Выратавальная місія

Сяргей БЕЛАЯР

ВЫРАТАВАЛЬНАЯ МІСІЯ

I

Фатонны зоркалёт «Слейпнір» імкліва набліжаўся да канчатковай кропкі маршруту — міжнароднай касмічнай станцыі «Ёган Кеплер».

— Як думаеш, чаму знікла сувязь са станцыяй? — спытаў Кінбут Бянткоўскі, гледзячы ў манітор, на якім, вылучаючыся на фоне вугальна-чорнай прасторы з сотнямі немігатлівых зорак, расла Asteroidea.

— Не ведаю, камандзір, — паціснуў плячыма Едка Гедройц, — прычын можа быць шмат, пачынаючы ад паломкі перадатчыка і заканчваючы сонечнай бурай. Навошта гадаць? Састыкуемся і ўсё высветлім!

Бянткоўскі кіўнуў. Зямля атрымала сігнал SOS тыдзень таму, пасля чаго экіпаж МКС на сувязь больш не выходзіў

— Будзем спадзявацца, што нічога сур’ёзнага не адбылося!

— Гэта апошняе, у што я стаў бы верыць. Больш рацыянальна зыходзіць з таго, што ў іх праблемы! Прычым сур’ёзныя.

— Ты ператвараешся ў закаранелага цыніка, Едка!

— Космас робіць мяне такім. Пройдзе яшчэ не адна тысяча, калі не мільён гадоў, перш чым зоркі перастануць быць варожымі людзям. Заўсёды трэба настройвацца на самае горшае.

«Ёган Кеплер» паступова запаўняў сабой увесь экран.

— Бачных пашкоджанняў не адзначаю! — паведаміў Доўкгал Геліч, скарыстаўшыся трансфакатарам. — Зваротны бок разгледзець не магу!

— Як толькі скінем хуткасць да самай малой, высы­лай бот!

— Ёсць высылаць бот пасля тармажэння!

— Пераходжу на тармажэнне! — папярэдзіў таварышаў Скумін Разыцень. Насавая дзюза выплюнула сноп распаленага вадароду, «Слейпнір» слаба тузануўся. Слупок акселераметра хутка папоўз уніз, паказваючы адмоўнае паскарэнне.Праз некалькі хвілін, калі да станцыі заставалася пяцьсот кіламетраў, інжынер-радыст выпусціў бот, карэктуючы яго курс пры дапамозе джойсціка. Разведчык не баяўся ні паскарэння, ні рэзкага змянення курсу, ні звышвысокіх і звышнізкіх тэмператур, што дазваляла выкарыстоўваць яго ў шырокім дыяпазоне даследаванняў.

Астранаўты не адрывалі поглядаў ад манітораў. Напружанне расло.

— Выява выразная! Адхіленні тэхнагеннага характару адсутнічаюць!.. Што за чорт?

— Што здарылася, Доўкгал?

— Я страціў кантроль над ботам! — Геліч рухаў джойсцікам, аднак нічога не змянялася: разведчык куляй нёсся да станцыі. Усачыць за сапраўдным вадаспадам даных не ўяўлялася магчымым.

Праз імгненне камера бота адключылася.

Інжынер-радыст вылаяўся і паспрабаваў аднавіць кантроль над ботам. Нічога не атрымалася — разведчык урэзаўся ў адну з сонечных батарэй. Яна выбухнула мільёнам аскепкаў і дробных абломкаў. Куляючыся, бот пачаў адыходзіць ад МКС.

— Што гэта было?

— Не ведаю, капітан! Бот быў спраўны — я двойчы пратэставаў усе сістэмы... — у голасе інжынера-радыста гучалі ноткі разгубленасці. — Сувязь нібы абсеклі...

Бянткоўскі і Гедройц пераглянуліся. На твары работніка службы бяспекі з’явіўся выраз: «Я ж казаў!»

— Адмовіла і асноўная, і дублюючая сістэма. У маёй практыцы такое ўпершыню!.. Паспрабуем другі бот?

Бянткоўскі думаў нядоўга:

— Толькі асцярожна!

— Ёсць асцярожна! — словы Геліча не разышліся са справай: ён акуратна падвёў бот да меркаванай мяжы мёртвай зоны з гатоўнасцю ў любы момант вярнуць разведчыка. Апаратура нічога не рэгістравала. Нервова аблізаўшы вусны, інжынер-радыст плаўна штурхнуў джойсцік.

Бот перасёк нябачную рысу і працягнуў рух. Геліч падвёў разведчыка ўшчыльную да «Ёгана Кеплера», дазволіўшы разгледзець паверхню МКС у дробных дэталях, пасля чаго накіраваў на іншы бок.

— Герметычнасць корпуса не парушана!.. Ніякіх слядоў экстраннай эвакуацыі!

— Паспрабуй звязацца з імі!

— Ёсць!.. Выратавальнае судна «Слейпнір» выклікае міжнародную касмічную станцыю «Ёган Кеплер»!.. «Ёган Кеплер», адкажыце «Слейпніру»!.. — інжынеррадыст перабраў шэраг частот, але на кожнай з іх адказам быў толькі белы шум.

— Доўкгал, вяртай бот!.. Экіпажу падрыхтавацца да стыкоўкі!.. — астранаўты завозіліся ў крэслах, правяраючы прывязныя рамяні і ўладкоўваючыся ямчэй. Пераканаўшыся ў тым, што ўсе гатовы, капітан загадаў: — Скумін, пачынай!

Працэдура заняла каля паўгадзіны — «Слейпнір» зблізіўся са станцыяй і выпусціў злучальныя аўтаматычныя фермы, увянчаныя магутнымі магнітнымі прысоскамі. Дакрануўшыся да спецыяльных прыёмных пляцовак, яны намёртва зафіксавалі зоркалёт. Для ўзлёту патрабавалася адключыць электрычны ток, які сілкаваў магніты.

— Едка, бяры Геліча, Валовіча і Хурду!

— Зразумеў, камандзір!.. За мной!

Астранаўты апранулі скафандры, праверылі сістэму жыццезабеспячэння, рыштунак і зброю. На адмысловую самаходную каляску было загружана ўсё неабходнае для правядзення выратавальнай аперацыі.

— З Богам! — сказаў Бянткоўскі і праводзіў падначаленых вачыма да таго моманту, пакуль за групай не зачыніліся створкі шлюзавай камеры, затым зноў вярнуўся да экрана.

— Камандзір, як сувязь?

— Чую і бачу цябе добра, Едка!

— Уваходзім!

II

У корпусе давялося выразаць дзірку — дзверы аказаліся заблакаванымі. Прычым механічна — у крэмальерны замок быў устаўлены лом. Астранаўты ўключылі ліхтары на вінтоўках — святло не гарэла. Прамяні заскакалі па падлозе, сценах і столі.

— Яны нібы спрабавалі ад чагосьці абараніцца! — Гедройц, пакруціўшы ў руках лом, адкінуў яго, падняўшы воблака пылу, які на здзіўленне хутка асядаў.

— Дзіўна! Прайшоў усяго тыдзень, а пылу столькі, як пасля некалькіх тысяч гадоў запусцення...

Ратавальнікі нацягнулі па-над дзіркай герметычную плёнку, а затым уручную запусцілі сістэму выраўноўвання ціску. Другія дзверы адчыніліся без цяжкасці.

— Што з паветрам?

— Аналізатары кажуць, што яно нічым не адрозніваецца ад таго, якім мы дыхаем на «Слейпніры»!

— Скафандр не здымаць! Рухайцеся да каманднага модуля!

Цеплавізары былі бескарыснымі — тоўстыя металічныя пераборкі экранавалі выпраменьванне.

Работнік службы бяспекі перастроіў інжынера-механіка, суднавага лекара і інжынера-радыста ў калону, пасля чаго ратавальнікі пакрочылі да сэрца станцыі. Адсек за адсекам — акрамя адсутнасці асвятлення нішто не паказвала на тое, што адбылася аварыя.

— Камандзір, я быццам іду па Месяцы. Для паўнаты адчуванняў не хапае толькі рэгаліту, — Гедройц вадзіў ствалом, з-за чаго ў Бянткоўскага стваралася ўражанне, нібы ён удзельнічае ў камп’ютарнай гульні-шутары. — Бачу галоўны размеркавальны шчыт. Паспрабуем аднавіць падачу энергіі.

Інжынер-радыст узяўся за справу, каб праз некаторы час рэзюмаваць:

— Прасцей усталяваць новую сістэму. Тут усё згарэла: і асноўны, і дублюючы контуры. Скок напружання быў жахлівай сілы!

— Едка, мне здаецца, ці пылу стала больш?

— Усё так, камандзір! У мяне пакуль няма гэтаму рацыянальнага тлумачэння... Уваходзім у аранжарэю!.. Нічога сабе! Куды падзеліся ўсе расліны? — прамень слізгаў па перавернутых скрынях і глебе, якая рассыпалася няроўнымі кучамі. — Нідзе ні лісціка, ні галінкі, ні каліва! І сляды адсутнічаюць...

— Прымаючы да ўвагі колькасць скрынь і памеры адсека, у ім павінна быць натаптана, як на іпадроме!

— Навошта яны гэта зрабілі?

— Не ведаю, Едка.

— Якуб?

— Падобна да масавага вар’яцтва. Дакладней скажу толькі пасля таго, як знойдзем каго-небудзь з экіпажа.

— Калі знойдзем... — Гедройц перахапіў аўтаматычную вінтоўку.

Кантэйнеры з угнаеннямі былі разбіты і раскіданы, пластыкавыя бакі з вадой — прабіты.

— Больш падобна да дыверсіі!

— Чаму ты так вырашыў? — насцярожыўся Бянткоўскі. Гедройц рэдка памыляўся ў ацэнцы абстаноўкі. Як-ніяк, дваццаць гадоў у падраздзяленнях спецыяльнага прызначэння.

— Форма ўваходных адтулін — яна паўсюль аднолькавая. Стыхійны натоўп ніколі не ўзбройваецца аднатыпна.

— Гэта мог зрабіць і адзін чалавек.

— Ні ў каго не атрымаецца наносіць ідэнтычныя ўдары, камандзір. А гэтыя нібы зроблены машынай...

— На борце «Ёгана Кеплера» не было ні андроідаў, ні робатаў.

Злева размяшчаліся тры тэхнічныя модулі, справа — жылыя блокі, пазначаныя на дзвярах лацінскімі літарамі «A», «B», «C» і «D». Гедройц вырашыў пачаць з модуляў.

— Доўкгал, прыкрываеш!

Алгарытм праверкі быў адпрацаваны шматлікімі трэніроўкамі. Ні ў адным з модуляў ні жывых, ні мёртвых ратавальнікі не знайшлі. За выключэннем абясточаных механізмаў, паломак не мелася. У блоках «A», «B» і «C» панаваў узорны парадак, а вось у блоку «D» усё было перавернута дагары нагамі.

— Цікава, што тут шукалі? — спытаў інжынер-механік.

— Вось гэта! — Гедройц паказаў ствалом на армейскі нож, які быў замацаваны пад ложкам. — Той, хто зладзіў бардак, ведаў, што ў блоку захоўваецца нож, але не меў паняцця дзе. Шукаў у спешцы. Скарыстацца не паспеў... — работнік службы бяспекі агледзеў сценавую шафу са слядамі барацьбы, затым апусціў погляд на падлогу. — Крыві няма, а вось пылу амаль да шчыкалаткі!.. Хадзем!

Рэкрэацыя сустрэла ратавальнікаў расстаўленымі ў ідэальным парадку сталамі і крэсламі. Кухня была літаральна завалена кухонным начыннем, а харчовы склад — пустымі скрынкамі, мяшкамі і бочкамі.

— Падобна на тое, што гіпотэза пра масавае вар’яцтва пачынае пацвярджацца! — сказаў Валовіч.

— Не будзем спяшацца з высновамі! — нешта падказвала капітану, што людская псіхіка тут не прычым. Агучваць свае сумневы Бянткоўскі не стаў — ён давяраў фактам, а не адчуванням. На інтуіцыю больш спадзяваўся Гедройц.

Праз паўгадзіны, так нікога і не сустрэўшы, група падышла да каманднага модуля.

— Замкнёна! — работнік службы бяспекі штурхнуў дзверы плячом.

У душы Бянткоўскага варухнулася надзея.

Гедройц некалькі разоў моцна ўдарыў па дзвярах прыкладам. Атрымалася гучна. Але ніхто не адгукнуўся.

— Прапальвай!

III

Інжынеру-механіку спатрэбілася амаль гадзіна, каб прарэзаць у тоўстым метале дзірку, дастатковую для праходу. Ратавальнікаў сустрэлі мёртвыя камп’ютары і пыл. Яго было вельмі шмат.

— Доўкгал, трымаеш тыл! — работнік службы бяспекі неадкладна накіраваўся да галаўнога камп’ютара ў надзеі зняць назапашвальнік на жорсткіх магнітных дысках. — Нічога сабе.

Ад «вінчэстара» застаўся адно ўспамін. Тут валялася і кувалда. Агляд паказаў, што знішчана не толькі запамінальная прылада, але і сістэма навігацыі, а таксама радыёперадавальнік.

— Які ў гэтым сэнс?

— Вар’яты ўспрымаюць рэальнасць інакш, а іх дзеянні напоўнены іншым зместам, Гердзень. Нам патрэбны член экіпажа!

— Гэта зрабіў не вар’ят! Хтосьці спрабаваў знішчыць усё, што так ці інакш паказвала кірунак на Зямлю, — ад увагі Гедройца не схаваліся брудныя плямы на пульце і падлозе. — Пісталетная! — работнік службы бяспекі схаваў гільзу ў кішэню і правёў промнем па сценах. — Уваходныя адтуліны... Стралялі не ў людзей!

— Чаму ты так вырашыў?

— Па траекторыі, камандзір. Звычайна чалавек страляе ў раён грудзей ці шыі, а тут кулі — ледзь не да столі.

— Стралялі з падлогі! — выказаў меркаванне Валовіч.

— Не! — паківаў галавой Гедройц. — Быў бы зусім іншы вугал...

Гільзы знайшліся там, дзе і меркаваў работнік службы бяспекі. Гедройц старанна іх сабраў і паклаў у кішэню, пасля чаго вывудзіў з пылу абгарэлы шматок паперы — частку карты сонечнай сістэмы.

— А тут іх спальвалі! — на падлозе побач з крэслам капітана чарнела вялікая пляма. Гедройц здолеў разабраць на лускавінках попелу каардынаты Юпітара. — Працягваем пошук!

За камандным размяшчаўся эвакуацыйны модуль. Пломбы на люках выратавальных капсул засталіся цэлымі — унутр можна было не зазіраць.

— Уваходзім у даследчы блок «А»!

Унутры ратавальнікаў чакаў сюрпрыз — падобнае на антрацытавае шкло рэчыва, якое пластом у паўметра таўшчынёй пакрывала большую частку адной са сцен. Рэчыва было гладкім і святло ліхтароў не адлюстроўвала. Часткай «Ёгана Кеплера» яно не з’яўлялася.

Валовіч паспрабаваў адбіць кавалак пры дапамозе айсбаля.

— Не атрымліваецца!

Вострая дзюба не пакінула на рэчыве нават драпіны, хоць інжынер-механік біў

з усяе сілы.

— Давайце плазменны разак! — на здзіўленне ратавальнікаў, эксперымент даў нулявы вынік. — Усім пакінуць модуль!

Грымнуў стрэл. Куля зрыкашэціла, не пакінуўшы следу.

— Гэта што ж такое? — здзівіўся Разыцень.

— Мяне больш цікавіць тое, адкуль гэта ўзялося! — сказаў Гедройц з трывогай у голасе.

— Заварыце ўваход у адсек і рухайцеся далей!

— Ёсць, камандзір!

Валовіч запячатаў дзверы, пасля чаго ратавальнікі працягнулі пошукі. Бянткоўскі не дазваляў сабе сумнявацца: толькі праверыўшы апошняе памяшканне, варта было выносіць вердыкт аб завяршэнні місіі.

Пыл. Пыл. Пыл...

Не было ніводнага чыстага адсека і модуля.

— Мітка напэўна б сказаў, што станцыя правалілася ў мінулае. На тысячу ці нават на мільён гадоў.

— Не зразумеў, камандзір!

— Я пра сына, Едка. Любіць фантастыку.

Дзверы ў сховішча скафандраў былі расчынены насцеж. Унутры панаваў хаос.

— Хтосьці ўжо вельмі спяшаўся збегчы са станцыі, аднак не паспеў... — паміж броваў Гедройца залегла глыбокая вертыкальная зморшчына. — Камандзір, я ўсё больш схіляюся да думкі пра тое, што на іх напалі.

— Піраты?

— Гэта мог быць хто заўгодна. Вось толькі чаму нічога не ўзялі? Часу ж было больш чым дастаткова!

Яшчэ тры гільзы знайшоў Хурда. Выпадкова. Магутнасць прамяня пачала слабець, і суднавы лекар паляпаў па ліхтары пальчаткай. Метал адбіў святло.

— Стралялі на хаду, уцякаючы! — вярнуўшыся на некалькі метраў, работнік службы бяспекі знайшоў уваходныя адтуліны: дзве ў сцяне і адну ў столі. Выкалупаўшы кулі, рэзюмаваў: — Штатная зброя... Ага, патронаў больш не засталося!.. Усё святло на падлогу!

Прамяні сышліся ў адной кропцы. Пляма павольна папаўзла наперад.

— Вось і зброя! — Гедройц выцягнуў з-пад блока пісталет, які стаў на затрымку. — На сто працэнтаў упэўнены: экспертыза пакажа, што менавіта з гэтага пісталета стралялі, — знаходка перавандравала ў паясную сумку.

Калідор вывеў ратавальнікаў да скрыжавання. Работнік службы бяспекі зверыўся з картай і павярнуў направа — да лабараторнага модуля. Шансаў адшукаць там людзей было больш, чым у генератарнай. Праз паўсотні метраў калідор упёрся ў дзверы з тоўстымі створкамі. Дакладней, пакарабачанымі металічнымі пласцінамі, якія тырчалі са сцен пад рознымі вугламі.

Гедройц паклаў палец на спускавы кручок. Астатнія паўтарылі яго дзеянне. Работнік службы бяспекі павольна наблізіўся да створак і асцярожна зазірнуў у адсек.

Нікога.

Гедройц не спяшаўся апускаць зброю — звычка, якая не аднойчы выратоўвала яго ў складаных сітуацыях. Ствол вінтоўкі не дрыжаў — рука ў работніка службы бяспекі была па-ранейшаму моцнай.

Модуль нагадваў лабірынт са сталоў, металічных шаф, пластыкавых кантэйнераў і прыбораў, аб прызначэнні якіх Бянткоўскі мог толькі здагадвацца. Тлумачальныя надпісы больш заблытвалі.

— Дыстанцыя — два метры! — Гедройц і Валовіч пакрочылі паралельнымі курсамі, разглядаючы модуль праз каліматарныя прыцэлы.

Сэрца грукатала, і Бянткоўскаму каштавала немалых намаганняў даць рады хваляванню.

У цэнтры лабараторнага модуля нібы выбухнула бомба.

— Мікрачасціцы выбуховых рэчываў адсутнічаюць! — зрахаваўшыся з аналізатарамі, паведаміў работнік службы бяспекі.

— Выходзіць, механічнае або пнеўматычнае ўздзеянне?

— Страшна падумаць пра тое, якая сіла магла нарабіць такое, камандзір! — Гедройц разгроб чаравіком пыл. Падлогу пакрывалі цёмныя плямы. Яны маглі быць рэшткамі якога заўгодна рэчыва, але Бянткоўскі не сумняваўся ў тым, што гэта — кроў.

— Вазьміце на аналіз!

Пакуль інжынер-механік важдаўся з пробай, работнік службы бяспекі агледзеў пакарабачаныя сталы і шафы. Па іх нібы ўдарылі велізарным кулаком. Або молатам...

Прамень святла падняўся да столі. Россып дробных плям пакрываў і яго.

— Камандзір, ты гэта бачыш?

— Так, Едка! Падобна на тое, што ты меў рацыю...

— Лепш бы я памыляўся!

У лабараторным модулі не адшукалася нічога, што падказала б адказ. Пытанні толькі памнажаліся.

— Не ў адкрыты ж космас яны выйшлі!

— Часам і вакуум — не самы дрэнны варыянт, Гердзень...

— Ды ну, лухта! Хто ў здаровым розуме пакіне карабель без скафандра?

— Засталося яшчэ некалькі адсекаў і модуляў. За мной!

Праз дзве з паловай гадзіны стала зразумела, што на «Ёгане Кеплеры» нікога няма. Разам з адсутнасцю цел ля станцыі гэта выклікала здзіўленне і трывогу. Не маглі ж дваццаць два члены экіпажа проста ўзяць і знікнуць?

— Мы нічога не выпусцілі? — Гедройц выцягнуў карту і скіраваў на яе погляд, хоць за час палёту паспеў вывучыць схему на памяць.

— Не, Едка, станцыя будавалася паводле стандартнага праекта. Ніякіх дадатковых адсекаў або модуляў.

— А памеры вентыляцыйнай сістэмы не дазваляюць схавацца ў ёй даросламу чалавеку...

— Вяртайцеся! Наша місія скончана.

Работнік службы бяспекі кіўнуў і павёў таварышаў за сабой. Зваротны шлях заняў менш часу. Апусканне ў цяжкія думкі не замінала Гедройцу па другім разе яшчэ ўважлівей аглядаць памяшканні. На жаль, ніякіх новых даных атрымаць не ўдалося.

— Хай разбіраюцца следчыя! — Гедройц сыходзіў на «Слейпнір» апошнім. Кінуўшы развітальны позірк, работнік службы бяспекі ўжо збіраўся зачыніць за сабой дзверы шлюзавай камеры, як нечакана пацягнуў іх на сябе, краем вока адзначыўшы змену становішча.

— Едка?

— Хвіліну, камандзір! — Гедройц паспрабаваў разабрацца ва ўласных адчуваннях. Нібы ўсё гэтак жа, як і раней... — Пыл зрушыўся! А руху паветра на станцыі няма!

— Яго магло садзьмуць, калі вы адчынялі дзверы шлюзавай камеры.

— Не, камандзір! У гэтым выпадку ён бы не сабраўся ля саміх дзвярэй, — работнік службы бяспекі зняў з пояса герметычны кантэйнер, адвінціў вечка і зачэрпнуў жменю пылу. З выгляду ён нічым не адрозніваўся ад звычайнага.

Тады што ж не дае спакою?

Трасянуўшы галавой, Гедройц запячатаў кантэйнер і зачыніў дзверы. Праз некалькі хвілін ратавальнікі былі на борце «Слейпніра».

— Адпачывайце, а потым кожны хай напіша справаздачу!

— Добра, камандзір! — работнік службы бяспекі аддаў кантэйнер з пылам суднаваму лекару, вызваліўся ад скафандра і, вярнуўшы аўтаматычную вінтоўку ў арсенал, накіраваўся ў каюту.

— Скумін, калі мы зможам узляцець?

— Бліжэйшае акно праз чатырнаццаць гадзін!Бянткоўскі пераключыў на сябе кіраванне ботам і выпусціў разведчыка, каб яшчэ раз агледзець корпус МКС. Рухаючыся па спіралі, праз некаторы час бот завіс над даследчым блокам «А». Шклопадобны корак запячатваў прабоіну, амаль зліваючыся з колерам металу.

— Што ж гэта такое?

IV

Хурда вырашыў ахвяраваць адпачынкам і неадкладна ўзяўся за аналізы. Сваю працу суднавы лекар любіў, хоць часам і шкадаваў аб тым, што сышоў з кафедры. Хацелася новых адкрыццяў. А дзе ўзяць рамантыку ў правінцыйным універсітэце?

На жаль, не было яе і ў адкрытым космасе.

Хурда змясціў узор пылу на прадметны столік растравага электроннага мікраскопа і задаў праграму даследавання, вырашыўшы пачаць з двухсот пяцідзясяці тысяч кратаў. У наступнае імгненне вочы суднавага лекара палезлі на лоб.

— Вось д’ябал!

Хурда павялічыў дыяпазон спачатку да пяцісот тысяч, а затым — да мільёна і вывеў на экран вынікі аналізу. Памылка выключалася. Рукі дрыжалі, і раздрукаваць малюнак атрымалася толькі з трэцяга разу.

Схапіўшы яшчэ цёплы аркуш, суднавы лекар кінуўся ў каюту капітана.

— Дазвольце?

У каюце былі двое.

— Заходзь, Якуб. Нешта здарылася? На табе твару няма!

— Вось! — Хурда працягнуў Бянткоўскаму аркуш, прымусіўшы яго здзіўлена ўскінуць бровы. Шматгранныя ячэйкі, сплеценыя ў мудрагелістую мазаіку. Чорнае на чорным з шэрымі, карычневымі і фіялетавымі жыламі. — Гэта не пыл, а жывая істота!

— Ты ўпэўнены? — перапытаў Гедройц, пакідаючы кубак з гарбатай і паднімаючыся, каб лепш разгледзець малюнак. — Больш падобна не на жывую клетку, а на крышталь.

— Ці ўпэўнены я?.. На сто, дзвесце, тысячу працэнтаў!

— Але...

— Цябе палохае тое, што яна неарганічная?.. А чаму іншапланетная форма жыцця абавязкова павінна быць арганічнай?.. — работнік службы бяспекі паціснуў плячыма. — Мы занадта доўга верылі, што магчыма выключна арганічнае жыццё, што найвышэйшай праявай жыцця з’яўляецца чалавек. А прырода ніколі не складае ўсе яйкі ў адзін кошык. І цяпер мы атрымалі доказ, што жыццё можа быць і неарганічным!

— Сядай, аддыхайся і расказвай! — Загадаў капітан.

— Мы сутыкнуліся з высокаарганізаваным крышталічным жыццём на аснове крэмнія, — пасля паўзы і двух вялікіх глыткоў гарбаты пачаў суднавы лекар. — Чалавек складаецца з клетак, якія з’яўляюцца растворам розных рэчываў і злучэнняў у вадзе. Пыл — гэта крышталі: металічныя, дыэлектрычныя і паўправадніковыя. Яму не патрэбныя ні кісларод, ні вуглярод, ні вада. У растворах, калі вы памятаеце школьны курс хіміі і фізікі, элементарным носьбітам энергіі з’яўляецца іон.

У крышталях гэтую ролю граюць электроны. І ўсё адрозненне паміж дзвюма нашымі расамі вызначаецца простым фізічным фактам: пры роўных электрычных зарадах іоны валодаюць нашмат большай масай, чым электроны. ^

— І толькі? — хмыкнуў Гедройц.

— Так. У чалавеку ўсе жыццёвыя працэсы, цягліцавыя або нервовыя, ідуць дзякуючы перамяшчэнню і змене энергіі іонаў і нейтральных малекул — абмену рэчываў. Пылу не патрэбен грувасткі хімічны працэс раскладання і акіслення, толькі абмен электроннай энергіі. Я пакуль не разабраўся ва ўсім да канца — падобна на тое, што пыл сілкуецца непасрэдна святлом і цяплом, што дазваляе назапашваць у сабе велізарную энергію. У целе чалавека любы хімічны працэс звязаны з перамяшчэннем цяжкіх іонаў і малекул, гэта значыць з пераносам рэчыва. Нішто ў нас не можа праходзіць з хуткасцю, якая перавышае хуткасць распаўсюджвання гуку ў вадзе. Хуткасць электронных працэсаў пылу абмежавана толькі хуткасцю святла.

— А гэта і абсалютна іншы рахунак часу, і іншае ўяўленне пра свет, і іншае яго ўспрыманне...

— Цалкам дакладна, капітан! Патрэбны дадатковыя даследаванні, але і без іх я ўпэўнены ў тым, што ўсе нашы дасягненні развіліся ў пылу натуральным шляхам. І даўным-даўно!..

Завыла сірэна, услед за якой бразгатлівы металічны голас паведаміў:

— Разгерметызацыя шлюзавай камеры!

Ратавальнікі кінуліся да бліжэйшага блока вочак і пачалі таропка нацягваць ска­фандры, пасля чаго ўзялі балоны з герметыкам і паспяшаліся да шлюзавай камеры.

— Скумін? — выклікаў па ўнутраным канале сувязі Бянткоўскі. — Скумін! Ты што там, спіш ці што?

Толькі трэск перашкод.

Ля склада акумулятараў да ратавальнікаў далучыўся інжынер-тэхнік.

— Сцебут, што адбываецца? Метэарыт? Касмічнае смецце?

— Не ведаю, капітан! — у вачах Смаляка чыталася разгубленасць. — Нешта буйное прабіла ашалёўку!

— Толькі гэтага нам не хапала!.. Скумін, ты мяне чуеш? — сувязь адсутнічала. Бянткоўскі ірвануў аварыйны рычаг, і тоўстая пласціна лязом гільяціны перарэзала калідор напалову, пасля чаго ўключылася адпампоўванне паветра.

Ратавальнікі накінулі завесы фалаў на крукі і далажылі аб гатоўнасці. Капітан пры дапамозе ўніверсальнага ключа адчыніў аўтаматычна заблакаваныя дзверы шлюзавай камеры.

— Уваходзім!

Тое, што ўбачылі выратавальнікі, стала для іх шокам. Унутры варушылася нешта чорнае, падобнае на шчупальца, увянчанае грушападобным нарастам. Пры з’яўленні ратавальнікаў, яно звярнула да іх нараст і замерла, нібы вывучаючы.

— Усе назад! — першым апамятаўся Гедройц, рука якога інстынктыўна пацягнулася да кабуры. Пальцы сціснулі вакуум — правілы Выратавальнага Корпуса дазвалялі нашэнне зброі на караблі толькі пры наяўнасці прамой пагрозы жыццю экіпажа.

Ратавальнікі адскочылі і ўціснуліся ў пераборку, не зводзячы вачэй са шчупаль­ца. А яно не падавала прыкмет жыцця.

— Гэта пыл!

— Які да д’ябла пыл? — не зразумеў інжынер-тэхнік, паглядзеўшы на суднавага лекара, як на вар’ята.

Хурда асцярожна паставіў балон і павольна зрабіў крок наперад, дэманструючы пустыя рукі. Работнік службы бяспекі хацеў утрымаць суднавага лекара, але капітан не дазволіў. Бянткоўскі толькі цяпер заўважыў парушынкі, якія клубіліся вакол «галавы».

— Мы не жадаем табе зла! — Хурда зрабіў яшчэ адзін крок, працягваючы паказваць, што ў яго няма зброі. Шчупальца не сягала яго, што надало суднаваму лекару смеласці. — Не бойся!

Крок.

Яшчэ адзін.

Задняя частка шчупальца надзейна закаркоўвала дзірку з ірванымі лапікамі металу. Бянткоўскі падумаў пра тое, што сіла, якая прабіла ашалёўку, павінна быць страшэннай — карпусы выратавальных караблёў рабіліся звышмоцнымі.

Тым часам суднавы лекар скараціў адлегласць да шчупальца да двух метраў. Рукі апусціў, але рэзкіх рухаў не рабіў. Ратавальнікі маўчалі, баючыся спудзіць пыл рэзкім гукам.

Шчупальца падпусціла Хурду ўшчыльную, а затым імкліва ўцягнулася ў дзірку, пакінуўшы пасля сябе воблака пылу і шкляны корак.

— І гэта ўсё? — здзівіўся Смаляк.

Суднавы лекар паціснуў плячыма і прысеў над пылам.

V

Корак шчыльна запячатваў дзірку, тым не менш Бянткоўскі загадаў заліць яе яшчэ і пенай. Капітан не любіў сюрпрызаў. Асабліва такіх, чыю прыроду ён зразумець не мог. Як толькі герметычнасць была адноўлена, запрацавалі помпы, напаўняючы адсекі паветрам.

— Думаеш, кантакт адбыўся?

— Не ведаю, капітан. Мне вельмі моцна хацелася б у гэта верыць! — Хурда падышоў да корка і дакрануўся да яго рукой. Маса была цёплай. І гэта цяпло здавалася жывым. — Мы маем справу з калектыўным розумам, дзе кожная пылінка іграе строга адведзеную ёй ролю.

— Гэты калектыўны розум, ён небяспечны? — Едка трымаў руку на перакладзіне айсбаля.

— Мы занадта мала ведаем пра яго. Пакуль што ён не даваў падставы лічыць яго агрэсіўным.

— А гэта што? — Гедройц паказаў на прабоіну.

— З боку пылу гэта можа з’яўляцца спробай уступлення ў кантакт.

— Думаеш, пыл гэтак жа трызніць пра братоў па розуме, як і людзі?

— Усё можа быць.

— Навошта прабіваць ашалёўку? Чаму б проста не звярнуцца да нас?.. Камандзір, я хацеў бы, каб у мэтах бяспекі ўсяму экіпажу была раздадзена зброя!

— Едка, у цябе зноў абвастраецца паранойя!

— Няхай лепш я буду параноікам, чым вы ўсе мёртвымі, Якуб! Ведаеш, чаму я да гэтага часу жывы? Таму што добрасумленна стаўлюся да выканання сваіх абавязкаў! Мы павінны бачыць у ксенаморфах ворагаў да тых часоў, пакуль не будзе даказана адваротнае.

— Едка мае рацыю. Мы не маем права рызыкаваць.

— Пыл можа ўспрыняць гэта як адкрытую варожасць!

— Хто табе больш дарагі, Якуб? Таварышы або пыл?

— Ты некарэктна ставіш пытанне, Едка!

— Некарэктна, кажаш?.. А як жа «Ёган Кеплер»?

— У нас няма фактаў, якія пацвярджаюць, што экіпаж МКС сапраўды адбіваўся ад пылу. Яны маглі страляць і адзін у аднаго.

— Занадта шмат нестыковак.

— Гіпотэза мае права на жыццё!

— Хопіць спрачацца! — абарваў таварышаў Бянткоўскі. — Зброя пакуль застанецца ў арсенале.

— Капітан?

— Скумін, чаму не было сувязі?

— Нехта спрабаваў узламаць наш галоўны камп’ютар! На шчасце, я своечасова заўважыў небяспеку.

— Не падабаецца мне ўсё гэта, камандзір!

— Зноў падазраеш пыл, Едка? — ухмыльнуўся суднавы лекар.

— Такая ў мяне праца — падазраваць усіх і кожнага... Што будзем рабіць, камандзір: паспрабуем разабрацца самі або аддамо гэта права спецыялістам?

— Мы ні ў якім выпадку не павінны ляцець — іншага разу можа і не быць!

— А ці патрэбны кантакт наогул?

— Што ты такое кажаш, Едка? — вочы Хурды акругліліся. — Гэта ж — унікальная магчымасць пашырыць веды пра сусвет і здзейсніць гіганцкі скачок у развіцці!

— А што, калі пыл не захоча дзяліцца з намі ведамі? — суднавы лекар залыпаў вачыма. Мяркуючы па ўсім, пра такі варыянт Хурда не задумваўся. — Калі ён не жадае бачыць у нас братоў па розуме?

— Ёсць толькі адна магчымасць праверыць гэта — эксперыментальным шляхам!

— Ты хочаш уступіць у кантакт з пылам, Якуб?

— Так, капітан. Дазволіш?

З аднаго боку, прычын адмаўляць суднаваму лекару ў Бянткоўскага не было, а з іншага — ён не мог не прыслухацца да меркавання работніка службы бяспекі.

— Хто ведае, што мы можам страціць?.. З табой пойдуць Гедройц і Смаляк!

— Дзякуй, камандзір! — расквітнеў ва ўсмешцы суднавы лекар. — Навука цябе не забудзе!

— Едка, возьмеце пісталеты!

— У гэтым няма патрэбы! — запярэчыў Хурда.

— Гэта не абмяркоўваецца, Якуб!.. Што ты скажаш яму?

— Пра людзей, Зямлю, сонечную сістэму. Пра культуру і навуку.

— Думаеш, ён зразумее цябе?

— Носьбіты розуму заўсёды зразумеюць адзін аднаго! — суднавы лекар сапраўды верыў у тое, што казаў. Шчыра, як могуць верыць толькі рамантыкі.

— Табе трэба час на падрыхтоўку?

— У мяне ўсё тут! — Хурда пастукаў сябе пальцам па ілбе.

— Праз гадзіну Разыцень выпусціць вас!

Шэсцьдзясят хвілін здаліся суднаваму лекару вечнасцю. Увесь гэты час Хурда не знаходзіў сабе месца, аднак прасіць Бянткоўскага фарсіраваць падзеі не адважыўся.

Нарэшце знешнія створкі шлюзавай камеры расчыніліся, і суднавы лекар ступіў на борт «Ёгана Кеплера». Пылу дадалося — цяпер яго ўзровень даходзіў да калена.

— Цікава, як ён перасоўваецца?

— Гэта нам яшчэ трэба будзе высветліць, Сцебут.

— А мы не расціснем яго?

— Як можна расціснуць пыл? — толькі загад Бянткоўскага ўтрымліваў Гедройца ад таго, каб дастаць зброю.

Хурда спыніўся ля самай вялікай гары пылу.

— Людская раса вітае вас і працягвае вам руку дружбы! — нічога не адбылося, аднак Хурду гэта не засмуціла. Ён зноў звярнуўся да чужой формы жыцця.

— Падобна да вар’яцтва! — Смаляк адкрыта гнёўся выкананнем загаду кашта­на. На твары інжынера-тэхніка без цяжкасці чыталася ўсё, што ён думае пра кантакт і суднавага лекара. Гедройц моўчкі пазіраў па баках.

Хурда адрасаваў чужой форме жыцця пранікнёную прамову. Ледзь не ў кожным сказе гучалі словы «сяброўства» і «супрацоўніцтва».

Хвіліны цяклі, а пыл заставаўся пылам.

— Не хочуць мець зносіны! — у наступнае імгненне Смаляк рэзка адхіснуўся: гара пылу за метр ад яго пачала імкліва закручвацца спіраллю да столі. Воблака прыняло форму чалавека трох метраў ростам. З-за глянцавага бляску постаць здавалася зацягнутай у чорны латэкс. Затым фігур стала тры.

Вочы суднавага лекара запаліліся захапленнем. Ён сказаў:

— Мы прыйшлі з мірам!

«Як банальна!» — толькі і паспеў падумаць работнік службы бяспекі.

Выхапіць пісталет інжынер-тэхнік не паспеў — за лічаныя долі секунды воблака паглынула яго. Дзікі крык, ад якога стыла ў жылах кроў, аглушыў.

Гедройц вылаяўся і, схапіўшы Хурду за руку, пацягнуў яго да «кішкі» перахадніка, на хаду выдзіраючы зброю. Праўшы аказалася не так проста дзейнічаць левай рукой. Работнік службы бяспекі даў рады. Стрэл прагрымеў у той момант, калі адна з фігур кінулася да ратавальнікаў.

Куля прайшла скрозь пыл, не прычыніўшы яму шкоды, і з непрыемным звонам ударыла ў пераборку.

— Камандзір, на нас напалі! Смаляк забіты! Камандзір?.. Кінбут, ты чуеш мяне? — Гедройц раз за разам націскаў на спускавы кручок. Як і раней, фігуры пераставалі быць маналітнымі. — Д’ябал!

Затвор стаў на затрымку.

Набраць пяць лічбаў на панэлі атрымалася не адразу. Яшчэ некалькі секунд сышло на тое, каб адчыніць знешнія створкі шлюзавай камеры. Увесь гэты час работнік службы бяспекі чакаў удару ў спіну.

Гедройц ударыў па кнопцы. Створкі пачалі стульвацца павольна, нараджаючы жаданне дапамагчы ім. На здзіўленне работніка службы бяспекі, пыл не стаў пераследаваць ратавальнікаў — абедзве фігуры застылі ў дзірцы. Нібы нейкая нябачная сіла не дазваляла ім рухацца далей.

— ...ніклі, Едка?

— Пыл забіў Смаляка, камандзір!

— Што?

— Ён раптам напаў на Сцебута. Мы нічым не маглі яму дапамагчы!

— Д’ябал! Вы цэлыя?

— Так, толькі крыху перахваляваліся!

— Я высылаю да вас Валовіча і Геліча!

— Напэўна, я нешта сказаў ці зрабіў не так! — Хурда не выглядаў спалоханым. Хутчэй збянтэжаным. — Высокаарганізаваныя істоты не могуць нападаць без прычы ны. У гэтым няма ніякай логікі! Паміж мыслячымі стварэннямі не можа быць бездані!

Мацаючы позіркам па пераборцы, Гедройц зарадзіў пісталет.

Апранутыя ў скафандры інжынер-механік і інжынер-радыст чакалі таварышаў за ўнутранымі створкамі. Пад прыкрыццём аўтаматычных вінтовак работнік служ­бы бяспекі адчуў сябе больш упэўненым.

— Вось табе і паразуменне ды творчае супрацоўніцтва!.. Камандзір, нам варта пазбавіцца ад пылу!

— Ты зглуздзіў!

— Не крычы, Якуб!.. Едка, патлумач!

— Пыл варожы людзям. Паміж намі і гэтымі крышталічнымі монстрамі няма і не можа быць нічога агульнага. Экіпаж «Ёгана Кеплера» зразумеў гэта раней за нас, таму разбіў камп’ютары і спаліў карты.

— Глупства! Нічым не абгрунтаваныя выдумкі! Пыл, як і чалавецтва, вядзе прага ведаў!

— Веды патрэбны не проста так, а для далейшага развіцця жыцця. А жыццё пылу ва ўсім адрознае ад нашага. Пылу не трэба тое, што патрэбна нам, таму што ён самадастатковы. Ягонае развіццё ідзе іншым шляхам і ў шмат разоў хутчэй, чым развіваецца Homo Sapiens. Як партнёры мы яму проста не цікавыя.

— Глупства!

— Здымайце скафандры! Звяжыцеся са мной у кают-кампаніі!

VI

— ...а цікавыя мы пылу выключна як крыніца інфармацыі. Вывучыць, каб пазбавіцца ад недасканалых камякоў халадцападобнай матэрыі з нікчэмна малым запасам энергіі і вельмі павольным тэмпам думак і рухаў.

— Едка, у цябе хворая фантазія!

— Пыл не ведае ні нашых пачуццяў, ні нашых успрыманняў. Ён проста не зразумее нашых думак. Мы прынцыпова розныя!

— Дазволю сабе не пагадзіцца!

— Колькі заўгодна! Толькі адкажы мне, Якуб, што гэта за высокаарганізаваная раса, калі для кантакту ёй патрэбна ахвяра?

— Гэта магло здарыцца выпадкова!

— Той, хто жадае ўступіць у кантакт, не стане забіваць кантакцёра, а паспрабуе зразумець яго. Я магу дапусціць, што адзін чалавек мог выпадкова стаць ахвярай, але дваццаць два... — работнік службы бяспекі паківаў галавой. — Супярэчыць усякай логіцы!

— Гэта магло быць самаабаронай!

— У лабараторыі — так. Пылу магло не спадабацца, што яго паляць плазмен­ным разаком і паліваюць кіслатой. Але ж разгромлена ЎСЯ станцыя!.. Кажу табе як спецыяліст — людзі абараняліся!

— У нас няма доказаў, што гэта зрабіў менавіта пыл!

— Пасля нематываванага нападу на Смаляка табе неабходны яшчэ нейкія доказы?.. Па-мойму, усё зразумела і так!

— Мы здзяйсняем фатальную памылку!

— Дакладна фатальную, дазволіўшы пылу дабрацца да Зямлі!.. Як ты думаеш, што шукаў пыл у нашым камп’ютары?.. І ці так ужо развіты пыл, як ты сцвярджаеш?.. Пакуль што я бачу прымітыўную агрэсію! — пасля працяглай паўзы Гедройц працягнуў: — Яшчэ раз паўтару: пыл павінен быць знішчаны!

— Я не дам вам здзейсніць злачынства супраць чалавецтва!

— Злачынствам будзе прывезці гэту заразу на Зямлю. Мы не можам паляцець — пыл рушыць услед за намі, самастойна або з дапамогай «Слейпніра».

— Што ты прапануеш?

— Узарваць станцыю разам з пылам, камандзір!

Суднавы лекар падняўся з адкрытым ротам і круглявымі вачыма. Капітан быў здзіўлены менш — усё ж ён даўжэй ведаў Гедройца.

— Унутр нам не прабрацца, таму прапаную змясціць выбухоўку на корпусе. Нашага запасу разам з дзвюма тонамі вадкага вадароду павінна хапіць.

— Гэта ж генацыд!

— Называй гэта помстай, Якуб. Мы не знішчылі ніводнай парушынкі, а пыл забіў дваццаць тры чалавекі.

— Я буду вымушаны паведаміць камандаванню!

— Само сабой. Ты ж не так выхаваны.

— Каманда не пагодзіцца ўдзельнічаць у бойні!

— Ты ўпэўнены?.. Не!.. Няхай пыл прыме нас сур’ёзна! Людзі — не нешта, а нехта! І проста так забіваць нас не дазволена нікому!

— Ты — маньяк, Едка!

— Мне больш падабаецца, калі мяне называюць альтруістам, Якуб!

— Кінбут, ты ж не дазволіш яму зрабіць гэта? Падумай пра наступствы!

— Не хачу стаць вінаватым у гібелі дзесяці мільярдаў чалавек!

Хурда паваліўся на канапу і абхапіў рукамі галаву. Яго плечы паніклі. Раз за разам суднавы лекар паўтараў:

— Псіхі!

— Ідзі да сябе, Якуб! Адпачні! З часам зразумееш, што так будзе лепш для ўсіх.

Хурда падняўся і моўчкі пайшоў.

— Едка, збяры каманду на камандным мосціку!

— Ёсць! — па калідоры загрукаталі чаравікі работніка службы бяспекі.

На паўдарогі да каюты суднавы лекар павярнуў. Як добра, што Бянткоўскі не даў загаду зачыніць арсенал. Хурда ўзяў аўтаматычную вінтоўку і выпіў для адвагі пяцьдзясят грам размешанага з вадой медыцынскага спірту.

Да таго часу, як суднавы лекар з’явіўся на капітанскім мосціку, усе былі ў зборы. Выдатна, не давядзецца бегаць па «Слейпніры».

Гаворка капітана абарвалася на паўслове. Галовы прысутных павярнуліся да Хурды.

— Я не хачу нікога забіваць, але калі спатрэбіцца, стрэлю без ваганняў!.. Едка пісталет на падлогу! Усім падняць рукі!

— Якуб, што ты робіш?

— Усяго толькі спрабую не дапусціць канфлікту цывілізацый, капітан. Я замкну вас у кают-кампаніі, а сам уступлю ў кантакт з пылам. І на гэты раз усё атрымаецца!

— Апамятайся, пыл заб’е цябе, як Смаляка і экіпаж «Ёгана Кеплера»!

— Я буду дзейнічаць інакш, Едка.

— Ты не толькі заб’еш нас усіх, але і загубіш Зямлю!

— Розум зразумее розум.

— Калі толькі адзін з іх не хворы!

— Замаўчы, Едка! — як ні стараўся суднавы лекар кантраляваць сябе, раздражненне вырвалася вонкі. — Мне надакучыла слухаць тваю бязглуздзіцу! І капітан таксама малайчына — паверыў у гэтыя ідыёцкія балачкі пра злых іншапланецян!

— Можа, таму, што яны не даюць нам падставы думаць інакш?

— Замаўчы! — раздражненне ўзмацнілася шматкроць. Рукі брыдка дрыжалі. — Не прымушай мяне забіваць!

— Ты перастаў быць чалавекам, калі пыл стаў табе даражэйшым за людзей...

— ЗАМАЎЧЫ! — выводзілі з сябе не толькі словы работніка службы бяспекі, але і поўныя спагады погляды таварышаў. — Марш у кают-кампанію!

Страшэнны ўдар патрос зоркалёт. Ратавальнікі паваліліся на падлогу. Праз некалькі секунд рушыў услед другі ўдар. І без паўзы — трэці.

Пыл пайшоў у атаку.