БИБЛИОГРАФИЯ МЕТОДЫ ИССЛЕДОВАНИЯ И ДОКУМЕНТЫ ПОЯСНЕНИЯ К БИБЛИОГРАФИИ

Второй натиск завоеваний очень редко оказывался в фокусе синтетического подхода, если не считать общих учебников по истории. Самые интересные из них — это компактный и блистательный труд Марка Блока (82) и работа Фердинанда Лота (86), свободно применяющая дискурсивный метод и выводящая на современные проблемы. Эта скудность библиографии помешала многим историкам распознать всю серьезность этого переломного момента истории. Большая часть современных работ приступает лишь к его частностям или локальным аспектам и мало обеспокоена долговременными последствиями, если только не выдвигает на этот счет рискованных и неопределенных гипотез. Что касается общих исследований, посвященных какому-то одному историческому процессу, то и они редко бывают удовлетворительными, так как трудно соблюсти равновесие между точкой зрения завоевателей и их жертв, между данными историографии и археологии, между последствиями в области права и в лингвистике или ономастике. Почти всегда эти исследования превосходны лишь с какой-то одной стороны. Правда, для того чтобы охватить эти завоевания во всей их широте, необходимо было бы соединить области знания, которыми ни один историк не владеет вполне. Они включают сферы, столь мало сообщающиеся друг с другом, как византология и «западная» медиевистика. Их изучение требует недюжинных лингвистических познаний. Ведь письменные источники бывают не только латинскими и греческими, но еще и славянскими, скандинавскими и арабскими. Что касается современных работ, то полезные можно встретить почти на всех европейских языках, и, особенно, в тех государствах, которые обязаны своим возникновением этому второму миграционному кризу. Автор настоящей книги вынужден признать свое невежество: в его распоряжении не более десятка языков, и он сознается в том, что ограничился классическими (включая исландский), в отношении древних источников, и западными, и скандинавскими для современных работ. Он горько сожалеет об этом: напрямую пользуясь скандинавскими источниками и трудами при изучении истории викингов, он понял, как много потерял от непрямого обращения к, например, славянским текстам. Предлагаемая читателям библиография не выходит за рамки, установленные возможностями составителя.

История завоеваний VII–XI вв. завершилась созданием скандинавских, славянских, венгерского и болгарского государств. Здесь не может идти речи о том, чтобы дать развернутую библиографию по каждому из них. Следовательно, мы удовольствуемся кратким списком наиболее удобных национальных историй на западных языках. В нем вы найдете все необходимое для того, чтобы углубить и продолжить исследование этих новых политических образований в первые века их существования.

СПИСОК СОКРАЩЕНИЙ

АА SSActa Sanctorum Болландистов.

AESCAnnales (Economies, Societes, Civilisations)

(Париж).

ВЕСBiblioteque de 1'Ecole des Chartes (Париж).

CCMCahiers de Civilisation Medievale (Пуатье).

EHREnglish Historical Review (Лондон).

FSIFonti per la Storia d'ltalia.

HZHistorische Zeitschrift (Мюнхен).

MALe Moyen Age (Брюссель и Париж).

MAHRMelanges d'ArcheologieAet

d'Histoire publies par 1'Ecole francaise de Rome (Рим).

MGHMonumenta Germaniae Historica.

PLPatrologie Latine аббата Миня.

RBPHRevue Beige de Philologie

et d'Histoire (Брюссель). RHRevue Historique (Париж).

RHDRevue Historique de Droit Francais et Eranger (Париж).

RHEFRevue d'Histoire de 1'Eglise de France (Париж).

RMALRevue du Moyen Age Latine (Страсбург).

RSRolls Series.

SettimaneCentro italiano di Studi

sull'alto medioevo. Settimane di Studio (Сполето). SSScriptores.

РАЗДЕЛ I ОПУБЛИКОВАННЫЕ ИСТОЧНИКИ

ВОПРОСЫ, СВЯЗАННЫЕ СО СЛАВЯНАМИ

Bruno de Querfurt, Vita Adalbert! изд. G. H. Pertz, MGH, SS, IV, p. 596–612.

Константин Багрянородный, De administrando imperio, ред. и перев. на англ.: G. Moravcsik и R. H.Jenkins, Budapest-London, 1949–1962, 2 т. (один из которых отведен подробному комментарию).

Козьма Пражский, Chronica Boemorum, ред. В. Bretholz, MGH, SS rerum germ, n. s, II, Berlin, 1923 (перев. на нем.: Grandaur, Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 3-е изд. Leipzig, 1941).

Fredegaire, Chronicon, ред. В. Krusch, MGH, SS rer, Merov, II, 1880, p. 1–108 (книга IV — перев. на англ.: J. М. Wallace-Hardill, Edinburgh, 1960).

Helmond, Chronica Slavorum, изд. В. Schmeidler, MGH, SS in us. schol, 1937 (перев. на нем.: Laurent и Wattenbach, Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 3-е изд. Leipzig, 1910).

Libellus de conversione Bagoariorum et Carentanorum, изд. Wattenbach, MGH, SS, XI, p. 1–15.

Miracula sancti Demetrii, Patrologie Grecque Миня, т. CXVI, кол. 1203–1426. [8J Monumenta Poloniae Historica, т. I, изд. Aug. Bielowski, Lwow, 1864.

Летопись Нестора: перев. на англ.: Cross (S. H.), Sherbowitz-Wetzor (O.P.), The Russian primary Chronicle, Cambridge (Mass.), 1953.

Widukind de Corvey, Chronica Saxonum, изд. H. E. Lohmann и P. Hirsch, MGH, SS in us. schol, Berlin, 1935 (перев. на нем.: Р. Hirsch, Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 5-е изд, Leipzig, 1931).

ВОСТОЧНЫЕ ИСТОЧНИКИ О СЛАВЯНАХ И ВИКИНГАХ

Ахмед ибн Фадлан, Рассказ о посольстве на Волгу в 922 г., изд. A. Zeki Validi Togan, Ibn Fadlans Reisebericht, Leipzig, 1939; английская обработка: A. S. Cook, Ibn Fadlan's account of Scandinavian merchants on the Volga in 922, Journal of English and German Philology, XXII, 1923, p. 54–63 (на основании неполного текста).

а См. Книга II, Предисловие: «Работа над источниками». По поводу России и варягов см. также (63 и 74). Библиография


Birkeland (Harris), Nordens histoire i middelalderen etter arabiske kilder, Oslo, 1954.

Ибрагим ибн Якуб, Рассказе путешествии в славянские земли в 973 г., перев. на нем. Г. Якоба следует за переводом Видукинда Кореи П. Хиршем в кн.: (10; стр. 177–195).

Jacob (Georg), Arabische Berichte von Gesandten an germanische Furstenhofe aus dem 9. und 10. Jht, Berlin, 1927.

Rapoport (Semen), Mohammedan Writers on Slavs and Russians, The Slavic Review, VIII, 1929, p. 80–98 и 331–341.

Wikander (Stig), Orientaliska kallor till Vikingatidens historia, (Svensk) Historisk Tidskrift, 1963, p. 72–79.

III. ИСТОЧНИКИ, ОТНОСЯЩИЕСЯ К ЮЖНОЙ ЕВРОПЕ

Adon de Vienne, Chronique, изд. G. H. Pertz, MGH, SS, II, p. 315–329.

Benolt du Mont-Soracte, Chronicon, изд. G. Zucchetti, FSI, Rome, 1920.

Cartulaire de Saint-Victor de Marseille, ред. В. Guerard, Paris, 1857, 2 т. (Documents inedits). [201 Chronicon Farfense, ред. Balzani, FSI, Rome, 1903.

Liber Pontificalis, ред. Mgr. L. Duchesne, Paris, 1884–1892, 2 т.; репринт 1955.

Liutprand de Cremone, Antapodosis, ред. J. Becker, MGH, SS in us. school, Berlin, 1915 (перев. на итал. Al. Cutolo, Luitprando da Cremona, Tutte le opere, Milan, 1945).

Monumenta Novaliciensia vetustiora, ред. G. Cippola, FSI, Rome, 1898–1901, 2 т.

Schiaparelli (L), I diplomi di Berengario I, FSI, Rome, 1903.

Schiaparelli (L.), I diplomi di Ugo e di Lotario, di Berengario II e Adalberto, FSI, Rome, 1924. [26 | Vita beati Isarni Massiliensis, AA SS, Sept, VI, p. 737–749.

ЭРА ВИКИНГОВ. ЗАПАДНЫЕ ИСТОЧНИКИ

а) Империя франков

Abbon, De bello Parisiaco, ред. и перев. H. Waquet, Paris («Classiques de 1'Hist. de France au Moyen Age»),

Adam de Breme, Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum, ред. В. Schmeidler, MGH in us. schol, Hanovre- Leipzig, 1917 (перев. на нем.: В. Schmeidler, Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 2-е изд, Leipzig, 1926).

Л. Мюссе — «Варварские нашествия на Западную Европу»

Alpert de Metz, De diversitate temporum, изд. G. H. Pertz, MGH, SS, IV, p. 700–723.

Annales Bertiniani, ред. F. Grat, J. Vielliard, S. Clemencet, Paris, 1964 (Soc. de 1'Hist. de France).

Annales Fuldenses, ред. F. Kurze, MGH in us. shol, Hanovre, 1891.

Annales Regni Francorum, ред. F. Kurze, MGH in us. shol, Hanovre, 1895.

Annales Xanteses et Annales Vedastini, ред. В. de Simpson, MGH in us. schol, Hanovre et Leipzig, 1909.

Chronicon Fontanellense, ред. J. Laporte, Soc. de 1'Hist. de Normandie, Melanges, XV серия, Rouen, 1951, p. 6391.

гчсД Chonique de Nantes, ред. R. Merlet, Paris, 1896. Flodoard, Annales, ред. Ph. Lauer, Paris, 1906. Monuments de 1'Histoire des abbayes de Saint-Philibert, ред. R. Poupardin, Paris, 1905.

L] Recueil des Actes de Charles II le Chauve, ред. М. Prou, F. Lot

и G. Tessier, Paris, 1943–1955, 3 т. (Chartes et Diplomes).

Recueil des Actes de Charles III le Simple, ред. Ph. Lauer, Paris, 1940 (Chrates et Diplomes).

Reginon de Priim, Chronicum, ред. F. Kurze, MGH in us. schol, Hanovre, 1890 (перев. на нем.: Е. Diimmler, Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 5-е изд, Leipzig, 1939).

Rimbert, Vita Anksarii, ред. G. Waitz, MGH in us. schol, Hanovre, 1884 (перев. на нем. J. С. М. Laurent, Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 3-е изд, Leipzig, 1939).

Thangmar, Vita Bernwardi episcopi Hildesheimensis, ред. G. H. Pertz, MGH, SS, IV, p. 754–782.

Thietmar de Merseburg, Chronicon, ред. R. Holtzmann, MGH, SS rer. germ, n.s, IX, 1935 (перев. на нем. J. Laurent, Strebitzky и Wattenbach, Die Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit, 4-е изд, Leipzig, 1939).

б) Нормандия

Dudon de Saint-Quentin, De moribus et actis primorum Normanniae ducum, ред. J. Lair, 1865, (Mem. de la Soc. des Antiquaires de Normandie).

Fauroux (Marie), Recueil des Actes des dues de Normandie, 911-1066, Caen, 1961 (Mem. de la Soc. das Antiquaires de Normandie).

Gamier de Rouen, Satire centre le poete Moriuht, ред. H. Omont, Annuaire-Bulletin de la Soc. de 1'Hist. de France, XXXI, 1894, p. 193–210 (ср. комментарий L Musset (370).

Guillaume de Jumieges, Gesta Normannorum Ducum, ред. J. Marx, Rouen, 1914 (Soc. de 1'Hist. de Normandie).

Guillaume de Poitiers, Histoire de Guillaume le Conquerant, ред. и перев. R. Foreville, Paris, 1952 («Classiques de 1'Hist. de France au Moyen Age»).

Lamentation sur la mort de Guillaume Longue-Ерёе, ред. J. Lair, Etude sur la vie et la mprt de Guillaume Longue- Ерёе, Paris, 1893, p. 61–68, и Ph. Lauer, Le regne de Louis IV d'Outremer, Paris, 1900, p. 319–323.

в) Англия

Англосаксонская хроника. Лучшее издание: Earle и Plummer, Two of the Saxon Chronicles Parallel, Oxford, 1892, 2 т., переизд.: D. Whitelock, 1952; версия С: Harry A. Rositzke, The C-text of the Old-English Chronicles, Bochum, 1940; перев. на англ. D. Whitelock, D. C. Douglas, S. I. Tucker, The Anglo-Saxon Chronicle, London, 1961.

Encomium Emmae Reginae, ред. A. Campbell, London, 1949 (Camden 3d series, LXXII).

Florent de Worcester, Chronicon ex Chronicis, ред. В. Thorpe, RS, London, 1849, 3 т.

Guillaume de Malmesbury, Gesta Regum, ред. W. Stubbs, RS, London, 1889, 2 т.

Symeon de Durham, Historia Dunelmensis Ecclesiae, Historia regum, ред. Th. Arnold, RS, London, 1882, 2 т.

The Historians of the Church of York and its archbishops, ред. J. Raine, RS, London, 1879, 2 т.

Origo et gesta Sivardi ducis, ред. J. Langebek, Scriptores rerum danicorum inedii aevi, т. Ill, Kobenhavn, 1774, p. 288–302.

г) Кельтские страны

Annala Uladh. Annals of Ulster, ред. W. H. Hennessy, Dublin, 1887–1893, 2 т.

Annals of the Four Masters, ред. J. O'Donovan, Dublin, 18481-1851, 2 т. [591 The Annals of Imsfallen, ред. S. Mac Airt, Dublin, 1951.

Caithreim Cellachain Caisil, The victorious career of Cellachan of Cashel, ред. А1. Bugge, Christiania, 1905.

Codagh Gaedhel re Gallaibh, The War of the Gaedhil with the Gaill, ред. J. H. Todd, RS, London, 1867.

Three fragments of Irish Annals, ред. J. O'Donovan, Dublin, 1860.

V. ЭРА ВИКИНГОВ. СКАНДИНАВСКИЕ ИСТОЧНИКИ

а) Эпиграфические источники

Познакомиться с руническими надписями в качестве исторических источников можно в кн.: Ruprecht, Die ausgehende Wikingerzeit (222). Для более глубокого знакомства с рунологическими проблемами можно обратиться к:.

Musset (Lucien) и Mosse (Fernand), Introduction a la runologie, Paris, 1965. Там можно найти ссылки на различные своды рунических надписей.

б) Литературные источники

Поэзия скальдов очень труднодоступна. При незнании древнескандинавских языков можно обратиться к:

Hollander (Lee M.), The Scalds, Princeton, 1945 или, если это не удастся, к английским переводам, основывающимся на древних текстах:

Vigfusson и York Powell, Corpus poeticum boreale, Oxford, 1883, 2 т. Самый удобный сборник поэзии скальдов это:

Finnur Jonsson, Den norsk-islandske Skjaldedigtning, Kobenhavn и Christiania, 1912–1916, 4 т.

С гораздо более заманчивым, но изобилующим западнями, пластом литературы, сагами, французский читатель сможет познакомиться, прочитав их, вместе с вводной частью, в блестящем переводе Ф. Моссе:

La Laxdoela Saga, legende historique islandaise, перевод F. Mosse, Paris, 1914.

La saga de Grettir, перевод F. Mosse, Paris, 1933.

В случае неудачи можно также обратиться к следующим переводам:

La saga de Nial, перевод R. Dareste, Paris, 1896 (важна, главным образом, в плане правовой атмосферы).

La saga du scalde Egil Skailagrimsson, histoire poetique d'un Viking scandinave de Xe siecle, перевод F. Wagner, Bruxelles, 1925 (лучшая сага о великих экспедициях).

Кроме того, можно соприкоснуться с оригинальными текстами благодаря прекрасному двуязычному изданию:

La saga d'Eric le Rouge, le Reck de Groenlanais, ред. и перев. M. Gravier, Paris, 1955. Лучшее собрание переводов, представляющих собой подлинные литературные удачи:

Thule. Altnordische Dichtung und Prosa, lena, 1914–1930, 24 т., следует предпочесть следующим английским переводам на основании старых текстов:

Vigfusson и York Powell, Origines islandicae, Oxford, 1905, 2 т.

Исключение следует сделать для норвежских королевских саг, наиболее поздние из которых являются первичными источниками; основной сборник:

Snorri Sturluson, Heimskringla, Noregs konunga sdgur, литературное издание под ред. Finnur Jonsson, Kobenhavn, 1911; научное издание его же, Kobenhavn, 1893–1901, 4 т.; перев. на нем.: F. Niedner, сб. «Thule», 2 R, Nr. 14–16, lena, 1922–1923, 3 т.

Что касается критики саг, то отправную точку можно найти в:

Liestol (Knud), Upphavet til den islandske aettesaga, Oslo, 1930 (перев. на англ.: The origin of the Icelandic family sagas, Oslo, 1930).

Г76] Baetke (Walter), Christliches Lehngut in der Sagareligion, Das Svoldir-Problem, Zwei Beitrage zur Sagakritik, Berlin, 1952.


в) Латинские источники

Основные своды дипломатических источников указаны в кн.: Musset, Les peuples scandinaves (196; 326–327). Среди нарративных источников можно указать прежде всего: [77 Annales danici medii aevi, ред. Е. Jorgensen, Kobenhavn 1У20.

Saxo Grammaticus, Gesta Danorum, ред. J. Olnk и Н. Kaeder, Kobenhavn, 1931, 2 т.

Sven Aggesen, Opuscula Historica, ред. M. Cl. Gertz, Scriptores minores Historiae Danicae, Kobenhavn, 1917, т. I, p. 55–143.

Theodricus Monachus, Historia de Antiquitate regum Norwagiensium, ред. G. Storm, Monumenta historica Norvegiae, Christiania, 1SSU,

Vitae Sanctorum Danorum, ред. M. Cl. Gertz, Kobenhavn, 1908–1912,3 т.

РАЗДЕЛ II СОВРЕМЕННЫЕ РАБОТЫ

ОБЩИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ

Bloch (Marc), La societe feodale. I: La formation des liens de dependence, Paris, 1939 (книга I: Последние завоевания, стр. 9-94).

Latouche (Robert), Les origines de 1'economie occidentale (IVe-Xle siecles), Paris, 1956.

Lewis (Archibald R.), Naval power and Trade in the Mediterranean, A. D. 500-1100, Princeton, 195 Г.

Lewis (Archibald R.), The Northern Seas, Shipping and Commerce in Northern Europe. A. D. 300-1100, Princeton, 195$'.

Lot (Ferdinand), Les invasions barbares et le peuplement de 1'Europe, Paris, 1937, 2 т.

Musset (Lucien), Les invasions: les vague germaniques, Paris, 1965 («Novelle Clio», № 12).

ПОСЛЕДНИЕ СТЕПНЫЕ НАРОДЫ

а) Болгары

Dolger (Franz), Bulgarisches Zartum und byzantinisches Kaiserturn, в кн.: Byzanz und die europaische Staatenwelt, Ettal, 1953, p. 140–158.

Dujcev (Ivan), Protobulgares et Slaves, Annales de 1'Institut Kondakoy (Prague), X, 1938, p. 145–154.

Filov (В.), Les origins sassanides de 1'art bulgare, в кн.: Melanges Ch. Diehl, Paris, 1930, т. II, p. 137–159.

Gerard (Christian), Les Bulgares de la Volga et les Slaves du Danube, Paris, 1939.

Gregoire (Henri), Les sources epigraphiques de Phisoire buleare, Byzantion, IX, 1934, p. 745–786.

Lemerle (Paul), Philippes, Paris, 1945, 2 т.

Эти две работы изобилуют фактическими ошибками, их следует использовать только с очень тщательной проверкой фактов и дат.

Pritsak (Omalian), Die bulgarische Furstenliste und die Sprache der Protobulgaren, Wiesbaden, 1955.

Runciman (Steven), A History of the first Bulgarian Empire, London, 1930.

Setton (К. М.), The Bulgars in the Balkan and the occupation of Corinth in the Vllth century, Speculum, XXV, 1950, p. 502–543.

Wolff (Robert Lee). The Second Bulgarian Empire. Its origin and history, Speculum, XXIV, 1949, p. 167–106.

б) Венгры. Происхождение

Macartney (С. A.), The Magyars in the ninth century, Cambridge, 1930.

Macartney (C. A.), Studies on the earliest Hungarian historical sources, Budapest, 1938.

Moor (Elemer), Die Ausbildung des urungarischen Volkes im Lichte der Laut- und Wortgeschichte, Acta Linguistica Academiae Scientiarum Hungaricae, VI–X, 1956–1960.

Moravcsik (Gyula), Die byzantinischen Quellen der uiigarischen Geschichte, Budapest, 1934.

Sinor (Denis), Autour d'une migration de peoples au Ve siecle, Journal Asiatique, CCXXXV, 1946–1947, p. 177.

Sinor (D.), The outlines of Hungarian Prehistory, Cahiers d'Histoire Mondiale, IV, 1958, p. 513–540.

Scold (Hannes), Die ossetischen Lehworter im Ungarischen, Lund, 1925.

Szinnyei (Josef), Die Herkunft der Ungarn, ihre Sprache und Urkultur, 2-е изд, Berlin, 1923.

в) Венгры. Вторжения в Западную Европу

Buttner (Heinrich), Die Ungarn, das Reich und Europa bis zur Lechfeldschlacht, Zeitschrift fur bayr. Landesgeschichte, XIX, 1956, p. 433–458.

[1071 Duft (Johannes), Die Ungarn in Sankt-Gallen, Zurich, 1957.

Fasoli (Gina), Le incursioni ungare in Europa nel secolo X, Florence, 1945.

Fasoli (G.), Points de vue sur les incursions hongroises en Europe au Xe siecle, CCM, II, 1959, стр. 17–35 и V, 1962, p. 461–462.

Haenens (Albert d'), Les incursions hongroises dans 1'espace beige, CCM, IV, 1961, p. 423–440.

Huygens (R. B. L), Un temoin de la crainte de 1'an mille: la lettre sur les Hongrois, Latomus, XV, 1956, p. 225239.

Luttich (Rudolf), Ungarnzuge in Europa im 10 Jh, Berlin, 1910.

г) Венгры. Консолидация

Brackmann (Albert), Zur Entstehung des ungarischen Staates, Sitzungsber. der Berlin Akad. der Wiss, Phil.- Hist. Kl, 1940, № 8.

Gabriel (Astrik L.), The conversion of Hungary to Christianity, New York, 1962.

Л. Мюссе «Варварские нашествия на Западную Европу»

Moravcsik (Gyula), Byzantine Christianity and the Magyars in the period of their migrations, American Slavic and East European Review, J V, 1946, p. 29–45.I

Toth (W.), The Christianization of the Magyars, Church His- $ tory, XI, 1942, p. 33–55.

д) Хазары, печенеги, куманы

Artamonov (M. I.), Khazar-festningen Sarkel, Viking (Oslo), XIX, 1955, p. 99–120.

Dunlop (D. M.), The History of the Jewish Khazars, Princeton, 1954.

Macartney (C. A.), The Petchenegs, The Slavonic Review, VIII, 1929, стр. 342–355. j

Moravcsik (Gyula), Byzantinoturcica, 2-е изд, Budapest, 1958.

III РАССЕЛЕНИЕ СЛАВЯНСКИХ НАРОДОВ

а) Общее положение

Auty (Robert), Community and divergence in the History of 1 the Slavonic Languages, The Slavonic and East European Review, XLII, 1963, p. 257–273.

[1221 Dvornik (Francis), The Slavs. Their early History and Civili-,| zation, Boston, 1956.

Dvornik (Francis), Les Slaves, Byzance et Rome au IXe siecle, Paris, 1926.'

Hensel (Witold), Methodes et perspectives de recherches sur les centers ruraux et urbains chez les Slaves (VIIe-XHIe s.), Varsovie, 1962.

Kostrzewski (JoseO, Les origines de la civilization polonaise. Prenistoire et protohistoire, Paris, 1949.

Mongait (A. L), Archaeology in the U.S.S.R, Harmondsworth, I 1961.

Niederle (Lubor), Manuel de PAntiquite slave, Paris, 1923–1926, 2 т.

Unbegaun (B. O.), La religion des anciens Slaves, в кн.: Мапа, т. II, Les Religions de Г Europe ancienne,

Paris, 1948, p. 387–445.

б) Славяне — основатели государств. Общий обзор

Dvornik (Francis), The Making of Central and Eastern Europe, London, 1949. a Указаны только работы на западных языках.

Gieysztor (Alexander), La strutturazione culturale dei paesi slavi nell' alto medio evo, Settimane, XI, 1963, p. 371–392.

Graus (Frantisek), Deutsche und slawische Verfassungsgeschichte, HZ, CXCVII, 1963, p. 265–317.

Helmann (Manfred), Grundfragen slavischer Verfassungsgeschichte des friihen Mittelalters, Jahrbucher fur die Geschichte Osteuropas, N. F, II, 1954, p. 387–404.

Helmann (M.), Slavisches, insbesondere ostslavisches Herrschertum des Mittelalters, Vortrage und Forschungen… Th. Mayer, III, 1956, p. 243–277.

Lowmianski (Henryk), La genese des Etats slaves et ses bases sociales et economiques, La Pologne au Xe Congres int. des sciences historiques, Varsovie, 1955, p. 29–53.

Lowmianski (H.), Critique de la theorie de 1'origine normande des Etats slaves, в кн.: Studi in onore di A. Sapori, Milan, т. I, 1957, p. 147–172.

Ludat (Herbert), Fruhformen des Stadtewesens in Osteuropa, Vortrage und Forschungen… Th. Mayer, IV, 1958, p. 527–553.

в) Региональные аспекты

СЛАВЯНЕ НА БАЛКАНАХ

Bon (Antoine), Le Peloponnese byzantin jusqu'en 1204, Paris, 1951.

t!38] Charanis (Peter), The Slavic element in Byzantine Asia Minor e XIHth century, Byzantion, XVIII, 1946–1948, p. 69–83.

[1391 Charanis (P.), The Chronicle of Monembasia and the question of tne Slavic settlements in Greece, Dumbarton Oaks Papers, V, 1950, p. 139–166.

Charanis (P.), On the Slavic settlement in the Peloponnesus, Byzantinische Zeitschrift, XLVI, 1953, p. 91103.

Charanis (P.), The significance of coins as evidence for the history of Athens and Corinth in the Vllth and VHIth centuries, Historia, IV, 1955, стр. 163–172.

Dujcev (I.), Les Slaves et Byzance, Etudes historiques a 1'occasion du Xle Congres int. des sciences historiques, Sofia, 1960, p. 31–78.

Gregoire (Henri), L'origine et le nom des Creates et des Serbes, Byzantion, XVII, 1944–1945, p. 88–118.

Haumant (Emile), tin probleme ethnographique: la slavisation de la Dalmatie, RH, CXXIV, 1917, p. 287–304.

Laurent (Vitalien), Le theme byzantin de Serbie au Xle siecle, Revue des Etudes Byzantines, XV, 1957, p. 185–195.

Lemerle (Paul), La composition et la chronologie des Miracula s. Demetrii, Byzantinische Zeitschrift, XLVI, 1953, p. 349–361.

[1471 Lemerle (Paul), Invasions et migrations dans les Balkans depuis la fin de 1'epoque romaine jusqu'au VHIe siecle, RH, CCXI, 1954, p. 265–308.

Л. Мюссе "Варварские нашествия на Западную Европу"'

[147 bis] Lemerle (Paul), La chronique improprement dit de Monem-vasie, le contexte historique et legendaire, Rev. des Etudes Byzantines, XXI, 1963, p. 5–49.

Metcalf (D. M), The Slavonic threat to Greece ca. 580: some evidence from Athens, Hesperia, XXXI, 1962, p. 134157.

Ostrogorsky (George), Byzafttium and the South Slaves, The Slavonic and East European Review, XLII, 1963, p. 114.

[150] Radojcie (G. S.), La date de la conversion des Serbes, Byzantion, XXI, 1952, p. 253–256.

Tafrali (O.), Thessalonique, des origins an XlVe siecle, Paris, 1919.

Vasmer (Max), Die Slaven in Griechenland, Abhandl. Der Preuss. Akademie der Wiss, Phil.-Hist. Kl, 1941, № 12.

РАБОТЫ, ОТНОСЯЩИЕСЯ К БОЛГАРАМ,

СМ. ТАКЖЕ ВЫШЕ, № [88]-[97]

в) Славяне в Придунайской Европе

Chaloupecky (V.), Considerations sur Samon, le premier roi des Slaves, Byzantnoslavica, XI, 1950, p. 223–239.

Dittrich (Z. R.), The Beginning of Christianisation in Great Moravia, The Slavonic and East European Review, XXXIX, 1960, p. 164–173.

Dittrich (Z. R.), Christianity in Great Moravia, Groningue, 1962.

Dvornik (Francis), Les legendes de Constantin et de Methode vues de Byzance, Prague, 1933.

Graus (Frantisek), Origines de 1'Etat et de la noblesse en Moravie et en Boheme, Revue des Etudes Slaves, XXXIX, 1961, p. 43–58.

Poulik (J.), Die neueste Entdeckungen aus Hauptburgen des Grossmahrischen Reiches, Jahrbucher fur frankische Landesforschung, XIX, 1959, p. 85–102.

Schwartz (Ernst), Das germanische Kontinuitatsproblem in Niederosterreich, Festschrift Th. Mayer, Lindau, 1954, p. 37 и ел.

Verlinden (Charles), Le Franc Samo, RBPH, XII, 1933, p. 1090–1095.

Vernadsky (George), The Beginning of the Czech State, Byzantion, XVII, 1944–1945, p. 315–328.

г) Славяне между Эльбой и Днепром.

Bardach (Juliusz), L'Etat polonais du haut Moyen Age, Acta Poloniae Historica, V, 1962, p. 7–47.

Brtiske (Wolfgang), Untersuchungen zur Geschichte des Liitizenbundes, Koln, 1955.

Gasiorowsky (Z.), The "conquest" theory of the genesis of the polish State, Speculum, XXX, 1955, p. 550–560.

Gieysztor (Aleksander), Les origines de 1'Etat polonais, в кн.: La Pologne au Xe Congres int. des sciences historiques, Varsovie, 1955, p. 55–81.

Gieysztor (A.), Le origini delle citta nelle Polonia medievale, в кн.: Studi in onore di A. Sapori, I, Milan, 1957, p. 127–145.

Gieysztor (A.), Aspects territoriaux du premier Etat polonais, RH, CCXXVI, 1961, p. 357–382.

Gieysztor (A.), Recherches sur les fondements de la Pologne medievale: Etat actuel des problemes, Acta Poloniae Historica, IV, 1961, p. 7–33.

Hensel (Witold), Le developpement des recherches archeologiques sur les origines de 1'Etat polonais, Archeologia Polona, I, 1958, p. 7 и ел.

Herrmann (Joachim), Einige Fragen der slawischen Burgenen-twicklung, zweischen mittleren Elbe und Oder, Slavia Antiqua, X, 1963, p. 185–206.

Ludat (Herbert), Siedlung und Verfassung der Slawen zwischen Elbe, Saale und Oder, Giessen, 1960.

Ludat (Herbert), Reichspolitik und Piastenstaat um die Jahr-tausendwende, Saeculum, XIV, 1963, p. 325–339.

Manteuffel (Tadeusz), L'Etat de Mesco ler et les relations internationales au Xe siecle, RH, CCXXVIII, 1962, p. 116.

Priedel (Helmut), Slawische Altertumskunde des ostlichen Mitteleuropas im IX. und X. Jahrhundert, Grafelfing, 1961–1964, 2 т.

Schwartz (Ernst), Die Frage der slawischen Landahmezeit in Ostgermanien, Mitteil. des Institute fur Oster. Gesch, XLIII, 1929, p. 187260.

Vasmer (Max), Germanen und Slaven in Ostdeutschland in alter Zeit, Namn och bygd, XXI, 1933, p. 113–137. i. Inquiry [178

e) Славяне в России.

Chadwick (Nora К.), The Beginnings of Russian History. An juiry into sources, Cambridge, 1946.

Da Costa Louillet (Germaine), Y eut-il des invasions russes dans 1'Empire byzantin avant 860? Byzantion, XV, 1940–1941, p. 106–130.

Dvornik (Francis), The Kiev State and its relations with Western Europe, Trans, of the Royal Hist. Soc, XXIX, 1947, p. 27–46.

Gregoire (Henri), L'histoire et la legende d'Oleg, prince de Kiev, La Nouvelle Clio, IV, 1952, p. 281–287.

181] Grekov (B. D.), Kiev Rus, перев. на англ., Moscow, 1959. 181 bis] Paszkiewicz (Henryk), The Origin of Russia, London, 1954. 181 ter] Paszkiewicz (Henryk), The Making of the Russian nation, London, 1963.

Poppe (Andre), Dans la Russie medievale. Xe-XIIIe siecles. Ecriture et culture, AESC, XVI, 1961, p. 12–35.

Portal (Roger), Quelques problemes d'histoire russe et slave, PH, CXCIX, 1948, p. 56–60.

Rauch (Georg von), Friihe christliche Spuren in Russland, Saeculum, VII, 1956, p. 40–67.

Rybakov (B. A.), La formation de la Russie de Kiev, Rapports de la delegation sovetique au Xe Congres int. des sciences historiques, Moscou, 1955.

[185 bis] Sorlin (J.), Les traites de Byzance avec la Russie au Xe siecle, Cahiers du monde russe et sovetique, II, 1961, p. 313–360 и 447–475. [186] Stokes (A. A.), Tmutarakan', The Slavonic and East European Review, XXXVIII, 1960, p. 499514.

Tikhomirov (M. N.), The origin of Christianity in Russia, History, X LI V, 1959, p. 199–211.

Vasiliev (A. A.), The Russian attack on Constantinople in 860, Cambridge (Mass.), 1946.

Vasmer (Max), Die altesten Bevolkerungsverhaltnisse Russlands im Lichte der Sprachforschung, Preuss. Akad. der Wiss, Vortrage und Schriften, Heft 5, 1947.

Vernadsky (George), Ancient Russia (A history of Russia, I), New Haven, 1944.

Vernadsky (George), The problem of the early Russian Campaigns in the Black Sea area, The American Slavic and East European Review, VIII, 1949, p. 1–9.

Vucinich (Alexander), The first Russian State: an Appraisal of the Soviet theory, Speculum, XXVIII, 1953, p. 324339.

IV ПЕРЕМЕЩЕНИЕ СКАНДИНАВСКИХ НАРОДОВ

А) СКАНДИНАВСКИЙ МИР: ОБЩИЕ ЧЕРТЫ, ЦИВИЛИЗАЦИЯ

De Vries (Jan), Altnordische Literaturgeschichte, Berlin, 1941–1942, 2 т.

De Vries (Jan), Altnordische Religionsgeschichte, 2-е изд, Berlin, 1956–1957, 2 т.

Kulturhistorik Leksikon for nordisk Middelalder, Kobenhavn, начиная с 1956 вышло 10 т. (от А до L).

Musset (Lucien), Les peuples scandinaves au Moyen Age, Paris, 1951.

Ohlmarks (Ake), Gravskeppet, Stockholm, 1946.

Oxenstierna (Eric Graf), Die Nordgermanen, Stuttgart, 1957.

Shetelig (Hakon), Falk (Hjalmar), Scandinavian Archaeology, Oxford, 1937. 12001 Strom (Folke), Nordisk hedendom, Goteborg, 1961.

[201] Turville-Petre (G.), The heroic Age of Scandianvia, London, 1951.

[202] Turville-Petre (G.), Origins of Icelandic Literature, Oxford,

[203] Turville-Petre (G.), Myth and Religion of the North, London, 1964.

Б) Викинги а) Общий обзор

[204] Arbman (Holger), The Vikings, London, 1961.

Bloch (Marc), Les Normands, в кн.: La societe feodale (82; т. I, 1939, p. 28–66).

Brogger (A. W.), Shetelig (Hakon), Vikingeskipene, Oslo, 1950 (перев. на англ.: The Viking ships, Oslo, 1951).

Bronsted (Johannes), Vikingerne, Kobenhavn, 1960 (перев. на англ.: The Vikings, Harmondsworth, I960).

Bugge (Alexander), Vikingerne, Christiania, 1904–1906, 2 т. (перев. на нем.: Die Wikinger, Halle, 1906).

Falk (Hjalmar), Aitnordisches Seewesen, Heidelberg, 1912.

Kendrick (T. D.), A History of the Vikings, London. 1930.

Lot (Ferdinand), Les Scandinaves, в кн.: Les invasions barbares (86), т. I, p. 115–202.

Martens (Irmelin), Vikingetogene i arkeologisk belysning, Viking (Oslo), XXIV, 1960, p. 93–113.

Musset (Lucien), Relations et echanges d'influences dans 1'Europe du Nord-Ouest (Xe-XIe siecles), CCM, I, 1958, p. 63–82.

Oxenstierna (Eric Graf), Die Wikinger, Stuttgart, 1958. Sawyer (Peter H), The Age of the Vikings, London, 1962.

Shetelig (Hakon), Les engines des invasions des Normands, Bergens Museums Arbook, Hist.-Ant. Rekke, 1932, № 1.

Steenstrup Q. C. H. R.), Normannerne, Kobenhavn, 1876–1882, 4 т.

б) Вторая волна

Braun (H.), Hvem ver Yngvarr enn vidhforli? Ett bidrag till Sveriges historia under II. arhundradets forsta halft, Fornvannen (Stockholm), V, 1911, p. 99–118.

[219] Larson (Laurence M.), The efforts of the Danish Kings to recover the English crown after the death of Harthacnut, Annual Report of the American Historical Association, 1910, p. 69–81.

Larson (L.), Canute the Great and the Rise of the Danish Imperialism, 2-е изд, New York, 1931. 318 Л. Мюссе "Варварские нашествия на Западную Европу"

Moberg (Ove), Olav Haraldsson, Knut den store och Sverige, Lund, 1941.

Ruprecht (Arndt), Die ausgehende Wikingerzeit m Lichte der Runeninschriften, Gottingeh, 1958.

в) Экономическая история

Arbman (Holger), Schweden und das karolingische Reich, Stockholm, 1937.

Arbman (h.), Birka, Sveriges aldsta handelstad, Stockholm, 1939.

[2251 Bjernum (J.), Vikingetidens Handel og dens Betydning for Nordens Folk, Aarboger for nordisk Olkyndighed og Historie (Kobenhavn), 1948,p.294–302.

Blindheim (Charlotte), The market place in Skiringssal. Early opinions and recent Studies, Acta Archaeologica, XXXI, 1960, p. 83–100.

Galster (Georg), Karolingiske monter fundne i Danmark, Nordisk Numismatisk Arsskrift, 1951, p. 28–40.

Jankuhn (Herbert), Der frankisch-friesische Handel zur Ostsee im friihen Mittelalter, Vierteljahrschrift fur Sozial- und Wirtschaftsgeschichte, XL, 1953, p. 193–243.

Jankuhn (H.), Haithabu, ein Handelsplatz der Wikingerzeit, 3-е изд, Neumunster, 1956.

Jankuhn (H.), Die fruhmittelalterlichen Seehandelsplatze im Nord- und Ostseeraum в кн.: Studien zu den Angfangen des europaischen Stadtewesens, Lindau, 1958, p. 451–498.

Kletler (Paul), Nordwesteuropas Verkehr, Handel und Gewerbe im When Mittelalter, Wien, 1924.

Linder-Welin (Ulla S.), Arabiska mynt в кн.: Kulturleksikon for nordisk Middelalder (195], I, кол. 182–191.

Rasmusson (Nils Ludvig), An Introduction to the Viking-Age hoards, в кн.: Commentationes de nummis saeculorum IX–XI in Suecia repertis, I, Stockholm, 1961, p. 3–16.

Skovmand (Roar), De danske Skattefund fra Vikingetiden, Aaboger for nordisk Oldkyndighed og Historie, 1942, p. 1–275.

[234 bis] Thompson (J. D. A.), Inventory of British Coin Hoards, London, 1956.

[234 ter] Van Klaveren (Jacob), Die Wikingerzuge in ihrer Bedeutung fur die Belebung der Geldwirtscnaft im friihen Mittelalter, Jahrbucher fur Nationalokonomie und Statistik, CLXVIII, 1957, p. 397–415.

г) Военные проблемы

Hollister (С. Warren), Anglo-Saxon military Institutions on the eve of the Norman Conquest, Oxford, 1962.

Jankuhn (Herbert), Ein Burgentyp der spaten Wikingerzeit in Nordfriesfand und sein historischer Hintergrund, Zeitschrift der Gesellschaft fur Schleswig-Holsteinische Geschichte, LXXVIII, 1954, p. 1–21.

Norlund (Poul), Trelleborg, Kobenhavn, 1948.

Schultz (C. G.), Aggersborg, Fra Nationalmuseets Arbejdsmark (Kobenhavn), 1949, p. 91–108.

Sproemberg (Heinrich), Die Seepolitik Karls des Grossen, в кн.: Beitrage zur belgisch-niederlandischen Geschichte, Berlin, 1959, p. 1–29.

Vercauteren (Fernand), Comment s'est-on defendu, au IXe siecle, dans 1'Empire franc, centre les invasions normandes? Annales du XXXe Congres de la Federation archeologique de Belgique, Bruxelles, 1936, p. 117–132.

д) Скандинавское искусство

Forssander (J. E.), Irland-Oseberg, Kgl. Humanistiska vetens-kapssamfundet i Lund, Arsberattelse, 19421943, p. 294–404.

Holmqvist (Wilhelm), Viking Art in the eleventh century, Acta Archaeologica, XXII, 1951, p. 1–56.

Holmqvist (W.), Germanic Art during the first millennium A. D. Kgl. Vitterhets, Historie och Antikvitets Akademiens Handlingar, 1955.

Kendrick (T. D.), Late Saxon and Viking Art, London, 1949.

Kermode (p. C.), Manx Crosses, London, 1907.

Lindqvist (Sune), Gotlands Bildsteine, Stockholm, 1941–1942, 2 т." В) Викинги на Западе а) Общий обзор

Arbman (Holger), Stenberger (Marten), Vikingar i vasterled, Stockholm, 1935.

Johannson, Die erste Vestrviking, Acta Philologica Scandinavica, IX, 1934, p. 1–66.

Melvinger (Arne), Les premieres incursions des Vikings en Occident d'apres les sources arabes, Uppsala, 1955.

Ramskou (Thorkild), Vikingetiden, Skibet, Svaerdet, og Vaegten, Kobenhavn, 1962.

Shetelig (Hakon), The Viking Theory of Western Europe, Oslo, 1940.

Shetelig (H.), Vikingeminner i Vesteuropa, Oslo, 1933.

Viking Congress. [I] The Viking Congress, Lerwick, July 1950, ред. W. Douglas, Edinburgh, 1954. — [II] Annen Viking Kongress, Bergen 1953, ред. Kjell Falck, Bergen, 1955.

б) Англия

Arngart (O.), Some aspects of the relation between the English and the Danish Element in the Danelaw, Studia Neophilologica, XX, 1948, p. 73–87.

Ashdown (Maragret), English and Norse documents relative to the reign of Ethelred the Unready, Cambridge, 1930.

Binns (A. L), The Viking Century in East Yorkshire, York, 1963.

Bjorkman (Erik), Scandinavian loan-words in middle English, Halle, 1900–1902, 2 т.

Bjorkman (E.), Nordische Personennamen in England, Halle, 1910.

258 bis] Clarke (R. Rainbird), East Anglia, London, 1960. 259] Collingwood (W. G.), Scandinavian Britain, London, 1908. 260] Davis (R. H. C.), East Anglia and the Danelaw, Transactions of the Roy. Hist. Soc, 1955, стр. 23–39.

Dolley (R. H. M), The Post-Brunanburg Viking Coinage of York, Nordisk Numismatisk Arsskrift, 1957–1958, стр. 13–88.

Ekwall (Eilert), Scandinavians and Celts in the North-West of England, Lund, 1918.

Ekwall (E.), How long did the Scandinavian Language survive in England? Miscellany Otto Jespersen, Kobenhavn, 1930, p. 17–30.

Ekwall (E.), The Scandinavian Settlement в кн.: An historical Geography of England before 1800, ред. H. C. Darby, Cambridge, 1936.

Kuhn (Hans), Die Grenzen der germanischen Gefolgschaft, Zeitschrift der Savigny-Stiftung fur Rechtsgeschichte, Germanische Abteilung, LXXIII, 1956, p. 1–83.

Lehiste (Use), Names of Scandinavians in the Anglo-Saxon Chronicle, Publications of the Modern Language Association, LXXIII, 1958, p. 6–22.

Lindkvist (Harald), Middle-English place-names of Scandinavian origin, Uppsala, 1912.

Mawer (Allen), The Scandinavian Settlements in England as reflected in English place-names, Acta Philologica Scandinavica, VII, 1932–1933, p. 1–30.

Oman (Charles), The Danish Kingdom of York, Archaeological Journal, XCI, 1934, p. 1–30.

Sawer (P. H.), The density of the Danish settlement in England, Univ. of Birmingham Histor. Journal, VI, 1958, p. 1–17.

[271 Shetelig (Hakon), Viking Antiquities in Great Britain and Ireland, Os o, 1940, 4 т.

Steenstrup (J. C. H. R.), Danelag, Kobenhavn, 1882.

Stenton (F. M.), Documents illustrative of the social and economic History of the Danelaw, London, 1920.

Stenton (F. M.), The Danes in England, Proceedings of the British Academy, 1927, p. 203–246.

Stenton (F. M.), The Danish settlement of Eastern England, Trans, of the Roy. Hist. Soc, XXIV, 1942, p. 1–14.

Stenton (f. M.), Anglo-Saxon England, 2-е изд, Oxford 1947.

Wainwright (F. Т.), Ingimund's Invasion, EHR, LXIII, 1948, p. 145–169.

Wainwright (F. Т.), Cledemutha, HER, LXV, 1950, p. 203–212.

Wainwright (F. Т.), Danes and Norwegians in England, IVe Congres int. des Sciences Onomastiques, Uppsala, 1952, p. 530–540.

Wainwright (F. Т.), The submission to Edward the Elder, History, XXXVII, 1952, p. 114-[281] Waterman (Dudley M.), Late Saxon, Viking and early medieval s from York, Archaeologia, XCVII, 1959, p. 59105. [282] Whitelock (Dorothy), The dealings of the Kings of England with Northumbria in the Xth and Xlth centuries, в кн.: The Anglo-Saxons, ред. Р. Clemoes, London, 1959, p. 70–88.

Wilkinson (Bertie), Northumbrian Separatism in 1605 and 1066, Bull, of the John Rylands Library, XXIII, 1939, p. 504–526.

Wright (С. Е.), The Cultivation of Saga in Anglo-Saxon England, Edinburgh, 1939.

в) Кельтские страны: Ирландия, Мэн, Шотландия

[Без автора] Proceedings of the International Congress of Celtic Studies held in Dublin, July 1959. The Impact of the Scandinavian Invasions on the Celtic-speaking Peoples, Dublin, 1962.

Bremner (Robert Locke), The Norsemen in Alban, Glasgow, 1923.

Brogger (A. W.), Ancient Emigrants, A History of the Norse settlements ofScotland, Oxford, 1929.

Chadwick (Nora K.), The Vikings and the Western World, в кн Proceedings of the Int. Congress of Celtic Studies (285; 13–50).

Curtis (Edmund), The English and the Ostmen in Ireland, HER, XXIII, 1908, p. 209–219.

Genzmer (Felix), Sage und Wirklichkeit in der Geschichte der ersten Orkadenjarlen, HZ, CLXVIII, 1943, p. 509540. '

Goedheer (A. J.), Irish and Norse traditions about the battle of Clontarf, Haarlem, 1938.

Jakobsen (Jakob), Det norrone Sprog paa Shetland, Kobenhavn, 1897.

Mac Cana (Proinsias), The Influence of the Vikings on Celtic Literature, в кн.: Proceedings of the Int. Congress of Celtic Studies (285), p. 78–118.

Marstrander (C. J. S.), Det norske landnam pa Man, Norsk Tidsskrift for Sprogvidenskap, VI, 1932, p. 40–356.

Marwick (Hugh), Naval defence in Norse Scotland, Scottish Historical Review, XXVIII, 1949, p. 1–14.

Megaw (В. и Е.), The Norse Heritage in the Isle of Man, в кн.: The Early Cultures of North-West Europe, Cambridge, 1950, p. 141–170.

Sommerfelt (Alf), De norske-irske bystaters undergang, 1169–1171, Oslo, 1957.

[2981 Sommerfelt (A.), On the norse forms of the name of the Picts and the date of the first norse raids on Scotland, Lochlann (Oslo), 1,1958, p. 218–222.

Walsh (A.), Scandinavian relations with Ireland, Dublin, 1922.

Young Gean!). A note on tne norse occupation of Ireland, History, XXXV, 1950, p. 11–33.

Winland 302 '303

г) Фарерские острова, Исландия, Гренландия, Америка

Brogger (A. W.), Vinlandsferdene, Oslo, 1937 (перев. на нем.: 'sfahrten, Hamburg, 1939). 1 Gjerset (К.), History of Iceland, London, 1923. Jones (Gwyn), The Norse Atlantic Saga, London, 1964.

t. La Ronciere (Charles de), L'enigme du Vinland, Annales de

Geographie, XXII, 1913, p. 267–270.

Marcus (G. J.), The norse emigration to the Faeroe Islands, EHR, LXXI, 1956,0.56–61.

Neckel (Gustav), Die erste Entdeckung Amerikas in Jahre 1000 n. Chr, Leipzig, 1913.

Norlund (Poul), De gamle Nordbobygder ved Verdens Ende, Kobenhavn, 1934 (перев. на англ.: Viking settlers in

Greenland, London, 1936).

Zimmermann (Maurice), Les anciennes colonies normandes du Greenland, Annales de Geographie, XXXV, 1926, p. 58–79.

д) Империя франков

Braat (W. С.), Les Vikings au pays de Frise, Annales de Normandie, IV, 1954, p. 219–227.

Garaud (Marcel), Les Incursions des Normands en Poitou et leurs consequences, RH, CLXXX, 1937, p. 241–267. [3111 Gasnault (Pierre), Le tombeau de saint Martin et les invasions normandes dans 1'histoire et dans la legende, RHEF, XLVII, 1961, p. 51–66.

Gosses (I. H.), Deensche heerschappijen in Friesland geduurende den Noormannentijd, Amsterdam, 1929.

Haenens (A. d'), Corbie et les Vikings, в кн.: Corbie, abbaye royale, volume du Xllle centenaire, Lille, 1963, p. 181190.

[3141 Joranson (Einar), The Danegeld in France, Rock Island, 1923.

Lair (Jules), Les Normands dans П1е d'Oscelle, Soc. Hist, et Archeol. du Vexin, XX, 1897, p. 9–40.

Lot (Ferdinand), La grande invasion normande de 856–852, ВЕС, LXIX, 1908, p. 1–62.

Lot (F.), La Loire, PAquitaine et la Seine, Robert le Fort, ВЕС, LXXVI, 1915,0.473–510.

Lot (F.), La destruction et la reconstruction de la ville de Troyes a la fin du IXe siecle, RBPH, XVIII, 1939, p. 498504.

Steenstrup Q. C. H. R.), Danske Kolonier i Flandern og Nederlandene i det 10. Aahr, (Dansk) Historisk Tidsskrift, VI, I, 1877, p. 484–497.

Vander Linden (H.), Les Normands a Louvain, RH, CXXIV, 1917,0.64–81.

Vercauteren (Fernand), L'interpretation economique d'une trouvaille de monnaies carolingiennes faite pres d'Amiens en 1865, RBPH, XIII, 1934, p. 750–758.

Vogel (Walter), Die Normannen und das frankische Reich, Heidelberg, 1906.

е) Нормандия

Adigard des Gautries (Jean), Les noms de personnes scandinaves en Normandie de 911 a 1066, Lund, 1954.

Botiard (Michel de), De la Neustrie carolingienne a la Normandie ducale, continuite ou discontinuite? Bull, of the Institute of Historical Research, XXVIII, 1955, p. 1–14.

Douglas (David C.), Rollo of Normandy, HER, LVII, 1942, p. 417–436.

Douglas (d. C.), The Rise of Normandy, Proceedings of the British Academy, XXXIII, 1947, p. 101–131.

Gorog (Ralph P. de), The Scandinavian Element in French and Norman, New York, 1958.

Joret (Charles), Les noms de lieu d'origine rpmane et la colonization germanique et scandinave en Normandie, в кн.: Millenaire Normand, Rouen, 1911, II, p. 97–160.

Musset (Lucien), Un type de tenure d'origine scandinave en Normandie: le mansloth, Mem. Acad. Nat. de Caen, n. s, XII, 1952, p. 359–367.

Musset (L), Les relations exterieures de la Normandie du IXe au Xle siecle d'apres quelques trouvailles monetaires recentes, Annales de Normandie, IV, 1954, p. 31–38.

Musset (L), Pour 1'etude des relations entre les colonies scandinaves d'Angleterre et de Normandie, в кн.: Melanges F. Mosse, Paris, 1959,p.330–339.

Prentout (Henri), Essai sur les origines et la formation du duche de Normandie, Caen, 1911.

Prentout (H.), Etude critique sur Dudon de Saint-Quentin, Pans, 1916.

Steenstrup (J. C. H. R.), Normandiets Historic under de syv forste Hertuger, Kobenhavn, 1925.

[3351 Stenton (Frank M.), The Scandinavian colonies in England and Normandy, Trans, of the Royal Hist. Soc, XXVII, 1945, p. 1–12.

Yver Qean), L'interdiction de la querre privee dans le tres ancien droit normand, в кн.: Travaux de la Semaine d'Histoire du Droit Normand tenue a Guernesey, 1927, Caen, 1928, p. 307–347.

ж) Испания, Средиземноморье

Dozy (R.), Les Normands en Espagne, в кн.: Recherches sur 1'histoire et la letterature des Arabes d'Espagne, 3-е изд, Leyde, 1881, II, p. 250–371.

Fabricius (A.), Forbindelserne mellem Norden og den spanske Halvo i aeldre Tider, Kobenhavn, 1882.

Fabricius (A.), Normannertogene til den spanske Halvo, Aarbo-ger for nordisk Oldkyndighed og Historie, 1897, p. 75–160.

Г) Викинги на Востоке

а) Прибалтийские земли

Balodis (F.), Handelswege nach dem Osten und die Wikinger in Russland, Stockholm, 1948.

Nerman (Birger), Grobin-Seeburg, Ausgrabungen und Funde, Stockholm, 1958.

Strums (Ed.), Schwedische Kolonien in Lettland, Fornvannen (Stockholm), XLIV, 1949, p. 205–217.

б) В России и за ее пределами

Arbman (Holger), Svear i osterviking, Stockholm, 1955.

Arne (Ture Joson), La Suede et 1'Orient, 1914.

Arne (Т.), Die Waragerfrage und die sowjetrussische Forschung, Acta Archaeologica, XXIII, 1952, p. 138–147. J3461 BaeckTund (Astrid), Les prenoms scandinaves dans la tradition ievale de Velikij Novgorod, Revue des Etudes slaves, XXXIII, 1956, p. 26–33.

Blondal (Sigfus), The last exploits of Harald Sigurdson in Greek service, Classica et Medievalia, II, 1939, p. 1–26.

Braun (F.), Das historische Russland im nordischen Schrifttum des X. bis XIV. Jh, в кн.: Festschrift E. Mogk, Halle, 1924, p. 150–196.

Dawkms (R. M.), The later history of the varangian guard, Journal of Roman Studies, XXXVII, 1947, p. 39–46.

Karlgren (Anton), Dneprsfossernes nordisk-skaviske navne, в кн.: Festskrift udg. af Universitets Aafest, Kobenhavn, 1947, p. 3–139.

Raudonikas (W. J.), Die Normannen der Wikingerzeit und das Ladogagebiet, Stockholm, 1930. [3521 Stender-Petersen (Adolf), Varangica, Aarhus, 1953.

Stender-Petersen (A.), Das Problem der altesten byzantinisch-russisch-nordischen Beziehungen, Congresso internazionale di Scienze Storiche, Roma 1955, Relazioni, III, p. 165–188.

Stender-Petersen (A.), Varaegersporgsmalet, Viking (Oslo), XXIII, 1959, p. 43–55.

Stender-Petersen (a.), Der alteste russische Staat, HZ, CXCI, 1960, p. 1–17.

Thomsen (Vilhelm), Det russiske Riges Grundlaeggelse ved Nordboerne, Kobenhavn, 1876 (перев. на англ.: The relations between Russia and Scandinavia, Oxford, 187/).

Thornqvist (Clara), Studien iiber die nordischen Lehnworter im russischen, Uppsala, 1948.

Vasmer Шах), Wikingerspuren in Russland, Sitzungsberichte der preussischen Akademie der Wissenschaften, Phil.- hist. Klasse, XXIV, 1931, p. 649–674.

Д) Викинги: последствия завоеваний

Aubin (Hermann), Von der Ursachen der Freiheit der Seelander an der Nordsee, Nachrichten der Akademie der Wissenschaften in Gottingen, 1953, Phil.-hist. Lasse, № 2, p. 29–45.

Bolin (Sture), Mohammed, Charlemagne and Rurik, The Scandinavian Economic History Review, I, 1953, p. 5–39.

Buisson (Ludwig), Formen normannischer Staatsbildung (IX. bis XI. Jh.), в кн.: Studien zum mittelalterlichen Lehenswesen, Lindau, 1960, p. 95–184.

Christiansen (Aksel E.), Kongemagt og Aristokrati. Epoker i middelalderlig dansk Satsopfattelse indtil Unionstiden, Kobenhavn, 1945.

Christiansen (A.), Scandinavia and the advance of the Hanseatics, The Scandinavian Economic History Review, V, 1957, p. 89–117.

Goransson (Solve), Regular open-field pattern in England and Scandinavian solskifte, Geografiska Annaler, 1961, p. 80–104.

Jankuhn (Herbert), Sechs Karten zum Handel des 10. Jhs. im westlichen Ostseebecken, Archaeologica Geographica (Hamburg), 1,1950, p. 8–16.

Johansen (Paul), Die Kaufmannskirche im Ostseegebiet, в кн.: Studien zu den Anfangen des europaischen Stadtwesens, Lindau, 1958, p. 499–525.

Johnsen (Arne Odd), Fra Aettesamfunn til Statssamfunn, Oslo, 1955. [3681 Koht (Halvdan), Harald Harfagre og riskssamlinga, Oslo, 1955.

Ljungberg (Helge), Den nordiska religionen och Kristendomen. Studier over det nordiska religionsskiftet under Vikingatiden, Stockholm, 1938.

Musset (Lucien), Le satiriste Gamier de Rouen et son milieu, RMAL, X, 1954, p. 237–266.

Paasche (Fredrik), Motel mellom hedendom og kristendom i Norden, Stockholm, 1958.

Palme (Sven Ulric), Kristendomens genombrott i Sverige, Stockholm, 1959.

Yrwing (Hugo Nilsson), Gotland under aldre medeltid, Studier i baltiskhanseatisk historia, Lund, 1940.

МУСУЛЬМАНЕ И САРАЦИНЫ

Amargier (P.-A.), La capture de saint Maieul de Cluny et I'expulsion des Sarassines de Provence, Revue Benedictine, LXXIII, 1963, p. 316–323.

Baudot (Marcel), Localisation et datation de la premiere victoire remportee par Charles Martel contre les Musulmans, в кн.: Recueil de travaux offert a M. Clovis Brunei, I, Paris, 1955, p. 93–105.

Benoit (Fernand), Documents historiques sur les incursions des Sarassins et des Brabaresques en Camargue en Moyen Age, Revue Tunisienne, 1932, p. 301–306.

Duby (Georges), Les villes du sud-est de la Gaule du VHIe au Xle siecle, Settimane, VI, 1958, p. 231–258. [377 bis] Engrenn (Fred. E.),'Pope John the Eighth and the Arabs, Speculum, XX, 1945, p. 318–330.

Fevrier (Paul-Albert), Le developpement urbain en Provence de 1'epoque romaine a la fin du XIV siecle, Paris, 1964.

Lacam (Jean), Vestiges de 1'occupation arabe en Narbonnaise, Cahiers Archeologiques, VIII, 1956, p. 93–115.

Latouche (Robert), Les idees actuelles sur les Sarassins dans les Alpes, Revue de Geographic alpine, XIX, 1931, p. 199–206.

Lauer (Philippe), La cite carolingienne de Cencelle (Leopoli), MAHR, XX, 1900, p. 147–163.

Levillain (Leon), Samaran (Charles), Sur le lieu et sur la date de la bataille dite de Poitiers de 732, BEG, XCIX, 1938, p. 243–267.

Levi-Provencal (Evariste), Histoire de 1'Espagne musulmane, Paris, 1953, т. III.

[383 bis] Lokys (Georg), Die Kampfe der Araber mit den Karolingem bis zum Tode Ludwigs II, Heidelberg, 1906.

Luppi (Bruno), I Saraceni in Provenza, in Liguria e nelle Alpi occidentali, Bordighera, 1952.

Mercier (Maurice), Seguin (Andre), Charles Martel et la bataille de Poitiers, Paris, 1944.

Molinier (Aug.), Zotenberg (H.), Sur les invasions arabes, в кн.: Histoire generale du Languedoc, переизд., II, 1875, p. 549–558.

Vehse (O.), Das Bundnis gegen den Sarazenen vom Jahre 915, Quellen und Forschungen aus italienischen Archive, XIX, 1927.

VI НОВЫЕ ГОСУДАРСТВА

Национальные истории на западных языках, тома, относящиеся к периоду IX–XII вв. краткий обзор для ориентации

ИСЛАНДИЯ (см. также (302)

Jonsson (Finnur), Island fra Sagatid til Nutid, Kopenhague, 1930.

НОРВЕГИЯ

Det norske folks liv og historie gjennem tiderne, I–II, Oslo, 1929–1932 (Edv. Bull, H. Shetelig).

Larsen (K.), A History of Norway, Princeton, 1948.

ДАНИЯ

Danstrup Qohn), Koch (Hal), Danmarks Historie, I–III, Kopenhague, 1962–1963 (J. Bronsted, Th. Ramskou, Hal Koch).

Krabbe (L.), Histoire de Danemark, Paris-Copenhague, 1950.

ШВЕЦИЯ

[393] Andersson (Ingvar), Sveriges historia, Stockholm, 3-е изд, 1950.

Carlsson (Sten), Rosen (Jerker), Svensk historia, I, Stockholm, 1962 (J. Rosen).

Svastrom (R.), Palmstierna (C. F.), A short History of Sweden, Oxford, 1934 (перев. на фр.: Paris, 1944).

ПОЛЬША

David (Pierre), Les sources de I'histoire de Pologne a 1'epoque des Piasts, Paris, 1924.

Reddaway (W. F.), Penson П. H.), Halecki (O.), Dyboski (R.), The Cambridge History of Poland, I, London, 1950.

БОГЕМИЯ

Seton-Watson (R. W.), A History of the Czechs and Slovaks, London, 1943.

ВЕНГРИЯ

[399] Homan (Balint), Geschichte des ungarischen Mittelalters bis zu den Anfangen des Hauses von Anjou, Berlin, 1940–1943, 2 т.

РОССИЯ

[400] Eck (Alexandre), Le Moyen Age russe, Paris, 1933. 401] Vernadsky (George), Karpovitch (M.), A History of Russia, New Haven, 1943–1948 (G. Vernadsky).

БОЛГАРИЯ

Slatarski (V. N.), Geschichte der Bulgaren, I, Leipzig, 1918.

ХОРВАТИЯ

Voinovitch (L. de), Histoire de Dalmatie, Paris, 1934, 2 т.

Загрузка...