Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2 - читать бесплатно онлайн полную версию книги автора Аляксей Карпюк (ч. notes)

1

Ляснік (мясцовае).

2

Даносчык (польск.).

3

У верасні 1939 года гітлераўскія войскі на кароткі час занялі частку сённяшніх раёнаў заходняй Гродзеншчыны — Скідэльскага, Ваўкавыскага і Гродзенскага. А разведчыкі — дайшлі нават да занёманскай часткі горада. Камандаваў войскамі генерал фон Бок (тым самым маршрутам генерал наступаў і ў чэрвені 1941 года).

4

Артылерысты танкавага корпуса СС, які першым уступіў у Беласток восенню 1939 года, і далі пачатак агульнавядомым зверствам, якімі потым так праславіліся гітлераўскія ваякі ў часы другой сусветнай вайны. Група п'яных салдат загнала ў сінагогу некалькі соцень польскіх грамадзян яўрэйскай нацыянальнасці і жывымі іх спаліла (гл, «Ваенны дзённік» Ф. Гальдэра, т. 1, запіс ад 1О.ІХ.1939 года).

5

Набліжаючыся да вёскі Дамброва (цяпер ПНР), камандзір танкавай часці раптам успомніў: тут у 1915 годзе загінуў яго бацька, лейтэнант кайзераўскіх войск. Гітлеравец вырашыў на тым месцы пакінуць памятны след. Калі яго танкі выйшлі на прыгорак і адкрылася панарама вёсачкі Дамброва, ён загадаў баявым машынам развярнуцца ды ў гонар бацькі па беларуска-польскай вёсачцы даць «салют». Некалысі мінут немцы мала-цілі з усіх гармат па будынках і прысадах. У выніку — у Дамброве загінула многа сялян, іхніх жонак і дзяцей. Згарэла большая палова будынкаў. Падрабязнасці жудаснага ўчынку нямецкага афіцэра імгненна разышліся па Прынёманскім краі, пасяляючы ўсюды страх і насцярожанасць.

6

Дзядзька Лаўрэн памыляецца. Арган у фарным касцёле (фірмы «Вацлаў Бернацкі, Вільна») мае 30 рэгістраў і аж 2184 трубы і трубачкі!

7

Маладзёжная ваенізаваная арганізацыя ў буржуазнай Польшчы.

8

Юзаф Ёдкоўскі — польскі археолаг (1900—1946).

9

Узвод (польск.).

10

Маршал Юзэф Пілсудскі (1867-1935)— дырэктар рэакцыйнага ўрада даваеннай Польшчы.

11

Герберт Кларк Гувер (1874-1964), кіраўнік дэпартамента дапамогі, міністр гандлю, а затым — прэзідэнт ЗША (1929-1933).

12

Клуб-шынок.

13

Канфедэратка.

14

Клеберг Францішак (1888-1941) — польскі генерал, які ў верасні 1939 года праславіўся ў баях супроць гітлераўцаў. Нейкі час сдужыў у Гродне.

15

У даваенным Гродне дзесяць працэнтаў насельніцтва былі немцы

16

Шасцімесячная завіўка (польск.).

17

Камінтэрн у 1938 г. Камуністычную партыю Заходняй Беларусі распусціў, беспадстаўна абвіназаціўшы яе кіраўніцтва ў варожых намерах да ідэі Леніна. У сувязі з гэтым былыя «кэпэзэбаўцы» да 1956 г., калі абвінавачанне было знятае, хадзілі з крыўдным ярлыком.

18

Прагрэсіўная беларуская арганізацыя, існавала ў Заходняй Беларусі ў дваццатыя гады.

19

У маі 1926 года маршал Пілсудскі скінуў канстытуцыйны ўрад і ўстанавіў дыктатуру палкоўнікаў. Яна і праіснавала да верасня 1939 года.

20

Гадавое царкоўнае ці касцельнае свята (гл. іспанскае — фіеста) — тыповае для былой Заходняй Беларусі.

21

Жарабец (мясцовае).

22

Наяўныя грошы (мясцовае).

23

Дзеншчыкаў П. В. (1918-1980), Герой Сацыялістычнай Працы, старшыня калгаса «Авангард» Гродзенскага раена.

24

Пэўная частка вяскоўцаў былой Заходняй Беларусі так называе перыяд 1939-1941 гг.

25

Узводны (польск.)

26

Разгільдзяй (польск.).

27

Цябе ўжо тут няма! (польск.).

28

Раённы (польск.).

29

Яфрэйтар (польск.).

30

Касцевіч Міхаіл Восіпавіч, псеўданім — Міхась Васілёк, 1905-1960 гг.— папулярны паэт былой Заходняй Беларусі з в. Баброўня Скідэльскага сельсавета Гродзенскага раёна.

31

З 1932 года — горад Мічурынск

32

Вячэрняе маленне ў касцёле.

33

Палкоўнік

34

Сума таму атрымалася значнай, бо ў Гродне перад сусветнай вайной стаяла многа царскіх войск. Пераважна былі гэта гарнізоны магутных дванаццаці фортаў з бетону, якія грознай падковай абкружылі горад амаль з усіх бакоў. Для абслугоўвання кожнага форта выдзяляўся паўнакроўны батальён.

35

Аб'ява

36

Каб забяспечыць краіну дастатковай колькасцю тлушчу для тэхнічнай мэты, вайсковае генерал-губернатарства выдала распараджэнне рабіць раскопкі і такім чынам здабываць тлушч ды косці. Гэта рабіць павінны Толькі грабары — прадстаўнікі галоўнай фірмы сыравіны вайсковага генерал-губернатарства. Гаспадары земляў, дзе будуць адбывацца раскопкі, павінны патрабаваць, каб работы ішлі згодна з распарадкам і ямы потым акуратка засыпаліся. Хто без дакументаў, выстаўленых галоўнай кватэрай сыравіны вайсковага генерал-губернатарства, тлушч, косці выкапае, будзе пакараны, а запасы такой сыравіны будуць канфіскаваны. Беручы пад увагу неадкладную патрэбнасць у тлушчы і касцях, неабходна зараз жа дакладваць пра недазволеныя маніпуляцыі на магілах і кожнае нарушэнне гэтага загада. Раскопкі будуць адбывацца галоўным чынам каля былых рускіх пазіцый. Тлушч выглядае цёмна-карычневым, характэрны вострым і непрыемным пахам і будзе запакаваны ў мяшкі. С. і К. камепдант акругі оберст .«. п. Бальцар.

37

Выпадак здарыўся з аўтарам рамана.

38

У буржуазнай Польшчы на тытунь урад трымаў манаполію і за самаволыіую пасадку яго сурова караў — нават за два-тры калівы.

39

Стараста (польск.).

40

Дабрабыт рэспублікі няхай нам будзе найвялікшым законам! (лац.)

41

Жыхары Брэста і Гродна прымаюць праграму тэлебачання ПНР

42

Веласіпед (мясцовае).

43

Усяго да 1939 года ў Гродне налічвалася цэркваў і касцёлаў — дванаццаць, сінагог і. малельных дамоў — амаль шэсцьдзесят, мячэцяў — адна (на 5О тыс. насельніцтва)

44

Эліза Ажэшка — відная польская пісьменніца. Жыла і тварыла ў Гродне (1840-1910).

45

У дваццатыя гады ў Вільні выходзіў сатырычны часопіс «Маланка» — орган «Грамады».

46

Думай, што гаворыш (характэрная для Гродзеншчыны прымаўка).

47

Вёска аўтара, дзе ён нарадзіўся, з 1944 года знаходзіцца ў ПНР

48

Упаўнаважаная ЦК КСМБ, сакратар падпольнага абкома камсамола (192О-1944). Загінула ў баі.

49

Карані (мясцовае)

50

Дэка — дзесяць грамаў (мясцовае).

51

Каб раздабыць валюту, урад буржуазнай Польшчы забесцэн вывозіў за мяжу цукар. Левыя газеты змяшчалі фатаграфіі, як англічане з мяшкоў польскі цукар высыпаюць у свіныя карыты і як жаруць яго тлустыя заморскія свінні, якія яны ад гэтага гладкія. Факт гэты — адна з прычын сялянскіх бунтаў.