Дагератып

ПАТАЕМНАЯ КНІГА

“Я - Радаслаў Анупрыевіч Каганецкі, шляхціц герба “Люпус”.

Я - Радаслаў Каганецкі, граф, стацкі радца, кавалер ордена Святога Станіслава...

Я - Радаслаў, сын Анупрыя, унук Гальяша, бацька Антонія, звяно ў ланцугу роду... Іржавае звяно ў іржавым ланцугу...

Нашто я пішу пра сябе словы, якія маюць значэння не больш, чым рассыпаныя фальшывыя перліны? Пакуль блішчэлі, сабраныя ў каралі - былі каштоўнасцю, адзнакай самавітасці.

Але парвалася тонкая нітка, і вось яны ляжаць на камянях падлогі, і любы латруга бачыць, што яны ўсяго только падробка, нічога не вартая, не маючая назвы...

Я - нішто.

Багоўка, якая паспрабавала сцерці з бліскучых чырвоных крылцаў чорныя плямы, але паколькі яны і былі часткай крылаў - засталася вартым жалю чорным рабаком з абламанай здольнасцю лётаць.

Я ўсё жыццё ішоў насуперак свайму лёсу. Я не хацеў быць тым, кім мне наканавана, таму што ўважаў гэта за глупства і за грэх.

Мае продкі адзін за адным гінулі ў барацьбе бескарыснай і няўдзячнай, і ніхто не дажываў нават да сарака.

Самы стары ў родзе быў мой прадзед, які ў сорак пяць гадоў атрымаў шастапёрам па галаве падчас нямога сойму.

Мы ж, Каганецкія, не можам маўчаць, нават калі ўвесь сойм знямелы.

Бацька пайшоў за Касцюшкам.

Генерал Тадэвуш зазнаў паразу, але слава ягоная была большай, чым ягоная ганьба. Ён вызначыўся ў Амерыцы, пакрасаваўся ўдосталь на шахматнай дошцы часу ў лаўровым вянку... А ягоных пешак зжэрлі і забыліся на іх.

Я не хацеў быць пешкай. Я не хацеў паміраць у дваццаць пяць ці трыццаць з прыгожым лозунгам на разбітых вуснах. Не хацеў даваць волю гневу, які змушае нас адзін за адным кідацца на дзіды з белымі ад шалу вачыма... Я хацеў быць з Каралінай, вывучаць натуральныя навукі, сядзець вечарамі ля каміна і расказваць унукам казкі...

Мой унук палохаецца мяне, быццам звера. Караліна памерла са спалохам у вачах. Багацце, што прыплывала да мяне, я лёгка аддаваў нявартым за ігорным сталом, таму што набытае імі там, яно прыхоплівала з сабою частку майго праклёну, частку маёй пустэчы.

Яны ўсе думаюць, што я збіраю д’ябальскія рэчы, каб назапашваць сілу зла.

Хіба можна вылечыцца, назапашваючы хваробы?

Я проста запаўняю пустэчу ўнутры, выкупляючы грахі так, як параіў адзін юрад, а я дастаткова таксама юрад, каб яму паверыць. Перахопліваю лісты зла, якія былі пасланыя іншым адрасатам.

Хваравітае, балючае задавальненне - глядзець на рэчы, якімі загубленая чыясьці душа - таго, хто іх рабіў, замаўляў, зачароўваў. Кратаць смертаносныя экспанаты і адчуваць, што ты сам - жывы... Усё яшчэ жывы. У адрозненне ад тых высакародных юнакоў, што абяцалі ўсім здабыць шчасце і волю, а здабылі кайданы толькі для сябе.

Але я тых юнакоў не забіваў. Прынамсі, уласнаручна. Я забіў толькі аднойчы. Калі дазволіў радавому праклёну кіраваць сабой. Калі чужая кроў апякла мой рот, як воцат, а Караліна глядзела на мяне з захапленнем і жахам. Я ж заступіўся за яе гонар!

Толькі я не хацеў ні ў вязніцу, ні ў вар’ятню.

І я пагадзіўся, узамен за свабоду, каб мяне пасадзілі на ланцуг і ператварылі ў сабаку.

Яны маглі зрабіць жа гэта і літаральна...

А так - у мяне была пашана ў лаяльным грамадстве, пасада і тытул, землі і падданыя. Вядома, я маліўся. Я маліўся столькі, што каб за кожную малітву мне давалі кроплю вады - стварыў бы яшчэ адно возера. Слаў грошы кляштарам. Знаходзіў суцяшэнне ў Святым Пісанні, і спрабаваў зрабіцца рахманым і прабачаць ворагаў сваіх. Але заставаўся занадта ганарлівы. Таму калі мяне абражалі, проста маўчаў і адыходзіўся ўбок - разам з бяссілай нянавісцю.

Не, я ніколі не лічыў сябе здраднікам. Здрадзіць можна тым, хто табе быў дарагі, каму абяцаў сваю вернасць. А мне на ўсіх было начхаць. Я заўсёды быў сам па сабе. Пачварай. Зверам.

Hundswuth.

Так называлася мая спадчына.

Першы Каганецкі з нашага радаводу служыў князю Вітаўту і быўсваяком паганскага жраца Ляздзейкі, якога лічылі сынам ваўка. Менавіта ад яго і перадалося нам тое, што я ў сабе ненавіджу. Я прачытаў у Ёзэфа Раўгемонта пра Hundswuth: “Бяда пачынаецца з укусу жывёлы. Праз працяглы час у ахвяры з’яўляюцца першыя сімптомы: няшчасныя баяцца дзённага святла, пагружацца ў ваду і пачынаюць кідацца, як у шаленстве, кусаць і кружыцца. На іх уласна нерухомых тварах спазмы цягліцаў уцягваюць вусны і агаляюць язык і зубы, пена выступае з рота, і жахлівыя гарлавыя гукі выдаюць гэтыя змучаныя істоты”.

У нас, якія носяць атруту ў крыві, прыступ выглядае не так. Мы не баімся святла, не баімся вады, і мы не ахвяры.

Але я больш не хачу быць забойцам. Я хачу парваць ланцуг. Я ненавіджу свой род, ненавіджу гэтую зямлю, за якую мусіў загінуць, як усе мае продкі.

Але калі мой сын першы раз прынёс выкуплены ім у Дрэздэне зачараваны прадмет, каб папоўніць маю калекцыю, я зразумеў, што бяссілы.

Мой сын, якому я перадаў свае погляды, і забараніў раз і назаўсёды ўдзельнічаць у бунтах, і загадаў пазбягаць вайсковай службы і двубояў, сварак і звадаў - усяго, што можа выклікаць гнеў і абудзіць радавы праклён, таксама будзе ўсё жыццё пакутваць і суцішваць у сабе звера, змірацца і запэўніваць сябе, што жыве, як належыць, і яго будзе смактаць унутры гэтая страшная пустэча... Якой не зведалі нашыя продкі, што лёгка паміралі і жылі весела і бясстрашна, хаця й нядоўга.

Яны ведалі, што іх стварылі як адмысловую зброю, і выконвалі сваё прызначэнне. У іх былі зацятыя ворагі і верныя сябры, жанчыны глядзелі на іх, як аднойчы на мяне мая Караліна - з захапленнем і дамешкам жаху, што толькі дадае вастрыні каханню...

Я надламаў сцябло роду. Стачыў звяно ланцуга.

Ці будзе аплочаная мая ахвяра? Ці знойдзе спакой душы хтосьці з маіх праўнукаў? Ці будзе гэтая зямля калісьці да нас ласкавай, ці перастане патрабаваць крывавых ахвяраў?

Не ведаю”.

2013