Заўтра была адліга-5

19.11.2016. Няма сонца і няма настрою жыць і працаваць. З’явілася сонца і настрой з’явіўся. Але сёння выхадны і ты адпачываеш, седзячы дома. Час ад часу заходзіш на кухню, каб узяць што-небудзь з’есці. Паглядзеў на гадзіннік. Мінула паўдня. І сонца схавалася. І сумна стала. І ніхто не тэлефануе, і ты нікому не тэлефануеш. Пра што гаварыць? Пра тое, што няма настрою, як і сонца няма? Лянота. Глядзіш у акно. А там зноў завіднелася і сонца на захадзе хаваецца за дамы. Там удалечы твая родная вёска. Твая хата. Пустая. Як неба, у якім ужо няма сонца.

20.11.2016. Снег растаў, як і не было. Але нехта паспеў пакатацца з горкі на санках, нехта зляпіў снегавіка, нехта паслізнуўся і пабіўся. А я паспеў напісаць верш пра снег. Снег растаў, а верш застаўся. Магчыма, ён не лепты за мае ранейшыя творы, але ён ёсць, як ёсць і я. І я некалі яго надрукую, і нехта прачытае, і, магчыма, у маім вершы пазнае снег, які гэтай ноччу растаў дарэшты.

20.11.2016. Які ўжо дзень шукаю патрэбны дакумент. Перабраў кучы рукапісаў, часопісаў, фотаздымкаў, малюнкаў, газетных выразак і кніг. Няма. Што ні папера, то ўспамін пра той час, калі гэтая папера трапіла да мяне ў папку, таму і пошук няспешны, як у чарапахі. Акрамя майго папяровага багацця тут жа і Людмілы, і Веранікі, і Максіма. І ўсё цікавае. Узгадаўся Сяргей Новік-Пяюн. У яго палавіна аднапакаёўкі да столі была застаўлена скрынкамі з папяровым багаццем. Дзе тое багацце цяпер? І каму яно спатрэбіцца, і калі? Можа, варта рабіць так, як Алесь Пісьмянкоў, які амаль нічога не захоўваў, і казаў: «Меней працы будзе даследчыкам, калі я ім спатрэблюся?».

21.11.2016. Вечар. Я вяртаўся дадому. Жоўты аўтобус, нібыта злеплены з апалай лістоты, асвяціў на хвіліну паўзмрочную вуліцу, на якой ліхтары яшчэ спалі. І я вярнуўся дадому з жоўтым аўтобусам у галаве.

21.11.2016. Прыходзіў пісьменнік. Ён сябе так назваў. Што ён піша? Не сказаў. Запытаўся, ці я ведаю, дзе можна знайсці жанчыну, якая запіша тое, што ў ягоных мазгах бурабаліць. Казаў, каб я не прэтэндаваў на сценагафіста, бо ён любіць толькі жанчын, якім крыху за трыццаць. На маё пытанне: «А якое ж ваша прозвішча?» адказаў: «Я Дастаеўскі!»

21.11.2016. Пішу. Падышла Міёна і патрабуе да сябе ўвагі. Я машынальна адпіхваю сабаку і кажу: «Ідзі паглядзі тэлевізар!»

21.11.2016. Зноў снілася вёска. Там былі бацькі і лета. Ляталі пчолы і матылі. Сонца было вялікім, як сланечнік Ван Гога.

22.11.2016. Сёння меў гонар удзельнічаць у першай Рэспубліканскай навукова-практычнай канферэнцыі «Сучасная беларуская тэксталогія: актуальныя праблемы і перспектывы развіцця». Яе арганізаваў і правёў Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі і Інстытут літаратуразнаўства імя Янкі Купалы. Асабліва прыемна было паслухаць патрыярха нацыянальнай тэксталогіі Міхася Мушынскага. З выступаў даведаўся, што рыхтуецца Збор твораў Янкі Брыля ў 10-ці тамах. Магло быць болей, але Іван Антонавіч пакінуў завяшчанне, згодна з якім шмат якія творы павінны назаўсёды застацца ў старых газетах, часопісах і зборніках. Думаю, што ён меў рацыю. Калі класічныя творы параўнаць з Храмамі, то сапраўдную каштоўнасць маюць толькі Храмы, а не тыя бітыя цагліны, камяні і рыштаванні, што былі каля Храма ў час яго будаўніцтва.

22.11.2016. Не павінна быць рамка даражэйшай за карціну! Але, на жаль, на сённяшні час за паліграфічныя паслугі і паперу, на якой надрукавана кніга, плаціцца больш, чым выплачваецца ганарару пісьменніку.

22.11.2016. Ранкам поўня, як адтуліна ў ванне, праз якую сцякае начная вада...

22.11.2016. Усе нешта робяць. Стараюцца. Як мурашкі. Як пчолы. А табе ўсё абрыдла і ты нічога не хочаш. Але жыць хочаш і хочаш добра жыць, але не як мурашкі і пчолы. І трутнем не хочаш быць. Ты хочаш быць пенсіянерам. Але ж табе ўсяго 30. І ты ідзеш на працу, як на пакаранне за тое, што ты малады і здаровы.

22.11.2016. У пакоі цішыня. За акном гудзіць горад. Па шыбе паўзе павучок, як кропка для верша, які ты пішаш.

22.11.2016. Зноў ніхто не прыйшоў. А магчыма, і ніхто і не павінен быў прыйсці. Проста ты прыдумаў, што да цябе прыйдуць. Прыдумаў, каб сядзець і чакаць. Мінула гадзіна. Сонца схавалася за дамамі. Яно хавалася так, нібыта прапаноўвала табе пагуляць з ім у хованкі. А ты не пайшоў. Ты чакаў. Каго? Не прызнаешся. Не таму, што табе сорамна прызнавацца, а таму, што ты яшчэ не перастаў чакаць. А можа, праз хвіліну яны прыйдуць?.. Двое з насілкамі і адзін з рыдлёўкай...

23.11.2016. Патэлефанавала былая супрацоўніца выдавецтва. Яна даўно на пенсіі. Пацікавіўшыся, як тут у нас справы, папрасіла: «Адшукайце ў маім былым кабінеце маю Ганаровую грамату, якую я не забрала дамоў!»

23.11.2016. Сцямнела. І здаецца, што так ужо будзе заўсёды. Ты ўключаеш святло, і ў пакоі робіцца дастаткова светла, каб цябе бачылі праз акно з вуліцы. Ты не карыстаешся фіранкамі. Твой пакой — вітрына тваёй адзіноты...

23.11.2016. У табе жывуць галасы жывых і памерлых. Ты, як ракавінка, у якой шуміць мора.

23.11.2016. Ён сказаў, што нічога не памятае. Ён сказаў гэта, каб забыцца пра ўчарашні дзень. А што было ўчора? Яму сорамна ўспамінаць, таму ён кажа: «Я нічога не памятаю!» І ён будзе паўтараць гэта, пакуль не пераканае сам сябе, што ён сапраўды нічога не памятае. Ён нічога не памятае, а я не памятаю, як яго завуць.

23.11.2016. Мама чытала газеты. З маімі надрукаванымі вершамі і складала ў шуфляду стала. Калі я прыязджаў з горада, мама казала, што ў шуфлядзе ляжаць газеты для мяне. Хутка будзе пяць гадоў, як у шуфлядзе ляжыць газета. Я не дастаю яе, нібыта чакаю, калі мама скажа. А мама ўжо даўно ўсё сказала.

24.11.2016. А восьмай раніцы. Еду на працу. Паўнюткі аўтобус людзей. Побач са мной мужык гадоў сарака пяці ціскае саракагадовую кабету і пытаецца: «Калі ты ўжо за мяне замуж пойдзеш?» — «Як зубы пастаўлю, тады і пайду!» — чуецца адказ. «Нашто зубы ставіць? Я іх табе ўсё роўна павыбіваю!» — кажа мужык і цалуе каханку.

24.11.2016. У некалькіх кіламетрах за горадам. Вечарэе. Туман. Горад, як вожык у тумане.

24.11.2016. «Выдавецтва — гэта хоспіс для рукапісаў. Тут рукапіс ці памрэ канчаткова, ці выйдзе падлечаны ў белы свет.» — сказаў пісьменнік і прапанаваў для друку новы раман.

24.11.2016. Сёння тэлефанавалі ў асноўным пісьменнікі ў вельмі паважаным узросце. «Вас турбуе паэтэса Валянціна Пчолка. У мяне ў 1976 годзе ў вашым выдавецтве выходзіла кніжка вершаў для дзяцей. Мне 87-ы год. Хутка паміраць. Хачу выдаць новую кнігу, што напісалася за апошнія сорак гадоў», — так пачала размову паэтка. Потым пачытала некалькі вершаў. Запомніўся радок: «Зайцы гуляюць у хакей уноч пад Новы год». Дамовіліся, што яна з дапамогай родных падрыхтуе рукапіс і мы паглядзім, што там атрымалася. Пасля Пчолкі патэлефанаваў Іван Муравейка. Яму нядаўна споўнілася 95. Пасля размоў з Пчолкай і Муравейкам я з усмешкай падумаў: «А цяпер павінна патэлефанаваць Стракозка ці Мушка.» Не! Патэлефанаваў Анатоль Верабей і абяцаў на наступным тыдні прынесці матэрыялы ў 15 том Уладзіміра Караткевіча.

24.11.2016. Мой бацька, калі памёр дзед, некалькі гадоў час ад часу заходзіў за хлеў, каб ніхто яго не бачыў, і плакаў. Быў бы я мастаком, дык намаляваў бы карціну «Бацькавы слёзы».

25.11.2016. Музейны дзеяч, паэт-сатырык Іван Курбека ведаў і распавядаў шмат цікавых гісторый пра пісьменнікаў. Ён памёр, і памерлі гісторыі ў ягоным аўтарстве. У маёй памяці засела прыдуманае Курбекам пра Яўгенію Янішчыц. Іван Сцяпанавіч казаў: «У Яўгеніі Янішчыц вельмі арыгінальныя імя і прозвішча. Імі паэтка паэтычна сцвярджае: «Я — геній, я — нішчая...»

26.11.2016. Патэлефанаваў Алесь Квяткоўскі. Пачаў адразу з пытання: «Каму і што такое з мастакоў ты зрабіў, што маю карціну, дзе ты з сабакам, не пусцілі на выставу? Усіх павесілі, а мяне не. Выстава перадз’ездаўская. Лепшыя работы за два апошнія гады». І я не змог нічога канкрэтнага адказаць: «Відаць, нейкую палітыку ўбачылі...» Алесю пра тое, што яго не павесілі, паведаміў Хобатаў. У камісіі было дзевяць чалавек. Што за людзі? Алесь не ведае і не вельмі гаруе: «Бог з імі! Мяне хоць на з’езд абралі за актыўнасць! Цяпер малюю для валожынскага музея. Працую і гэта — галоўнае».

26.11.2016. Сніўся Уладзімір Караткевіч. Ён сядзеў з валізай каля ПетраПаўлаўскага сабора і раздаваў з яе грошы. Я падышоў да Караткевіча, і ён мне даў кніжку вершаў «Быў. Ёсць. Буду».

26.11.2016. На 91-м годзе жыцця памёр Фідэль Кастра. Я ў свой час у архітэктурна-будаўнічым тэхнікуме вучыўся з кубінцамі. Некаторыя з іх ведалі Фідэля. Яны пра яго расказвалі, як пра героя, і часта крычалі: «Віва Кастра! Віва Куба!» Я слухаў моўчкі. У мяне ў галаве са школы былі свае героі і там месца для Фідэля не было.

27.11.2016. Ездзіў у Пінск да сына. Цяпер ён у часці працуе на камп’ютары. Нядаўна быў два тыдні на мяжы. Зноў хоча. Яму падабаецца быць на прыродзе. Для мастака гэта добра. Цяпер у часці больш як 170 навабранцаў. Рыхтуюцца да прысягі. Даведаўся, што палова службы называецца «гарой». Максіму яшчэ тры месяцы ісці пад гару. Я ўзгадаў для яго радкі Барадуліна: «Далёка бачыў на гары — Ідзі з гары спакойна». Максім усміхнуўся.

Дамоў вяртаўся ў аўтобусе, поўным студэнтаў, якія ехалі ад бацькоў на вучобу. Навокал было цёмна, як у небе. Пад колы кідаўся мокры снег. Каля мяне сядзеў хлопец і ўсю дарогу слухаў са смартфона нейкую дурную музыку. Ці будзе ён служыць у войску? Хутчэй за ўсё не. «Адкосіць» ці працягне вучыцца і вучыцца да дваццаці сямі гадоў. Хай вучыцца. Г алоўнае, каб быў толк.

28.11.2016. У Музеі Янкі Купалы ўдзельнічаў у прэзентацыі кнігі «Марыя Захарэвіч. Талент, адухоўлены любоўю», якая выйшла ў «Мастацкай літаратуры» да 80-годдзя народнай артысткі Беларусі. Можна было набыць кнігу і атрымаць аўтограф. Я за аўтографамі не бегаю, і таму было для мяне нечаканасцю, калі Захарэвіч падпісала кнігу (першы аўтограф артысткі) і падарыла мне: «Светламу, сонечнаму Спадару Віктару ў знамянальную падзею, якую мы разам стварылі. Дзякуй вялікі за ўсё! Няхай нябёсы заўсёды спрыяюць Вам! Марыя Захарэвіч з удзячнасцю». Свята ў музеі доўжылася амаль тры гадзіны. Прыемна было чуць ад Марыі Георгіеўны, што яна прачытала майго «Пугачоўскага цырульніка» і ёй ён прыйшоўся па душы. Нават цытавала радкі. Валянціна Скарынкіна, віншуючы Марыю Георгіеўну і перадаючы слова мужу, назвала свайго Уладзіміра Максімавіча Вовам. Гэта прагучала вельмі міла. Як заўсёды запамінальна выступалі Анатоль Вярцінскі і Васіль Зуёнак. Потым, ідучы да аўтобуснага прыпынку, я стаў сведкам, як Ана­толь Ільіч і Васіль Васільевіч, як сапраўдныя паэты, у недазволеным месцы перайшлі вуліцу. Дай бог ім яшчэ сотні і сотні няспешных кіламетраў з дому і дадому.

30.11.2016. З неба сыплецца і сыплецца снег. І белы свет робіцца сапраўды белым. Ты ідзеш па снезе, як цень, які ўстаў на ногі і пайшоў шукаць сонца, каб не знікнуць...

30.11.2016. З Міёнай хадзілі на Мухлю гуляць. Хлопцы да нашага прыходу зляпілі вялікага снегавіка. Міёне ён, відаць, не спадабаўся, бо яна адразу на яго напала і паваліла. Пасля гэтага мы спрабавалі некалькі разоў зляпіць новага, але тут жа падбягала Міёна і разбурала яго. І толькі калі снегавічка зляпіла студэнтка Арына, Міёна каля яго прыпынілася і лізнула ў нос.

Снежань

1.12.2016. А палове на дванаццатую ў выдавецтва прыйшла Раіса Баравікова. Прынесла «Казкі астранаўта». Праз хвілін дзесяць за ёй прыйшоў Алесь Разанаў. Прынёс перастворанага Францыска Скарыну «Маем найбольшае самі». Раіса Андрэеўна і Алесь Сцяпанавіч землякі. З Бярозаўскага раёна. У наступным годзе ім будзе па 70 гадоў. Абняліся. Пацалаваліся. І тут жа, як сястра і брат, пачалі гаварыць пра родныя мясціны, пра землякоў, на нейкі час забыўшыся куды і чаго прыйшлі.

1.12.2016. Жалеза раз’ядае іржа, а людзей зайздрасць. Нічога тут новага няма. І я не паўтарыў бы гэтую прапісную ісціну, калі б, выносячы смецце, каля кантэйнера не пабачыў кучу іржавых цвікоў...

2.12.2016. Па дрэве скача сініца і на зямлю з галінак сыплецца снег. Прыгожа. Я гляджу на птушку і думаю: «Яна спецыяльна скача, каб сыпаўся снег, ці проста скача і снег сыплецца?» І тут жа сабе даю адказ: «Калі сініца паэтка, то яна спецыяльна скача, каб з галінак на зямлю сыпаўся снег.»

2.12.2016. У бібліятэцы імя Цёткі тэатр «Арт.С» прадстаўляў паэтычнаміфалагічны праект «Сакральная Беларусь», які на гэты раз быў прысвечаны зоркам. Сабралася шмат слухачоў. Многім давялося стаяць. Імпрэза пачалася з мяне. Маё выступленне было нечакана дапоўнена Юрам Несцярэнкам песняй з «Чырвонага ліхтара». Аказваецца, што Юра са Зміцерам Бартосікам стварылі шмат песень на вершы з маёй даўняй кнігі. На жаль, альбом яшчэ не запісаны.

Выступалі Ірына і Максім Клімковічы. Спявалі і музіцыравалі гурт «Мерада», Альжбэта Малішэўская-Спрынчан, Валер Юркевіч і Людміла Шчэрба. Дзякуючы вядоўцам імпрэзы Аксане Спрынчан і Ярашу Малішэўскаму, прысутныя пачулі шмат цікавай інфармацыі пра зоркі, а таксама пазнаёміліся з унучкай Яўгеніі Янішчыц. А на вуліцы ішоў снег. І вяртаючыся дадому, я ў сваёй галаве нёс шэсць тысяч зорак (чалавек з добрым зрокам можна іх бачыць з зямлі) і яшчэ зорку Максіма Багдановіча, якой 9 снежня будзе 125 гадоў.

3.12.2016. Снілася суседняя вёска Еленка. У хаце за гасцінным сталом Зоі Шымель сабраліся мае аднакласнікі. Немаладыя. Кожны па чарзе распавядаў пра сваё жыццё. Кім быў і кім стаў. Дайшла да мяне чарга. Я распавёў, што працую ў выдавецтве, але не прызнаўся (а хацелася вельмі), што я паэт. Прачнуўся ад задавальнення, што не пахваліўся.

4.12.2016. А палове сёмай раніцы, ідучы з Міёнай на Мухлю, знайшоў на заснежанай сцяжыне кніжыцу «О маленьких вещах.», у якой 16 старонак. У ёй ідзе размова пра шкоднасць алкаголю для цяжарных жанчын. Пераклад са шведскай мовы. У выданні нехта вырваў дзявятую і дзясятую старонкі. Відаць, там было самае карыснае для будучых мам.

4.12.2016. Па фэйсбучнай пошце Андрэй Мельнікаў даслаў тэкст, каб я адобрыў яго перад публікацыяй: «Верагодна, пад уплывам Віктара Яраца, паэтычным арыенцірам для Анатоля быў і ў немалой ступені застаўся на ўсё жыццё Алесь Разанаў. Але гомельскія сябры раілі Анатолю, каб надрукавацца, пісаць так, як піша Віктар Шніп. У Каралішчавічах адбылося асабістае знаёмства Сыса са сваім «арыенцірам практычным».

Той семінар быў часам «ззяння» на беларускім паэтычным небасхіле Уладзіміра Арлова, Алега Мінкіна, Сяргея Верацілы. Але найбольш папулярным, нягледзячы на сваю сціплую пасаду электрыка ў Клецку, быў тады Леанід Галубовіч.

Па ўспамінах Шніпа, «на той час сярод усіх гэтых імёнаў Анатоль Сыс амаль нічым не вылучаўся — яго ў Мінску не ведалі. Пара вершаў у «Чырвонай змене» і, здаецца, больш нічога надрукаванага. На семінары ў Сыса, акрамя вершаў, з сабой быў нейкі дзясятак пародый, якія вялікага ўражання ні на кога не зрабілі. І Анатоль часцей за ўсё сядзеў у сваім пакойчыку, у які неяк зазірнуў і я. Пазнаёміліся. Сыс чытаў вершы. У той жа вечар мы абмяняліся адрасамі. У Анатоля быў фатаапарат.»

Анатоль заявіў, што хоча сфатаграфавацца са Шніпом. Яны сфоткаліся. Паэты, можна сказаць, пасябравалі, пачалі перапісвацца (натуральна, тады шчэ праз звычайную пошту, што для цяперашніх пакаленняў выглядае нейкім рарытэтным дзівацтвам, ну хіба што, калі ты сядзіш за кратамі, ці за краты пасылаеш, бывае так даводзіцца пісаць). Але ад гэтага часу Анатоль ставіўся да «арыентацыі на Шніпа» з іроніяй».

Я адпісаў Андрэю: «З тэкстам згодны. Усё правільна. Арыентацыя ў Сыса была правільная і да мяне, і пасля мяне. Я быў этапам ягонай біяграфіі, а ён маёй». А наконт іроніі, то Сыс не мог без іроніі. І гэта нармальна, бо чаго ён павінен быў пісаць так, як Шніп, які толькі на год за яго маладзейшы.

4.12.2016. Па заснежаным полі, як па белым моры, рухаецца чорная машына, як човен, у якога ветрам зламала чорны ветразь...

5.12.2016. Пасля выдавецкай планёркі заходжу да сябе ў кабінет і бачу, што насупраць майго стала стаіць мужчына гадоў пад шэсцьдзясят. Выгляд інтэлігентны. Вітаюся. Саджуся за стол і бачу ў госця на штрыфелі пінжака прышпіленую ў цэлафане паперчыну памерам 10х15 см. На ёй тушшу вялікімі крывымі літарамі напісана: «ИП. Консультирую о благостности, обучая по науке Бога». Пытаюся: «З чым прыйшлі?» — «Я тут 80 вершаў за тры тыдні напісаў. Хачу выдаць!» — адказвае кансультант і падае творы. Чытаю. «А вы ведаеце што такое ямб, харэй, рыфма?» — цікаўлюся. «Калі вы скажыце, што такое, то буду ведаць!» — чую ў адказ.

5.12.2016. Сніўся аўтобусны прыпынак у родных Пугачах. Зіма. Світанне. Са мной чалавек дваццаць аднавяскоўцаў. Чакаем аўтобус, на якім павінны прыехаць нашы памерлыя бацькі. Аўтобуса ўсё няма і няма. Усе нервуюцца. Хутка будзе дзевяць гадзін. Мы ведаем, калі аўтобус не прыйдзе да дзевяці, дык ён ужо і не прыйдзе. І вось ужо дзевяць гадзін. Аўтобус з памерлымі бацькамі не прыйшоў. І я прачнуўся.

5.12.2016. Вярнуўся з працы дадому. У кранах няма вады. Патэлефанаваў у ЖЭС. Сказалі, што ў нашым раёне аварыя і ўжо рамонтнікі працуюць. Калі будзе вада — невядома. Зазірнуў у гарбатнік. Пуста. Вады чыстай у хаце нідзе не знайшоў. Адразу захацелася піць, у прыбіральню і памыць рукі.

6.12.2016. Яна была злая, як прыгажуня...

6.12.2016. На Свіслачы на вялізарнай ільдзіне некалькі соцень качак. Сядзяць, як апенькі на абледзянелым дрэве.

6.12.2016. У клубе «Графіці» прайшоў другі паўфінал паэтычнага кон­курсу «Рухавік», у якім удзельнічалі маладыя беларускія і ўкраінскія паэты. Арганізатар конкурсу Дар’я Бялькевіч запрасіла мяне быць у журы. Я не адмовіўся.

У клубе «Графіці» я раней не быў, але крыху ўяўляў, як ён выглядае. У ім некалькі разоў выступала дачка Вераніка, якая была бас-гітарыстам гурта «FIBI».

Прыйшоў за паўгадзіны да пачатку конкурсу. Ужо было чалавек дваццаць моладзі. Прыстойныя хлопцы і дзяўчаты. Навогул сабралася каля ста чалавек. У клубе стала душна, як у падводнай лодцы, якая плыве ў пошуках глыбінь «Паэзіі».

У «Графіці» ўсе сцены размаляваны. На адной напісана: «Алкоголь помо­гает танцевать на барных стойках». Ніхто не піў і таму танцаў не было. Нават ніхто не курыў. Яшчэ года паўтара таму, калі Людміла хадзіла на канцэрты

Веранікі, то дамоў прыходзіла ўся прадымленая. Цяпер сярод моладзі стала модна не курыць.

У конкурсе ўдзельнічала дванаццаць паэтаў. У сваім выступленні я параўнаў іх з дванаццацю апосталамі. Праўда, да апосталаў ім далёка, але ў некаторых былі вершы, у якіх ёсць паэзія.

Каля мяне сядзела дзяўчына гадоў дваццаці пяці, якая час ад часу з цікавасцю зазірала ў мой спіс канкурсантаў, дзе я пазначаў свае ўражанні. Калі дайшла чарга да перадапошняга выступоўцы, дзяўчына прызналася, што гэта яе знаёмы, таму яна хоча ведаць маю думку пра ягоную творчасць. Я сказаў. І не памыліўся. Хлопец трапіў у тройку лепшых, якіх выбралі слухачы. Я ж адзначыў Уладзіміра Ступінскага з Гомеля.

Вяртаўся з «Графіці», як з падводнай лодкі, якая, наблукаўшыся ў мелкаводдзі паэзіі і час ад часу трапляючы ў глыбіні Гальфстрыма, прычаліла да берага прозы, на якім ёсць сцяжына да майго дому.

7.12.2016. Многа пішу. Многа друкуюся. Многа выступаю. Некаторых гэта вельмі хвалюе. І што? Не пісаць? Не друкавацца? Не выступаць? І вы пішыце! Друкуйцеся! Выступайце! І пра вас, знойдуцца такія, будуць гаварыць так, як вы пра мяне: «Ён многа піша! Многа друкуецца! Многа выступае!» І вы адчуеце тое, што цяпер адчуваю я. А што я адчуваю? Не скажу! Вы пішыце, друкуйцеся, выступайце! Жыццё цудоўнае!

7.12.2016. Расійская паэтка, рэлігійны філосаф і антраполаг Вольга Седакова ў інтэлектуальным клубе Святланы Алексіевіч для нас гаварыла пра Зло і Дабро, як для шэрай малаадукаванай правінцыі. А мы ўжо не правінцыя Савецкага Саюза. Мы краіна!

8.12.2016. Ездзіў у СШ № 139, што ў мікрараёне Серабранка. Мяне сюды запрасілі разам са старшакласнікамі адзначыць 125-годдзе з дня нараджэння Максіма Багдановіча. Зайшоў у вестыбюль і адразу ўбачыў плакаты з творамі і фотаздымкамі Паэта. Далей на адной са сцен вісела прыгожа аформленая інфармацыя пра Кастуся Каліноўскага, Браніслава Тарашкевіча, Васіля Быкава, Уладзіміра Караткевіча, Уладзіміра Кавалёнка і Святлану Алексіевіч. У бібліятэцы была выстава, прысвечаная юбілею Багдановіча. Я выступаў у актавай зале перад старшакласнікамі. Пасля таго, як мяне прадставілі, на сцэну выйшаў вучань, каб прачытаць верш Багдановіча. Горда ўзняўшы галаву, хлопец пачаў:

Толькі ў сэрцы трывожным пачую

За краіну радзімую жах, —

Ўспомню Вострую Браму святую

I ваякаў на грозных канях.

І далей забыўся. Яшчэ раз пачаў, і зноў не ўспомніў. Тут жа сышоў са сцэны і пачаў вучыць верш. Я прапанаваў выйсці і пачытаць з паперы. «А можна?» — запытаўся вучань. «Можна!» — адказаў я, і хлопец, вярнуўшыся на сцэну, гучна без мікрафона прачытаў «Пагоню». Потым яшчэ некалькі вучняў чыталі творы Паэта. І ў кожнага з іх атрымоўвалася вельмі добра, што мне нават захацелася, каб толькі дзеці і выступалі. Дамоў вяртаўся па галалёдзе. На прыпынку бачыў старога з паламанай нагой. Ён сядзеў і курыў, чакаючы «хуткую дапамогу». Стары быў падобны на маркотнага лесуна з вершаў Максіма Багдановіча, які трапіў у горад, каб папрысутнічаць на святкаванні юбілею Паэта, але з ім здарылася няшчасце...

8.12.2016. З кампазітарам Ірынай Цвятковай даводзім да ладу яе кнігу «Васіль Раінчык. Верасы». Хутка здадзім у друк. У лютым на кніжнай выставе хочам зрабіць прэзентацыю. Пытаюся: «Ці змогуць «Верасы» выступіць?» — «Не ўсе, але будуць. Я запрашу Аляксандра Ціхановіча. Я нядаўна яго сустрэла. Ён цяжка хварэў. Запаленне лёгкіх перанёс. Я абняла яго. А ён худы і мяккі, як без касцей!» — адказала спадарыня Ірына.

9.12.2016. У Храме-помніку ў гонар Усіх Святых адбылася ўрачыстая цырымонія «Вяртанне» — закладка капсулы з зямлёй з месца пахавання Максіма Багдановіча. Была ганаровая вайсковая варта. Было шмат прадстаўнікоў духавенства, дзяржаўнай улады, творчай інтэлігенцыі, навукоўцаў, супрацоўнікаў музеяў, бібліятэк, студэнтаў і проста добрых людзей. Адчувалася, што мы сёння зрабілі яшчэ адзін крок да беларускай Беларусі, пра якую марылі лепшыя прадстаўнікі нашага народа. Пасля ўрачыстасцяў у Белай зале Храма адбылася літаратурна-музычная імпрэза «Калі ўсе мы разам ляцім да зор...» Выходзячы з Храма, падумалася: «Вось так бы адзначаліся ўсе юбілеі нашых славутых людзей!». З сённяшняга дня для мяне ў Храме Усіх Святых будзе цэнтр маёй Беларусі, бо там часцінка Максіма Багдановіча.

10.12.2016. Учора ўсе дарогі вялі да Максіма Багдановіча. Хто хацеў па іх ісці, той ішоў і будзе ісці кожны дзень. Багдановіч не самотны, бо ён мае кнігу. І нам няма чаго сумаваць — мы маем Багдановіча і Беларусь.

10.12.2016. Усе не могуць разбірацца ў Паэзіі, як не могуць разбірацца ў класічнай музыцы. «Мурку давай!» — чуюцца крыкі натоўпу. Ты хочаш падабацца натоўпу і пачынаеш ствараць «Мурку», якая даўно і не табой ужо напісана.

10.12.2016. Ідучы на выступленні, паэт заўсёды браў з сабой верш на паперы і клаў яго ў кішэню, як рэвальвер.

10.12.2016. З сеціва даведаўся: «Сёння ў Мінску хаваюць Якава Радыну — беларускамоўнага матэматыка, члена-карэспандэнта Акадэміі навук, прафесара Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Яму было 70 гадоў. Ён быў родам з вёскі Брылькі Валожынскага раёна. (...) Быў навуковым рэдактарам першага ў Беларусі «Руска-беларускага матэматычнага слоўніка» (1993), суаўтарам і навуковым кансультантам першай у Беларусі «Матэматычнай энцыклапедыі» (2001), аўтарам беларуска-польскага і польска-беларускага матэматычных слоўнікаў. Аўтар каля 150 навуковых прац, у тым ліку 10 манаграфій, падручнікаў і вучэбных дапаможнікаў. На пачатку 90-х яго прапаноўвалі на пасаду міністра адукацыі, але кандыдатуру не падтрымаў Вячаслаў Кебіч». Кебіч з Валожынскага раёна. Зямляк не падтрымаў земляка, але цяпер не пра гэта. Сумна. Памёр мой зямляк. Імя Якава Радыны ў Валожыне заўсёды ўспаміналі, калі гаворка ішла пра знакамітых валожынцаў, і думаю, што і надалей будуць успамінаць майго слаўнага земляка. А не ўспомняць, дык напомню.

10.12.2016. Некалькі тыдняў таму каля чацвёртага пад’езда нашага дома з’явіўся жалезны пандус. Сёння, стоячы ў двары з суседам, я пацікавіўся: «А для каго гэты пандус зрабілі?» «У нас тут на першым паверсе жыла бабулька. Для яе. Але яна ў красавіку памерла...» — адказаў сусед.

11.12.2016. Прачытаў у Андруся Горвата:

«Учора Коля сказаў такое, пра што я цяпер увесь час думаю.

Ён наліў сабе чарку і гавора:

— Твая каза шчэ жывая?

— Жывая, а што?

— Не, нічога.

Ён выпіў, і болей пра казу мы не гаварылі.

Але апошнім часам у Цёці ўпала малако. От я і думаю: гэта суседзі мне нарабілі чаго ці проста я таксама захварэў на палескую параною? «Горай не будзе», — падумаў я і панёс сёння ў хлеў разам з бітончыкам царкоўную свечку».

І я ўжо другі тыдзень думаю над сказаным маімі сябрамі-сабачнікамі: «Твая Міёна надта сытая, гладкая!» І гэта яны паўтараюць цяпер кожны раз пры сустрэчы. Баюся, каб чаго з Міёнай не здарылася. Трэба будзе на ўсякі выпадак соллю абнесці. Я ўмею. Людзям дапамагае. Можа і Міёне дапаможа, калі што. Горай не будзе.

11.12.2016. Зноў сыплецца снег на чорную падмерзлую зямлю. І той снег, што ляжаў тыдзень таму, быў, як адзін з варыянтаў зімы. Творцу той варыянт не спадабаўся. Ён быў знішчаны. Цяпер усё спачатку. Снег падае спакойна і ўпэўнена. Ты любуешся зімой, але ты яшчэ не ўпэўнены, што ў Творцы на гэты раз усё атрымаецца так, як Ён задумаў.

11.12.2016. Памёршы, бацькі далучыліся да тых мільярдаў людзей, якія цяпер жывуць на зямлі і якіх я ў жыцці ніколі не ўбачу.

11.12.2016. Зноў усё белае ад снегу. На душы светла і сумна. Узгадалася пустая родная хата ў вёсцы. На заснежанай лаўцы сядзіць кот Мурзік. Яго гадоў сорак як няма. А ён сядзіць каля хаты. Яму не холадна. Ён чакае маіх бацькоў, якія павінны хутка прыйсці з працы. Будзе абед. І Мурзіка такса­ма пакормяць. Але мінае паўдня. Вечарэе. Ніхто дадому не прыходзіць і не прыязджае з горада. Хата пустая. На лаўцы сядзіць Мурзік. Яго няма. А ён сядзіць. Снег падае і падае. І ўсё засыпаецца снегам. І лаўка, і хата, і дрэвы ў садзе, і ўся вёска. Навокал усё белае. А на лаўцы сярод зімы сядзіць кот. Ён стаў белым, як снег. Ён стаў снежным катом, які чакае, і якога цяпер бачу толькі я. І ўздымаецца завіруха. І змятае ўсё на сваім шляху. І толькі на лаўцы застаецца кот. Белы-белы, як мае ўспаміны.

11.12.2016. Азярына пакрылася лёдам. Азярыну засыпала снегам. І ты ідзеш па ёй, як па заснежанай зямлі, ведаючы, што пад табой глыбокая вада. Па тваіх слядах заўтра яшчэ нехта пройдзе. Потым яшчэ і яшчэ. І твае сляды згубяцца ў сцяжыне, пад якой вада, пра якую не ўсе будуць ведаць. І прыйдзе вясна. І растане снег на лёдзе. Апошняй знікне пратаптаная сцяжына. І ты будзеш глядзець на ваду, як на неба, у якім знікла сцяжына, па якой ты ішоў з дому і вяртаўся, па якой ішлі людзі і вярталіся. А неба будзе чыстым, як вада азярыны, і будзе плыць сонца, як клубок, у якім склубіліся мільёны і мільёны сцяжын...

12.12.2016. Прыходзілі студэнткі-пяцікурсніцы з Інстытута журналістыкі. Я распавядаў ім пра шлях твора ад рукапіса да кнігі. У мастакоў быў Алесь Разанаў. Ён выбіраў афармленне да кнігі сваіх перастварэнняў Францыска Скарыны «Маем найбольшае самі» з васьмі варыянтаў, зробленых Тамарай Мельянец. Дзяўчаты паўдзельнічалі ў гэтай важнай справе. Закончыўшы знаёмства з усімі выдавецкімі службамі, мы яшчэ доўга сядзелі ў мяне ў кабінеце. Студэнтка Г анна Курак распавядала пра Лунінец і навакольныя вёскі. Дзякуючы аднавяскоўцам, яна вылічыла па творах Караткевіча, які любіў падарожнічаць па Беларусі, што ён быў у Лунінцы. У нарысе «Зямля пад беламі крыламі» Уладзімір Сямёнавіч піша пра помнік загінулым у вайну і пералічвае прозвішчы пахаваных. Прозвішчы для Ганны знаёмыя, лунінецкія. Яна зверыла кніжныя з тымі, што на помніку. Якраз супадаюць. Значыць Караткевіч быў у Лунінцы. Да ўсяго Ганна ведае, што на Лунінеччыне было Каралеўскае балота са сваімі легендамі, якое памятаюць аднагодкі пісьменніка. Магчыма, адсюль і «Дзікае паляванне караля Стаха». Студэнтка Святлана Квяткоўская нарадзілася на Камянеччыне. З ёй было цікава пагаварыць пра Камянецкую вежу. Словам, да мяне прыходзілі не проста студэнткі, а маладыя беларускі, якія ведаюць свой родны край і любяць яго.

12.12.2016. З сябрамі сабачнікамі стаім на Мухлі і глядзім у неба на поўню. Любуемся. Разважаем пра далёкія планеты і даўнія часы, калі на месцы Мінска нічога не было. Навокал усё белае ад снегу. Марозна. Нашы аўчаркі гуляюць каля нас. Часам падаецца, што гэта не аўчаркі, а ваўкі. І мы ваўкі, якія ператварыліся ў людзей.

12.12.2016. Ты кажаш: «Мары збываюцца!» Кажаш і верыш, што, сказаўшы гэта, мары збудуцца. Нічога не збываецца! Гэта ўсё самападман! Паспаць, пажраць, з’ездзіць на мора — гэта твае мары. Гэта не мары! Гэта абы-што. А пра што я мару? Мае мары нязбыўныя! Яшчэ нядаўна я марыў, каб бацькі не хварэлі і дажылі да таго дня, калі прыйдзе Бог і скажа: «Хто да сённяшняга дня дажыў, той будзе жыць пакуль не абрыдне!» Да такога дня бацькі не дажылі. Не дажылі і некаторыя мае сябры. А пра што іншае марыць? Каб ва ўсім свеце вайны не было? Харошая мара. Але яна не мной прыдуманая. Ёсць каму пра гэта марыць. Пра што ж я цяпер мару? Пра што ж я цяпер? Пра што?