Казкi (на белорусском языке)

Браты Грым

КАЗКI

ГЕНЗЕЛЬ I ГРЭТЭЛЬ

Жыў на ўзлессi глухога бору бедны дрывасек са сваёй жонкаю i дваiмi дзецьмi; хлопчыка называлi Гензель, а дзяўчынку - Грэтэль. Жыў дрывасек надгаладзь; але наступiла аднойчы на той зямлi такая дарагоўля, што не было за што яму купiць нават хлеба замарыць чарвячка.

I вось пад вечар, лежачы на пасцелi, пачаў ён думаць, i ўсё адольвалi яго розныя думкi i клопаты; паўздыхаў ён i кажа жонцы:

- Што ж цяпер будзе з намi? Як нам пракармiць няшчасных дзяцей, нам i самiм няма чаго есцi!

- А ведаеш што, - адказала жонка, - давай раненька, як толькi пачне днець, завядзём дзяцей у лес, у самы глухi гушчар; запалiм iм вогнiшча, дадзiм кожнаму па лусце хлеба, а самi пойдзем на работу i пакiнем iх адных. Дарогi дадому яны не знойдуць, вось мы ад iх i пазбавiмся.

- Не, жонка, - гаворыць дрывасек, - гэтага я не зраблю, бо сэрца ў мяне не камень, я дзяцей адных кiдаць у лесе не магу, там нападуць на iх дзiкiя звяры i iх з'ядуць.

- Эх ты, дурань! - зазлавала жонка. - Учацвярых жа мы ўсе з голаду прападзем, i застанецца толькi адно - труны збiваць. - I яна грызла яго да той пары, пакуль ён з ёй згадзiўся.

- А ўсё ж шкада мне маiх няшчасных дзяцей! - сказаў дрывасек.

Галодныя дзецi не спалi, дык чулi ўсё, што i як гаварыла мачыха iхняму бацьку. Залiлася Грэтэль горкiмi слязьмi i кажа Гензелю:

- Мусiць, нам цяпер загiнуць прыйдзецца.

- Цiшэй, Грэтэль, - прамовiў Гензель, - не бядуй, я што-небудзь ды прыдумаю, як нам выратавацца.

I вось калi бацькi заснулi, ён падняўся, надзеў сваю куртачку, адчынiў дзверы ў сенi i цiхенька выйшаў на двор. У гэты час ярка свяцiў месяц, i белыя каменьчыкi, што ляжалi перад хаткай, блiшчэлi, быццам кучкi сярэбраных манетаў.

Гензель нагнуўся i напоўнiў iмi кiшэню. Пасля вярнуўся ён у хату i шапнуў Грэтэль:

- Суцешся, мiлая сястрычка, спi сабе цяпер спакойна, Бог нас не пакiне. I тут жа ён зноў лёг на сваю пасцель.

Толькi пачаўся свiтанак, яшчэ i сонейка не ўзыходзiла, а мачыха падышла ўжо i пачала будзiць iх:

- Гэй вы, лежнi, час падымацца, збiрайцеся з намi ў лес па дровы!

Дала яна кожнаму з iх па лусце хлеба i кажа:

- Вось гэта будзе вам на полудзень; ды глядзiце, не з'ешце ўсяго раней часу, больш нiчога я вам не дам.

Грэтэль схавала хлеб у свой фартух, бо ў Гензеля кiшэня поўнiлася каменнямi. I яны сабралiся iсцi разам у лес. Прайшлi яны крыху, раптам Гензель запынiўся, азiрнуўся, паглядзеў на хацiну, - так вось ён раз за разам азiраўся i запыняўся. А бацька яму i кажа:

- Гензель, чаго гэта ты ўсё азiраешся ды азiраешся? Не марудзь, iдзi шпарчэй.

- Ах, татачка, - адказаў яму Гензель, - я ўсё гляджу на сваю белую кошачку, вунь сядзiць яна на страсе, нiбы хоча сказаць мне "бывай".

А мачыха i гаворыць:

- Эх, дурань ты, гэта ж не твая котка, гэта ранiшняе сонца блiшчыць на трубе.

А Гензель зусiм i не на кошачку пазiраў, а даставаў з кiшэнi i кiдаў на дарогу блiскучыя каменьчыкi.

Вось увайшлi яны ў самую лясную нетру, а бацька i кажа:

- Ну, дзецi, збiрайце тут галлё, а я зраблю вам цяпельца, каб вы не ахаладалi.

Гензель i Грэтэль нанеслi шмут галля. Падпалiлi яго. Калi полымя добра ўспыхнула, мачыха падае голас:

- Ну, дзеткi, кладзiцеся цяпер ля вогнiшча ды адпачнiце як след, а мы пойдзем у лес дровы секчы. Закончым працу, вернемся сюды i возьмем вас дахаты.

Селi Гензель i Грэтэль ля агню, i, калi надышоў поўдзень, кожны з iх з'еў па кавалачку хлеба. Яны ўвесь час чулi стук сякеры i думалi, што iхнi бацька дзесьцi паблiзу. Але гэта быў зусiм не стук сякеры, а цурбана, якi навязаў дрывасек да сухога дрэва, i ён, гайдаючыся ад ветру, стукаў аб ствол.

Доўга сядзелi яны вось так ля агню, ад стомы пачалi злiпацца iхнiя вочы, i яны моцна-моцна заснулi. А калi прахапiлiся, была ўжо глухая ноч. Заплакала Грэтэль i кажа:

- Як жа нам цяпер выбрацца з лесу?

Пачаў Гензель яе суцяшаць.

- Пачакай крышачку, хутка ўзыдзе месяц, i мы тады знойдзем дарогу.

Калi ўзышоў месяц, узяў Гензель сястрычку за руку i патупаў ад каменьчыка да каменьчыка, а зiхацелi яны, быццам новыя сярэбраныя грошы, i падказвалi дзецям сцежку-дарожку. Яны iшлi ўсю ноч бесперапынна i падышлi на свiтанку да бацькавай хацiны.

Яны пастукалi, мачыха адчынiла iм дзверы; бачыць яна, што гэта Гензель i Грэтэль, i кажа:

- Што ж гэта вы, паганыя дзецi, так доўга спалi ў лесе? А мы ўжо думалi: вы дахаты не хочаце вяртацца.

Узрадаваўся бацька, убачыўшы дзяцей, - было ў яго на душы цяжка, што кiнуў ён iх адных.

А хутка зноў насталi голад i нястача, i дзецi падслухалi, як мачыха ўночы, лежачы ў пасцелi, гаварыла бацьку:

- У нас зноў усё ўжо з'едзена, засталося толькi паўакрайца хлеба, вiдаць, нам хутка будзе канец. Трэба ўсё ж нам ад дзяцей пазбавiцца: давай завядзем iх у лес яшчэ далей, каб не знайшлi яны дарогу дадому, iншага выйсця ў нас няма.

Зашчымела, забалела дрывасекава сэрца, i ён падумаў: "Ужо лепей мне апошняй крошкай з дзецьмi падзялiцца". Але жонка i чуць пра тое не хоча, пачала яго лаяць i папiкаць. I вось - як пагана пачнеш, дык добра не скончыш, - саступiў ён раз, давялося яму i цяпер саступiць.

Дзецi яшчэ не спалi i чулi ўсю гэтую гаману. I толькi бацькi заснулi, падняўся Гензель зноў, каб выйсцi на двор i назбiраць каменьчыкаў, як i ў мiнулы раз, але мачыха замкнула дзверы, i Гензель выйсцi з хацiны не змог. Ён пачаў суцяшаць сваю сястрычку i кажа:

- Не плач, Грэтэль, спi спакойна, Бог нам як-небудзь ды паспрыяе.

Ранiчкай прыйшла мачыха i ўстурыла дзяцей з пасцелi. Дала iм кавалак хлеба, ён быў яшчэ меншы, чым той раз. Па дарозе ў лес Гензель крышыў хлеб у кiшэнi, усё запыняўся i кiдаў хлебныя крошкi на дарогу.

- Што гэта ты, Гензель, усё запыняешся ды азiраешся? - запытаў бацька. Iдзi, як i мы ўсе.

- Ды гэта я гляджу на свайго голуба, вунь сядзiць ён на страсе дома, нiбы са мной развiтваецца, - адказаў Гензель.

- Дурань ты, - сказала мачыха, - гэта зусiм не голуб твой, гэта ранiшняе сонца блiшчыць на вяршку трубы.

А Гензель усё кiдаў i кiдаў па дарозе хлебныя крошкi. Вось мачыха завяла дзяцей яшчэ далей у лес, дзе яны нi разу яшчэ не былi. Запалiлi зноў вялiкае вогнiшча, i кажа мачыха:

- Дзеткi, сядайце вось тут, а стомiцеся, дык паспiце крыху; а мы пойдзем у лес дровы секчы, а вечарам, як скончым работу, вернемся i возьмем вас дадому.

Калi надышоў поўдзень, падзялiлася Грэтэль сваёй лустай хлеба з Гензелем, - бо ён увесь свой хлеб пакрышыў i пакiнуў на дарозе. Пасля яны заснулi. Але вось ужо i вечар мiнуўся, i нiхто па няшчасных дзяцей не прыходзiў. Прачнулiся яны цёмнай ноччу, i пачаў Гензель суцяшаць сястрычку:

- Пачакай, Грэтэль, вось хутка месяц узыдзе, i пачнуць вiдаць хлебныя крошкi, што я апусцiў на дарогу, яны падкажуць нам дарогу дахаты.

Вось выплыў месяц, i дзецi рушылi ў шлях-дарогу, але хлебных крошак не ўбачылi, - тысячы птушак, што лётаюць у полi i ў лесе, усе iх падзяўблi. Тады Гензель i кажа Грэтэль:

- Мы ўжо як-небудзь ды знойдзем дарогу.

Але яны яе не знайшлi. Давялося iм iсцi ўсю ноч i ўвесь дзень, з ранiцы i да сама вечара, але выбрацца з лесу яны не маглi. Дзецi моцна захацелi есцi, бо яны нiчога не бралi ў рот, апроч ягад, што збiралi па шляху. Яны так стамiлiся, што ледзь-ледзь перастаўлялi ногi, i вось прылеглi яны пад дрэвам i заснулi.

Надышла ўжо трэцяя ранiца з таго часу, як пакiнулi яны бацькавую хацiну. Пайшлi яны далей. Iдуць i iдуць, а лес усё глыбей i цямней, i, калi б неўзабаве не падаспела помач, яны зусiм змаглiся б.

Вось наступiў поўдзень, i яны заўважылi на галiнцы беласнежную птушачку. Яна спявала так хораша, што яны запынiлiся i зачаравалiся яе спевам. Але нечакана птушачка замоўкла i, узмахнуўшы крыллямi, паляцела перад iмi, а яны пайшлi за ёю ўслед, i iшлi, пакуль нарэшце не дабралiся да хацiнкi, дзе птушачка села на страсе. Падышлi яны блiжэй, бачаць: зроблена хацiнка з хлеба, страха на ёй з пернiкаў, а ваконцы ўсе з празрыстага ледзянца.

- Вось мы за яе i возьмемся, - сказаў Гензель, - i будзе ў нас слаўны пачастунак! Я ад'ем кавалак страхi, а ты, Грэтэль, бярыся за акенца, - яно, мусiць, вельмi салодкае.

Узабраўся Гензель на хацiнку i адламаў кавалачак страхi, каб пасмакаваць, якая яна, а Грэтэль падышла да акенца i пачала яго грызцi.

Раптам пачуўся з сярэдзiны чыйсьцi тоненькi галасочак:

- Хрусь ды хрумстна пад акном,

Хто грызе i точыць дом?

Дзецi адказалi:

- Гэта госць цудоўны,

Ветрык наш вандроўны.

I, не зважаючы, яны прадаўжалi аб'ядаць домiк. Гензель, якому вельмi спадабалася страха, адарваў ад яе вялiкi кавалак i скiнуў унiз, а Грэтэль выламала цэлае круглае шкло з ледзянца i, усеўшыся каля хацiнкi, пачала iм ласавацца.

Раптам адчынiлiся дзверы, i выйшла адтуль, абапiраючыся на мылiцу, вельмi старая бабуля. Гензель i Грэтэль так напужалiся, што выпусцiлi з рук ласунак. Пахiтала старая галавою i кажа:

- Э, мiлыя дзеткi, хто гэта вас сюды прывёў? Ну, калi ласка, заходзьце ў хацiнку, кепска вам тут не будзе.

Яна ўзяла iх абоiх за рукi i ўвяла ў сваю хацiну. Прынесла iм смачнай ежы - малака з блiнамi, пасыпанымi цукрам, яблыкаў i арэхаў. Пасля яна паслала дзве прыгожыя пасцелькi i накрыла iх белымi коўдрамi. Улеглiся Гензель i Грэтэль i палiчылi, што трапiлi, бадай, у рай.

Але старая толькi прыкiнулася такою добрай, а была яна на самай справе злая ведзьма, што падпiльноўвае дзяцей, i хацiнку з хлеба зладзiла для таго, каб лепш заманiць. Калi хто трапляў да яе ў рукi, яна таго забiвала, пасля варыла i з'ядала, i было гэта для яе святам. У ведзьмаў заўсёды бываюць чырвоныя вочы, i бачаць яны ўдалечыню слаба, але затое ў iх нюх, як у звяроў, i яны адчуваюць, калi чалавек блiзка.

Калi Гензель i Грэтэль падыходзiлi да яе хацiны, яна злосна зарагатала i пацерла рукi з ухмылкаю:

- Вось яны i мае! Цяпер ужо iм адгэтуль не ўцячы!

Рана-ранiчкай, калi дзецi яшчэ спалi, яна паднялася, зiрнула, як яны спяць спакойна ды якiя ў iх пульхныя i ружовыя шчочкi, i ўсцешылася: "Будзе-будзе для мяне смачны сняданак!"

Яна схапiла Гензеля сваёй кастлявай рукою, занесла яго ў хлеў, а пасля замкнула за сабой дзверы з жалезнымi кратамi - няхай лемантуе колькi хоча, нiшто яму не паможа. Затым пайшла яна да Грэтэль, раскатурхала яе, пабудзiла i кажа:

- Падымайся, гультайка, ды прынясi мне вады, згатуй свайму брату што-небудзь смачнае, - вунь сядзiць ён у хляве, няхай сыцее i гладзее. А калi распаўнее, я яго з'ем.

Залiлася Грэтэль горкiмi слязьмi, але - што рабiць? - давялося ёй рабiць тое, што загадала злая ведзьма.

I вось былi згатаваныя для Гензеля самыя смачныя стравы, а Грэтэль засталiся толькi адны недаедкi.

Кожную ранiцу падыходзiла старая да маленькага хлява i гаварыла:

- Гензель, пакажы мне свае пальцы, я хачу ўбачыць, цi даволi ты папаўнеў.

Але Гензель падымаў костачку, i старая, якая слаба бачыла, не магла разгледзець, што гэта такое, i думала, што гэта Гензелевы пальцы, i здзiўлялася, чаму гэта ён зусiм не правiцца.

Так мiнула чатыры тыднi, але Гензель усё яшчэ быў худы, - тут старая страцiла ўсякую цярплiваць i чакаць больш не захацела.

- Эй, Грэтэль, - крыкнула яна дзяўчынцы, - варушыся жвавей, прынясi вады: усё роўна - цi тлусты Гензель, цi сухарэбры, а ўжо заўтра ранiцай я яго закалю i згатую.

Ой як бедавала няшчасная сястрычка, калi давялося ёй цягаць ваду, як цяклi ў яе слёзы струменямi па шчоках!

- Божа, ды памажы ж ты нам! - усклiкнула яна. - Лепш бы нас разарвалi дзiкiя звяры ў лесе, тады хоць бы загiнулi мы разам.

- Ну, годзе ныць! - закрычала старая. - Цяпер табе нiхто не паможа.

Ранiчкай Грэтэль павiнна была падняцца, выйсцi на двор, пачапiць кацёл з вадою i раскласцi агонь.

- Спачатку мы спячом хлеб, - сказала старая, - я ўжо выпалiла печ i замясiла цеста. - Яна штурхнула бедную Грэтэль да самай печы, адкуль ледзь не апалiла яе пякельным полымем.

- Ну, лезь у печ, - загадала ведзьма, - ды паглядзi, цi добра яна напаленая, цi не час булкi туды падаваць.

Толькi паспрабавала Грэтэль лезцi ў печ, як ужо старая тут жа наладзiлася зачынiць яе там засланкай, каб Грэтэль засмажыць, а потым i з'есцi. Ды Грэтэль здагадалася, што задумала старая, i кажа:

- Ды я не ведаю, як гэта зрабiць, як мне туды залезцi.

- Вось дурная гуска, - незадаволена сказала старая, - глядзi, якiя вялiкiя чалеснiкi, я i то магу туды залезцi, - i яна ўзабралася на прыпек i засунула галаву ў печ.

Тут Грэтэль як пiхне ведзьму, ды так, што тая апынулася ў самым полымi. Хуценька Грэтэль прыкрыла печ жалезнай засланкаю i заперла на засаўку. У-ой як страшэнна завыла ведзьма! А Грэтэль пабегла; i згарэла ведзьма-душагубка ў страшэннай пакуце.

Кiнулася Грэтэль хутчэй да Гензеля, адчынiла хлеў i ўсклiкнула:

- Гензель, мы выратаваныя: старая ведзьма згiнула!

Выiмчаў Гензель з хлява, быццам птушка з клеткi, калi адчыняць перад ёй дзверцы. Як узрадавалiся яны, як кiнулiся адно да аднаго, як скакалi яны ад уцехi, як моцна яны цалавалiся! I паколькi iм не было чаго цяпер баяцца, дык яны ўвайшлi ў ведзьмiну хацiну, а стаялi там усюды па кутах куфэркi з жэмчугам i каштоўнымi каменьчыкамi.

- Гэтыя, бадай, будуць лепшыя за нашыя пясчанiкi, - сказаў Гензель i напоўнiў самацветамi поўныя кiшэнi.

- Мне таксама хочацца што-небудзь прынесцi дадому, - прамовiла Грэтэль i насыпала каменьчыкаў у фартух.

- Ну, а цяпер бяжым хутчэй адсюль, - сказаў Гензель, - бо нам трэба яшчэ выбрацца з ведзьмiнага лесу.

Вось прайшлi яны подбегам гадзiны са дзве i натрапiлi нарэшце на вялiкае возера.

- Не перабрацца нам цераз яго, - засмуцiўся Гензель, - нiдзе не бачна нi кладачкi, нi мосцiка.

- Ды i лодачкi нiдзе не вiдаць, - уздыхнула Грэтэль, - а вунь плыве белая качачка; калi я яе папрашу, яна паспрыяе нам перабрацца на той бераг.

I папрасiла Грэтэль:

- Кача, качачка, хутчэй

Падплывi да нас яшчэ.

Няма сцежкi, няма кладкi

Перапраў нас неадкладна!

Падплыла качачка, сеў на яе Гензель i паклiкаў сястрычку, каб i яна села побач з iм.

- Не, - адказала Грэтэль, - качачцы будзе зацяжка; няхай перавязе яна спачатку цябе, а потым i мяне.

Так добрая качачка i зрабiла, i калi яны шчаслiва перабралiся на той бераг i пайшлi далей, дык лес пачаў iм усё больш знаёмець, i яны заўважылi нарэшце здалёку бацькоўскi дом. Тут з радасцi яны кiнулiся бегчы, ускочылi ў пакой i прыпалi да бацькi.

З таго часу як той звёў дзяцей у лес, не было ў яго нi хвiлiны вясёлага настрою, а жонка ягоная памерла. Апусцiла Грэтэль падол фартуха, i пасыпалiся на дол жэмчуг ды самацветы, а Гензель дастаў iх з кiшэнi жменяю.

I скончылася iхняя нястача i гора, i пачалi жыць яны шчаслiва ўсе разам.

Тут i казка запыняецца,

А вунь мышка наперад спяшаецца;

Хто зловiць яе, той

Пашые сабе шапку скураную,

Ды вялiкую, не малую.

ШЭСЦЬ ЛЕБЕДЗЯЎ

Паехаў аднойчы кароль на паляванне ў вялiкi глухi лес; без стомы ганяўся ён за звярамi, i нiхто з яго людзей не мог за iм паспець. А тут ужо добра такi звечарэла; прытрымаў тады кароль свайго каня, азiрнуўся i бачыць, што заблудзiўся. Давай ён шукаць дарогу, але знайсцi нiяк не можа.

I вось убачыў ён у лесе бабульку, галава ў яе аж траслася ад старасцi; а iшла яна проста насустрач яму, i была то ведзьма.

- Бабуля, - звярнуўся кароль да яе, - цi не маглi б вы паказаць мне дарогу з лесу?

- О, так, ваша ягамосць кароль, - адказала яна, - я гэта магу, але пры адной умове, калi вы не выканаеце яе, то не выйсцi вам з лесу нiколi i загiнеце вы тут ад голаду.

- А якая ж гэта ўмова? - пытаецца кароль.

- Ёсць у мяне дачка, - гаворыць старая, - яна такая прыгажуня, якой вам у цэлым свеце не знайсцi, i вартая яна таго, каб стаць вашай жонкай; калi вы згодны зрабiць яе каралевай, дык я пакажу вам дарогу з лесу.

Кароль ад страху згадзiўся, i старая прывяла яго ў сваю хацiну, дзе ля печы сядзела яе дачка. Яна сустрэла караля так, нiбыта толькi яго i чакала; i ўбачыў кароль, што яна вельмi прыгожая, аднак яна не спадабалася яму, i ён не мог пазiраць на яе без затоенага страху. Калi кароль пасадзiў дзяўчыну на каня, старая паказала яму дарогу i кароль зноў вярнуўся ў свой каралеўскi замак, дзе яны i справiлi вяселле.

А кароль ужо быў аднойчы жанаты, i ад першай жонкi было ў яго сямёра дзяцей - шэсць хлопчыкаў i адна дзяўчынка, i любiў ён iх больш за ўсё на свеце. Але ён баяўся, каб не пачала мачыха дрэнна з iмi абыходзiцца, каб не зрабiла iм якога лiха, i вось адвёз ён iх у таемны замак, якi знаходзiўся якраз пасярод лесу. Ён быў так схаваны ў лясным гушчары i так цяжка было адшукаць да яго дарогу, што i сам кароль не знайшоў бы яе, каб не падаравала яму адна чарадзейка клубок чароўных нiтак; i быў той клубок такi, што варта кiнуць яго перад сабою, як ён сам размотваўся i паказваў шлях-дарогу.

Вельмi часта ездзiў кароль да сваiх любiмых дзяцей у лес; i нарэшце каралева зацiкавiлася пастаяннымi яго адлучкамi; захацелася ёй даведацца, што ён робiць у лесе адзiн. Шмат грошай дала яна сваiм слугам, i яны выдалi ёй таямнiцу, а таксама расказалi пра клубок нiтак, якi адзiны можа паказаць туды дарогу. I не мела яна спакою да той пары, пакуль не выведала, дзе кароль хавае гэты клубок; затым пашыла яна з шоўку маленькiя белыя сарочкi i зашыла ў iх свае чары, бо яшчэ ад мацi ведала яна сакрэты чарадзейства.

Вось аднойчы паехаў кароль на паляванне, а яна ўзяла тыя сарочкi i выправiлася ў лес, i клубок паказаў ёй шлях-дарогу. Дзецi, калi ўбачылi здалёку, што нехта наблiжаецца, падумалi, што гэта iдзе да iх дарагi бацька, i радасна выбеглi насустрач яму. I тады накiнула яна на кожнага з iх сарочку; i як толькi дакранулiся тыя сарочкi да iхняга цела, ператварылiся браты ў лебедзяў, узнялiся над лесам i паляцелi.

Вярнулася каралева дамоў дужа задаволеная, думаючы, што яна пазбавiлася ад сваiх пасынкаў; але дзяўчынка не выбегла разам з братамi насустрач ёй, а каралева гэтага не заўважыла. На наступны дзень кароль прыйшоў праведаць сваiх дзяцей, але знайшоў толькi дачку.

- А дзе ж твае браты? - спытаўся ён.

- Бяда, дарагi татка, - адказала дачка, - яны паляцелi i пакiнулi мяне адну. - I расказала яму, што бачыла з акенца, як браты лебедзямi праляцелi над лесам, i паказала пер'е, якое скiнулi яны на падворку i якое яна падняла. Замаркоцiўся кароль, але не ведаў, што гэтую нядобрую справу зрабiла каралева; спалохаўся, што ў яго ўкрадуць i дачку, i вырашыў забраць яе з сабою. Але яна баялася мачыхi i ўпрасiла караля пакiнуць яе яшчэ на адну ноч у лясным замку.

Бедная дзяўчынка падумала: "Нядоўга мне заставацца тут, - пайду я на пошукi сваiх братоў".

Вось ужо i ноч апусцiлася на лес, i выбегла яна з замка i пайшла проста ў лясны гушчар. Праблукала ўсю ноч i ўвесь дзень, пакуль, нарэшце, ад стомы iсцi ўжо не магла. I заўважыла яна паляўнiчы домiк, увайшла ў яго, бачыць - пакой, а ў iм шэсць маленькiх ложкаў, але яна не адважылася легчы, а залезла пад адзiн з ложкаў i вырашыла там начаваць.

Неўзабаве i сонца зайшло, i пачула яна шум i ўбачыла, што прыляцелi да акна шэсць лебедзяў. Яны ўселiся на акне i пачалi здзьмухваць сваё пер'е, i вось лебядзiны ўбор звалiўся з iх, як сарочка. Зiрнула на iх дзяўчынка i пазнала сваiх братоў, узрадавалася i вылезла з-пад ложка. Браты ўбачылi сваю сястру i ўсцешылiся не менш за яе, але радасць iх была кароткай.

- Табе нельга заставацца тут, - сказалi яны, - гэта прытон разбойнiкаў. Калi разбойнiкi вернуцца i знойдуць цябе тут, яны заб'юць цябе.

- А хiба вы не можаце мяне абаранiць? - спытала ў iх сястрычка.

- Не, - адказалi яны, - мы можам скiдаць свой лебядзiны ўбор толькi на чвэрць гадзiны вечарам, тады мы становiмся людзьмi, а затым зноў ператвараемся ў лебедзяў.

Заплакала сястрычка i кажа:

- А хiба нельга зняць з вас чары?

- Не, - уздыхнулi яны, - зрабiць гэта вельмi цяжка. На працягу шасцi гадоў ты не павiнна нi гаварыць, нi смяяцца, i мусiш пашыць нам за гэты час шэсць сарочак з кветказору. А калi ты вымавiш хоць адно слова, дык уся твая праца прападзе.

Пакуль браты расказвалi ёй пра гэта, мiнула чвэрць гадзiны, i яны зноўку сталi лебедзямi i вылецелi праз акно.

Але дзяўчынка цвёрда вырашыла вызвалiць сваiх братоў, нават калi б дзеля гэтага спатрэбiлася яе жыццё. Яна пакiнула паляўнiчы домiк i пайшла ў самы гушчар, залезла на дрэва i там пераначавала. Ранкам яна спусцiлася з дрэва, назбiрала кветказору i пачала шыць. Размаўляць ёй не было з кiм, а смяяцца i зусiм не хацелася...

Так мiнула шмат часу, i здарылася, што кароль той краiны паляваў у лесе, i яго егеры пад'ехалi да дрэва, на якiм сядзела дзяўчынка. Яны паклiкалi яе:

- Хто ты?

Яна нiчога не адказала.

- Спусцiся да нас, - папрасiлi яны, - мы нiчога дрэннага табе не зробiм.

Але яна толькi галавой пакруцiла.

Калi яны пачалi яе распытваць, яна скiнула iм залатыя каралi i думала, што яны задаволяцца гэтым. Але яны ўсё задавалi i задавалi пытаннi; тады яна скiнула iм свой пояс; але калi i гэта не дапамагло, скiнула iм свае падвязкi, такiм чынам неўзабаве яна аддала iм усё, што на ёй было, i засталася ў адной сарочцы. Але егеры i тады не адчапiлiся ад яе; яны залезлi на дрэва, знялi яе адтуль i прывялi да караля. Кароль спытаў:

- Хто ты? Што ты там робiш на дрэве? - Але яна нiчога не адказала.

Ён распытваў яе на ўсiх мовах, якiя толькi ведаў, але яна заставалася маўклiвай як рыба. А была яна прыгожая, i вось кароль моцна ў яе закахаўся. Ён ухутаў яе ў свой плашч, пасадзiў перад сабой на каня i прывёз яе ў свой замак. I загадаў ён апрануць яе ў багатыя ўборы, i стала яна прыгажэйшая. Але нельга было дабiцца ад яе хоць слова. Ён сеў ля стала побач з ёю, i сцiпласць яе i нясмеласць так спадабалiся яму, што ён сказаў:

- Вось з гэтай хачу я ажанiцца i нi з якой iншай на свеце. - I праз колькi дзён ён павянчаўся з ёю.

Але была ў караля злая мацi - ёй не спадабалася яго жанiцьба i яна пачала зласлiвiць пра маладую каралеву.

- Хто ведае, адкуль узялася гэтая дзеўка, - гаварыла яна, - нiводнага слова прамовiць не можа; яна не вартая быць жонкай караля.

Праз год, калi каралева нарадзiла першынца, старая забрала яго, а каралеве пад час сну вымазала рот крывёю. Затым яна пайшла да караля i абвiнавацiла яе ў тым, што яна людаедка. Кароль не хацеў у гэта верыць i не дазволiў прычынiць каралеве зло. А яна ўвесь час шыла сарочкi i нi на што iншае не звяртала ўвагi.

Калi ж зноў нарадзiла яна прыгожага хлопчыка, лiхая свякруха зноўку ўтварыла такi ж самы падман, але кароль не хацеў верыць яе злосным словам. Ён сказаў:

- Яна вельмi сцiплая i добрая, каб магла здзейснiць такое; калi б яна не была нямая, дык даказала б сваю невiнаватасць.

Але старая i на трэцi раз украла нованароджанае немаўлятка i абвiнавацiла каралеву, якая не прамовiла нi слова ў сваю абарону. Каралю ж заставалася толькi адно - аддаць яе пад суд; i прысудзiлi спалiць яе на кастры.

Надышоў дзень выканання прысуду, а быў гэта якраз апошнi дзень з тых шасцi гадоў, на працягу якiх яна не магла нi гаварыць, нi смяяцца.

Яна пашыла за гэты час шэсць сарочак, i толькi на апошняй сарочцы яшчэ не было левага рукава.

Калi павялi яе на касцёр, захапiла яна з сабой сарочкi, i калi завялi яе ўжо на памост i вось-вось павiнны былi распалiць вогнiшча, азiрнулася яна i бачыць - ляцяць да яе шэсць лебедзяў. I зразумела яна, што блiзка яе вызваленне, i затрапятала ў яе сэрца ад радасцi.

Шумна падляцелi да яе лебедзi i апусцiлiся так нiзка, што яна паспела кiнуць iм сарочкi; i як толькi да iх дакранулiся тыя сарочкi, звалiлiся з iх лебядзiныя ўборы, i стаялi перад ёй яе браты, жывыя, здаровыя, i па-ранейшаму прыгожыя, - толькi ў малодшага не хапала левага рукава, i таму на спiне ў яго засталося лебядзiнае крыло. Пачалi яны абдымацца ды цалавацца, i прыйшла каралева да караля, i ён быў моцна здзiўлены, але вось загаварыла яна i сказала:

- Мой любы кароль, з гэтай пары я магу размаўляць i скажу табе, што я нi ў чым не вiнаватая, - i яна расказала яму пра падман старой свекрывi, якая забрала i схавала траiх яе дзяцей. I прынеслi iх у замак на вялiкую радасць караля, а злосную свякроў у пакаранне спалiлi на кастры, i застаўся ад яе адзiн толькi попел.

А кароль i каралева разам з шасцю сваiмi братамi жылi мiрна i шчаслiва доўга-доўга.

ЧОРТ З ТРЫМА ЗАЛАТЫМI ВАЛАСАМI

Жыла аднойчы бедная жанчына, вось нарадзiла яна сыночка, нарадзiўся ён на свет у сарочцы, i было яму прадказана, што на чатырнаццатым годзе ён ажэнiцца з каралеўскай дачкой. I здарылася, што неўзабаве пасля гэтага прыбыў у гэтую вёску кароль; але нiхто не ведаў, што гэта кароль, i калi ён пачаў распытваць у людзей, што ў iх новага, яму адказалi:

- Ды вось нарадзiлася ў нас на гэтых днях дзiця ў сарочцы; што яно нi задумае, ва ўсiм яму будзе ўдача. I прадказана яму яшчэ, што на чатырнаццатым годзе быццам ажэнiцца ён з каралеўскай дачкой.

А было ў караля сэрца лiхое; разгневаўся ён, даведаўшыся аб такiм прадказаннi, i пайшоў да бацькоў хлопчыка, прыкiнуўся такiм ласкавым, такiм добрым i кажа:

- Вы людзi бедныя, аддайце мне ваша дзiця, ужо я аб iм паклапачуся.

Спачатку яны адмаўлялiся, але калi гэты чужы чалавек прапанаваў iм за гэта нямала золата, яны вырашылi: "Ужо як ён нарадзiўся шчаслiўцам, то будзе гэта для яго да лепшага", i яны згадзiлiся i аддалi хлопчыка.

Паклаў кароль дзiця ў паходны куфэрак i паскакаў з iм далей. Пад'ехаў ён да глыбокага вiру, кiнуў куфэрак у ваду i падумаў: "Вось я i выратаваў сваю дачку ад няпрошанага жанiха". Але куфэрак не патануў, а паплыў, нiбы караблiк, i нi адна кропля вады ў яго не прасачылася. I адплыў ён на дзве мiлi ад каралеўскай сталiцы, прыплыў да млына i спынiўся каля плацiны. На шчасце, стаяў паблiзу батрак з млына, ён заўважыў куфэрак i выцягнуў яго бусаком на бераг, думаючы знайсцi ў iм немалыя скарбы; але калi ён яго адчынiў, то ўбачыў, што ляжыць у iм прыгожы хлопчык, здаровы i вясёлы. Ён прынёс яго да млынара i яго жонкi, i паколькi дзяцей у iх не было, то млынарыха зарадавалася i кажа:

- Гэта сам Пан Бог паслаў нам дзiцятка.

Пачалi яны аб знайдышы клапацiцца, i ён вырас, выхаваны на многiх дабрадзейных справах.

Але вось здарылася аднойчы, што кароль, жадаючы схавацца ад навальнiцы, зайшоў на млын i, заўважыўшы рослага хлопчыка, спытаў у млынара i яго жонкi, цi не iх гэта сын.

- Не, - адказалi яны, - гэта знайдыш. Чатырнаццаць гадоў таму назад яго прынесла ў куфэрку да нашай плацiны, i батрак выцягнуў яго з вады.

Тады кароль зразумеў, што гэта нiхто iншы, як той самы шчаслiвец, якога ён кiнуў у ваду, i ён сказаў:

- А цi нельга будзе, людзi добрыя, паслаць яго з маiм пiсьмом да каралевы. Я дам яму за гэта ўзнагароду - два залатыя.

- Як пажадае кароль, - адказалi млынар i млынарыха i загадалi юнаку рыхтавацца ў шлях-дарогу.

I напiсаў кароль лiст каралеве, а было ў iм сказана: "Як толькi гэты хлопчык прыбудзе з маiм пiсьмом, я загадваю яго забiць i закапаць у зямлю; i зрабiць усё гэта трэба да майго вяртання".

Выправiўся хлопчык з гэтым лiстом у дарогу, але на шляху заблудзiўся i трапiў пад вечар у дрымучы лес. У цемры ён заўважыў агеньчык: пайшоў насустрач яму i апынуўся каля хаткi. Зайшоў ён туды, бачыць - сядзiць каля печкi бабуля, а болей у хатцы нiкога няма. Яна згледзела юнака, спалохалася i кажа:

- Ты адкуль i куды кiруешся?

- Я iду з млына, - адказаў ён, - кiруюся да каралевы, нясу ёй пiсьмо; ды вось заблудзiўся ў лесе i хацеў бы ў цябе пераначаваць.

- Бедны ты хлопчык, - мовiла бабуля, - бо ты трапiў у разбойнiцкi прытон; калi разбойнiкi вечарам вернуцца дамоў, яны цябе заб'юць.

- Ну, што ж, няхай прыходзiць хто заўгодна, - сказаў юнак, - я нiкога не баюся; я так стамiўся, што iсцi далей не маю сiлы. - I ён лёг на лаўку i заснуў.

Неўзабаве з'явiлiся разбойнiкi i гнеўна спыталi, чаму тут ляжыць нейкi чужы хлопчык.

- Ах, - сказала бабуля, - ды гэта ж зусiм нявiннае дзiця. Хлопчык заблудзiўся ў лесе, i я з жалю яго прытулiла; ён павiнен даставiць пiсьмо каралеве.

Распячаталi разбойнiкi лiст, прачыталi яго, а напiсана ў iм было, што як толькi ён з'явiцца, яго трэба тут жа забiць. I вось адчулi жорсткiя разбойнiкi жаласлiвасць, iх атаман разарваў лiст i напiсаў замест яго новы, дзе сказана было, што як толькi ён з'явiцца, яго зараз жа трэба абвянчаць з каралеўскай дачкой. Яны пакiнулi яго спакойна спаць на лаўцы да самай ранiцы, а калi ён прачнуўся, далi яму лiст i паказалi дарогу.

Каралева, атрымаўшы лiст i прачытаўшы яго, зрабiла так, як было ў iм пазначана: яна загадала наладзiць пышнае вяселле, i каралеўна была павянчана са шчаслiўцам. А паколькi юнак быў прыгожы i ласкавы, то жыла яна з iм радасная i задаволеная.

Праз некаторы час кароль вярнуўся ў свой замак i ўбачыў, што споўнiлася прадказанне i шчаслiвец павянчаны з яго дачкой.

- Як жа гэта здарылася? - спытаў ён. - Я ж у сваiм пiсьме даў зусiм iншы ўказ.

Тады падала яму каралева лiст i сказала: няхай, маўляў, сам паглядзiць, што ў iм напiсана. Прачытаў кароль лiст i адразу заўважыў, што яго падмянiлi iншым. Ён спытаў у юнака, куды падзеўся даручаны яму лiст i чаму ён прынёс замест яго iншы.

- Я нiчога аб гэтым не ведаю, - адказаў ён, - мабыць, яго ноччу падмянiлi, калi я спаў у лесе.

I сказаў разгневаны кароль:

- Ну, гэта табе не надта лёгка пройдзе! Хто хоча атрымаць дачку маю за жонку, той павiнен здабыць мне з пекла тры залатыя валасы з галавы чорта, калi прынясеш, што я патрабую, то застанецца мая дачка тваёй жонкай.

Так думаў кароль адчапiцца ад яго раз i назаўсёды. Але шчаслiвец адказаў:

- Што ж, залатыя валасы я вам здабуду, чорта я не баюся. - На тым ён развiтаўся з каралём i пачаў сваю вандроўку.

I прывяла яго дарога ў адну сталiцу. Гарадскi брамнiк пачаў яго выпытваць, якое ён рамяство ведае i што ўмее рабiць.

- Я ўсё ўмею рабiць, - адказаў шчаслiвец.

- Тады акажы нам паслугу, - сказаў брамнiк, - растлумач, чаму наш фантан на рыначным пляцы, з якога раней бруiлася вiно, цяпер перасох i нават вада з яго не цячэ.

- Гэта я вам растлумачу, - адказаў юнак, - пачакайце толькi, пакуль я назад вярнуся.

I ён рушыў далей i падышоў да другога горада; i зноў спытаў у яго брамнiк, якое рамяство ён ведае i што ўмее рабiць.

- Я ўсё ўмею рабiць, - адказаў ён.

- Тады акажы нам паслугу i скажы, чаму дрэва ў нашым горадзе раней давала залатыя яблыкi, а цяпер на iм нават i лiсцяў няма.

- Гэта я вам растлумачу, - адказаў ён, - толькi пачакайце, пакуль я назад вярнуся.

Пайшоў ён далей i прыйшоў да вялiкай ракi, i трэба было яму цераз тую раку пераправiцца. Перавозчык спытаў у яго, якое рамяство ён ведае i што ўмее рабiць.

- Я ўсё ўмею рабiць, - адказаў ён.

- Тады акажы мне паслугу, - сказаў перавозчык, - растлумач мне, чаму я павiнен увесь час займацца перавозам i нiхто мяне нiколi не зменiць?

- Я гэта табе растлумачу, - адказаў ён, - толькi пачакай, пакуль я назад вярнуся.

Пераправiўся ён цераз раку i адшукаў уваход у апраметную. А было там чорна-чорна i сажай усё пакрыта, а чорта на той час дома не аказалася, i толькi сядзела там яго бабуля ў шырокiм, вялiкiм крэсле.

- Што табе патрэбна? - спытала яна ў яго, i падалася яна яму не такой ужо сярдзiтай.

- Ды вось хацелася б мне здабыць тры залатыя валасы з галавы чорта, адказаў ён, - а не - дык давядзецца мне са сваёй жонкай разлучыцца.

- Аднак жа ты багата патрабуеш, - сказала яна, - калi чорт вернецца дамоў i ўбачыць цябе тут, то давядзецца табе з жыццём сваiм расквiтацца. Але мне шкада цябе, я пагляджу - можа, чым i змагу табе дапамагчы. - I яна ператварыла яго ў мураша i сказала: - Залезь у складкi маёй спаднiцы, там будзе табе бяспечна.

- Ды гэта ж добра, - адказаў юнак, - але я хацеў бы яшчэ атрымаць адказ на тры пытаннi: чаму фантан, з якога раней струменiлася вiно, цяпер вычарпаўся i нават вада з яго не цячэ; чаму на дрэве, на якiм раней раслi залатыя яблыкi, цяпер нават лiсцяў няма; i чаму павiнен перавозчык увесь час перавозiць з берага на бераг i нiхто яго нiколi не зменiць?

- Гэта пытаннi цяжкiя, - адказала бабка, - але ты сядзi цiха i слухай уважлiва, што скажа чорт, калi я пачну вырываць у яго тры залатыя валасы.

Вось надышоў вечар, i вярнуўся чорт дамоў. Толькi зайшоў ён i, бачна, адразу ж прыкмецiў, што паветра чамусьцi нячыстае.

- Чую, чую мяса чалавечае! - сказаў ён. - Тут штосьцi нядобрае. - Ён зазiрнуў ва ўсе куткi, пачаў шукаць i абшнарваць, але знайсцi нiчога не мог.

Тут пачала бабуля яго лаяць.

- Ды скрозь толькi што падмецена, - кажа, - i ўсё ў належны парадак прыведзена, а ты ўсё зноў раскiдваеш, - вечна ты чуеш носам чалавечае мяса. Сядзь ты лепш ды павячэрай.

Паеў ён i папiў, - вiдаць, моцна стамiўся, - i схiлiў галаву на каленi бабулi i папрасiў вошай ў галаве ў яго пашукаць. Тут хутка ён задрамаў, засоп i захроп. Схапiла тады бабуля адзiн залаты волас, вырвала яго i паклала яго каля сябе.

- Ой! - ускрыкнуў чорт. - Ты што робiш?

- Ды гэта мне дурны сон прыснiўся, - адказала чортава бабуля, - вось я i схапiла цябе за валасы.

- Што ж табе такое прыснiлася? - пытаецца чорт.

- Прыснiўся мне фантан на рыначным пляцы, бiла з яго раней вiно, а цяпер перасох, i нават вада з яго не цячэ. Скажы, якая прычына таму?

- Эх, калi б ведалi яны! - адказаў чорт. - Там сядзiць жаба пад каменем, калi яе забiць, то вiно пацячэ зноўку.

Пачала чортава бабуля зноў у галаве ў чорта вошай шукаць, тут ён зноў заснуў i так захроп, што нават шыбы ў вокнах задрыжалi. I вырвала яна ў яго другi волас.

- Ух! Ды што гэта ты робiш? - ускрыкнуў разгневаны чорт.

- Ты не злуйся, - адказала яна, - гэта я спрасонку.

- А што ж табе зноў прыснiлася? - пытаецца ён.

- Ды прыснiлася мне, быццам расце ў адным каралеўстве яблыня, раней давала яна залатыя яблыкi, а цяпер нават лiсцяў на ёй няма. Якая прычына таму?

- Эх, калi б яны ведалi! - адказаў чорт. - Яе каранi мыш падтачвае; калi яе забiць, будзе зноў яна радзiць залатыя яблыкi, а будзе мыш i далей грызцi каранi, то i зусiм яна засохне. Але пакiнь ты мяне ў спакоi са сваiмi снамi! Калi ты яшчэ раз перашкодзiш мне спаць, атрымаеш аплявуху.

Тут пачала бабуля ласкава яго суцяшаць i ўзялася зноў шукаць у яго ў галаве, пакуль ён не заснуў i не захроп. Тады яна схапiла трэцi волас i вырвала ў яго з галавы. Тут чорт як падскочыць, як закрычыць, хацеў было ўжо з ёю расправiцца, але яна зноў яго супакоiла i сказала:

- Што з дурнымi снамi зробiш!

- Ды што ж табе прыснiлася? - спытаў ён з цiкаўнасцю.

- Снiўся мне перавозчык; скардзiўся ён, што павiнен перавозiць з берага на бераг i нiхто нiколi яго не зменiць. Якая прычына таму?

- Эх, дурань жа ён! - адказаў чорт. - Калi хто падыдзе, каб цераз раку пераправiцца, няхай дасць ён яму ў рукi шост, - вось i павiнен будзе другi стаць перавозчыкам, а ён вызвалiцца.

Чортава бабуля, вырваўшы тры залатыя валасы i атрымаўшы адказ на ўсе тры пытаннi, пакiнула старога чорта ў спакоi, i ён праспаў да самай ранiцы.

Вось чорт зноўку пайшоў, выняла тады бабуля са складак сваёй спаднiцы мураша i вярнула шчаслiўцу зноў яго чалавечы воблiк.

- Вось табе тры залатыя валасы, - сказала яна, - а што адказаў чорт на твае тры пытаннi, ты, бадай, i сам ужо чуў.

- Але, - адказаў шчаслiвец, - я ўсё чуў i добра запомнiў.

- Ну, вось я табе i дапамагла, - сказала яна, - а зараз iдзi сваёй дарогай.

Падзякаваў ён бабулю за дапамогу ў бядзе, выйшаў з пекла i быў задаволены, што ва ўсiм яму так пашчасцiла. Прыйшоў ён да перавозчыка i павiнен быў даць яму абяцаны адказ.

- Спярша перавязi мяне на той бераг, - сказаў шчаслiвец, - тады я табе скажу, як вызвалiцца. - I калi яны пераправiлiся на другi бераг, ён даў яму чортаву параду: - Калi хто падыдзе зноў да берага i папросiць яго перавезцi, ты сунь яму шост у рукi.

Пайшоў ён далей i прыйшоў у горад, дзе расло бясплоднае дрэва i дзе гарадскi брамнiк таксама чакаў адказу. I сказаў ён яму тое, што чуў ад чорта: "Забiце мыш, якая грызе каранi дрэва, i яно зноў будзе радзiць залатыя яблыкi". Падзякаваў яму брамнiк i даў як узнагароду за гэта двух наўючаных золатам аслоў, якiя павiнны былi iсцi за iм.

Нарэшце прыйшоў ён у горад, дзе перастаў бiць фантан. I ён перадаў брамнiку тое, што параiў чорт: "Трэба знайсцi жабу, - а яна сядзiць пад каменем у фантане, - i яе забiць, i зноў зацурчыць з фантана вiно". Падзякаваў яму брамнiк i даў таксама двух наўючаных золатам аслоў.

Нарэшце шчаслiвец вярнуўся дамоў да сваёй жонкi, i яна зарадавалася ад усяго сэрца, што зноў яго ўбачыла i даведалася аб тым, што ўсё добра яму ўдалося. I ён прынёс каралю тое, што той ад яго патрабаваў, - тры залаты валасы з галавы чорта; i калi ўбачыў кароль чатырох аслоў, нагружаных золатам, дык быў i зусiм задаволены i сказаў:

- Цяпер усе ўмовы выкананы, - няхай мая дачка застаецца тваёй жонкай. Але скажы мне, шаноўны зяцёк, адкуль у цябе столькi золата? Бо гэта ж багацце немалое!

- Ды перапраўляўся я цераз раку, - адказаў ён, - i ляжала яно, быццам пясок на беразе, я i забраў яго з сабой.

- А цi нельга мне яго здабыць? - спытаў кароль, i адолела яго вялiкая сквапнасць.

- Ды колькi вам будзе заўгодна! - адказаў шчаслiвец. - Ёсць на той рацэ перавозчык, вы папрасiце яго перавезцi вас на другi бераг, а там ужо i наб'еце сабе поўныя мяшкi золатам.

I адправiўся прагны кароль спехам у шлях-дарогу, прыбыў да ракi i даў знак перавозчыку, каб той перавёз яго. Пад'ехаў перавозчык i прапанаваў яму сесцi ў лодку, i калi пад'ехалi яны да другога берага, сунуў той яму ў рукi свой шост, а сам выскачыў з лодкi.

I з таго часу вымушаны быў кароль у пакаранне за свае грахi зрабiцца перавозчыкам.

- Што ж, перавозiць ён яшчэ i дагэтуль?

- А то як жа! Бо нiхто шаста з рук у яго не возьме.

ХРАБРЫ КРАВЕЦ

Аднойчы, летнiм ранкам, сядзеў кравец ля акна, прымасцiўшыся на стале, дзе звычайна шыў; было яму добра i весела, а таму шыў ён хутка. А ў гэты час якраз iшла вулiцай сялянка i гучна гукала: "Цудоўнае варэнне прадаю! Цудоўнае варэнне прадаю!" Краўцу спадабалiся такiя словы i ён, выцягнуўшы тонкую шыю, крыкнуў жанчыне з акна:

- Заходзь сюды, галубка, наверх, тут свой тавар хутка збудзеш!

Жанчына з цяжкiм кошыкам узнялася да краўца на трэцi паверх, а тады пачала выстаўляць перад iм ды развязваць слоiкi. Кравец агледзеў iх, патрымаў у руках кожны, прыкiнуў, панюхаў, пацмокаў, ды нарэшце кажа:

- Варэнне i сапраўды добрае. То адваж мне, галубка, чатыры лоты, а то, мабыць, i ўсе чатыры фунты забяру.

Жанчына, якая з самага пачатку спадзявалася збыць тут багата свайго тавару, прадала краўцу столькi, колькi ён папрасiў, i пайшла, незадаволена нешта мармычучы.

- Ну, дзякаваць Богу за такое варэнне, - сказаў кравец, - i няхай ён пашле мне бадзёрасцi ды сiлы! - З такiмi словамi выняў ён з шафкi хлеб, адкроiў ладную лусту, густа намазаў яе варэннем.

- Вядома ж, будзе смачна, - сказаў кравец, - аднак, мабыць, перш дашыю куртку, а тады ўжо як след падмацуюся.

Ён паклаў лусту каля сябе ды зноў прыняўся за працу. Ад радасцi пачаў шыць вялiкiмi шыўкамi. Пах духмянага варэння тым часам вiтаў па ўсiм пакоi, i процьма мух, якая дасюль драмала на сцяне, адразу ажыла, адчуўшы смачную слодыч, ды гулкiм роем завiлася над хлебам.

- Гэй, вы, я вас не клiкаў сюды! - абурыўся кравец i пачаў адганяць нязваных гасцей.

Але мухi не ведалi нямецкай мовы, таму не слухалiся, наадварот, iх яшчэ больш паналятала. Тут, як кажуць, у краўца цярпенне лопнула, ён моцна раззлаваўся, замiтусiўся, схапiў суконку ды з крыкам: "Вось я зараз вам пакажу!" - з усяе сiлы хлопнуў па мухах. Узняў ён суконку, глянуў на стол, палiчыў - перад iм ляжала, павыцягваўшы ногi, не менш сямi забiтых насякомых. "Вось якi я малайчына! - сказаў ён ды сам падзiвiўся з уласнай храбрасцi. Трэба, каб пра гэта ўвесь горад даведаўся".

Тут кравец хуценька выкраiў пояс, абмятаў яго i вышыў на iм вялiкiмi лiтарамi: "Паклаў семярых адным махам". "Ды што горад, - памеркаваў ён далей, - увесь свет павiнен пра тое даведацца!" - i сэрца краўцова, як той бараннi хвосцiк, затрапяталася ад непамернай радасцi.

Падперазаўся кравец поясам i сабраўся выправiцца ў белы свет, палiчыўшы, што кравецкая майстэрня занадта цесная для яго храбрасцi. Але перш чым выправiцца ў шлях-пуцявiну, ён пачаў шукаць па ўсiм доме, цi няма чаго такога, што можна было б з сабой прыхапiць, але нiчога не знайшоў, акрамя кавалка старога сыру, i ўзяў яго з сабой. Ля брамкi ён прыкмецiў птушку, якая нiяк не магла выбавiцца з густога голля; ён злавiў яе i разам з сырам сунуў у кiшэнь. А тады ўжо рушыў у дарогу. Быў ён хуткi i жвавы i стомы не адчуваў. Шлях неўзабаве прывёў яго да гары, i калi ён узабраўся на вяршыню, то ўбачыў там вялiзнага велiкана, якi сядзеў ды спакойна пазiраў вакол сябе. Кравец рашуча наблiзiўся да яго i гукнуў:

- Дзень добры, шаноўны, ты чаго тут рассеўся ды пазiраеш вакол? Я вось iду ў белы свет вандраваць, хачу шчасце знайсцi, можа, i ты са мною пойдзеш?

Велiкан пагардлiва глянуў на краўца i адказаў:

- Эх ты, нiкчэмны абарванец!

- Як бы не так! - не пагадзiўся кравец, а тады расшпiлiў куртку i паказаў велiкану новы пояс, - вось, сам можаш прачытаць, што я за чалавек!

Велiкан прачытаў: "Пабiў семярых адным махам" - ды падумаў, што гаворка iдзе пра людзей, якiх забiў кравец, i адчуў да гэтага малога чалавека крыху павагi. Але яму перш захацелася праверыць яго. Ён узяў камень у руку i сцiснуў яго так, што з таго вада пацякла.

- Вось i ты паспрабуй гэтак, - сказаў велiкан, - калi сiлы ў цябе хопiць.

- I гэта ўсё? - праўдзiва здзiвiўся кравец. - Для мяне гэта нiчога не значыць! - I ён засунуў у кiшэнь, выняў адтуль кавалак сыру, сцiснуў яго так, што ажно сок пацёк.

- Ну, што, - сказаў ён, - мабыць, лепш, чым у цябе, атрымалася?

Велiкан не ведаў, што i адказаць, - ад малога чалавека ён нiяк не чакаў такога. Падняў тады велiкан камень i шпурнуў угору, ды так высока, што той нават знiк з вачэй.

- А цяпер, качаня, ты паспрабуй.

- Ну, што ж, кiнуў няблага, - сказаў кравец, - але ж камень зноў на зямлю ўпаў; а я вось кiну, то назад не вернецца. - I ён зноў засунуў руку ў кiшэнь, выняў птушку i падкiнуў яе ўгору. Птушка, адчуўшы свабоду, узрадавалася, узляцела, паднялася высока ў неба i назад ужо не вярнулася.

- Як табе, дружа, гэта падабаецца? - спытаў кравец.

- Кiдаць ты ўмееш добра, - пачухаў патылiцу велiкан, - але, паглядзiм, цi зможаш ты панесцi вялiкi цяжар. - I ён падвёў краўца да вялiзнага дуба, што ляжаў на зямлi, а пасля кажа: - Калi ты дужы, то дапамажы мне выцягнуць дрэва з лесу.

- Чаму ж не, - адказаў маленькi чалавек, - ты ўзвалi камель сабе на плечы, а я падыму i панясу галiны, - гэта куды цяжэй.

Велiкан ускiнуў камель на плечы, а кравец усеўся на адну галiну; давялося велiкану, якi анiяк не мог азiрнуцца назад, валачы ўсё дрэва, а ў дадатак i краўца. Ад гэтага маленькаму чалавеку зрабiлася весела i ён пачаў насвiстваць вясёлую песеньку: "Трое краўцоў пад'язджалi да крамы...", нiбыта цягнуць гэта вялiзнае дрэва для яго дзiцячая забава.

Працягнуў велiкан цяжкую ношу недалёка, стамiўся, задыхаўся i нарэшце знямогла выгукнуў:

- Паслухай, братка, а дрэва мне давядзецца кiнуць.

Тут кравец жвава саскочыў з галiны, абхапiў дрэва абедзвюма рукамi, быццам дагэтуль нёс яго, i адказаў волату:

- Ты гэткi вялiкi, а дрэва выцягнуць з лесу не змог.

Пайшлi яны далей разам. Iдуць каля высокай вiшнi, велiкан хапiў яе за вершалiну, дзе пунсавелi самыя спелыя i сакаўныя ягады, нагнуў унiз, перадаў яе краўцу i пачаў маленькага чалавека частаваць. Але кравец быў слабы ад прыроды, утрымаць вершалiну не змог, i, калi велiкан адпусцiў яе, дрэва паднялося i кравец узляцеў разам з галiнамi ў паветра. Ён упаў на зямлю, а велiкан тады яму i кажа:

- Што ж гэта ты, няўжо не хапiла сiлы, каб утрымаць галiну.

- Сiлы-то ў мяне хапiла, - адказаў кравец, - цi ты думаеш, што гэта цяжка чалавеку, хто пабiў семярых адным махам? А гэта я праз дрэва пераскочыў, бо знiзу паляўнiчыя страляюць па кустах. А вось ты скокнi гэтак, калi, вядома, зможаш.

Велiкан паспрабаваў, але праз дрэва пераскочыць не змог i павiснуў на галiнах, з чаго вынiкала, што i на гэты раз кравец меў верх.

Тады сказаў велiкан:

- Калi ты такi смелы, то пойдзем разам са мной у нашу пячору, там i заначуем.

Кравец згадзiўся i пакiраваў следам за велiканам. Наблiзiлiся яны да пячоры, глядзiць кравец - а там сядзяць ля вогнiшча яшчэ некалькi велiканаў, i кожны з iх трымае ў руках па смажанай авечцы, i кожны сiлкуецца, прыцмокваючы. Агледзеўся кравец i падумаў: "А тут больш прасторна, чым у маёй майстэрнi". Велiкан паказаў яму на ложак i сказаў, каб ён прылёг i як след выспаўся. Тая пасцель была для краўца задужа вялiкая, i ён прымасцiўся нанач з самага краю, забраўшыся ў вугал. Наблiзiлася ноч, i велiкан, падумаўшы, што кравец заснуў глыбокiм сном, узяў вялiзны жалезны лом i адным махам распалавiнiў ложак, толькi трэскi пасыпалiся. Вядома ж, падумаў, што гэту кузурку знiшчыў.

Ранiцай велiканы пайшлi ў лес, а пра краўца забылiся, i раптам ён выходзiць iм насустрач, вясёлы i бесклапотны. Тут велiканы перапалохалiся, падумалi, што ён усiх iх зараз пераб'е, а таму кiнулiся наўцёкi. А кравец пакiраваў далей куды вочы глядзяць. Доўга ён вандраваў, нарэшце прыйшоў у двор каралеўскага палаца i, адчуўшы, што стамiўся, прылёг на траву ды моцна заснуў. Пакуль ён спаў, падышлi людзi, пачалi яго з усiх бакоў разглядаць. Убачылi пояс i прачыталi на iм надпiс: "Пабiў семярых адным махам".

- Ого! - падзiвiлiся яны, - i што ён хоча, гэты храбры воiн, тут, у мiрную пару? Мабыць, гэта дужа важны чалавек.

Яны пайшлi i паведамiлi пра вандроўнiка каралю, мяркуючы, што на выпадак вайны гэткi воiн будзе тут вельмi патрэбен. Такiя думкi каралю спадабалiся, i ён паслаў да краўца аднаго са сваiх прыдворных, каб той угаварыў прышэльца паступiць да караля на вайсковую службу.

Пасланец падышоў да краўца i пачаў цярплiва чакаць пакуль той не расплюшчыць вочы. А як прачнуўся, пераказаў каралеўскае даручэнне.

- Я для таго сюды i з'явiўся, - весела адказаў кравец. - Што ж, я згодзен паступiць да караля на службу.

Яго прынялi з вялiкай павагай, выдзелiлi пакой для жылля. Але каралеўскiя воiны аднеслiся да краўца насцярожана i надумалi ад яго пазбавiцца. "Што ж з гэтага атрымаецца? - меркавалi яны мiж сабой. - Калi мы з iм выпадкова пасварымся, то ён, чаго добрага, на нас накiнецца i паб'е семярых адным махам. Тут нiхто з нас яго не адолее". I вось яны вырашылi пайсцi да караля ды прасiць у яго адстаўкi.

- Дзе ж нам утрымацца, - сказалi яны, - побач з чалавекам, якi здольны звалiць семярых адным махам?

Засумаваў кароль, што даводзiцца яму з-за аднаго губляць усiх верных слуг, i захацелася яму хутчэй ад краўца пазбавiцца, каб вочы яго больш не бачылi. Але кароль так адразу даць адстаўку новаму воiну не асмелiўся: а што як той раззлуецца ды заб'е яго, а сам сядзе на каралеўскi трон. Доўга думаў кароль, разважаваў i нарэшце вырашыў зрабiць так. Ён паслаў да краўца свайго чалавека i загадаў аб'явiць, што кароль хоча яму, як вялiкаму воiну, зрабiць прапанову.

У адным з лясоў яго каралеўства пасялiлiся два велiканы, сваiмi разбоямi i падпаламi наносяць вялiкi ўрон; i нiхто iх не адолее, нават баяцца наблiзiцца да таго месца, дзе жывуць гэтыя злыднi. Дык вось, калi новы воiн адолее гэтых велiканаў, заб'е iх, то аддасць яму кароль сваю адзiную дачку ў жонкi i паўкаралеўства ў пасаг. Памагаць воiну паедуць сто каралеўскiх коннiкаў.

"Для такога, як я, было б някепска займець у жонкi прыгажуню каралеву ды яшчэ палову каралеўства, такое рэдка выпадае".

- Згодзен! - сказаў кравец. - Велiканаў гэтых я адолею i не патрэбны мне гэтыя сто каралеўскiх коннiкаў; хто адным махам семярых валiць, таму няма чаго баяцца дваiх.

I вось выправiўся кравец у паход, i ехала следам за iм сотня коннiкаў. Пад'ехаўшы да ўскрайку лесу, кравец сказаў каралеўскiм слугам:

- Вы заставайцеся тут, а я ўжо сам спраўлюся з велiканамi. - I ён сiгануў у лес, азiраючыся па баках.

Хутка ён убачыў двух велiканаў. Яны ляжалi пад дрэвам i спалi, i пры тым так ваяўнiча храплi, што ажно галiны на дрэвах гайдалiся.

Кравец паназбiраў у кiшэнi камянёў, а пасля ўзабраўся на дрэва, усеўся на галiне, якая акурат звiсала над велiканамi i пачаў кiдаць тыя камянi на грудзi аднаму з грозных храпуноў, камень за каменем. Велiкан доўгi час нiчога не заўважаў, але нарэшце прачнуўся, таўкануў сябра ў бок ды кажа:

- Ты чаму мяне б'еш?

- Гэта табе прыснiлася, - адказвае яму той, - я цябе нават пальцам не крануў. - I яны зноў улеглiся спаць. А кравец зноў выняў камень ды скiнуў яго на другога велiкана.

- Што гэта? - гукнуў другi. - Ты чым у мяне шпурлянуў?

- Не шпурляў я ў цябе, - адказаў першы i пачаў незадаволена нешта мармытаць.

Так сварылiся велiканы нейкi час, а, калi нарэшце абрыдла гэта, памiрылiся ды зноў заснулi.

Кравец тым часам зноў пачаў гульню, выбраў камень ямчэйшы i з усяе сiлы запусцiў яго ў грудзi першаму велiкану.

- Ну, ведаеш, гэта ўжо занадта! - закрычаў той i ўскочыў, як ашалелы, схапiў свайго сябру за грудзi i грукнуў аб дрэва, ажно яно закалацiлася. Другi велiкан адказаў тым жа, i яны абодва так раззлавалiся, што пачалi вырываць дрэвы ды бiць iмi адзiн аднаго, пакуль не пападалi мёртвымi на зямлю.

Тут кравец саскочыў з дрэва. "Шчасце яшчэ, - сказаў, пачухаўшы патылiцу, што яны да майго дрэва не дабралiся, давялося б мне тады скакаць, як вавёрцы, з дрэва на дрэва, з галiны на галiну. Ды не страшна - мы людзi жвавыя!" Ён выняў свой меч i з усяе сiлы грукнуў iм велiканаў у грудзi, пасля гэтага выйшаў з лесу да каралеўскiх коннiкаў i кажа:

- Справа зроблена, я прыкончыў абоiх. Аднак жа цяжкавата было; яны так перапалохалiся, што ажно дрэвы з зямлi вырывалi, каб баранiцца неяк, ды хiба ўратуешся ад таго, хто семярых адным махам на зямлю валiць.

- А вас не паранiлi? - пытаюць коннiкi.

- Не-а, усё абышлося, - адказвае кравец, - i валасiнкi не ўпала.

Коннiкi не паверылi i пайшлi ў лес паглядзець. Бачаць, а там велiканы плаваюць у лужыне ўласнай крывi, а вакол iх павырываныя з карэннем дрэвы ляжаць.

I вось тады патрабаваў кравец ад караля абяцанай узнагароды, а той ужо так раскайваўся, што дужа шмат наабяцаў i пачаў прыдумваць, як бы нарэшце пазбавiцца ад гэтага героя.

- Перш чым ты атрымаеш маю дачку ў жонкi i палову каралеўства, - сказаў ён краўцу, - ты павiнен здзейснiць яшчэ адну геройскую справу. Жыве ў лесе адзiнарог, ён нам чынiць вялiкую шкоду, то злавi яго.

- Адзiнарога баюся яшчэ менш, чым двух велiканаў; семярых звалiць адным махам здолеў, злаўлю i адзiнарога.

Узяў ён з сабой вяроўку, сякеру, зайшоў у лес, каб падпiльнаваць таго рагатага звера. А людзям, якiя былi прыстаўлены яму дапамагаць, сказаў, каб чакалi на ўскрайку лесу. Доўга чакаць адзiнарога не давялося; той хутка з'явiўся i кiнуўся на краўца, намерыўшыся нанiзаць чалавека на рог.

- Цiшэй, цiшэй, пачвара, - кажа кравец. - Так справа не пойдзе.

Ён спынiўся i пачаў чакаць, пакуль звер наблiзiцца, пасля жвава адскочыў i схаваўся за дрэва. Адзiнарог, якi шалёна iмчаўся, з усяе сiлы загнаў рог у дрэва, ды так моцна, што раве, круцiцца, а выцягнуць рог не можа, так i злавiўся.

- Цяпер птушачка ў маiх руках, - сказаў задаволена кравец i, выйшаўшы са схованкi, накiнуў адзiнарогу на шыю вяроўку, пасля адсек яму сякерай рог, i, калi ўсё было зроблена чын-чынам, вывеў звера з лесу i пакiраваў да караля.

Але кароль i на гэты раз не хацеў аддаваць наабяцанага i выказаў краўцу трэцяе патрабаванне. Цяпер павiнен ён быў злавiць дзiкага вепра для будучага вяселля, гэты звер чынiць лесу вялiкую шкоду, падкопваючы дрэвам карэнне. Дапамагчы краўцу павiнны былi егеры.

- Хай будзе так, - пагадзiўся кравец, - i гэта для мяне дзiцячая пацеха!

Егераў з сабой у лес ён не ўзяў, i яны былi гэтым вельмi задаволены, бо дзiк неаднойчы ганяў iх мiж дрэў i зноў сустракацца з iм не было нiякай ахвоты.

Калi дзiк заўважыў краўца, то адразу, з пенай на лычы, кiнуўся на чалавека, збiраючыся збiць яго з ног ашчэранымi iкламi. Але жвавы герой паспеў ускочыць у каплiчку, што стаяла паблiзу, i iмгненна выскачыў з яе праз акенца, з iншага боку. Дзiк таксама ўскочыў у каплiцу, а кравец тым часам аббег вакол будынiны ды зачынiў дзверы, - тут люты звер i злавiўся: быў ён дужа няўклюдны, тоўсты, каб выскачыць праз акно.

Паклiкаў тады кравец егераў, каб тыя ўласнымi вачыма пабачылi злоўленага звера, а сам пакiраваў да караля; i як ужо вяльможнаму не хацелася, а давялося-такi стрымаць абяцанае слова, i ён выдаў краўцу сваю дачку ў жонкi i перадаў палову каралеўства.

Ведаў бы ён, што стаiць перад iм не вялiкi герой, а звычайны кравец, то зрабiлася б яму дужа кепска.

Вяселле адсвяткавалi з вялiкай раскошай ды малой радасцю; i вось зрабiўся кравец каралём.

Праз нейкi час пачула ноччу маладая каралева, як яе муж у сне размаўляе: "Хлапчына, пашый мне куртку ды залатай порткi, а не зробiш, адлупцую аршынам". Тут i здагадалася яна, з якога завулка родам яе суджаны; ранкам расказала пра сваё гора бацьку i пачала слёзна прасiць яго, каб ён пазбавiў яе ад такога мужа. Пачаў кароль суцяшаць яе ды кажа:

- Гэтай ноччу ты свой пакой не запiрай, мае слугi будуць стаяць ля дзвярэй, i як толькi кравец засне, яны звяжуць яго i аднясуць на карабель, якi звязе самазванца ў далёкую краiну.

Каралева такiм абяцаннем засталася задаволеная, але каралеўскi зброеносец, якi ўсё гэта чуў, будучы верным маладому каралю, паведамiў яму пра ўсё гэта.

- Я iх не баюся, - сказаў кравец.

Вечарам ён улёгся, як звычайна, у пасцель са сваёй жонкай. Яна падумала, што ён заснуў, паднялася, адчынiла дзверы ды зноў лягла ў пасцель. А кравец зрабiў выгляд, быццам моцна спiць i пачаў, як скрозь сон, мармытаць: "Хлапчына, пашый мне куртку ды залатай порткi, а не зробiш, адлупцую аршынам! Я пабiў семярых адным махам, забiў двух велiканаў, вывеў з лесу адзiнарога, злавiў дзiкага вепра - цi ж мне баяцца тых, хто стаiць за дзвярыма!"

Пачулi слугi, што мармыча кравец i ахапiў iх такi страх, што яны збеглi куды вочы глядзяць. I нiхто з тае пары не адважыўся чапаць краўца.

I вось, як быў кравец каралём, так на ўсё жыццё iм i застаўся.

КАЗКА ПРА ТАГО, ХТО ХАДЗIЎ СТРАХУ ВУЧЫЦЦА

Былi ў бацькi два сыны. Старэйшы разумны ды талковы, усё ў яго ладзiлася. А малодшы - дурань. Нiчога нiбыта не разумеў i да вучобы быў няздатны. Людзi пра яго казалi:

- З гэтым бацька набярэцца клопату!

Меў, праўда, i старэйшы сын адну загану: быў баязлiвы. Пасылае, бывала, бацька куды-небудзь, а на вулiцы ўжо цёмна, то ён заўсёды просiцца:

- Ох, бацечка, не пайду, мне страшна!

Пачнуць вечарам ля агню расказваць усялякiя небылiцы, аж мароз па скуры бегае, зноў старэйшы брат уздыхае:

- Ах, як страшна!

Малодшы брат кожны раз дзiвiўся:

- А мне вось анiчуць не страшна.

Аднойчы бацька i кажа яму:

- Паслухай, сын, ты ўжо вунь якi вялiкi ды моцны вырас, трэба самому вучыцца хлеб зарабляць. Бачыш, як брат твой стараецца.

- Эх, бацечка, - адказаў малодшы сын, - я б ахвотна чаму-небудзь навучыўся. Але найперш хачу навучыцца, каб мне было страшна.

Пачуў гэта старэйшы брат i заўсмiхаўся, падумаў: "Божа, якi ўсё-такi мой брат дурань. З яго нiколi нiчога не атрымаецца".

Уздыхнуў бацька i кажа малодшаму сыну:

- Чаму-чаму, а страху ты павiнен навучыцца. Толькi на хлеб наўрад цi гэтым заробiш.

Неўзабаве зайшоў да iх у госцi дзяк. Пачаў бацька пра сваю бяду яму жалiцца, расказваў пра малодшага сына.

- Калi так, - адказаў дзяк, - страху ён мог бы ў мяне навучыцца. Прышлiце сына да мяне.

Бацька задаволены: "Вось хлопца i прыладкую куды-небудзь".

Стаў жыць яго малодшы сын у дзякавай хаце. I даручыў яму гаспадар званiць у званы. Аднойчы будзiць ён свайго работнiка апоўначы i загадвае падняцца на званiцу ды бiць у званы.

"Цяпер ты навучышся страху", - падумаў дзяк. Потайкам ён прабраўся на званiцу, стаў насупраць вакна ўвесь у белым. Званар, як толькi ўзяўся за вяроўку, убачыў прывiд i крыкнуў:

- Хто гэта?

Постаць у белым не адгукнулася, не здрыганулася.

- Адказвай альбо згiнь, табе тут няма чаго рабiць! - закрычаў хлопец.

Але дзяк прадаўжаў стаяць.

- Што табе трэба? - зноў закрычаў званар. Калi не адкажаш, то скiну ўнiз з лесвiцы.

Дзяк думаў, што да гэтага справа не дойдзе, i стаяў моўчкi. А пасля трэцяга вокрыку, хлопец падбег i скiнуў прывiд з лесвiцы ўнiз.

Адзванiў работнiк у званы. Вярнуўся дамоў i моўчкi лёг спаць. Доўга чакала дзячыха свайго мужа, а ён усё не вяртаўся. Урэшце зрабiлася ёй страшна. Яна разбудзiла хлопца i давай распытваць:

- Цi не ведаеш ты, куды гэта мой муж дзеўся? Ён жа на званiцу падняўся раней за цябе.

- Не ведаю, - адказаў хлопец, - але бачыў я, нехта стаяў на лесвiцы ўвесь у белым. Адмоўчваўся на мае запытаннi i не хацеў пакiдаць званiцу. Я палiчыў, што ён злодзей, i скiнуў унiз. Схадзiце ды зiрнiце на яго.

Кiнулася дзячыха да званiцы i знайшла там свайго мужа. Ён ляжаў у куце ды стагнаў, зламаў сабе нагу.

Прынесла жонка мужа дадому, кiнулася з плачам да хлопцавага бацькi.

- Ваш сын, - сказала дзячыха, - вялiкую бяду ўчынiў, скiнуў майго мужа з лесвiцы, i той зламаў нагу. Забiрайце ад нас свайго шалапута.

Напалохаўся бацька, пабег да дзяка i давай лаяць сына. Як той нi апраўдваўся, а бацька сваё:

- Эх, мне з табой адно гора. Iдзi-тка ты куды-небудзь, каб вочы мае цябе не бачылi.

- Добра, бацечка, ахвотна пакiну вас. Пайду страху вучыцца, каб гэта рамясло мяне кармiць магло.

- Вучыся чаму хочаш, - махнуў бацька рукой. - Вось табе пяцьдзесят талераў, iдзi з iмi куды хочаш. Ды толькi не кажы нiкому чый ты, бо мне за цябе сорамна будзе.

- Добра, бацечка, выканаю ўсё, як просiце.

Ранiцай юнак укiнуў у кiшэню бацькавы грошы i выйшаў на вялiкую дарогу. Iдзе i сам сабе паўтарае: "Ах, каб мне стала страшна! Ах, каб мне стала страшна!"

Пачуў гэту просьбу адзiн падарожнiк, далучыўся да юнака. Нейкi час яны iшлi разам. Убачылi шыбенiцу, падарожнiк дый кажа:

- Бачыш, вунь стаiць дрэва, а на iм вiсяць сем чалавек. Вяселле згулялi, а цяпер лётаць вучацца. Садзiся пад тым дрэвам, а як ноч наступiць, то страху i навучышся.

- Калi так хутка я навучуся страху, - адказаў хлопец, - то прыходзь да мяне ранiцай i атрымаеш ад мяне пяцьдзесят талераў.

Усеўся дурань пад дрэвам, на якiм былi падвешаны людзi, i пачаў змроку чакаць. Пахаладала, i ён распалiў касцёр. А ноччу ўзняўся калючы вецер, што нават касцёр не саграваў. Зiрнуў ён уверх, а там павешаныя гайдаюцца. Падумаў хлопец: "Я ля кастра зябну, а яны ўверсе зусiм адубеюць". Ад прыроды ён быў жаласлiвы, таму прыставiў лесвiцу да дрэва i палез адвязваць мерцвякоў. Сцягнуў усiх унiз, пасадзiў iх ля кастра. Ды i сам сцiшыўся, прыгрэўся. Раптам бачыць, гарыць адзежа ў мерцвякоў. Ён крычыць iм:

- Эй, будзьце з агнём асцярожныя, а то я вас зноў зацягну на шыбенiцу.

Ды хто ж яго пачуе, калi вакол кастра адны нябожчыкi. Раззалаўся хлопец i зноў падвесiў iх на дрэва. Стамiўся ад такой працы, прысеў ля агню i моцна заснуў.

Ранiцай прыходзiць знаёмы падарожнiк па грошы i кажа:

- Ну, цяпер ты даведаўся, што такое страх?

- Не, - адказаў хлопец, - адкуль мне яго ведаць? Тыя, што наверсе, i рота за ноч не адкрылi ды такiя дурнi, ледзь не спалiлi свае старыя лахманы.

Зразумеў прахожы, што не атрымае абяцаных грошай, сказаў пры развiтаннi:

- Такога, як ты, яшчэ нi разу не сустракаў.

Пайшоў хлопец далей сваёй дарогай. Iдзе i зноў мармыча:

- Ах, каб мне стала страшна!

Пачуў гэта адзiн возчык, цiкавiцца:

- Хто ты такi?

- Не ведаю, - адказаў дурань.

- А ты адкуль?

- Не ведаю.

- Хто твой бацька?

- Гэтага мне расказваць не дазволена.

- А што ты ўсё пра сябе мармычаш?

- Э-э, - адказаў хлопец, - хачу, каб мне стала страшна, а мяне нiхто гэтаму не навучыць.

- Iдзi за мной, - сказаў возчык, - я дапамагу табе.

Пад вечар яны прыпынiлiся ў карчме, вырашылi там пераначаваць.

Гаспадар карчмы, як толькi даведаўся, чаго жадае малады хлопец, сказаў яму:

- Калi табе хочацца навучыцца страху, то выпадак для гэтага ёсць.

Гаспадар расказаў яму, што непадалёк ад карчмы стаiць заварожаны замак. Варта там правесцi тры ночы запар, i страху можна навучыцца.

- Няўжо?!

- Слухай, хлопча, - таямнiча паведамiў карчмар, - кароль таго замка абяцае смельчаку аддаць у жонкi сваю дачку-прыгажуню. Там ёсць вялiкiя скарбы, але яны зачараваныя. Хто прагонiць ад iх злыя духi, той стане багатым. Было, на жаль, ужо багата ахвотнiкаў пабываць у тым замку, але нiхто не вярнуўся назад.

Як толькi развiднела, пайшоў хлопец да караля i кажа:

- Калi будзе дазволена, то я хацеў бы правесцi тры ночы ў вашым зачараваным замку.

Каралю спадабаўся адчайны юнак, ён i прапанаваў:

- Прасi ў мяне тры рэчы, можаш iх узяць з сабой у замак.

Хлопец адказаў:

- Дайце мне агню, сталярны станок i такарны разам з разцом.

Кароль загадаў удзень занесцi ўсё гэта ў замак. А ноччу хлопец-смяльчак пайшоў туды. У адным з пакояў расклаў агонь, паставiў побач сталярны станок, а на такарны сам усеўся, зноў пачаў мармытаць:

- Ах, каб мне стала страшна!

Апоўначы чуе дзiўныя галасы:

- Мяў-мяў! Як нам холадна!

- Эй, вы, дурнi, - крыкнуў хлопец. - Калi вам холадна, то падсаджвайцеся да агню ды грэйцеся.

I толькi ён так сказаў, як да яго скокнулi дзве вялiзарныя чорныя кошкi. Селi па баках, вочы агнямi гараць. Крыху сагрэлiся i прапануюць:

- Прыяцель, а давай у карты згуляем.

- Чаму б не згуляць - пагадзiўся хлопец. - Толькi пакажыце спярша вашы лапы.

I выпусцiлi кошкi свае кiпцюры.

- Э-э, якiя яны ў вас доўгiя! Iх трэба крыху абрэзаць.

Схапiў ён кошак за шкiркi, падняў на сталярны станок i моцна прыкруцiў лапы. Пасля, мёртвых, выкiнуў праз вакно ў ваду.

Толькi прысеў ля агню, як з усiх куткоў павылазiлi чорныя кошкi i чорныя сабакi на распаленых ланцугах. Яны страшна крычалi, раскiдвалi агонь, хацелi яго патушыць.

Гэта раззлавала хлопца. Ухапiў ён разец i давай ганяць страшыдлаў. Каго забiў, выкiнуў у сажалку. Астатнiя разбеглiся.

Вярнуўся ён да агню, раздзьмуў яго, захацелася яму паспаць. Азiрнуўся, бачыць у куце вялiкi ложак.

- Гэта якраз мне i трэба, - узрадаваўся юнак.

А як толькi ўлёгся, ложак той пачаў рухацца i пакацiўся па замку, як бы ў яго запрэглi вараных. Праз парогi i лесвiцы, то ўнiз, то ўверх. Ды раптам гуп!-гуп! - перакулiўся ложак, бытта гара на хлопца навалiлася. Вызвалiўся з-пад яго i кажа:

- Хай на iм катаецца той, каму ахвота.

Лёг ля свайго агню i заснуў. Так моцна спаў, што кароль, калi ранiцай убачыў яго, думаў ён мёртвы:

- Шкада мне хлопца-прыгажуна.

Пачуў гэта юнак i прачнуўся, сказаў:

- Усё было добра. Адна ноч прайшла, перажыву i дзве астатнiя.

Вярнуўся хлопец да карчмара, а той вачам сваiм не верыць, пытаецца:

- Ну, навучыўся страху?

- Не, усё марна. Ах, каб хто расказаў мне, што гэта за страх!

На другую ноч зноў пайшоў смяльчак у стары замак. Сеў ля агню, думае. З прыходам поўначы пачулiся шумы, стукi. Раптам з трубы выскачыла палова чалавека i звалiлася перад iм.

- Гэй, - крыкнуў хлопец, - а дзе ж другая палова? Гэтага мала!

Зноў падняўся шум, усё загрымела, завыла, i з трубы выпала другая палова.

- Пачакай, я для цябе раздзьму агеньчык.

Раздзьмуў, азiрнуўся, бачыць - страшны чалавек усеўся на яго месца.

- Так мы не дамаўлялiся, - зазлаваў юнак. - Лаўка мая!

Спiхнуў ён страшыдла i ўсеўся на сваё месца. I выпала потым з трубы багата яшчэ такiх жа людзей. Яны прыцягнулi косткi мерцвякоў, два чарапы i пачалi гуляць у кеглi. Юнак пацiкавiўся:

- Слухайце, вы, а цi нельга з вамi пагуляць?

- Можна, калi грошы ў цябе водзяцца.

- Грошай хапае. А вось кеглi ў вас не зусiм круглыя.

Узяў ён чарапы, прыладкаваў iх на такарны станок, абтачыў.

- Так-то лепш будуць качацца. Цяпер гульня пойдзе весялей!

Згуляў юнак з iмi, прайграў крыху грошай. А як толькi пачало развiдняць, усе страшыдлы разбеглiся. Ён яшчэ паспеў моцна заснуць.

Прыходзiць ранiцай кароль:

- Ну, як гэту ноч правёў?

- У кеглi гуляў, некалькi талераў прайграў.

- А хiба табе не было страшна?

- Што вы, весела было. Эх, уведаць бы мне толькi, што такое страх!

На трэцюю ноч да хлопца з'явiлiся шэсць велiканаў. Прынеслi на пахавальных насiлках памёршага стрыечнага брата. Ён ляжаў халодны ў труне.

Юнак узяў нябожчыка на рукi, падсеў з iм да агню, пачаў расцiраць халодныя рукi. Нiчога не дапамагло, кроў не разыходзiлася па жылах. Тады хлопец вырашыў легчы з iм у пасцель i сагрэць яго сваiм целам. Так i зрабiў.

Адагрэўся мярцвяк, заварушыўся ды як крыкне:

- А цяпер я цябе задушу!

- Што?! - здзiвiўся хлопец. - Ты мне так хочаш аддзячыць? Калi так, то вяртайся ў сваю дамавiну.

Ён падняў мерцвяка, кiнуў яго ў дамавiну i прыкрыў векам. З'явiлiся шэсць велiканаў i вынеслi яго.

- Усё нiяк не робiцца мне страшна, - сам сабе паскардзiўся хлопец.

Тады раптам да яго падступiўся адзiн з велiканаў, ростам вышэй за ўсiх i старэйшы за iх, з доўгай сiвой барадой, закрычаў:

- Ах ты, хлапчук! Ты зараз даведаешся, што такое страх. Ты павiнен памерцi!

- Як гэта?!

- Вось зараз...

Страшыдла працягнула рукi да хлопца, хацела ўхапiць яго, але ён выкруцiўся i сказаў:

- Цiшэй, няма чаго рукi распускаць! Калi ты моцны, то i я не слабы.

- Давай памераемся сiлай!

Велiкан павёў хлопца ў кузню, узяў сякеру i адным махам увагнаў кавадла ў зямлю.

- Я здолею не горш, - сказаў хлопец i падышоў да другога кавадла.

Стары сагнуўся, каб лепей бачыць, як юнак будзе заганяць кавадла ў зямлю. Барада яго апусцiлася. А хлопец хуценька адсунуў кавадла дый зашчамiў у яго бараду страшыдлы.

- Вось ты i трапiў да мяне! Цяпер твая чарга памiраць.

Пачаў велiкан стагнаць, прасiцца. Паабяцаў вялiкае багацце. Паверыў хлопец, адпусцiў яго.

Павёў стары ў падзямелле замка i паказаў юнаку тры куфры, поўныя золата.

- Адна частка золата, - сказаў ён, - беднякам, другая - каралю, а трэцяя табе.

Мiж тым прабiла дванаццаць, i дух знiк. Хлопец застаўся адзiн упоцемку. Стаў прабiрацца вобмацкам. Знайшоў дарогу да пакоя, дзе гарэў агонь, i заснуў.

Прыходзiць ранiцай кароль, пытае:

- Ну што, цяпер страху навучыўся?

- Не!.. Пабываў тут мой памёршы стрыечны брат. Прыходзiў нейкi барадач, але што такое страх, так мне нiхто i не сказаў.

Кароль паведамiў яму:

- Ты замак мой вызвалiў ад чараў, можаш цяпер жанiцца на маёй дачцэ.

- Гэта добра, - адказаў хлопец, - але што такое страх, я так i не ведаю.

Паднялi з падзямелля золата. Згулялi вяселле. Малады кароль, як нi кахаў сваю жонку, як нi быў задаволены, а не-не дый паўтараў:

- Каб стала мне страшна!

Надакучыла слухаць такое каралеве. От аднойчы служанка i кажа ёй:

- У гэтай справе я дапамагу. Ён страху навучыцца!

Пайшла яна да ручая, якi бруiўся ў садзе, набрала поўны цэбар печкуроў. Ноччу, як толькi малады кароль заснуў, сцягнула жонка з яго коўдру i вылiла на яго поўны цэбар халоднай вады з печкурамi. Пачалi маленькiя рыбкi скакаць, цялёпкацца па целе маладога караля, ад чаго ён прачнуўся ды як закрычыць:

- Вой, мiлая жонка, як мне страшна, як страшна! Так, цяпер я ўжо ведаю, што такое страх!

КАРОЛЬ ДРАЗДАБАРОД

У аднаго караля была дачка, якая праславiлася на ўвесь свет сваёй прыгажосцю. I праўда, красуняй яна была вышэй усякай пахвалы, але затое i ганарыстая, як нiхто. Нiкога з жанiхоў не лiчыла яна вартым сваёй рукi. Хто нi сватаўся да яе, усе атрымлiвалi адмову ды яшчэ якое-небудзь злое слоўца цi насмешлiвую мянушку ў дадатак. Стары кароль усё дараваў сваёй адзiнай дачцэ, але пад канец нават яму надакучылi яе капрызы i дзiвацтвы.

Ён загадаў наладзiць пышнае свята i склiкаць з далёкiх краёў i суседнiх гарадоў усiх маладых людзей, якiя яшчэ не згубiлi надзею спадабацца каралеўне i дабiцца яе прыхiльнасцi.

З'ехалася нямала жанiхоў. Iх паставiлi ў рад, аднаго за другiм, па старшынству роду i велiчынi даходу. Спачатку стаялi каралi i наследныя прынцы, потым - герцагi, потым - князi, графы, бароны i, нарэшце, простыя дваране.

Пасля гэтага каралеўну павялi ўздоўж раду, каб яна магла паглядзець на жанiхоў i выбраць сабе мужам таго, хто больш за ўсiх прыйдзецца па сэрцу.

Але i на гэты раз нiхто не прыглянуўся каралеўне.

Адзiн жанiх здаўся ёй надта тоўстым.

- Пiўная бочка! - сказала яна.

Другi - цыбатым i даўганосым, як журавель на балоце.

- Жураўлiныя доўгiя ногi не знойдуць шляхi-дарогi.

Трэцi ростам не ўдаўся.

- Ад зямлi не вiдаць - баюся растаптаць!

Чацвёртага яна знайшла надта бледным.

- Белы як смерць, худы як жардзiна!

Пятага - надта румяным.

- Чырванаскуры, на рака падобны!..

Шостага - недастаткова стройным.

- Свежае дрэва - за печкай сушанае. Было сырое, стала сухое, было прамое, стала крывое!

Словам, усiм хапiла на арэхi.

Але чамусьцi горш за ўсiх дасталася маладому каралю, якi займаў у шэрагу жанiхоў ледзь не самае ганаровае месца.

Вось у iм, здаецца, не было нiчога смешнага. Любой дзяўчыне прыйшоўся б ён па густу, толькi не нашай каралеўне. Яна, бачыце, угледзела, што бародка ў яго вастрэй, чым трэба, i надта выдаецца ўперад. I гэтага было дастаткова, каб пазабаўляцца над iм, як можна.

- Ах! - усклiкнула яна i засмяялася. - Паглядзiце! Паглядзiце! У яго барада, быццам дзюба ў дразда. Кароль Драздабарод! Кароль Драздабарод!

А калi на свеце нямала ахвотнiкаў пасмяяцца над суседам, то слоўца гэта тут жа падхапiлi, i нiхто з той пары не называў iнакш маладога караля, як кароль Драздабарод.

Але ў кожнай забавы ёсць канец.

Калi стары кароль, бацька чароўнай каралеўны, убачыў, што дачка яго зусiм i не думае выбiраць сабе жанiха, а толькi дарэмна забаўляецца людзьмi, якiя з'явiлiся па яго запрашэннi, ён моцна раззлаваўся i пакляўся сваёй галавой i каронай, што выдасць яе за першага жабрака, якi трапiцца, якi пагрукае ў браму.

Прайшло два днi. I вось пад вокнамi палаца затрымцелi струны, i нейкi вандроўны музыка зацягнуў песеньку. Спеў быў варты музыкi, ды i песня была з тых, якiя спяваюцца не дзеля весялосцi, а толькi для таго, каб расчулiць слухачоў i выпрасiць у iх трохi грошай цi кавалак хлеба.

Але кароль прыслухаўся i паслаў па музыку сваiх слуг.

- Упусцiце яго. Няхай зойдзе сюды! - сказаў ён.

Брудны, абарваны жабрак нясмела ўвайшоў у палац i праспяваў перад каралём i каралеўнай усё, што ведаў i помнiў. А потым нiзка пакланiўся i папрасiў мiласцiва ўзнагародзiць яго не столькi за ўмельства, колькi за старанне. Кароль сказаў:

- Якая праца, такая i плата. Мне так спадабалiся твае спевы, браток, што я вырашыў выдаць за цябе родную дачку.

Пачуўшы гэтыя словы, каралеўна ў жаху кiнулася перад бацькам на каленi, але кароль нават не паглядзеў на яе.

- Нiчога не зробiш! - сказаў ён. - Я пакляўся сваёй галавой i каронай, што аддам цябе за першага жабрака, якi трапiцца, i я стрымаю сваю клятву!

Колькi нi плакала каралеўна, колькi нi малiла - усё было дарэмна. Яе тут жа абвянчалi з жабраком-музыкай.

А пасля вянчання кароль сказаў:

- Не бывае такога, каб жонка жабрака жыла ў каралеўскiм палацы. Можаш адпраўляцца са сваiм мужам на ўсе чатыры бакi.

Жабрак музыка, не кажучы нi слова, узяў за руку маладую жонку i вывеў яе за браму. Першы раз у жыццi каралеўна пешкi выйшла з бацькоўскага палаца.

Апусцiўшы галаву, не азiраючыся па баках, iшла яна следам за сваiм мужам па камянiстай пыльнай дарозе.

Доўга iшлi яны так па раўнiнах i ўзвалках, па дарогах, дарожках i сцяжынках. I нарэшце сцяжынка вывела iх у засень густога лесу.

Яны селi адпачыць пад старым дубам, i каралеўна спытала, мiжволi задзiвiўшыся цянiстымi дрэвамi:

- Чый гэта лес на захад i на ўсход?

- Там гаспадар - кароль Драздабарод.

Была б ты яго жонкай дарагой

То быў бы твой.

Каралеўна задумалася, а потым уздыхнула i прашаптала:

- Каб зноў мне заручыцца са свабодай,

То стала б жонкай я Драздабарода!

Музыка скоса паглядзеў на яе, але нiчога не сказаў. Яны пайшлi далей.

I вось перад iмi - паўнаводная рака, а ўздоўж берага сцелецца свежы, сакавiты луг.

Каралеўна зноў спытала:

- Чый гэта луг над мостам сiнiх вод?

- Там гаспадар - кароль Драздабарод.

Была б ты яго жонкай дарагой

То быў бы твой.

- Ах, - сказала каралеўна, глытаючы слёзы.

Каб зноў мне заручыцца са свабодай,

То стала б жонкай я Драздабарода!

Музыка нахмурыўся, пакiваў галавой, але i тут нiчога не сказаў ёй. I яны зноў пайшлi далей.

Калi сонца пачало хавацца за пагоркамi, каралеўна i жабрак-музыка падышлi да сцен вялiкага багатага горада. Над залатой цяжкой брамай узвышалася круглая вежа.

Каралеўна спытала:

- Чый гэта горад з вежай ля варот?..

- Там гаспадар кароль Драздабарод.

Была б ты яго жонкай дарагой

То быў бы твой!

Тут каралеўна не вытрымала. Яна горка заплакала i ўсклiкнула, заломваючы рукi:

- Каб зноў мне заручыцца са свабодай,

То стала б жонкай я Драздабарода!..

Музыка раззлаваўся:

- Слухай, галубка! - сказаў ён. - Не вельмi мне па густу, што ты на кожным слове згадваеш другога i шкадуеш, што не пайшла за яго. А я, што ж, недастаткова добры для цябе?

Каралеўна прыцiхла. Не абмяняўшыся нiводным словам, яны прайшлi праз увесь горад i спынiлiся на самай ускраiне, каля маленькага, уросшага ў зямлю дамка. Сэрца скаланулася ў грудзях каралеўны. Яна паглядзела на дамок, на мужа i сарамлiва спытала:

- Чый гэта дом пад зрэбнаю страхой?

- Ён мой i твой! - адказаў з гордасцю музыка i адчынiў перакошаныя дзверы. - Тут мы з табой будзем жыць. Заходзь!

Ёй давялося нахiлiцца, каб, пераступаючы парог, не ўдарыцца галавой аб нiзкую прыталаку.

- А дзе ж слугi? - спытала каралеўна, пазiраючы пабаках.

- Якiя там слугi? - адказаў жабрак. - Што спатрэбiцца, зробiш сама. Вось распалi агеньчык, пастаў ваду ды згатуй мне чаго-небудзь паесцi. Я не на жарты стамiўся.

Але каралеўна не мела нiякага паняцця пра тое, як распальваюць агонь i гатуюць, i музыку давялося самому прыкласцi да ўсяго рукi, каб справа сяк-так пайшла на лад.

Нарэшце небагатая вячэра паспела. Яны паелi i ляглi адпачыць.

А на другi дзень жабрак нi свет нi зара падняў з пасцелi бедную каралеўну:

- Уставай, гаспадынька, некалi песцiцца! Нiхто за цябе працаваць не стане!

Пражылi яны днi два так сабе, i мала-памалу ўсе прыпасы беднага музыкi падышлi да канца.

- Ну, жонка, - сказаў ён, - добранькага пакрысе. Гэтае гультайства не давядзе нас да дабра. Мы з табой толькi праядаемся, а зарабляць нiчога не зарабляем. Пачнi ты нарэшце хоць кошыкi плесцi, цi што... Прыбытак ад гэтага невялiкi, ды затое i праца нецяжкая.

Ён пайшоў у лес, нарэзаў лазы i прынёс дадому цэлую вязку.

Каралеўна ўзялася плесцi кошыкi, але жорсткiя пруты не слухалiся яе. Яны не хацелi нi згiнацца, нi пераплятацца i толькi падрапалi ды пакалолi яе белыя ручкi.

- Так! - сказаў муж, паглядзеўшы на яе работу. - Бачу, што гэта справа не для такiх беларучак, як ты. Сядай лепш прасцi. Можа, хоць на гэта ў цябе хопiць розуму ды ўмельства.

Яна села за калаўрот, але грубая нiтка ўразалася ў пяшчотныя пальцы, i кроў капала з iх гэтак жа часта, як слёзы з яе вачэй.

- Проста гора з табой! - сказаў муж. - Ну памяркуй сама - на што ты здатная! Паспрабаваць, цi што, гандляваць гаршкамi ды ўсякiмi там глiнянымi кубкамi-мiскамi! Будзеш сядзець на рынку, мiргаць вачыма i атрымлiваць грошыкi.

"Ах, - падумала каралеўна, - што калi хто-небудзь з нашага каралеўства прыедзе ў гэты горад, прыйдзе на плошчу i ўбачыць, што я сяджу на рынку i гандлюю збанкамi! Як яны будуць смяяцца нада мной!"

Але рабiць не было чаго. Або памiрай з голаду, або згаджайся на ўсё. I каралеўна згадзiлася.

Спачатку гандаль iшоў слаўна. Людзi нарасхват бралi збанкi ў цудоўнай гандляркi i плацiлi ёй, не таргуючыся, усё, што яна нi прасiла. Мала таго, iншыя давалi ёй грошы ды яшчэ ў дадатак толькi што набытыя збанкi.

Так жылi яны да той пары, пакуль усе кубкi i мiскi не былi распрададзены. А потым муж зноў закупiў цэлы воз глiнянага посуду. Каралеўна ўселася на рыначнай плошчы, каля дарогi, расставiла вакол свой тавар i падрыхтавалася гандляваць.

Як раптам, адкуль нi вазьмiся, нейкi п'яны гусар на гарачым канi, як вiхор, вылецеў з-за вугла i пранёсся па збанках, пакiдаючы за сабой воблака пылу ды кучу бiтых чарапкоў.

Каралеўна залiлася слязьмi.

- Ах, як мне перападзе! - у страху гаварыла яна, перабiраючы рэшткi растаптанага посуду. - Ах, што цяпер скажа мой муж.

Яна пабегла дадому i, плачучы, расказала яму пра сваё няшчасце.

- Ды хто ж садзiцца з глiняным посудам на рынку з краю, ля праезнай дарогi! - сказаў муж. -Ну добра! Досыць раўсцi! Я выдатна бачу, што ты не здатна нi для якой прыстойнай работы. Толькi што я быў у каралеўскiм замку i спытаў там на кухнi, цi не патрэбна iм пасудамыйка. Кажуць - патрэбна. Збiрайся! Я адвяду цябе ў замак i ўладкую там. Не будзеш у рэшце рэшт галадаць.

Так цудоўная каралеўна стала пасудамыйкай. Яна была цяпер на пасылках у повара i рабiла самую чорную работу. У глыбокiя кiшэнi свайго вялiкага хвартуха яна засунула па гаршчэчку i складвала там рэшткi ежы, якая выпадала на яе долю. А вечарам несла гэтыя гаршчэчкi дадому, каб павячэраць пасля работы.

У той самы час, калi каралеўна-пасудамыйка чысцiла на кухнi закураныя катлы i выграбала з печы попел, у палацы рыхтавалiся адсвяткаваць вялiкую падзею - вяселле маладога караля. Наступiў нарэшце i ўрачысты дзень. Скончыўшы работу, каралеўна цiхенька прабралася з кухнi наверх i стаiлася за дзвярыма параднай залы, каб хаця здаля падзiвiцца на каралеўскае свята.

I вось запалiлiся тысячы свечак. Агнi зiхацелi на золаце, серабры i каштоўных каменнях, i госцi - адзiн прыбраны лепш за другога - сталi ўваходзiць у каралеўскiя пакоi.

Каралеўна глядзела на iх са свайго кутка, i чым даўжэй яна глядзела, тым усё цяжэй станавiлася ў яе на сэрцы.

"Я лiчыла калiсьцi, што я лепшая за ўсiх на свеце, што я першая з першых, - думала яна. - I вось цяпер я - апошняя з апошнiх..."

Мiма яе чарадой праходзiлi слугi, несучы на выцягнутых руках вялiзныя блюды з дарагiмi стравамi. А вяртаючыся назад, то адзiн, то другi кiдаў ёй якi-небудзь кавалак, якi заставаўся - скарынку пiрага, крылца птушкi цi рыбiн хвост, i яна лавiла ўсе гэтыя хвасты, крылцы i скарынкi, каб прыхаваць iх у свае гаршчэчкi, а потым аднесцi дадому.

Раптам з залы выйшаў сам малады кароль - увесь у шоўку i аксамiце, з залатым ланцугом на шыi.

Убачыўшы за дзвярыма маладую, прыгожую жанчыну, ён схапiў яе за руку i пацягнуў танцаваць. Але яна адбiвалася ад яго з усiх сiл, адварочваючы твар i хаваючы вочы. Каралеўна так баялася, што ён пазнае яе! Бо гэта быў кароль Драздабарод - той самы кароль Драздабарод, якога яшчэ зусiм нядаўна яна высмеяла невядома за што i прагнала з ганьбай.

Але не так лёгка было вырвацца з яго дужых рук.

Кароль Драздабарод вывеў каралеўну-пасудамыйку на самую сярэдзiну залы i пусцiўся з ёй у скокi.

I тут завязка яе хвартуха лопнула. Гаршчэчкi вывалiлiся з кiшэняў, ударылiся аб падлогу i разляцелiся на дробныя чарапкi. Пырснулi ва ўсе бакi i першае, i другое, i суп i смажанiна, i костачкi i скарынкi.

Здавалася, сцены каралеўскага замка абрушацца ад смеху. Смяялiся знатныя госцi, якiя прыбылi на свята, смяялiся прыдворныя дамы i кавалеры, смяялiся юныя пажы i сiвыя саветнiкi, рагаталi i слугi, згiнаючыся ў тры пагiбелi i хапаючыся за бакi.

Адной каралеўне было не да смеху.

Ад сораму i знявагi яна гатова была правалiцца скрозь зямлю.

Закрыўшы твар рукамi, выбегла яна з залы i стрымгалоў кiнулася ўнiз па лесвiцы.

Але хтосьцi дагнаў яе, схапiў за плечы i павярнуў да сябе.

Каралеўна падняла галаву, зiрнула i ўбачыла, што гэта зноў быў ён - кароль Драздабарод!

Ён ласкава сказаў ёй:

- Не бойся! Цi ж ты не пазнаеш мяне? Бо я той самы бедны музыка, якi быў з табой у маленькiм перакошаным дамку на ўскраiне горада. I я той самы гусар, якi растаптаў твае гаршкi на базары. I той абсмяяны жанiх, якога ты пакрыўдзiла нi за што нi пра што. З-за кахання да цябе я змянiў мантыю на жабрацкiя лахманы i правёў цябе дарогай зняваг, каб ты зразумела, як горка чалавеку быць пакрыўджаным i абсмяяным, каб сэрца тваё памягчэла i стала такiм жа цудоўным, як i твар.

Каралеўна горка заплакала.

- Ах, я так вiнавата, так вiнавата, што не заслугоўваю быць тваёй жонкай... - прашаптала яна.

Але кароль не даў ёй дагаварыць.

- Годзе! Усё дурное засталося ззаду, - сказаў ён. - Давай жа святкаваць наша вяселле!

Прыдворныя дамы прыбралi маладую каралеўну ў сукенку, расшытую алмазамi i жэмчугамi, i павялi ў самую вялiкую i цудоўную залу палаца, дзе яе чакалi знатныя госцi i сярод iх - стары кароль, яе бацька.

Усе вiншавалi маладых i без канца жадалi iм шчасця i згоды.

Тут i пачалося сапраўднае вяселле. Шкада толькi, што нас з табой там не было...

ЗАЛАТАЯ ПТУШКА

Жыў у старадаўнiя часы кароль. Быў у яго замак, а вакол замка цудоўны сад, i расло ў тым садзе дрэва, на якiм былi залатыя яблыкi. Як толькi яблыкi выспявалi, iх строга лiчылi, але кожнай ранiцой аднаго яблыка не хапала. Даведаўся пра гэта кароль i загадаў, каб кожную ноч пад дрэвам ставiлi варту.

Былi ў караля тры сыны, i вось з прыходам ночы паслаў ён у сад старэйшага. Але к поўначы змарыў яго сон, i ранiцой зноў не далiчылiся аднаго яблыка. На другую ноч павiнен быў вартаваць сын сярэднi, але i з тым здарылася тое ж самае: калi прабiла дванаццаць гадзiн, ён заснуў, а ранiцой не далiчылiся аднаго яблыка. Вось прыйшла чарга несцi варту малодшаму сыну; ён ужо падрыхтаваўся iсцi, але кароль не вельмi яму давяраў i падумаў, што гэты будзе яшчэ горшы вартаўнiк, чым яго браты, але нарэшце ён усё-такi яго паслаў.

Вось прылёг юнак пад дрэва, пачаў вартаваць, але не дазволiў сабе i вочы заплюшчыць. Прабiла дванаццаць гадзiн, i вось у паветры штосьцi зашумела; i ён убачыў у месячным святле лятучую птушку, усё пер'е яе адлiвала золатам. Апусцiлася птушка на дрэва i толькi дзеўбанула яблык, як пусцiў юнак у яе стралу. Птушка паляцела, ды папала страла ёй у апярэнне, i адно з залатых пёрак упала долу. Падняў яго юнак, прынёс назаўтра каралю i расказаў яму, што бачыў ён ноччу.

Сабраў кароль тады сваiх дарадцаў, i ўсе ў адзiн голас вырашылi, што такое пяро, як гэта, даражэй, магчыма, цэлага каралеўства.

- Паколькi пяро такое каштоўнае, - сказаў кароль, - то ў такiм выпадку аднаго мне будзе мала, я хачу абавязкова мець усю птушку.

I вось рушыў у дарогу старэйшы сын; ён спадзяваўся на сваю разважлiвасць i думаў, што залатую птушку ён абавязкова дабудзе.

Прайшоў ён нi многа, нi мала i ўбачыў на ўзлессi лiсу; прыклаў ён да пляча стрэльбу i нацэлiўся ў яе. Але лiса закрычала:

- Не страляй мяне, дам я за гэта табе добрую параду. Ты на шляху па залатую птушку, i сёння пад вечар ты прыдзеш у вёску, дзе ёсць дзве харчэўнi, - яны стаяць адна супраць другой. Адна будзе асветлена ярка, у ёй весела i шумна; але ты ў гэту не заходзь, а заходзь у другую, хоць яна выглядам сваiм i не прывабiць цябе.

"Як можа такi неразумны звер даць мне разумную параду!" - падумаў каралевiч i стрэлiў, але ў лiсу не папаў, яна распусцiла свой хвост i ўцякла ў лес. Потым ён накiраваўся далей i прыйшоў пад вечар у вёску, дзе былi дзве харчэўнi - у адной скакалi i спявалi, у другой выгляд быў убогi i змрочны.

"Быў бы я дурнем, - падумаў ён, - каб пайшоў у бедную жабрацкую харчэўню, харошую б абмiнуў". I ён накiраваўся ў вясёлую харчэўню i пачаў бавiць там час у гульнях i вясялосцi, а пра птушку i пра бацьку i ўсе ягоныя парады i забыўся.

Мiнуў нейкi час, а старэйшы сын дамоў усё не вяртаецца; тады адправiўся ў дарогу сярэднi сын, - захацелася яму знайсцi залатую птушку. Як i старэйшаму брату, сустрэлася яму лiса, дала яму добрую параду, але ён таксама не звярнуў на яе ўвагi. Падышоў ён да двух харчэўняў, i стаяў ля акна адной з iх яго брат, неслiся адтуль вясёлыя песнi, i брат гукнуў яго. Не мог сярэднi брат устрымацца, зайшоў у гэту харчэўню i застаўся там, задаволены.

Зноў прайшоў нейкi час, i захацелася малодшаму каралевiчу адправiцца ў дарогу i паспытаць шчасця. Але бацька не згаджаўся.

- Справа гэтая дарэмная, - сказаў ён. Дзе ўжо яму адшукаць залатую птушку, старэйшыя браты ж хадзiлi. А здарыцца з iм якая бяда, цi зможа ён з яе выкараскацца; бо розуму то ў яго малавата.

Але малодшы брат настойваў на сваiм, i кароль урэшце дазволiў яму адправiцца ў дарогу. I сядзела зноў на ўзлессi лiса i прасiла яго пашкадаваць яе жыцця, i дала яму добрую параду.

Юнак быў жаласлiвым i сказаў:

- Лiсiчка, не бойся, зла я табе не зраблю.

- Ты ў гэтым не раскаешся, - адказала лiса, - а каб хутчэй табе дабрацца да месца, садзiся мне на хвост.

I толькi ён сеў, як пусцiлася лiса бегчы i панеслася праз горы i долы, толькi ў вушах свiстала ад ветру. Дабралiся яны да вёскi; развiтаўся юнак з лiсой, паслухаўся яе добрай парады i зайшоў, не аглядваючыся, проста ў харчэўню, якая горшая, i спакойна там пераначаваў. На другую ранiцу, толькi ён выйшаў у поле, бачыць - сядзiць там лiса i кажа:

- Я раскажу, што рабiць табе далей. Iдзi ўсё прама i прама, i выйдзеш ты нарэшце да замка; убачыш, што перад замкам залёг цэлы атрад салдат, - але ты не бойся, усе яны будуць спаць i храпцi; прайдзi памiж iмi пасярэдзiне i заходзь прама ў замак, прайдзi праз усе пакоi; зойдзеш потым у патаемны пакой, i вiсiць там драўляная клетка з залатой птушкай, i стаiць з ёй побач пустая залатая клетка, так, для прыгажосцi. Ды глядзi, не перасаджвай птушку з простай клеткi ў дарагую, а то нядобрым кончыцца.

Толькi сказала гэта лiса, распусцiла зноў свой хвост, i ўсеўся на яго каралевiч. Панеслася лiса праз лясы i горы, - толькi ў вушах ад ветру свiстала. Апынуўся ён каля замка i ўбачыў, пра што гаварыла яму лiса. Зайшоў каралевiч у патаемны пакой, i сядзела там залатая птушка ў драўлянай клетцы, а залатая з ёй побач стаяла, i ляжалi ў пакоi ў трох кутах па тры яблыкi, залатыя яблыкi. I падумаў ён, што было б смешна, калi б ён пакiнуў такую цудоўную птушку ў такой непрыгожай клетцы. Ён адчынiў дзверцы, схапiў птушку i перасадзiў яе ў залатую... Але ў гэта iмгненне птушка закрычала так трывожна. Прачнулiся салдаты, забеглi ў пакой i павялi яго ў цямнiцу.

На наступную ранiцу прывялi яго на суд, i, паколькi ён ва ўсiм прызнаўся, то асудзiлi яго на смяротную кару. Але кароль сказаў, што можа яго памiлаваць, калi ён знойдзе яму залатога каня, якi скача хутчэй чым вецер, i тады ён атрымае залатую птушку.

Адправiўся каралевiч у шлях-дарогу; уздыхнуў i засумаваў, не ведаючы, дзе ж яму адшукаць залатога каня. I раптам убачыў ён старога свайго сябра - лiсу; сядзела яна ля дарогi.

- Вось бачыш, - сказала лiса, - так выйшла таму, што ты мяне не паслухаўся. Але духам не падай, я табе дапамагу i скажу, як раздабыць табе залатога каня. Ты павiнен iсцi ўвесь час прама, i падыдзеш ты да замка, - там i стаiць конь у канюшнi. I будуць ляжаць перад канюшняй конюхi, але яны будуць спаць i храпцi, i ты зможаш спакойна вывесцi залатога каня. Але ты павiнен запамятаць добра адно: сядлай яго дрэнным сядлом з дрэва i скуры, i толькi не залатым, што будзе вiсець побач, а то нядобрым кончыцца.

Распусцiла лiса свой хвост, сеў на яго каралевiч, i панесла яго лiса праз лясы i горы, - толькi ў вушах ад ветру свiстала.

Здарылася ўсё так, як казала лiса, - зайшоў ён у канюшню, дзе стаяў залаты конь, хацеў асядлаць яго дрэнным сядлом, ды падумаў: "Сорамна не асядлаць такога цудоўнага каня дарагiм сядлом, як гэта i належыць". Але толькi даткнулася залатое сядло да каня, як пачаў ён гучна iржаць. Прачнулiся конюхi, схапiлi юнака i кiнулi яго ў цямнiцу. Назаўтра ранiцой суд прыгаварыў яго да смяротнай кары. Але кароль паабяцаў яго памiлаваць i падарыць яму залатога каня, калi ён дабудзе яму з залатога замка цудоўную каралеўну.

З болем у сэрцы адправiўся юнак у шлях-дарогу, ды, на шчасце, ён сустрэў неўзабаве сваю верную лiсу.

- Варта было б цябе ў няшчасцi пакiнуць, - сказала лiса, - але мне цябе шкада, i я яшчэ раз выручу цябе з бяды. Дарога прывядзе цябе якраз да залатога замка, туды ты прыйдзеш вечарам, а ноччу, калi ўсё зацiхне, выйдзе цудоўная каралеўна ў купальню купацца. Калi яна будзе туды ўваходзiць, ты падскоч да яе i пацалуй яе адзiн раз, тады яна пойдзе за табой, i ты зможаш яе звесцi адтуль. Ды толькi не згаджайся, каб яна перад гэтым развiтвалася са сваiмi бацькамi, а то нядобрым усё кончыцца.

Распусцiла лiса свой хвост, сеў на яго каралевiч, i панесла яна яго праз лясы i горы, - толькi ў вушах ад ветру свiстала.

Вось пад'ехаў ён да залатога замка, i было ўсё, як сказала яму лiса. Пачакаў ён да поўначы, калi ўсiх змарыў глыбокi сон, i выйшла цудоўная каралеўна ў купальню, тут ён падскочыў i пацалаваў яе адзiн раз. Яна сказала яму, што з радасцю выйдзе за яго замуж, але пачала яго са слязьмi на вачах прасiць, каб дазволiў ён ёй перад гэтым развiтацца з бацькамi. Спачатку ён не згаджаўся, але яна горка заплакала, кiнулася яму ў ногi, i ён, нарэшце, згадзiўся. I толькi падышла дзяўчына да ложка свайго бацькi, як ён тут жа прачнуўся, а за iм i ўсе астатнiя ў замку, i юнака схапiлi i пасадзiлi ў цямнiцу.

А назаўтра ранiцой сказаў яму кароль:

- Ты паплацiшся за гэта сваiм жыццём i толькi тады будзеш памiлаваны, калi зрыеш гару, што знаходзiцца перад маiмi вокнамi, - з-за яе я не бачу, што дзеецца навокал; i павiнен ты зрабiць гэта на працягу васьмi дзён. Удасца табе гэта - узнагародай табе будзе мая дачка.

Узяўся каралевiч за працу, пачаў капаць i капаў без адпачынку, а як прайшло сем дзён убачыў, як мала ён зрабiў i што ўся работа яго нiчога не вартая, i ён зусiм засумаваў, - усе надзеi яго рухнулi. А на сёмы дзень увечары з'явiлася лiса i кажа:

- Ты не варты таго, каб я пра цябе клапацiлася; але iдзi i лажыся спаць, а ўсё за цябе я зраблю сама.

Прачнуўся ён на другi дзень, зiрнуў у акенца, бачыць - гары як i не было. Абрадаваны, кiнуўся юнак да караля i заявiў яму, што справу ён сваю зрабiў; i хацелася цi не хацелася каралю, а мусiў ён слова сваё стрымаць i аддаць сваю дачку. Адправiлiся яны з каралеўнай з замка; прайшоў нейкi час, i вось з'явiлася да iх лiса.

- Хоць ты i валодаеш цяпер самым дарагiм, - сказала яна, - але дзяўчыне з залатога замка належыць i залаты конь.

- А як жа мне яго дабыць? - пытаецца юнак.

- Гэта я табе растлумачу, - адказала лiса. - Ты спачатку вядзi цудоўную каралеўну да караля, якi паслаў цябе ў залаты замак; будзе там нечуваная радасць, i яны адразу аддадуць табе залатога каня i самi яго выведуць. Хуценька садзiся на яго i працягнi iм усiм на развiтанне руку, а апошняй цудоўнай каралеўне; i як толькi возьмеш яе за руку, усцягнi яе адразу на каня i скачы што ёсць сiлы адтуль, - i нiхто не зможа цябе дагнаць: той конь ляцiць хутчэй чым вецер.

Усё адбылося шчаслiва, i каралевiч павёз цудоўную каралеўну на залатым канi. Але лiса iх не кiнула i казала юнаку:

- А зараз я дапамагу табе дабыць i залатую птушку. Калi ты пад'едзеш да таго залатога замка, дзе знаходзiцца птушка, то здымi дзяўчыну з каня, а я ўжо за ёю прыгляджу. Затым заедзь на залатым канi ў двор замка, - цябе ўбачаць, i будзе там вялiкая радасць; i яны вынесуць табе залатую птушку. Калi клетка з птушкай будзе ў цябе ў руках, ты куляй скачы да нас назад i забярэш зноў цудоўную каралеўну.

Калi ўсё шчаслiва збылося i каралевiч ужо збiраўся ехаць са сваiм багаццем дамоў, кажа яму лiса:

- А зараз ты павiнен мяне аддзячыць за дапамогу.

- А што ты за гэта ад мяне патрабуеш? - спытаў юнак.

- Калi мы будзем у лесе, ты мяне застрэль i адсячы мне галаву i лапы.

- Нiчога не скажаш, добрая ўдзячнасць, - адказаў каралевiч, - такога я ўжо нiяк зрабiць не магу.

I кажа лiса:

- Калi ты гэтага зрабiць не хочаш, я павiнна буду цябе пакiнуць. Але перш чым я ад цябе пайду, хачу даць табе яшчэ адну добрую параду: бойся дзвюх рэчаў - не купляй мяса з вiсельнi i не садзiся на краi калодзежа.

Затым лiса збегла ў лес.

Юнак падумаў: "Што за дзiўны звер i якiя дзiўныя ў яго пажаданнi. Хто ж будзе купляць мяса з вiсельнi? А жадання сядзець на краi калодзежа ў мяне нiколi небыло".

Паехаў ён разам з цудоўнай каралеўнай далей; а дарога праходзiла праз тую вёску, дзе засталiся яго два браты. I было там вялiкае зборышча i многа шуму. Каралевiч спытаў, што тут здарылася; яму адказалi, што тут павiнны павесiць двух людзей. Падышоў ён - бачыць, што гэта два яго браты, якiя натварылi шмат дрэнных спраў i прагулялi ўсё сваё багацце. Ён спытаўся, цi нельга iх вызвалiць.

- Можна, калi вы згодны за iх заплацiць, - адказалi людзi, - але навошта вам выкiдваць дарэмна грошы i iх выкупляць?

Але каралевiч, не раздумваючы, за iх заплацiў, i вось яны апынулiся на волi i рушылi далей усе разам. Трапiлi яны ў той самы лес, дзе сустрэлася iм упершыню лiса. Сонца горача прыпякала, а ў лесе было прахалодна i прыемна, i вось кажуць два браты:

- Давайце адпачнем ля калодзежа, паядзiм i нап'емся.

Ён згадзiўся, за размовай забыўся пра параду лiсы i сеў на краi калодзежа, не прадчуваючы нiчога дрэннага. Тады двое братоў скiнулi яго ў калодзеж, захапiлi дзяўчыну, каня i птушку i накiравалiся дамоў да свайго бацькi.

- Вось, - кажуць яны, - прывезлi мы не толькi залатую птушку, а яшчэ i залатога каня i дзяўчыну з залатога замка.

I была там вялiкая радасць, але конь нiчога не еў, птушка не спявала, а дзяўчына сядзела i ўсё плакала...

А малодшы брат не загiнуў. На шчасце, калодзеж быў сухiм, ён упаў на мяккi мох, нiчога сабе не пашкодзiў, толькi выбрацца адтуль ён не мог. Але i ў гэтай бядзе яго не пакiнула верная лiса. Яна прыбегла да яго, пачала ўшчуваць, што ён забыў пра яе параду.

- Усё ж я не магу цябе пакiнуць, - сказала лна, - i дапамагу табе выбрацца з калодзежа.

Яна загадала яму ўчапiцца за яе хвост i трымацца мацней i выцягнула яго наверх.

- Але ты яшчэ не зусiм пазбавiўся ад небяспекi, - сказала лiса. - Твае браты не ўпэўнены ў тваёй гiбелi, i яны расставiлi па ўсiм лесе вартаўнiкоў, каб забiць цябе, калi заўважаць.

А сядзеў ля дарогi жабрак, i вось абмяняўся юнак з iм адзеннем i з'явiўся, пераапрануты, у каралеўскi двор. Яго нiхто не пазнаў, але птушка пачала спяваць, конь пачаў есцi, а цудоўная каралеўна перастала плакаць.

Спытаўся кароль у здзiўленнi:

- Што гэта значыць?

А дзяўчына яму i кажа:

- Не ведаю, мне было раней так сумна, а цяпер так радасна. Мне здаецца, што з'явiўся мой сапраўдны жанiх.

I яна расказала каралю пра ўсё, што здарылася, хоць абодва браты i пагражалi ёй смерцю, калi яна прагаворыцца. Тады загадаў кароль паклiкаць да сябе ўсiх людзей, што былi ў замку, з'явiўся i юнак, пераапрануты жабраком; але дзяўчына адразу яго пазнала i кiнулася да яго на шыю. Злых братоў схапiлi i пакаралi, а малодшага абвянчалi з цудоўнай каралеўнай, i ён быў прызначаны пераемнiкам караля.

А што ж сталася з беднай лiсой?

Мiнула шмат часу, i адправiўся аднойчы каралевiч зноў у той самы лес, сустрэла яго лiса i кажа:

- Цяпер у цябе ўсё ёсць, што ты мог сабе жадаць, а вось майму няшчасцю ўсё няма канца, але ты можаш мяне выручыць, - i пачала лiса зноў яго прасiць i малiць, каб ён згадзiўся яе застрэлiць i адсекчы ёй галаву i лапы. Так ён i зрабiў; i толькi выканаў ён яе просьбу, як сталася лiса юнаком, i быў ён не хто iншы, як брат цудоўнай каралеўны, якi нарэшце быў вызвалены ад злога закляцця. I цяпер мелi яны ўсё, каб быць усё сваё жыццё шчаслiвымi.

САЛОМIНКА, ВУГАЛЬ I БАБIНА

Жыла-была адна бабулька, вельмi старая. Восемдзесят гадоў ёй было. Пайшла бабулька на агарод, нарвала поўную талерку бобу i вырашыла яго зварыць.

"Вось, - думае, - звару бобу i паабедаю".

Распалiла яна плiту i, каб агонь разгарэўся лепей, падкiнула ў топку пучок саломы.

А затым пачала сыпаць у гаршчок боб.

Вось якраз тут усё i пачалося.

Калi сыпала яна боб у гаршчок, адна бабiна ўзяла ды i завалiлася на падлогу.

I сюды ж, на падлогу, выскачыў з печы распалены вугольчык.

Вось саломiнка i кажа:

- Мiлыя сябры, адкуль вы тут?

- Я, - адказвае вугольчык, - з печы. Калi б, - кажа, - я адтуль не выскачыў, давялося б мне згарэць i рассыпацца попелам.

А бабiна кажа:

- I мне пашчасцiла, што я сюды трапiла. А то давялося б мне, як i iншым маiм сяброўкам-бабiнам, у кашу разварыцца.

А саломiнка кажа:

- I я рада, што ў печ не трапiла, а тут ляжу.

- Ну, а што ж мы цяпер будзем рабiць? - пытаецца вугольчык.

- Я думаю, - сказала бабiна, - вось што. Пайшлi белы свет паглядзiм.

- Пайшлi, пайшлi, - згадзiлiся вугольчык i саломiнка.

I пайшлi яны разам - бабiна, саломiнка i вугольчык.

Доўга iшлi яны i прыйшлi да ручайка. Ручаёк маленькi, вузенькi, а перабрацца цераз яго цяжка - моста няма. Як тут быць? Тады саломiнка кажа:

- Мы вось як зробiм: я перакiнуся з беражка на беражок, а вы па мне пераправiцеся, як па мосце.

Так яны i зрабiлi. Перакiнулася саломiнка з берага на бераг, i першым пабег па ёй вугольчык. Бяжыць, як па мосце. Дабег ён да сярэдзiны, чуе плёскаецца ўнiзе вада. Стала яму страшна, спынiўся ён i крычыць:

- Баюся вады, баюся вады!

А пакуль ён стаяў i крычаў, саломiнка ад яго загарэлася, развалiлася на дзве часткi i паляцела ў ручай. Вугольчык таксама звалiўся ў ваду. Ён засiпеў: "Таплюся, ратуйце!" - i пайшоў на дно.

А бабiна асцярожнай была, яна на беразе засталася.

Засталася на беразе i давай смяяцца з вугольчыка i саломiнкi.

Смяялася яна, смяялася - i лопнула ад смеху.

Дрэнна б ёй давялося, ды на яе шчасце сядзеў на беразе вандроўны кравец.

Дастаў кравец нiткi i сшыў абедзве палавiнкi бабiны.

А таму што ў краўца белых нiтак з сабой не было, ён зашыў бабiну чорнай нiткай. З таго часу ва ўсiх бабiнах чорнае шво пасярэдзiне.

СТОЛIК-НАКРЫЙСЯ, ЗАЛАТЫ АСЁЛ I ДУБIНКА З МЯШКА

Даўным-даўно жыў на свеце кравец. Былi ў яго тры сыны i адна-адзiная каза. Яна iх усiх малаком кармiла. А за гэта яе трэба было кожны дзень пасвiць.

Сыны пасвiлi казу па чарзе. Пагнаў яе аднойчы старэйшы сын на могiлкi. Трава там расла высокая ды сакавiтая. Каза цэлы дзень скубла траву i скакала. Вечарам, перад тым як вяртацца дамоў, ён i пытае ў яе:

- Цi сытая ты, каза мая?

Адказала каза:

- Я такая сытая, што не з'ем болей нi лiсцiка. Ме-ме!

- Ну, тады i iдзi дадому.

Прывёў яе за вяровачку ў стойла i моцна прывязаў.

Бацька цiкавiцца ў сына:

- Цi не галодная наша каза?

- О, яна такая сытая, не хоча болей нi лiсцiка.

Пахвалiў кравец сына, а сам пайшоў у стойла, пагладзiў любiмую козачку i перапытвае:

- Цi сытая ты, каза мая?

I адказала яму каза:

- Ад чаго я буду сытая? Скакала цераз магiлку, з'ела адну былiнку. Ме-ме!

- Што я чую!

Выскачыў кравец са стойла, як закрычыць на сына:

- Ах ты, манюка, каза ж зусiм галодная!

Пабiў сына i прагнаў з двара.

На другi дзень наступiла чарга пасвiць казу сярэдняму сыну. Знайшоў ён у садзе месца, дзе трава добрая расла, каза яе ўсю i з'ела. Вечарам пытае:

- Цi сытая ты, каза мая?

- Я такая сытая, што не з'ем болей нi лiсцiка. Ме-ме!

- Тады iдзi дадому.

А дома стары кравец дапытвае сына:

- Цi наелася наша каза?

- О, яна такая сытая, што не хоча болей нi лiсцiка.

Але кравец вырашыў сам у гэтым пераканацца. Зайшоў у стойла i пытае:

- Цi сытая ты, каза мая?

I адказала каза:

- Як мне быць сытаю, калi я з'ела толькi адну былiнку, як скакала цераз магiлку. Ме-ме!

- Ах ты, гэткi злодзей! - закрычаў кравец. - Такую рахманую казу ды прымусiў галадаць!

Выбег са стойла, адмянташыў палкай сына i прагнаў з двара.

Наступiла чарга малодшаму сыну пасвiць казу. Знайшоў ён добрую пашу з густой травой, запусцiў туды казу. Вечарам пытае ў яе:

- Цi сытая ты цяпер, каза мая?

- Я такая сытая, што не з'ем болей нi лiсцiка. Ме-ме!

- Ну, тады пайшлiма дамоў.

А дома бацька сустракае, сына распытвае:

- Цi наелася ўволю каза наша?

- О, татка, яна такая сытая, што не хоча болей нi лiсцiка.

Кравец не паверыў, пайшоў у стойла, перапытвае ў казы:

- Цi сытая ты сёння?

I адказала злая каза:

- Ад чаго мне быць сытаю? Скакала цераз магiлку, з'ела адну былiнку. Ме-ме!

- Ах ты, iлгун! - закрычаў кравец, выскачыў са стойла i давай бiць беднага хлопчыка, той ледзь з двара паспеў збегчы.

Застаўся стары кравец адзiн са сваёй казой. Ранiцай, што рабiць, павёў яе сам пасвiць. Знайшоў зялёныя кусты, памiж якiмi расла трава-дзеравей. Яе вельмi любяць козы, от ён i ўзрадаваўся:

- Тут, мая мiлая козачка, хоць раз удоваль наясiся.

Да самага вечара пасвiў кравец сваю казу. Пасля пытае:

- Цi сытая ты, каза мая?

I яна адказала:

- Я такая сытая, што не змагу з'есцi болей нi лiсцiка.

- Ну, тады iдзi дадому.

Адвёў кравец казу ў стойла, моцна прывязаў. А далей думае, дай-ка праверу казу. Вярнуўся i перапытвае:

- Ну, козачка, сытая сёння?

Але каза адказала тое самае, калi яе пасвiлi сыны:

- Ад чаго мне быць сытаю? Скакала цераз магiлку, з'ела адну былiнку. Ме-ме!..

Пачуў гэта кравец i аслупянеў. Зразумеў: за нiшто выгнаў сваiх сыноў з дому. I ўздумаў ён адпомсцiць казе. Узяў сваю брытву, нагнуў казе галаву i пагалiў яе. Хай з такой меткаю ўсе ведаюць: яна - няўдзячнае стварэнне. Пасля адхлiстаў яе бiзуном i выгнаў з двара.

Застаўся кравец адзiн-адзiнюткi ў сваёй хаце. Засумаваў, хацеў, каб вярнулiся сыны, але ж нiхто не ведаў, дзе яны.

Старэйшы сын паступiў на вучэнне да аднаго сталяра. Быў руплiвым, старанным вучнем. А калi закончыў вучобу, майстар падарыў яму столiк. З выгляду - звычайны столiк, зроблены з простага дрэва, але меў ён адну незвычайную якасць. Варта паставiць яго i сказаць: "Столiк, накрыйся!" - то добры столiк iмгненна накрываўся чыстым маленькiм абрусам, ставiлiся на яго талеркi з вараным ды смажаным, вiдэльцы, нажы. Сядай i частуйся!

Малады майстар, задаволены i вясёлы, пачаў вандраваць па свеце. Ён не засмучаўся, якая гасцiнiца была на яго шляху, бо мог сытна паесцi i ў полi, i на лузе.

Урэшце надумаўся сын вярнуцца дамоў. Бацька, вiдаць, перастаў гневацца на яго, а з такiм чароўным столiкам прыме да сябе ахвотна.

Але па дарозе дамоў здарылася з iм бяда. Прыпынiўся на начлег у адной гасцiнiцы. Гасцей там было поўным-поўна. Яны запрасiлi яго вячэраць за свой стол.

- Не, - сказаў малады сталяр, - навошта я вас буду аб'ядаць, лепш вы будзьце маiмi гасцямi.

Усе думалi, што хлопец жартуе, але ён паставiў свой драўляны столiк пасярод пакоя i сказаў:

- Столiк, накрыйся!

Iмгненна на iм з'явiлiся такiя стравы, якiх сам гаспадар гасцiнiцы не мог прапанаваць.

- Частуйцеся, дарагiя госцi! - прапанаваў сталяр.

Пастаяльцаў не трэба было доўга ўгаворваць, падселi яны да столiка i давай уплятаць ласункi. Толькi з'ядуць адно, з'яўляецца новае. Гаспадар гасцiнiцы бачыў усё гэта i вельмi зайздросцiў.

Сталяр i госцi весялiлiся да позняй ночы. А як толькi ўлеглiся спаць, гаспадар гасцiнiцы i падмянiў чароўны столiк сваiм, звычайным.

Ранiцай сталяр заплацiў грошы за начлег, узяў столiк, не адчуваючы зладзейства, i пайшоў сваiм шляхам-дарогай. Апоўднi быў ужо дома. Бацька сустрэў яго з вялiкай радасцю, спытаў:

- Ну, дарагi сынок, чаму ты навучыўся?

- Стаў я, бацечка, сталяром.

- Што ж, гэта добрае рамяство. А што ты зарабiў за гэты час, з якiм багаццем вярнуўся дамоў?

- Бацечка, самае дарагое, што я займеў, то вось гэты столiк.

Агледзеў яго кравец дый кажа:

- Што ж, зроблены ён няважна, стары столiк.

- Але гэта "столiк-накрыйся", - адказаў сын i растлумачыў пра яго чарадзействы.

Вось сабралiся ў бацькавай хаце госцi. Узяў сын свой столiк, паставiў пасярод пакоя i загадаў:

- Столiк, накрыйся!

Але столiк застаўся пустым. Зразумеў бедны сталяр, што столiк яму падмянiлi ў гасцiнiцы. Сорамна зрабiлася перад родзiчамi. Пасмяялiся яны над iлгуном i нi з чым вярнулiся дамоў.

Кравец зноў заняўся сваiм шытвом. А сын дапамагаў яму. Так i зараблялi сабе на хлеб.

Сярэднi сын трапiў на вучобу да млынара. Пры развiтаннi з iм гаспадар сказаў:

- Ты добра працаваў, i за гэта дару табе асла. Ён, праўда, своеасаблiвы, у запрэжку не прыгодны, мяхоў цягаць не будзе.

- Дык навошта ён мне такi?

- Гэты асёл золата выплёўвае, - растлумачыў млынар. - Трэба паставiць яго на хустку, сказаць: "Брыклябрыт!", жывёлiна пачне выплёўваць залатоўкi i ззаду, i спераду.

- О, гэта справа добрая! - падзякаваў падмайстар млынару i пайшоў падарожнiчаць па свеце.

Калi заканчвалiся грошы, ён ставiў асла на хустку, даваў каманду: "Брыклябрыт!" i заставалася толькi падабраць дождж залатовак. Добра яму жылося. Куды не прыйдзе, падаюць яму ўсё самае лепшае i дарагое. Грошай жа меў поўны кашалёк!

Пабачыў свету, наездзiўся малады млынар i вырашыў праведаць бацьку. Падумаў, калi з'явiцца дадому з такiм залатым аслом, то, напэўна, не прыгадае бацька даўнейшы гнеў на яго, сустрэне добра.

I здарылася так, што трапiў ён у тую самую гасцiнiцу, у якой яго старэйшаму брату падмянiлi столiк-накрыйся. Як звычайна, сустрэў падарожнiка ветлiвы гаспадар. Адразу хацеў вызвалiць яго ад асла, узяць i прывязаць у стойле. Малады млынар запярэчыў:

- Не, не, свайго шэрага я сам адвяду ў стойла i сам прывяжу. Я павiнен ведаць, дзе ён будзе знаходзiцца.

Гаспадару гэта падалося дзiўным. Ён падумаў, што яго новы клiент вельмi бедны, бо сам хоча даглядаць свайго асла. Але той дастаў з кiшэнi дзве залатоўкi i загадаў добра накармiць асла. Гаспадар аж вочы вылупiў: адкуль у гэтага млынара такiя грошы?

Паабедаў госць, просiць рахунак. Тут ужо гаспадар мелу не пашкадаваў: налiчыў за абед у два разы болей, чым трэба, ды яшчэ запатрабаваў дзве залатоўкi наверх. Сунуў хлопец руку ў кiшэню, а золата ў ёй няма.

- Гаспадар, пачакайце крыху, - сказаў ён. - Я зараз прынясу вам грошы.

Госць узяў абрус i накiраваўся ў стойла да свайго асла. Цiкаўны гаспадар следам за iм. Дый падгледзеў, як з асла сыпалася золата.

- От якая чартаўшчына! - здзiвiўся гаспадар. - Новенькiя грошы сыплюцца з асла!

У тую ноч яму не спалася. Калi госць улёгся адпачываць, ён вывеў са стойла залатога асла, а на яго месца прывязаў iншага.

Ранiцай малады млынар пакрочыў дадому. Побач з iм iшоў асёл, але то была ўжо не чароўная жывёлiна, а звычайная. Толькi хлопец не ведаў пра гэта.

Бацька сустрэў i сярэдняга сына ласкава, вельмi ўзрадаваўся яго вяртанню.

- Ну, скажы, сынок, чаму навучыўся?

- Стаў я млынаром, мiлы бацечка!

- А што прынёс у хату з далёкiх падарожжаў?

- Ды вось аднаго толькi асла.

- Аслоў i тут удоваль, - заўважыў бацька. - Лепш бы ты прывёў добрую казу.

- Так-то яно так, - адказаў сын. - Але ж гэты асёл не просты, а залаты. Клiчце родзiчаў, я ўсiх зраблю багатымi.

- Талкова! - узрадаваўся кравец. - Можа, i мне цяпер не трэба будзе з iголкай мучыцца.

Пабег ён склiкаць усiх родзiчаў у госцi. Яны хутка сабралiся, i малады млынар пачаў сваё чарадзейства.

Раскiнуў хустку пасярод пакоя, прывёў асла, паставiў на яе. Крыкнуў:

- Брыклябрыт!

У беднага млынара аж твар выцягнуўся, калi ён убачыў, што з асла ўпала зусiм не золата. Зразумеў: яму ў дарозе падмянiлi асла. Пачаў ён прабачэння прасiць у гасцей. А ў бацькi тым больш, бо давялося старому краўцу зноў брацца за сваю iголку.

Малодшы брат трапiў на вучобу да аднаго токара. Рамяство гэта тонкае, вось i давялося яму вучыцца даўжэй за ўсiх. За стараннасць i добрыя паводзiны майстар падарыў яму мяшок, сказаў:

- Ведай, ляжыць у гэтым мяшку дубiнка.

- Навошта яна? Ад яе толькi цяжар.

- Слухай, - растлумачыў майстар, - калi цябе хто пакрыўдзiць, то варта табе сказаць: "Дубiнка, з мяшка!" - i яна iмгненна выскачыць i кiнецца дубасiць таго, хто цябе зняважыў. Ды так стане весела танцаваць па яго спiне, што той тыдзень не пашавелiцца. Запомнi яшчэ: яна не прыпынiцца да таго часу, калi ты не скажаш: "Дубiнка, у мяшок!"

Падзякаваў малады токар свайму гаспадару, закiнуў мяшок за плечы i пайшоў падарожнiчаць ды грошы зарабляць. Даводзiлася яму карыстацца i дубiнкай з мяшка. Пераканаўся: яна старанна выконвала яго загады, аднолькава спрытна ўпраўлялася цi то з кафтанам, цi то з курткай, не вельмi чакала пакуль iх хто здыме.

Вось аднойчы пад вечар завiтаў малады токар у тую самую гасцiнiцу, у якой яго братоў ашукалi. А браты яму паспелi напiсаць, якая з iмi бяда здарылася тут.

Паклаў хлопец свой мяшок на стол, пачаў баяць пра розныя дзiвы, якiя яму давялося пабачыць.

- Бываюць гэткiя столiкi-самаборы, - сказаў ён, ёсць яшчэ аслы залатыя i ўсякая ўсячына. Рэчы добрыя, што й казаць, але яны нiчога нявартыя перад багаццем, якое я здабыў. Ляжыць яно вось у гэтым мяшку.

Тут сквапны гаспадар i натапырыў вушы: што ляжыць у мяшку, можа, самацветы?

Надышоў час класцiся спаць. Госць улёгся на лаву i паклаў пад галаву замест падушкi свой мяшок. Гаспадар пачакаў крыху i давай зладзейнiчаць. Ухапiўся за таямнiчы мяшок, пацiху цягне на сябе. Хацеў падмянiць яго iншым.

А токар гэтага моманту i чакаў. Раптам як крыкне: "Дубiнка, з мяшка!" Як жа выскачыла дубiнка, як надавала гаспадару пад бакi, той аж пачаў прасiць лiтасцi. Але чым гучней ён крычаў, тым мацней дубiнка трэсла яго.

I сказаў тады токар:

- Калi ты не вернеш "столiк-накрыйся" i залатога асла, то дубiнка не перастане танцаваць па табе.

- Вой, - застагнаў гаспадар, - я ўсё ахвотна вярну, толькi скажы свайму дамавiку, каб ён вярнуўся ў мяшок.

- Добра, памiлую цябе, але глядзi, беражыся!

Крыкнуў токар:

- Дубiнка, у мяшок!

I дубiнка ў тое ж iмгненне пакiнула гаспадара гасцiнiцы, ускочыла ў мяшок.

Ранiцай адправiўся токар са "столiкам-накрыйся" i залатым аслом дамоў. Узрадаваўся бацька, убачыўшы малодшага сына, спытаў у яго, чаму ён навучыўся ў чужых краях.

- Дарагi бацечка, я токарам стаў.

- Гэта тонкае рамяство, - пахвалiў бацька i сказаў: - Ну, а што прынёс з падарожжаў?

- Дарагую штучку, мiлы бацечка, - дубiнку ў мяшку.

- Што? - закрычаў кравец. - Дубiнку? Цi варта было несцi яе здалёку. Яе можна вычасаць з любога дрэва.

- Так, але, мiлы бацечка, мая дубiнка чароўная, - супакоiў сын бацьку, расказаў яму яе тайну. - От бачыш, дзякуючы гэтай дубiнцы я вярнуў назад столiк-накрыйся i залатога асла, якiя адняў ад братоў зладзеяваты гаспадар гасцiнiцы. Клiчце iх сюды ды запрашайце ўсю радню!

Стары кравец не зусiм паверыў малодшаму сыну, але што зробiш, склiкаў у сваю хату ўсю радню. Вось раскiнуў токар на ўвесь пакой хустку, прывёў залатога асла i сказаў свайму брату:

- Ну, мiлы братка, пагавары з iм.

I сказаў млынар:

- Брыклябрыт!

I сталi дажджом падаць на хустку залатыя чырвонцы. Асёл рабiў гэта да таго часу, пакуль усе госцi не набралi столькi золата, як панесцi. (А па табе, мой дружа, вiдаць, што i ты не супраць бы пабываць там. Што ж, даруй, гэта казка).

Пасля токар прынёс столiк i сказаў:

- Ну, братка, пагавары з iм.

I толькi сталяр прамовiў: "Столiк, накрыйся!", а ён ужо накрыты абрусам, i ўвесь устаўлены смачнымi стравамi. Пачалося такое баляванне, якога не было ў хаце краўца за ўсё яго доўгае жыццё. Вясёлая i задаволеная вярталася радня дамоў.

I схаваў кравец у шафе iголку i нiткi, метр i прас ды стаў жыць-пажываць разам з сынамi ў радасцi i ў багаццi.

Ну, а куды ж падзелася каза, з-за якой кравец прагнаў з дому сваiх сыноў?

Сорамна ёй зрабiлася, што паголеная ў яе галава, вось i забегла яна ў лiсiную нару, схавалася там. Вярнулася лiса з палявання, бачыць у цемры нары блiшчаць два вялiкiя вокi, напалохалася яна i збегла.

Сустрэў лiсу мядзведзь, бачыць, што яна перапалоханая, цiкавiцца:

- Што з табой, лiсiчка-сястрычка?

- Ох, - адказвае рыжая, - страшны звер засеў у маёй нары, з вогненнымi вачамi.

- Ды мы яго ўраз выганiм! - кажа мядзведзь.

Пайшлi яны да нары. Мядзведзь зазiрнуў туды, спалохаўся вогненных вачэй i даў лататы ад нары. Бяжыць па лесе, зямля пад iм трасецца. Тут сустракаецца яму пчала, пытае:

- Мядзведзь, чаго выгляд у цябе такi маркотны, дзе згубiў сваю весялосць?

- Табе добра разважаць, - адказвае мядзведзь - а вось у лiсiным домiку засеў страшны звер, вочы вылупiў, i выгнаць яго мы не можам.

I сказала пчала:

- Шкада мне цябе, мядзведзь. Хаця я, пчала, слабая i бедная, вы на мяне i глядзець не хочаце, але я ўсё-такi магу вам дапамагчы.

Пчала ўляцела ў лiсiную нару, села казе на паголеную галаву i так моцна яе ўджалiла, што каза ажно падскочыла. Закрычала:

- Ме-ме!

Як ашалелая выскачыла каза з лiсiнай нары. I нiхто да цяперашняга часу так i не ведае, куды яна збегла.

ТРЫ МАЛЕНЬКIЯ ЛЕСАВIКI

Жыў-быў адзiн чалавек, i памерла ў яго жонка; i жыла жанчына, i памёр у яе муж; была ў чалавека дачка, i ў жанчыны таксама была дачка. Дзяўчаты ведалi адна адну i хадзiлi разам гуляць, i зазiралi часта да гэтай жанчыны ў дом. Вось жанчына аднойчы i гаворыць дачцэ таго чалавека:

- Паслухай, скажы свайму бацьку, што я жадаю выйсцi за яго замуж, што ты будзеш за мной кожны дзень у сырадоi купацца ды вiно смакаваць, а дачка мая няхай у вадзе плюхаецца i п'е толькi ваду.

Вярнулася дзяўчына дахаты i расказала бацьку пра тое, што яе прасiла перадаць жанчына. Кажа бацька:

- Што мне рабiць? Ажэнiшся раз, а наракаеш увесь свой век, - усё гэта i радасць, i гора.

I вось, не ведаючы, што яму выбраць, сцягнуў ён з нагi бот i гаворыць:

- Вазьмi гэты бот - у iм падэшва дзiравая, занясi яго на гарышча i павесь на вялiкi цвiк, i налi ў бот вады. Калi вада з яго не прасочыцца, дык прыйдзецца мне другi раз жанiцца, а працячэ - дык не буду жанiцца.

Дзяўчына зрабiла тое, што сказалi ёй; але ад вады дзiрка ў боце зацягнулася, i бот утрымаў па самы верх ваду. Расказала дачка пра гэта свайму бацьку. Вось ён падаўся на гарышча i ўбачыў, што тая гаворыць праўду; пайшоў да ўдавы i жанiўся з ёю, - тут яны i вяселле згулялi.

Назаўтра паднялiся абедзве дзяўчаты, бачаць: стаiць перад бацькавай дачкою малако для мыцця i вiно для пiцця, а перад жончынай дачкою - вада, каб памыцца, ды вада, каб папiць. Новай ранiцай бачаць: стаiць вада мыцца i пiць i перад гаспадаровай дачкою, i перад гаспадынiнай. А яшчэ праз дзень i ноч убачылi: стаiць вада спаласнуцца ды вада прамачыць у роце перад бацькавай дачкою, а малако для мыцця ды вiно для пiцця перад жончынай дачкою; гэтак пайшло-павялося яно i далей.

Неўзлюбiла мачыха падчарку i не ведала, што б такое прыдумаць, каб было ёй з дня ў дзень усё горш i горш. А была яна да ўсяго вельмi зайздросная: падчарка была i мiлая, i прыгожая, а яе родная дачка пачварная i прыкрая.

Аднойчы зiмою, калi надышлi лютыя маразы i ўсё навокал замерзла, горы i далiны засыпала снегам, пашыла мачыха папяровую сукенку, паклiкала дзяўчыну i кажа: