Дэжа вю: перавыбранае

Стары паэт

Стары паэт

ня мае шкодных звычак,

бо ад сьпіртнога зранку бывала пякотка,

а ад цыгарэтаў жаўцелі зубы;

потым зубоў ня стала,

ды не мяняць жа звычак на схіле гадоў.

Што да наркотыкаў,

дык ён мог бы намякнуць на знаёмства зь імі

дзеля таннай папулярнасьці ў моладзі,

але хай моладзь сама

дбае пра танную папулярнасьць,

а стары паэт

шырока вядомы,

хоць і ў вузкіх колах,

затое настолькі шырока,

што юныя літаратары

пасьля паэтычных чытаньняў,

апынуўшыся ў прыбіральні

ля суседняга з мэтрам пісуара,

ад хваляваньня забываюць расшпіліць прарэх.

“Вось здорава! – думае паэт. –

Я б так ня змог!”

Бо стары паэт

прачытаў за жыцьцё

сорак восем кніжак,

дваццаць дзьве зь якіх былі ягоныя,

яшчэ да дваццаці дзьвюх ён напісаў перадмовы,

а першыя чатыры ён памятае смутна;

хоць мае на паліцы

дзьве з паловай тысячы томікаў сваіх калегаў,

усе, вядома ж, з аўтографамі,

каб, Божа барані, ня здаў у букіністычную кнігарню,

але ён часам такі здае.

У маладосьці зь яго кпілі за неадукаванасьць

ды іранічна казалі: “Вучыцца, вучыцца й вучыцца!”,

а цяпер не, таму

што стары паэт

наведаў дзьве з паловай тысячы школаў,

каб кожная навучэнка,

апроч вечару страты нявіннасьці

ды выпускной вечарыны,

запомніла яшчэ і ягоную творчую вечарыну,

але ж ніводная не запомніла,

а калі якая й пазнае яго на вуліцы,

дык аказваецца

суседкаю па лесьвічнай пляцоўцы

альбо ўнучкаю.

Стары паэт

дагэтуль хвалюецца перад выступамі,

думаючы, ці будуць крычаць “брава!”

ды выклікаць “на біс”,

і таму чытае з падкрэсьленым выклікам,

нібы пытаючы: “Хто тут супраць мяне?

Вы за ці супраць?”

Але ўсё абыходзіцца,

і заля дружна крычыць:

“ЗА!” і “БІС!”.

Прагрэс у літаратуры

А ўсё-ткі меў рацыю

францускі казачнік,

які кляўся й бажыўся,

што ёсьць ён, прагрэс у літаратуры.

Сёньняшні Гамэр

ніяк не залежыць

ад перабояў электраэнэргіі,

цалкам можа кіраваць

новай Нацыянальнай бібліятэкай,

хоць у душы крыху зайздросьціць

Рансару й Бэтховэну:

найлепшыя творчыя вечарыны

ладзіліся ў ДК таварыства глухіх.

Сапфо

больш не балятуецца на пасаду

дзясятай музы,

бо адмовілася на карысьць кінематографа;

і хоць не спазнала шчасьлівага каханьня,

затое атрымала свой нобэль

за прапаганду паліткарэктнасьці,

апярэдзіўшы Вэрлена, Рэмбо і Жорж Санд.

Стары Анакрэёнт

даўно кінуў піць

і можа толькі мроіць пра дзяўчатак,

затое ўключаны ў праграму

ўсіх школ і ўнівэрсытэтаў Грэцыі.

Віён

на поўніцу адчуў

усемагутнасьць праваабаронцаў,

хоць у краіне так і не скасавалі

сьмяротнага пакараньня,

а нават калі скасуюць –

што зьменіць купка дысыдэнтаў

з транспарантамі “дзе Віён?”

Усімі адрынуты Гюго

на ўласным досьведзе зьведаў,

што выраз “мець гемарой”

мае ня толькі пераносны сэнс.

Затое цяпер ёсьць шоў-бізнэс

і можна пісаць словы на музыку.

Ганкур

вядзе жывы дзёньнік у інтэрнэце.

Пакутуе на падваеньне асобы.

Фолкнэр і Маркес

канкуруюць на рынку турпаслугаў,

прапануючы гарачыя туры

ў Ёкнапатафу і Маконда.

І толькі Катул

не адчуў асаблівых зьменаў:

як дзьве тысячы зь нечым год таму,

ён аплаквае вераб’я сваёй каханай.

Птушыны грып, знаеце…

Арфэй, Эўрыдыка, герпэс

“Зорка Вэнэра ўзышла…”

Не, гэта не пачатак рамансу,

і нават ня чорная мша.

Гэта пазыўныя ў менскім мэтро.

“Паважаныя пасажыры,

не падыходзьце да краю плятформы!

Не заходзьце за абмежавальную лінію!

І не азірайцеся,

напрамілы Бог, не азірайцеся!..”

Але ён такі азірнуўся.

Некалі ён іграў на скрыпцы

у падземным пераходзе,

і граў так,

што з усіх бакоў зьбіраліся

бяздомныя коткі й скінхэды,

і першыя клаліся ля другіх,

зачараваныя музыкаю.

Калі ён запільваў

“Dance me to your beauty with a burning violin”,

спыняліся ўсе навакольныя сабакі –

нямецкая аўчарка

і трое ейных спадарожнікаў ва ўніформе.

А аднойчы спынілася яна,

каб дакрануцца вуснамі да вуснаў

і адразу ж зьнікнуць у мэтро.

“Сука!” –

казаў ён назаўтра,

абмацваючы герпэс

і, зрэшты, зусім не жадаючы

пакрыўдзіць аўчарку ды іншых…

Потым былі ўцёкі й спробы схавацца

між пральняй і станцыяй “Інстытут культуры”.

На трэція содні хаваньня ў мэтро

ён зноўку пабачыў яе.

Яна ўсьміхнулася, даючы зразумець,

што пойдзе за ім паўсюль,

і яны пайшлі: ён сьпераду, а яна за ім.

“Не азірайся,

напрамілы Бог, не азірайся!” –

падказваў унутраны голас

і ўсе супрацоўніцы менскага мэтрапалітэну.

Але ён такі азірнуўся і –

вядома ж, яна аслупянела,

зрабіўшыся калёнаю з выявай дзяўчыны.

(Цяпер яе лёгка знайсьці на станцыі мэтро

сярод іншых пэрсанажаў Якуба Коласа.)

“Мой родны кут, як ты мне…

Паважаныя пасажыры,

пры карыстаньні эскалятарам

не апускайце рэчаў

на прыступкі й парэнчы!

Пазьбягайце трапляньня душы

у шчыліны

між рухомымі й нерухомымі

часткамі эскалятару!..”

Тыя, хто чакаў

скрыпкі ў падземным пераходзе,

абламіліся – ён ня выйшаў.

Ён зьнік у нетрах, і

няма таго, што раньш…

І толькі надпіс “Плошча Незалежнасьці”

паўзьверх надпісу “Плошча Леніна”

даводзіць, што ён покуль яшчэ жывы.

Драйв

Тут магла быць халяўная рыфма “кайф”,

але наш драйвэр гаворыць прозаю.

Я разумею прыкладна трэцюю частку,

таму застаецца радыё.

У бэрлінскім FM-е цесна:

дваццаць чатыры гадзіны джазу

і дваццаць чатыры – клясыкі.

Моцарт добра адпавядае

рухам нашага кіроўцы.

Усё віртуозна

і па-нямецку дакладна,

нібы спэцыяльна прыдумана

для вялікага слаламу ў дарожным корку:

трапіў –

цяпер адкаркоўвай,

і ён адкаркоўвае

ў рэ міноры,

мажор!

Зусім іншае джаз.

Цябе ахоплівае паніка.

Табе здаецца, што Оскар Пітэрсан

грае апошні раз у жыцьці.

Прынамсі, тваім.

Бо кіроўца,

зачараваны чарговаю сынкопай,

вось-вось ня ўпішацца ў паварот,

і тады пачнецца сапраўдны джаз,

музыка для тоўстых рэаніматараў,

якія доўга ня змогуць сьцяміць,

што здарылася:

ці то дзьверцу заклініла,

ці то цябе заклініла,

ці ва ўсім вінаваты драйвэр,

каторы

у аўтамабільным заторы

дачакаўся свайго саторы.

Пайсьці і не вярнуцца

Наступны прыпынак –

Блышыны рынак.

І ты лавіруеш паміж

прыпаркаванымі роварамі,

баючыся зачапіць,

каб не спрацавала сыгналізацыя,

покуль мэлёдыя ў навушніках

зьмешваецца з навакольнымі гукамі

ў вялікім і маленькім

крывабегу тваёй музыкі,

а твой унутраны экскурсавод

абвяшчае:

наступны прыпынак –

Блышыны рынак.

І мясцовы ляўша

паказвае табе ўмоўны знак:

ці то “перамога”,

ці то “хутчэй гані два эўра

за ўсё, чаго табе не хапала

для поўнага кайфу”:

- трохструнная гітара;

- дзіцячыя гальштукі;

- электраштопары;

- пампэрсы з рукавамі;

- граблі з масажнымі насадкамі;

- канькі для блізарукіх;

- супрацьтанкавыя галёшы;

- сьветлафоры для дому;

- насьценны тостэр зь зязюляй;

- швайцарскі гадзіньнік з выкідным лязом;

- друкавальная машынка “Зынгер”,

пяць пар нагавіцаў пад капірку;

- пляшка патэфоннай гарэлкі,

78 абаротаў за хвіліну;

- парнаграфічныя карты

сакрэтных аэрадромаў…

І ты ўжо блізкі да стану,

калі трамваі спыняюцца

проста ля дзьвярэй тваёй сьвядомасьці

і вязуць на другі паверх.

Кола замкнулася.

Выйсьця няма.

Наступны прыпынак –

Блышыны рынак.

Справаздача

Нібы схіл пагорка

пад тваёй сьпінай,

падымаецца сьпінка пералётнага фатэля,

і цень самалёціка EasyJet

усё большае й большае,

і вось ты зноўку ў горадзе,

дзе так лёгка пішацца ад рукі;

дзе вулкі такія вузкія,

аўтобусы такія шырокія,

а асфальт такі шурпаты,

што нават едучы роварам на гару,

не адпускаеш ручнога тормаза

па дарозе на возера,

дзе ты плаваеш пры канцы верасьня,

і вада так прыемна халодзіць каленку,

разьбітую падчас апошняга падзеньня з ровара,

калі ты заслухаўся сьпеваў

прыдарожных цыкадаў,

якія потым доўга пераказваў

найбліжэйшай мэдсястры;

дзе ў кнайпе

з гаворачай назваю “Амнэзія”

ня трэба даплачваць

ні за імбірны сыроп да піва,

ні за ўсьмешкі дзяўчат насупраць,

калі палова піва з імбірным сыропам

апынаецца на тваім пузе;

дзе ўсе разумеюць усіх безь перакладніка,

і вы з маладою немкаю

разам слухаеце расійскіх клезмэраў,

што сьпяваюць на мове ідыш

песьню “День Победы”;

дзе ты можаш сядзець на траве

у прамым сэнсе слова,

і таварыскія мурашы

запаўзаюць ва ўсе найінтымнейшыя месцы,

але не кусаюць,

а ты па-пластунску перапаўзаеш

з адной сонечнай плямы на другую,

з пляшкай ёгурту

і кніжкай бітнікаў –

дзіўнае кампанія як на сярэдзіну дня,

але ты толькі што прачнуўся;

бо ў гэтым горадзе

начамі так доўга думаецца

пра ўсіх, каго ты згадаеш,

калі нарэшце ня вытрымаеш

усёй гэтай вечнай радасьці –

і скальпэль нябеснага кардыёляга

напіша “I” і “YOU”

з двух бакоў ад твайго сэрца.

Чэмпіянат Эўропы

З кім толькі

ні параўноўвалі Эўропу,

дзяўчынку-каўбоя,

што ўседзела на бычынай сьпіне

максымальна доўга,

аж да самага канца радэа.

Я неяк назваў яе пясочніцаю,

куды не пускаюць беларускіх дзетак

іх нацыянальна непрасунутыя бацькі.

Сёй-той абразіўся параўнаньнем,

хоць, мяркую,

каўбоям і матадорам спадабалася б.

Але я тады думаў

не пра пясочную арэну

палітычнай карыды,

а пра досыць нявінныя дзіцячыя забавы

з саўком

(я пра маленькую рыдлёўку),

плястмасавым самазвалам

ды алавянымі жаўнерыкамі,

калі кожны з нас быў генэралам,

які толькі пачынаў сваю

пяшчаную кар’еру.

Што да дзяўчатак, то яны

пераважна рабілі “сакрэты”,

выкопваючы ў пяску ямінкі

і аздабляючы гэтыя дамавінкі

жывымі кветкамі

і (нежывымі) паперкамі ад цукерак і жуек.

Галоўнай часткаю інсталяцыі

быў каляровы кавалачак шкла,

што клаўся паўзьверх –

і атрымлівалася красиво;

потым “сакрэт” закопваўся,

старанна хаваўся, але так,

каб лёгка было знайсьці,

асабліва іншым.

Толькі праз шмат гадоў я зразумеў,

што гэта былі правобразы

нашых будучых інтэрнэт-сайтаў,

вершаў і порназдымкаў,

што мятлікамі ляцяць на сьвятло

і заблытваюцца ў сусьветнай павуціне,

у душ ы прагнучы

зьвярнуць на сябе хоць якую ўвагу,

ды ўпарта хаваючы

свае сумнеўныя “сакрэты”,

нібы тая Эўропа,

чэмпіёнка радэа,

старая панна,

што так і ня зьлезла з бычынае сьпіны

для чаго іншага.

Вэлягонка пратэсту

Паліцэйскія мігалкі

даюць першы залп у вочы,

а далей

кароткімі чэргамі

бліскаюць сьпіцы ровараў.

У горадзе вэлягонка пратэсту.

Тысячы колаў.

Джэм-сэйшн кляксонаў.

Заплечнікі танчаць у такт.

Хто сядзіць у сядле,

хто, лежачы,

рушыць нагамі наперад.

(Так, мабыць, выгодней.)

Хто з прычэпам –

вэлякалыскай

для пратэстуючых немаўлят.

Дык супраць чаго?..

Не даюць адказу.

Апошні ровар.

Кантрольны сонечны блік

на сьпіцах.

Але ты адчуваеш

дзіўную салідарнасьць,

нібы нарадзіўся

у вэляпрычэпе,

а потым падрос,

перасеў на ровар,

адкінуў трэцяе кола,

адчуў між нагамі раму,

наладзіў кляксон ва ўнісон –

і ўплёўся ў хвост каравану

й пляцесься ў гэтым хвасьце,

і некалі выб’есься ў лідэры,

так і не зразумеўшы,

супраць чаго пратэстуеш.

* * *

Чужая мова

лашчыць мне вуха,

як пірсінг

на чужым языку.

Азёрная школа паэзіі

І было возера,

канцавы прыпынак гарадзкой чыгункі.

І было неба,

канцавы прыпынак яго легкадумных мрояў,

шэсьць дзён падарожжа праз дождж.

І было сонца на сёмы дзень.

І пабачыў ён,

што шэсьць папярэдніх было горай.

І былі ветразі,

параходы й буйкі

з папярэджаньнем “не заплываць”.

І было іх двое на цэлым сьвеце,

калі не лічыць вадаплаўных –

чаек і весьляроў-акадэмістаў.

І была яна топлес,

у модных шортах,

зь яблыкам у кішэні,

які выпіраў збоку,

нібы мячык у тэнісісткі,

што рыхтуецца да першай падачы…

Другой падачы не спатрэбілася.

Постымпрэсіянізм

Дзіцём

спрабую забрацца на бабуліну печ –

і рукі па самыя плечы

патанаюць у чорным моры

семак,

якое бабуля спрабуе высушыць.

Таго часу

семкі сохлі на дзіва хутка,

а сяброўкі

не саромеліся іх лузгаць

пры мне,

і шалупіньне проста

вісела ў іх на вуснах,

зусім не забіваючы

жаданьня цалавацца.

І я здымаў яго –

асьцярожна, як сапёр,

бо першы дотык

запраста мог быць апошнім,

а так хацелася працягу,

пагатоў на печы

высыхалі новыя семкі.

З таго часу

я знаюся на сланечніках

ня горш ад Ван Гога,

а на гарбузах

нашмат лепш за яго.

Парная лічба

Дзяўчына прыходзіць у краму.

Дзяўчына купляе рамонкавую гарбату,

пакунак на дваццаць аднаразовых пакецікаў.

Дзяўчына прыносіць пакунак дадому.

Дзяўчына выцягвае пакецікі па адным,

варожачы: “Кахае. Не кахае.

Кахае. Не кахае. Кахае”.

Хоць ведае, як бывае ў жыцьці

з парнымі лічбамі. А што рабіць?

Рамокавую гарбату на двацаць пяць пакецікаў

зноў раскупілі іншыя дзяўчаты.

Фантомныя радасьці

Улетку асьцярожна абыходзіць месца, на якім пасьлізнуўся й падвярнуў

нагу ў лютым.

Баяцца сустрэчы з родным дзядзькам, зубным доктарам, хоць ён даўно

ўжо на пэнсіі.

Шкадаваць, што бібліятэка пераехала й больш не насупраць твайго

факультэту, хоць твой факультэт сам пераехаў і даўно ўжо ў будынку

партыйнай школы.

Ніколі не сьпяваць улюбёнай песьні з кінафільму, пасьля якога ты атрымаў

па пысе ў ваенным гарадку ў мікрараёне Ўручча.

Згадваць код перад тэлефонным нумарам, каб пазваніць у кватэру, дзе яна

даўно не жыве, а каторы ўжо год жыве разам з табой.

Фантомныя радасьці. Настае момант, калі ад іх ужо не ўцячэш.

Калі ты спазьняесься на электрычку, якую сёньня адмянілі, і ты гэта

ведаеш, але ўсё адно сьпяшаесься, рызыкуючы пасьлізнуцца й падвярнуць

нагу.

Калі ты загаворваеш зубы бібліятэкарцы, што кажа, быццам ты пяць год не

вяртаеш кніжку, якую ты ніколі ня браў, і паказвае запоўнены тваёй рукой

фармуляр.

Калі, едучы на мэтро ў бок мікрараёну Ўручча, ты спрабуеш прабіць на

кампостэры для ільготных талёнаў плястыкавы жэтон і разумееш, што

незваротна вырас.

Калі ты хаваесься ў старой будцы тэлефона-аўтамата і звоніш адтуль па

мабільніку.

Звоніш ёй.

Па ейным мабільніку.

Плакалі, знаем!

Хлопчык трох гадоў

крочыць побач з маці,

а потым як зваліцца,

як трахнецца аб асфальт!

Каленка разьбітая ў кроў,

але ня плача,

трохгадовыя мужчыны ня плачуць,

падымаецца, атрасаецца

і незалежным тонам прамаўляе:

“Ледзь ня ўпаў!”

Хлопчык чатырох гадоў

ляжыць на апэрацыйным стале

і вось-вось заплача,

бо які ён ужо мужчына,

калі цёця доктар корпаецца

чымсьці жалезным яму ў пісі,

дзякуй, хоць бацькоў не пусьцілі.

Хлопчык пяці гадоў

дачакаўся смачнай перадачы

у свой загарадны тубэркулёзны санаторый,

і на радасьцях зьеў яе ўсю,

вось толькі памыліўся шафаю,

а потым дзяўчынка нешта шукала ў ёй,

нічога не знайшла й заплакала,

і хлопчык зь ёй за кампанію,

бо хрэн зь імі, з апэльсінамі,

у санаторыі карантын

і бацькоў зноў не пусьцілі,

вунь яны там, за акном,

махаюць яму рукамі,

покуль ён жарэ чужую перадачу...

Бацька трохмесячнай дачкі

па дарозе ў лазэрную клініку

падслухоўвае размову.

Хлопчык трох гадоў

крочыць побач з маці.

“Мама, а ведаеш, ты таксама памрэш!”

“Што ты такое вярзеш?!

Ты што, хочаш, каб твая мама памерла?”

“Не, я не хачу. Я проста нагадваю”.

Госпадзе,

хай доктарка з лазэрнай лінзаю не памыліцца,

беражы ў дарозе ўсіх Тваіх разьдзяўбаеў,

усіх сьляпых

і тых, каму сёньня закапалі вочы.