Somero Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido

Sunday, July 7th, 2013

Somero Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido

Somero - La Mandelieri

Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido

da Albert Camus

"Ka vu savas," Napoleon ultempe dicis a Fontanes, "quo maxim multe astonas me? La senpoveso di forteso establisar irgo. Esas nur du povi en la mondo: l'espado e la mento. Fine l'espado es sempre vinkata da la mento."

Konquesteri, quale ni vidas, es kelkafoye melankolioza. Li mustas pagar ulo pro tanta vanitato. Ma to quo, cent yari ante nun, veresis pri l'espado, ne plus veresas hodie pri la tanko. La konquesteri progresis, e la desgaya silenco di senmenta loki establisis sua longa regno super lacerita Europa. Lor la repugnanta militi di Flandres, piktisti nederlandana povis forsan ankore piktar la hanuli en sua farmkorti. La Centyara Milito es simile obliviita, e tamen la pregi di la mistiki Sileziana ankore habitas la kordii di kelka homi. Ma hodie lo chanjis, la piktisto e la monako es mobilizita: ni es unionita kun ca mondo. La mento perdis ta rejal certeso quan konquestero povis agnoskar; ol nun exhaustas su maledikante forteso, pro ne savar quale mastresar ol.

Esas nobla anmi qui deploradas ico, e dicadas ke lo es mala. Ni ne savas ka lo es mala, ma ni savas ke lo es fakto. La konkluzo es ke ni mustas afrontar lo. Ni do nur bezonas savar, quon ni deziras. E to quon ya ni deziras es nultempe plus cedar al espado, nultempe plus deklarar ke forteso es yusta kande ol ne servas la mento.

Ico, vere, es tasko senfina. Ma ni es hike por persequar ol. Me ne fidas suficante a raciono por kredar lego di progreso, o irga filozofio di Historio. Ma me ya adminime kredas ke la savo di homi pri sua destino nultempe cesis kreskar. Ni ne vinkis nia situaciono, e tamen ni konocas ol plu bone. Ni savas ke ni vivas ye kontredico, ma ke ni mustas refuzar ica kontredico e facar lo necesa por diminutar ol. Nia tasko kom homi es trovar ta unesma plura principi qui kalmigos l'angoro infinita di libera anmi. Ni mustas sutar to quo es fendita, igar yusteso imaginebla en la mondo quo es tante evidente neyusta, igar feliceso sencoza por nacioni venenizita da la mizero di ca yarcento. Nature, lo es tasko superhoma. Ma on deskriptas taski kom superhoma kande homi bezonas longa tempo por kompletigar oli, nur to.

Ni do savez nia skopi, stacante ferme ye la mento, mem se forteso metas la travestio di idei o di komforto por lurar ni de nia tasko. Lo unesma es ne desesperar. Ni ne tro askoltez ti qui proklamas ke la mondo finas. Civilizuri ne mortas tante facile, e mem se ca mondo krulus, ol ne esus l'unesma. Esas ya vera ke ni vivas dum tempi tragediala. Ma tro multi konfundas tragedio kun desespero. "Tragedio", Lawrence dicis, "devas esar granda frapo kontre mizero". Ico es ideo sana e nemediate aplikebla. Esas multa kozi hodie qui meritas ta frapo.

Kande me habitis Algiers, me kustumis vartar paciente dum la tota vintro pro ke me savis ke dum un nokto, un kolda, pura februaro-nokto, la mandelieri di la Vallée des Consuls esos kovrata per blanka flori. Me esis pose delektegita vidante ca frajila nivo defiar omna la pluvo e rezistar la vento de la maro. Tamen omnayare ol duris, nur sate longe por preparar la frukto.

Ico ne es simbolo. Ni ne ganos nia feliceso per simboli. Ni bezonas ulo plu pezoza. Me nur intencas ke kelkafoye, kande vivo tro gravesas en ca Europa ankore abundanta ye sua mizero, me turnas vers ta brilanta landi ube tanta forteso es ankore netushita. Me konocas li tro bone por ne savar ke li es la selektita landi ube kurajo e kontemplo povas vivar harmonioze. La kontemplo di lia exemplo lore docas a me ke por salvar la mento ni mustas ignorar olua povo jemar, e laudegar olua forteso e marveleso. Ica mondo es venenizita da sua mizero, e semblas rular su en ol. Ol tote cedis a ta malajo quan Nietzche nomizis la spirito di graveso. Ni ne kontributez ad ol. Plorar pri la mento es vana, suficas laborar por ol.

Ma ube es la konquestanta vertui di la mento? Ta sama Nietzsche listizis oli kom l'enemiki di la spirito di graveso. Por il oli es forteso di karaktero, gusto, la 'mondo', klasika feliceso, severa fiereso, la kolda frugaleso di la saji. Ica vertui, plu kam irgatempe, es necesa hodie, e singlu povas selektar la maxim apta por su. Koram la vasteso dil entraprezo, nulu obliviez omnakaze forteso di karaktero. Me ne intencas ta akompanata sur platformi elektala da brovofrunsi e minaci. Ma ta qua, per la vertuo di sua blankeso e sua sapto, defias omna la venti de la maro. Esas to quo, dum la vintro di la mondo, preparos la frukto.

1940

(Tradukita da James Chandler.)

Retro a Somero

Back to the International Language Ido

James Chandler 30-Nov-02

Source URL: http://interlanguages.net/somero1.html

* * *

Somero - L'Exilo di Helena

Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido

da Albert Camus

La Mediteraneo havas sua sunlumizita tragedio quo ne es ta di la nebuleti. Ye certena vesperi, an la maro, ye la bazo di la monti, nokteskas sur la perfekta kurvo di mikra bayo, ed angoroza ampleso levas del aqui silencoza. Ni konstatas en tala loki ke, se la Greki experiencis desespero, esis sempre per beleso e lua qualeso opresiva. Tragedio, en ca tristeso orea, atingas sua maxim alta punto. Nia propra ero, kontree, nutrabas sua desespero per ledeso e per konvulsi. Pro to Europa esus desnobla, se chagreno povus havar irgatempe ca qualeso.

Ni exilis beleso, la Greki armizis su por ol. Unesma ma longe-duranta difero. Greka penso sempre fondis su sur l'ideo di limito. Ol sequis nulo til extremi, nek religio nek raciono, nam ol negis nulo, nek raciono nek religio. Ol donis ad omno lua parto, equilibranta lumo kun ombro. Nia Europa, kontree, avida pri la vinko di toteso, es la filiino di eceso. Ol negas beleso, quale ol negas omno quon ol ne laudegas. E, malgre diversamaniere, ol laudegas nur un kozo: la futura imperio di raciono. Ye sua foleso ol retropulsas l'eterna limiti, e nemediate Furii tenebroza flugfalas sur ol por destruktar. Nemesis spektas, deino di moderemeso, ne di venjo. Omni qui preteriras la limito es da el senkompate punisata.

La Greki, qui pasis yarcenti questionante su quo es yusta, nule komprenus nia ideo di yusteso. Equitato, che li, supozis limito, kontre ke nia tota kontinento konvulsas pro la sercho di yusteso quan ol konsideras kom absoluta. Ye la jornesko di Greka penso Heraklito ja konceptis yusteso kom limitizanta l'universo fizikal ipsa. 'La suno ne preteriros sua limiti, nam altrakaze la Furii qui gardas yusteso detektos ol.' Ni, qui ekpulsis e l'universo e la mento de lia propra orbito, priridas tala minaci. Ni lumizas en ebria cielo quala sunin ni deziras. Ma ca limiti tamen existas e ni savas lo. Ye nia foleso maxim extravaganta ni revas pri equilibro quon ni perdis, e quon pro nia simpleso ni kredas ke ni rideskovros kande nia erori cesos. Infantatra prezunto qua justifikas la fakto ke pueratra populi, heredanta nia foleso, guidas nia historio hodie.

Fragmento atribuita a ca sama Heraklito asertas simple: 'Prezunto, regreso di progreso'. E, multa yarcenti pose l'Efesano, Sokrato, minacata da la morto-puniso, grantis a su nur ica supereso: ke il ne prezuntis savas to quon il ne savis. La maxim exemplala vivi ed idei quin ca yarcenti povas ofrar finas per fier agnosko di nesavo. E, obliviante co, ni obliviis nia vireso. Ni preferis la povo qua imitachas grandeso, Alexandro unesme, pose la romana konquesteri, quin nia skolala histori-libri, per nekomparebla grosiereso dil anmo, docas ni admirar. Ni konquestis niafoye, forpulsis la limiti, mastresis cielo e tero. Nia raciono forpulsis omno. Fine sola, ni imperas dezerto. Quale ni povis konceptar ica plu alta equilibro en qua naturo equilibris historio, beleso e boneso, e qua portis la muziko di poezio mem aden la tragedio di sango? Ni forturnas de naturo, ni shamas pri beleso. Nia mizeroza tragedii malodoras di kontori, e la sango qua fluas en oli havas la koloro di inko desneta.

Pro to ne decas proklamar hodie ke ni es la filii di Grekia. O, se ni es, ni es filii rebeleskinta. Pozante historio sur la trono di Deo, ni marchas vers teokratio, quale ti quin la Greki nomizis barbari e quin li luktis tilfine en l'aqui di Salamis. Se ni vere volas komprenar nia difero, ni mustas atencar la homo qua, inter nia filozofi, es la vera rivalo di Platon. 'Nur l'urbo moderna', Hegel audacas skribar, 'povas ofrar a la mento la tereno ube ol povas atingar su-konoco'. Tale ni vivas dum l'ero di grand urbi. La mondo es intence separita de to quo donis ad ol permano: naturo, la maro, kolini, mediti vesperala. On povas trovar konoco nun nur en la stradi, pro ke esas historio nur en la stradi, tale es la dekreto. E, konseque, nia verki maxim signifikanta atestas la sama prejudiko. On serchas vane peizaji en precipua skribisti europana depos Dostoyevski. Historio explikas nek la natural universo quo preiris ol, nek beleso, quo superesas ol. Ol konseque selektis nule konocar oli. Kontre ke Platon kontenis omno, sensencajo, raciono e miti, nia filozofi kontenas nulo ecepte o sensencajo o raciono, pro ke li klozis sua okuli pri lo cetera. La talpo meditas.

Esis Kristanismo quo remplaseskis kontemplo di la mondo per la tragedio dil anmo. Ma Kristanismo adminime referis spirital naturo, e konseque mantenis certena fixeso. Nun ke Deo es mortinta, restas nur historio e povo. Dum longa tempo nun, la tot esforco di nia filozofi vizis sole remplasar l'ideo di situaciono, e harmonio anciena per la konfuza emerso di chanco, o per la senkompata movo di raciono. Kontre ke la Greki uzis raciono por represar la volo, ni fine pozis l'emerso di la volo ye la sino di raciono, e raciono do divenis ocidiva. Che la Greki, valori preexistis omna ago, e markizis olua exakta limiti. Moderna filozofio pozas sua valori ye la fino di ago. Li ne es, ma li divenas; e ni konocos li komplete nur lor la fino di historio. Kande li desaparas, limiti anke, e nam idei diferas pri ci, nam esas nula lukto qua, neimpedata da ca sama valori, ne extensas senlimite, ni nun spektas konflikto di Mesianismi di qui la klami kunfuzas en la shoko di imperii. Eceso es fairo, segun Heraklito. La fairo avancas; Nietzche es devancita. Esas ne plus per martelfrapi ma per kanonpafi ke Europa filozofias.

Naturo restas, tamen. Ol establisas sua kalma cieli e sua motivi kontre la foleso di homi. Til ke l'atomo anke flagras, e historio finas per la triumfo di raciono e la mort-agonio di la speco. Ma la Greki nultempe dicis ke la limito es nepreterirebla. Li dicis ke ol existis e ke la homo qua audacis ignorar ol esos senkompate abatata. Nulo en la historio di hodie povas kontredicar li.

E la spirito historial e l'artisto vizas rifacar la mondo. Ma l'artisto, pro obligo di lua naturo ipsa, agnoskas la limiti quin la historial mento ignoras. Pro to la lasta vizas tiraneso kontre ke la pasiono dil unesma es libereso. Omni qui luktas hodie por libereso final-analize luktas por beleso. Nature, nulu pensas pri defensar beleso por su ipsa. Beleso dependas ye homi, e ni donos a nia tempo lua grandeso e sereneso nur per akompanar ol aden lua mizero. Ni nultempe plus stacos sole. Ma egale veresas ke homi dependas ye beleso, e con nia tempo pretendas obliviar. Ol tensas su por atingar imperii e lo absoluta, ol vizas transfigurar la mondo ante exhaustir ol, yustigar ol ante komprenir ol. Irgaquon ol dicas, ol forturnas de ca mondo. Uliso, sur l'insulo di Kalipso, es ofrata selekto inter nemortonteso e la lando di lua patri. Il selektas ica tero, e morto kun ol. Tala simpla grandeso es hodie stranjera a nia menti. Altri dicos ke ni indijas humileso. Ma ca vorto, omno konsiderita, es ambigua. Quale ta stulti en Dostoyevski qui fanfaronas pri omno, acensas a la steli e finas per paradar sua shamo en l'unesma publika loko, ni indijas simple la fiereso di la homo fidela ye sua limiti e perceptive amanta sua situaciono.

'Me odias mea tempo,' dicis Saint-Exupery ante lua morto, pro motivi qui ne tre diferas kam ti quin me mencionis. Ma, irgaquante charjeganta es ica krio, venante de ilta qua amis homi pro lia admirinda qualesi, ni ne adoptos ol. Ma quala tento, certenatempe, forturnar de ca mondo magra e tenebroza. Ma ca es nia tempo e ni ne povas vivar odiante ni. Ol falis tante base tam pro l'eceso di lua vertui kam pro la grandeso di lua falii. Ni luktos por ta inter lua vertui qua venas de fore. Qua vertuo? La kavali di Patroklo ploras pro sua mastro, mortinta dum kombato. Omno perdita. Ma Akilo retrovenas de la kombato e vinko jacas ye la fino pro ke amikeso es ocidita: amikeso es vertuo.

Per agnoskar nia nesavo, refuzar esar fanatiki, agnoskar la limiti di homi e la mondo, per la vizaji quin ni amas, kurte, per beleso, ni riunionos kun la Greki. Unsence, la signifiko di la morgala historio ne esos ube homi kredas. Ol jacas en la lukto inter kreo e l'inquiziciono. Irgaqua precon l'artisti mustos pagar pro sua manui vakua, ni povas esperar ke li vinkos. Ankore unfoye, la filozofio di tenebro dissolvos super la maro dazlanta. Ho, dimezala penso, la Troyana milito eventas fore de la kombateyo! Ankore unfoye, la terorigiva muri dil urbo moderna falos livrante, 'olua anmo tam serena kam l'ondi netrublata', la beleso di Helena.

1948

(Tradukita da James Chandler.)

Retro a Somero

Back to the International Language Ido

James Chandler 30-Nov-02

Source URL: http://interlanguages.net/somero2.html

* * *

Somero - Prometeo en la Submondo

Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido

da Albert Camus

Me sentis ke la Dei indijis ulo tam longe kam esis nulo kontrepozebla a li.

Prometeo en la Kaukazo, Lucian

Quon signifikas Prometeo por la homo hodiala? On sendubite dicus ke ca rebelo Deo-defianta es la modelo di nuntempa homi, e ke lua protesto, klamita mili di yari ante nun en la dezerti di Sitia, kulminas hodie per unika historial konvulso. Ma, samtempe, ulo informas ni ke ca viktimo di persekuto es ankore inter ni, e ke ni es ankore surda ye la kriego di homal rebeleso quon il sole signalas.

Moderna homi ya subisas multa sufro sur la streta surfaco di la tero, indijas nutrivi e varmeso, e konsideras libereso kom nur luxajo vartenda; e li povas nur sufrar pluse, mem dum ke libereso e lua lasta testi povas nur desaparar pluse. Prometeo esis la heroo qua amis homi sate por donar a li fairo e libereso, teknologio ed arto. Hodie homi bezonas e prizas nur teknologio. Li revoltas per sua mashini, konsideranta arto e lo implikata da arto kom obstaklo e simbolo di sklaveso. To quo, kontree, karakterizas Prometeo es ke il ne povas separar mashini de arto. Il kredas ke on povas liberigar ed anmi e korpi samtempe. La homo hodiala kredas ke ni mustas unesme liberigar la korpo, mem se la mento mustas subisar provizora morto. Ma ka la mento povas mortar provizore? Or, se Prometeo retrovenus a tero, la homi hodiala agus quale la dei agis longe ante nun: li klovizus il a la roko, ye la nomo di ta homismo ipsa quan il unesme simbolizis. L'enemikala voci qui lore insultus la vinkita viktimo esus le sama qui ekoeskas ye la solio dil Eskilana tragedio: ti di Forteso e Violento.

Ka me cedas a la meskineso di la tempi, a nud arbori e la vintro di la mondo? Ma ca nostalgio pri lumo es mea justifiko: ol parolas a me pri altra mondo, pri mea vera lando. Ka ca nostalgio es ankore sencoza che ula homi? En la komenco-yari di la milito, me esis embarkonta por sequar la voyajo di Uliso. Tatempe, mem senpekunia yunulo povis formacar la luxoza projeto di transirar la maro serchante sunlumo. Ma me lore agis quale omnu altra. Me ne embarkis. Me staceskis en la lineo di homi tranmarchante vers l'apertita boko di inferno. Pokope, ni eniris. Lor l'unesma krio di ocidita inocenteso, la pordo klozis subite dop ni. Ni esis en inferno, e ni nultempe livis. Dum sis longa yari, ni esforcis afrontar lo. Ni nun videtas la varma fantomi del insuli di la beati nur trans la longa, kolda, sensuna yari qui es ankore venonta.

Quale do, en ca humida, tenebroza Europa, ni povas evitar tremar pro regreto e partoprenar ica krio quo dum grand evo Châteaubriand dicis ad Ampère departant a Grekia: 'Vu rideskovros nek folio dil olivieri nek kerneto di la vitberi quin me vidis en Atika. Me regretas mem la herbo qua kreskis ibe meatempe. Me ne havas sata forteso por kreskigar eriko-spaco.' E ni anke, sinkita malgre nia yuna sango en l'evozeso terorigiva di ca lasta yarcento, kelkafoye regretas la herbo qua sempre kreskis, l'olivo-folio quan ni ne plus regardos por ol ipsa, e la vitberi di libereso. Homi es omnaloke, ed omnaloke ni trovas lia krii, lia sufro e lia minaci. Kande tanta homi es asemblita, l'akrido povas trovar nula spaco. Historio es sterila tero ube l'eriko ne kreskos. Ma la homi hodiala selektis historio, e li nek povis nek devis forturnar de ol. Ma vice mastresar ol, li konsentas esar plu multe singladie lua sklavo. Hike li trahizas Prometeo, ca filiulo 'e brava ye penso e lejera ye kordio'. Hike li retroiras a la desestimindeso di la homi quin Prometeo esforcis salvar. 'Li vidis sen vidar, audis sen askoltar, quale figuri en sonjo.'

Yes, unvespere en Provence, odoreto di salo suficas por montrar a ni ke omno es ankore avan ni. Ni bezonas riinventar fairo, riinstalar ta arti qui kalmigas la hungro di la korpo. Atika, la vito-rekolto di libereso, la pano dil anmo, mustas vartar. Quon ni povas facar ecepte kriar a ni: 'Li nultempe plus retrovenos, o li retrovenos por altri', e facar lo necesa por certigar ke adminime altri ne indijos li? E quo pri ni, qui sentas ico doloroze, e qui tamen esforcas aceptar ol sen bitreso? Ka ni tardesas, o ka ni devancas? Ka ni sate fortesos por kreskigar itere l'eriko?

Ni povas imaginar quale Prometeo respondabus ica questiono qua aparas en nia lando. Or, il ja respondis: 'Me promisas a vi, mortonti, e plubonesko e reparo, se vi es habila, vertuoza e sate forta por atingar li per via propra manui'. Se veresas ke salvo trovesas en nia propra manui, me dicos Yes a la questioni di ca yarcento, pro la saja forteso ed informita kurajo quin me ankore sentas che kelka konocati mea. 'Ho Yusteso, Ho mea matro,' krias Prometeo, 'vu vidas quon on igas me sufrar'. E Hermes mokas la heroo: 'Astonas me ke, esante mi-Deo, vu ne previdis la tormento quan vu nun subisas'. 'Me previdis ol,' respondas la rebelo. Ti quin me mencionis es, quale il, la filii di yusteso. Li anke sufras pro la mizero di omna homi, savante tale. Li ya savas ke blinda yusteso ne existas, ke historio havas nula okuli, e ke ni mustas do refuzar lua yusteso por remplasar ol per, segun posibleso, la yusteso inventita da la mento. Hike Prometeo retrovenas itere aden nia yarcento.

Miti havas nula vivo propra. Li vartas ni vestizar li per karno. Se un homo en la mondo respondas lia voko, li donas a ni sua forteso maxim ampla. Ni mustas prezervar ica mito, e certigar ke lua dormo ne es mortonta por ke rivivigo povos divenar posibla. Me kelkafoye dubitas ka la homi hodiala es salvebla. Ma ankore posiblesas salvar lia filii, e korpale e mentale. Posiblesas ofrar a li samtempe la chanci di feliceso e ti di beleso. Se ni mustas rezignar pri vivar sen beleso, e la libereso quan ol implikas, la mito di Prometeo es un di ti qui rimemorigas ni ke irga mutilo di la homaro povas esar nur provizora, e ke ni servas nulo en homo se ni ne servas la tota homo. Se lu hungras pri pano e pri eriko, e se veresas ke pano es plu necesa, ni lernez entratenar la memoro di eriko. Ye la maxim tenebroza sino di historio la homi di Prometeo, sen cesar obediar sua severa voko, gardos la tero e la nefatigebla herbo. L'enkatenigita heroo mantenas, inter la tondro e fulmino di la Dei, sua fido a homi. Tale il es plu harda kam sua roko e plu pacienta kam sua vulturo. Plu kam lua revolto kontre la dei, ica longa obstinemeso es sencoza por ni. Ol akompanas ica admirinda rezolvo separar ed exkluzar nulo, e quo sempre unionis ed unionos la sufranta kordio di homi e la printempi di la mondo.

1946

(Tradukita da James Chandler.)

Retro a Somero

Back to the International Language Ido

James Chandler 30-Nov-02

Source URL: http://interlanguages.net/somero3.html

* * *

Kurta Guidilo pri Urbi Sen Pasinto

Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido

da Albert Camus

La dolceso di Aljer es kelke italiana. La kruela brilego di Oran plu multe similesas Hispania. Perchanta alte sur roko super la Rummel-ravini, Constantine pensigas pri Toledo. Ma en Hispania ed Italia memori, verki artala e ruinaji edukiva abundegas. E Toledo havis sua Greco e sua Barrès. L'urbi quin me diskutos hike es, kontree, urbi sen pasinto. Urbi qui ofras nek repozo nek tenereso. Kande la siesto-hori adportas sua tedo, esas nek kompato nek melankolio en lia tristeso. En la matin-lumo, o en la naturala luxo dil vesperi, lia delekti es, kontree, sen dolceso. Ica urbi donas nulo al mento ed omno al pasioni. Li fitas nek sajeso nek la rafinaji di gusto. Barrès e simili aplastesus tilpece.

Pasionoza voyajeri (dil pasioni di altri), tro-sentiva menti, estetikisti e nove-mariajati ganos nulo per vizitar Aljer. Ed ecepte a ta qua havas vokeso absoluta, esas rekomendinda a nulu retretar e lojar ibe por sempre. Kelkafoye en Paris, kande homi quin me estimas questionas me pri Aljer, me volas klamar: "Ne irez ad-ibe." Tala joko kontenas kelka vereso. Nam me vidas to quon li expektas e me savas ke li ne obtenos ol. E, samtempe, me konocas la charmi e la subtila povo di ca lando, lua insinuanta teno ye ti qui restas hike, quale ol senmovigas li, unesme per senquestionigar li, e fine per bersar li tildorme en la omnadiala vivo. Kande la lumo frapas on, tante brileganta ke ol divenas nigra-e-blanka, on preske cesas respirar. On cedas ad ol, repozas en ol, e lore on konstatas ke ca tro longa splendideso ofras nulo al anmo ed es nur ecesiva delekto. On lore dezirus retroturnar al mento. Ma la homi di ca lando, e to es lia forteso, semblas plu forta kordie kam mente. Li povas esar onua amiki (e quala amiki!), ma on povas nultempe dicar a li onua sekreti. To povus konsideresar kom timiganta hike en Paris, ube on ekvarsas sua anmo tante prodige ed ube l'aquo de sekreti fluas mole e senfine inter la fonteni, statui e gardeni.

Ica lando maxime similesas Hispania. Ma sen tradicioni, Hispania esus nur bela dezerto. Ed ecepte se li naskis ibe, esas nur un hom-raso qui povas konsiderar retretar por sempre al dezerto. Nam me naskis en ca dezerto, me omnakaze ne povas konsiderar pridiskutar ol kom vizitanto. Kad on povas kontar la charmi di kare amorata muliero? No, on amoras el integre, se me darfas expresar lo tale, kun un o du preciza motivi por tenereso, exemple favorata muzeleto, o partikulara maniero sukusar la kapo. Me tale havas longe-duranta amor-afero kun Aljeria, quo sendubite nultempe finos, e quo preventas me esar tote lucida. Talkaze on povas nur, perservere, facar abstrakta listo di to quon on amoras pri to quon on amoras. Esas ica akademial exerco quan me povas entraprezar hike pri Aljeria.

Unesme la beleso di lua yuni. L'arabi, nature, pose l'altri. La franci di Aljeria es bastarda raso, kompozita ek mixuri neprevidita. Hispani ed alzaciani, italiani, maltani, judi e greki kunvenis ibe. Quale en Usa la rezulti di ca brutal intergenito es felica. Dum promenar tra Aljer, regardez la karpi dil mulieri e yunuli, e lore pensez pri ti quin vu vidas en la Paris-métro.

L'ankore yuna voyajanto anke remarkos ke la mulieri ibe es bela. La maxim bona observeyo es la teraso dil Café des Facultés, en la Rue Michelet, en Aljer, sundie-matine en aprilo. Kohorti de yuna mulieri, sandali surpede, portante brilanta-kolora robi, promenas alonge la strado. On darfas admirar eli sen-inhibe: pro to eli es ibe. Che Oran la Cintra-drinkeyo en la Bulvardo Gallieni es anke bona observeyo. Che Constantinople on povas cirkumpromenar la orkestro-kiosko. Ma nam la maro distas ye centi de kilometri, ulo mankas che la homi quin on renkontras ibe. Generale, e pro ca loko geografiala, Constantine ofras plu poka atraktivi, malgre ke lua tediveso havas plu delikata qualeso.

Se la voyajanto arivas dumsomere, unesme lu mustas irar al plaji qui cirkondas l'urbi. Lu vidos la sama yuni, plu dazlanta nam min vestizita. La suno lore donas a li la somnolanta okuli di granda bestii. Ta-relate la plaji di Oran es maxim bona, nam naturo e mulieri amba es plu sovaja ibe.

Por pitoreskeso, Aljer ofras araba-urbo, Oran ofras negro-vilajo e hispana distrikto, Constantine ofras juda quartero. Aljer havas longa koliaro de bulvardi alonge la maro; on mustas promenar ibe dumnokte. Oran havas poka arbori, ma la maxim bela stoni en la mondo. Constantine havas suspenso-ponto ube la modo es fotografesar. Ye tre ventoza dii la ponto ocilas super la profunda ravini dil Rummel, ed on sentas danjero.

Me rekomendas al sentiva voyajanto, se lu vizitas Aljer, ke lu drinkez anisette sub la arki cirkum la portuo, lu irez dummatine a La Pêcherie e manjez freshe-kaptita fishi grilita sur ligno-karbono-furneli; lu askoltez araba muziko che mikra kafeerio en la Rue de la Lyre, la nomon dil kafeerio me obliviis; lu sidez surtere ye sis kloki vespere baze dil statuo dil Duko di Orléans en Guvernerio-Placo (ne pro la duko, ma nam homi pasas, ed esas plezanta ibe); lu dejunez che la Padovani-restorerio, sorto di danseyo sur stelti, an la litoro, ube la vivo es sempre facila; lu vizitez la araba tombeyi, unesme por trovar kalmeso e beleso ibe, pose por vere apreciar la desnobla urbi ube ni amasigas nia mortinti; lu fumez sigareto en la Rue des Bouchers, en la Kasbah, inter la spleni, hepati, *mezenteri e sangifanta pulmoni (la sigareto es necesa, nam la mezepoko forte odoras).

Cetere, on mustas povar maldicensar Aljer kande en Oran (insistar pri la komercala supereso di Oran kom portuo), mokar Oran kande en Aljer (ne hezitez aceptar l'ideo ke le Oranais 'ne savas vivar') e, lor omna okaziono, humile agnoskar la supereso di Aljer kam kontinentala Francia. Lore on povos apreciar la reala supereso dil aljeriano kam la franco, lua senlimita jenerozeso e lua natural gastigemeso.

Forsan hike me povus cesar ica ironio. Nam on parolas maxim bone pri ulo amata per parolar pri ol lejere. Pri Aljeria, me sempre timas apogar me sur ica interna harmonio, la blinda e serioza kansono di qua me konocas tante bone. Ma adminime me povas dicar ke ol es mea vera lando, e ke omnaloke en la mondo me rikonocas lua filii e mea frati per l'amikala ridado qua sizas me kande me renkontras li. Yes, to quon me amas pri l'urbi di Aljer ne deskonektas me de lia habitanti. Pro to me preferas esar ibe lor ta vesper-kloko kande la butiki e kontori ekvarsas aden la stradi, babilanta turbo qua fluas til la bulvardi apud-mara. Ibe ol taceskas dum noktesko, e dum ke la lumi de-ciela, del fari en la bayo e del strado-lumi, mixas su lente aden la sama ardoro. Tota populo lore stacas meditante an la litoro, e la turbo disiras aden mil solesi. Lore komencas la granda Afrikana nokti, rejal exileso, e l'exalteso di desespero qua vartas la sola voyajanto.

No, on certe mustas ne voyajar ad-ibe se on sentas tepida kordio ed onua anmo es febla e fatigita! Ma por ti qui kustumas vacilar inter yes e no, inter dimezo e noktomezo, inter repugneso ed amo, e fine por ti qui amas funero-fairi alonge la litoro, flamo vartas li en Aljer.

1947

(Tradukita da James Chandler.)

Retro a Somero

Back to the International Language Ido

James Chandler 23-Mar-12

Source URL: http://interlanguages.net/somero4.html

* * *

New subscriptions: Zero Hedge, BBC - Magazine, Libération. Subscribe today at

sendtoreader.com/subscriptions

!

Sun, Jul 7th, 2013, via SendToReader