Трафік для паэта

Валерый ГАПЕЕЎ

ТРАФІК ДЛЯ ПАЭТА

Аповесць

Трафік (траф) – колькасць прынятай ці перададзенай інфармацыі ў Інтэрнэце. Таксама колькасць наведвальнікаў (юзераў) таго ці іншага рэсурса (сайта).Адалт – усё, што звязана з «дарослымі» тэмамі ў Інтэрнэце: эротыка, секс, парнаграфія. Адалт-трафік – частка карыстальнікаў рэсурса, якая свядома выбірае накірунак адалта.Канвертаваць – накіроўваць частку карыстальнікаў са свайго рэсурсу на той, дзе юзер патраціць свае грошы, а гэта прынясе табе нейкі прыбытак у выглядзе працэнтаў ад патрачанага. Канверт – доля карыстальнікаў, якіх удалося канвертаваць.Крэатыў – тут: новае, нечаканае, арыгінальнае, цікавае, незвычайнае, што выклікае агульную цікавасць.ІР – спецыяльны індэкс, які прысвойваецца кожнаму камп’ютэру пры выхадзе ў Сеціва. Можа быць дынамічны, г.зн. кожны раз новы пры заходзе-выхадзе; статычны – пастаянна прысвоены пры асаблівых падключэннях да Сеціва. Па ІР звычайна можна вызначыць прыналежнасць камп’ютэра да рэгіёна, горада…Банер – рэкламны малюнак, з дапамогай якога канвертуюць юзераў.Партнёрка – рэсурс, які дапамагае канвертаваць трафік і зарабляць грошы.Сайт, сервер, хостынг, дамен, база, кіпер, скрыпт, бекап, і іншыя незразумелыя і не зусім зразумелыя слоўцы можна апусціць – горш не стане, а лішняя, непатрэбная інфармацыя толькі зойме месца ў галаве.Заўвага: падзеі адбываюцца да лета 2010 года.

600 долараў. Каб у яго кішэні былі сёння 600 долараў — кніжка была б. Так яму сказалі ў прыватным выдавецтве. Але ёсць толькі 100 — што дарылі на дні нараджэнняў, што назбіраў сам з кішэнных грошай, з продажу калекцыі гульняў...

...Усяго 76 старонак. Віктар сапсаваў мо паўтары сотні лістоў паперы (а колькі тонеру ў прынтэры!), пакуль раздрукаваў іх так, каб можна было перагнуць і выйшла нешта накшталт кніжкі.

Трымаў гэтую «кніжку» ў руках, і было прыкра ад расчаравання: «кніжка» яго — нязграбная, як просты тоўсты вучнёўскі сшытак. Хіба такі будзе нехта захоўваць? Хіба такі прыемна некаму атрымаць у падарунак? Самвыдат... Ніякага гонару ад такога самвыдату. А яшчэ ж вокладка...

Віктар шпурнуў са злосцю «кніжку» ў куток. Нясчэпленыя старонкі разляцеліся белымі птушкамі з пужлівым кароткім шалясценнем.

А можа, на халеру яму гэта? Каму ён трэба з яго вершамі? Праз гады ніхто і не ўспомніць, што ён пісаў, і што ўвогуле пісаў. А гэтыя эпіграмы на кожнага свайго аднакласніка, над якімі столькі карпеў, каб атрымаліся вострыя, дасціпныя, але не зласлівыя, можна проста пачытаць на выпускным вечары.

Але ж каб была кніжачка... Невялікая, каб у кішэню схаваць. Хоць бы 30 штук...

О, як цікава было б! Вось бы здзівіліся ўсе... І потым, гадоў праз дзясяць, на нейкай традыцыйнай сустрэчы выпускнікоў, ён бы і сам прынёс сваю «школьную» кніжку вершаў. Глядзіш, да гэтага б часу выдаў і другую...Віктар верыў у свае здольнасці. Не толькі таму, што яго вершы часта гучалі ў школе, друкаваліся ў школьнай насценнай газеце. Тоўсты часопіс у гэтым годзе змясціў невялічкую падборку. У яго ёсць талент, пра гэта яму казалі. Так, вядома, мо і ранавата яшчэ пра кніжку думаць, але ж падарунак аднакласнікам — задума такая добрая...

Гэтай задумай Віктар жыве ўжо некалькі месяцаў.

На працу ўладкавацца на лета не атрымаецца — у горадзе і так скарачэнні. Ездзіць некуды ў падсобную гаспадарку на часовыя работы — буракі палоць ці яшчэ якую трасцу — тое не выйсце. Спрабавалі ў мінулым годзе хлопцы. Што зараблялі, тое па вечарах ішло на піва.

Кніжка, кніжка... Віктар да дробязяў уяўляў яе: светла-шэрая вокладка, малюнак чорным алоўкам іх школы — такі чарнавы, смелы накід. І назва: «Чаромхавы вырай». Уверсе прысвячэнне: «Маім аднакласнікам. Маім настаўнікам. Маёй школе». Вокладку зробіць мастак — Алег. Выдатныя шаржы малюе, амаль на ўсіх у класе зрабіў. Гэтыя ягоныя шаржы разам з эпіграмамі — о, як бы шыкоўна глядзелася...

Грошы, грошы, грошы...

Нідзе бясплатна ў выдавецтве кніжку не выдаць — там такіх паэтаў, як Віктар, бы каравячых бліноў на вуліцы бабулінай вёскі ранкам — толькі зіркай пад ногі.

— Мам, дай грошы? — неяк спытаў у маці.

— Колькі? — адгукнулася спакойна яна, нават за кашалёк узялася — толькі прыйшла з крамы.

— Долараў 600, — быццам дробязі папрасіў Віктар.

— А-а-а, ну, тады трошкі пачакай, — усміхнулася маці. — У нас тысяч шэсцьдзясят засталося. На што табе? — ужо сур’ёзна перапытала.

— Хачу кніжку выдаць, — прызнаўся Віктар аб сваёй мары.

— Што, раней паэтам ганарары за кніжкі плацілі, а цяпер свае трэба траціць, каб кніжка выйшла? — маці глядзела на яго з недаверам.

— А каму я патрэбен са сваімі вершамі? — крыва ўсміхнуўся ў адказ Віктар. — Вось ты сама купіла кніжку вершаў хоць адну, хоць калі?

— Ну, тваю б купіла.

— Вось бачыш... Сёння не вершы, а серыялы на першым плане...

— Дык нашто тады табе кніга?

— Ну, вось ты купіш, а я ў класе раздам.

— Раздасі?

— Ці прадам каму. Дарыць буду. Я там на кожнага эпіграм панапісваў...

— Хто ж гэта захоча пра сябе непрыемнае чытаць, ды яшчэ грошы за гэта плаціць?

— Ды не... эпіграмы добрыя, на ўспамін, во, паслухай:

Чым камп ’ютары лепшыя, тым адносіны мёртвыя:

Форум, аська, «Вкантакце» замест словаў жывых...

А пашлём-ка мы Гуглю і Яндэкс да чорта —

Нам іх Юрый Хаванскі заменіць дваіх...

Віктар закончыў з сумам, уздыхнуў:

— У рэдакцыях кажуць — вершы добрыя. У выдавецтве спытаўся, адказваюць: забяспечыш тыраж продажам — надрукуем.

— Во як? Ты і пішы, за свае грошы выдай ды яшчэ і прадай... Не, сын, на вершах не разбагацееш. Кідай гэта.

— Я і не збіраюся, — рэзка адказаў Віктар. — Вось ты чула пра той адронны калайдар у Швейцарыі?

— Чула... — паціснула плячыма маці, — то ж навука.

— Навука, — чмыхнуў Віктар. — Ну, няхай даведаюцца, што ёсць на самай справе такая часцінка Бога. Вунь сказалі, што сусвет трымае нейкая цёмная матэрыя. І што змянілася?

— Нічога не змянілася, — згодна кіўнула маці, — Дык мо потым зменіцца...

— Калі? Калі што зменіцца? — загарачыўся Віктар. — Што можа даць чалавецтву веданне таго, як утварыўся сусвет?

— Што ты да мяне прычапіўся? — занервавалася маці. — Ад вершаў да сусвету...

— Я не чапляюся, патлумачыць хачу, — паспакайнеў Віктар, калі маці прысела, сам прысеў.

— Дык вось, гэта завецца фундаментальнай навукай. Толку практычнага ад яе сёння нуль і праз сто гадоў — нуль. Але вось што цікава: калі ў краіне няма фунда­ментальнай навукі, уся навука хутка памірае. Гэта факт.

— Ну няхай факт, — змушана ўсміхнулася маці. — А вершы?

— А вершы, паэзія для грамадства — тое, што фундаментальная навука для навукі! Без паэзіі ўсё мярцвее!

— Можа, і так...

— Ды не можа, а так! Я чытаў: калі недзе перастае развівацца паэзія, там і душы заплываюць тлушчам! Там сэрцы — аўтаматы штучныя, мазгі — працэсар.

— Ды няма ў нас такіх грошай, Віця, — вінавата адказала маці. — Ты ж ведаеш...

— Ведаю, — зморшчыўся Віктар. — Гэта я так сказаць табе хацеў, што буду летам шукаць работу.

— Не знойдзеш, — сумна ўздыхнула маці. — У бацькі на заводзе скарачэнне, прыватныя фірмы зачыняюцца... Тэлескоп свой прадай — гэтулькі грошай аддалі...

Сапраўды, у пятым класе Віктар захапіўся зорным небам. Бацькі ашчаджалі грошы месяцы тры і купілі яму невялікі сапраўдны тэлескоп. О, колькі тады вечароў мёрз Віктар на балконе, на плоскім даху дома! Два гады актыўна перапісваўся з такімі ж аматарамі. А калі камета пралятала! Уга, яе і так бачна было, а калі Віктар свой тэлескоп вынес на вуліцу — чарга стаяла некалькі гадзін. На камету і так глядзелі з незразумелым халадком у душы, а ў тэлескопе яна ўвогуле выклікала сапраўдны страх, адчуванне сваёй бездапаможнасці перад таямнічым сусветам.

— Не купяць тэлескоп, — мусіў прызнацца Віктар. — Час той мінуў, даваў я аб’яву... Фотаапарат не прадам...

У мінулым годзе змог уладкавацца кур’ерам у адну рэдакцыю, разносіў газеты падпісчыкам прама на дом. І купіў сваю мару — добры лічбавы фотаапарат. Яшчэ прасіў грошы ў бацькі — каб на заводзе па чарцяжах (бацька іх распрацоўваў сам) зрабілі неабходныя дэталі — злучыць фотаапарат з тэлескопам. Эх, якія здымкі прыгожыя атрымліваліся!

Але такімі сёння нікога не здзівіш. У сеціве вунь амерыканцы з Хабла (касмічнага тэлескопа) выклалі здымкі... Дух займае....

Што яшчэ каштоўнага ў доме? Нічога. Камп’ютар добры... Але то з бацькам папалам — той там свае інжынерныя разлікі робіць, канструктар ён.

Карацей, трэба недзе шукаць...

«Неафіцыйна» адзначыць заканчэнне 10-га вырашылі за горадам, далекавата.

Слава пра гэтае месца ішла не самая светлая — казалі, што тут бавяць час бандыты розныя. Але ж то начамі... Днём тут было спакойна і не страшна. А прыгажосць якая! Дарога ідзе лесам, густым, потым нечакана вырываецца на прастор — шыра-чэзная паляна! Рака робіць круты паварот, шырока разліваецца, бераг плыткі, пясочак... Сапраўдны пляж метраў на трыста. Крыху далей ад берага кусты, быццам стагі, дзеляць пляж на асобныя зацішныя закуточкі.

Цішыня, лес, сонца, вада...

Што яшчэ трэба?

— Для поўнай гармоніі неабходна вогнішча. І смажанае мяса, — заключыў Юрыс, кінуўшы напакаваны рукзак пад куст. — Ах, браткі, я хачу стаць дзікім!

— У цябе і так, па ўсім відаць, хвост толькі ўчора адваліўся, — незласліва падкалоў Сяргей.

Палілі вогнішча, смажылі шашлыкі, купаліся (хоць вада была халаднаватай і палезлі ў яе не ўсе. Дзяўчаты адно ў купальніках ногі намачылі). Загаралі, танчылі, дурэлі.

Воля!

Першы раз усім класам — і адны: ні класнай, ні бацькоў. Збіраліся крадком: ведалі — класная будзе крыўдаваць, а нехта з бацькоў можа і не адпусціць: усё ж далекавата ад горада і месца з «душком». Кацярына, стараста, за ўсё адказвала. Катэгарычна выступіла супраць піва.

— А прэзерватываў па колькі на чалавека? — сур’ёзна так спытаў Антон.

— Хто па колькі захоча, — адмахнулася Кацярына, а Юрыс дадаў:

— Табе, Антон, не трэба.

— Гэта чаму? —Антон адчуў падрыхтаваную падколку і рыхтаваўся адказаць.

— Як — чаму? — быццам бы здзівіўся Юрыс. — Ты ж спытаў — «на чалавека». Да гэтага тыпу ты не адносішся.

— Сам ты прымат! — агрызнуўся Антон.

...Віктар стаміўся танчыць — амаль 10 хвілін без перапынку ён і Мэры выдавалі клас «рок-н-рола». Гэта не нейкі там шэйк! Пот градам, і ногі падкошваюцца. Адзін Віктар утрымаўся да канца.

Піць хацелася нясцерпна, а мінералку ўсю павыпівалі. Убачыў трохі воддаль пад кустом Юрыса, Сяргея і Лёшку. З травы ля іх ног вытырквалася быццам бы бутэлька мінералкі.

Хлопцы палілі, паўляжалі кружком. У цэнтры на пластыкавай талерцы ляжалі гуркі, каўбаса, хлеб. І мінералка была.

— Дайце глынуць, памру, — Віктар схапіў мінералку.

— Э, не жлукці ўсю, — папярэдзіў Юрыс.

Віктар зрабіў два глыткі, паставіў бутэльку.

— От жа. Зараз здам Кацьцы, яна вас, як кацянят у рэчцы, патопіць. Прыхаваліся тут...

— Я табе здам, — агрызнуўся Юрыс. — Мы тут дзень нараджэння адзначаем.

— Чый гэта?

— Мой, — коратка адказаў Сяргей.

— Ну, з днём нараджэння, — павіншаваў Віктар, папіў мінералкі. — Але твой дзень нараджэння зімой.

— Я і сам не ведаў, — адказаў Сяргей. — У мяне два дні нараджэння. Другі — сёння. П’яны бацька забіць мяне хацеў. Добрым такім калом замахнуўся быў. Бабуля выратавала — сябе падставіла...

— Ну, ён у цябе і дурны.

— Усё, забыліся, — загадаў Сяргей.

— Эх, яшчэ год — і школе канец, — ні да каго не звяртаючыся, па-філасофску зазначыў Юрыс. — Здавалася, столькі часу наперадзе...

— То факт, — згадзіўся Сяргей і закурыў новую цыгарэту. — Я вось месяц ужо ў бабулі — быццам учора на парог ступіў.

— Не збіраешся вяртацца? — спытаўся Юрыс.

— Не. Пасля таго, што бабка распавяла... Я маці з братам да сябе забяру. Ён мне не бацька. Грошы знайду, рамонт зробім — і ішоў бы ён з той кватэрай...

— Дзе ты грошы шукаць думаеш? — тут жа пацікавіўся Віктар. — Мне таксама баксаў пад тысячу трэба. У бацькоў пытацца няма сэнсу — выпускны клас, на ўсякія зборы-касцюмы-тэсты-экзамены тысяча пойдзе.

— На што табе столькі? — здзівіўся Юрыс.

— Трэба... Дык дзе, Сяргей?

— Пакуль не ведаю. Мінулым летам бабулін сваяк памочнікам камбайнёра ўзяў на тыдзень. Няблага, хоць вымотваўся, без задніх ног валіўся спаць. Але цяпер наўрад ці пашчасціць — канкурэнцыя. На жніве добрыя грошы паднімаюць... У калгасе дзе ўладкавацца можна...

— Ну яго, калгас твой, — чмыхнуў Віктар. — Буракі палоць за літр піва.

— Як на буракі, то адразу і на піва, — згадзіўся Сяргей. — У майстэрню паспрабую. Оп-па, Кацька намі зацікавілася...

Кацярына ў гэты момант падышла да хлопцаў. Прысела побач.

— Што гэта вы, як загаворшчыкі?

— Мы тут курым, Каць, — адказаў Сяргей. — Схаваліся, каб не паказваць дурны прыклад выхаваным хлопчыкам і дзяўчынкам.

— Позна там прыклады паказваць, — адмахнулася Кацярына. — Для поўнага суладдзя засталося мне закурыць і Лёшку. Ці ты, Лёшка, ужо паліш?

— Не, — адказаў крыху разгублена Лёшка.

— Ай, Каць, не будзь занудай, — сказаў Віктар. — Не дзеці, кожны сам за сябе адказвае. Вунь Хаванскі не курыць, слоў брыдкіх не кажа — і што, варона ён тут белая? Усё, давай лепш ты нам, як дзяўчына сур’ёзная, параду дасі: дзе грошы ўзяць?

— Знайшоў у каго пытаць, — горка ўсміхнулася Кацярына. — Колькі сябе памятаю, столькі ў нашай хаце стаяла гэтае пытанне: дзе ўзяць грошы? Многа трэба? Зарабі!

— Столькі за лета не зараблю, — цяжка ўздыхнуў Віктар. — Красці не хочацца, а то бамбанулі б які кіёск з Сяргеем.

— Ага, і потым мне вам перадачы насіць?

— Вось і баімся: калі ты пачнёш перадачы насіць — памром з голаду, — убіўся ў гутарку Юрыс.

— Памыляешся, — пакрыўдзілася Кацярына. — За мной якраз і не памрэш з голаду.

— Ат, я так, — скрывіўся Юрыс, зразумеўшы, што жарт не атрымаўся.

— Дык дзе грошай узяць, Каць? — не адставаў Віктар.

— Многа трэба?

— Баксаў 600...

— Ого! Праблемы?

— Ён сам сабе праблемы стварае, — зноў уставіў Юрыс. — Не можа без іх.

— Юрыс, памаўчы, га? — перабіла Кацярына. — Дык навошта, калі не сакрэт, Віктар?

— Пакуль сакрэт... Але так і быць, вам скажу, толькі асабліва не разносьце. Вершы свае хачу кніжкай выдаць. Ну, і на выпускным усім уручыць... Там невялікія эпіграмы на кожнага, шаржы Алег намаляваў, яшчэ падмалюе. А пра той наш «урок бяспечнага сексу» ў Чарэмшані цэлая паэма...

— Ух ты, крута! — вырвалася ў Юрыса.

— Класная задумка, — згадзіўся і Сяргей. — Ну, тут грошай можна і пазычыць, а кніжкі потым не дарыць, а прадаваць.

— Не хачу прадаваць, — пакруціў галавой Віктар.

— Значыць, будзем шукаць спонсараў, — спакойна вырашыла Кацярына, быццам гэта было як грыбы ў лесе знаходзіць.

— Ага, пашукай...

— Калі не шукаў, то не кажы... У Лёшкі папытаемся, ён умее.

— Што ў мяне пытаць? — адгукнуўся нехаця Лёшка

— Як многа грошыкаў за лета накасіць?

— У інтэрнэце, — коратка адказаў Лёшка.

— І як? — ажывіўся Віктар.

— Проста... Ствараем порнасайт. У нас ёсць відэакамера добрая. Увесь клас — артысты. Пара чалавек з крэатыўным мысленнем прыдумваюць сцэны, пара аператараў, два адміны на сайт — і рубім бабло.

На момант усе разгубіліся. Юрыс першы не стрываў:

— Ты што — сур’ёзна?

— Я — не ты, жартаваць не ўмею, — пакрыўджана адазваўся Лёшка. — У адалце мільённыя абароты. Тысячы долараў паднімаюць толькі на партнёрках.

— На якім адалце?

— На парнусе. Французкае «адзюльтэр» ведаеш? Вось... Але ведай, што гэта ніяк не стасуецца з Крымінальным кодэксам.

— Купім пракурора за права першага бясплатнага прагляду, — знайшоўся Юрыс. — Каць, а Каць, пойдзеш у нашу кінастудыю?

— Пайду, — згадзілася Кацярына. — Намеснікам дырэктара. Бо калі артысткай — ваш праект праваліцца ад адной сцэны са мной.

— Дык ён і са мной праваліцца, — рагатнуў Юрыс. — Вопыту — нуль. Каць, пайшлі — якраз і першы вопыт будзе, га?

— Не спяшайся, хопіць, — перапыніў яго Віктар. — А што такое партнёрка, Лёш? Гэта ж не сама кінастудыя, як я зразумеў?

— Не, не сама, — неахвотна пачаў тлумачыць Лёшка. — Гэта любы сайт, на якім стаіць рэклама гэтага порнарэсурсу. Наведвальнік ідзе на гэты сайт, потым па рэкламе — на порнарэсурс...

— І так дзясяткі тысяч паднімаюць? — не паверыў Сяргей.

— Паднімаюць... Калі сайт раскручаны...

— За месяц?

— За месяц...

— Нічога сабе! — Віктар выказаў агульнае пачуццё. — Так проста? З нічога — такія грошы?

— Вось гумарысты... З нічога... — усміхнуўся Лёшка. — Ты ствары спачатку рэсурс каб быў цікавы для аўдыторыі, якая пойдзе потым на порнасайт. Раскруці сайт, прасунь яго на першыя месцы ў пошукавых сістэмах. Потым падтрымлівай. А гэта — грошы. Каб атрымаць, трэба напачатку не адну тысячу ўкласці. І працаваць не адзін месяц. Як мінімум — чатыры. Вось так. Плюс, не забывай, гэта крымінал. Забаронена.

— Цю... — Віктар быў расчараваны. — Што ж ты адразу не сказаў, што каб зарабіць шмат, трэба напачатку ўкласці многа? Ды яшчэ крымінал, забаронена... А ты як зарабляеш?

— Можна і не ўкладаць... Калі табе цікава, ёсць і без адалту спосабы заробку. Заўтра прыходзь, пакажу рэсурсы. Нармалёвыя, без парнаграфіі. Але там дзеля 40 баксаў трэба карпець днямі... Зрэшты, зарабіць можна. Было б жаданне.

— І Кацьцы не трэба будзе артысткай рабіцца? — расчаравана працягнуў Юрыс. — Я ўжо спадзявацца пачаў, што мы проста вось тут, на гэтым беражку пару эпізодаў для нашага рэсурсу здымем. І Каця, глядзі, якая расчараваная...

— Вось жа! — Кацярына пляснула Юрыса ў плечы, устала: — Пайшлі, а то там без вас засумавалі.

— Зараз ідзём, Кацюш, — за ўсіх адказаў Сяргей, прытушыў недапалак. — Няхай гэты бераг народзіць у тваёй галаве, Віктар, добры верш і яшчэ лепшую ідэю, каб гэты верш быў надрукаваны ў тваёй кнізе!

— І каб узняла гэта ідэя славу нашага паэта на вышыню вунь той сасны... Не, вунь той вышкі! — Юрыс кіўнуў галавой далёка ў лес.

— А што там за вышка? — спытаў Віктар, азірнуўшыся, — недзе з паўкіламетра ад іх узвышаўся над лесам верх драўлянай вышкі.

— Пажарная, — адказаў Сяргей. — Я на такой быў. Леснікі ў сухую пару залазяць, аглядаюць: ці не дыміць дзе. Азімут засякаюць. З другой вышкі таксама бяруць азімут — кропку на карце вызначаюць.

— От бы туды залезці, зірнуць на гэты беражок, — памарыў услых Віктар.

— Ага, — сплюнуў Сяргей. — Вунь бачыш, аўто чорнае каля тых кустоў? — ён кіўнуў далёка наперад па беразе ракі. — Адтуль бы дакладна пабачыў, які начальнічак прывёз на гэты беражок сваю сакратарку. І які даклад будзе дыктаваць...

— Адкуль ты ведаеш? — заўпарціўся Віктар. — Можа, муж з жонкай...

— Цялё ты, Віктар, без крыўды, — адказаў Сяргей. — Глянь колькі часу — хутка шэсць. Якраз пасля работы. І хто жонку павязе без дзяцей? І чаго мужу і жонцы перціся ў такі час, ды яшчэ ў тыя кусты, дзе і пляжа няма? Пайшлі, Кацька кліча...

Назаўтра Віктар сазваніўся з Лёшкам. Той з гадзіну паказваў яму розныя рэсурсы, дзе можна зарабіць, тлумачыў. Няхай і невялікія грошы, але з дому не выходзячы.

— Артыкулы на сайты пісаць — справа няўдзячная, — расказваў Лёшка. — Але як для цябе, то і падыдзе. Плацяць цяпер мала, бо канікулы пачаліся — усе школьнікі імкнуцца зарабіць так.

— Слухай, Лёш, — падумаўшы, спытаўся Віктар, — Я не разумею: адкуль грошы бяруць тыя, хто заказвае гэтыя артыкулы?

— Ну, сайт можа прыносіць даход.

— Як гэта? А, партнёрка...

— Партнёрка — толькі адзін з відаў даходу, — цярпліва тлумачыў Лёшка. — Ёсць інтэрнэт-магазіны, і іх многа. Можна стварыць сайт з высокім ТІЦам і ПР, гандляваць спасылкамі, размяшчаць артыкулы за грошы з тымі ж кантэкстнымі спасылкамі...

— Стой-стой, — энергічна пашкроб галаву Віктар, — Лёшка, ты думаеш я хоць слова зразумеў? Што за тыц? Што за піэр? Кантэкстныя спасылкі?

— ТІЦ — тыпавы індэкс цытавання ў пошукавай сістэме Яндэкса. Чым вышэйшы гэты індэкс, тым, значыць, больш іншых сайтаў спасылаюцца на яго. Калі ж з гэтага сайта на другі ідзе спасылка, то той, другі, паднімецца ў ранжыраванні, зойме ў серпе першыя месцы...

— А-а-а, я лох, — застагнаў Віктар. — Нічога не разумею... Божачка, першы раз такое адчуванне... Ранжыраванне, серп... Злітуйся. Прасцей можна?

— Нельга прасцей, — усміхнуўся Лёшка. — Будаўнік не зможа табе свае прафесійныя сакрэты расказаць на тваёй мове. І я замучуся тлумачыць кожнае слова.

— Добра, ты мне скажы: сайт зрабіць складана?

— Ну, сатэліт які зляпіць сінамайзерам з гатовым кантэнтам...

— Лёшка, гад, не рабі з мяне ідыёта!

— Добра... Гледзячы які сайт. Просценькі такі, некалькі старонак, некалькі артыкулаў, якія не будуць узнаўляцца, з бесталковым зместам — за паўгадзіны, маючы спецыяльную праграму — сінамайзер для генерыравання тых самых артыкулаў з аднаго: праграма аўтаматычна падстаўляе сінонімы, перастаўляе словы месцамі. Напрыклад, маем сказ: дзяўчына была прыгожая. Сінамайзер выдасць сам: дзяўчына ёсць цудоўная, захапляльная дзяўчына была, маладая жанчына ёсць ладная...

— Навошта такія сайты?

— Слухай, ты мяне дастанеш... Але я і сам такі быў... — Лёшка задумаўся на момант. — Каб нейкі адзін сайт зрабіць вельмі значным, каб на яго было шмат спасылак, робіцца шмат такіх вось пустых, не патрэбных нармальным людзям сайтаў. Завуць іх сатэлітамі — ад англійскага — спадарожнік. Ён выконвае толькі адну ролю — спасылаецца на той патрэбны сайт. Г этыя сатэліты — як куча смецця, на версе якой той патрэбны сайт. Хамяк для сябе зрабіць крыху складаней...

— Што за хамяк?

— Ат... Слухай, вельмі многа слоў тут звязана з англійскім. Хамяк — ад англійскага хоўм пэйдж — «дамашняя старонка». Такі невялікі сайт, дзе гаспадар расказвае пра сябе. Дарэчы, давай табе зробім такі — выкладзеш свае вершы..

— І колькі атрымаю?

Лёшка толькі ўсміхнуўся.

— Віць, я табе, як сябру, скажу: каб зарабіць сваім сайтам у інтэрнэце, трэба праца. І грошы. Праз месяц ты зможаш атрымліваць... Ну, адзін долар у дзень. Але ўкласці прыйдзецца не менш як сто. Ці — неверагодная ідэя. Новая! Смелая! Але і пры ёй трэба грошы: хостынг, дамен, дызайн...

— От, зноў ты са сваімі слоўцамі... Што там за ідэя?

— Ідэя, якая не рэалізавана. Вось, напрыклад, ідэя «аднакласнікаў». Самы папулярны рэсурс, як і «Укантакце». Сацыяльныя сеткі. Іх не было — яны з’явіліся і маюць грошы. Але... там вялікія кампаніі грошы ўклалі. Вельмі дарагія гэта праекты. Карацей, нешта трэба такое, чаго няма. Крэатыў.

— А чаго няма? — Віктар напружыўся, быццам Лёшка вось цяпер выдасць яму сакрэтны рэцэпт багацця.

Лёшка засмяяўся, пабачыўшы такую ўвагу.

— Дзівак ты, Віцька! Думаеш, распрацоўваў бы я тут скрыпты за капейкі, каб у мяне была ідэя? Карацей, вось так зробім. Даю табе спасылку на адзін добры рэсурс: там збіраюцца людзі, якія выкачваюць грошы з інтэрнэту. Чытай, чытай і чытай. Незразумелае слова — лезь у пошук, шукай адказы. Не рэгіструйся, нармальнае пытанне не задасі, пакуль хоць крышку мазгі не прачысціш, не пачнеш адрозні ваць апдэйт ад апгрэйда. Потым прыходзь, мо што і падкажу.

— А як сайты рабіць? — зноў спытаў Віктар.

— Ну, ты дастанеш, — пакруціў галавой Лёшка. — Вось дыск, тут ёсць прагра­ма... Тут жа і самавучыцель. Пасядзі тыдзень — прайдзі ўсе крокі... Што незразумела — патлумачу. Але пытайся нешта дзельнае, разжоўваць не збіраюся. Асіліш — пойдзеш далей. Не — едзь буракі палоць.

— Ну, вось гэта ўжо нешта, — задаволена адказаў Віктар, беручы дыск. — Усё, Лёшка, дзякуй! Я пайшоў, — Віцька паспяшаўся да дзвярэй. — Ух, зараз як засяду!..

— Давай, шчасліва, — усміхнуўся на развітанне Лёшка.Віктар сапраўды спяшаўся дамоў так, быццам дастаткова яму навучыцца рабіць усё тое, што ёсць на дыску — і грошы самі з’явяцца ў кішэні. Калі разабрацца: два ці тры папярэднія месяцы Віктар толькі думаў... Ды не, больш таго — марыў: якой будзе яго кніжка. А цяпер ён зрабіў першы крок да сапраўднай рэалізацыі мары. Нават другі крок — першы адолеў на той лясной паляне, на беразе ракі. Гэта хвалявала. Бо пачалося дзеянне, сапраўднае, цяпер ад яго асабістых намаганняў залежыць будучае.

Ёсць мэта. І паколькі яна стала рэальнай, з’явіліся і першыя сродкі. Вось ён — дыск з самавучыцелем. Вучыся, Віктар!

Ён у думках падганяў сябе.

З гэтым дыскам прасядзеў за камп’ютарам, хлешчучы каву, амаль чатырнаццаць гадзін — ад чатырох дня да шасці наступнага ранку. Талерку з вячэрай маці мусіла несці ў пакой. Добра, што бацька ў камандзіроўцы і не спаганяе дзве свае вячэрнія гадзіны...

Віктар адкрываў для сябе невядомае. Гэта было незвычайна і хвалююча: пакрысе, старонка за старонкай радкі самавучыцеля прыадчынялі яму загадкавы свет інтэрнэту. Ён прымусіў сябе не спяшацца, выконваць усе заданні, якія былі ў самавучыцелі, нават дробязныя. Галава яго поўнілася інфармацыяй, новымі тэрмінамі, слоўцамі, якія раней выклікалі толькі пацісканне плячыма, а цяпер набылі сэнс і вагу. Віктар быў уражаны нават не тым, пра што даведаўся, а тым, наколькі шмат ён зрабіў за вечар і ноч і, галоўнае, як усё гэта ўмясцілася ў яго галаве. Пад раніцу хлопец зусім ачмурэў — кожнае новае прачытанае слова здавалася пустым гукам, і ён зразумеў, што трэба адпачыць.

Клаўся спаць, заплюшчваў вочы, а ў галаве стаялі старонкі самавучыцеля, узнімаліся аднекуль з глыбіні, узляталі і апускаліся, як сняжынкі ў віхуру, блыталіся новыя словы ў яго моўным запасе: тэгі, сервер, хостынг, скрыпт, фрэйм, дамен — і даўно вядомыя, якія набывалі іншы сэнс: шапка, старонка, стылі...

Наступныя дні поўніліся радасцю адкрывальніка: ад простага да складанага вёў самавучыцель. Тая рэчка, у якую ступіў Віктар і ў якой, здавалася, лёгка будзе плаваць, пашыралася і паглыблялася, рабіла рэзкія павароты, ад яе адгаліноўваліся рукавы, у яе ўпадалі яшчэ ручаі і рачулкі.

Не, ні да аднаго ўрока так не рыхтаваўся Віктар, ні да аднаго іспыту — тут адчувалася сапраўдная, нейкая вар’яцкая асалода ад ведаў. І галоўнае: Віктар зразумеў, што гэтыя веды якраз і служаць для таго, каб вось так, седзячы дома за сталом, зарабляць грошы. Ён пабываў ужо на тым форуме, адрас якога даў яму Лёшка. І ўразіўся яшчэ больш. Найперш тым, што яго здабытыя з самавучыцеля веды, якія падаліся напачатку важнымі і грунтоўнымі, на самай справе — толькі выток, спакойная вада, а наперадзе — парогі і вадаспады... Але гэта ўжо не палохала, а толькі прываблівала.

І галоўнае: тут столькі маладых хлопцаў, якія па-дзелавому размаўлялі аб заробленых сотнях долараў, аб куплі-продажы таго, што рабілі самі, за зусім не маленькія грошы.

Патэлефанавала Мэры:

— Віць, ты мяне кінуў?

Віктар на нейкае імгненне разгубіўся:

— Ой, Мэры, выбачай... З чаго ты ўзяла?

— Як — з чаго? — пакрыўджана пачала Мэры. — Ні адной СМС-кі за тыдзень, ні аднаго званка. У аську не выходзіш, на форуме цябе няма... Сяджу, як манашка, дома. Ты скажы...

— Што сказаць?

— Я табе не дурнічка!

— А хто сказаў, што я цябе за дурнічку трымаю? — ласкава пачаў Віктар. — Мэры, давай... заўтра сустрэнемся — я табе пра ўсё раскажу, хочаш?

— А што здарылася? — крыўда ў голасе дзяўчыны знікла, загучалі ноткі цікавасці і нават занепакоенасці.

— Ды нічога такога... Заняты я вельмі, — ухіліўся ад прамога адказу Віктар. — Дык заўтра?

— Не магу заўтра. Сямейная паездка на Нарач на цэлы тыдзень. Ты дачакаўся, — капрызліва адказала Мэры. — Мог сам патэлефанаваць.

— Ну, я ж папрасіў прабачэння! — пачаў тлумачыць Віктар. — Тут... карацей, я як п’яны цэлы тыдзень. З-за камп’ютара вылажу толькі паспаць і ў прыбіральню. Нават ем за ім.

— Чаго?

— Ну, праўда, потым скажу.

— Цяпер кажы.

— Не магу я цяпер, — папрасіўся Віктар. — Давай потым...

Віктар ствараў свой першы сайт. Зарэгістраваўся на бясплатным хостынгу, прыдумаў імя свайму дамену і нават першы надпіс зрабіў. Г эта было неверагоднае пачуццё: набраць у радку адраса viktarv.ukoz.ru — і пабачыць там свае напісаныя словы! «Гэты сайт робіць Віктар Валадкоў». Эх, як гэта патлумачыш дзяўчыне! Што будзе на гэтым сайце, Віктар пакуль не ўяўляў — ён проста спрабаваў. Але вось Мэры патэлефанавала, і нейкая ідэя зайграла, завабіла сваёй неакрэсленасцю.

— Не крыўдуй, — сур’ёзна прадоўжыў Віктар. — Прыедзеш, будзе табе самая поўная справаздача і — абяцаю — сюрпрыз. Прыемны сюрпрыз, — паспяшаўся дадаць.

— Ну, глядзі, — супакоілася Мэры. — Прыеду, кіну СМС-ку. Калі будзе, як сёння...

— Не будзе, — не стаў чакаць Віктар апісання таго, што адбудзецца праз тыдзень, калі ён не адорыць увагай Мэры. — Абяцаю табе каву, сюрпрыз і іншае.

— Глядзі, — папярэдзіла Мэры гулліва. — Калі ты «Укантакце» з кім віртуальнічаеш...

— Не да віртуалкі мне, — цяжка ўздыхнуў Віктар. — Праўда...

Мэры паверыла, бо ўздыхнуў Віктар без аніякага прытворства, дзяўчына гэта адчула.

— Ну добра, тады — пакуль. Займайся. Але, каб сюрпрыз атрымаўся талковым!

— Будзе, — паабяцаў Віктар, як падміргнуў.

Пад канец размовы ў Віктара склаўся дакладны план яго сайта — ён зробіць старонку пад назвай «Мая дзяўчына». А што? Прыкольна! У яго захаваліся фотаздымкі ці не з садка. Усе гэтыя гады ён быў разам з Мэры: у садку ў адной групе, потым у адным класе. Сябруюць яны толькі апошні год. У сэнсе — разам, пара яны... Зараз вось адсканіруе здымкі, папрацуе ў фоташопе, дзе фон заменіць, а дзе і сябе побач паставіць... Мэры будзе прыемна!

Сканера Віктар не меў. Патэлефанаваў Лёшку.

— Здароў! Слухай, трэба сустрэцца, я нешта паказаць хачу.

— Што, ёсць поспехі? — спытаўся Лёшка.

— Потым раскажу.

— Прыходзь, я дома. Адпачну хоць, а то сёння нешта не атрымліваецца. Развеяцца трэба.

— А сканер у цябе ёсць?

— Ёсць. Купіў нядаўна. Што сканіць будзеш? Голых цётак?

— Пайшоў ты...

Гадзіну патраціў на тое, каб са шматлікіх альбомаў выбраць дзясяткі тры фотаздымкаў. Чаго не хопіць — дадасць са свайго фотаархіва — там Мэры трапляецца часта.

Прыехаў да Лёшкі, прысеў да камп’ютара.

— Вось, глядзі! — набраў адрас у радку браўзера, павярнуўся са ззяючымі вачыма, калі на экране ўспыхнула яго старонка: блакітны экран і белыя літары на ім: «Гэты сайт робіць Віктар Валадкоў»

— О, малайчына, — пахваліў Лёшка. — Сам да Юкоза дайшоў... Але на такім сайце 600 баксаў не заробіш. Спасылкі з яго не прадасі, партнёркі хіба, але хто сюды пойдзе, акрамя тых, хто цябе ведае і каго ты запросіш? Блог — справа цяжкая. На раскрутку яго трэба паўгода мінімум і грошы. Даменнае імя другога ўзроўню...

— Ды я ўжо ведаю, — уздыхнуў Віктар. — Пачытаў, па форуме палазіў... І зразумеў, што так проста грошы не зарабляюцца.

— Я ж табе пра тое і казаў, — паціснуў плячыма Лёшка. — Толькі грошы робяць грошы. Ці ідэя. У адваротным выпадку — праца, праца і праца. Да пасінення... Што тут зрабіць думаеш?

— Ды нічога... Так, паспрабаваў. Хачу здымкаў колькі паставіць, Мэры... Пафаташоплю, нейкая практыка будзе.

— Ну, выдатна... А зарабляць спрабуй капірайтынгам.

— Ерунда атрымліваецца, — расчаравана адмахнуўся Віктар. — Рэрайт капейкі каштуе. А канкурэнцыя якая... Тэму запасціў — праз пяць гадзін яна ўжо на другой старонцы. А злыя там усе: напішы ім прыклад. Напісаў... Наляцелі, вучыць пачалі. Напішы за водгук... Напісаў — і больш ніхто не пытае...

— Лета, я ж казаў — студэнты-гуманітарыі ды і тэхнары, хто пісаць умее, таксама хочуць зарабіць... Кашалёк сабе зрабіў?

— Ага, зрабіў... Пусты...

— Некалі зазвініць кіпер. Сканіраваць цяпер будзеш?

— Давай... У мяне мазгі распухлі за гэты тыдзень. Думаў — узарвецца галава, столькі туды ўсяго патрапіла за кароткі час.

— Не ўзарвецца, — усміхнуўся Лёшка. — Я таксама думаў, што там абмежавана... Ну, сканіруй сваю Мэры...

Вечарам Віктар вярнуўся з файламі адсканіраваных здымкаў. Прасядзелі яны з Лёшкам даволі доўга. Цяпер ужо Віктар распытваў пра заробкі ў інтэрнэце з веданнем справы і толькі зрэдку прасіў патлумачыць слова альбо ўдакладніць яго значэнне.

Чамусьці было сумна, не хацелася садзіцца за комп і працягваць работу над сай­там. Веды ёсць, але самі па сабе яны не могуць даць грошы... Трэба ідэя, як кажа Лёшка. Крэатыў.

А ідэі няма.

Віктар зайшоў на знаёмы форум: можа, там народзіцца хоць якая думка, калі пачытае, як робяць іншыя...

А што такое ідэя? Ды яшчэ ідэя ў сеціве? Зразумела, сайт — месца з нечым цікавым, карысным, забаўляльным, прываблівым, патрэбным... Віктар чытаў раздзел «Для навічкоў» і ніколькі ўжо не здзіўляўся таму, што так цяжка прыдумаць нешта новае — вунь колькі жадаючых вынайсці веласіпед!Тое, пра што раней казаў Лёшка, пацвярджалася: для добрага праекта трэба вялікія грошы. Не сотні, а тысячы долараў.

Хлопец раззлаваўся: сам на сябе, што не можа нічога прыдумаць, і на тых, хто прыдумаў раней за яго сайт прыколаў розных, цікавых фотаздымкаў, відэаролікаў. Злосць падштурхнула заняцца апрацоўкай фотаздымкаў, хоць цяпер Віктар не разумеў — навошта гэта рабіць? Хіба што паказаць самой Мэры. Выкласці сюды свае вершы, расказаць усім у класе ў верасні: чытайце! І што? Ну, прачытаюць... А хто больш сюды пойдзе? Каб хоць які рэкламны банер прыносіў капейку, трэба не менш як 300—400 наведвальнікаў...

Работа ў фоташопе пакрысе супакоіла. Мяняў фон на здымках: была маленькая Мэры ў садку разам з усімі, а стала сярод калон нейкага замка — падобных малюнкаў і здымкаў у Віктара хапала.

Некалькі фотаздымкаў вырашыў зрабіць на фоне зорнага неба, што некалі сам здымаў праз тэлескоп. Зрабіў першы — цікава атрымалася. А галоўнае — тут і яго праца ёсць, неяк сімвалічна атрымліваецца.

Адзін здымак хваляваў асабліва: у мінулым годзе ўдалося схапіць на возеры: Мэры здымае праз галаву лёгкую сукенку, застаючыся ў купальніку. Тут і фон іншы не падбярэш, а было б цікава здзівіць Мэры...

Выйшаў на балкон — падыхаць свежым паветрам, развеяцца. Можа, якая думка ў галаву прыйдзе. Стаяў, углядваючыся ў горад, на які пакрысе апускалася ноч — запальваліся ўжо агні ў вокнах, ліхтары на вуліцах, змаўкалі галасы дзятвы. У блізкім ад дома Віктара акне кухні рухалася постаць, здаецца, жаночая.

«Кухні яны не занавешваюць, — хмыкнуў у думках Віктар. — Хай бы спальні не занавешвалі».

І раптоўна ўявілася: той самы здымак Мэры, дзе яна скідае сукенку, трэба паставіць у такім вось акне, дзе гарыць святло! Пакінуць ад Мэры толькі яе сілуэт, нібыта святло падае на яе са спіны.

Пакуль добра сцямнела, зрабіў сабе каву, падрыхтаваў фотаапарат. Прымерыўся — нічога, павелічэння хапае, хоць без штатыва наўрад ці атрымаецца зняць, каб не змазаўся здымак. Штатыў узяў ад тэлескопа. Хутка зрабіў некалькі здымкаў, перакінуў на камп’ютар. Паўгадзіны працы — так выдатна атрымалася! Быццам і праўда ён зняў Мэры з вуліцы, калі яна распранаецца, стоячы перад акном... Чорт, аж усхваляваў мантаж, так і сыходзіла са здымка пачуццёвасць.

Бацькі прыйшлі — недзе былі разам у гасцях.

— Галодны зноў? — спытала маці.

— А што, пара есці? — аджартаваўся Віктар.

— Я так і ведала, — данеслася з кухні, дзе маці праводзіла рэвізію халадзільніка. — Бяры і сам разагравай, я хачу кіно паглядзець.

— Добра, добра, — Віктар пайшоў на кухню.

Бацька на кухні глядзеў навіны — тут таксама стаяў невялікі тэлевізар.

Віктар уставіў у мікрахвалевую печ макароны з катлетамі, разагрэў, прысеў есці.

— Слухай, а чаму жанчыны такія ахвочыя да серыялаў, га? — спытаўся ён у бацькі, калі навіны перабіліся рэкламай. — Як бы вы з маці жылі, калі б адзін тэлевізар быў? Пабіліся б, мабыць...

Бацька хмыкнуў але адказаў сур’ёзна:

— Некаторыя б’юцца. І канфлікты ўзнікаюць вялікія.

— Але чаму? — перастаў есці Віктар. — Бясконцыя інтрыгі, цягучка, прымітыў...

— Тут даволі проста, — тлумачыў бацька. — Па-першае, той самы прымітыў. Сур’ёзны фільм патрабуе дзейнасці мозга, думак, разважанняў, унутранай працы на духоўным узроўні. Сапраўднае мастацтва ўздзейнічае на чалавека, праз убачанае чалавек усведамляе сам сябе, свой унутраны свет, чорныя і светлыя бакі. А хто хоча пабачыць самога сябе ў нявыгадным святле?

— Не ведаю... — адказаў Віктар. — А што яшчэ?

— Далей — зноў той жа прымітыў. З першай серыі ўсё зразумела: тут бандыт, тут герой. Тут ілгун, а тут святы. Усё вядома, застаецца толькі чакаць, як там далей абставіны складуцца, што новага злодзеі прыдумаюць і як добрыя выкруцяцца. Пры гэтым усе ведаюць, што канец будзе шчаслівы. Такім чынам, рэжысёры прапаноўваюць гледачам гульню: угадаюць яны наступны ход, наступны паварот сюжэта ці не.

— Так, — згадзіўся Віктар. — Толькі і размоў у маці з сяброўкамі пасля чарговай серыі — а што далей будзе...

— Ну і трэцяе, — прадоўжыў бацька. — Гэты самы прымітыў, асабліва ў першай яго частцы, дзе мы казалі аб тым, што гледачы хоць і суперажываюць, але застаюцца ўсё адно староннімі назіральнікамі, дазваляе казаць аб эфекце замочнай шчыліны. Глядзець серыял — быццам падглядваць за жыццём чужых табе людзей праз замочную шчыліну. Галоўнае пачуццё адно — цікавасць. Што будзе далей? Эмоцыі існуюць у момант назірання. Адышоўся ад шчыліны — забыўся.

— Ну, цікава ж падглядваць за чужым жыццём...

— Так, падглядванне — самы любімы занятак тых, хто імкнецца захаваць свой уласны свет ад уздзеяння з любога напрамку. Назіранне не мяняе цябе і не можа змяніць.

— Цікава... Гэтыя законы адкрылі тады, калі пачалі мыльныя оперы штампаваць, ці спачатку адкрылі, а потым штампаваць пачалі?

— Хто ведае... Але такі прымітыў стваралі даўно.

— Вас ніхто не прымушае глядзець гэтыя фільмы!

Бацька з сынам аж здрыгануліся — на парозе кухні стаяла маці. Яна, мабыць, чула частку размовы. Твар яе пачырванеў ад крыўды.

— Прымітыў вам, а мне — жыццё! Што я тут бачу? Работа, кухня, пральная машына, спальня. А там — жыццё сапраўднае, пачуцці, там хоць нешта, пра што кожная жанчына марыць. Кіснеш цэлымі гадамі, а як хоць нейкая прасветліна з’явілася для душы, дык я для вас адразу прымітыўная стала, — маці закончыла на павышаных нотках, у якіх былі і выклік, і дакор.

Гэтак жа імкліва выйшла з кухні, як і з’явілася.

Бацька прамаўчаў. Віктар памыў талерку, выйшаў на балкон... Вось чаму такім цікавым і хвалюючым падаецца здымак Мэры, калі яе сілуэт ён уманціраваў на фоне асветленага акна... Падглядванне!

Хм-м... З аднаго боку, падглядваць — як быццам і сорамна. А з другога — так цікава... Вунь далёка адсюль асветленае акно новага, нядаўна здадзена дома. Яшчэ i нічым не занавешанае акно, нейкія цені там рухаюцца... Што яны робяць? і Віктар перавёў позірк на штатыў тэлескопа, з якога рабіў здымак асветленага

акна для мантажу, і хутка выцягнуў са шкафкі, якая стаяла тут жа, на балконе, свой

тэлескоп, хутка сабраў. З нечаканым хваляваннем (хоць колькі разоў раней рабіў!..) навёў на далёкае не занавешанае нічым акно, адрэгуляваў павелічэнне.

...Мабыць, у той кватэры іграла музыка, бо маладая жанчына ў кароткім халаціку, узяўшы доўгую палоску шпалераў з рук мужчыны, стоячы на збітым з нейкіх

дошак стале, рытмічна ківала галавой і, здаецца, прытанцоўвала. Прыклала шпа­леры, мужчына прытрымліваў палоску знізу... Энергічна расправіла, потым прыкатала ролікам. Нешта сказала ўніз, павярнулася ад сцяны, нахілілася. Мужчына працягнуў ёй рукі, яна плаўна скокнула. Мужчына нейкі час трымаў яе, абхапіўшы за талію, прыціснуўшы да сябе. Кароценькі халацік высока агаліў ногі жанчыны... Яны павольна кружыліся на адным месцы і цалаваліся...

Віктар адарваўся ад акуляра. Было крыху сорамна. Ён падглядваў за чужым шчасцем: сям’я пабудавала кватэру, цяпер яны самі, з такім задавальненнем, такія радасныя, у такім сугуччы душ клеяць выбраныя імі ж самімі шпалеры...

І не ведаюць, што за імі толькі што назіраў нехта збоку... Такі кароткі эпізод — вось гэтыя колькі хвілін — і іншы паглядзеў бы з цікавасцю...

Чо-о-орт!

«Адтуль бы дакладна пабачыў, які начальнічак прывёз на гэты беражок сваю сакратарку. І які даклад будзе дыктаваць...»

Гэтыя словы Сяргея прыгадаліся раптоўна. Замочная шчыліна... Мэры быццам бы распранаецца за акном...

Гэта ж цікава! Гэта ж ідэя!

І нават калі такая ёсць — пляваць: яна будзе цікавая для жыхароў іх рэгіёна!

Фатаграфаваць такія сюжэты... Не! — здымаць відэа!

Чорт, чорт, чорт! Якім попытам карыстаюцца падобныя сюжэты, з рэальнага жыцця, не зрэжысіраваныя!

А калі пазнаюць героі самі сябе? Ну і няхай! Хто на яго, Віктара, падумае? Паспрабуй дакажы...

Тая вышка высокая ў лесе, з якой добра будзе праглядвацца бераг ракі — о, гэта цуд! Заўтра, заўтра ж туды!

Потым... Потым трэба зайсці на форум і аб усім дакладна распытаць: як зрабіць такі сайт, каб выкладваць відэа, як і дзе зарэгістраваць дамен. А раптам атрымаецца зняць эратычную сцэнку? Уга, тут трэба падумаць, каб не вылічылі і не выйшлі на яго. Колькі пытанняў адразу...

Хутка разабраў і склаў тэлескоп — нельга, каб нават бацькі пабачылі, што ён зноў зацікавіўся ім. Раптам па горадзе пойдуць пагалоскі — бацька разумны, у адзін момант звяжа ўсё ў вузельчык.

Так, цяпер лета. Значыць, ёсць усе магчымасці для таго, каб назбіраць такіх сюжэтаў. Шмат сюжэтаў, сотню! І не спяшацца цяпер, не выкладваць на сайт, і сайт пакуль зрабіць бяскрыўдны, наганяць яму паказчыкі. Ах ты чорт, трэба столькі зрабіць... грошы трэба. Ну, сотня долараў у яго ёсць, назбіраў. Дызайн, хостынг, рэгістрацыя... Прагоны па каталогах... А яшчэ? Эх, знайсці б каго вопытнага на тым форуме, каб хоць за грошы падказаў: як канкрэтна раскручваць такі вось сайт...

Але потым гэта, па вечарах, потым... Цяпер — шукаць сюжэты. Калі ў яго будзе база сюжэтаў, якіх хопіць на пачатак, — выдатна! Ён будзе сядзець дома, ставіць іх спакойна на сайт. Няхай шукаюць, каму цікава: хто там за імі падглядвае, — калі ён носа з тэлескопам не высуне ні з кватэры, ні з балкона...

Ух ты, якая ідэя: «Жыццё рэальнае. Цікавыя і прыкольныя відэасюжэты. Жыццё праз замочную шчыліну. Ніякай рэжысуры! Жывое кіно».

Віктар яшчэ колькі часу стаяў на балконе. Нарэшце хваляванне пакрысе ўляглося. Ён паглядваў на тое самае далёкае акно, за якім пабачыў маладую сям’ю. «Чаго мне палохацца? Ха, вунь і месячык якраз у тым баку... Раптам сюжэт добры атрымаецца. Ды і паспрабаваць можна, як і што. Трэба ж паглядзець, як відэаролікі апрацоўваць...»

Віктар хутка зноў сабраў тэлескоп, прынёс з пакоя фотаапарат, прыладзіў яго да тэлескопа, навёў і адрэгуляваў.

...У пустым, без мэблі, пакоі маладыя мужчына і жанчына заканчвалі клеіць шпалеры. Цяпер жанчына стаяла перад акном, а мужчына падносіў ёй невялікія кавалкі шпалераў. Твару жанчыны не відаць — толькі яе доўгія, прыгожыя ногі, прыкрытыя кароткім халацікам з замком-маланкай пасярэдзіне. Калі жанчына цягнулася ўверх, тканіна халаціка яшчэ больш адкрывала яе ногі, аж да сцёгнаў. Гэта было настолькі хвалююча для Віктара, што ён націскаў на кнопку спуску фотаапарата, амаль не дыхаючы, і гэтак жа, стаіўшы дыханне, наноў рэгуляваў настройкі тэлескопа — нават ад лёгкага дакранання адлюстраванне выйшла з фокуса, «паплыло».

Глядзеў, стаіўшыся, на павернуты да сябе ЖК-манітор фотаапарата. Ішоў запіс. Вось жанчына, здаецца, закончыла работу, нахілілася, працягнула рукі мужчыне. Той працягнуў рукі насустрач — і зноў яна апынулася ў яго абдымках. Мужчына не спяшаўся апускаць жанчыну на падлогу, кружыў з ёю. Нарэшце яна вызвалілася з абдымкаў, нешта прамовіла яму і паказала на акно — па ўсім, жанчына выгаворвала мужчыне: хоць іх дом стаяў далёка ад іншых і акно на шостым паверсе, тым не менш жанчына непакоілася з-за адсутнасці занавесак на акне. Мабыць, адчувала безабароннасць свайго шчасця перад чужымі зайздроснымі позіркамі...

Віктар спыніў запіс. З унутраным напружаннем, якое перадалося і рукам, няўклюдна разабраў тэлескоп. Адразу ж перапампаваў запіс на камп’ютар. Зрабіў копію, загрузіў праграму апрацоўкі відэафайлаў...

Недзе з паўгадзіны ён самастойна імкнуўся разабрацца з работай праграмы. Нічога складанага не было, вось толькі хацелася б у адным месцы закрыць твар жанчыны — яна павярнулася да акна, яе можна было пазнаць. А твар трэба закрыць — лёгкае пачуццё сораму ад падглядвання за чужымі хвілінамі пяшчоты і любові ўсё ж не праходзіла. Віктар супакойваў сябе: нічога страшнага, гэта ж светлы і чысты момант з жыцця шчаслівых людзей, што тут такога, калі яго пабачаць іншыя людзі? Аднак нешта ўсё ж пратэставала, злёгку азмрочвала такі ўдалы пачатак. Віктар адмахваўся ад налёту прыкрасці і вінаватасці, глушыў яго думкамі аб удалым пачатку. Нарэшце, знайшоў кампраміс: невядома, што яшчэ будзе, знойдзе ён больш удалую праграму, створыць той сайт ці не... А пакуль вось навучыцца абрабляць відэафайлы...

Зайшоў на форум, папытаўся пра патрэбны рэдактар. Спасылак накідалі хутка — там заўсёды збіраюцца больш як тысяча наведвальнікаў.

Паставіў на скачванне праграму відэарэдактара, пайшоў гатаваць сабе каву. Маці з бацькам разам сядзелі ў зале, глядзелі тэлевізар.

«Памірыліся... Ну і добра», — падумаў Віктар. Ён не любіў, калі ў хаце сварыліся. У маці капрызлівы характар. Яе можна зразумець: была выдатніцай у школе, хацела вучыцца ва ўніверсітэце, на матэматычным факультэце. Але не паступіла. Пайшла ў вучылішча, бо думала, што пасля яго лягчэй паступіць. Але напрыканцы вучобы сустрэла бацьку, пажаніліся. Потым з’явілася дачка — сястра Віктара, цяпер яна ўжо працуе пасля заканчэння інстытута ў суседнім горадзе. Потым Віктар нарадзіўся... Усё адкладвала маці з завочнай вучобай. І вось цяпер — повар у рабочай і сталоўцы. Паправілася крыху... У сваім сённяшнім жыцці яна вінаваціць бацьку. Неяк, падчас адной сваркі, так і выгукнула: «Я табе ўсё аддала, я пусты хлеб ела,

але табе дала магчымасць закончыць інстытут! Ты сёння сярод людзей, а я — сярод катлоў!»

Прыкра такое чуць... Бацька ж хіба ў чым вінаваты? Але мабыць, ён бачыць у нечым сваю віну: ніколі не пярэчыў маці ў яе пакупках у кватэру ці ў адзенні.

Апранаецца яна добра, сочыць за сабой: розныя крэмы купляе, маскі на твар робіць, каб не выглядаць старой...

Праграма спампавалася. Віктар сеў разбірацца — нічога складанага як быццам. Загрузіў свой першы фільм, які ўмоўна назваў «Шпалеры». Некуды падзелася і прыкрасць, і пачуццё віны: колькі там часу прайшло, а для Віктара гэтыя мужчына і жанчына сталі проста кадрамі фільма. Ён праглядваў раз, другі, ужо назіраючы за ім, нібыта з боку прафесіянала: ці змогуць гэтыя кадры некага зацікавіць? Надта ж тут усё цнатліва... Хоць і па-сапраўднаму. Эх, пацалунак бы яшчэ сюды... Няхай бы ён гэты халацік расшпіліў...

Закрыў твар жанчыны ў патрэбных кадрах размытай плямкай. Прагледзеў і расчараваўся — зусім іншае ўражанне. Чорт... Не трэба гэтай плямкі. А што тут такога? Не крадуць жа яны, не сексам займаюцца... Проста клеяць шпалеры. Падумаеш, загалілася попка, дык жа трусікі на ёй...

Ат, пару кадраў абрэзаць ад пачатку, каб дынамікі больш было. О, музыку падабраць, бо пры поўнай цішыні неяк не глядзіцца...

Яшчэ гадзіны з паўтары Віктар прасядзеў, падбіраючы музычны кавалак пад сюжэт. Калі падабраў і збіраўся паставіць, маці прычыніла дзверы:

— Спаць кладзіся. Я стамілася сёння, хачу адпачыць, выключай святло.

Віктар ахвотна згадзіўся — яшчэ помнілася крыўда маці на кухні.

— Усё, кладуся, мам...

Доўга не мог заснуць. Думаў пра заўтрашні дзень: як вярнуцца з таго лесу з сумкай і тэлескопам так, каб бацькі нічога не заўважылі? Самы ж час для назіранняў менавіта 18.00—19.00 гадзін вечара... Мабыць, трэба зноў да Лёшкі тэлефанаваць — пакіне ў яго сумку. Лёшка чалавек надзейны, хоць і цялепкаваты.

А больш Віктару і разлічваць няма на каго. На Юрыса, з якім сядзяць разам за партай ужо некалькі гадоў? Не, у таго сваё жыццё. У кватэру не пусціць проста так, запатрабуе пра ўсё расказаць. Не такі ён чалавек. Столькі разам прасядзелі, а не блізкія сябры. Быццам і ёсць ім аб чым пагаварыць, быццам і думкі супадаюць у многім, але пасля школы не было, каб разам куды падаліся. У Юрыса заўсёды свае справы. Вось здымкі з тэлескопа яго цікавілі. І на камету ён прыходзіў глядзець штодзень, аж пакуль яна не знікла. Дарэчы, камета іх зблізіла да той мяжы, якая дазволіла сесці за парту ў наступным годзе...

А Лёшка — просты і зразумелы. Цікава, вось ёсць для эпіграмы ўсё неабходнае: і характар яго рахманы, і захапленне праграмаваннем, а не атрымліваецца пакуль эпіграма. Хочацца, каб была яна не проста дасціпная, а цёплая, каб характар Лёшкаў паказаць, яго надзейнасць...

Ат, напішуцца яшчэ эпіграмы. Вось будзе дзяжурыць на той вышцы — панапісвае вершаў...

...Прачнуўся позна. Паеў, што прыгатавала маці, сабраў у сумку ўсё начынне: тэлескоп, штатыў, фотаапарат, запасную карту памяці, яшчэ адзін камплект акумулятараў, колькі катлет і хлеба ў мяшэчку, бутэльку з вадой. Патэлефанаваў маці, што будзе ў сяброў, мо пойдуць на вадасховішча ля горада, каб не перажывалі, калі яго дома не застане. Зрэшты, няхай тэлефануе, як будзе хвалявацца...

От жа, з аднаго боку, мабільнік — рэч добрая, проста выдатная. Цяжка ўявіць, як раней абыходзіліся без яго. З другога боку — здраднік сапраўдны. У любы момант цябе адшукаюць. А як не адказваеш ці адключышся, так адразу і думаюць, што нечым непатрэбным займаешся...

Дабраўся спачатку да таго самага берага рэчкі, дзе класам адзначылі заканчэнне навучальнага года, потым напрамкі, праз лес, пайшоў да вышкі. Доўга ішоў наўзгад, бо з-за дрэў яе не было відаць. Імкнуўся арыентавацца выбраным накірункам, каб не мінуць. Ішоў і ішоў, ужо здалося, што вышка засталася недзе за спінай ці ў баку, але яна нечакана вытыркнулася наперадзе: зробленая з тоўстых бярвенняў трохпавярховая піраміда з абсечаным верхам, з прамежкавымі паверхамі.

Падышоў да яе асновы, агледзеў. Вышка была старая, але не трухлявая. Нідзе паблізу не бачылася ні сцежкі, ні прыкамечанай травы, значыць, сюды даўно ніхто не прыходзіў. І не дзіўна — месяц дажджлівы. Ці, можа, леснікі скарыстоўваюць іншую.

Віктар пабачыў, дзе пачынаецца лесвіца, і расчаравана вылаяўся — бліжэйшая да зямлі тоўстая перакладзіна, ад якой лесвіца шыбавала ўверх на другую перакладзіну, пачыналася метры за тры ад зямлі.

А можа, непатрэбна яму гэтая вышка? Навошта той сайт, тыя долары ды тая кніга? Пасядзіць яшчэ крыху над сваім «самвыдатам», папросіць Мэры — хай на дапамогу бацьку пакліча, той жа ў рэдакцыі працуе. А там спецыяльныя праграмы ёсць для падрыхтоўкі выданняў... Ці сам патрэбную праграму паставіць, за месяцы тры, не спяшаючыся, навучыцца, надрукуе тры дзясяткі асобнікаў!

Віктар прысеў бездапаможна ля вышкі, абапёрся спінай на адну з трох яе ног. Чорт, лесвіцы няма... Быццам знак які — не чапляйся ты за гэты сайт! Жывыя людзі, гэта ж не кошак з сабакамі ў праграме «Сам сабе рэжысёр» здымаць... Пазнае хто-небудзь сябе, яшчэ пачнуць шукаць аўтара... Усплыве аднойчы...

Віктар падняўся, пакінуўшы сумку на зямлі, стаў абыходзіць вышку па перыметры — больш для таго, каб упэўніцца, што ён не вінаваты ў сваім адступленні, што так склаліся абставіны...

У некалькіх кроках ад другога слупа трохкутніка ў густой траве пад кустом віднеліся дзве жэрдкі з папярэчынамі. Лесвіца!

Усё правільна, леснікі яе адцягнулі, каб выпадковыя тут не лазілі!

Усе сумненні раптоўна зніклі, як і не было. Прыцягнуў лесвіцу, пасоп, пакуль паставіў — жэрдкі намоклі і лесвіца была цяжкой. На яе канцы мацавалася вяроўчына. Так і ёсць, гэта спецыяльна для таго, каб узлезшы, лесвіцу за сабой падняць. Мала хто міма будзе праходзіць, яшчэ паваліць ці знясе, а ты скачы з вышыні...

І ўвогуле, выдатна, калі лесвіца будзе на другім «паверсе» — так куды спакайней, ніхто не заспее знянацку...

Вышыні Віктар не баяўся, аднак чым далей узнімаўся, тым больш, здавалася, раскачвалася ўся вышка. Хто ведае, мо яна ў аварыйным стане, таму яе і закінулі... Але вабіў далягляд, які пачынаў пакрысе адкрывацца і з кожным крокам наверх рабіўся ўсё шырэйшым і захапляльным.

І нарэшце — вось яна, апошняя невялікая пляцоўка, мо паўтара на паўтара метра. Парыпваюць бярвенні. Трэба асцярожней... Дастаў штатыў, не спяшаючыся, стаў складваць. Вырашыў у поўны рост не ўставаць — хто ведае, раптам нехта блізка пройдзе, навошта свяціцца...

А рака і той бераг — як на далоні, быццам прама перад табой. Вось група хлопцаў і дзяўчат загараюць, у карты гуляюць... Далей крышку, між кустамі, быццам у і асобнай кабінцы, дзве дзяўчыны загараюць. Топлес! Цяпер толькі пачакаць, пакуль якая паднімецца... Хоць ты каменьчыкам кінь. Але ж не даляціць каменьчык...

Радаснае ўзбуджэнне авалодала Віктарам. Хацелася засмяяцца ўголас — так проста ўсё атрымалася, так цікава зверху назіраць...

Вось аўто дарагое, кампанія колцам ля разасланага на траве абруса. О, багаты стол...Чужое баляванне абудзіла апетыт. Навёў павелічэнне так, каб бачыць амаль увесь бераг на маніторы фотаапарата, асцярожна пакратаў рукой папярэчыну за спінай — моцная, вытрымае... Абапёрся, ногі выцягнуў, дастаў з сумкі харчы.

Эх, як жа тут здорава! Ветрык лёгкі, па баках глядзіш — не нагледзішся. Мо б напісаць што?

Віктар выцягнуў нататнік, ручку, але не было ніводнай думкі! Толькі банальныя словы захаплення, якія няма ніякага сэнсу запісваць. Вось жа: распірае ад пачуццяў, а нічога не пішацца. Ну і няхай... Лепш паназіраць...

Ага, ля дзяўчат нейкі рух. Запіс! Яны ўжо збіраюцца... Адна яшчэ пайшла ў ваду. Ты глядзі, не саромеецца ніколькі, што ў адных трусіках... І тыя хлопцы недалёка... Ці адтуль нічога не відаць?

Дзяўчына праплыла колькі, выйшла з вады і скіравала да сяброўкі. Віктар падкручваў настройкі і рукі ўздрыгнулі — другая дзяўчына ў гэты час пераапраналася. І гэтая, што выйшла з вады, скінула з сябе ўсё, узяла стракаты ручнік і энергічна выціралася...

У Віктара сціснула горла — першы раз ён бачыў, як вольна сябе пачувае дзяўчына, калі за ёй ніхто не назірае. Першы раз у жыцці ён бачыў аголенае жаночае цела не на экране. Нязмушанае, спакойнае. Прыгожае. Бачыў усё да драбніц...

Дзяўчаты апрануліся.

Віктар выключыў запіс. Яго распірала. Хвалюючае відовішча аголеных целаў адышло на задні план — цяпер Віктара салодка тлуміла радасць першай удачы. Які сюжэт! Няхай і просты зусім, але ж галоўнае — натуральны! О, такі захочацца прагледзець не адзін раз...

Дзяўчаты сабраліся і пайшлі. Віктар аглядваў бераг, але нічога, вартага ўвагі, не знаходзіў. Простыя людзі, звычныя паводзіны. Ужо хацеў збірацца — не цярпелася скінуць запіс на капмр’ютар і апрацаваць, падабраць музыку. Але стрымліваўся: а раптам вось цяпер ды нешта пачнецца, як толькі ён зазбіраецца? Яшчэ ж далёка не цёмна.

Назіраў яшчэ з гадзіну. І не дарэмна! Якраз на тое ўтульнае, зацішнае месца, дзе загаралі дзяўчаты, пад’ехаў аўтамабіль. Мужчына паўнацелы, важны такі і жанчы­на — проста тоўстая! Па ўсім, муж з жонкай... Жанчына схадзіла да вады, нешта задаволена сказала мужчыне — той якраз распранаўся. На ім былі смешныя доўгія трусы. Жывот вялікі, скура белая. Жанчына таксама адышла бліжэй пад куст і пачала распранацца. Віктар уключыў запіс — а раптам нешта цікавае?

Не цікава атрымалася — амаль агідна. З сумкі жанчына дастала купальнік.

Яе скура падалася выбеленай, нейкай несапраўднай.

Усё было непрыгожа. Вельмі. І рухі жанчыны... І цела яе, азызлае, вялікае.

Мужчына падышоў, клапатліва паправіў купальнік на спіне жанчыны. Потым прыабняў таўстуху, і яны пайшлі да вады.

Брыдота, пасміхаўся Віктар. Але няхай будзе. Не ўсе ж на мадэльных прыгажунь вылупліваюць вочы.

...Няўжо такую жанчыну можна кахаць? Некалі мо і яна была зграбнейшая...

Але недзе там, за гэтай уяўнай брыдотай цеплілася і іншае, вельмі блізкае да таго, калі маладыя муж і жонка клеілі шпалеры ў кватэры. І тую сцэну са шпалерамі, і гэтых мужа і жонку збліжала між сабой светлае пачуццё ўвагі і павагі адзін да аднаго...

Нечаканая думка прымусіла замерці: а яго маці хіба мадэль? Віктар адагнаў думку, але яна вярнулася, і ён зразумеў — не схавацца ад яе. Так, былі ў мінулым годзе на рэчцы разам, то і ў маці жывот не вельмі каб... Пісягі на ім... Маці толькі ўсміхнулася, калі прыкмеціла кароткі сарамлівы позірк Віктара:

— Што? Расцягнуў мой жывот, пакуль сядзеў там, а цяпер дзівішся? — засмяялася так шчасліва, быццам галоўнай мэтай жыцця было нарадзіць, а што жывот расцягнуўся, што пісягі на скуры — то як ордэнскія планкі.

І Віктару стала вельмі ўтульна. Тады ён упершыню паглядзеў на маці як на жанчыну, а на бацьку — як на мужчыну. І ўпершыню пабачыў праяўленне іх пачуццяў — праз кароткія дотыкі, погляды, праз іх дураслівасць у вадзе...

Калі б маці распранулася цалкам — хіба яна была б прыгожай?

Не, Віктар не ўяўляў маці аголенай, не мог... Іншае ўяўленне да халоднага ліпкага поту працяла свядомасць: вось так, як Віктар назірае за гэтай невядомай яму парай сталых людзей, нехта недзе назірае за яго маці...

Не, гэта немагчыма. Чаго ён так разнерваваўся? Маці ніколі не паедзе сюды — ён чуў, як яна казала пра гэта месца — «публічны бераг». Па-другое, яна ніколі не стане пераапранацца вось так. І па-трэцяе, у каго ў горадзе яшчэ ёсць тэлескоп? Хто яшчэ мог дадумацца да такой ідэі? Няма ў сеціве падобнага сайта. А адначасова двум у адным месцы не магла прыйсці такая ідэя... Дарэмна ён распсіхаваўся. Але хопіць на сёння! Два выдатныя відэаролікі. Толькі фон музычны падабраць. Ды адзін ролік побач з другім паставіць! Назваць, напрыклад, «Кантрасты». Цікава будзе...

Удаўся дзень! Першы раз — і адразу два такія сюжэты. За месяц можна пад сотню замалёвак зрабіць. І пра балкон не забывацца...

Тэлескоп Віктар, як і планаваў, пакінуў у Лёшкі. Той і пытацца не стаў нічога. Вось дзе надзейны чалавек.

Дзіўна, але ўсе хваляванні зніклі, калі сеў за камп’ютар. Зноў тыя самыя жывыя людзі на беразе сталі звычайнымі кадрамі, з якімі трэба працаваць: нейкія выразаць, каб не зацягваць, нешта і месцамі памяняць... Працаваў гадзіны дзве, запусціў праграму перазапісу фармату — яна доўга працуе, пайшоў на кухню.

Бацька глядзеў баявік — Сцівен Сігал у галоўнай ролі. Віктар любіў гэтага акцёра і яго фільмы. Гэткі твар непранікальны, мужны. А позірк... Ды і фільмы цікавыя. Прысеў і сам на канапу, хоць фільм гэты ўжо глядзеў.

— Ідзі ў маці папытайся, мо яна гарбату будзе, — сказаў бацька.

Маці ад гарбаты не адмовілася — яна глядзела свой чарговы серыял. Віктар зрабіўў, паклікаў. Якраз пад рэкламу маці прыйшла на кухню.

— От, вам толькі б баявікі глядзець! Забіваюць, рэжуць, душаць, — скрывіла яна вусны.

— У сённяшніх серыялах крыві не меней, — спакойна заўважыў бацька.

— Ну, ты не глядзіш, то не кажы. Тут во адзін за другім... Божачка мой...

— Тут жа гульня, — усміхнуўся бацька. — Лепш такі баявік паглядзець, чым адзін выпуск «Надзвычайных здарэнняў».

— Што ты раўняеш? Там — жыццё. І ў серыялах — жыццё.

— У тым і справа, — бацька рэзка сеў (ён паўляжаў на канапе), узяў кубак з гарбатай. — Вось гэты баявік ад пачатку — кіно. Тут усё па законах жанру: гінуць толькі дрэнныя ды другасныя. Галоўныя героі — добрыя і заўсёды ў апошні момант перамагаюць. Тут — шчаслівы канец. Галоўная думка: дабро перамагае зло...

— І ў серыялах так! — запярэчыла маці.

— Трошкі не так, — адказаў бацька. — Там забіваюць, гвалцяць, труцяць — і хочуць, каб мы верылі, што так бывае сапраўды. Што сапраўды ў жыцці не бывае без бандытаў, без падману, без здрадніцтва сяброў і каханых. І дабро далёка не заўсёды перамагае...

— Мне лепш так глядзець, чым бясконцую страляніну.

— Ну, няхай і лепш... Вунь сёння паўгадзіны таму паказвалі, як аўтобус насмерць збіў жанчыну.

— Я бачыла.

— Вось... Добра гэта?

— Паказалі, ды і ўсё, — паціснула плячыма маці, але адчувалася, што яна гатова прызнаць, што бацька ўсё ж слушна кажа. — Я не глядзела надта.

— А гэты выпадак тры разы на дзень паказвалі, — разгарачыўся бацька. — І гэта страшна! Страшна, што смерць чалавека, сапраўдную смерць — паказваюць як відовішча! Застаўся адзін крок: паказваць смяротную кару па тэлевізары, як у сярэднявеччы!

— Ды не крычы, я разумею...

— Ды я не крычу, — пацішэў бацька. — Што людзі хочуць бачыць, тое ім і паказваюць...

— Няўжо, людзям цікава бачыць чыюсьці смерць? — запытаўся зацікаўлена Віктар. — Чаму даўней прыходзілі глядзець смяротную кару на плошчу?

— Смерць заўсёды была адной з самых загадкавых таямніц для чалавека. Момант пераходу ад жыцця да смерці хваляваў і будзе хваляваць... Адна справа, калі памірае чалавек хворы, і зусім іншая, калі вось ён быў жывы і здаровы, а ўпала гільяціна — пакацілася галава...

— Уй, ты пачнеш зараз, — чмыхнула маці. — Дай спакойна папіць.

— Добра, не буду, — паабяцаў бацька, але дадаў для Віктара: — Думаю, што людзі ўсялякія жудасці таму прагнуць глядзець, што самі знаходзяцца па гэты бок, у бяспецы. Гэта і супакойвае, і дае адчуванне асабістай упэўненасці: вось, там такая бяда, а я ў фатэлі...

— Дык што дрэннага ў гэтым? — паціснуў плячыма Віктар.

— Блага тое, што ад сузірання знікае суперажыванне. Ты прывыкаеш да чужой бяды. Яна робіцца фактам, але фактам экранным, відовішчным. З другога боку, гэта кшталту наркотыка: калі ў цябе нешта дрэнна ў жыцці — паглядзі «Надзвычайныя здарэнні» — адразу лягчэй стане. Атрымліваецца замкнёнае кола...

— Ат, ты ўжо нагаварыў сем бочак, — скрывілася маці. — Вунь даўно даказана, што дзеці становяцца злачынцамі, калі такіх баявікоў наглядзяцца.

Бацька сумна ўсміхнуўся ў адказ:

— А іх матулі ў гэты час глядзелі «санта-барбары»...

— Ты хочаш мне настрой сапсаваць? — са злосцю спытала маці, адставіла кубак. — Ад таго, што я адну гадзіну ўдзень пагляджу тэлевізар, мой сын вырасце бандытам? Ты гэта хочаш сказаць?

— Гэта ты ўжо завярнула, — стаў бараніцца бацька. — Я толькі...

— Усё, ведаю я тваё «толькі», як пачнеш, дык не спыніць.

Маці пайшла з кухні, за ёй пасунуўся ў свой пакой і Віктар.

Відэаролікі атрымаліся!

Адзін — крыху эратычны, але ў нечым і цнатлівы, просты. А другі, дзе ста-

рыя, — дык проста смешны! Захацелася вось цяпер, адразу выкласці іх у сеціва — няхай бы хто хоць які камент пакінуў!

Але куды выкладаць? Сайта ж няма. Дамен трэба...

Што ж, сёння хопіць практыкі — час брацца за тэорыю. Тут ужо трэба пытацца...

Віктар зайшоў на той самы форум, пра які яму распавёў Лёшка. У раздзеле «Самае рознае» запасціў тэму: «Ёсць ідэя. Як рэалізаваць?» «Поўны прафан, прызнаюся шчыра. Сякія-такія веды ёсць, агульныя. Але маецца ідэя. Хачу зрабіць сайт і зарабіць крыху. Грошы надта трэба. Хто дапаможа? Аддзячу...»

Адказы пачалі з’яўляцца адразу ж.

«Што за ідэя? Як табе дапамагаць, калі невядома нічога?»

«Хлопец, не ўздумай паліць ідэю, калі яна сапраўдная».

«Чым аддзячыш? Калі ідэя добрая, магу дапамагчы, як возьмеш у долю».

Віктар задумаўся: што расказаць і каму... Потым адказаў у тэме:

«Ідэя... Ідэя не такая і новая. Скажам, зборнік цікавых відэаролікаў. Але сайт будзе для дарослых, так што тут складанасці».

«Адалт? Так і кажы, знайшоў ідэю. Складанасці ёсць. Дамен, хостынг асаблівыя трэба. Грошы...»

«Парнухі не будзе. Хіба крыху эротыкі. Грошай трохі ёсць. Дзе і як рэгістраваць дамен? Хостынг?»

Перагрузіў браузер і пабачыў, што ў асобцы чакаюць два паведамленні. У адным: «Гатовы дапамагчы. Ёсць ужо дамен зарэгістраваны, хостынг ёсць. Дамен праіндэксаваны. Дорага не вазьму».

А вось другое абрадавала вельмі: «Зямляк, я з твайго горада. Слухай уважліва: калі на самай справе збіраешся рабіць нешта падобнае, не свяціся. Наш Крымінальны кодэкс ніхто не адмяняў. Ты думаеш, тут толькі юзеры сядзяць, а нікога з органаў не бывае? Другое: ні з кім у долю не думай уступаць. Толькі сам, лепш пазыч (магу і я), але ў долю не бяры. Будуць пытанні — задавай! Алік».

Віктар перачытаў яшчэ і яшчэ раз. Радасць ад таго, што знайшоўся зямляк на такім форуме, які гатовы дапамагчы, паступова дапоўнілася асэнсаваннем неабходнасці мер перасцярогі, пра якія казаў Алік. Віктар глянуў профіль свайго земляка: зарэгістраваны два гады таму, высокая рэпутацыя, мноства пастоў. Віктар задумаўся. Найменш яму хацелася некаму адкрываць сваю ідэю. Аднак... Як самому разабрацца? Які і галоўнае — дзе — рэгістраваць дамен? Дзе браць надзейны хостынг? Не на Юкозе ж...

Адказаў Аліку праз асобку: «Калі дапаможаш — буду вельмі ўдзячны. Пра рэгістрацыю дамена нічога не ведаю... »

Алік: «Магу зарэгістраваць, ёсць пэўныя кантакты. Дорага не будзе. На год хопіць? Веб-мані ёсць?»

Віктар: «Не, кашалёк пусты. Але магу пакласці, картку куплю...»

Алік: «Які сэнс, калі мы ў адным горадзе? У мяне ёсць ВМЗ, магу зарэгістраваць дамен, хостынг аплачу, аддасі па курсе».

Віктар: «У мяне сотня долараў ёсць, на такую суму можна разлічваць».

Алік: «Ну, сотня — гэта не грошы. А дызайн — абы наляпаць? Калі хочаш зрабіць рэч, рабі адразу нармальна. Самы просценькі дыз і вёрстка — баксаў 50. КэМээСку выбраў?»

Віктар: «Не ведаю... Мне б простую якую. А можа, ролікі на Ютуб запіхваць?»

Алік: «Рассмяшыў! Які сэнс у тваім сайце, калі ролікі на Ютубе будуць? Іх сабе хто захоча скапіруе і паставіць... Трэба DLE ставіць, і не ламаную».

Віктар: «Гэта якую?»

Алік: «У, ты школьнік зусім... » Віктар: «Школьнік. Грошы трэба».

Алік: «Хоць прызнаўся... Я ўнівер нядаўна закончыў, такім вось, як і ты, пачынаў. Карацей, давай сустрэнемся, пакуль я ў горадзе, — абгаворым. Згодзен?»Віктар павагаўся адно імгненне — цяпер ён відавочна адчуваў, што без старонняй дапамогі яму не справіцца, а вось пытацца больш няма ў каго — хіба што ў Лёшкі.

Лёшку нельга ведаць, што там будзе за сайт у Віктара. Нікому нельга ведаць. А гэты Алік — ён чужы, хутка з’едзе (як піша). Ну, няхай ён і небескарысліва дапаможа, няхай возьме колькі грошай. Мо ён сам і ёсць той дызайнер, то хай заробіць...

Віктар: «О’кей, давай заўтра сустрэнемся».

Алік: «Заўтра дык заўтра. Прыходзь у інтэрнэт-кафе, што на вакзале, я там буду да поўдня, комп № 10».

Віктар нейкі час сядзеў крыху разгублены. Справа яго ўвачавідкі зрушылася з месца. Тая гара жаданняў, мар і магчымасцей, быццам куча самага разнастайнага металалому, цяпер яскрава набыла форму спраўнага механізма — маштабаў якога Віктар яшчэ не мог уявіць цалкам. Ён быў ініцыятарам абуджэння гэтай гары, удыхнуў у яе жыццё — і цяпер было па-сапраўднаму страшна: а ці справіцца ён?

Гэтыя яго падглядванні з тэлескопам — дзіцячая забаўка. Дастаткова ўсяго двух шчаўчкоў мышкай, каб і следу іх не засталося на кампю’тары. І не ведае ніхто, і Віктару хутка падасца, што вышка тая яму прыснілася... А вось цяпер гэтыя відэаролікі могуць пачаць самастойнае жыццё... Ат, фігня якая! Чаго ён разнерваваўся? Урэшце, якая розніца, дзе будуць тыя ролікі? Ён жа ўсё адно ў любы момант можа іх усе, адным махам, выдаліць, сайт свой закрыць і сцерці, як яго і не было! Наступае важны момант: цяпер трэба аддаваць грошы. Вось дзе сабака закапаны. Але што тут думаць — гэтых яго 100 долараў ці ёсць, ці няма. Калі і не атрымаецца нічога, калі прападуць — невялікая бяда, не такія і грошы. З другога боку — грошы робяць грошы. Хочаш мець — спачатку патраць. Хопіць ерундой займацца...

Назаўтра Віктар сустрэўся з Алікам. То быў хлопец гадоў 25-ці, з рудаватай рэдкай бародкай. Высокі — вышэй за Віктара мо на галаву, хударлявы. У акулярах.

— Аляксандр, — працягнуў руку Віктару і, калі той назваў сваё імя, падкаціў свабодны стул да стала, за якім сядзеў з уключаным камп’ютарам.

— Так, Віктар, давай па-сур’ёзнаму, — загаварыў Аляксандр. — Мне тваіх грошай не шкада, але хачу перасцерагчы, як мяне некалі вопытныя людзі перасцерагалі. Адалт у нашай краіне — забаронены. Сайты знаёмстваў — забаронены. Ты разумееш, чым усё можа скончыцца? — Аляксандр гаварыў ціха, сур’ёзна, але без ценю павучання. — Таму ты пяць разоў падумай...

— Ну, тут не адалт, — усміхнуўся Віктар. — Трэба рэсурс з добрым наведваннем і зарабіць на партнёрках.

— На адалце ж усё роўна, так?

— Так, трэба адалт-трафік.

— Няма розніцы — порна-банеры на сайце...

— Ды я разумею. Таму вось і пытаюся — як і што...

— Разумееш, тады бярыся... Дарэчы, сотні паўтары баксаў укласці трэба адразу.

Ты думаеш, адаб’еш сваім сайтам грошы?

— Думаю, адаб’ю, — упэўнена ўсміхнуўся Віктар. — У рэгіёне такога няма, а цікавасць будзе.

— Вось як? — крыху здзівіўся Аляксандр. — Тэму не прашу паліць, але ж у нашым горадзе толькі штук пяць форумаў розных...

— То не форум...

— Добра. Твая справа. Калі мы тут, то давай адразу дамен зарэгіструем. Імя прыдумаў? — Аляксандр хутка набраў адрас патрэбнага рэсурсу ў браузеры, адкрылася старонка з англамоўным тэкстам.

— Якое імя? — ніякавата перапытаў Віктар.

— Каб на цябе... Адрас, па якім на твой сайт заходзіць будуць, — крыху раздражнёна адказаў Аляксандр.

— А, гэта... Прыдумаў: рэал кропка ру.

Аляксандр здзіўлена з-пад ілба паглядзеў на Віктара.

— Віктар, ты дзіця... Такія імёны даўно заняты. Другое: у зоне «ру» ніякага адалту. Порна толькі ў зоне «орг» магчыма — гэта зона для ўсялякага смецця. Але імя — real.org — будзе занята. Думай давай што мудрэйшае...

— Не ведаю тады... — Віктар павагаўся і дастаў з сумкі фотаапарат, знайшоў той відэазапіс з дзяўчатамі на беразе: — Вось, глядзі: прыкладна такія ролікі будуць.

Аляксандр з цікавасцю ўтаропіўся ў дысплей фотаапарата. Прыцмокнуў языком, вочы яго свяціліся цікавасцю і захапленнем.

— От жа маеш... Малаток! Як ты зняў? — ён вярнуў фотаапарат. — Але — не мая справа. Значыць, твае ролікі — падглядванні?

— Так, з вялікай адлегласці...

Тут Віктар нечакана спалохаўся: чаго ён так раскрываецца перад гэтам Алікам? І вырашыў хоць крыху схітрыць: — Як і што здымаюць — не ведаю. Мая спра­ва — сайт і апрацоўка ролікаў.

— Ды я зразумеў, — працягнуў з загадкавай усмешкай Аляксандр. — Умееш з відэа працаваць. Пахне далёка не прыемным, а з другога боку — чаму гэтаму не быць? Падобнага многа... Цяжка будзе раскруціць, надта ж канкурэнцыя высокая. А вось як па рэгіёне разляціцца пагалоска, то трафік будзе. Давай у дамене наш горад наперадзе паставім і далей — рэал кропка орг.

— Давай, — узрадавана адказаў Віктар: яму было радасна не толькі ад ідэі імя дамена, але і ад таго, як Аляксандр ацаніў яго ролік і саму ідэю сайта.

— Ну, глядзі, каб потым не казаў, што я цябе кінуў, — усміхнуўся Аляксандр. — Тут заказваем адразу і дамен, і хостынг на 50 гігоў. Пакуль хостынг на паўгода... Пароль запішы цяпер і логін таксама. Зараз скрынку паштовую аформім... Тыя ж логін і пароль... Дома зойдзеш і зменіш пароль на свой... Усё. Суму бачыш? 44 ВМЗ. Я выставіў сабе рахунак, вярнуся дахаты — аплачу. Англійскую ведаеш крыху — то з панеллю кіравання даменам разбярэшся. Панель хостынга таксама не складаная. Пытанні?

— Ды процьма ў мяне пытанняў, — заспяшаўся Віктар, бо яму падалося, што Аляксандр, з якім ён адчуваў упэўненасць у справе, зараз возьме ды пойдзе, знікне назусім. — Ну, ты ж казаў, што дызайн, вёрстка... І потым сама КэМээСка... Як настроіць яе? А потым раскрутка...

— Так, хлопча... Я шчыра скажу: у грунтоўным дапамагчы — я дапамог. А далей, выбачай, — то ўжо грошы. Можаш заказаць дызайн на форуме, там і вёрстка...

— А ты ж казаў, што ёсць у цябе знаёмы дызайнер?

— Я і сам дызайню. І вёрстку раблю. Калі хочаш, давай так: выбіраю табе КэМээСку, раблю дыз, вёрстку, настройваю... Здаю табе цалкам гатовае — застанецца толькі садзіцца і заліваць ролікі. Дарэчы, каб добра індэксаваліся старонкі, ды можна было без цяжкасці аптымізаваць — трэба невялікі кантэнт пад кожны ролік, а ролікі разбіваць на раздзелы, тыя дзяліць на больш дробныя... Трэба кантэнт пад раздзелы.

Віктар прысвіснуў.

— Ого, я і не падазраваў напачатку, наколькі ўсё гэта...

— Што? Цяжка?

— Ды не... Неяк... сур’ёзна.

— А ты думаў! — Аляксандр паблажліва ўсміхнуўся. — Інтэрнэт — такое ж месца працы, як і ўсюды. І справу ў сеціве рабіць — той жа падыход трэба: грунтоўны, удумлівы... Як я зразумеў, структуры сайта ў цябе пакуль няма?

— Якой структуры? А... раздзелаў?

— Ды не толькі раздзелаў! Будуць каменціцца ролікі? Будзе нейкая геста? Чат? Магчымасць скачваць ролікі? Магчымасць юзеру заліць свой ролік?

— Так... Мне трэба падумаць над усім, — крыху разгубіўся Віктар.

— Давай, думай. Я распрацую пакуль канцэпцыю дызайну, пастаўлю КМС на сайт, няхай індэксуецца. Так, пра грошы... За ўсё пра ўсё — сотня баксаў. Каціць?

— Пакаціць, — адказаў Віктар, адначасова рашаючы задачу: дзе знайсці яшчэ 50 долараў? — У мяне з сабой сотня. Гэта на хостынг і палова табе за работу цяпер. Пакуль закончым — будуць астатнія. Так нармальна?

— Нармальна, — махнуў галавой Аляксандр, усміхнуўся з разуменнем: — Што, цяжка вось так выкласці ўсе свае грошы першаму сустрэчнаму? — хлопец відавочна бачыў ваганні Віктара. — Я табе скажу, што ў сеціве ўсё трымаецца на партнёрстве і даверы. Ніякіх кантрактаў-дамоў. Так, здараюцца і кідкі. У фрылансе ўсё магчыма. Але інакш нельга зрабіць усё хутка і максімальна танна.

— Ды я ведаю, здагадваўся... — адказаў Віктар. — Я ж быў на форуме аптымізатараў. Нават спрабаваў капірайтарам падзарабіць.

— Значыць ты ў тэме.

— У тэме. Вось, — Віктар выцягнуў з кішэні соценную паперку. — Трымай.

— Ты не перажывай, — усміхнуўся Аляксандр. — Мой жа нік на форуме ведаеш? А на тым форуме — мая работа. Хто захоча сабе непрыемнасцей, калі збіраецца зарабляць грошы? Дастаткова аднаго паста з абвінавачваннем, як твая рэпутацыя паляціць к чорту. Я тры гады там працую, у мяне кліенты ёсць пастаянныя. А дагаворы здараюцца на 300 і больш долараў. І што — мне кінуць цябе на 50 баксаў і згубіць сваё месца?

— Ды я веру, — ужо спакойна адказаў Віктар. Аляксандр яго пераканаў у правільнасці свайго падыходу да справы. — Значыць, я займуся структурай сайта... Як цябе знайсці?

— Можаш праз форум. З сямі вечара я там да гадзін трох ночы. Штодня.

— Ну, тады я пайшоў, — узняўся Віктар.

— Давай, — Аляксандр працягнуў яму руку, паціснуў. — Ды не спяшайся, бо пераробліваць куды складаней, чым адразу зрабіць усё.

— Зразумела, — кіўнуў Віктар.

Віктар вяртаўся да сябе, і галава цалкам была занята сайтам. Трэба наперад паду маць над сістэматыкай, каб юзеру было зручна карыстацца, хутка знаходзіць патрэбнае... Вось ёсць у яго тры ролікі — іх ужо можна разнесці па трох раздзелах. Скажам «Дзяўчаты на пляжы», «Жыццё ў вокнах» і... як жа пра тых старых прыдумаць? Няхай напачатку «Прыколы»? Не, які тут прыкол? «Розныя людзі»? Ат, не трэба зацыклівацца, вось займее ён ролікаў 10... Стоп, трэба сказаць Аліку, каб была магчымасць дадаваць розныя катэгорыі, мяняць, пры неабходнасці назвы... А цяпер... Цяпер пара браць тэлескоп — і наперад, да вышкі. Там і над структурай сайта падумае як след. Заадно кантэнт пад тыя тры ролікі напіша. Колькі ж работы! Трэба адразу над ролікамі да канца працаваць, не зацягваць, а то потым давядзецца сядзець...

Сённяшняя дарога Віктара да вышкі была падобна на шлях чалавека да свайго месца работы — Віктар ішоў упэўнены, спакойны, без ценю хвалявання. Адно, што перад самай вышкай разгарэўся сапраўдны азарт, быццам у якога грыбніка перад узлескам ці ў рыбака перад невядомай затокай: што сёння? Пашанцуе ці не?

За некалькі гадзін на хісткай вышыні Віктару пашанцавала тройчы. Куды цікавейшы за ўчарашні ролік пра дзяўчат. Сёння ў іншым месцы загарала ажно трое, усе — топлес. Разгульвалі па беражку без аніякіх азіранняў па баках. І ўсе — як на падбор: адна хударлявая, грудзі маленькія, невялікага росту, другая — мажная, клубы і грудзі ёмкія, усё такое дзябёлае, здаровае. А трэцяя — што мадэль: нібы з часопіснага фотаздымка. І быццам прадчувала, ведала, што за ёй сочаць. Віктара аж бянтэжылі яе паводзіны: гэтак яна карцінна выгіналася, аголеная, так пацягвалася, рукі да неба выпроствала, ды яшчэ паварочвалася тварам пастаянна да вышкі...

За гэтымі трыма ўдалымі ролікамі было больш за тры гадзіны здымак. Колькі кадраў, якія і пачыналіся цікава, а заканчваліся літаральна нічым. Адзін кадр Віктар ледзь не прапусціў. Напачатку сачыў за кампаніяй хлопцаў гадоў па 18—20, іх было сямёра. І сярод іх — адна дзяўчына прыкладна такога ж узросту. Твар яе Віктару не спадабаўся — яна амаль увесь час крывілася ва ўсмешцы, відавочна, была нападпітку. Калі пачаў назіраць за гэтай кампаніяй, баяўся, што вось распачнецца агіднае: хлопцы падап’юць і потым усе сямёра накінуцца на адну. Але, што дзіўна, дзяўчыны нават ніхто не кранаўся, наадварот, дагаджалі, запальнічку падносілі прыпаліць тонкую цыгарэту, піва прапаноўвалі. І яна сядзела сабе, папівала піва з бутэлькі, паліла адну за адной цыгарэткі.

А вось у хлопцаў узнік нейкі канфлікт: адзін даў другому па шыі. У гэты момант Віктар і пачаў запіс. Але канфлікт як быццам патух... Віктар хацеў выключыць запіс, як на палянку нібы віхор наляцеў: падскочылі ці не ўсе адразу. І пачалося сапраўднае «мачылава»: рукамі, босымі нагамі, усё па-сапраўднаму. О, такі ролік хоць бяры і агучвай, як індыйскае кіно з дапамогай кавалка мяса: плясь ды плясь. Хто супраць каго — не разабраць. Адзін супраць усіх, ці ўсе супраць аднаго. Праз пару хвілін трое апынуліся на зямлі з тварамі, залітымі крывёю. На карачках папаўзлі да берага, да вады. Нарэшце, толькі двое засталіся на нагах, спыніліся... абняліся і таксама пайшлі да вады. Там была ці не ідылічная карціна: усе мыліся побач, і ніхто ні на каго не зіркаў варожа. Мала таго — абмыўшы твары, хлопцы паселі на разасланае на траве стракатае пакрывала з горкай сушанай рыбы ў цэнтры і бутэлькамі піва па краях. І смактанне піва працягвалася! Мірна і спакойна, з гаманой і смехам... Але што найбольш уразіла, дык гэта паводзіны дзяўчыны: за ўвесь час кароткай бойкі яна нават з месца не кранулася, не паварушылася, быццам нічога абсалютна не адбывалася, — пасмоктвала піва ды паліла... Бы тая каралева на турніры ў яе гонар.

Віктар хоць і радаваўся ўдачы, аднак радаваўся чыста прафесійна, ці што. Цяпер, не толькі здымаючы, а спрабуючы адразу класіфікаваць знятае ды яшчэ рабіць накід нейкага тэкставага анонса, ён па-сапраўднаму разумеў усю складанасць работы. Вось прыдумай назву для роліка, каб зацікавіць юзера? Напішы кароткі анонс, але такі, каб прабег хто вачыма і абавязкова шчоўкнуў, паглядзеў... Назва як быццам падабралася — «На выбарах караля для каралевы». А што? Тут адна красуня сядзе­ла, хлопцаў сямёра, вырашылі яны выбраць аднаго, самага моцнага, адважнага, спрытнага. Тут што галоўнае? Не быць надта сур’ёзным, сцёбу паболей, гумару, крэатыву...

Хоць, па праўдзе, як гумарыць і сцябацца, праглядваючы трэці адзняты за сёння ролік, Віктар не ведаў.

...Без асаблівай надзеі ён навёў тэлескоп на чарговае аўто, што прытармазіла між двух стагоў-кустоў. Ужо колькі такіх «сустракаў» — нічога цікавага. А тут выйшаў мажны дзядзька ў гальштуку, а з ім — ну зусім яшчэ дзяўчо. Спадніца кароткая, блузка расшпілена нізка. Праз хвіліну была накрыта «паляна»: прысмакі і каньяк — Віктар гэта добра разгледзеў.

«Начальнік нейкі», — вырашыў для сябе хлопец. Бо які смяротны можа піць, ведаючы, што яму праз гадзіну-дзве садзіцца за руль аўто?

«Паляна» гэтай пары мясцілася амаль пад кустом, які быў бліжэй да Віктара, і таму ўсіх падрабязнасцей ён не бачыў — іх хавала рэдкая лістота.

Мужчына пасля першай жа выпітай чаркі палез да дзяўчыны. Умомант з яе твару знікла ўсмешка. Яна пачала супраціўляцца, памкнулася адсунуцца далей. «Дурніца, што ж ты на такі беражок з гэтым кабаном едзеш, а цяпер супраціўляешся... Кабан не даруе, ён жа прывык... »

І той быццам пачуў думку Віктара — заляпіў аплявуху дзяўчыне так, што яна паляцела потарч. За лістотай не было відаць выразу яе твару. А гэты кабан нешта крычаў, уладна паказваючы рукой...

Гідлівасць душыла. І яшчэ — ніколі раней не зведаная прага помсты. «Сволач, пачакай, ты яшчэ пашкадуеш, ты яшчэ паскачаш!» — Віктар круціў калёсікі настройкі, наводзячы плаўна тэлескоп з аўто на нумар... О, якім салодкім было гэта пачуццё — адчуванне магчымасці пакараць гэтага бажка зямнога, паказаць яму, што ёсць і над ім нейкая сіла, яму непадуладная. І галоўнае — тайная сіла. От будзе ж гэтай сволачы цудоўны вечарочак, калі яму нехта дасць спасылку на гэты ролік!

Так, неабходна зрабіць магчымасць для юзераў, каб яны пакідалі каменты — нехта абавязкова пазнае і начальніка, і аўто. От будзе сапраўднае кіно! «Пазнай гэту скаціну!» — такой будзе назва раздзела!

Трэці ролік стаў для самога Віктара адкрыццём. Змяніў яго ролю простага назіральніка і паляўнічага за пікантнымі ды цікавымі кадрамі. Віктар адчуў сябе таямнічай сілай, сілай справядлівасці, абаронцам пакрыўджаных. Не, ён не дзіўнаваты Дон Кіхот, а невядомы нікому, загадкавы Зора... Быў такі наіўны фільм пра мсціўца ў чорнай масцы, абаронцу слабых і пакрыўджаных, які пакідаў пасля сябе загадкавы знак «Z». Вось, між іншым, неблагі знак і для самога сайта: «Фільмы аператара Z». Няблага...

Віктар вяртаўся дадому з тэлескопам, упэўнены ў тым, што задуманы сайт — проста неабходны. Што ён робіць правільна, вырашыўшы такім чынам зарабіць сабе грошай. Што ён мае поўнае права атрымаць нейкае матэрыяльнае ўзнагароджанне за яго барацьбу з гэтай распустай, брыдотай...

Брыдоту, самую сапраўдную, ад якой хацелася збегчы, якую не хацелася бачыць, праз два дні Віктар здымаў, проста навёўшы тэлескоп, і толькі ў першыя хвіліны назіраў, больш для факусіроўкі ды рэгуліроўкі павелічэння. То быў поўны трэш...

Рака сіняй стужкай вілася між зялёных кустоў, міма паплавоў у жоўтых кветках лотаці, шумеў жыццесцвярджальна лес вакол, светлай радасцю свяціўся высокі блакіт неба і сонца грэла зямлю... Зямлю, на якой рабілася ў гэты час чужое для жыцця вычварнае — двое п’янаватых маладых мужчын і зусім п’яная жанчына, куды старэйшая за іх, з бляклым, пакамечаным тварам ладзілі сваё гульбішча. Абодва мужчыны былі каротка падстрыжаны, у аднаго грудзі і плечы — ў сініх наколках. «Зэкі мабыць, толькі вызваліліся», — падумаў Віктар пра іх.

Жанчына ж выглядала бязвольнай, як лялька з ануч, абцягнутая скурай. Бледны твар, выцвілыя вочы без аніякага агеньчыка пачуцця...

Дома, апрацоўваючы ролік, які атрымаўся самым доўгім, Віктар не мог пазбавіцца ад пачуцця гідлівасці і ненатуральнасці таго, што адбывалася ў фільме. Дапамагала толькі адчуванне магчымасці неяк паўплываць, няхай і пазней крыху, на гэтую брыдоту, выкрыць яе, паказаць усім ганебнасць і агіду, якая можа існаваць, хаваючыся, маскіруючыся пад маскай прыстойнасці і паўсядзённай гульні ў нармальнасць.

Сайт цалкам захапіў Віктара — увесь вольны час ён аддаваў яму. А паколькі ніякіх іншых абавязкаў у гэтую пару ён не меў, то, лічы, усе 24 гадзіны ў суткі Віктар жыў ідэяй, яна не адпускала яго і ноччу: яму снілася яго назіральная вышка, стужка ракі, вокны дамоў, у якіх сварыліся, кахаліся, распраналіся, апраналіся, вячэралі, пілі, балявалі — адным словам, жылі людзі.

Віктар згубіў лік дням, адно памятаў пра пятніцу, суботу і нядзелю — у гэтыя дні шмат народу збіралася на беразе ракі, шмат чаго цікавага можна было пабачыць у вокнах дамоў. Колькасць адзнятых ролікаў расла, да позняй ночы Віктар сядзеў над іх апрацоўкай, складаннем тэкстовак.

Наступны тыдзень прынёс для Віктара яшчэ адну знаходку. Недалёка ад іх дома на пустцы ўзводзілі шматпавярховы дом. Ужо выраслі восем паверхаў. Пазіраючы на яго, Віктар раптам падумаў пра тое, што з гэтага дома адкрываецца ўвесь іх «спальны» раён. У той жа надвячорак ён схадзіў на разведку — будка ахоўніка будоўлі знаходзілася далёка, ля закладзенага падмурка чарговай шматпавярхоўкі. Без асаблівай цяжкасці Віктар па лесвіцы без парэнчаў узняўся на апошні паверх. І застыў, уражаны малюнкам, які адкрыўся перад ім. Промні заходзячага сонца адбіваліся ў вокнах жылых дамоў, і складвалася ўражанне, што тыя свяціліся жывым і трапяткім святлом.

«Цудоўна, проста цудоўна», — Віктар быў у захапленні ад перспектывы. Столькі акон! І за кожным штовечар ідзе сваё жыццё, за кожным нешта адбываецца: вясёлае ці драматычнае...

Калі згусцілася цемра, хлопец ужо дзяжурыў на сваім «назіральным пункце». Устанавіў тэлескоп так, каб нельга было заўважыць знізу, — глыбей у памяшканні. На шырокую лоджыю вырашыў не выходзіць. Пару доўгіх гадзін далі мала плёну: толькі два больш-менш цікавыя ролікі, але ўжо на надакучлівую тэму пераапранання. Але Віктар, займеўшы ўжо вопыт на вышцы ў лесе, не адчайваўся: і адзін добры ролік за дзень — удача.

І гэтая ўдача яму ўсміхнулася назаўтра менавіта тут, на гэтым недабудаваным паверсе. Хоць пашанцавала ў гэты дзень і на вышцы ў лесе — зняў сцэну кахання. Не пошлага сексу, а менавіта цнатлівага і кранальнага пяшчотнага кахання. Сумняваўся напачатку, ці выкладаць гэты ролік у сеціва, вырашыў, што трэба: няхай вучацца не толькі як не рабіць, але і як рабіць. А твары закаханых ён прыкрые ў праграме...

А тут у адным акне зняў сямейныя разборкі. Было б сумна ад сваркі і бойкі, каб потым ён і яна (не маладыя ўжо) не селі за стол, на якім з’явілася пляшка віна. Яны выпілі раз і другі, а потым абняліся, суладна ківалі галовамі і пахістваліся з боку ў бок. Спявалі! От жа людзі: сварацца, аплявухі адвешваюць, а праз імгненне спяваюць разам. Вось якое яно, жыццё сямейнае...

На вокны свайго дома Віктар тэлескоп не наводзіў ні разу. І на вокны суседзяў таксама.

Калі ўжо збіраў тэлескоп (хопіць і аднаго роліка), адчуў вібразванок мабільніка. Глянуў — прыйшла СМС-ка ад Мэры. «Я дома». Спускаўся ўніз з тэлескопам і думаў, як хутка праляцеў тыдзень. Ды не ж, цэлых дзевяць дзён прайшло, як ён апошні раз размаўляў з Мэры. Ух ты, колькі ж ён паспеў зрабіць! А колькі яшчэ не паспеў... Патэлефанаваў Мэры:

— Прывітанне! Расказвай, як адпачывалася?

— Цудоўна, але сумна.

— Што, не было каму забавіць такую прыгажуню?

— Ат, адны дзеці саплівыя. А ты што парабляў?

— Ой, не пытайся... Я заняты так, што не ведаю, які сёння дзень.

— Ого, і чым жа заняты? Паэму пішаш?

— Так... Лічы, паэму... Незвычайную, — адказаў Віктар, у думках падзякаваўшы дзяўчыне — не трэба будзе асабліва тлумачыць сваю занятасць.

— Ты мне абяцаў нешта паказаць і ўсё расказаць, — гулліва нагадала Мэры. — Чым гатовы здзівіць?

— Не гатовы пакуль, — з напускным жалем адказаў Віктар. — Ёсць толькі накід.

— Што, не пакажаш?

— Пакажу і раскажу, — паабяцаў Віктар. — Давай сустрэнемся каля нашага інтэрнэт-кафэ. Праз колькі цябе чакаць?

— Давай праз гадзіну.

— Выдатна, я буду...

Невялікая непрыемнасць чакала Віктара на парозе ўласнай кватэры — у пярэдняй яго сустрэла маці.

— Дзе гэта ты з тэлескопам прападаеш?

— Так, назіраю, — стараючыся быць абыякавым, адказаў Віктар.

— І за чым назіраеш? Ці мо за кім?

— За Марсам я назіраю! — незадаволена адказаў Віктар.

— Дык чаму не са свайго балкона? — не адставала маці.

— А што, мне нельга з іншага месца паглядзець?

— Можна, вядома... Толькі ж які сэнс...

— А сэнс у тым, — разгарачыўся Віктар, — што з нашага балкона Марс не відзён. Потым: вельмі многа святла на зямлі, яно збівае малюнак. Ты гэта ведаеш, чаго чапляешся да мяне?

— Божа, чаго ты крычыш? — здзівілася маці. — Чаму гэта я чапляюся? Я, як маці, пытаюся, дзе бавіць час мой сын. Я маю на гэта права?

— Вядома, маеш, — спакайней адказаў Віктар. — А я маю права на ўласныя справы, згадзіся. І я не ў пясочніцы ўжо гуляюся, каб пра кожны свой крок табе расказваць. Ці не так?

— Так, вядома, — з крыўдай у голасе адказала маці. — Толькі вельмі ж ты нервовы стаў.

— У мяне ўсё добра! Вельмі добра. Проста я рэальна заняты.

— Дык чым жа? Ці гэта такі сакрэт, што і родным ведаць нельга? — спытала маці.

— Зарабляю грошы.

— І як, можна даведацца?

— Як-як... Так і зарабляю. Адзін чалавек робіць сайт пра зоркі, планеты. Я раблю яму здымкі. Акрамя здымкаў пішу вершы. Вось, бачыш? — Віктар паказаў маці свой рабочы сшытак з чарнавікамі тэкстовак.

— Ну і чаго тады псіхаваць, калі маці папыталася?

— Ды я не псіхую, — адказаў Віктар з палёгкай. — Стаміўся проста. Ёсць што вячэраць? Мэры прыехала, мы з ёй сёння сустрэнемся.

— На пліце вячэра, — ужо лагодна прамовіла маці. — Ідзі, еш...

Віктар вячэраў на кухні адзін, у цішыні. Еў і разважаў пра сябе: сёння ілгаў маці так проста, без усякай падрыхтоўкі. «Экспромты заўсёды атрымліваюцца лепей за спланаваныя рэчы», — білася міжволі думка. Было трохі прыкра, але не расказваць жа праўду пра сайт? А так выдатна ўсё прыдумалася і пра сузор’і, і пра заробкі... Ніякіх пытанняў больш не будзе. А калі днём з тэлескопам... Дробязь — птушак у лесе высочваць... Толькі трэба наскачваць розных фотаздымкаў, каб, калі пацікавіцца, паказаць...

Мэры ўжо чакала яго: загарэлая, вясёлая, узрушаная. Лёгка чмокнула ў шчаку, зазірнула ў вочы:

— Я так сумавала, праўда...

Віктар хацеў адказаць такімі ж словамі, але зразумеў, што не атрымаецца шчыра. А Мэры адчуе нават кроплю фальшу ў яго голасе і настроі — у гэтым ён упэўніваўся не адзін раз. І дакладна ведаў, што Мэры не пераносіць няшчырасці.

— А мне сумаваць не было калі, — з уздыхам адказаў ён. — Вось ішоў з табой на сустрэчу — і першы раз галава свабодна ад думак. Ты мне нібы акенца са свежым паветрам адчыніла.

— Выдатна, — усміхнулася Мэры, было відаць, што яна задаволена адказам Віктара. — Дзякуй, што не стаў несці лухту пра свой сум. А заўтра я табе адчыню цалкам дзверы: едзем на цэлы дзень на возера. Хачу, каб ты ацаніў мой загар і новы купальнік.

— Скажы лепш — цябе ў новым купальніку.

— Няхай і так, — Мэры шчоўкнула яго па ілбе. — Не трэба дагаворваць за жанчынай услых тое, што яна схавала між радкоў! Дарэчы, мы яшчэ на Новы год з табой дамовіліся аб паездцы: каб толькі ўдваіх і на ўвесь дзень. Я, як сапраўдная гаспадыня, буду збіраць розныя прысмакі, а ты, як гаспадар, пацягнеш сумку... Так?

— Так, — без асаблівага энтузіязму кіўнуў Віктар, павярнуўся сам і пацягнуў за руку Мэры. — Пайшлі, пакажу, што я навучыўся рабіць...

Віктар і не чакаў надта вялікіх эмоцый Мэры ад свайго сайта на Юкозе, дзе змясціў фотаздымак Мэры, апрацаваны ў фоташопе. Але і яе абыякавасці таксама не чакаў. Мэры ж засталася не проста абыякавай — яна пакрывілася, як ад кіслага.

— Віць, я сама ў фоташопе не горш за цябе ўмею, бацька яшчэ год таму навучыў. Я думала, ты свой сайт зрабіў, калі сюды паклікаў...

— Дык жа зрабіў... — Віктар амаль што пакрыўдзіўся. — Між іншым, я тыдзень сядзеў, разбіраўся ў сайтах, як яны робяцца. Нават HTML зараз ведаю. Галава апухла, мазгі праз вушы капалі...

— Я пра другое... — пачала апраўдвацца Мэры. — Даўно хацела табе прапанаваць зрабіць свой сайт. Я нават дыз першай старонкі накідала.

— І што толку з таго хамяка? — паморшчыўся Віктар. — Зойдзе 30 чалавек па разу, і ўсё.

— Што толку, што толку... Гэта ж як кніжка.

— Мне сапраўдная кніжка трэба, — цвёрда адказаў Віктар.

— Дык давай зоймемся! У мяне ж ёсць праграма вёрсткі, нясі свае вершы! Слухай, гэта ж цікава будзе! Бацьку папрашу, раздрукуюць там у рэдакцыі на лазерніку 30 экземпляраў, ім дробязь. Цікава будзе! — У вачах Мэры загарэліся іскрынкі азарту.

— Лухта гэта, а не кніга, — асек Віктар. — Я спрабаваў... Трэба вокладка, адмысловая прашыўка, абрэзка па фармаце...

— Слухай, усё зрабіць рэальна і магчыма! Варта толькі пачаць!

— Пайшлі на вуліцу... — Віктар узняўся з-за камп’ютара. — Я пачаў... Але я хачу выдаць кнігу. Сапраўдную. У сапраўднай друкарні.

Гэта ж дорага! Дзе ты столькі грошай возьмеш? — аж спалохалася Мэры. Я знайшоў заробак.

Во як? І дзе?

У інтэрнэце. Не пытайся толькі, які, — папярэдзіў з усмешкай.

— Чаму ты вырашыў ад мяне гэта схаваць? Нешта не зусім прыстойнае? — Мэры збіралася пакрыўдзіцца.

— Не крыўдуй, але не магу сказаць, — цвёрда прамовіў Віктар.

— Але чаму? — у голасе Мэры ўсё ж пачулася крыўда. — Што я, чужы табе чалавек?

— Не чужы, але гэта мая справа, разумееш? І маёй застанецца.

— Ну... няхай твая. Але не разумею, чаму мне нельга пра яе расказаць. Другое: навошта вешаеш лапшу пра гэтую справу? Нейкая дзіцячая гульня атрымліваецца: я нештачка ведаю, а табе не скажу!

— Слухай, ты можаш крыўдаваць, а можаш зразумець мяне.

— Выбачай, але не магу! Што гэта за работа такая, што яе ад мяне хаваць неабходна? Якой работы ты можаш саромецца? Ды хоць прыбіральні мыць ці грошы на ўваходзе збіраць — абы чэсны заробак. А так думай цяпер, чым такім займаешся, што аж сказаць нельга...

— Лічы, дзяржаўны сакрэт. Тайная работа, — паспрабаваў аджартавацца Віктар.

— Здзекуешся?

Віктар адчуў, што да канфлікту застаўся літаральна крок. Ён не хацеў сваркі. Ніяк не хацеў. У гэтыя дні ўсё адышло на задні план. Найгалоўнейшым стаў сайт. Сайту трэба прысвячаць час. І гэты ж час трэба ахвяраваць для Мэры. Ён змог бы дамовіцца з Мэры пра сустрэчы не штовечар, а праз дзень. Але і нейкі дзень ці два трэба таксама аддаць ёй. А кожны дзень — гэта два ці тры ролікі. Кожны вечар — яшчэ ролік ці два, апрацаваныя ролікі, напісаныя тэкстоўкі. Гэта крок да яго мары. А Мэры запавольвае гэты рух. Калі падпарадкавацца яе капрызам — нічога ўвогуле не атрымаецца. Толькі заікнешся аб тым, што яму няма калі тупа гуляць па вечарах, хадзіць на танцулькі, марнаваць час на возеры, — яна запсіхуе. Не зразумее, што такое згублены час. Яна не ведае, што час — гэта грошы! І што ў Віктара яшчэ няма 50 долараў, якія павінен аддаць Аліку. Ад яго якраз прыйшоў ліст. Алік напісаў, што гатовы паказаць зробленае, што сам не чакаў, як стыльна атрымалася. Дзіва, але ідэя пра літару «Z» і Аліку прыйшла ў галаву! Тэлепатыя... Але Алік запэўніў, што сама ідэя сайта падштурхоўвае да гэтай загадкавай літары, якая дэманструе сабой асаблівасць пераварочвання свету: гэту літару можна перавярнуць на 180 градусаў — і ніхто не заўважыць падмены. То яго ідэя — паказаць той самы перакулены бок свету...

Мэры не зразумець гэтага! Ёй не зразумець і саму ідэю сайта! Паказаць ёй пару ролікаў — яна абвінаваціць Віктара ў... Ды ў чым заўгодна! У безгустоўнасці, у подласці, у сволачнасці... Як быццам яе бацька, рэдактар гарадской газеты, не займаецца фактычна тым жа! Хіба на старонках гарадской газеты не бывае фотаздымкаў, ад якіх потым асобным людзям сорамна? Але Мэры не дакажаш...

— Я не здзекуюся, — адказаў Віктар холадна. — Але ў нейкі момант ты павінна зразумець і лічыцца з маімі жаданнямі ды справамі. Я сказаў, што не магу раска­заць, — значыць, такія ўмовы. Што ты дапытваешся, бы маці ў сына-падлетка? Я працую кожны дзень. Кожная гадзіна — гэта крок да маёй кніжкі. А табе на гэта напляваць, танцулькі ў галаве ды плёханне ў возеры. Зразумей: танцы будуць, возера не высахне. А для мяне час — гэта грошы. Лета скончыцца — магчымасці працаваць не будзе. Усё!

— Вось як... — Мэры прыкусіла вусны, прыжмурылася. — Ніколі не думала што пачну табе замінаць у нечым. Думала, якраз дапамагу. Ну, калі замінаю, то калі ласка, не буду турбаваць. Пакуль!

Мэры імкліва збегла ўніз па прыступках (пакуль яны размаўлялі, стаялі на прыступках інтэрнэт-кафэ) і шпарка пайшла па вуліцы, высока ўзняўшы галаву.

Віктар пашкадаваў яе. У нейкае імгненне варухнулася жаданне дагнаць, павініцца. Патлумачыць яшчэ нешта. Мо яна і зразумела б, дала неабходны час, не назаляла б з сустрэчамі і загараднымі паездкамі... Але — не. Атрымалася дык атрымалася. Памірыцца яны заўсёды паспеюць. І раней не раз сварыліся, па тыдні не размаўлялі. Месяц хутка пройдзе. За месяц Віктар наздымае ролікаў столькі, колькі неабходна для старту праекта... А Мэры зусім не абавязкова ведаць пра гэты праект. Нікому не трэба ведаць. Нікому... У таго Зора быў толькі адзін памочнік — яго служка. І ў Віктара ёсць памочнік. Гэтага хопіць.

50 долараў Віктар папрасіў у бацькі.

— Я прашу ў цябе ў доўг, ты зразумей, — трохі саромеючыся, казаў ён бацьку на кухні. — У маці я ў доўг не папрашу. Дакладна ведаю, што вярну. Проста справа ў мяне такая: каб зарабіць грошы, трэба напачатку ўкласці. Сам ведаеш...

— Ведаю, — сур’ёзна адказаў бацька. — Сёння без першапачатковага капіталу не зрушыш з месца ні адну справу. Нават каб месці вуліцы, трэба напачатку купіць мятлу, спецадзенне. Твая справа... Яна, спадзяюся, годная і вартая часу, сродкаў і высілкаў?

— Дакладна. Толькі не пытайся, якая. У інтэрнэце гэта.

— Я і не пытаюся, што канкрэтна.

— Так, справа вартая таго, каб ёй заняцца.

— Тады ў доўг даю без праблем. І нават без працэнтаў, — усміхнуўся баць­ка. — Глядзі толькі: грошы — гэта сродак, разумееш. Сродак для дасягнення мэты. Але ніколі яны не павінны стаць мэтай.

— Не перажывай, — адказаў Віктар. — Мая мэта — кніжка. Вось на яе трэба сродкі — грошы. Іх я і хачу зарабіць.

— Тады выдатна...

Віктар спадзяваўся менавіта на такі вынік размовы. Ды як было не спадзявацца — з бацькам яны даўно паразумеліся.

Радасць чакала Віктара пры сустрэчы з Алікам. Сам Алік не хаваў свайго задавальнення ад зробленага.

— Шанцуе табе, хлопча — у мяне такі настрой быў, што за 14 гадзін зрабіў увесь дыз і нават не стаміўся. Ідэя спадабалася. Глядзі...

Віктар ахнуў: перад ім была старонка нейкай прафесійнай студыі. Гэтак усё адмыслова, сур’ёзна і стыльна... «Студыя “Z” Тое, што мы хаваем. Нябачная камера ў нашым горадзе. Пазнай сябе!»

— Крута! — у захапленні вымавіў Віктар.

— А то... — усміхнуўся Алік. — Цяпер глядзі функцыянал: уваход у адмінку — тут дабаўляем, рэдагуем, сціраем, сочым за каментамі. Каменты пад кожным ролікам можна дазваляць ці не дазваляць. Каменты таксама можна паставіць на прамадэрацыю...

— Г эта як?

— Ну, камент чалавек пакіне, але ён не з’явіцца, пакуль ты яго не пачытаеш і не 5 дасі дазвол на публікацыю. Ролік кідаеш, выбіраеш любы раздзел. Назвы раздзелаў можна мяняць у любы час. Тут вось пакінута месца пад банеры. Карацей, пароль

табе вядомы, садзіся за комп і разбірайся. Не забудзь змяніць паролі на ўсё, каб толькі ты быў гаспадаром. Мне іх ведаць больш не трэба.

— Выдатна, проста выдатна... Вось твае 50 баксаў, дзякуй. Пайду круціць...

— Чакай! — спыніў Віктара Алік. — Я ж табе казаў: з дому не працуй. Па ІР праб’юць, калі нехта зоймецца пошукамі ўладальніка.

— Дык у мяне ІР дынамічны...

— А, ну гэта іншая справа. Але ўсё адно, я раю закачваць ролікі адсюль. І танней, і хутчэй, і бяспечней. І адмініць будзеш — лепш старайся тут. Сайт ужо ў сетцы, няхай індэксуецца. Але ж рэкламаваць пакуль няма чаго...

— У мяне паўтара дзясятка ролікаў ужо гатовых з тэкстоўкамі, — падзяліўся поспехам Віктар. — І даволі цікавыя.

— Малаток, не сядзеў, — пакруціў галавой у захапленні Алік. — Значыць, пойдзе ў цябе справа.

— Што б я без цябе рабіў, — шчыра прамовіў Віктар. — Наўрад ці што ў самога атрымалася. Прапаў бы мой заробак.

— Ну, усе мы адзін аднаму дапамагаем. Самі і вучымся, — адмахнуўся паблажліва Алік. — Некалі і ты мне дапаможаш.

— Я? Ты столькі ведаеш...

— А што ты? Вось раскруціцца сайт, стане папулярным. Вырасце ТІЦ за сотню, а PR — да чатырох-пяці — адна спасылка з галоўнай на месяц пацягне паўсотні баксаў, а скразняк — на паўтары. То ты па сяброўску, глядзіш, і размесціш спасылку на які мой рэсурс, га?

— Без праблем! — радасна паабяцаў Віктар, узбуджаны ад яшчэ і такой перспектывы.

Дома ён з нецярпеннем уключыў камп’ютар, хутка набраў адрас у браўзеры. Як прыгожа! Як хвацка! І гэта — яго сайт! Ах, як цягнула вось зараз жа пачаць працаваць, стварыць раздзелы-катэгорыі, заліць колькі ролікаў... Не, трэба пачакаць. Старт павінен быць выбуховым! Каб ніхто не змог перахапіць ідэю. Потым, потым ён зарэгіструецца на ўсіх гарадскіх форумах і сайтах, раскідае спасылкі на свой сайт. І яшчэ была рэкламная ідэя: самыя элементарныя аб’яўкі на слупах, на прыпынках аўтатранспарту, ля крамаў. Няхай і сарвуць потым, але ж будзе толк!

Не сядзелася без справы. Але ісці сёння ў лес на вышку Віктар не збіраўся. Са свайго балкона надта не паназіраеш — дзень, на будоўлі праца ідзе. Хіба на дах залезці? А што? І пазагарае заадно...

...Што падказала Віктару навесці тэлескоп на дзяцей у суседнім двары ў той момант — хто ведае. Хутчэй, прафесійная інтуіцыя. Звярнуў увагу на пясочніцу. Пяску там засталося мала, дзеці выграблі. Зрэшты, і дзяцей было мала, толькі двое малых займаліся нечым незразумелым. Віктар прыгледзіўся — і ахнуў.

Дзеці гулялі ў секс! На самай справе: дзяўчынка і хлопчык гадоў па чатыры-пяць імітавалі ў пясочніцы ўсе тыя рухі, якія могуць быць толькі пры адным занятку. Г эта было дзіка бачыць, але ўражвала іншае: міма праходзілі людзі, на лавачцы сядзелі жанчыны, мо і іх маці-бабулі... Віктар здагадаўся: дарослыя з-за высокіх борцікаў пясочніцы не бачаць «гульні» дзяцей. «А божачка», — цэлая гама пачуццяў сплялася ў душы ў адзін клубок. Тут і агіда, і смех, і адчай незразумелы...

Але ж недзе яны гэта бачылі! А што тут дзіўнага — у фільмах такіх сцэн хапае. Вось гэта выхаванне... Што ж, цудоўная назва: «Дарослыя гульні ў пясочніцы». Вось, яшчэ адзін раздзел атрымаўся: «Дзеці». Значыць, трэба шукаць яшчэ...

Хутка ад лаўкі адразу дзве жанчыны сарваліся з месца. «Секс у пясочніцы» закончыўся...

Гадзіны чатыры, аж пакуль не пачало шарэць, Віктар «паляваў» за дзецьмі. І недарэмна! Зняў дзяўчынак. Зусім яшчэ малыя, а забіліся за вугал будоўлі, паселі на будаўнічых блоках і курылі. А потым аднекуль з’явілася бутэлька віна. Сухога — тое Віктар разгледзеў пры вялікім павелічэнні.

Яшчэ адзін ролік: бойка хлопчыкаў гадоў па 10—12. І так жорстка... Хлопцы капіравалі бойку з тэлеэкранаў: імкнуліся біцца нагамі, пляжылі ляжачага...

Непрыемны халадок у жываце нагадаў Віктару пра тое, наколькі ён сам баіцца боек. Так склалася, што Віктар увогуле ніколі не біўся. Ад сваіх аднагодкаў, ад сяброў у двары ён знаходзіўся крыху ўбаку, імкнуўся з самага малога ўзросту пазбягаць канфліктаў. Калі адчуваў, што можа ўспыхнуць бойка, — уцякаў. Яго ніколі не білі ні маці, ні бацька. Калі казаць шчыра, то Віктар зведаў толькі адзін фізічны боль — зубны... Біўся ён хіба што на маніторы, у час гульні. Толькі там яго збівалі з ног, білі, нават і забівалі... Але ж там не баліць.

У прыцемках удалося зняць яшчэ «кіно». Добра, што галоўныя героі былі ў святле вялікага ліхтара, што на доме. Здымаў прама фотаапаратам, бо надта блізка адбывалася дзея. Жонка сустракала п’янага мужа ля пад’езда. Ух, як лаялася жан­чына! Далёка-далёка разносіліся яе слоўцы, ад якіх, пэўна, і сцены чырванелі... Прыкольны ролік атрымаўся. І добра, што завяршыўся дзень хоць з такім гумарам. Ад іншага — адна прыкрасць...

Назаўтра зранку патэлефанаваў Юрыс.

— Слухай, ты дзе прапаў? Разы тры набіраў, тэлефон адключыў ці што? Паехалі на возера! Кампанія падабралася, усе нашы, шашлык замуцім. Піва Антон прастаўляе за свой дзень нараджэння. Будзе крута.

— Не магу, справы ў мяне, — паморшчыўся Віктар. От жа людзі, калі самім няма чаго рабіць, то ўпэўнены, што ва ўсіх так... Дадаў нецярпліва: — Калі справа якая — пытай, бо мне няма калі.

— Ні фіга сабе, ты там запрацаваўся! Мільянерам хочаш стаць?

— Юрыс, хопіць трапацца. Я сказаў, што заняты. Можаце ўявіць, што я з’ехаў з горада, мяне няма, я захварэў, памёр урэшце?

— Ну ты і дурны! — адрэзаў Юрыс. — Нашто плявузгаеш на сябе? Мне вунь бабка казала...

— Мяне не калышуць расповеды тваёй бабкі, — зазлаваў Віктар. — Усё, мяне няма ў горадзе!

— Ага, ясна, — сумна адказаў Юрыс. — Не турбаваць, не кантаваць, пры пажары выносіць першым... Без цябе ж кампанія не тая...

— Абыдзецеся!

Віктар адключыў тэлефон. Так і ёсць: Мэры сказала Юрысу, што яны пасварыліся. Знайшоўся міратворца! Сам разбярэцца, прыйдзе час. Усё няважнае — потым, сёння ўсё другаснае, акрамя аднаго: сайта...

З дзецьмі няблага атрымалася, трэба цікаваць і цікаваць. З аднаго боку, сюжэты бяскрыўдныя, бяспечна такія ставіць. Ніхто не зазлуецца. Шкада, на іх возеры няма паблізу нічога такога, адкуль можна было б назіраць. На возеры людзей куды больш... Але ж і такіх пікантных момантаў не асабліва знойдзеш. Ды што ён пра возера думае? Захацелася адным вокам пабачыць, як тусуюцца аднакласнікі? Ды ну іх... Сваіх здымаць не будзем...

Тыдзень выдаўся як ніколі «гарачы»: з ранку Віктар спяшаўся ў лес, вечарам гадзіны тры праседжваў на будоўлі. Тут ён узняўся з дапамогай будаўнікоў яшчэ на два паверхі — агляднасць павялічылася, яшчэ колькі далёкіх акон адкрывалі сваё вячэрняе жыццё аб’ектыву тэлескопа. Часу апрацоўваць ролікі амаль не засталося, і Віктар адклаў гэты занятак на потым. Бо маці і так пачала неяк занадта падазрона глядзець на яго сядзенне за компам да трэціх пеўняў.

З сярэдзіны тыдня задажджыла. Віктар усеўся за апрацоўку ролікаў, перапісванне чарнавых накідаў тэкстовак. Калі распагоджвалася, лез на дах — сачыў за дварамі ў пошуках цікавых эпізодаў з дзецьмі ці жыхарамі.

У літары Z і праўда аказалася дзіўная ўласцівасць. Гэтыя самыя эпізоды з жыцця асобных людзей, эпізоды, якія яны хаваюць ад чужых вачэй, складваліся ў той самы перакулены свет. І ў гэтым свеце было так мала смеху, так мала радасці і шчасця... Вось такіх ролікаў, як першы адзняты, дзе маладыя муж і жонка клеілі разам шпалеры, было зусім мала. Віктар стварыў асобны раздзел «Чужое шчасце», але за ўвесь час назіранняў-падглядванняў набралася толькі шэсць эпізодаў, ад праглядвання якіх святлела на душы. Што ж, на тое ён і ёсць — перакулены свет. У гэтым свеце — шчасце і радасць, прыстойнасць і маральнасць (сапраўдныя ці паказушныя), а ў тым свеце ўладараць расцугляныя пачуцці, вычварнае і чорнае, мярзотнае і брыдкае лезе наверх...

Віктар і ўявіць сабе не мог, што за вокнамі дамоў хаваецца столькі брыдоты. І амаль заўсёды — п’янай брыдоты. Яму ўжо надакучыла здымаць п’яныя скандалы, бойкі, разбэшчанасць і раз’юшанасць. Штовечар, абводзячы аб’ектывам тэлескопа вокны далёкіх дамоў, Віктар натыкаўся на такія сцэны. І гэта брыдота, здаецца, мела фантастычную асаблівасць перадавацца праз тэлескоп у душу: не мог ужо Віктар спакойна глядзець і здымаць сямейныя лаянкі і сваркі ў п’яным ачмурэнні. Ды яшчэ калі п’янымі былі абодва: муж і жонка... Балазе, хоць гук не перадаецца праз такую адлегласць. Адзінае ратавала: Віктар засяроджваўся ў такіх выпадках на сваёй «прафесійнасці», імкнуўся глядзець на дысплей фотаапарата як на маленькі кінаэкран, а на людзей — як на акцёраў. І ўсё ж ён адчуваў, што бачанае нібыта атручвае яго. Ужо і днём ён пазіраў на людзей з думкай пра тое, што іх цяперашнія паводзіны — удаваныя, што на самай справе бальшыня гэтых выхаваных, добрых людзей зусім-зусім іншая. І што акно кухні ці спальні — і ёсць мяжа, лінія перавароту літары Z. Акно — не проста акно, гэта праход у іншы свет, у свет тайных чалавечых жаданняў, чалавечай слабасці. Гэта адкрыццё палохала: што ж тады сапраўднае і дзе: там, за вокнамі, ці тут, па гэты бок шкла?

Такія думкі біліся ў ім, бы матылі, што зарана прачнуліся ў памяшканні ад веснавога сонца і цяпер трапечуцца перад брудным шклом. Віктар ведаў, што гэта верш просіцца на паперу, ужо ўрыўкамі складваліся асобныя радкі, але як толькі спрабаваў запісаць нешта — думкі знікалі. Ён увогуле нічога не зарыфмаваў за гэты час. Спадзяваўся, што падчас назіранняў на вышцы, ці на даху дома зможа напісаць некалькі пасвячэнняў-эпіграм сваім аднакласнікам, паправіць напісанае, але не атрымлівалася аніяк. Адзінае, што мог — пісаць тэкстоўкі для ролікаў, устаўляць самыя ключавыя словы: «прыкольнае відэа», «відэапрыкол», «прыколы», «эратычнае відэа»... Гэтая механічная праца нібыта высушвала мазгі і там не заставалася месца для нармальных вершаў. Напачатку Віктар псіхаваў і палохаўся: а раптам ён «спісаўся», раптам усё, што мог, ужо стварыў і закончыўся як паэт? Але потым страх прайшоў, Віктар зразумеў, што чым бы ён ні займаўся, над чым бы ні думаў — яго ролікі, сайт быў заўсёды ў свядомасці...

Ён дакладна выканаў пажаданне Аліка: у яго было пяць раздзелаў, у кожным мінімум па пяць ролікаў. Усяго больш як сорак... З пачаткам заняткаў з’явіцца і новая тэма: вучні на перапынках. Ён ведаў, у якое патаемнае месца бягуць дзяўчаты і хлопцы, каб пакурыць крадком... Будуць школьныя дыскатэкі і піва за вуглом школы, пацалункі-абдыманкі. Шкада толькі, што не заўсёды здымеш — не хопіць святла...

Мінуў яшчэ тыдзень. Віктар праверыў сайт — той быў ужо праіндэксіраваны. Што ж, выдатна. Пара пачынаць. Бо немагчыма ўжо толькі бегаць з тэлескопам, збі-

раць, апрацоўваць — і не бачыць выніку. У суботу Віктар пайшоў у інтэрнэт-кафэ, папярэдне скінуўшы на флэшку выбраныя ролікі і тэкстоўкі да іх. Пачакаў, калі вызваліцца самае ўтульнае месца — там манітор стаяў так, што выпадкова не зазірнеш. Прасядзеў каля дзвюх гадзін, заліваючы ролікі па раздзелах, суправаджаючы іх тэкстам.

Усё аказалася на дзіва проста. Высокая хуткасць інтэрнэту не прымушала чакаць. Вельмі зручная адмінка.

Доўга думаў: ставіць прамадэрацыю на каменты ці не? Потым вырашыў, што пакуль не трэба. Сайт толькі з’явіўся, і адразу нейкія абмежаванні для юзераў? Не, няхай пачуваюць сябе вольна...

Так, цяпер трэба чакаць. Тыдзень-другі, пакуль Яндэкс ды іншыя пошукавыя сістэмы не «праглынуць» старонкі.

І на гэты тыдзень Віктар адклаў усе справы ўбок. Адбылося неверагоднае: у яго знікла ўсялякая цікава да сайта, да ўсяго! Не хацелася нікуды ісці, нічога рабіць. Больш таго: яму раптам падалося, што яго ідэя з сайтам — лухта, дзіцячая гульня, што гэтыя ролікі нікога не зацікавяць, што ніхто не будзе заходзіць. Дзіўна, але такія песімістычныя думкі ніколькі не хвалявалі, бо і сама ідэя кніжкі зрабілася дробязнай і няважнай. Увогуле, усё зрабілася няважным. Усё — лухта...

Было не тое што страшна, а нават нецікава назаўтра глядзець статыстыку наведванняў. Адклаў убок і плануемы спамерскі флуд на іншых рэсурсах. Ну яго, потым...

Можа выпадкова, а можа бацька прыкмеціў настрой Віктара і на другі вечар звярнуўся да яго з нечаканай прапановай: у іх на фірме намецілася вялікая рэканструкцыя, патрэбны падсобныя рабочыя.

— От, якраз заробіш доўг аддаць, — падміргнуў бацька.

Віктар і сам не чакаў, што прапанова выклікае такую радасць — яго даймала хандра без справы, было невыносна тупа глядзець тэлевізар, а камп’ютар выклікаў амаль агіду. Больш ніякіх заняткаў для сябе хлопец знайсці не мог. Чытаць? То не занятак на дзень, тое робіцца познім вечарам, перад сном. Ды і пішацца таксама позняй парой.

Работа была не цяжкай, лічы — рукі накачваць: разбівалі старыя сцены нейкага цэха, грузілі друз. Аднак дванаццаць гадзін працы (так працавалі з-за тэрміновасці і жадання больш зарабіць) так стамлялі, што, прыходзячы дамоў, пасля душа і вячэры Віктар проста падаў на канапу.