytającego ją, czy myśli o seksie, śpiewając córce piosenkę. Rzeczywiście: „Wojtek, lecz się na głowę” – skoro, wbrew temu, co widzieliśmy w TV, nie powiedziała Ci tego osobiście Madonna, pozwól, że usłyszysz tę radę ode mnie.
Czy i ten ewidentny szwindel będzie nazwany kontrowersyjnym talk show? Kiedy brakuje najprostszych słów „tak”i „nie”,„prawda”i „fałsz”- pojawiają się kontrowersje, czyli różne wersje prawdy albo niekiedy głupoty, rozmywające sensy i oceny.
„Wprost” 1998, nr 27
Po „Kontrowersyjce” zaczęła się wymiana korespondencji i oskarżeń. Producenci Wieczoru z Wampirem napisali list otwarty do „Wprost”: Manuela Gretkowska popełniła rzecz zgoła nie kontrowersyjną, posunęła się mianowicie do oszczerstwa. Omawiając rozmowę Wojtka Jagielskiego z Madonną (emitowaną w bijącym rekordy oglądalności programie Wieczór z Wampirem) pani Gretkowska stwierdziła, że wywiad był fałszerstwem. Chcielibyśmy w związku z tym uświadomić zarówno Manueli Gretkowskiej, jak i jej czytelnikom, że Wojtek Jagielski w styczniu tego roku uczestniczył w zorganizowanej w Los Angeles konferencji prasowej z Madonną. Pytania, jakie zadał artystce, a także jej pełne odpowiedzi wiernie przedstawiliśmy w jednym z odcinków naszego programu. (…)
Opatrywanie nieprawdziwych informacji agresywnym komentarzem przekracza granice felietonowej nonszalancji. Uważamy zatem, że Wojtkowi Jagielskiemu należy się sprostowanie i przeprosiny ze strony autorki owych pomówień.
Odpowiedziałam w następnym numerze:
Producenci programu Wieczór z Wampirem nazwali moją opinię o wywiadzie Wampira z Madonną oszczerstwem, na dowód czego proponują pokazanie zapisu tego wywiadu na kasecie wideo. Pisząc, że wspomniana rozmowa jest medialnym oszustwem, powołałam się właśnie na to, co widziałam i słyszałam podczas wspomnianego programu z Wampirem. Piszą panowie: „Chcielibyśmy uświadomić zarówno Manueli Gretkowskiej, jak i jej czytelnikom, że Wojtek Jagielski w styczniu tego roku uczestniczył w zorganizowanej w Los Angeles konferencji prasowej z Madonną” Problem polega na tym, że oszustwem nazwałam nie udział Wampira w publicznej konferencji prasowej, podczas której pytania zadawali różni dziennikarze, ale jego osobisty wywiad z Madonną. Proszę mi wytłumaczyć, jak to możliwe, że widziałam wcześniej amerykańską konferencję prasową z Madonną, emitowaną przez szwedzką ZTV, podczas której dziennikarze (różnych narodowości) zadali dokładnie te same pytania, co pan Jagielski? Może to zbieżność, w końcu zestaw pytań i odpowiedzi zdaje się ograniczony, ale dlaczego oczy Madonny „biegają” po ekranie, gdy odpowiada panu Jagielskiemu, jakby kierowała słowa do ludzi siedzących w różnych miejscach, a pan Jagielski nie pokazuje się na ekranie i jego głos słyszymy z offu? Nie leży to w formule jego Wieczoru z Wampirem. Napisałam dosłownie: „Jagielski powycinał cudze głosy, podłożył swój, zrobił nowy montaż i miał Madonnę tylko dla siebie, z konferencji, na której – podejrzewam – w ogóle nie był”. Moje podejrzenie bierze się stąd, że skoro można spreparować prywatny wywiad, to po co w ogóle fatygować się na publiczną konferencję. Być może Wampir pojechał na konferencję, ale – według mnie – nie przeprowadził prywatnego wywiadu z Madonną. Z kawałków taśmy spreparował nowy twór, a że pan Jagielski – Wampir jest z zawodu lekarzem, od tego czasu myślę o nim niejako o Wampirze, lecz jako o doktorze Frankensteinie, zszywającym z cudzych kawałków własne dzieło. Jeżeli panowie nadal podtrzymują swoją opinię, że mój felieton jest oszczerstwem, proponuję oddać sprawę (kasetę RTL i kasetę z publicznej konferencji Madonny promującej swoją najnowszą płytę) w ręce ekspertów. Prawda, choć bywa kontrowersyjna, jest jedna.
Czy niedługo kobiety będą musiały sikać w torebki? Łykając nafaszerowane hormonami środki antykoncepcyjne, wydalają za dużo estrogenu. Zanieczyszczają nim środowisko i trują samców. Chemiczna antykoncepcja okazała się więc wyjątkowo skuteczna. Nie tylko nie dopuszcza do rozwoju ciąży, ale i zapłodnienia, odbierając mężczyznom ich męskość. Świat pławi się w estrogenie ściekającym kanalizacją do rzek i oceanów. Może nadejść katastrofalna fala kobiecości. Martwić się? Być dumną? Raczej zdziwioną, w czym jeszcze znajdują się związki estrogenopodobne: środki przeciw insektom (DDT), spaliny samochodowe, farby, proszki do prania, niektóre odmiany plastiku.
Mężczyźni na burzę hormonów odpowiedzą burzą mózgów i coś w samoobronie wynajdą. Na przykład szczepionkę przeciw kobietom. Albo wyprodukują pojemniki, w których składować się będzie żeńskie odchody z takim samym zachowaniem ostrożności, jak magazynuje się odpady nuklearne. Póki co, biedna kobieta, sortuję śmieci na mojej szwedzkiej wsi. Osobno plastik, szkło (oddzielnie białe i kolorowe), papier. Ekologia stała się w Skandynawii boginią czystości. Jej wyznawcy spędzają godziny, szorując pudełka po mleku, składając je starannie, by zajęły mniej miejsca w specjalnym koszu. Zastanawiam się więc, dlaczego młode Szwedki, tak przejęte naturą, same siebie traktują gorzej od jednorazowych opakowań? Depczą naturalne prawa rozsądku, ryzykując życie. Na policję zgłosiło się 140 panienek, uwiedzionych przez zabójczo przystojnego Amerykanina. Interpol poszukuje go nie za podrywanie na dyskotece pijanych dziewczyn (nie miały się na co skarżyć, był sprawnym kochankiem), lecz za świadome zarażenie ich wirusem HIV. Prawie żadna z jego dobrowolnych „ofiar” nie użyła prezerwatywy. Jakby wyjęcie z torebki kondomu było trudniejsze od ściągnięcia majtek. Współczesny Don Juan, grasujący w liberalnej obyczajowo Szwecji, z seryjnego kochanka może stać się seryjnym mordercą. Prasa nazywa go HIV-manem albo Aniołem Śmierci. Z dwustu uwiedzionych zaledwie jedna oparła się jego urokowi, twierdząc, że zrobił na niej wrażenie tandetnego podrywacza. I miała rację, Don Juan kłamał. Nie był żadnym amerykańskim biznesmenem, lecz obywatelem jednego z państw Bliskiego Wschodu. Złocistą skórę zawdzięczał samoopalaczowi. Powodzenie – alkoholowemu zamroczeniu panienek. Nikt nie potępia dziewczyn chodzących na dyskotekę poderwać chłopaka. Jest przecież równouprawnienie. Polega ono nie tylko na równouprawnieniu narządów, ale i głów. Ofiary HIV-mana są ofiarami przesądów (AIDS jest już nieszkodliwe dla ludzkości jak asteroid po zmianie orbity) i swoich czasów. Nie boją się przeszłości (tradycji), czyli grzechu. Nie boją przyszłości – na ciążę najlepsza jest pigułka. Zostaje im teraźniejszość. Zamykająca się bardzo często w filozofii one night stand – erotycznej przygody jednej nocy. Nie z cynizmu, lecz z bezradności. Sądzę, że pragnąc seksu, mają nadzieję na miłość. Trzeba być jednak w miarę trzeźwym, by rozpoznać, z kim ma się do czynienia. Facet „wyhaczający” pijaną panienkę z parkietu prosto do łóżka traktuje ją jak jednorazową kochankę. Spodziewać się po nim czegoś więcej? Byłoby to równie sensowne, jak żądanie od kierowcy, korzystającego z usług odblaskowej Rumunki, żeby zawiózł ją do urzędu stanu cywilnego w celu zalegalizowania tak atrakcyjnie rozpoczętego romansu. Nabuzowani testosteronem mężczyźni mają naturę łowcy. Nawet współcześnie nie udało się jej uśpić stężoną dawką estrogenowej babskości. Przez pokolenia wyrobili sobie gust do najsmakowitszych kąsków, wzbudzających ich apetyt erotyczny: a to zgrabna damska nóżka, a to biuścik albo sam seks. Kobiety zakochują się przeważnie w „całym człowieku”, traktując penis jako smakowity dodatek do męskiej osobowości. Nie chcę nikomu prawić kazań ani morałów. Że należy się szanować, być wiernym albo… mądrym. Życie nie ma morału. Kończy się śmiercią. Ten tekst proszę potraktować jako list gończy. Interpol nadal poszukuje Anioła Śmierci. Sądzę, że w Polsce „amerykański biznesmen” miałby nie mniejsze powodzenie niż w Szwecji. Każdy ma swojego Anioła przeznaczenia. Jeśli pojawi się, proponując wspólny odlot, weź ze sobą prezerwatywę. Nie ufaj nawet Aniołom.
„Cosmopolitan” 1999, nr 1
Kiedy jest zimno, chodzę w spodniach, a w ciepłe dni wypuszczam nogi na wolność. Żeńskiego człowieka dopada jednak czasem chętka na błyśniecie jedwabistą łydką. Wybrałam się więc na Chmielną po jedwabie albo nylony. Nie lubię rajstop. Przypominają męki dzieciństwa w gryzących, opadających rajtuzach. Zwykłe pończochy są delikatniejsze, ale cała ta maszyneria klamerek, pasów, pasków oplątujących nogi, wrzynających się w biodra, nie kojarzy mi się z erotyką, ale z science fiction, jakby dziwka puściła się z cyborgiem. Kupiłam więc „raj-uda” (czemu nie, skoro istnieją rajstopy), zwane przeze mnie także pijawkami. Są to pończochy trzymające się na nodze dzięki gumowej podwiązce, wpijającej się w udo, co tamuje przepływ krwi. Poza obrzmieniem nóg następuje u ich nosicielki prawdopodobnie także obrzmienie mózgu. Skąd to podejrzenie? Po założeniu pończoch-pijawek „Elledue” made in Italy, za 18 złotych polskich, miałam halucynacje wzrokowe. Nie, że pijawki za długie albo za krótkie. Były idealne – z lycry, i przyssały się natychmiast silikonowym paskiem, ozdobionym dość tandetną plastikową koronką. Wrażenie, że coś jest nie tak, wywołało opakowanie „Elledue”. Z pozoru zwykłe: opisano na nim pijawki w kilku językach europejskich. Po francusku, hiszpańsku, niemiecku, angielsku: Satin sheer self supporting stocking with Lycra. Silicon elastic belt. Jednak po polsku te same pijawki zmieniły się już w cacko: „Pończochy samonośne z kosztowną koronką, matowe, jedwabiste, z lycrą podwójnie oplataną”. Natomiast w wersji rosyjskiej dodano jeszcze jedną zaletę: „Częściowo podkreślają waszą seksualność”. Ostrożne „częściowo” jest chyba zabezpieczeniem przed ewentualnymi reklamacjami. Nie, że poleciało oczko, ale że on do krasawicy z tak „podkreśloną seksualnością” oczka nie puścił. Czy te zachwalane pijawki są na tyle dobrej jakości, że ich rosyjskie nosicielki mają szansę (choćby częściową) na znalezienie sponsora lub bogatego, najchętniej zagranicznego, męża? Zachodnie biura matrymonialne są zarzucone ofertami ładnych, wykształconych i zdesperowanych Rosjanek szukających kogoś, kto wyciągnie je z bagna Republiki Nieszczęść Zjednoczonych.
Jeśli więc wczytać się w opakowanie zwykłych pończoszek-pijawek z Chmielnej, znajdzie się na nim wypisane marzenia pragnienia i potrzeby Europejek końca XX wieku. Dla Niemek są przede wszystkim praktyczne, dla dorabiających się Polek kosztowne, a więc warte wydatku, dla Rosjanek erotyczne. Wyrzuciłam do kosza niepotrzebne już opakowanie, tę mapę babskich nadziei przyssanych do geopolitycznej codzienności.
Paradując teraz w cienkich pończoszkach, pozwolę sobie lekkim krokiem przejść do nieco cięższych problemów. Takie opakowania, w różnych językach, wciska się nam przy innych okazjach. Ten sam fakt, a ile interpretacji i tłumaczeń. Na przykład we Francji badania prenatalne są zalecane trzykrotnie podczas ciąży. Prowadzą je ginekolodzy, specjaliści od USG, laboranci. W Polsce zajmują się tym specjaliści od polityki, decydując, czy pozwolić na przeprowadzanie inwazyjnych badań prenatalnych (wkłuwanie się igłą w łono), czy też ich zakazać. Mawia się: „nie wylewaj dziecka z kąpielą” Po polsku należałoby teraz mówić: „nie badaj dziecka przed porodem”. W jednym kraju kobieta ma prawo znać stan zdrowia swego dziecka, w innym ma zakaz. Na początku tego wieku francuską lekarkę Madeleine Pelletier, domagającą się swobodnego stosowania antykoncepcji i prawa kobiet do aborcji, uznano za wariatkę i zamknięto dożywotnio w szpitalu psychiatrycznym, gdzie zmarła tuż przed drugą wojną światową. Dzisiaj miliony „wariatek” kupują w aptekach środki antykoncepcyjne. Łaskawie pozwolono na to szaleństwo także Japonkom, ale dopiero w ubiegłym roku, gdy Japończycy dostali viagrę. Wiadomo, z tabletkami dla kobiet jak z pończochami: w jednym kraju wpływają na seksualność, w innym są kosztowne, a gdzie indziej tak „brzydkie”, że sam ich widok potrafi wywołać uczulenie.
Za szaleńca uznano też pierwszego lekarza, stosującego znieczulenie podczas porodów. Kobieta powinna rodzić w bólach. W ogóle kobieta powinna czytać opakowania, spełniać zalecenia instrukcji, Sejmu i chodzić w pończochach, od których tak puchnie mózg, że nie chce się myśleć, tylko przebierać erotycznie jedwabistymi nóżkami. Natomiast niektórzy panowie nie czytają głupot na opakowaniach. Zakładają sobie pończochy na głowę i tak zdobywają banki, pieniądze, władzę, a inni w jedwabnych rękawiczkach stosują polityczno-moralną przemoc.
„Cosmopolitan” 1999, nr 8
– Czym jest winogrono? Rodzynką po li.ingu – wymyślałam upojona sfermentowanym sokiem z najsłodszych muscatowych gron. Chyba nie mniej trzeźwa była amerykańska komisja estetów i matematyków, zadając sobie pytanie: kto jest najpiękniejszy na świecie? Okazało się, że Leonardo di Caprio i Catherine Deneuve. Dlaczego? Bo w ich twarzach jest doskonała symetria (nie względem siebie, lecz ideału piękna). Co do Caprawego Leo, to jego doskonale obojętne spojrzenie zdradza, że należy prawdopodobnie do istot doskonałych, samowystarczalnych, gdyż nawalonych kokainą i prozakiem. Natomiast uroda Katarzyny Nowackiej jest czymś więcej niż kanonem proporcji. Ozdobiłabym jej wizerunkiem podręczniki filozofii średniowiecza. Oczywiście bardziej w stylu gotyku jest podzwaniająca piszczelami Kate Moss, ale Deneuve pasuje do tamtej epoki typem metafizycznym. Jest żywą odpowiedzią na problem gnębiący scholastyków: „Czy możliwe jest współistnienie przeciwieństw?”, czyli coexistentia oppositiorum. Łączyć w sobie przeciwieństwa, a zarazem istnieć, mógł tylko Bóg. W naszych pogańsko-demokratycznych czasach dostąpiła tego przywileju boska Deneuve.Istnieje od kilku lat (tzn.żyje,za co płaci podatki) i nie brzydnie. Nie jest kobietą, o której mawia się „interesująca”, nie mogąc już powiedzieć „ładna”. Deneuve jest nadal piękna, podobno najpiękniejsza. Komisja, ogłaszając taki werdykt, nie pytała lustereczka: „Powiedz, powiedz, kto na świecie…”, lecz zażądała odpowiedzi od komputera. Maszyna zanalizowała zdjęcia światowych idoli, pomierzyła je, porównała i ogłosiła beznamiętny, geometrycznie udowodniony wynik. Ale czy piękno może być matematyczne? Matematycy uważają, że niektóre z dowodów są bardziej eleganckie od innych. Jednakże piękno nie jest tylko wykalkulowaną elegancją. Jest emocją, wywołującą wzruszenie, zachwyt, pożądanie. Być może twarz Catherine Deneuve mieści się w kanonie proporcji podlegającym niezmiennym prawom matematyki, a nie zmienności czasu. Bywa, że kobietom w średnim wieku (czyli także moim) czas nakłada się warstwami makijażu, rozmazując rysy twarzy i cienie pod oczami. Doszukanie się w takim starzejącym obliczu urody wymaga wyobraźni. „O, jaka pani piękna!” – wykrzykujemy, dodając szeptem w myślach: „…była na pewno kiedyś”. Twarz nastolatki jest młoda i ładna, tyle że pusta, to znaczy świeża. Dopiero z czasem pojawia się na niej charakter i zmarszczki. Nic dziwnego, że kosmetyki reklamują trzynasto-, piętnastoletnie dziewczyny. Ich buzie są śliczne i bez wyrazu. Każda następna pojawiająca się zmarszczka jest pęknięciem, przez które wypływa strumień czasu. Zmywa z twarzy maskę młodości. Zostawia poorany krajobraz osobliwości, osobowości. Twarz Deneuve jest zarazem interesująca i piękna spokojem dojrzałej urody. Jest też nieskazitelnie czysta, dziewczęca. Na zbliżeniach filmowych (jedyny rodzaj bliskości, do jakiego są dopuszczani zwykli wielbiciele kobiet publicznych) czy na fotograficznych reklamach kosmetyków aktorka nie ma żadnej skazy. Nie interesuje mnie, czy zawdzięcza to operacjom plastycznym. Pewnie gdzieś za uchem albo pod włosami ma kilka blizn. I co z tego? Osiągnęła urodę wieczną, usprawiedliwienie swego aktorskiego żywota. Przecież niektórzy, chcąc zyskać życie wieczne, wystawiali się na gorsze udręki. Chociażby Orygenes, odcinający sobie członek, by nie zawadzał mu w drodze do zbawienia. Porównanie cierpień bożego szaleńca i aktorki może się wydać niestosowne. Ale Deneuve jest współczesną ikoną (to znaczy obrazem) piękna. A piękno to drogowskaz ku odwiecznej graciarni zaświatów, gdzie każdy znajdzie (w innym wymiarze) to, co sobie wymarzył i na co zasłużył. Maskę demona,święte relikwie,niezniszczalne piękno.Kończy mi się wino w butelce.Wypijam więc ostatni toast za najpiękniejsze kobiety świata i za wszystkie rodzynki po li.ingu.
„Cosmopolitan „1999, nr 2
Podobno przeciętny mężczyzna co 17,5 sekundy myśli o seksie. Ale o czym myśli w tak zwanym międzyczasie? A kobieta myśli, czy czuje, że myśli? W polskim Sejmie posłanki lewicy zażądały uprawnień dla kobiet, uważając, że Polki prawnie „są własnością mężczyzn”. Po kiego zwracają się z tym do swoich właścicieli, czyli mężczyzn, będących w Sejmie większością?
Szwedki na początku lat dziewięćdziesiątych nie prosiły nikogo o władzę. Odesłano by je do kąta jak niegrzeczne dziewczynki. Szwedzkie dziewczynki wiedzą, na co stać cwanych chłopców, więc zagroziły założeniem partii kobiet. Z łatwością miałyby 20 procent wyborczych głosów, stając się trzecią co do wielkości partią. Do władzy doszłaby (czy raczej dopłynęła) drapieżna „ławica pizdek”. Tak nazwał kobiece lobby ówczesny przewodniczący największych szwedzkich związków zawodowych.Wikingówny wywalczyły swoje – z hasłem: „Cała pensja (czyli taka jak mężczyzn) i połowa władzy”. Zrezygnowały z babskiej partii pod warunkiem, że 50 procent miejsc w rządzie zajmą panie. „Ławica pizdek” zamieniła się w ławę pełną posłanek. Zgodnie z nadbałtyckim przysłowiem: jak kto sobie pościeli, takie będzie miał posłanie.
Nie sądzę, by Polkom udało się założyć kobiecą partię, przecież w Polsce polityka to nadal typowo męskie zajęcie. Niedelikatne, wymagające logicznego myślenia, szwindlu, więc białogłowom nie przystoi. Zresztą po trzydziestce wiele Polek jest już po intelektualnej menopauzie. Nie są ich w stanie zapłodnić żadne idee, a już broń Boże pomysły na społeczne, „feministyczne” zmiany. Zmienia się codziennie bieliznę osobistą, nie świat skrojony jeszcze w XIX wieku według męskiej mentalności: Kinder, Küche, Kirche. I tak dobrze, że kobiet w Polsce nie tatuuje się jak niewolnice czy krowy znakiem właściciela. Gorącym żelazem albo tuszem do końca życia: „Kowalska”, po mężu.
Kiedy wyszłam za mąż, dopisałam sobie do nazwiska godność męża. Gdy kilka lat po rozwodzie próbowałam wyrobić sobie nowe papiery, okazało się, że wcale nie nazywam się z ojca i matki Gretkowska, lecz również tak, jak mój były mąż. Kiedy minął szok (my name is Bond? James Bond?), zapytałam panienkę w okienku, czy mogę zmienić nazwisko na pseudonim, którego używam, czyli „Gretkowska”, co uprościłoby wszelkie formalności (konta bankowe itp.), bo kiedyś, przed zamążpójściem, przypadkowo też się tak nazywałam. Urzędniczka poszła zapytać naczelnika. Jego wyrok był bez odwołania: „Jeżeli chce pani wrócić do swego nazwiska, czyli pseudonimu Gretkowska, powinna pani napisać podanie i je uzasadnić”. Po prostu jako świeża rozwódka (czemu by nie, skoro jest świeża mężatka?) nie wiedziałam, że trzeba już podczas rozwodu żądać powrotu do panieńskiej godności. Teraz muszę uzasadniać, dlaczego nie chcę dzielić nazwiska z kimś, z kim nie łączą mnie więzy krwi lub inny rodzaj zażyłości. Znaczy to, że zdarzają się prośby źle uzasadnione i odrzucane? Że kobiecie, chcącej powrotu do swej „godności”, można tego odmówić? A może były mąż powinien wyrazić zgodę na zmianę nazwy swej byłej własności? Proszę od razu przy rozwodzie wyznaczać kobiecie kuratora. Zanim wyjdzie znowu za mąż, jest istotą pozbawioną swej „godności”, a więc czemu by nie innych praw obywatelskich? Wiem: zmiana nazwiska jest drobiazgiem przy innych kobiecych przypadłościach z polskim prawem, ale najbardziej symbolicznym.
Telewizja za czasów komuny udawała „rzeczywistość”. Teraz rzeczywistość naśladuje telewizję. Serial Klan o przeciętnej polskiej rodzinie będzie niebawem prawdziwym obrazkiem z życia. Jego bohaterkom dolegają tylko mężczyźni, obdarzeni wszelkimi przypadłościami i chorobami: AIDS, Alzheimer, zespół Downa, seksoholizm, bezrobocie, alkoholizm, paraliż… Klanowe kobiety polskie są natomiast prawie wszystkie zdrowe (po to, by się swymi mężczyznami opiekować?) i gdyby nie faceci, byłyby całkiem szczęśliwe lub nawet nieśmiertelne. Mają wiele do powiedzenia, a jeszcze więcej do zrobienia. Zajmując się tak odpowiedzialnie życiem, również cudzym (patrz Klan), mogłyby także o nim decydować. Nie tylko w domu, ale i w polityce.
„Wprost” 1999, nr 17
Sałatkę można zjeść w barze „Prohibicja” w Warszawie na ul. Podwale 1 od 18 do 24 lutego.
Przepis:
dwie piersi kurczaka
osiem plastrów ananasa z puszki
szklanka ryżu
szklanka lub półtorej majonezu
dwie łyżki musztardy
curry, sól, pieprz
Kurczaka gotujemy z dużą ilością curry (2-3 łyżki). Ryż gotujemy także z curry. Szarpiemy ananasa na strzępki, na drobne siekamy ugotowanego kurczaka. Mieszamy z ryżem. Dodajemy majonez i musztardę, solimy i pieprzymy. „Cipuś w farmazonach” podany od razu na ciepło jest daniem obiadowym. Na zimno sałatką. O tym, czy się udał, przekonujemy się na podstawie smaku, który powinien przypominać orzechy włoskie. Jeżeli efekt nie sięga ideału, dyskretnie dosypujemy zmiażdżonych orzechów.
„Cipusia w farmazonach” zaznałam w podeszłej młodości. Polecam go, gdyż w Polsce karierę robią sałatki. Dlaczego nie odmiany pizzy czy hamburgery? Sądzę, że różnice kulinarne zaczynają się nie w garnku, lecz od tego, jak się smakuje rzeczywistość.
Sałatka zaspokaja głód i mentalność. Już sama jej nazwa ma w sobie coś z typowej polskiej manii zdrabniania słów, by łatwiej je przełknąć. Żeberka, nóżki w galarecie, klopsik. Te niemal pieszczotliwe określenia zasłaniają krwawy realizm siekanego mięsa, amputowanych racic, szlachtowanych ciał.
Sałatka odsyła nas jak magdalenka w krainę błogiego dzieciństwa, gdy namawiano nas do zupki i kompociku. Strojną w kolory i smaki, podaje się rozdrobnioną na kawałki dziecinną potrawkę. Nie musimy jej gryźć i żuć. Choćby przyrządzono ją z czuszki, dzięki swej konsystencji zostawia posmak papki. Sałatka nie zmusza do wyboru, stanowczej decyzji. Pomieszane składniki nie straszą jednoznacznością schabowego czy czegoś, co na talerzu z obrzydzeniem oddzielamy widelcem od reszty dania. Porcja sałatki kojarzy się z ekranem telewizora, na którym migają przełączane programy: kolorowo, szybko i ciekawie. Kilka sałatek na talerzu przypomina najlepsze dzieła abstrakcjonistów. Jest to więc potrawa nowoczesna, bez ciężkich sosów monachijskich czy martwych natur, wylegujących się na obrazach holenderskich mistrzów. Można ją jeść o każdej porze dnia. Zazwyczaj leży sobie w lodówce i czeka na gości. Mogą się spóźnić godzinę, dwie, nie rujnując kulinarnych przygotowań gospodarzy. Jada się ją w każdej pozycji: stojąc podczas eleganckiego lunchu, siedząc u cioci na imieninach, leżąc w domu i dziabiąc ją z półmiska na podłodze. Jest pstrokatą flagą demokracji, gdyż potrafi ją zjeść każdy, nie popełniając gafy. Nabiera się ją widelcem, bez wahania, czy tym dłuższym, czy krótszym, lewą czy prawą ręką, i bez akrobacji z nożem. Sałatka jest więc symbolem naszych zmiksowanych upodobań, wymieszaniem składników, gastronomicznym postmodernizmem. I smakuje lepiej od konwencjonalnych dań, przygotowanych według sztywnych kanonów skojarzonych ze sobą raz na zawsze proporcji. Po prostu – uwodzicielska sałatka smakuje jak seks przed ślubem.
„Rzeczpospolita Magazyn” 1999, nr 7
Chcąc (pisząc książki), nie chcąc (odpowiadać na pewne pytania) – stałam się medialną mass-kotką.
Kotki kocą się w sposób instynktowny, wręcz nieświadomy. Rok lub przynajmniej dziewięć miesięcy temu przeczytałam w prasie, że jestem w ciąży. Czyżbym, będąc uświadomioną, poczęła coś aż tak nieświadomie? W „Polityce” wyczytałam nawet, że będę miała trojaczki. To już nie dziennikarska kaczka, ale cały bocian. Plotka jest współczesną jednorazową legendą, marzeniem na sezon. Dlatego nie zastanawiałam się, kto jest ojcem tej publicznie urojonej ciąży, tylko po co ona w ogóle zaszła.
Koncepcja jest taka:
Celebruje się ciążę, macierzyństwo piosenkarek, aktorek (teraz także pisarek?), jakby demaskowano ich prawdziwą naturę. Biega taka półnaga, wymalowana po scenie. Udaje anioła, kosmitkę albo punkową zdzirę. Wymyśla sobie pseudonimy, osobowość. W wywiadach szokuje poglądami na rodzinę, antykoncepcję, dziwaczne pieczenie schabowego. Po prostu artystka. Macierzyństwo jest zaś czymś naturalnym. Pieluchy – drobnomieszczańskim. Zwiastują, niczym białe chorągiewki, kapitulację, koniec artystycznej wolności. Po dzikich nocach upomina się o swoje codzienne prawa natura. Ciąża jako kara za bycie inną. Nie wydumana, artystowska poza, lecz zwykłość czy wręcz pospolitość, utytłana w przecierach, soczkach, biegunkach. „No i co, niby taka niezależna, wyzwolona, a dzieciak ją na ziemię sprowadził”. Madonna po urodzeniu córki nawróciła się na katolicyzm (zakrapiany kabałą), otuliła zmądrzałą głowę lokami botticellowskich aniołów. Wystarczy poczytać wywiady z polskimi madonnami rocka – świat po porodzie jest stanowczo inny niż prenatalny. Od (wykastrowanego) Marilyn Mansona z różowymi oczyma i powycinanymi żebrami, wyglądającego jak dziecko Frankensteina z Cher, nikt nie spodziewa się ludzkich odruchów poza tym, żeby wydawał nowe płyty. Ten facet wyleczył się z człowieczeństwa i ma do tego prawo. Jest awangardowym artystą totalnym. Większość kobiet, zaplątanych w rejony tak odjazdowej kreacji, sprowadza na ziemię problem prokreacji. Ku uciesze publiki, sugestiom i pytaniom w wywiadach: „Czy planuje pani dziecko? A może zerknęłaby pani wreszcie na swój zegarek (biologiczny), tykający jak bomba zegarowa, podłożona przez fizjologicznego szantażystę?” Oczywiście, macierzyństwo można wykorzystać do stworzenia wizerunku „ludzkiej artystki”. Matki, czule tulącej bobaska, wypinającej dumnie brzuch: „Jestem nie tylko gwiazdą, ale i kobietą”. Okładki pism obwieszczają narodziny dziecka sławy. Za ciężkie pieniądze kupują na wyłączność zdjęcie słynnej mamy z maleństwem. W ten sposób pokazuje się w mediach czy raczej w medialnym cyrku nowo narodzoną niewinność i jakże ludzkie, normalne szczęście matki. Coś jest w tej obopólnej grze nieuczciwego. Z jednej strony czyhanie na sensację, z drugiej – genetyczny ekshibicjonizm: „Uwaga, rozmnażam się!” Wyjątkami w traktowaniu brzemiennego problemu są dwie amerykańskie gwiazdy – tak zwane samice wyrodki (zdaniem publiki godne ubolewania); ćpająca Courtney Love, traktująca swą ciążę jak wzdęcie, i Jodie Foster, pretendująca do dzieworództwa. Obydwie urodziły zdrowe córki. Mam nadzieję, że gdy dziewczynki dorosną i przyjdzie ich czas na rozwiązanie (pewnych problemów), medialny dwór nie zacznie się snobować na tradycję prawdziwych, arystokratycznych dworów, gdzie porody królewiątek celebrowano publicznie.
„Cosmopolitan” 1999, nr 6
Jedno zdanie leadu bardzo jest potrzebne. A może dwa średnio krótkie.
1. Wszystkie jesteśmy półlesbijkami. Pragniemy kobiet tak, jak nas tego nauczyli mężczyźni. Absurd? Porównaj: która scena jest seksowniejsza – ta niewinna z Gildy, gdy Rita Hayworth ściąga rękawiczkę, czy kiedy Banderas gołym tyłkiem obija się o kraty w Nie rozmawiaj z nieznajomym? Hayworth, obnażając zaledwie rękę, robi najbezwstydniejszy striptiz. Natomiast podskakująca erotycznie pupa Banderasa wywołuje dreszcz niepokoju: „Oj, żeby się nie przeziębił!”. Wina reżysera? Aktora? Panie nie potrafią podniecać się już samym widokiem męskiej nagości. Wykastrowano je z beztroskiej zmysłowości, jaką cieszyły się jeszcze pogańskie Rzymianki. 2. Kobiety Zachodu są wychowane w massmedialnym haremie. Jego przedsionkiem jest już szkoła, gdzie czytają męską prozę i poematy, opisujące uczucia do kobiet. Jeśli bohaterka utworu miota się z miłości do bohatera – i tak wiadomo, że to pisarz przebiera się psychologicznie za kobietę, by „oddać głębię jej uczuć”. Siłą rzeczy, heroiny szkolnych lektur są bledsze od herosów. No, może poza takimi wyjątkami, jak madame Bovary. Ale z niej też żaden prawdziwy wyjątek, bo Flaubert w przypływie szczerości wyznał:„Madame Bovary to ja”.Oczywiście przesadzam,genialny pisarz znakomicie udaje kobietę, na przykład Joyce monologujący jako Molly. Takie udawanki przypominają jednak starodawny teatr – tam też role kobiece odgrywali przebrani mężczyźni. Gdzie w takim razie kobieta ma się uczyć kobiecości będącej nie tylko narcystycznym (półświadomym, półlesbijskim) oczarowaniem ciałem i duszą kobiety? Gdzie podejrzeć mężczyzn, niewinnie potrenować pożądanie? Wszędzie widać zgrabne sylwetki dziewczyn. Nawet w gazetach programy telewizyjne i krzyżówki ozdabiają „kociaki”. Dziewczynka uczy się, czym jest uwodzicielska zmysłowość, patrząc na reklamy, gdzie śliczna pani ociera się biustem, nogą, spojrzeniem o widza – nie tylko rodzaju męskiego. Nagi, zamroczony pożądaniem goguś nie będzie sprzedawał wozu, kobiecych perfum czy sprzętu domowego. Szkoda: chciałabym zobaczyć oszronioną lodówkę, do której sięga po piwo kobieca rączka. A z lodówki wypada przystojny hibernatus i nagi wyznaje: „Kochana, dzięki tobie nie cierpię już na oziębłość”. 3. Jestem kulturową półlesbijką, marzę więc o spotkaniu mężczyzny pachnącego Chanel nr 5. Dlaczego od faceta nie miałoby zalatywać tym samym, co od Marilyn Monroe? Przecież Marilyn uwodzi jednakowo mężczyzn i kobiety. Najlepsze filmy miłosne, na których wychowały się pokolenia „heteroseksualnych” kobiet, zrobili mężczyźni. To męskie spojrzenie pokazuje aktorkę, męska zmysłowość każe jej zdejmować powoli rękawiczkę czy rozchylać namiętnie usta w stronę męskiego obiektywu. Nie mam za złe znakomitym reżyserom, że są świetnymi facetami, fotografikom, że tak smakowicie uczą nas patrzeć na kobiece ciało, a pisarzom, że opisują miłość. Dzięki nim kobiety uświadomione, co jest sexy, bezbłędnie powtarzają wyreżyserowany grymas Kim Basinger, opanowują do perfekcji sztukę uwodzenia.
4. Uwodzić – znaczy wiedzieć, co podnieca uwodzonego. Patrzeć na siebie jego oczyma, wczuć się w jego uczucia. Mistrzostwo uwodzenia – to stanie się nim i nią zarazem – uwodzonym i uwodzącym. Kobieta „będąca” w ten sposób mężczyzną, by go oczarować, patrzy na kobiety jego oczyma i zostaje półlesbijką. Jakże cnotliwą i wstrzemięźliwą na umyśle, jeśli nie dostrzeże swojej androgyniczności. My, półlesbijki, zwane „kobietami heteroseksualnymi”, zostałyśmy już uwiedzione przez własną kobiecość. Wierzę więc tym, które mówią, że nie stroją się i malują wyłącznie dla facetów. Dbają o siebie także z miłości do wyimaginowanego ideału kobiety doskonałej. Ona jest warta cierpień. Być może następne pokolenie będzie miało łatwiej i nie da się zamknąć w haremie-skansenie, gdzie z nudów piłuje się do perfekcji paznokcie. („Jestem tego warta”.) 5. Lubię reklamy Calvina Kleina z czasów CK ONE, biseksualnych perfum i ciuchów. „Calvinizują” modę i obyczaje. Podobnie jak purytańscy wyznawcy kalwińskiego reformatora, współcześni „calviniści” są przesadnie skromni i oszczędni w strojach. Minimalistyczny design podkreśla czystość formy lub gatunku (wszyscy jesteśmy ludźmi) i tuszuje trzeciorzędne cechy treści (niektórzy z nas są kobietami albo mężczyznami). Uniseks Kleina daje wolność wyboru. Nie jest seksualną rewolucją, ale demokracją znoszącą niewygodne granice, uwalniającą z obyczajowego haremu. Jeśli przyszłość świata należy do demokracji, należy też może do uniseksu.
„Cosmopolitan” 1999, nr 7
Tegoroczny sylwester tylko pozornie będzie huczną imprezą na cześć kalendarza. Rozbawione miliardy ludzi sypiących konfetti, oplatanych serpentynami, tak naprawdę będą się cieszyć, że udało się im przeżyć. Dzięki sprytowi czy szczęściu dziadków, rodziców albo własnej zaradności. Okazję do załapania wyroku (historii) na froncie, w obozie lub domu miał niemal każdy, niezależnie od kontynentu i daty urodzenia. Sylwester 2000 – gigantyczna feta dla wybawieńców dziejów. Należy się im więc zabawa, do której dotrwali wbrew dwudziestowiecznym tyranozaurom i geopolitycznym horrorom okoliczności. Sama z przyjemnością zatrąbię i strzelę z korkowca, by pokazać (komu? Bogu i Historii? czy Telewizji?), że mimo wszystko żyję. A jak, i to jak! Mogę przecież korzystać z rad kolorowych pism, mówiących, jak żyć i pachnieć. Typujących Schwarzeneggera w plebiscytach na ulubione zwierzę. Natomiast wokół mnie sami imponentni (od słów imponować” i „potencja”) mężczyźni, po prostu współczesne ideały na prozaku, koniaku i viagrze.
1. Za dużo jak na przeciętną wyobraźnię było w tej epoce masowych zbrodni i zbiorowych grobów anonimowych ofiar. Dlatego nasza kultura (masowa) uwielbia pojedyncze i sławne trupy: Diana, Kennedy, Marilyn Monroe. To są współczesne legendy o ładnych, świeżych trupach (zginęli w „kwiecie wieku”), którymi żywi się nasza padlinożerna fantazja, wychowana na faktach XX wieku. Czy nie z tego powodu, że uwielbiamy fotogenicznych nieboszczyków, Angielski pacjent stał się sentymentalnym hitem końca stulecia? Jego bohater miał pecha i spalił się z miłości oraz benzyny po uwikłaniu w szprychy historii. Nie wiadomo dokładnie, czy był rzeczywiście szpiegiem. Każdemu z nas mogłoby się coś takiego przytrafić: miłość, wpadka z Historią, proces o szpiegostwo (niekoniecznie od razu cały proces moskiewski, ale nieco mniejszy donosik, lustracja, podejrzenie o nieprawomyślność). Juliette Binoche za rolę pielęgniarki, opiekującej się tytułowym poparzonym „pacjentem”, dostała Oscara. Tylko za rolę, a nie za odegranie ideału kobiecości? Binoche podkochuje się w facecie będącym przystojnym trupem, niezdolnym już do niczego. Podaje mu śniadanie, morfinę i dba o niego jak matka. Który z panów nie marzyłby o takiej „towarzyszce życia”? Ładnej, zgrabnej i poświęcającej się dla męskiego, wypalonego trupa. Przepraszam, panowie, być może przesadzam, nie jesteście aż tak wymagający (co do wyboru partnerki) i bezkrytyczni (względem siebie samych). Ale czy coś się zmieniło w waszej mentalności od patriarchalnych, biblijnych czasów? Co prawda, wtedy płeć wybrana była obowiązkowo obrzezana. Bo Stwórca na pamiątkę waszych wyjątkowo bliskich z nim stosunków kazał się wam pozbyć kawałka skórki. Tylko bezbożnym i zazdrosnym (oczywiście o porżniętego fallusa) kobietom mogło przyjść do głowy, że obrzezanie to totemiczny wygłup. Albo zabieg higieniczny, a nie ślad po miłości Stwórcy, który zrobił wam kosmiczną laskę i na pamiątkę odgryzł końcówkę.
Patriarchowie długo podtrzymywali tezę o waszej wyjątkowości, ale w XX wieku ogłoszono koniec patriarchalizmu. Przecież XX jest zapisem żeńskiej pary chromosomów, a nie męskiej XY. Być może ta genetyczno-kalendarzowa symbolika ośmieliła kobiety do pierwszego sensownego ruchu przeciwko męskiej dominacji, czyli do feminizmu. Sensownego ruchu, którego jednak nie wykonałam. Może dlatego, że za bardzo kocham tatusia? Lecz w roku 1999 panowie nadal zarabiają więcej od pań i nawet jeśli nie należą już do płci wybranej, to sami się wybierają na intratne stanowiska.
2. Sądzę, że postęp w medycynie, szczególnie w chirurgii, jest zasługą dwudziestowiecznych wojen, dostarczających w nadmiarze zmasakrowanych ciał i innych resztek tkanek, tak przydatnych chirurgom. Frontowi (stacjonarny front lat 1914-1917) koledzy mojego dziadka z urazami twarzy mogli w najlepszym razie liczyć na „przeszczep włoski”. Polegał on na przywiązaniu beznosej twarzy do specjalnie wyciętej rany w ramieniu. Po kilku tygodniach ziejąca dziura po nosie zatykała się odrobiną tkanki z ręki. Ci bez szczęk mieli mniej szczęścia i do końca życia łykali papkę. Michael Jackson, podejrzewam, nie ma w ogóle twarzy, a mimo wszystko ma nos, usta podtrzymywane kilkoma szwami. Czy nie jest to rewelacyjnie widoczny postęp niewidocznego? W przeciwieństwie do rozpowszechnionego w tym wieku niewidocznego postępu tego, co najwidoczniej potrzebne: humanitaryzmu, sprawiedliwości, demokracji… Wracając do frontowej gangreny i amputowania członków. Kiedy findesieclowe damy, cierpiące na kobiecą przypadłość – histerię (czyli stwardnienie macicy) – poddawały się zabiegom rozmasowania ściśniętego histerią seksu, lekarz używał narzędzi fallicznego kształtu. Zabieg był udany, zaś dama usatysfakcjonowana, gdy masaż kończył się spazmami, okrzykami: ach! i och! oraz popadnięciem w typowy po takim wstrząsie błogostan. Zazdrość męża o przyrządy lekarskie do masażu byłaby równie absurdalna, jak zazdrość o lancet, dobierający się do wnętrza współmałżonki podczas operacji. Zazdrość o paramedyczny orgazm? Niemożliwe, gdyż ówcześnie nie było kobiecego orgazmu, tylko histeria. Później w falliczny przyrząd wmontowano baterie. Reklamówki firm wysyłkowych z lat pięćdziesiątych-sześćdziesiątych dla gospodyń domowych polecały masować nim twarz. Potem falliczny kształt utypizowano na wzór i podobieństwo męskiego członka. W ten sposób kobiety dostały do ręki (i nie tylko) kawałek męskiego ciała o nazwie wibrator. Chociaż słuszniej byłoby nazwać go zgodnie z funkcją samojebem, bo służy chyba do tego, a nie do masowania twarzy, dziąseł czy wibrowania. Na czym polega dalszy, dwudziestowieczny postęp samojebów? Na tym, że podwójny członek do synchronicznego używania przez dwie panie produkuje się specjalnie dla lesbijek. Biedne lesbijki, tak brzydzące się mężczyzną, kupują w sex-shopach ochłap męskiego ciała. Nie jest to ledwie zaznaczony falliczny kształt, jakim pocieszały się wyuzdane libertynki czy damy pod koniec ubiegłego wieku. Jest to ozdobiona precyzyjnie wyrzeźbioną główką, okablowana żyłami lateksowa atrapa znienawidzonego symbolu męskiej jurności. Czy nie po raz pierwszy od czasów Safony mężczyzna kładzie się długim, fallicznym cieniem na ideale lesbijskiej miłości? Sukces mężczyzn, klęska kobiet? Raczej seksowny paradoks.
3. Zimny ocean. Noc i dryfująca lodowa góra. Naprzeciwko niej, jak wiadomo, „Titanic” z Leonardem di Caprio na pokładzie. Trach! I po wszystkim. Pozornie zderzył się kawał lodu z kupą niezbyt dobrze znitowanej blachy. Ale w rzeczywistości zderzyła się męskość z kobiecością. Najlepszy, największy, najnowocześniejszy statek. Chluba inżynierów, szczytowy wytwór ludzkiej (czyli ówczesnej męskiej) techniki. Symbol siły i postępu nauki, zakuty w metaliczną zbroję. Z drugiej strony ledwo odkryta (przez Freuda) i wynurzona podświadomość (trzy czwarte góry lodowej jest pod powierzchnią), biernie unoszona prądami. Bezwolna kobiecość, symbolizowana przez wodę i noc. Zmarznięta w bryłę lodu woda – to zamarznięte na lód serce femme fatale. Bez skrupułów niszczącej mężczyzn, sprowadzającej ich na dno. Najsłynniejsza katastrofa tego wieku i przedsmak zemsty, na jaką być może jesteśmy skazani za zgwałconą przez męską cywilizację Matkę Naturę. Owocem tego wymuszonego związku Natury z cywilizacją jest pod koniec stulecia złośliwe Dzieciątko (po hiszpańsku El NiĄo), wyhodowane w inkubatorze efektu cieplarnianego. 4. Dawniej historyjki i historie miały morał. Współcześnie, gdy zapanował industrializm, przerabiający głównie ludzi na przydatne śrubki systemu, liczy się pragmatyzm, czyli efekt zdarzenia. Dlatego nikt nie mówi o cieplarnianym morale, lecz efekcie cieplarnianym, będącym następstwem historii ludzkiej głupoty. I nikt nie wyciągnie z niego morału, bo z efektów (czystek etnicznych, zbrojeń, głodu) wyciąga się wyłącznie zyski. Tak więc ludzkość skończy albo bardzo efektownie, albo moralnie. Ciekawe, kto na tym zyska. 5. Jeśli najbardziej efektowny użytek z języka niemieckiego w tym wieku zrobili Hitler i Nina Hagen, to nie mniej zasłużony jest Ludwig Wittgenstein. Ten najmodniejszy filozof XX wieku powiedział: „O czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć”. A jednak Hitler swoim wrzaskiem stworzył Trzecią Rzeszę. Szkoda, że Wittgenstein nie dogadał się z Hitlerem, gdy wspólnie chodzili do szkoły w Linzu. Byli przecież w tej samej klasie, ale najwidoczniej nie znaleźli wspólnego języka. Gdyby nieśmiały Ludwiś wpłynął wtedy na zakompleksionego Adol.a, nie doszłoby może do anszlusu i wojny.
Nikt by wtedy nie mógł oskarżać innego znawcy niemczyzny, Heideggera, o faszyzujące poglądy. Język jest tradycją, być może germańska tradycja ożywa w języku, zwłaszcza w trybie rozkazującym. Austriacki Żyd Wittgenstein próbował rozbroić niemiecki, pokazując, do jakich błędów prowadzić ślepe ufanie gramatyce. Niestety, nie zdążył. Wrzeszcząca bomba zapluła Europę i świat.
6. Cmoka się nad kinem: że osiągnięcie XX wieku, że wpłynęło na epokę. Oczywiście, ale czy kino nie jest powielarną mód i stylów? W czasach, gdy wszystko, co masowe, pachnie tandetą lub masowością zbrodni, kino jest sztuką podejrzaną. Istnieje jak większość totalitaryzmów – dzięki kultowi jednostki – to znaczy gwiazd. Jest tak przekonujące, że narzuca sposób życia, bycia i tycia (w tym sezonie większy biust). Miliony domorosłych Bardotek, facetów w stylu kolesiów od Tarantino. Te same gesty, garniturki, krawaty, okulary, a nawet sposób myślenia. Nudne to i przymusowe, jak… moda. Banalność i seryjność zachowań zamienia ludzi w łatwy do manipulowania tłum. Dlatego wolę współczesny balet. Nie aerobik czy Jezioro łabędzie, gdzie wykonywanie tych samych podskoków daje poczucie jedności gatunku (człowieczego lub kultury). Ale współczesny taniec w rodzaju Piny Bausch. Jej choreografia pokazuje, że są gesty i pozycje, do których nikt jeszcze nikogo nie nagiął i nie zarejestrował w Ministerstwie Dziwnych Kroków imienia Monty Pythona. Współczesny balet to ostatni gest wolności. Uznany za sztukę. Czy wynika z tego, że wolność nie jest demokratycznie dla każdego, lecz tylko dla artystów? 7. Spowiedź dziecięcia wieku byłaby literackim plagiatem, pozwolę więc sobie na spowiedź dziewczęcia, w wieku dojrzałym do wszystkiego. Mój ojciec wygrał po pół wieku upokarzającą wojnę polsko-niemiecką. Walczył przeciwko niemieckim i polskim urzędnikom, podobnie jak tysiące emerytów i rencistów próbujących dowieść, że podczas wojny byli na przymusowych robotach, za co należy się im odszkodowanie. Kiedy w grę wchodzą pieniądze, a nie tylko honorowy tytuł, niewolnika Trzeciej Rzeszy, urzędnicy mogą być podejrzliwi. Żyjemy przecież w czasach postmodernizmu, sankcjonującego blagę i mistyfikację. Jednak mój ojciec zdołał cudem udowodnić wszelkim instytucjom, że w latach czterdziestych-pięćdziesiątych tego wieku nie wypoczywał w Davos ani na innej czarodziejskiej górze. W tym czasie pracował niewolniczo u rodziny Bismarcka. Znalazł się tam dzięki memu dziadkowi, który pierwszą wojnę światową spędził w okopach i na początku drugiej światowej rzezi nie miał ochoty, by jego synowie stali się „angielskimi pacjentami” albo „włoskimi przeszczepieńcami” Poddał się w 1940 roku, mając do wyboru niemieckie obywatelstwo i oddanie synów na mięso armatnie albo niewolniczą pracę daleko od frontu.
Przez prawie pięć lat rodzina ojca kopała buraki, odcięta od zdobyczy wojennej cywilizacji. Nie mieli pojęcia o mydle czy abażurach z ludzi. Degeneracja albo postęp były w tym wieku równie błyskawiczne, jakby możliwości regresji lub ucywilizowania wyrównały wreszcie swoje szanse.
Wracając do historii rodzinnych. Dlatego, że prawie sto lat temu jakiś Serb zastrzelił arcyksięcia, przez co dziadek spędził parę lat w okopach Verdun, myśląc o swym stosunku do historii, mój ojciec przeżył drugą wojnę światową i dostanie w roku dwutysięcznym jałmużnę odszkodowania za przetrąconą młodość. Jakby symbolicznie w ostatnim roku XX wieku spłacano długi za horror całego stulecia. Czy więc nie byłoby sprawiedliwie, gdyby podobne odszkodowanie dostała reszta ludzkości, której udało się przeżyć? W komunizmie, faszyzmie i każdym innym idiotyzmie, a także za szafą czy pod podłogą. Za dzieciństwo, młodość, starość w XX wieku, czyli za życie w skrajnie trudnych i szkodliwych warunkach. ONZ powinien wypłacić wszystkim wybawieńcom godziwą rekompensatę.
„Playboy” 1999, nr 12
1. Na pytanie, kto w Polsce jest bohaterem naszych czasów, na miarę Człowieka z marmuru czy „…z żelaza”,Andrzej Wajda bez wahania odpowiedział:„Kobieta”.I o niej właśnie chciałby nakręcić film. Nie dodał, czy miałaby to być „Kobieta z gumy”, pokornie naginająca się do okrutnych czasów i zmarnowanego życia. Niezniszczalna lateksowa lala gwałcona przez historię. Obdarzona anielską cierpliwością i żylakami. Źle umalowana, uwieczniona w ramkach rodzinnej fotografii z ustami rozciągniętymi wiecznym uśmiechem. Wiecznym, choćby spływały po nim łzy. Poddana fanaberiom losu i fanatyzmowi mężczyzn. Jak dotąd zrobiono kilka filmów o „kobiecie z…”. Były to opowieści o umęczonej Matce Polce, czyli Matce Królów, wstrząsająca historia Kobiety samotnej Agnieszki Holland i Przesłuchanie z torturowaną w więzieniach lat pięćdziesiątych szansonistką (Krystyną Jandą). Są to filmy martyrologiczne, bo o polskiej kobiecie z gumy, która przetrzyma wszystko. Zabory, faszyzm, komunizm, nędzę. Nie tylko przeżyje, ale i pomoże żyć mężczyznom trwoniącym beztrosko „substancję narodową” w jakimś ideologicznym onanizmie. Któż lepiej od takiej kobiecej ofiary, próbującej rozsądkiem przywrócić normalność, nadaje się na skromną bohaterkę kina? Gumowa kobieta jest oczywiście mniej fotogeniczna od seksownych gwiazd czy dinozaurów. Ale niekiedy równie opłacalna, gdyż daje szansę nominowania do nagrody za wartości humanistyczne. Andrzej Wajda myślał chyba jednak nie o szarej, skopanej przez los niewieście, lecz o prawdziwej bohaterce w stylu Człowieka z żelaza. Zrealizowanie takiego dzieła to chyba zadanie wyłącznie dla niego, gdyż trzeba geniuszu, by ze zbiorowej ofiary ulepić człowieka, kobietę z marmuru. Prawdziwą gwiazdę, filmową bohaterkę godną wielkiego i kosztownego dzieła sztuki.
Gdyby miał to być film o współczesnej Polce, można by go zatytułować: „Kobieta z silikonu”. O dziewczynie równie elastycznej jak jej matka i babka z gumy, ale bardziej glamour. Raczej w stylu cwanych panienek z Silicon Valley (Krzemowej Doliny) niż ckliwie plastikowej Ani z Zielonego Wzgórza.
2. Kto powinien być pierwowzorem polskiej bohaterki, godnej Oscara? Arcydzieła, zachowującego wartości chrześcijańskie, humanistyczne, narodowe i każde inne w zależności od koniunktury? Ktoś na pewno zaproponuje postać Agnieszki Osieckiej.
Symbol „kobiecości-poetyckości-motylkowatości”. Jak motylek przysiadała na paryskiej „Kulturze”, by chwilę potem odlecieć i spijać koniak z towarzyszami w Moskwie. W kobiecym, jakże poetyckim, roztargnieniu nie zauważała politycznych niuansów. Artystce natchnienie zastępuje rozsądek. A życie płynie w transie, romansie. I tak od paru lat układa się Agnieszce Osieckiej legendę z motylków, roztargnień, westchnień. Ona sama przyznała, że jej rymy nadają się bardziej do sztambucha niż do wyrycia w marmurze. Jednak z romantycznego konterfektu Osieckiej robi się pomnik. Wzorzec lekkiej jak puch kobiecości, szybującej w chmurach: ni to damy, ni muzy. Ni anioła… Od udręczonych kobiet z gumy po drugą skrajność – kobiet z puchu. Pośrodku zaś dziura niczym kobieca bezradność.
Czy bohaterką „Kobiety z silikonu” mogłaby więc zostać przysypana puchem piór „kobieta z gumy”? Po trosze poetycka i ponętna, świadoma, gdzie żyje i czego chce? Kimś takim jest polska umiarkowana feministka. Umiarkowana, bo prawdziwych feministek w Polsce nie ma. Załatwiają je mężczyźni albo zagryzają usłużne siostry (patrz przypadek grupy feministycznej na Uniwersytecie Warszawskim). Te, które przeżyły rzeź, zastrzegają się: „Możecie mnie podejrzewać o wszystko, tylko nie o feminizm”. Dlaczego? Bo gdy domagały się poważnego traktowania i niezależności, słyszały od przestraszonych lub agresywnych facetów: „Milcz! Jesteś wściekłą, niedokłutą feministką”. A przecież tyle jest odmian feminizmu, ile kobiet. I każda ma własne porachunki z męskim światem.
3. Rozczulają mnie znakomite programy publicystyczne Barbary Czajkowskiej i Moniki Olejnik. Zaczynający się tuż po ósmej rano „Salon polityczny trójki” przypomina mi dzieciństwo. Kiedy mama zagadywała opędzającego się od niej, wychodzącego do pracy ojca. Natomiast „Linia specjalna” – to dalekie wspomnienie maglowania ojca pod koniec dnia. Złośliwe, celne odzywki kobiet, wypytujących mężczyzn o to, jak rządzą, czy starczy pieniędzy i jakie mają plany (czyli, na jaki skażą nas los). Gośćmi Olejnik i Czajkowskiej są ważni Polacy, tworzący ten kraj. To prawie w stu procentach mężczyźni. Więc myślę, że pomysł Wajdy na zrobienie filmu o kobiecie bohaterze to tylko dżentelmeński gest bez znaczenia. Wajda nie zajmuje się science-fiction. A współczesna Polka, którą chciałby sportretować, przypomina istotę z krainy fantasy, dużo rozciągniętej historycznym doświadczeniem gumy, upiększającej wstawki z silikonu i do tego pypcie ze spalonych piór.
„Cosmopolitan” 2000, nr 5