Казкi (на белорусском языке)

- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,

Хто самы прыгожы ў лясной старане?

I адказала люстэрка, як раней:

- Вы, каралева, прыгожы сабой,

Ды Снягурачка там, за гарамi,

У карлаў сямёх мiж барамi

Сваёй вас заслонiць красой!

Пачуўшы, што мовiць люстэрка, яна ўся задрыжала, затрымцела ад гневу.

- Снягурачка павiнна загiнуць, - крыкнула яна, - нават калi б гэта мне самой каштавала жыцця!

I яна накiравалася ў патайны пакой, куды нiхто нiколi не заходзiў, i прыгатавала там атрутны-найатрутны яблык. Быў ён на выгляд вельмi прыгожы, белы з чырвонымi крапiнкамi, i ўсякi, хто б яго ўбачыў, захацеў бы яго з'есцi; але хто б з'еў хоць кавалачак, той абавязкова памёр бы.

Калi яблык быў гатовы, каралева нафарбавала сабе твар, пераапранулася сялянкай i выправiлася ў шлях-дарогу - за сем гор, да сямi карлiкаў. Яна пагрукалася; Снягурачка высунула галаву ў акенца i кажа:

- Пускаць у дом нiкога не дазволена - сем карлiкаў мне гэта забаранiлi.

- Яно правiльна, - адказала сялянка, - але куды ж я падзену свае яблыкi? Хочаш, я табе адзiн з iх падару?

- Не, - сказала Снягурачка, - мне браць нiчога не дазволена.

- Ты, што ж, атруты баiшся? - спытала старая. - Паглядзi, я разрэжу яблык на дзве палавiнкi: румяную з'еш ты, а белую я.

А яблык быў зроблены так хiтра, што толькi румяная яго палавiнка была атручанай. Захацелася Снягурачцы пакаштаваць цудоўны яблык, i калi яна ўбачыла, што сялянка яго есць, дзяўчынка не стрымалася, высунула з акенца руку i ўзяла атручаную палавiнку. Толькi адкусiла яна кавалачак, зараз жа ўпала як нежывая на зямлю. Паглядзела на яе сваiмi страшнымi вачыма каралева i, гучна зарагатаўшы, сказала:

- Белая, як снег, румяная, як кроў, чорнавалосая, як чорнае дрэва. Ужо ж цяпер твае карлiкi не разбудзяць цябе нiколi!

Яна вярнулася дамоў i пачала пытацца ў люстэрка:

- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,

Хто самы прыгожы ў лясной старане?

I адказала люстэрка нарэшце:

- Вы, каралева, прыгажэй у лясной старане.

Супакоiлася тады яе зайздроснае сэрца, наколькi можа падобнае сэрца знайсцi сабе спакой.

Карлiкi, вярнуўшыся вечарам дахаты, знайшлi Снягурачку на зямлi, нежывую, мёртвую. Яны паднялi яе i пачалi шукаць атруту: яны расшнуравалi яе, прычасалi ёй валасы, абмылi яе вадой i вiном, але нiчога не дапамагло - бедная дзяўчынка, як была мёртвай, так мёртвай i засталася.

Паклалi яны яе ў труну, паселi ўсе сямёра вакол яе, пачалi яе аплакваць, i праплакалi так аж тры днi. Пасля яны вырашылi яе пахаваць, але яна выглядала, як жывая, - шчокi ў яе былi па-ранейшаму прыгожыя i румяныя.

I сказалi яны:

- Як можна яе такую ў зямлю закопваць?

I яны загадалi зрабiць для яе шкляную труну, каб можна было яе бачыць з усiх бакоў, i паклалi яе ў тую труну, напiсалi на ёй залатымi лiтарамi яе iмя i што была яна каралеўскай дачкою. Занеслi яны труну на гару, i заўсёды адзiн з iх заставаўся каля яе на варце. I з'явiлiся таксама звяры i птушкi аплакваць Снягурачку: спачатку сава, затым крумкач i, нарэшце, галубок.

I доўга-доўга ляжала ў сваёй труне Снягурачка, i здавалася, што яна спiць, - была яна белая, як снег, румяная, як кроў, i чорнавалосая, як чорнае дрэва.

Але аднойчы здарылася, што заехаў каралевiч у той лес i трапiў у дом карлiкаў, каб там пераначаваць. Ён убачыў на гары труну, а ў ёй красуню Снягурачку, i прачытаў, што было напiсана на ёй залатымi лiтарамi. I сказаў ён тады карлiкам:

- Аддайце мне гэтую труну, я дам вам за гэта ўсё, што вы пажадаеце.

Але карлiкi адказалi:

- Мы не аддадзiм яе нават за ўсё золата на свеце.

Тады ён сказаў:

- Дык падарыце мне яе, - я не магу жыць, не бачачы Снягурачкi, я буду яе глыбока паважаць i шанаваць, як сваю каханую.

Калi ён гэта сказаў, добрыя карлiкi злiтавалiся над iм i аддалi яму труну; i загадаў каралевiч сваiм слугам несцi яе на плячах. Але здарылася так, што яны спатыкнулiся ў кустах, i ад страсення кавалак атручанага яблыка выпаў з горла Снягурачкi. Тут расплюшчыла яна вочы, падняла века труны, а потым паднялася з яе i ажыла зноўку.

- Ах, Божа, дзе ж гэта я? - усклiкнула яна.

Каралевiч, узрадаваны, адказаў:

- Ты са мной, - i расказаў ёй усё, што адбылося, i мовiў: - Ты мне мiлейшая за ўсё на свеце; пойдзем разам са мной у замак майго бацькi, i ты будзеш маёй жонкай.

Снягурачка згадзiлася i пайшла разам з iм; i адсвяткавалi яны вяселле з вялiкаю пышнасцю.

Але на вясельны банкет была запрошана i лiхая мачыха Снягурачкi. Прыбралася яна ў прыгожую сукенку, падышла да люстэрка i сказала:

- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,

Хто самы прыгожы ў лясной старане?

I адказала люстэрка:

- Вы, каралева, канечне, прыгожы сабой,

Ды вас каралеўна сваёй засланяе красой.

I вымавiла тады лiхая жанчына свой праклён, i стала ёй так страшна, так страшна, што яна не ведала, як ёй з сабой саўладаць. Спачатку яна вырашыла зусiм не iсцi на вяселле, але не было ёй спакою - ёй хацелася пайсцi i паглядзець на маладую каралеву. Яна зайшла ў палац i пазнала Снягурачку, i ад страху i жаху - як стаяла, так на месцы i застыла.

Але былi пастаўлены ўжо для яе на вогненныя вугалi жалезныя туфлi, iх прынеслi, трымаючы абцугамi, i паставiлi перад ёю. I яна павiнна была ступiць нагамi ў дачырвана распаленыя туфлi i скакаць у iх да таго часу, пакуль нарэшце не грымнула, мёртвая, вобземлю.

ТРЫ БРАТЫ

Шмат гадоў таму назад жыў на свеце бацька з трыма сынамi. Выраслi сыны малайцамi, адзiн за другога лепшы.

Вось i кажа iм бацька:

- Iдзiце, дзецi, па белым свеце падарожнiчаць, людзей пабачыце i якой-небудзь справе навучыцеся. Таму з вас, хто самым лепшым майстрам вернецца, я свой дом пакiну.

Пайшлi браты падарожнiчаць. Тры гады вандравалi яны па чужых краях, а пасля вярнулiся ўсе ў адзiн дзень дамоў да бацькi.

- Добры дзень, бацька, - кажуць яны.

- Добры дзень, дзецi, - адказвае бацька. - Ну, што, навучылiся чаму-небудзь?

- Так, - кажуць, - навучылiся.

- Чаму ж вы, дзецi, навучылiся?

- Я, - кажа малодшы сын, - галiць навучыўся.

- Я, кажа сярэднi сын, - каваць навучыўся.

- А я, - сказаў старэйшы сын, - фехтаваць навучыўся.

- Ну i добра, - кажа бацька. - Хацеў бы я паглядзець, цi спрытна ўмееце вы галiць, каваць i фехтаваць.

А ў гэты час бег полем заяц.

- Эх! - закрычаў малодшы сын, якi галiць навучыўся. - Ты мне якраз i патрэбен!

Схапiў ён тазiк i мыла, узбiў памазком пену, а потым дагнаў зайца, на бягу намылiў яму пыску i пагалiў абедзве шчакi.

Ды як чыста пагалiў! Нi разу не парэзаў i нiводнага валаска не пакiнуў.

- Добрая работа, - сказаў бацька. - Спрытна голiш!

I толькi ён гэта прамовiў, як на дарозе паказалася карэта.

- Ану, - кажа сярэднi сын, якi каваць навучыўся, - паглядзi, бацька, i на маё ўмельства!

Пабег сярэднi сын за карэтай, дагнаў яе, адарваў у каня на ўсiм скаку ўсе чатыры падковы i тут жа на ўсiм скаку падкаваў яго iзноў.

- Выдатная работа! - сказаў бацька. Не горшая, чым у твайго брата.

Тут загаварыў старэйшы сын:

- Дазволь, бацька, i мне паказаць сваё ўмельства!

- Што ж, - кажа бацька, - пакажы.

А якраз у гэты час пайшоў дождж.

Узяў старэйшы сын сваю шпагу ды як пачаў круцiць ёю ў сябе над галавой! Так хутка верцiць, што нi адна кропля на яго не трапляе. Дождж лiе ўсё мацней i мацней. Хвошча як з вядра, а старэйшы сын толькi круцiць шпагай i стаiць сухi, быццам пад дахам. Усе кроплi дажджавыя шпагай адбiвае!

Убачыў гэта бацька, здзiвiўся i сказаў дзецям:

- Усе вы слаўныя майстры - не ведаю я, каму з вас дом пакiнуць. Жывiце ўсе разам.

Пагадзiлiся з iм сыны ды так з таго часу разам i жывуць.

МУЖЫЧОК

Была адна вёска, дзе жылi спрэс адны сяляне-багацеi; i быў адзiн толькi сярод iх бядняк, звалi яго Мужычком. Не было ў яго нiколi каровы, ды i грошай, каб яе купiць, таксама не было; а яму i жонцы яго надта ж хацелася мець яе! Вось i кажа ён аднойчы:

- Паслухай, жонка, мне прыйшла ў галаву добрая думка: кум жа наш цясляр, хай зробiць ён нам з дрэва цялушачку ды пафарбуе яе бураю фарбаю, каб была яна падобнай да цялят; з часам яна падрасце, вось i будзе ў нас карова.

Жонцы яго гэта таксама спадабалася. I змайстраваў iм кум-цясляр цялушачку, i выстругаў яе, як след; фарбаю пафарбаваў як i патрабавалася, ды зрабiў яшчэ так, што i галаву яна нахiляла, быццам пасвiцца.

Вось на другую ранiцу пагналi кароў у поле, а Мужычок паклiкаў да сябе пастуха i кажа:

- Бачыш, ёсць цяпер у мяне цялушачка, ды яна яшчэ малая, яе трэба несцi на руках.

Сказаў пастух:

- Што ж, добра, - узяў ён яе на рукi, вынес на пашу i паставiў на травiцу.

Цялушачка ўсё стаiць, быццам траву скубе, а пастух i гаворыць: "Хутка яна стане сама бегаць; глядзi, яна ўжо i есцi ўмее".

Вечарам сабраўся ён гнаць статак дамоў i кажа цялушцы:

- Калi можаш стаяць i ўжо ўмееш есцi як след, дык павiнна сама i хадзiць, - не стану я цягнуць цябе дамоў на руках.

А Мужычок стаiць ля варот, чакае сваю цялушачку. Вось гонiць пастух кароў па вёсцы, а цялушачкi i няма. Пытаецца Мужычок пра яе ў пастуха. А пастух адказвае:

- Яна на лузе ўсё пасвiцца ды пасвiцца, нiяк iсцi не хоча.

Тады Мужычок кажа:

- Як жа гэта так, ты павiнен быў скацiну да мяне прыгнаць.

I вярнулiся яны разам з пастухом на луг; але нехта цялушачку, вiдаць, украў, яны там яе не знайшлi. Вось пастух i гаворыць:

- Яна некуды забегла.

А Мужычок яму ў адказ:

- Як бы не так! - i павёў пастуха да старасты; а той i прысудзiў, што павiнен пастух за сваё нядбанне даць Мужычку заместа цялушачкi, якая прапала, карову.

Вось i атрымаў Мужычок са сваёю жонкаю карову, якую iм так даўно хацелася мець. Яны вельмi ўзрадавалiся, але корму ж у iх не было i карову iм не было чым кармiць, i вось давялося яе зарэзаць. Мяса яны засалiлi, i Мужычок пайшоў у горад, каб прадаць там шкуру, а на ўтаргаваныя грошы купiць сабе новую цялушачку. Праходзiў ён мiма млына; бачыць - сядзiць там крумкач са зламаным крылом. Пашкадаваў ён яго, узяў i загарнуў яго ў шкуру. Але надвор'е стала дрэнным, узняўся вецер, i дождж пачаў лiць, што з вядра, - далей iсцi было цяжка.

Ён вярнуўся на млын i папрасiў даць яму прытулак. Млынарыха была дома адна i гаворыць Мужычку:

- Што ж, кладзiся на салому, - i дала яму кавалак хлеба з сырам.

Мужычок паеў i лёг спаць, а шкуру паклаў каля сябе. Жанчына падумала: "Ён стамiўся i, напэўна, ужо спiць". А тут прыходзiць у госцi поп. Млынарыха сустрэла яго ласкава i кажа:

- Мужа майго зараз дома няма, давай разам перакусiм.

Мужычок стаў прыслухоўвацца, i, калi гаворка зайшла аб пачастунку, ён пакрыўдаваў, што давялося яму здавольвацца адным толькi хлебам ды сырам. А млынарыха прынесла ежу i наставiла ўсякай усячыны - i варанага, i смажанага, салату, пiрагi i вiно.

Толькi яны селi за стол i пачалi есцi, як нехта пагрукаўся ў дзверы. Млынарыха гаворыць:

- Ах, Божа мой, гэта, вiдаць, мой муж.

Хуценька сунула яна смажанiну ў печку, вiно - пад падушку, салату - на ложак, пiрагi - пад ложак, а папа ў шафу схавала, што ў сенцах стаяла. Затым адчынiла яна дзверы мужу i кажа:

- Дзякуй Богу, што ты вярнуўся! Вось ужо надвор'е, быццам канец свету настаў!

Пабачыў млынар Мужычка на саломе i пытаецца:

- А гэтаму чаго тут трэба?

- Ах, - адказала жонка, - ды вось небарака трапiў у буру i дождж, ну i папрасiўся пераначаваць. Дала я яму кавалак хлеба з сырам i дазволiла легчы на саломе.

Муж гаворыць:

- Няхай сабе спiць, толькi дай жа ты мне чаго-небудзь паесцi.

А жонка кажа:

- Няма ў мяне нiчога, акрамя хлеба ды сыру.

- Я i тым буду задаволены, - адказаў муж, - давай, хаця б, хлеба з сырам.

Зiрнуў ён на Мужычка i кажа:

- Гэй ты, iдзi ды паеш з намi яшчэ раз!

Мужычок не прымусiў сябе доўга прасiць, падняўся i стаў есцi. Пабачыў млынар, што ляжыць на зямлi каровiна шкура i ў яе крумкач загорнуты, вось ён i пытаецца:

- Што гэта ў цябе там такое?

А Мужычок i гаворыць:

- Ды там у мяне прадказальнiк схаваны.

- Можа, ён i мне што-небудзь прадкажа? - запытаўся млынар.

- Магчыма, - адказаў яму Мужычок, - але ён прадказвае толькi чатыры разы, а на пяты ўсё ў сабе хавае.

Млынара гэта зацiкавiла, i ён пачаў прасiць:

- Дык загадай ты яму што-небудзь прадказаць.

Прыцiснуў Мужычок крумкачову галаву, той адразу i крыкнуў i закаркаў: "кар-кар". Млынар спытаў:

- Ну, што ён сказаў?

Мужычок адказаў:

- Па-першае, сказаў ён, што вiно схавана пад падушкаю.

- Гэта было б нядрэнна! - ускрыкнуў млынар; пайшоў ён туды i знайшоў вiно.

- Ну, кажы далей! - сказаў млынар.

Мужычок прымусiў крумкача зноў закаркаць i сказаць.

- Па-другое, ён гаворыць, што смажанiна стаiць у печцы.

- Гэта было б дарэчы! - ускрыкнуў млынар; пайшоў ён туды i знайшоў смажанiну.

Мужычок прымусiў крумкача яшчэ прадказваць i абвясцiў:

- Па-трэцяе, ён гаворыць, што салата ляжыць на ложку.

- Гэта таксама было б нядрэнна! - ускрыкнуў млынар; пайшоў ён туды i знайшоў салату.

Яшчэ раз прыцiснуў Мужычок крумкача, ды так, што той запiшчэў i закаркаў. I абвясцiў Мужычок:

- А па-чацвёртае, сказаў ён, што пiрагi ляжаць пад ложкам.

- Гэта было б някепска! - ускрыкнуў млынар, палез пад ложак i знайшоў там пiрагi.

Селi яны абодва за стол, а млынарыха да смерцi перапалохалася, легла ў ложак i ўсе ключы пахавала. Схацелася млынару даведацца i пра пятае, а Мужычок кажа:

- Давай спачатку паядзiм усе чатыры, а пятае - яно будзе, бадай што, горшым.

Вось паелi яны, сталi таргавацца, колькi павiнен даць млынар за пятае прадказанне, i сыйшлiся яны на трохстах талерах. Вось прыцiснуў Мужычок яшчэ раз крумкачову галаву - той адразу i закаркаў на ўсё горла. Пытаецца млынар:

- Што ж ён сказаў?

А Мужычок адказвае:

- Ён сказаў, што ў шафе ў сенцах схаваўся чорт.

Млынар кажа:

- Ну, чорта трэба будзе адтуль выгнаць, - адчынiў дзверы ў сенцы, i вось давялося жонцы аддаць мужу ключ.

I Мужычок адчынiў шафу. I выскачыў стрымгалоў адтуль гэты самы поп. А млынар гаворыць:

- Бачыў я сваiмi вачамi чорнага чалавека - гэта i быў чорт.

Мужычок на другую ранiцу, толькi стала свiтаць, захапiў свае трыста талераў i дай бог ногi. Вярнуўся Мужычок дамоў i прывёў мала-памалу сваю гаспадарку ў парадак, пабудаваў сабе прыгожую хату, i сяляне сталi пра яго гаварыць:

- А Мужычок жа, напэўна, пабываў там, дзе падае дождж залаты i дзе грошы проста лапатамi грабуць.

I паклiкалi Мужычка да старасты, каб сказаў ён, адкуль у яго з'явiлася такое багацце. I адказаў ён:

- Быў я ў горадзе i прадаў каровiну шкуру за трыста талераў.

Пачулi гэта сяляне, схацелася i iм таксама атрымаць такiя ж грошы. Прыбеглi яны дамоў, усiх кароў сваiх пазарэзвалi, шкуры паздзiралi, каб прадаць iх у горадзе ды барыш узяць, як мага большы. А стараста i кажа:

- Мая работнiца няхай iдзе ў горад першая.

Прыйшла тая да купца ў горад, i даў ён ёй усяго тры талеры за шкуру; а калi з'явiлiся i iншыя, даў ён iм i таго менш i сказаў:

- Ды куды ж мне ўсе гэтыя шкуры i дзяваць ужо?

Раззлавалiся сяляне, што Мужычок iх гэтак спрытна падмануў, i вырашылi яму адпомсцiць: падалi скаргу старасту, што ўвёў ён iх, маўляў, у зман. I нi ў чым невiнаваты Мужычок быў адзiнагалосна асуджаны да пакарання смерцю; i павiнны былi яго спусцiць у прадзiраўленай бочцы ў рэчку.

Прывялi Мужычка i паклiкалi папа, каб прачытаў ён па iм памiнальную. А ўсiм астатнiм загадана было разысцiся. Як пабачыў Мужычок папа, пазнаў у iм таго самага, што быў у гасцях у млынарыхi. Вось i кажа ён яму:

- Я вызвалiў вас з шафы, а вы вызвальце мяне з бочкi.

А якраз на той час пастух гнаў авечак, а пра таго пастуха ён ведаў, што даўно яму хацелася стаць старастам. I вось закрычаў ён на ўсё горла:

- Не, я не згодны! Нават калi б увесь свет таго пажадаў, дык i тады б я не пагадзiўся.

Пачуў гэта пастух, падышоў i пытаецца:

- Што з табою? На што ты не пагаджаешся?

А Мужычок адказвае:

- Ды вось хочуць яны зрабiць мяне старастам, калi сяду я ў гэтую бочку, але я не згодны.

Тады пастух i гаворыць:

- Калi толькi гэта i патрэбна, каб стаць старастам, я зараз сяду ў бочку.

А Мужычок кажа:

- Калi згодны ты сесцi, дык i старастам будзеш.

Пастух пагадзiўся, сеў у бочку, i Мужычок донца ў бочцы забiў, а сам падышоў да статку i пагнаў яго замест пастуха. А поп пайшоў да сваiх прыхаджанiнаў i сказаў, што памiнальную ён ужо прачытаў. I прыйшлi сяляне i скацiлi бочку ў рэчку. Толькi пачала бочка кацiцца, а пастух з яе як закрычыць:

- Так, я ахвотна старастам буду!

Падумалi яны, што гэта крычыць Мужычок, i кажуць:

- I мы думаем тое ж самае; але ты спачатку агледзься, што робiцца там, унiзе, - i скацiлi яны бочку ў рэчку.

Сталi затым сяляне па хатах разыходзiцца; прыйшлi ў вёску, бачаць - i Мужычок таксама вяртаецца, гонiць статак авечак, бы нiчога i не было. Здзiвiлiся сяляне i пытаюцца:

- Мужычок, адкуль гэта ты ўзяўся? Хiба што ты з вады вылез?

- Ну так, - адказаў iм Мужычок, - я спусцiўся глыбока-глыбока i трапiў на самае дно; выбiў з бочкi донца, вылез, а там унiзе такiя цудоўныя лугi, i пасвiцца на iх шмат ягнят, - вось i ўзяў я сабе цэлы статак.

Пытаюцца сяляне:

- А цi многа яшчэ iх там засталося?

- О, многа! - адказаў Мужычок. - Куды болей, чым вам трэба.

Дамовiлiся тады памiж сабою сяляне, што i яны таксама б не супраць авечак раздабыць - кожны па цэламу статку.

А стараста i кажа:

- Я пайду першы.

Вось прыйшлi яны ўсе разам да рэчкi, а па сiняму небу якраз на той час хадзiлi аблачынкi, тыя, што называюць баранчыкамi; яны адлюстроўвалiся ў вадзе. I вось закрычалi сяляне:

- Колькi ж авечак бачна на дне!

Прабiўся стараста наперад i гаворыць:

- Я першы кiнуся на дно, трэба ж паглядзець ды агледзецца; калi ўсё будзе як трэба, я вас паклiчу.

I вось кiнуўся ён у ваду, "шабулдых" - адгукнулася на вадзе. А сяляне падумалi, што крычыць ён "Iдзiце", - i вось яны ўсiм гуртам кiнулiся ўслед за iм у ваду.

I вымерла ўся вёска, i застаўся адзiн Мужычок наследнiкам усяго iхняга дабра i зрабiўся чалавекам багатым.

ПТУШКА ГРЫФ

Жыў ды быў некалi кароль, а дзе ён уладарыў i як яго звалi, гэтага я не ведаю. Сыноў кароль не меў, а была ў яго адна адзiная дачка, якая заўсёды хварэла, i нiводзiн з дактароў не мог яе вылечыць. Але каралю было прадказана, што дачка ягоная акрыяе, калi з'есць яблычак. I ён абвясцiў па ўсёй сваёй краiне, што хто прынясе ягонай дачцы такi яблычак, якi верне ёй здароўе, той з ёю i ажэнiцца i каралеўства атрымае ў спадчыну.

Прачуў пра гэта i адзiн селянiн, якi меў трох сыноў. I сказаў ён да старэйшага:

- Iдзi ў склеп, набяры поўны кошык найпрыгажэйшых яблыкаў з чырвонымi шчокамi ды аднясi iх у каралеўскi палац. Можа, каралеўна i акрыяе, пакаштаваўшы iх, i ты ажэнiшся з ёю ды за караля станеш.

Хлопец згадзiўся на гэта i падаўся ў дарогу пешшу. Прайшоў ён колькi часу, аж сустрэўся яму на дарозе маленькi чалавечак ды пытаецца ў яго, што нясе ён у кошыку. А Ульрых - так звалi хлопца - i адказвае:

- Жабiныя кумпячкi.

I кажа яму чалавечак на гэта:

- Хай жа так яно i будзе! - ды пайшоў сабе далей.

Неўзабаве прыйшоў Ульрых да каралеўскага замка i абвясцiў, што мае такiя яблыкi, што каралеўна, пакаштаваўшы iх, адразу акрыяе. Кароль вельмi ўзрадаваўся i загадаў паклiкаць хлопца да сябе. Але - о, жах! - толькi адчынiлi кошык, як пачалi з яго выскакваць жабяняты. Кароль дужа раззлаваўся i загадаў гнаць хлопца прэч. Вярнуўся хлопец дадому ды расказаў бацьку пра ўсё, што з iм здарылася.

Тады паслаў стары сярэдняга сына, якога Самуэлем звалi. Але i з iм сталася ўсё зусiм так, як з Ульрыхам. Сустрэўся яму на дарозе той самы маленькi чалавечак ды спытаўся ў яго гэтак жа, што нясе ён у кошыку. А Самуэль i кажа:

- Свiную шчэць.

I сказаў чалавечак:

- Хай жа так яно i будзе!

Падышоў хлопец да каралеўскага замка ды абвясцiў, што мае такiя яблыкi, што ледзь пакаштуе iх каралеўна, як адразу i акрыяе. Толькi ў замак яго не пусцiлi, сказаўшы, што iм болей яблыкаў не трэба, бо прыходзiў ужо нейкi з яблыкамi, але дурнем аказаўся. Аднак Самуэль настойлiва даводзiў, што ў яго яблыкi сапраўды такiя, якiя трэба. Нарэшце яму паверылi i прывялi да караля. Але ледзьве ён адчынiў свой кошык, усе ўбачылi, што там нiчога акрамя свiное шчэцi. Страшэнна ўзгнявiўся кароль i загадаў пагнаць хлопца з палаца бiзуном. Вярнуўшыся дадому, расказаў ён бацьку пра ўсё, што з iм здарылася.

Прачуў пра ўсё гэта малодшы сынок, якога ўсе Гансам-дурненькiм звалi, ды пачаў прасiць у бацькi, каб той дазволiў i яму аднесцi яблыкi ў замак.

- Ага, - кажа бацька, - разумныя хадзiлi ўжо, ды не ўправiлiся, навошта ж табе, дурненькаму, iсцi?

Але хлапчук не пераставаў прасiць:

- Дазвольце, татачка, мне так хочацца пайсцi!

- Што ж, iдзi, дурненькi, усё роўна нiчога з гэтага не будзе. Пачакай лепей, пакуль паразумнееш, - адказаў стары i пачаў ушчуваць яго ды бэсцiць.

Але Ганс на лаянку ды папрокi не звяртаў увагi.

- Не ўжо, дазвольце, татачка ў замак пайсцi i мне!

- Ну, мне што, iдзi, - кажа бацька, - усё адно нi з чым дадому вернешся.

Узрадаваўся Ганс, аж заскакаў.

- Ды ты, як бачу, што нi дзень усё дурнейшы робiшся, - зноў прамовiў бацька.

Але Ганс увагi на гэта не звяртаў, i настрой у яго нiколечкi не сапсаваўся.

Надыходзiла ноч, i Ганс вырашыў пачакаць да ранiцы, а потым як раней падацца да каралеўскага замка. Уначы ён анiяк не мог заснуць, а калi пачынаў драмаць, яму мроiлiся прыгажунi дзяўчаты, розныя палацы, золата ды срэбра i iншыя падобныя рэчы. На самым досвiтку ён рушыў у дарогу i неўзабаве сустрэўся з маленькiм чалавечкам у той самай старэнькай камiзэльцы, i чалавечак спытаўся ў яго, што ён нясе ў кошыку. Ганс сказаў яму, што нясе яблыкi каралеўне, i калi тая пакаштуе iх, дык адразу i здароўе да яе вернецца.

- Ну, - сказаў чалавечак, - хай жа так яно i будзе!

Але ў каралеўскi замак яго пускаць анiяк не хацедi. Яму расказалi, што двое нейкiх прыходзiлi ўжо i казалi, што ў iх яблыкi, але ж у кошыку ў аднаго былi жабяняты, а ў другога свiная шчэць. Аднак Ганс стаяў на сваiм. У яго, маўляў, анiякiя не жабяняты, а самыя найцудоўнейшыя яблыкi, якiя толькi ёсць ува ўсiм каралеўстве. Калi ён усё гэта растлумачыў, дык вартаўнiк падумаў, што гэты, бадай, не хлусiць, ды прапусцiў яго. I вось прынёс Ганс да караля свой кошык, адчынiў яго, i кароль убачыў, што ў iм залацiстыя яблыкi. Кароль так узрадаваўся, што загадаў неадкладна аднесцi iх да каралеўны i стаў у нецярпеннi ды страху чакаць, як яны на яе падзейнiчаюць. Прайшло няшмат часу, i вось паведамляюць яму радасную вестку. Але хто ж нясе яе каралю? Сама каралеўна! Толькi пакаштавала яна гэтых яблыкаў, як хвароба ўмомант пакiнула яе, i яна саскочыла з ложка. Як узрадаваўся кароль, нават i апiсаць немагчыма.

Цяпер не захацелася каралю сваю дачку замуж за Ганса аддаваць, i ён сказаў:

- Ты зрабi мне спачатку дзевяць такiх чоўнiкаў, каб па сухой зямлi лепш чым па вадзе хадзiлi.

Ганс згадзiўся на такую ўмову, вярнуўся дадому i распавёў бацьку пра ўсё, што з iм здарылася. Паслаў тады стары Ульрыха ў лес i загадаў яму зрабiць такiя чоўнiкi, як было сказана. Працаваў Ульрых старанна, Да таго ж яшчэ i насвiстваў. I вось апоўднi, калi сонца стаяла над самай галавой, раптам з'явiўся той маленькi чалавечак ды спытаўся ў яго, што ён майструе.

Ульрых адказаў:

- Драўляны посуд.

I прамовiў маленькi чалавечак:

- Што ж, хай жа так яно i будзе!

I вось, калi надышоў вечар, падумаў Ульрых, што чоўнiкi, бадай, гатовыя, i хацеў у адзiн з iх сесцi, але ўсе яны аказалiся драўляным посудам.

На другi дзень пайшоў у лес сярэднi сын, Самуэль, але i з iм здарылася тое самае, што з Ульрыхам.

На трэцi дзень пайшоў дурненькi Ганс. Працаваў ён руплiва, па ўсiм лесе чулiся моцныя ўдары ягонай сякеры. Працуючы, ён таксама напяваў ды весела насвiстваў. I з'явiўся апоўднi той самы чалавечак ды спытаўся ў яго, што ён майструе.

- Чоўнiкi раблю, якiя маглi б хадзiць па вадзе i па сушы. А вось як скончу работу, дык выдадуць за мяне замуж каралеўну.

- Ну што ж, - сказаў чалавечак, - хай жа так яно i будзе!

Увечары, калi сонца пачало садзiцца, Ганс таксама скончыў сваю работу над чоўнiкамi, караблямi ды суднамi. Сеў ён у адзiн з iх ды паплыў сабе проста да каралеўскага замка. I ляцеў ягоны чоўнiк хутка, як вецер. Кароль убачыў яго яшчэ здалёк, але ўсё нiяк не згаджаўся выдаць сваю дачку за Ганса замуж i сказаў:

- Ты мусiш спачатку ад вiдна да вiдна пасвiць сотню зайцоў, i калi хоць адзiн з iх уцячэ ад цябе, дык замуж я за цябе дачку не выдам.

Ганс згадзiўся на гэта i, не марудзячы, наступнае ранiцы, ледзь пачало на дзень брацца, пагнаў сваю чараду ў поле ды так уважлiва пасвiў, што нi адзiн заяц не ўцёк ад яго. Праз некалькi гадзiн прыходзiць з замка служанка ды кажа Гансу, каб ён даў аднаго зайца, - ёй загадана, маўляў, засмажыць яго для гасцей. Але Ганс хутка сцямiў, да чаго справа хiлiцца, ды сказаў служанцы, што не дасць ёй анiводнага, бо яму за кожнага зайца перад каралём адказваць давядзецца. З'явiлася служанка яшчэ раз увечары з такою самаю просьбай, але Ганс ёй сказаў, што вось калi сама каралеўна, маўляў, з'явiцца, дык ён дасць ёй зайца. Далажыла служанка пра гэта ў замку, i вось пайшла сама каралеўна да Ганса. I падышоў у гэты час да Ганса той маленькi чалавечак ды спытаўся, што ён робiць.

- Эх, вось павiнен напапасваць я цэлую сотню зайцоў, ды так, каб нiводзiн не ўцёк з чарады, а за гэта ажанюся я з каралеўнай i каралём зраблюся.

- Добра, - сказаў чалавечак, - вось табе ражок, як толькi якi-небудзь з зайцоў уцячэ, зайграй у яго, i заяц вернецца назад.

I вось, калi з'явiлася каралеўна, паклаў ёй Ганс зайца ў фартушок. Але не прайшла яна i ста крокаў, як зайграў Ганс у свой ражок, i заяц - скок з фартушка! Ды вярнуўся ў чараду.

Надышоў вечар, зайграў Ганс у свой ражок, сабраў усю чараду вакол сябе, пералiчыў усiх зайцоў ды пагнаў iх да замка. Быў кароль надта здзiўлены, што здолеў Ганс цэлую сотню зайцоў напапасваць i што нiводзiн не ўцёк; а ўсё-ткi не хацеў выдаць дачку за Ганса ды сказаў:

- Ты спачатку здабудзь мне пяро з крыла птушкi Грыфа!

Доўга не думаючы, падаўся Ганс у дарогу i смела пакрочыў наперад.

Увечары падышоў ён да нейкага замка, папрасiўся пераначаваць; i прыняў яго ўладар замка вельмi ветлiва ды спытаўся, куды ён iдзе.

Кажа Ганс у адказ:

- Я iду да птушкi Грыфа.

- Вось як, да птушкi Грыфа? Гэтая птушка ўсё ведае. А я якраз згубiў ключ ад куфэрачка з грашыма i нiяк не магу знайсцi яго. Папрасiў бы ты птушку Грыфа сказаць, дзе мне ключ знайсцi.

- Добра, - згадзiўся Ганс, - абавязкова спытаюся.

Рана ранiчкай выйшаў Ганс, iшоў-iшоў i прыйшоў да другога замка i ў iм таксама застаўся начаваць. Калi людзi даведалiся, што iдзе ён да птушкi Грыфа, яму сказалi, што ў гаспадароў замка хворая дачка; ужо ўсе лекi перавыпрабавалi, нiшто ёй не дапамагае; дык цi нельга, маўляў, спытацца ў птушкi Грыфа, чым вылекаваць дачку.

Ганс адказаў, што ахвотна зробiць гэта, ды падаўся далей ў дарогу. Падыходзiць да ракi, бачыць, што на ёй замест парому велiзарны чалавек на сабе людзей пераносiць.

Спытаўся чалавек у Ганса, куды ён iдзе.

- Iду да птушкi Грыфа, - адказаў Ганс.

- Ну, калi ты прыдзеш да птушкi Грыфа, дык спытайся ў яе, цi доўга мне яшчэ ўсiх людзей на сабе цераз рэчку пераносiць?

Ганс сказаў:

- Дальбог, абавязкова спытаюся!

I перанёс яго чалавек на плячах цераз раку. Нарэшце прыйшоў Ганс да хаты птушкi Грыфа, але была ў хаце толькi ягоная жонка; а Грыфа-птушкi не было. I спыталася Грыфава жонка, што яму трэба? Ганс усё распавёў: што, маўляў, патрэбна яму пяро з крыла птушкi Грыфа; i хацеў бы ён яшчэ задаць яму пытаннi людзей, якiх ён напаткаў па дарозе: што згублены, маўляў, у адным замку ключ ад куфэрка з грашыма, i трэба спытацца ў Грыфа, дзе яго знайсцi; а ў другiм замку гаспадарова дачка хварэе, i анiхто не ведае, як яе вылекаваць; i што ёсць на рацэ перавозчык, дык чаму ён павiнен бясконца пераносiць людзей цераз раку на сабе.

I кажа жонка птушкi Грыфа:

- Доўга, любы мой дружа, нельга з птушкай Грыфам гутарыць ахрышчанаму чалавеку, бо ён з'ядае iх усiх! Калi птушка Грыф вернецца, ты схавайся пад ложак, ды ляжы там; я буду пытацца ў яго, а ты адказы ягоныя ўважлiва слухай, а ўначы, калi ён будзе моцна спаць, ты i вырвi ў яго пяро з крыла.

Ганс так i зрабiў, забраўся пад ложак ды лёг там. Пад вечар вярнуўся Грыф-птушка дадому, i толькi ўвайшоў у пакой, кажа да жонкi:

- Жонка, чую-чую ахрышчанага чалавека.

- Так, - кажа жонка, - быў тут адзiн такi ды пайшоў.

I птушка Грыф змоўк, нiчога не сказаўшы на гэта. А ўначы, ледзь толькi ён моцна заснуў i захроп, вылез Ганс з-пад ложка ды вырваў у яго пяро з крыла.

Раптам прачнуўся птушка Грыф i кажа:

- Жонка, я чую ахрышчанага чалавека i мне здаецца, што нехта мяне па крыле драпнуў.

Кажа жонка:

- Гэта, вiдаць, табе саснiлася, - я ўжо казала табе: быў тут адзiн ахрышчаны, ды пайшоў. Ён расказваў мне пра ўсялякую ўсялячыну. Быццам у нейкiм замку ключ згубiўся ад куфэрачка з грашыма, i анiяк не могуць яго знайсцi.

- Вось дурнi! - сказаў Грыф-птушка. - Ключ жа ляжыць пад парогам за дзвярыма ў драўлянай хаце.

- I расказваў ён мне яшчэ, што ў адным замку дачка гаспадароў хварэе i не могуць знайсцi сродку, каб яе вылекаваць.

- Вось жа дурнi! - сказаў Грыф-птушка. - Гэта ж сядзiць пад парогам у склепе рапуха, ёсць у яе там гняздо, яна звiла яго з валасоў той дзяўчыны. Трэба валасы гэтыя ў рапухi забраць, i дзяўчына зноў будзе здаровая.

- Ды яшчэ расказваў ён, што недзе чалавек замест парому на плячах людзей пераносiць цераз раку.

- Вось дурань! - сказаў Грыф-птушка. - Варта яму ўсяго толькi аднаго з сябе скiнуць, i не будзе ён болей нiколi пераносiць нiкога.

Ледзь толькi ўзялося на свiтанак, узняўся Грыф-птушка ды паляцеў. Вылез Ганс з-пад ложка, узяў з сабой цудоўнае пяро ды ўсё добра запомнiў, што казаў Грыф-птушка - i пра ключ, i пра хворую дзяўчыну ў замку, i пра перавозчыка. А Грыфава жонка ўсё гэта яму яшчэ раз паўтарыла, каб ён не забыў чаго. Потым ён зноў падаўся ў дарогу. Але спачатку прыйшоў на раку да перавозчыка, i калi той спытаўся, што адказаў Грыф-птушка, Ганс сказаў:

- Ты спачатку мяне перанясi, а потым я табе скажу.

Перанёс яго на другi бераг перавозчык, i сказаў яму Ганс, што варта яму ўсяго толькi аднаго скiнуць з сябе ў ваду, i яму нiкога больш пераносiць не давядзецца. Дужа ўзрадаваўся перавозчык i прапанаваў| яму ва ўдзячнасць перанесцi яго яшчэ раз. Але Ганс адмовiўся. Няхай, маўляў, паберажэ свае сiлы, што ён i гэтым задаволены, - ды пайшоў сабе далей.

Прыйшоў ён да таго замка, дзе была дачка хворая; пасадзiў яе сабе на плечы, бо яна хадзiць сама не ўмела, аднёс яе па прыступках у склеп, выцягнуў жабiна гняздо з-пад нiжняй прыступкi, падаў яго ў рукi хворай, - i яна той жа час акрыяла, саскочыла з ягоных плячэй ды пабегла па прыступках уверх зусiм здаровая. Вялiкая радасць была ў бацькi з маткаю, яны абдарылi Ганса залатымi ды срэбнымi падарункамi i гатовыя былi аддаць яму ўсё, што б ён нi пажадаў.

Прыйшоў Ганс да другога замка i адразу накiраваўся ў драўляную хату, - i сапраўды знайшоў ён там пад парогам ключ i прынёс яго гаспадару замка. I гэты таксама дужа ўзрадаваўся i даў Гансу за гэта ва ўзнагароду шмат золата, што захоўвалася ў яго ў куфэрку, i яшчэ нямала ўсялякага дабра, - кароў, i авечак, i коз.

Калi Ганс вярнуўся з усiмi гэтымi падарункамi - з грашыма, золатам, срэбрам, з каровамi, авечкамi ды козамi, кароль спытаўся ў яго, дзе ён усё гэта здабыў? I Ганс яму распавёў, што птушка Грыф дае кожнаму ўсё, што той пажадае. I падумаў кароль, што i ён мог бы бадай што, атрымаць не меней, i падаўся ў дарогу да птушкi Грыфа. Але калi ён падышоў да перавоза, а пасля Ганса ён з'явiўся туды першы, дык перавозчык адразу ж i скiнуў яго з сябе ў раку, i кароль патануў. А Ганс ажанiўся з каралеўнай i зрабiўся каралём.

МАЛЕНЬКIЯ ЧАЛАВЕЧКI

Жыў на свеце шавец. Грошай у яго зусiм не было. I гэтак ён нарэшце збяднеў, што застаўся ў яго толькi адзiн кавалак скуры на пару ботаў. Выкраiў пад вечар ён з гэтай скуры загатоўкi для ботаў i падумаў: "Лягу я спаць, а заўтра падымуся раней i пашыю боты".

Так ён i зрабiў: лёг i заснуў. А ранiцай прачнуўся, памыўся i хацеў садзiцца за працу - боты шыць. Але глядзiць - работа яго ўжо гатова - пашыты боты.

Вельмi здзiвiўся шавец. Ён не ведаў нават, як такi выпадак можна растлумачыць.

Узяў ён боты i пачаў iх уважлiва разглядваць.

Як добра былi яны пашыты! Нi аднаго шыўка няправiльнага. Адразу было вiдаць, што адмысловы майстар тыя боты шыў. А хутка знайшоўся i пакупнiк на боты. I так яны яму спадабалiся, што заплацiў ён за iх вялiкiя грошы. Змог цяпер шавец купiць сабе скуры на дзве пары ботаў. Скроiў ён вечарам дзве пары i думае: "Лягу я зараз спаць, а ранiцай на зары ўстану i пачну шыць".

Падняўся ён ранiцай, памыўся, глядзiць - гатовы абедзве пары ботаў.

Пакупнiкi зноў хутка знайшлiся. Вельмi iм спадабалiся боты. Заплацiлi яны шаўцу вялiкiя грошы, i змог той купiць сабе скуры на цэлыя чатыры пары ботаў.

На наступную ранiцу i гэтыя чатыры пары былi гатовы.

I так пайшло з гэтага часу кожны дзень. Што скроiць вечарам шавец, тое да ранiцы пашыта ўжо.

Скончылася ў шаўца беднае ды галоднае жыццё.

Аднойчы вечарам скроiў ён, як заўсёды, боты, але перад сном раптам гаворыць сваёй жонцы:

- Слухай, жонка, а што, калi сёння ноччу не класцiся спаць, а паглядзець, хто гэта нам боты шые?

Жонка абрадавалася i сказала:

- Зразумела, не будзем класцiся, давай паглядзiм.

Запалiла жонка свечку на стале, потым схавалiся яны ў кутку пад адзеннем i пачалi чакаць.

I вось роўна ў поўнач прыйшлi ў пакой маленькiя чалавечкi. Селi яны за шавецкi стол, узялi сваiмi маленькiмi пальчыкамi накроеную скуру i пачалi шыць.

Яны так жвава i хутка тыкалi шыламi, шылi ды пастуквалi малаткамi, што шавец ад здзiўлення не мог адарваць ад iх вачэй. Яны працавалi да таго часу, пакуль не пашылi ўсе боты. А калi апошняя пара была гатова, саскочылi чалавечкi са стала i адразу знiклi.

Ранiцай жонка кажа мужу:

- Маленькiя чалавечкi зрабiлi нас багатымi. Трэба i нам зрабiць для iх што-небудзь добрае. Прыходзяць чалавечкi да нас па начах, адзення на iх няма, i, напэўна, iм вельмi холадна. Ведаеш, што я прыдумала: пашыю я кожнаму з iх куртачку, кашульку i штонiкi. А ты iм боцiкi змайструй.

Выслухаў жонку муж i гаворыць:

- Добра ты прыдумала. Вось жа яны, мусiць, абрадуюцца!

Аднойчы вечарам паклалi яны свае падарункi на стол замест выкраенай скуры, а самi зноў схавалiся ў кутку i пачалi чакаць маленькiх чалавечкаў.

Роўна ў поўнач, як заўсёды, прыйшлi ў пакой маленькiя чалавечкi. Яны скочылi на стол i хацелi адразу ж узяцца за работу. Але глядзяць - на стале замест скроенай скуры ляжаць чырвоныя кашулькi, касцюмчыкi i стаяць маленькiя боцiкi.

Адразу здзiвiлiся маленькiя чалавечкi, а пасля вельмi абрадавалiся.

Хутка-хутка адзелi свае прыгожыя касцюмчыкi i боцiкi, затанцавалi i заспявалi:

- Славiм мы ўборы хорам

Болей нечага тужыць!

Рады мы сваiм уборам

I не будзем боты шыць!

Доўга спявалi, танцавалi i скакалi цераз крэслы i лаўкi маленькiя чалавечкi. Потым яны знiклi i больш ужо не прыходзiлi шыць боты. Але шчасце i ўдача не пакiдалi з таго часу шаўца праз усё яго доўгае жыццё.

ШЭСЦЬ СЛУГ

Даўным-даўно жыла старая каралева. Была яна вядзьмарка. А дачка яе прыгажуня на ўвесь белы свет. Але яна пра яе мала клапацiлася. Усё болей пра сваё вядзьмарства.

Прыходзiць, напрыклад, да дачкi жанiх. А яна яму свае заданнi дае. Хлопец дзеля нявесты пагаджаецца, а таго не ведае, што заданнi ў старой каралевы вядзьмарскiя, iх нельга выканаць. Вось i ставiлi смельчакоў на каленi, адсякалi iм галовы.

Пачуў адзiн каралевiч пра незвычайную прыгажосць дзяўчыны, кажа свайму бацьку:

- Дазвольце мне схадзiць у сваты да прыгажунi.

- Я не магу табе дазволiць, - адказаў кароль. - Калi пойдзеш туды, то назад ужо не вернешся.

Пасля гэтага каралевiч моцна захварэў. Праляжаў у ложку ажно сем гадоў. Нiводзiн лекар не мог яго вылечыць. Зразумеў бацька, што сын жыве адной надзеяй, i з сумам у сэрцы сказаў:

- Адпраўляйся да прыгажунi i паспрабуй шчасця. Я бяссiльны табе дапамагчы.

Як пачуў гэта каралевiч, падняўся з ложка, адчуў сябе здаровым. Весела рушыў у шлях-дарогу.

Ехаў ён на канi цераз пустку, бачыць, ляжыць у полi як бы вялiкая капа сена. Пад'ехаў блiжэй i вачам сваiм не паверыў. Там ляжаў вялiзны чалавек. Пуза ў яго было падобна на невялiкi пагорак. Убачыў таўстун вандроўнiка, падняўся ў поўны рост, кажа:

- Калi вам патрэбен слуга, вазьмiце мяне з сабою.

Каралевiч засумняваўся:

- Ды што мне з такiм цельпуком рабiць?

- О, - сказаў таўстун, - гэта што, вось калi я раздзьмуся ва ўсю моц, то стану ў тры тысячы разоў таўсцейшым.

- Калi так, - пагадзiўся каралевiч, - ты мне спатрэбiшся. Iдзi за мной!

Пайшоў таўстун за каралевiчам. Праз нейкi час сустрэлi яны яшчэ аднаго чалавека. Той ляжаў на зямлi вухам да травы.

- Што ты тут робiш? - спытаў каралевiч.

- Прыслухваюся, - адказаўчалавек.

- Да чаго?

- Прыслухваюся, што цяпер робiцца ў свеце. Ад мяне нiчога не ўтоiцца. Я чую нават, як расце трава.

Каралевiч пацiкавiўся:

- Скажы, што ты чуеш у двары старой каралевы, у якой дачка прыгажуня?

- Чую, як меч свiшча, галаву жанiху адсякаюць.

Каралевiч вырашыў:

- Ты мне спатрэбiшся. Iдзi за мной!

Рушылi яны далей. У хуткiм часе прыкмецiлi чалавечыя ногi са ступнямi. Праехалi яшчэ нямала пакуль убачылi тулава, а пасля i саму галаву.

- Эй! - здзiвiўся каралевiч. - Ты доўгi, як вялiкi канат.

- Гэта што, - адказаў незнаёмец, - калi я выцягнуся як след, то зраблюся ў тры тысячы разоў даўжэйшым i большым за самую высокую гару на зямлi. Я мог бы служыць вам, калi возьмеце з сабой.

- Iдзi за мной! Ты мне спатрэбiшся.

Па дарозе сустрэлi яшчэ аднаго чалавека. Той сядзеў з завязанымi вачыма.

- Можа, у цябе вочы хворыя? - спытаў каралевiч.

- Ды не, - адказаў незнаёмец, - калi я здыму павязку i зiрну на што-небудзь, то ўсё разляцiцца на кавалкi.

- Добра, iдзi за мной! Ты мне спатрэбiшся.

Пайшлi яны далей усе разам. Ды раптам знайшлi на дарозе новага чалавека. Ён ляжаў на самым сонцапёку i трымцеў. Яго калацiла так, што зуб на зуб не трапляў.

- Чаму табе так холадна? - спытаў каралевiч.

- Ах, - адказаў чалавек, - у мяне такая натура: чым гарачэй у прыродзе, тым халадней мне, i наадварот: чым халадней, тым мне гарачэй. На лёдзе я пакутую ад спёкi, а ў агнi - ад холаду.

- Дзiўны чалавек! - сказаў каралевiч. - Калi хочаш мне служыць, то iдзi за мной.

Пайшлi яны далей. Бачаць, стаiць чалавек, узiраецца ў горы.

- Што ты там бачыш? - цiкавiцца каралевiч.

- У мяне такi востры зрок, што я ўсё бачу праз лес, поле, горы, далiны. Праз увесь свет бачу!

Сказаў каралевiч:

- Калi хочаш, iдзi за мной. Такога ў мяне яшчэ няма.

Так з шасцю сваiмi слугамi каралевiч завiтаў у горад, дзе жыла старая каралева. Ён не аб'явiў, хто такi, а сказаў:

- Калi вы згодны выдаць за мяне вашу дачку-прыгажуню, я выканаю ўсё, што загадаеце.

Узрадавалася вядзьмарка, што зноў трапiў да яе такi цудоўны юнак, i кажа:

- Я задам табе трайную задачу. Калi выканаеш кожную з iх, станеш мужам маёй дачкi.

- Якая твая першая задача? - спытаў каралевiч.

- Ты павiнен дастаць мой пярсцёнак, якi я ўпусцiла ў Чырвонае мора.

Вярнуўся каралевiч дамоў да сваiх слуг, расказаў i пра свой клопат.

Адгукнуўся той, якi меў востры зрок:

- Я пагляджу, дзе пярсцёнак ляжыць.

Зiрнуў ён у глыб мора, сказаў:

- Вiсiць ён там на вострым каменi.

За далейшую працу ўзялiся Даўгалыгi i Таўстун. Падышлi яны да мора. Таўстун улёгся на зямлю, падставiў рот да вады. I паплылi хвалi яму ў рот, як бы ў бездань якую. Выпiў ён усё мора. Стала яно сухое, як луг. Тады нагнуўся Даўгалыгi i дастаў рукой пярсцёнак.

Узрадаваўся каралевiч, калi атрымаў знаходку. Панёс старой каралеве. Здзiвiлася тая i кажа:

- Так, гэта мой пярсцёнак! Першую задачу ты выканаў. Цяпер чарга за другой. Бачыш, вунь на лузе перад маiм замкам пасвяцца трыста быкоў. Ты павiнен iх усiх з'есцi. Разам са скурай, поўсцю, косткамi, рагамi. А ўнiзе ў склепе стаiць трыста бочак вiна. Ты павiнен iх усе выпiць. Калi ад быкоў застанецца хоць адна валасiнка, а ад вiна хоць адна кропля, развiтвайся са сваiм жыццём.

Каралевiч удакладнiў:

- А цi можна да сябе гасцей запрасiць? Без людзей i абед нясмачны.

Злосна засмяялася старая i адказала:

- Каб не быць табе ў адзiноце, запрасi каго-небудзь. Але толькi аднаго!

Пайшоў каралевiч да сваiх слуг i сказаў Таўстуну:

- Будзеш маiм госцем.

А той даўно марыў уволю наесцiся. Раздзьмуўся Таўстун i з'еў трыста быкоў. I валасiнкi ад iх не засталося. Пасля ў адзiн мiг выпiў усё вiно з бочак. Вылiзаў да апошняй кроплi на затычцы.

Закончыўся абед. Каралевiч з'явiўся да старой, паведамiў, што другая яе задача выканана. Здзiвiлася тая i кажа:

- Гэтага яшчэ нiводзiн чалавек выканаць не мог. Але ёсць для цябе яшчэ трэцяя задача. Вечарам я прывяду ў тваю спальню сваю дачку. Калi будзеце сядзець побач, глядзi, каб не заснуў. Я сама праверу апоўначы. Калi заснеш загiнеш!

Падумаў каралевiч: "Гэта лёгкая задача. Хiба можна заснуць з маладой дзяўчынай?" Ён усё-ткi клiкнуў сваiх слуг, параiўся з iмi, а пасля прапанаваў:

- Хто ведае, на якую хiтрасць заманьвае вядзьмарка. Прашу вас: пастойце на варце, сачыце, каб дзяўчына не выйшла з маёй спальнi.

Вечарам з'явiлася старая са сваёй дачкой i перадала яе ў рукi каралевiчу. Абкруцiўся Даўгалыгi вакол iх, а Таўстун стаў ля дзвярэй. Нiводная душа не змагла туды трапiць.

Сядзелi маладыя моўчкi. Месячык высвечваў прыгожы твар дзяўчыны. Каралевiч не зводзiў вачэй з нявесты. Пачуццё радасцi i кахання агарнулi яго душу. Так доўжылася да адзiнаццацi гадзiн. Ды раптам вядзьмарка напусцiла на ўсiх свае чары. Усе заснулi. У гэты мiг дзяўчына знiкла.

Прачнулiся яны, калi да апоўначы заставалася ўсяго пятнаццаць хвiлiн.

- Вох, якое няшчасце! - усклiкнуў каралевiч. - Цяпер я загiну.

Даўгалыгi i Таўстун таксама адчувалi сябе няёмка: падвялi гаспадара. Тады ўмяшаўся Слухач:

- Цiха, дайце мне прыслухацца.

Паслухаў ён крыху i кажа:

- Яна сядзiць на скале i плача. Iсцi да яе - трыста гадзiн. Даўгалыгi, калi выцягнецца ў поўны рост, зможа дайсцi да яе за некалькi крокаў.

- Добра, - адказаў Даўгалыгi, - але хай са мной пойдзе Вастравокi.

Так яны i зрабiлi.

У адзiн мiг слугi каралевiча былi ля скалы. Зняў Вастравокi павязку з вачэй, толькi зiрнуў на высокую скалу, яна i развалiлася на тысячу кавалкаў. Узяў Даўгалыгi дзяўчыну на рукi i тут жа прынёс яе назад. Перанёс i свайго сябра Вастравокага.

Не паспеў гадзiннiк прабiць дванаццаць, а маладыя зноў сядзелi ў пакоi, бадзёрыя i вясёлыя, як бы нiколi не развiтвалiся.

Убачыла iх вядзьмарка, затрэслася ад злосцi, перапалохалася i сказала сама сабе:

- Гэты жанiх мацнейшы за мяне!

Што ж, трэба выдаваць дачку замуж. I тут вядзьмарка выкарыстала свой апошнi шанец. Яна падгаварыла дачку, каб тая прызначыла сваё выпрабаванне для жанiха. I дачка прыдумала.

Яна загадала прывезцi ранiцай трыста вязанак дроў. Распалiлi касцёр, i каралеўна папрасiла каго-небудзь са слуг сесцi на вогнiшча. Яна думала так: нiхто не захоча смажыцца на агнi. Тады, можа, сам каралевiч будзе гатовы ўвайсцi ў касцёр. А гэта смерць для яго, пра што марыць яе мацi.

Слугi сказалi каралевiчу:

- Мы тое-сёе для цябе зрабiлi. Цяпер чарга Мерзляку праявiць сябе.

- Я не супраць! - адгукнуўся той.

Склалi дровы, пасадзiлi пасярод iх Мерзляка, падпалiлi. Зыркi касцёр гарэў цэлых тры днi. Калi полымя згасла, бачаць усе дзiўны малюнак: стаiць Мярзляк на папялiшчы i дрыжыць, што асiнавы лiст, кажа:

- За ўсё сваё жыццё так холадна не было, як у гэтыя днi...

I давялося цудоўнай дзяўчыне даць згоду выйсцi замуж за невядомага юнака. А вядзьмарка нiяк не магла супакоiцца, усё паўтарала: "Як перанесцi такую ганьбу".

Вось паехалi маладыя ў царкву павянчацца. Вядзьмарка паслала наўздагон iм сваё войска. Загадала: знiшчыць усё, што трапiцца на шляху, i вярнуць назад дачку.

Але гэты загад падслухаў каралевiчаў слуга Слухач. Пытаецца ў Таўстуна:

- Як нам цяпер быць?

Таўстун ведаў што рабiць. Ён некалi выпiў цэлае мора. Цяпер варта было яму плюнуць раз-другi i разлiлося за карэтай вялiкае возера. Вядзьмарчына войска ў тым возеры ўтапiлася.

Даведалася пра бяду вядзьмарка i паслала наўздагон маладым сваiх закаваных у браню коннiкаў. Слухач пачуў звон i ляск даспехаў, зняў у Вастравокага павязку з вачэй, - палопалiся коннiкi, што шклiны.

Далей жанiх i нявеста ехалi спакойна. Абвянчалiся ў царкве. Першымi iх павiншавалi верныя слугi i сказалi:

- Вашы жаданнi выкананы. Мы вам больш не патрэбны. Пойдзем падарожнiчаць далей ды шукаць сваё шчасце.

Развiталiся. Слугi пайшлi сваёй дарогай. Маладажоны - сваёй.

Вырашыў каралевiч выпрабаваць сваю маладую жонку. У паўгадзiны хадзьбы ад замка была вёска. Пасвiў ля яе свой статак свiнапас. Пад'ехалi яны да яго, каралевiч i кажа жонцы:

- А цi ведаеш ты, хто я? Я ж зусiм не каралевiч, а свiнапас. А той вунь, хто пасе свiней, мой родны бацька. Нам трэба яму дапамагчы.

Выйшаў каралевiч з карэты, зайшоў у харчэўню, тайна шапатнуў гаспадарам, каб тыя ноччу аднялi ў каралевы плацце.

Прачнулася яна ранiцай, а няма ў што адзецца. Дала ёй гаспадыня сваю старую спаднiцу ды шарсцяныя панчохi, зрабiла выгляд, што гэта вялiкi падарунак, сказала:

- Каб не ваш муж, я вам не дала б нiчога.

I паверыла каралеўна, што яе муж i напраўду свiнапас. Пачала разам з iм пасвiць статак. Дакарала сябе: "Я гэтага заслужыла за свае высакамер'е i ганарыстасць".

Так прадаўжалася восем дзён. Ногi каралеўны пакрылiся ранамi. Далей трываць яна не могла. Тады падышлi да яе двое сялян, пытаюцца:

- А цi ведаеце вы, хто ваш муж?

- Як жа, ведаю, - кажа, - ён - свiнапас. Ён толькi што пайшоў, каб выручыць крыху грошай за перавяслы i аборы.

А сяляне ёй адказваюць:

- Пойдземце з намi, мы адвядзем вас да яго.

Прывялi каралеўну ў замак. Увайшла яна ў залу, бачыць, стаiць там яе муж у каралеўскiм уборы. Але яна яго не пазнала, пакуль ён не кiнуўся да яе ды не пацалаваў.

У апраўданне каралевiч сказаў:

- Мiлая, я так багата з-за цябе пакутаваў, што i ты павiнна была дзеля мяне пацярпець.

Адсвяткавалi яны сапраўднае вяселле. Пачалi шчаслiва жыць.

НЕРАЗУМНЫ ГАНС

Прыйшоў Ганс да мацi.

- Бывай, - кажа, - матухна.

Мацi пытае:

- Ты куды, Ганс, сабраўся?

Ганс адказвае:

- Iду Грэтэль праведаць, матухна.

Мацi кажа:

- Глядзi ж, будзь разумны.

Ганс адказвае:

- Буду, матухна.

Мацi кажа:

- Бывай, Ганс.

Ганс адказвае:

- Бывай, матухна.

Прыйшоў Ганс да Грэтэль.

- Добры дзень, Грэтэль.

- Добры дзень, Ганс. Што ты мне ў падарунак прынёс?

- Нiчога не прынёс, - кажа Ганс. - Ты сама мне што-небудзь падары.

Грэтэль дала яму iголку. Ганс кажа:

- Бывай, Грэтэль.

Грэтэль адказвае:

- Бывай, Ганс.

Узяў Ганс у Грэтэль iголку, пхнуў яе ў сена на возе i пайшоў за возам дадому. Прыйшоў Ганс дадому.

- Добры вечар, матухна, - кажа Ганс.

- Добры вечар, Ганс, - адказвае мутухна, - дзе ты быў?

- У Грэтэль я быў, - кажа Ганс.

- Што ты ёй падарыў? - пытае матухна.

- Нiчога не падарыў, сам ад яе ў падарунак iголку атрымаў.

- А дзе ж гэта iголка, Ганс? - пытае матухна.

- У сена на возе ўваткнуў.

- Неразумна ты зрабiў, Ганс, - кажа матухна. - Табе б яе да рукава прыкалоць.

- Добра, - кажа Ганс, - у другi раз так i зраблю.

Сабраўся зноў Ганс у дарогу.

Мацi кажа:

- Ты куды, Ганс, сабраўся?

Ганс адказвае:

- Iду Грэтэль праведаць, матухна.

Мацi кажа:

- Глядзi ж, будзь разумны, Ганс.

Ганс адказвае:

- Буду, матухна.

Мацi кажа:

- Бывай, Ганс.

Ганс адказвае:

- Бывай, матухна.

Прыйшоў Ганс да Грэтэль.

- Добры дзень, Грэтэль.

- Добры дзень, Ганс. Што ты мне ў падарунак прынёс?

- Нiчога не прынёс, - кажа Ганс. - Ты мне што-небудзь падары.

Грэтэль дала яму ножык.

Ганс кажа:

- Бывай, Грэтэль.

Грэтэль кажа:

- Бывай, Ганс.

Узяў Ганс ножык, уваткнуў ён яго ў рукаў i пайшоў дадому.

Прыйшоў Ганс дадому, а ножыка ў рукаве няма. Толькi дзiрка ў рукаве засталася.

- Добры вечар, матухна, - кажа Ганс.

- Добры вечар, Ганс, - адказвае матухна. - Дзе ты быў?

- У Грэтэль я быў, - кажа Ганс.

- Што ты ёй падарыў? - пытае матухна.

- Нiчога не падарыў. Сам ад яе ў падарунак ножык атрымаў.

- А дзе гэты ножык, Ганс?

- Ды я яго ў рукаў уваткнуў, ён i згубiўся.

- Неразумна ты зрабiў, Ганс, - кажа матухна. - Трэба было табе ножык у сумку пакласцi.

- Добра, - кажа Ганс, - у другi раз так i зраблю.

Вось зноў сабраўся Ганс у дарогу.

Мацi кажа:

- Ты куды, Ганс, сабраўся?

Ганс адказвае:

- Iду Грэтэль праведаць, матухна.

Мацi кажа:

- Глядзi ж, будзь разумны.

Ганс адказвае:

- Буду, матухна.

Мацi кажа:

- Бывай, Ганс.

Ганс адказвае:

- Бывай, матухна.

Прыйшоў Ганс да Грэтэль.

- Добры дзень, Грэтэль.

- Добры дзень, Ганс. Што ты прынёс мне ў падарунак?

- Нiчога не прынёс, - кажа Ганс. - Ты мне што-небудзь падары.

Грэтэль падарыла яму маленькую казу.

Ганс кажа:

- Бывай, Грэтэль.

Грэтэль кажа:

- Бывай, Ганс.

Узяў Ганс казу, засунуў яе ў сумку i пайшоў дадому.

Прыйшоў Ганс дадому.

- Добры вечар, матухна.

- Добры вечар, Ганс. Дзе ты быў?

- У Грэтэль быў.

- Што ты ёй падарыў?

- Нiчога не падарыў. Сам ад яе маленькую казу атрымаў.

- А дзе ж твая каза, Ганс?

- А я яе ў сумку засунуў, - кажа Ганс. - Яна там i задыхнулася.

- Неразумна ты зрабiў, Ганс, - кажа матухна. - Табе б казу на вяроўку прывязаць.

- Добра, - кажа Ганс, - у другi раз так i зраблю.

Сабраўся Ганс зноў у дарогу.

Мацi кажа:

- Ты куды, Ганс, сабраўся?

Ганс адказвае:

- Грэтэль праведаць, матухна.

Мацi кажа:

- Глядзi ж, будзь разумны.

Ганс адказвае:

- Буду, матухна.

Мацi кажа:

- Бывай, Ганс.

Ганс адказвае:

- Бывай, матухна.

Прыйшоў Ганс да Грэтэль.

- Добры дзень, Грэтэль.

- Добры дзень, Ганс. Што ты мне ў падарунак прынёс?

- Нiчога не прынёс, - кажа Ганс. - Ты мне што-небудзь падары.

Грэтэль дала яму вялiкi кавалак свiнога сала.

Ганс кажа:

- Бывай, Грэтэль.

Грэтэль кажа:

- Бывай, Ганс.

Узяў Ганс кавалак свiнога сала, прывязаў яго да вяроўкi i пацягнуў за сабой. Прыходзiць дадому, а за iм толькi вяроўка цягнецца.

- Добры вечар, матухна, - кажа Ганс.

- Добры вечар, Ганс. Дзе ты быў?

- У Грэтэль быў.

- Што ты ёй падарыў? - пытае матухна.

- Нiчога не падарыў, сам ад яе кавалак свiнога сала атрымаў, - кажа Ганс.

- А дзе ж свiное сала, Ганс?

- Прывязаў я яго да вяроўкi, пацягнуў дадому, ды па дарозе яго, пэўна, сабакi з'елi.

- Неразумна ты зрабiў, Ганс, - кажа матухна. - Табе трэба было сала на галаве несцi.

- Добра, - кажа Ганс, - у другi раз так i зраблю.

I зноў сабраўся Ганс у дарогу.

Мацi кажа:

- Ты куды сабраўся, Ганс?

Ганс адказвае:

- Грэтэль праведаць, матухна.

Мацi кажа:

- Глядзi, будзь разумны.

Ганс адказвае:

- Буду, матухна.

Мацi кажа:

- Бывай, Ганс.

Ганс адказвае:

- Бывай, матухна.

Прыйшоў Ганс да Грэтэль.

- Добры дзень, Грэтэль.

- Добры дзень, Ганс. Што ты мне прынёс у падарунак?

- Нiчога не прынёс, - кажа Ганс. - Ты мне што-небудзь падары.

Грэтэль падарыла Гансу цяляцi.

Ганс кажа:

- Бывай, Грэтэль.

Грэтэль кажа:

- Бывай, Ганс.

Узяў Ганс цяляцi, узвалiў яго сабе на галаву i панёс.

Нясе ён цяляцi на галаве, а цяляцi рвецца, брыкаецца, не хоча ў Ганса на галаве сядзець. Скiнуў Ганс цяляцi ў канаву, а сам прыйшоў дадому ўвесь у сiняках i гузаках.

- Добры вечар, матухна, - кажа Ганс.

- Добры вечар, Ганс, - кажа матухна. - Дзе ты быў?

- У Грэтэль я быў, - кажа Ганс.

- Што ты ёй падарыў? - пытае матухна.

- Нiчога не падарыў. Сам ад яе цяляцi атрымаў.

- А дзе ж цяляцi, Ганс? - пытае матухна.

- Ды я яго на галаве нёс, - кажа Ганс, - а яно дарогай брыкалася-брыкалася i столькi мне гузакоў на iлбе наставiла, што я яго ў канаву кiнуў.

- Неразумна ты зрабiў, Ганс, - кажа матухна. - Ты б цяляцi дубцом пагнаў, травой пакармiў i ў нас у двары да плоту прывязаў.

- Добра, - кажа Ганс, - у другi раз так i зраблю.

Вось зноў сабраўся Ганс у дарогу.

Мацi кажа:

- Ты куды Ганс, сабраўся?

Ганс адказвае:

- Да Грэтэль, матухна.

Мацi кажа:

- Глядзi, будзь разумны.

Ганс адказвае:

- Буду, матухна.

Мацi кажа:

- Бывай, Ганс.

Ганс адказвае:

- Бывай, матухна.

Прыйшоў Ганс да Грэтэль.

- Добры дзень, Грэтэль.

- Добры дзень, Ганс. Што ты прынёс мне ў падарунак?

- Нiчога не прынёс, - кажа Ганс. - Ты мне што-небудзь падары.

- Грэтэль кажа:

- Няма чаго мне табе падарыць, Ганс. Я сама з табой пайду.

Узяў Ганс добры дубчык i пагнаў Грэтэль да сябе дадому.

А дома травы ёй кiнуў i моцна-моцна прывязаў яе да плоту.

Прыходзiць Ганс да мацi.

- Добры вечар, матухна, - кажа Ганс.

- Добры вечар, Ганс, - кажа матухна. - Дзе ты быў?

- У Грэтэль я быў, - кажа Ганс.

- Што ты ёй падарыў? - пытае матухна.

- Нiчога не падарыў, - кажа Ганс. - Сюды яе прывёў.

- А дзе яна? - кажа матухна.

- Ды я яе да плоту ў двары прывязаў i травы ёй пакiнуў.

Пабегла мацi ў двор, а Грэтэль там ужо няма, - толькi вяроўка на плоце матляецца. Збегла Грэтэль.

Так яе Ганс з той пары i не бачыў.

РУМПЕЛЬШЦIЛЬЦХЕН

Жыў калiсьцi на свеце млынар. Быў ён бедны, але была ў яго прыгажуня-дачка. Аднойчы надарылася яму гутарыць з каралём. I вось, каб выклiкаць да сябе павагу, кажа ён каралю:

- Ёсць у мяне дачка, якая можа прасцi з саломы залатую пражу...

Кажа кароль млынару:

- Справа гэта мне вельмi падабаецца. Калi дачка ў цябе такая мастачка, як ты кажаш, то прывядзi яе заўтра да мяне ў палац, я пагляджу, як яна гэта ўмее рабiць.

Прывёў млынар дзяўчыну да караля, адвёў яе кароль у пакой, у якiм было шмат саломы, даў ёй калаўрот, верацяно i сказаў:

- А цяпер прымайся за працу. Але калi ты за ноч да ранiцы не перапрадзеш усю салому ў залатую пражу, то чакай смерцi.

Потым ён сам замкнуў яе, i засталася яна ў пакоi адна.

Вось сядзiць бедная млынарова дачка, не ведае што ёй прыдумаць, як сваё жыццё выратаваць, бо не ўмела яна з саломы залатой пражы прасцi. I зрабiлася ёй так страшна, што яна заплакала. Раптам адчыняюцца дзверы i да яе ў пакой уваходзiць маленькi чалавечак i кажа:

- Добры дзень, маладая млынарка! Чаму ты так горка плачаш?

- Вой, - адказала дзяўчына, - я павiнна перапрасцi салому ў залатую пражу, але не ведаю, як гэта зрабiць.

А чалавечак i кажа:

- Што ты мне дасi, калi я табе яе перапраду?

- Свае каралi, - адказала дзяўчына.

Узяў чалавечак у яе каралi, падсеў да калаўрота, i - турр-турр-турр - тры разы пакруцiцца кола - вось i намотана поўнае матавiла залатой пражы. I так працаваў ён да самай ранiцы i перапраў усю салому, i ўсе матавiлы былi поўныя залатой пражы.

Толькi пачало сонца ўзыходзiць, а кароль ужо тут як тут: убачыў залатую пражу, вельмi здзiвiўся, абрадваўся, але сэрца яго яшчэ больш зрабiлася прагным да золата. I ён загадаў адвесцi млынарову дачку ў другi пакой, а быў ён большы першага i таксама поўны саломы, i загадаў ёй - калi яна даражыць сваiм жыццём - перапрасцi ўсю салому за ноч.

Не ведала дзяўчына, што ёй рабiць, як свайму гору памагчы. Але зноў адчынiлiся дзверы, з'явiўся маленькi чалавечак i спытаў:

- Што ты дасi мне, калi я перапраду табе салому ў золата?

- Дам я табе з пальца пярсцёнак, - адказала дзяўчына.

Узяў чалавечак пярсцёнак, пачаў зноў гудзець калаўротам i да ранiцы перапраў усю салому ў блiскучую залатую пражу.

Убачыўшы цэлыя кучы залатой пражы, кароль абрадваўся, але i гэтага яму было мала, i ён загадаў адвесцi млынарову дачку ў яшчэ большы пакой, якi быў увесь завалены саломай, i сказаў:

- Ты павiнна перапрасцi ўсё гэта за ноч. Калi табе пашанцуе - станеш маёй жонкай.

А сам сабе падумаў: "Хоць яна i дачка млынара, але багацейшай жонкi не знайсцi мне ва ўсiм свеце".

Вось засталася дзяўчына адна, i з'явiўся ў трэцi раз маленькi чалавечак i пытаецца:

- Што ты дасi мне, калi я i на гэты раз перапраду за цябе салому?

- У мяне больш няма нiчога, што б я табе магла даць.

- Тады паабяцай мне свайго першынца, калi станеш каралевай.

"Хто ведае, як яно там складзецца!" - падумала млынарова дачка. Ды i цi было ў яе iншае выйсце? Давялося паабяцаць чалавечку тое, што ён прасiў. I за гэта той яшчэ раз перапраў салому ў залатую пражу.

Прыходзiць ранiцою кароль i бачыць, што ўсё зроблена, як ён хацеў. Наладзiлi вяселле, i прыгожая дачка млынара стала каралевай.

Праз год нарадзiла яна прыгожае дзiця, а пра таго чалавечка i не думала больш. I раптам неяк уваходзiць ён у яе пакой i кажа:

- А цяпер аддай мне тое, што абяцала.

Спалохалася каралева i пачала яму прапаноўваць багаццi ўсяго каралеўства каб толькi ён пакiнуў ёй дзiця. Але чалавечак сказаў:

- Не, жывое мне падабаецца больш, чым усе скарбы ў свеце.

Засумавала каралева, заплакала i пашкадаваў яе чалавечак:

- Даю табе тры днi тэрмiну, - сказаў ён, калi за гэты час ты даведаешся, як мяне зваць, дзiця застанецца ў цябе.

Усю ноч каралева перабiрала ў памяцi розныя iмёны, якiя калi-небудзь чула, а ганца накiравала ездзiць па краiне i збiраць усе iмёны, якiя iснуюць. На другi дзень з'явiўся маленькi чалавечак, i яна пачала пералiчваць усё, што ведала, пачынаючы з Каспара, Мельхiора, Бальцара. Але на кожнае iмя чалавечак адказваў:

- Не, мяне завуць не так.

Тады каралева загадала даведацца, як завуць суседзяў. Цяпер яна называла чалавечку самыя рэдкiя iмёны:

- А можа, цябе завуць Рэпенбiст або Гамельсвадзе або Шнюрбейн?

Але ён адказваў:

- Не, мяне завуць не так.

На трэцi дзень вярнуўся ганец i сказаў:

- Нi аднаго новага iмя знайсцi я не мог, але вось калi я падышоў да высокай гары, парослай густым лесам, дзе жывуць адны лiсы ды зайцы, то ўбачыў маленькую хатку, перад ёй гарэў касцёр i праз яго скакаў смешны, цiкавы чалавечак. Ён скакаў на адной ножцы i крычаў:

- Сёння пяку, заўтра пiва вару,

У каралевы дзiця адбяру.

Ой, добра, што нiхто не знае,

Што Румпельшцiльцхен мяне называюць!

Можаце сабе ўявiць, як абрадвалася каралева, пачуўшы гэта iмя! I вось, калi ў яе пакой неўзабаве ўвайшоў гэты чалавечак i спытаў: "Ну, панi каралева, як жа мяне завуць?", яна спачатку сказала:

- Можа, Кунц?

- Не.

- А можа, Гейнц?

- Не.

- Дык, пэўна, ты Румпельшцiльцхен!

- Гэта табе сам чорт падказаў, сам чорт падказаў! - заенчыў чалавечак i так моцна тупнуў у гневе правай нагой, што правалiўся ў зямлю па самы пояс. А потым шалёна схапiў абедзвюма рукамi левую нагу i сам разарваў сябе папалам.

ЖЫВАЯ ВАДА

Жыў некалi кароль; быў ён хворы, i нiхто ўжо не верыў, што ён зможа калi-небудзь ачуняць. А было ў караля тры сыны; вось зажурылiся яны з-за гэтага, пайшлi ўнiз у каралеўскi сад i заплакалi. Але сустрэўся iм у садзе нейкi дзядок, стаў пра iх гора распытваць. Яны яму гавораць, што iхнi бацька вельмi хворы, вiдаць, памрэ, а дапамагчы яму нiчым немагчыма. А дзядок i кажа:

- Я ведаю яшчэ адзiн сродак, - гэта жывая вада; калi хто той вады нап'ецца, дык зноў ачуняе; але ваду гэтую знайсцi нялёгка.

Старэйшы сын i гаворыць:

- Вось я гэтую ваду i знайду.

Пайшоў ён да хворага караля, пачаў яго прасiць, каб той адпусцiў яго на пошукi жывой вады, што гэта толькi i можа яго вылечыць.

- Не, - сказаў кароль, - гэтая справа надта небяспечная, лепш ужо мне памерцi.

Але сын доўга яго ўпрошваў, i, нарэшце, кароль пагадзiўся. А прынц падумаў: "Прынясу я гэтую ваду, стану ў бацькi самым любiмым сынам i атрымаю ў спадчыну каралеўства".

I ён рушыў у шлях-дарогу; праехаў ён некаторы час, зiрк - стаiць на дарозе карлiк. Карлiк паклiкаў яго i кажа:

- Куды гэта ты так спяшаешся?

- Дурны малыш, - горда адказаў прынц, - табе пра гэта не трэба ведаць, - i паскакаў далей.

Разгневаўся маленькi чалавек i пажадаў яму зла. Трапiў прынц неўзабаве ў горную цяснiну, i чым далей ён ехаў, тым усё больш сыходзiлiся горы, i нарэшце дарога стала такою вузкаю, што ўжо нельга было i кроку ступiць; немагчыма было i каня павярнуць альбо ўстаць з сядла; i вось апынуўся прынц запёртым у скалах. Доўгi час прачакаў яго хворы кароль, але ён усё не вяртаўся.

Гаворыць тады сярэднi сын:

- Бацька, дазвольце мне паехаць на пошукi жывой вады, - а сам пра сябе падумаў: "Калi брат мой памёр, дык каралеўства дастанецца мне".

Кароль напачатку таксама не хацеў яго адпускаць, але нарэшце саступiў яго просьбам. Паехаў прынц той жа самай дарогаю, што i яго брат, i таксама сустрэўся яму карлiк, якi яго спынiў i запытаўся, куды гэта ён так спяшаецца.

- Эх ты, малыш, - сказаў прынц, - пра гэта ведаць табе не трэба, - i паскакаў далей, нават не азiрнуўшыся.

Але карлiк яго зачараваў, i прынц таксама трапiў, як i яго брат, у горную цяснiну i не мог зрушыцца нi ўзад нi ўперад. Вось так яно здараецца з людзьмi фанабэрыстымi!

Не вярнуўся назад i сярэднi сын, i падахвоцiўся тады iсцi на пошукi жывой вады малодшы сын, i давялося каралю ўрэшце яго адпусцiць.

Сустрэў меншы прынц карлiка, i той запытаўся ў яго таксама, куды гэта ён так спяшаецца. Прынц спынiў каня, пагаварыў з карлiкам, адказаў яму на пытанне i сказаў:

- Я шукаю жывую ваду, - бацька мой ляжыць пры смерцi.

- А ты ведаеш, дзе знайсцi яе?

- Не, - адказаў прынц, - не ведаю.

- Таму, што ты трымаеш сябе, як след i не фанабэрышся, як твае крывадушныя браты, я пакажу табе дарогу да жывой вады. Гэтая вада цячэ з крынiцы ў двары зачараванага замка. Але ты туды трапiць не зможаш, калi я не дам табе жалезнага прутка i двух маленькiх боханаў хлеба. Ты стукнi тым прутком тройчы ў жалезныя вароты замка, i яны тады расчыняцца; ляжаць на двары два iльвы, яны раззявяць пашчу, ты кiнеш кожнаму з iх па бохану, яны будуць маўчаць; але ты не марудзь, набяры сабе жывой вады, пакуль не праб'е поўнач, iнакш вароты зачыняцца i ты апынiшся там запёртым.

Падзякаваў яму прынц, узяў пруток i боханы i рушыў у шлях-дарогу. Калi ён прыехаў туды, усё было, як сказаў яму карлiк. Вароты расчынiлiся пасля трэцяга ўдару прутком, i калi ён задобрыў iльвоў хлебам, ён трапiў у замак i ўвайшоў у вялiкую цудоўную залу; а сядзелi ў той зале зачараваныя прынцы. Паздымаў ён у iх з пальцаў пярсцёнкi; i ляжалi тут жа меч i хлеб i ён узяў iх з сабою. Потым зайшоў ён у пакой, i стаяла там цудоўная дзяўчына. Пабачыўшы яго, яна ўзрадавалася, пацалавала яго i сказала, што ён яе вызвалiў ад злых чараў i можа цяпер атрымаць усё яе каралеўства; а калi ён вернецца праз год назад, дык яны адсвяткуюць з iм вяселле. Потым яна сказала, дзе крынiца з жывой вадою, i што павiнен ён спяшацца i набраць з яе вады, раней, чым праб'е поўнач. Пайшоў прынц далей, зайшоў, нарэшце, у пакой, дзе стаяў прыгожы, толькi што разасланы ложак; а быў бн стомлены i схацелася яму трошкi адпачыць. Ён лёг i заснуў; а калi прачнуўся, прабiла без чвэрцi дванаццаць. Ён ускочыў з перапуду, пабег да крынiцы, зачарпнуў вады ў кубак, якi стаяў там, i паспяшаўся хутчэй назад. Толькi ён выйшаў за вароты, якраз прабiла дванаццаць, i вароты зачынiлiся, ды так моцна, што адарвалi яму кавалак пяткi.

Але яму было радасна i весела, што дастаў ён жывой вады, i ён пайшоў дамоў. Давялося яму праходзiць зноў мiма карлiка. Пабачыў карлiк меч i хлеб i гаворыць:

- Ты здабыў для сябе вялiкае шчасце: гэтым мячом ты можаш разбiць цэлае войска, а гэты хлеб табе есцi i не з'есцi нiколi.

Не схацеў прынц дамоў вяртацца без сваiх братоў i спытаўся:

- Мiлы карлiк, цi не можаш ты мне сказаць, дзе знаходзяцца мае абодва браты? Яны паехалi па жывую ваду i назад да гэтага часу не вярнулiся.

- Яны сядзяць запёртыя памiж дзвюма гарамi, - сказаў карлiк, - я там iх зачараваў, таму што былi яны надта фанабэрыстымi.

Стаў прынц упрошваць карлiка i прасiў яго да таго часу, пакуль той iх не выпусцiў. Але карлiк яго перасцярог i сказаў:

- Ты iх сцеражыся, у iх злое сэрца.

З'явiлiся яго браты, ён узрадаваўся iм i расказаў, што з iм было, - як знайшоў ён жывую ваду, набраў яе поўны кубак, як вызвалiў цудоўную прынцэсу; што будзе яна яго чакаць цэлы год, а пасля яны адсвяткуюць вяселле i ён атрымае вялiкае каралеўства. Потым паехалi яны разам i трапiлi ў такую краiну, дзе былi вайна i голад, i кароль той краiны думаў, што яму давядзецца згiнуць, такая была вялiкая небяспека. Тады пайшоў да таго караля прынц, даў яму хлеба, i кароль накармiў гэтым хлебам усё сваё каралеўства; даў прынц яму меч, - ён разграмiў iм варожае войска i мог з таго часу жыць у мiры i спакоi. Узяў прынц назад свой хлеб i меч, i трое братоў рушылi далей. Але давялося iм пабываць яшчэ ў дзвюх краiнах, дзе панавалi вайна i голад; i прынц даваў каралям кожны раз свой хлеб i меч, - гэтак ён выратаваў тры краiны. Потым селi браты на карабель i паплылi па моры.

Дарогаю старэйшыя браты гавораць адзiн аднаму:

- Меншы ж брат знайшоў жывую ваду, а не мы; бацька аддасць яму за гэта ўсё каралеўства, а яно па праву належыць нам, ён аднiме ў нас наша шчасце.

I яны вырашылi яму адпомсцiць i дамовiлiся памiж сабою малодшага брата загубiць. Яны выбралi час, калi ён моцна заснуў, вылiлi жывую ваду з кубка, забралi яе сабе, а яму налiлi ў кубак горкай марской вады.

Вярнулiся яны дамоў, i прынёс малодшы сын хвораму каралю свой кубак, каб той выпiў з яго i стаў здаровым. Але толькi адпiў ён трошкi горкай марской вады, як расхварэўся яшчэ больш. Стаў ён на хваробу скардзiцца; тады з'явiлiся да яго старэйшыя сыны, пачалi малодшага абвiнавачваць, быццам хацеў ён бацьку атруцiць; прынеслi яму сапраўднай жывой вады i падалi яму напiцца. Толькi ён адпiў той вады, як адчуў, што хвароба ў яго прайшла i стаў ён дужым i здаровым, якiм быў у маладыя гады.

Прыйшлi старэйшыя браты да малодшага, сталi над iм насмiхацца i гавораць:

- Хаця ты жывую ваду i знайшоў i ўжо як стараўся, а ўзнагароду за гэта атрымаем мы. Трэба было быць табе разумнейшым i лепей глядзець; мы яе ў цябе забралi, калi ты заснуў на караблi, а праз год адзiн з нас возьме сабе i цудоўную каралеўну. Але глядзi, сцеражыся, нас не выдай; бацька ж табе не верыць, i калi ты скажаш хоць слова, паплацiшся жыццём, а будзеш маўчаць, дык мы цябе памiлуем.

Раззлаваўся стары кароль на малодшага сына: ён паверыў, што той задумаў яго загубiць. I загадаў ён сабраць прыдворных, каб яго судзiць, i было вырашана яго тайна забiць. Выехаў прынц аднойчы на паляванне, нiчога не падазраючы кепскага, i паехаў разам з iм каралеўскi егер. Яны апынулiся ў лесе зусiм адны, выгляд у егера быў вельмi журботны, i вось кажа яму прынц:

- Што з табою, мiлы мой егер?

А егер адказвае:

- Пра гэта сказаць я не смею, а ўсё-ткi павiнен.

Прынц i гаворыць:

- А ты ўсё мне скажы, я табе дарую.

- Ах, - адказаў егер, - я вас павiнен забiць, мне загадаў гэта кароль.

Спалохаўся прынц i папрасiў:

- Мiлы егер, пакiнь мяне ў жывых; я дам табе сваё каралеўскае адзенне, а ты дай мне ўзамен яго сваё простае.

- Я гэта ахвотна зраблю, - сказаў егер, - усё роўна я страляць бы ў вас не змог.

I яны абмянялiся адзеннем. Вярнуўся егер дамоў, а прынц рушыў далей у лес. Праз некаторы час прыбылi да старога караля для яго малодшага сына тры павозкi золата i каштоўных камянёў; а былi яны прысланыя трыма каралямi, што разбiлi сваiх ворагаў мячом прынца i накармiлi свае каралеўствы яго хлебам. Падумаў стары кароль: "Няўжо мой сын нi ў чым невiнаваты?", - i сказаў сваiм слугам:

- Каб жа мой сын застаўся ў жывых! Як я шкадую, што загадаў яго забiць.

- Ён яшчэ жывы, - сказаў егер, - я не змог адужаць свайго сэрца i выканаць ваш загад, - i ён расказаў каралю ўсё, як было.

Нiбыта камень звалiўся з сэрца караля, i ён загадаў абвясцiць па ўсiх каралеўствах, што сын яго можа вярнуцца назад i будзе iм ласкава прыняты.

Каралеўна загадала пракласцi перад сваiм замкам дарогу, ды каб была яна ўся залатая, блiскучая, i сказала сваiм людзям, што хто па дарозе той будзе скакаць, не зварочваючы, проста да яе, той i ёсць яе сапраўдны жанiх, i яго павiнны прапусцiць, а хто будзе ехаць кружною сцежкай, той не сапраўдны жанiх, i каб яны яго не ўпускалi.

Вось падышоў час, i старэйшы брат падумаў, што трэба хутчэй спяшацца да каралеўны i выдаць сябе за яе вызвалiцеля, i тады ён возьме яе сабе ў жонкi i атрымае да таго яшчэ i каралеўства ў дадачу. Ён выехаў i, пад'язджаючы да замка, пабачыў дзiвосную залатую дарогу i падумаў: "Як шкада скакаць па такой дарозе", i ён звярнуў з яе i паехаў правым бокам па абочыне. Ён пад'ехаў да варотаў, але людзi сказалi яму, што ён не сапраўдны жанiх i няхай, маўляў, едзе сабе адсюль. Хутка пасля таго сабраўся ў шлях-дарогу другi прынц; ён пад'ехаў да залатой дарогi, i толькi ступiў конь на яе капытом, прынц падумаў: "Шкада такую дарогу збiваць", i звярнуў, паехаў левым бокам, па абочыне. Пад'ехаў ён да варотаў, але людзi сказалi, што i ён не сапраўдны жанiх, няхай, маўляў, сабе едзе адсюль. Якраз споўнiўся год, i сабраўся выехаць з лесу да сваёй каханай меншы брат, каб разам з ёю развеяць сваё гора. Сабраўся ён у шлях-дарогу i ўсё думаў толькi пра каралеўну, i так хацелася яму быць хутчэй з ёю, што не заўважыў ён зусiм той залатой дарогi. Паскакаў яго конь проста пасярэдзiне; вось ён пад'ехаў да варотаў, расчынiлiся вароты, i радасна сустрэла яго каралеўна i сказала, што ён - яе вызвалiцель i ўсяму каралеўству гаспадар; i адсвяткавалi вяселле ў вялiкай весялосцi i радасцi. Калi вясельная бяседа закончылася, яна сказала яму, што яго бацька запрашае яго да сябе i даруе яму. Ён паехаў да бацькi i расказаў яму пра ўсё - як падманулi яго браты i як давялося яму пры гэтым маўчаць. Стары кароль хацеў iх пакараць смерцю, але яны селi на карабель i паплылi за мора i з таго часу так назад i не вярнулiся.

ВЫГАДНАЯ СПРАВА

Прывёў селянiн на базар карову i прадаў яе там за сем талераў.

Прадаў карову, атрымаў грошы i пайшоў назад дадому. Вось iдзе ён каля сажалкi i чуе - крычаць у вадзе жабы: "Ква, ква, ква, ква!"

"Вось дурныя жабы, - падумаў селянiн, - якую лухту кажуць. Сем талераў я за карову атрымаў, а зусiм не два".

Падышоў ён да вады i крыкнуў жабам:

- Гэй вы, жабы, каму лепей ведаць: мне цi вам, колькi я атрымаў - сем талераў цi два?

А жабы ўсё крычаць: "Ква, ква, ква, ква!"

- Ну вось, калi не верыце, глядзiце - я iх яшчэ раз пералiчу.

Выцягнуў ён грошы з кiшэнi i пералiчыў усе сем талераў.

А ў жаб, вiдаць, свой лiк быў, i яны зноў пачалi крычаць: "Ква, ква, ква, ква!"

- Ах, вось вы якiя! - закрычаў селянiн. - Усё спрачаецеся ды мне не верыце! Дык бярыце ж, самi лiчыце!

Узяў грошы i кiнуў iх у ваду.

Потым сеў на беразе i стаў чакаць, цi хутка жабы грошы пералiчаць i вернуць яму.

Чакае, чакае, а жабы па-ранейшаму крычаць: "Ква, ква, ква, ква!" I грошай не вяртаюць.

Раззлаваўся тады селянiн i закрычаў:

- Ах, вы, вадаплясьнiцы! Ах, вы, тоўстагаловыя ды лупатыя! Крычаць вы ўмееце так гучна, што ад вашага крыку ў вушах звiнiць, а самi талеры злiчыць не ўмееце! Цi не думаеце вы, лупатыя, што я буду чакаць тут да вечара, калi вы там у сябе падлiк адолееце?

А жабы яму ў адказ: "Ква, ква, ква!"

Зусiм раззлаваўся на iх селянiн, плюнуў ад злосцi i пайшоў дадому.

Мiнула трохi часу, i вырашыў ён прадаць другую карову. Зарэзаў яе i павёз мяса на базар.

Пад'язджае ён да горада, а там каля самай брамы сабак вельмi многа сабралася. А паперадзе ўсiх стаiць вялiзны гончы сабака. Учуў сабака мяса, пачаў скакаць вакол воза i брахаць: "Дай, дай, дай!"

А селянiн кажа яму:

- Бач ты якi хiтры, нездарма кажаш: "Дай, дай". Гэта ты мяса хочаш. Ды я ж не такi дурны, каб яго табе аддаць.

А сабака зноў брэша: "Дай, дай, дай!"

- Ну што з табой рабiць, - сказаў ён. - Ведаю я, у каго ты служыш, пакiну табе мяса. Толькi глядзi: праз два днi прынясi мне за яго грошы, а не то табе дрэнна будзе.

Скiнуў ён усё мяса з воза i паехаў дадому.

А сабакi накiнулiся на мяса i брэшуць: "Дай, дай, дай!"

Пачуў селянiн iхнi брэх i падумаў: "Гэта яны ад вялiкага сабакi сваю долю патрабуюць. Ды цi ж мне не ўсё роўна: плацiць жа ён будзе".

Мiнула два днi.

Прачнуўся селянiн на трэцi дзень ранiцай i думае: "Ну, сёння я багатым стану, сёння мне сабака павiнен грошы прынесцi".

Аднак i дзень прайшоў, i вечар настаў, а грошай нiхто не прынёс.

- Ну i час настаў, - кажа ён, - нiкому верыць нельга. Пайду да гаспадара гэтага сабакi, - гарадскога мяснiка. Няхай ён мне грошы за мяса аддасць.

Так ён i зрабiў.

Прыйшоў да мяснiка i кажа:

- Гэй, гаспадар, аддавай мне грошы за мяса, якое я твайму сабаку прадаў.

- Ды ты што, - кажа мяснiк, - з глузду з'ехаў, цi што?

- Не, - кажа селянiн, - я пры сваiм розуме, плацi грошы.

Тады мяснiк раззлаваўся, схапiў палку i прагнаў яго.

- Iдзi, - кажа, - пакуль цэлы. А калi яшчэ раз сюды прыйдзеш, зноў на сваёй спiне палку адчуеш.

Пайшоў селянiн ад мяснiка.

"Куды, - думае, - iсцi мне цяпер скардзiцца, хто мне дапаможа? Пайду ў каралеўскi палац".

Так ён i зрабiў.

Пусцiлi яго ў палац.

Увайшоў ён у тронную залу, а там сядзяць на троне кароль i каралеўская дачка.

- На што скардзiшся? - пытаецца ў яго кароль. - Хто цябе пакрыўдзiў?

- Ах, - сказаў селянiн, - жабы ў мяне грошы адабралi, сабакi - мяса, а мяснiк мяне за гэта палкай набiў.

Пачаў ён iм падрабязна расказваць пра свае няшчасцi. А дачка каралеўская слухала яго, слухала ды раптам не стрымалася i зарагатала.

Тут кароль i кажа:

- Нi жаб, нi сабак я пакараць не магу, а вось з дачкой маёй ты можаш ажанiцца. Бо яна яшчэ нiколi не смяялася, i я абяцаў аддаць яе замуж за таго, хто першы яе рассмяшыць. Бачыш, якi ты шчаслiвы!

- Ну i зрабiў ласку, - кажа селянiн. - Я зусiм жанiцца не хачу. У мяне дома свая жонка ёсць, навошта мне твая дачка. У мяне хата маленькая, не тое што твой палац, нам i дваiм з жонкай цесна.

Тут кароль раззлаваўся i закрычаў:

- Ты няветлiвы i грубы, вось ты якi!

- Што ж, - адказаў яму селянiн, - сам ведаеш: на свiнцы не шоўк, а шчацiнне.

- Ну, добра, - кажа кароль, - цяпер iдзi прэч. Я табе iншую ўзнагароду прызначу. Днi праз тры заходзь у палац, тады я табе ўсе пяцьсот адсыплю спаўна.

Пайшоў селянiн з палаца, а каля брамы спынiў яго салдат з каралеўскай варты i кажа:

- Ты рассмяшыў каралеўну, дык пэўна, ужо, за гэта атрымаеш добрую ўзнагароду.

- Так, - сказаў селянiн, - неблагую. Мне будзе за гэта пяць сотняў выплачана.

- Паслухай, - кажа яму салдат, - навошта табе столькi грошай, даў бы ты мне трохi!

- Ну што ж, - адказвае селянiн, - дзве сотнi магу табе аддаць. Прыходзь праз тры днi да караля i скажы, каб ён табе iх выплацiў замест мяне.

А тут адзiн гандляр пачуў iх размову, падбег да мужыка i таксама пачаў яго ўгаворваць. Чым, кажа, табе тры днi гэтых грошай чакаць, вазьмi ў мяне зараз сто пяцьдзесят. А ўсе астатнiя я сам у караля атрымаю.

- Давай, - кажа селянiн. - Мне грошы патрэбны.

Праз тры днi ён зноў прыйшоў да караля.

- Здымайце з яго адзенне, - загадвае кароль, - ён павiнен атрымаць свае пяць сотняў.

- Не, - кажа селянiн, - нiчога не атрымаецца. Не мае гэтыя пяць сотняў. Я iх ужо твайму салдату ды аднаму гандляру падараваў.

I сапраўды, прыходзяць у гэты момант салдат i гандляр да караля i патрабуюць: салдат дзвесце, а гандляр трыста.

Так iм i далi: салдату дзвесце розгаў, а гандляру трыста.

Салдата на каралеўскай службе часта бiлi, дык ён асаблiва не гараваў i вытрымаў, а гандляр увесь час крычаў:

- Ой, балiць! Ой, якiя вашы грошы моцныя!

А селянiн пайшоў дадому i ўсю дарогу радаваўся, што так лёгка каралеўскай узнагароды пазбавiўся.

ТРЫ ШЧАСЛIЎЦЫ

У аднаго селянiна былi тры сыны. Неяк паклiкаў ён да сябе ўсiх траiх i сказаў:

- Я ўжо стары i вырашыў, пакуль жывы, падзялiць памiж вамi спадчыну. Грошай у мяне няма, i таму я пакiдаю ў спадчыну аднаму з вас пеўня, другому касу, а трэцяму - кошку. Рэчы не вельмi каштоўныя, але, калi пападуць яны ў добрыя рукi, могуць прынесцi вялiкую карысць. Паспрабуйце ж знайсцi такую краiну, дзе людзi нiколi не бачылi гэтых рэчаў, i тады будзеце шчаслiвымi.

I вось пасля смерцi бацькi пайшоў старэйшы брат са сваiм пеўнем шчасце шукаць. Але куды б ён нi прыходзiў, пеўнi ўсюды былi ўжо знаёмыя. У гарадах ён яшчэ здалёк бачыў пеўняў на вокнах. Гэта былi флюгеры, яны ўвесь час трымалi кiрунак па ветру. А ў вёсках пеўнi так i залiвалiся песнямi на ўсiх дварах. Нiкому гэта птушка не была ў навiну, нiхто на яго пеўня i глядзець не хацеў.

Усё ж нарэшце старэйшаму брату пашанцавала - ён трапiў на востраў, жыхары якога яшчэ нi разу не бачылi пеўня.

- Глядзiце, якая цудоўная птушка! - сказаў старэйшы брат. - На галаве ў яе прыгожая карона, а на нагах шпоры. Яна кожную ноч кукарэкае тры разы, i заўсёды ў адзiн i той жа час. Першы раз яна кукарэкае ў дзве гадзiны, другi раз - у чатыры гадзiны i трэцi раз у шэсць гадзiн ранiцы. А калi яна закукарэкае днём, гэта значыць, што неўзабаве памяняецца надвор'е.

Певень вельмi спадабаўся ўсiм жыхарам горада. Яны не спалi ўсю ноч i ўсё слухалi, як ён звонка выклiкваў час у дзве гадзiны, у чатыры i ў шэсць. А ранiцой яны спыталi, цi не прадаецца птушка i колькi яна каштуе. "Дайце мне за яе гэтулькi золата, колькi можа панесцi асёл", - адказаў старэйшы брат.

- Ды ён амаль задарма аддае такую каштоўную птушку! - усклiкнулi ўсе жыхары вострава.

I яны купiлi пеўня.

Калi старэйшы брат вярнуўся дамоў, браты здзiвiлiся, што ён атрымаў за пеўня так многа грошай.

- Эх, пайду я пашукаю шчасця, - сказаў сярэднi брат. - Магчыма, мне таксама пашанцуе выгадна збыць сваю касу, - i адправiўся ў дарогу.

Але ўсюды, дзе ён праходзiў, былi ў сялян такiя ж косы, як i ў яго.

Нарэшце i яму пашчасцiла трапiць на востраў, дзе людзi яшчэ не бачылi касы. Калi iм трэба было збiраць ураджай, яны прывозiлi на нiву гарматы, стралялi, i гарматныя ядры перабiвалi сцяблiнкi каласоў. Гэта было вельмi непрактычна, таму што ядры то праляталi мiма, то пападалi па самых каласках i псавалi шмат зерня. Ды i грукату было шмат ад стралянiны.

Падышоў сярэднi брат да гэтых людзей i так хутка i бясшумна пачаў касiць, што яны аж раты паразяўлялi ад здзiўлення. Пачалi жыхары вострава прасiць, каб ён прадаў iм касу.

- Дайце мне гэтулькi золата, колькi можа павезцi конь, - сказаў сярэднi брат.

Атрымаўшы тое, што прасiў, ён, задаволены, вярнуўся дамоў.

Нарэшце адправiўся i трэцi брат са сваёй кошкай шчасце шукаць.

Спачатку ў яго ўсё iшло так, як i ў першых двух братоў. Куды б ён нi прыйшоў, усюды было мноства кошак. Але вось i яму пашчасцiла: ён прыплыў да такога вострава, дзе не было нi адной кошкi. Затое мышэй на гэтым востраве развялося безлiч! Яны бегалi па сталах i лаўках i зусiм не баялiся людзей.

Усе жыхары вострава вельмi пакутвалi ад iх, i нават сам кароль у сваiм палацы не мог уратавацца ад мышэй: мышы пiшчалi па ўсiх кутках i згрызалi ўсе, што iм толькi траплялася.

Вось выпусцiў малодшы брат сваю кошку, i яна тут жа кiнулася лавiць мышэй.

Хуценька знiшчыла яна ўсiх мышэй у двух вялiкiх залах палаца.

Кароль захацеў купiць кошку i даў за яе гэтулькi золата, колькi мог павезцi вярблюд. Так што трэцi брат прывёз дамоў грошай больш за ўсiх.

А кошка ў каралеўскiм палацы гэтулькi мышэй пералавiла, што i не злiчыць. Яна вельмi стамiлася, у яе нават у горле перасохла, i захацелася пiць. Падняла яна ўверх мордачку i замяўкала: "Мяў, мяў!"

Пачулi кароль i яго прыдворныя гэты дзiўны крык, напалохалiся i ўцяклi з палаца.

Сабраў кароль сваiх дарадчыкаў, i пачалi яны думаць, як бы iм ад кошкi пазбавiцца.

Нарэшце прыйшлi да згоды:

- Ужо лепш мы будзем пакутваць ад мышэй, чым жыць з такой пачварай i рызыкаваць сваiм жыццём. А да мышэй мы ўжо прывыклi.

I кароль паслаў да кошкi слугу з загадам пакiнуць палац.

- Калi яна адмовiцца пайсцi, папярэдзь яе, што ёй будзе дрэнна! - сказаў ён слугу.

А кошка за гэты час, пакуль iшла нарада, яшчэ больш пiць захацела.

I калi слуга спытаў у яе, цi згодна яна пайсцi па-добраму, яна ў адказ зноў прамяўкала: "Мяў, мяў!"

Слугу здалося, што яна гаворыць: "Не, не!" Ён так i перадаў каралю.

- Ну што ж, - сказаў кароль, - не хоча па-добраму iсцi, давядзецца сiлай выганяць!

Ён загадаў выкацiць у двор гарматы i страляць па палацы.

Палац загарэўся.

Калi агонь дабраўся да таго пакоя, дзе была кошка, яна вельмi спакойна выскачыла з акна i пабегла.

А па палацу ўсё палiлi з гармат - да таго часу, пакуль ад яго засталася толькi куча ламачча.

РАПУНЦЭЛЬ*

* Рапунцэль - ад лац. - свiрэпiца, з насення якой здабываюць алей.

Аднойчы жылi на свеце муж i жонка; iм даўно ўжо хацелася мець дзiця, але яго ўсё не было; i вось, нарэшце, з'явiлася ў жонкi надзея, што лiтасцiвы гасподзь здзейснiць яе жаданне.

А было ў iхнiм пакойчыку маленькае акенца, адкуль быў бачны дзiвосны сад, дзе расло шмат цудоўных кветак i ўсялякай зелянiны. Але сад быў абнесены высокай агароджай, i нiхто не асмельваўся ў яго заходзiць, таму што сад гэты належыў адной вядзьмарцы; яна валодала вялiкай магутнасцю, i ўсе на свеце яе баялiся.

Стаяла неяк жонка ля акенца, зазiрнула ў сад i пабачыла градку, а рос на ёй цудоўны рапунцэль; i быў ён на выгляд такi свежы i такi зялёны, што ёй страх як схацелася пакаштаваць таго рапунцэлю. Гэтае жаданне ў яе з кожным днём усё больш павялiчвалася, але паколькi яна ведала, што яго дастаць ёй нiяк немагчыма, дык яна ўся схуднела, збялела i выглядала няшчаснай. Спалохаўся муж i пытаецца:

- Чаго табе, мая жоначка, не хапае?

- Ах, - гаворыць яна, - калi не здабыць мне з таго саду, што за нашым домам, зялёнага рапунцэлю i не пакаштаваць яго, дык застанецца мне адно памерцi.

Муж вельмi яе кахаў i падумаў: "Калi ўжо маёй жонцы ад гэтага памiраць даводзiцца, дык я дастану для яе рапунцэлю, чаго б гэта мне нi каштавала".

I вось пералез ён прыцемкам цераз каменную агароджу ў сад вядзьмаркi, нарваў спехам цэлыя прыгаршчы зялёнага рапунцэлю i прынёс яго жонцы.

Яна адразу ж прыгатавала сабе з яго салаты i з прагнасцю яе з'ела. I салата гэтая ёй так спадабалася, здалася ёй такой смачнай, што на другi дзень з'явiлася ў яе жаданне ўтрая большае, чым раней. I яна не магла супакоiцца, пакуль муж не пагадзiўся палезцi ў сад яшчэ раз.

Ён прабраўся туды прыцемкам, пералез цераз каменную агароджу, але моцна перапалохаўся, пабачыўшы перад сабою вядзьмарку.

- Як ты смееш лазiць у мой сад, - сказала яна, з гневам на яго паглядзеўшы, - i красцi ў мяне, як злодзей, мой зялёны рапунцэль? Табе дрэнна будзе за гэта.

- Ах, - адказаў ён, - вы ўжо мяне даруйце, я ж адважыўся на гэта па неабходнасцi: мая жонка пабачыла з акенца ваш зялёны рапунцэль i адчула такое жаданне пакаштаваць яго, што, мабыць, памерла б, каб яго не пакаштавала.

Гнеў у вядзьмаркi трошкi прайшоў, i яна сказала яму:

- Калi гэта праўда, што ты гаворыш, дык я дазволю табе набраць рапунцэлю столькi, колькi ты пажадаеш, але пры адной умове: ты павiнен будзеш аддаць мне дзiця, якое народзiцца ў тваёй жонкi. Яму будзе ў мяне добра, я буду пра яго клапацiцца, як родная мацi.

I ён ад страху пагадзiўся на ўсё. Калi жонцы прыйшоў час нараджаць i яна нарадзiла дачку, зараз жа з'явiлася вядзьмарка, назвала дзiця Рапунцэль i забрала яго з сабою.

Стала Рапунцэль самай прыгожай дзяўчынкай на свеце. Калi ёй споўнiлася дванаццаць гадоў, вядзьмарка заперла яе ў вежу, што знаходзiлася ў лесе; у той вежы не было нi дзвярэй, нi лесвiцы, толькi на самым яе версе было маленькае акенца. Калi вядзьмарцы хацелася забрацца на вежу, яна станавiлася ўнiзе i крычала:

- Рапунцэль, Рапунцэль, прачнiся,

Спусцi свае косачкi данiзу.

А былi ў Рапунцэль даўгiя цудоўныя валасы, тонкiя, быццам з залатой пражы. Пачуе яна голас вядзьмаркi, распусцiць свае косы, падвяжа iх уверх да аконнага кручка, i ўпадуць валасы на цэлых дваццаць аршынаў унiз, - i ўзбiраецца тады вядзьмарка, ухапiўшыся за iх, наверх.

Прайшло некалькi гадоў, i здарылася каралеўскаму сыну праязджаць на канi праз лес, дзе стаяла вежа. Раптам ён пачуў спеў, i быў ён такiм прыемным, што каралеўскi сын спынiўся i стаў прыслухоўвацца. Гэта спявала Рапунцэль сваiм дзiвосным голасам песню, бавячы ў адзiноце час. Схацелася каралевiчу ўзабрацца наверх, i ён стаў шукаць уваход у вежу, але знайсцi яго было немагчыма. Ён паехаў дамоў, але спеў так запаў яму ў душу, што ён кожны дзень выязджаў у лес i слухаў яго.

Вось стаяў ён за дрэвам i пабачыў, як з'явiлася вядзьмарка, i пачуў, як яна закрычала:

- Рапунцэль, Рапунцэль, прачнiся,

Спусцi свае косачкi данiзу!

Спусцiла Рапунцэль свае косы ўнiз, i ўзлезла вядзьмарка да яе наверх.

"Калi гэта i ёсць тая лесвiчка, па якой узбiраюцца наверх, дык i мне хацелася б аднойчы паспрабаваць шчасця", - i на другi дзень, калi пачало ўжо змяркацца, пад'ехаў каралевiч да вежы i крыкнуў:

- Рапунцэль, Рапунцэль, прачнiся,

Спусцi свае косачкi данiзу!

I адразу ж упалi валасы ўнiз, i каралевiч узабраўся наверх.

Рапунцэль, калi пабачыла, што да яе ўвайшоў чалавек, якога яна нiколi не бачыла, спачатку моцна спалохалася. Але каралевiч ласкава з ёю загаварыў i расказаў, што яго сэрца было так кранута яе спевам i не было яму нiдзе спакою, i вось ён вырашыў яе абавязкова пабачыць.

Тады Рапунцэль перастала палохацца, i калi ён запытаўся ў яе, цi згодна яна выйсцi за яго замуж, - а быў ён малады i прыгожы, - яна падумала: "Ён будзе любiць мяне больш, чым старая фраў Готэль", - i дала сваю згоду i працягнула да яго рукi. Яна сказала:

- Я ахвотна пайду разам з табою, але не ведаю, як мне спусцiцца ўнiз. Калi ты будзеш да мяне прыходзiць, бяры ўсялякi раз з сабою кавалак шоўку; я буду плесцi з яго лесвiчку, i калi яна будзе гатова, я спушчуся ўнiз, i ты павязеш мяне на сваiм канi.

Яны дамовiлiся, што ён будзе прыходзiць да яе па вечарах, таму што днём прыходзiла старая. Вядзьмарка нiчога не прыкмячала да тых часоў, пакуль аднойчы Рапунцэль не загаварыла з ёю i не сказала:

- Скажы мне, фраў Готэль, чаму мне цябе цягнуць наверх цяжэй, чым маладога каралевiча? Ён падымаецца да мяне ў адно iмгненне.

- Ах ты, мярзотная дзяўчынка! - закрычала вядзьмарка. - Што я чую? Я лiчыла, што схавала цябе ад усiх, а ты мяне ўсё-ткi падманула! - i яна ўчапiлася ў раз'юшанасцi ў цудоўныя валасы Рапунцэль, абматала iх некалькi разоў вакол левай рукi, а праваю схапiла нажнiцы i - чык-чык! - адрэзала iх, i дзiвосныя косы ўпалi на зямлю.

I была вядзьмарка такою бязлiтаснай, што завяла няшчасную Рапунцэль у глухi гушчар; каб давялося ёй там жыць у вялiкай беднасцi i горы.

А ў той жа самы дзень, калi яна прагнала Рапунцэль, яна прывязала вечарам адрэзаныя косы да аконнага кручка i, калi з'явiўся каралевiч i крыкнуў:

- Рапунцэль, Рапунцэль, прачнiся,

Спусцi свае косачкi данiзу!

дык i спусцiла вядзьмарка валасы ўнiз.

I ўзабраўся каралевiч наверх, але не знайшоў там сваёй любай Рапунцэль, а пабачыў вядзьмарку. Яна зiрнула на яго сваiм злосным, з'едлiвым позiркам.

- Ага! - крыкнула яна насмешлiва. - Ты хочаш звезцi сваю каханую, але прыгажунi-птушачкi няма болей у гняздзечку, i яна ўжо не пяе. Яе знесла кошка, а табе да таго ж яна выдзярэ вочы. Ты страцiў Рапунцэль навек, не бачыць яе табе больш нiколi!

Каралевiч быў не ў сабе ад гора i ў роспачы выскачыў з вежы; яму ўдалося захаваць жыццё, але калючыя шыпы кустоўя, на якiя ён упаў, выкалалi яму вочы. I ён блукаў сляпы па лесе, харчуючыся толькi адным карэннем ды ягадамi, i ўвесь час сумаваў i плакаў па страчанай iм любай жонцы.

Гэтак блукаў ён некалькi гадоў у горы i роспачы i зайшоў нарэшце ў густы гушчар, дзе жыла ў бядоце Рапунцэль разам з дзецьмi-блiзнятамi, з хлопчыкам i дзяўчынкаю.

Раптам пачуў каралевiч чыйсцi голас; ён здаўся яму такiм знаёмым, i ён пайшоў насустрач яму; i калi падышоў ён блiжэй, дык Рапунцэль яго пазнала, кiнулася да яго на шыю i горка заплакала. Але ўпалi дзве слязiнкi яму на вочы, i ён зноў стаў бачыць, як раней. I ён прывёў яе ў сваё каралеўства, дзе сустрэлi яго з радасцю, i яны жылi доўгiя-доўгiя гады ў шчасцi i заможнасцi.

РАЗУМНАЯ ЭЛЬЗА

Жыў-быў чалавек, i была ў яго дачка, звалi яе Разумнай Эльзай. Вось вырасла яна, а бацька i кажа:

- Пара б аддаць яе замуж.

- Так, - сказала мацi, - калi толькi знойдзецца такi чалавек, якi захоча яе ўзяць.

I вось прыйшоў нарэшце з далёкiх мясцiн чалавек, звалi яго Ганс; пачаў ён да яе сватацца, але паставiў умову, каб Разумная Эльза была да таго ж i вельмi разважлiвай.

- О, - сказаў бацька, - яна кемлiвая.

А мацi дадала:

- Ах, ну што i казаць: яна ўсё разумее, бачыць нават, як вецер на вулiцы гуляе, i чуе, як мухi кашляюць.

- Ну, - сказаў Ганс, - а калi яна будзе не вельмi кемлiвай, то я з ёю не ажанюся.

Вось сядзяць яны за сталом, абедаюць, а мацi i кажа:

- Эльза, схадзi ў склеп ды прынясi нам пiва.

Узяла Разумная Эльза з палiцы збан i спусцiлася ў склеп, весела пазвоньваючы накрыўкай, каб час iшоў хутчэй. Прыйшла яна ў склеп, паставiла перад пiўной бочкай зэдлiк, каб не трэба было нагiнацца, i спiна каб не забалела i каб не занадта стамiцца. Паставiла перад сабой збан, адкруцiла кран i, каб вочы не заставалiся без справы, пакуль пiва нальецца, пачала сцяну разглядваць; вось глядзiць яна ды разглядвае i заўважыла раптам над сабой кiрку на сцяне, якую забылiся там памылкова муляры. I вось пачала Разумная Эльза плакаць i галасiць: "Калi выйду замуж за Ганса, i народзiцца ў нас дзiця, i вырасце яно, i пашлем мы яго ў склеп пiва нацадзiць, раптам звалiцца яму на галаву кiрка i заб'е яго насмерць". Сядзiць яна i плача, што ёсць сiлы галосiць з-за будучага няшчасця. А ў хаце наверсе чакаюць у гэты час пiва, а Разумная Эльза ўсё не вяртаецца. Гаспадыня i кажа работнiцы:

- Схадзi ты ў склеп ды паглядзi, што там з Эльзай здарылася.

Пайшла работнiца, бачыць - сядзiць Эльза перад бочкай i плача-залiваецца.

- Эльза, чаго ты плачаш? - пытаецца работнiца.

- Ох, - адказвае яна, - ды як жа мне не плакаць? Калi выйду я замуж за Ганса, i народзiцца ў нас дзiця, вырасце яно вялiкае, i давядзецца яму пайсцi ў склеп пiва нацадзiць, то раптам незнарок можа звалiцца яму на галаву кiрка i забiць яго насмерць...

I сказала работнiца:

- Вось якая ў нас Эльза разумная!

Падсела яна да яе i пачала таксама гора аплакваць. А ў хаце ўсё пiва чакаюць не дачакаюцца, а работнiца не вяртаецца. Тады бацька i кажа работнiку:

- Схадзi ты ў склеп ды паглядзi, што там Эльза з работнiцай робяць.

Спусцiўся работнiк у склеп, бачыць - сядзiць Разумная Эльза з работнiцай, i абедзве плачуць. Пытаецца ён у iх:

- Чаго вы плачаце?

- Ой, - адказвае Эльза, - ды як жа мне не плакаць? Калi выйду я замуж за Ганса, i народзiцца ў нас дзiця, вырасце яно вялiкае, i давядзецца яму пайсцi ў склеп пiва нацадзiць, то раптам звалiцца яму на галаву кiрка i заб'е яго насмерць...

Работнiк i кажа:

- Вунь якая ў нас Эльза разумная! - падсеў да яе i таксама заплакаў. А ў хаце чакаюць работнiка, а ён не вяртаецца. Тады бацька кажа мацi:

- Схадзi ты сама ў склеп ды паглядзi, што там з Эльзай здарылася.

Спусцiлася мацi ў склеп, бачыць - усе трое плачуць. Пытаецца яна ў iх, чаго гэта яны плачуць; расказала ёй Эльза, што яе будучае дзiця, калi яно падрасце, можа забiць кiрка, - будзе яно налiваць пiва, а кiрка раптам i звалiцца яму на галаву. I сказала мацi:

- Ох, якая ж у нас разумная Эльза! - i падсела да iх i таксама заплакала.

Пачакаў бацька крыху, бачыць - мацi таксама не вяртаецца, а выпiць пiва ўсё болей i болей хочацца. Вось i кажа ён:

- Трэба будзе мне самому ў склеп схадзiць ды паглядзець, што гэта там з Эльзай здарылася.

Спусцiўся ён у склеп, бачыць - сядзяць усе поруч i горка плачуць; даведаўся ён, што прычынай таму Эльзiна дзiця, якое яна, магчыма, калi-небудзь народзiць, i што можа яго забiць кiрка, калi, нацэджваючы пiва, яно будзе сядзець якраз пад кiркай, а ў гэты час яна можа звалiцца, i ён усклiкнуў:

- Якая ж у нас, аднак, разумная Эльза! - сеў i таксама разам з iмi заплакаў.

Доўга чакаў жанiх у хаце адзiн, але нiхто не вяртаўся, i падумаў ён: "Вiдаць, яны мяне ўнiзе чакаюць, трэба будзе i мне таксама туды схадзiць ды паглядзець, што яны там робяць". Спусцiўся ён унiз, бачыць - сядзяць яны ўсе ўпяцярых i плачуць-галосяць, ды так жаласна - адно мацней за другога.

- Што ў вас за бяда здарылася? - пытаецца ён.

- Ах, мiлы Ганс, - адказала Эльза, - калi мы з табой пажэнiмся i будзе ў нас дзiця, вырасце яно вялiкае, то можа здарыцца, што пашлем мы яго ў склеп пiва нацадзiць, а кiрка, якая тырчыць на сцяне, можа, чаго добрага, звалiцца i разбiць яго галаву i забiць яго насмерць. Ну, як жа нам не плакаць з-за гэтага.

- Ну, - сказаў Ганс, - большага розуму для маёй гаспадаркi i не трэба. Эльза, ты такая разумная, што я з табою ажанюся, - i ўзяў яе за руку, павёў наверх i адсвяткаваў з ёю вяселле.

Пажыла яна з Гансам трохi, а ён i кажа:

- Жонка, я паеду на заробкi. Патрэбна нам на грошы разжыцца, а ты iдзi ў поле жаць пшанiцу, каб быў у нас у хаце хлеб.

- Добра, мiлы Ганс, я так i зраблю.

Пайшоў Ганс, наварыла яна сабе смачнае кашы i ўзяла з сабой у поле. Прыйшла туды i сама сябе пытае:

- Што мне рабiць? Цi жаць спачатку, цi перш паесцi? Э, мабыць, паем я спачатку.

З'ела яна гаршчок кашы, наелася i зноў пытае:

- Што мне рабiць? Цi жаць спачатку, цi, можа, перш паспаць? Вiдаць, пасплю я спярша. - Легла яна ў пшанiцу i заснула.

А Ганс у гэты час даўно ўжо дадому вярнуўся, а Эльзы ўсё няма i няма. Вось ён i кажа:

- Якая ў мяне разумная Эльза, яна такая руплiвая - i дамоў не вяртаецца i нiчога не есць.

А яе ўсё няма i няма. Ужо i вечар настаў, выйшаў Ганс у поле паглядзець, колькi яна пшанiцы нажала; бачыць, што нiколькi не зжата i ляжыць Эльза ў пшанiцы i спiць. Пабег Ганс хутчэй дамоў, прынёс з сабой птушкалоўную сетку з бразготкамi i накiнуў яе на Эльзу; а яна ўсё працягвае спаць. Пабег ён дамоў, зашчапiў дзверы, усеўся на лаву i ўзяўся за работу.

Нарэшце ўжо зусiм сцямнела, прачнулася Разумная Эльза, i толькi яна паднялася, а бразготкi на ёй зазвiнелi, i як нi зробiць яна крок, а бразготкi ўсё звiняць i звiняць. Спалохалася яна i задумалася: цi сапраўды яна Разумная Эльза? I пачала сама ў сябе пытаць: "Цi я гэта, або не я?" I сама не ведала, як ёй на гэта адказаць, i стаяла яна некаторы час у сумненнi; нарэшце яна падумала: "Пайду я дамоў ды запытаю, цi я гэта, або не я, - яны ўжо дакладна ведаюць".

Прыбегла яна дадому, а дзверы зашчэплены. Пастукала яна ў аконца i пытае:

- Ганс, цi дома Эльза?

- Так, - адказвае Ганс, - яна дома.

Спалохалася яна i кажа:

- Ах, Божа мой, значыць, гэта не я! - i кiнулася да суседзяў. А людзi пачулi звон бразготак i не захацелi ёй адчыняць, i нiдзе не знайшлося ёй прытулку. I пабегла яна тады з вёскi; i нiхто яе з таго часу больш не бачыў.

ДВА БРАТЫ

Жылi аднойчы два браты, адзiн багаты, другi - бедны. Багаты быў залатаром, майстрам па залатых вырабах, ды сэрца меў злоснае, а бедны жыў з таго, што вязаў мётлы, але быў добры ды сумленны. У беднага было двое дзяцей, хлопчыкаў-блiзнят, якiя былi падобныя адзiн на аднаго, быццам дзве кроплi вады. I хадзiлi два хлопчыкi ў хату да багатага, каб паласавацца якiмi недаедкамi, што iм там кiнуць.

Здарылася так, што пайшоў аднаго разу бядняк у лес па дубцы, аж бачыць птушку ды такую прыгожую, усю з золата, якую дасюль яму анiколi сустракаць не даводзiлася. Падняў ён каменьчык, шпурнуў яго i трапiў проста ў птушку; упала з яе адно толькi залатое пёрка, а сама птушка паляцела прэч. Узяў чалавек тое пёрка ды прынёс свайму брату. А той паглядзеў на яго ды кажа:

- Гэта ж чыстае золата! - i даў бедняку шмат грошай.

Наступнага дня ўзлез бядняк на бярэзiну ды хацеў быў ссекчы некалькi галiн, аж раптам вылецела адтуль тая самая птушка. Стаў ён далей шукаць i знайшоў гняздо, а ў iм ляжала яйка i было яно залатое. Узяў ён яйка ды панёс да свайго брата, а той кажа зноў:

- Гэта ж чыстае золата! - i даў яму столькi, колькi яно каштавала.

Нарэшце залатар прамовiў:

- Хацеў бы я мець самую птушку!

Бядняк падаўся ў трэцi раз у лес i зноў убачыў на дрэве залатую птушку; узяў ён камень, падбiў яе ды прынёс да свайго брата. Той даў яму за гэта цэлую жменю грошай. "Ну, цяпер мне ёсць на што разжыцца", - падумаў бядняк ды пайшоў шчаслiвы дахаты.

А залатар быў хiтры ды разумны: ён адразу ўцямiў, што гэта за птушка. Ён паклiкаў сваю жонку ды й кажа:

- Засмаж мне гэтую залатую птушку ды глядзi, каб анiшто з яе не прапала. У мяне ахвота ёсць з'есцi яе аднаму.

А птушка тая была не простая, а чарадзейная: хто з'есць яе сэрца ды печань, той кожнае ранiцы будзе знаходзiць у сябе пад падушкай залаты.

Аскубла жонка птушку, згатавала яе як мае быць, насадзiла на ражон ды пачала смажыць. Ды здарылася так, што спатрэбiлася ёй выйсцi з кухнi па нейкай справе, i заскочылi туды якраз у гэты час двое дзяцей беднага метляра, сталi каля ражна ды некалькi разоў пакруцiлi. I вывалiлiся з птушкi на патэльню два кавалачкi, а хлопчык i кажа:

- Я галодны вельмi. Давай з'ямо гэтыя маленечкiя кавалачкi, гэтага ж нiхто не заўважыць.

I яны з'елi абодва па кавалачку; а тут уваходзiць жонка багатага, бачыць, што яны нешта ядуць, ды пытаецца:

- Што вы ясцё?

- А тыя два кавалачкi, што выпалi з птушкi, - адказалi хлопчыкi.

- Ды гэта ж былi сэрца й печань! - усклiкнула спалоханая жанчына i, каб муж нiчога не заўважыў ды не ўзлаваўся, яна хуценька зарэзала пеўнiка, выразала ў яго сэрца i печань ды засунула iх у залатую птушку. Калi птушка засмажылася, жанчына прынесла яе да залатара, i той з'еў яе адзiн, нiчагусенькi не пакiнуўшы. Наступнае ранiцы засунуў ён руку пад падушкi, спадзеючыся выцягнуць адтуль залаты, але там анiчога не аказалася.

А дзецi i не ведалi, адкуль iм шчасце гэткае прывалiла: наступнае ранiцы, толькi яны падхапiлiся, аж нешта са звонам упала на падлогу; паднялi яны, глядзяць, - а гэта два чырвонцы. Прынеслi яны iх да свайго бацькi. Той здзiвiўся ды кажа:

- Як жа такое магло здарыцца?

Але ж калi i наступнае ранiцы знайшлi яны два залатыя, i гэтак штодня, дык падаўся ён да свайго брата ды распавёў яму гэтую дзiўную гiсторыю.

Залатар адразу ж скемiў, як гэта выйшла, i зразумеў, што дзецi з'елi сэрца й печань залатое птушкi. I вось, каб адпомсцiць iм за гэта, - а быў ён да таго ж зайздрослiвы ды бессардэчны, - ён сказаў да iхнага бацькi:

- Дзецi твае з нячыстаю сiлаю злыгалiся; не бяры гэтыя залатыя i не трымай iх больш у сваёй хаце, бо нячысцiк мае над iмi сiлу ды можа й цябе самога давесцi да бяды.

Бацька баяўся чорта, i як нi было яму цяжка, а завёў ён сваiх дзяцей-блiзнятак у лес ды кiнуў iх там, хоць i шчымела яму на сэрцы.

Вось пачалi двое дзяцей блукаць па лесе ў пошуках дарогi дамоў, але знайсцi яе анiяк не маглi i ўсё глыбей ды глыбей заходзiлi ў густыя нетры. Сустрэлi яны нарэшце паляўнiчага, i спытаўся ён У iх:

- Дзецi, чые вы?

- Мы сыны беднага метляра, - адказалi яны ды распавялi яму, што бацька не захацеў больш трымаць iх у хаце ў сябе праз тое, што кожнае ранiцы ў iх пад падушкамi аказвалася па залатым.

- Ну, - сказаў паляўнiчы, - у гэтым няма нiчога благога, калi вы пры гэтым засталiся сумленнымi i не сталi праз гэта абiбокамi.

Хлопчыкi спадабалiся добраму чалавеку, а паколькi сам ён дзяцей не меў, дык узяў ён iх да сябе дамоў ды сказаў:

- Я вам буду за бацьку роднага i выхаваю вас.

Пачалi яны вучыцца ў яго паляўнiчай справе, а чырвонцы, якiя кожны з iх знаходзiў, устаючы з ложка, ён для iх пакiдаў на выпадак, калi яны ў далейшым iм спатрэбяцца.

Вось дзецi павырасталi. I ўзяў iх аднойчы прыёмны бацька з сабою ў лес ды сказаў:

- Сёння кожны з вас па пробным стрэле зрабiць павiнен, каб я мог прызнаць вас за падмайстраў ды сапраўдных паляўнiчых.

Выйшлi яны з iм на стойку i доўга чакалi, а дзiчына ўсё не траплялася. Зiрнуў паляўнiчы ды ўбачыў чараду белых гусей; яны ляцелi трохкутнiкам, i ён сказаў да аднаго з вучняў:

- А ну, падстрэль мне па адной гусi з кожнага кута.

Той нацэлiўся ды зрабiў свой пробны стрэл удала. Неўзабаве пасля таго паказалася другая чарада, яна ляцела двойкаю. I загадаў паляўнiчы другому вучню падстрэлiць па адной гусi, i ў таго пробны стрэл быў удалы. Тады прыёмны бацька кажа:

- Цяпер я вас адпускаю, вы ўжо спрактыкаваныя паляўнiчыя.

Пайшлi пасля гэтага два браты ў лес, пачалi мiж сабою радзiцца ды сёе-тое вырашылi. А калi ўвечары селi вячэраць, яны кажуць да свайго прыёмнага бацькi:

- Мы есцi не будзем, нават кавалачка не з'ямо, пакуль вы не выканаеце адну нашу просьбу.

Ён пытаецца:

- Якая ж у вас просьба?

Яны адказваюць:

- Цяпер навучанне сваё мы скончылi i павiнны паспрабаваць шчасця. Дык вось, дазвольце нам пайсцi вандраваць.

I сказаў стары з радасцю:

- Вы разважаеце, як адважныя паляўнiчыя, i тое, што вы хочаце, было i маiм жаданнем. Выпраўляйцеся ў дарогу, i будзе вам удача.

Вось надышоў прызначаны дзень, i падараваў прыёмны бацька кожнаму з iх па добрай стрэльбе ды па сабаку i загадаў узяць з захаваных чырвонцаў столькi, колькi кожны з iх пажадае. Потым ён праводзiў iх i даў iм яшчэ на развiтанне блiскучы, добра навостраны нож, сказаўшы:

- Калi вам давядзецца калi-небудзь расстацца, уторкнiце гэты нож у дрэва на скрыжаваннi дарог, i той, хто з вас вернецца, зможа па гэтым нажы даведацца пра лёс свайго брата; той бок нажа, у якi брат пойдзе, у выпадку ягонай смерцi пакрыецца iржою; а пакуль ён будзе жывы, лязо будзе з абодвух бакоў блiскучае.

Пайшлi два браты далей i зайшлi ў лес, ды такi дрымучы, што за цалюткi дзень не маглi адтуль выбрацца. Давялося iм там заначаваць, i яны з'елi ўсё, што было ў iх у паляўнiчых сумках; давялося iм iсцi яшчэ i другi дзень, але з лесу выбрацца яны анiяк не маглi. Есцi iм не было чаго. Вось адзiн з iх i кажа:

- Трэба нам падстрэлiць што-небудзь, iнакш галадаваць давядзецца.

Зарадзiў ён сваю стрэльбу ды пачаў аглядацца па баках. Раптам выскачыў стары заяц. Прыклаўся паляўнiчы, аж заяц як закрычыць:

- Ты не бi, стралец, мяне,

Зайчанятак дам табе!

Скочыў заяц у кусты ды прынёс адтуль двух зайчанятак; але звяркi гулялi так весела i былi такiя прыемныя, што паляўнiчы не змог рашыцца забiць iх. Браты пакiнулi iх у сябе, i маленькiя зайчаняткi паскакалi следам за iмi. А тут убачылi яны неўзабаве, як прабiралася патаемна лiсiца, наважылiся забiць яе, аж яна як закрычыць:

- Пашкадуй, стралец, мяне,

Лiсянятак дам табе!

Прынесла яна iм двух лiсянят; але паляўнiчым не хацелася iх забiваць. Яны пакiнулi iх разам з зайчыкамi, i пайшлi лiсяняты следам за паляўнiчымi. А тут неўзабаве выйшаў з гушчару воўк. Нацэлiлiся ў яго паляўнiчыя, аж воўк як закрычыць:

- Не страляй, стралец, мяне,

Ваўчанятак дам табе!

Пусцiлi паляўнiчыя да астатнiх звяроў двух маладых ваўчанят, i тыя пайшлi следам за iмi. Потым з'явiўся мядзведзь, i яму таксама захацелася пажыць яшчэ на свеце ды па лесе патупаць, i ён закрычаў:

- Пашкадуй, стралец, мяне,

Мядзведзянятак дам табе!

Два маладыя мядзведзяняты таксама далучылiся да астатнiх звяроў i пайшлi за паляўнiчымi. I хто ж з'явiўся нарэшце? З'явiўся леў ды трасянуў сваёю грывай. Але паляўнiчыя не спалохалiся i нацэлiлiся ў яго. I леў адразу ж сказаў:

- Пашкадуй, стралец, мяне,

Iльвянятак дам табе!

Ён прынёс сваiх iльвянят, i стала цяпер у паляўнiчых два львы, два мядзведзi, два ваўкi, дзве лiсiцы ды два зайцы; усе яны пайшлi за iмi следам ды iм служылi. Але голаду свайго паляўнiчыя так i не сунялi, i кажуць яны лiсянятам:

- Гэй вы, праныры, дастаньце нам што-небудзь паесцi, вы ж тут самыя найхiтрэйшыя.

I адказалi яны:

- Недалёка адсюль знаходзiцца вёска, дзе мы шмат разоў ужо курэй цягалi; дарогу туды мы вам пакажам.

Пайшлi паляўнiчыя ў тую вёску, купiлi сабе сёе-тое паесцi, загадалi накармiць i сваiх звяроў ды падалiся далей. Лiсянятам усе мясцiны тут былi добра знаёмыя, дзе якiя двары з курамi знаходзяцца, i яны маглi ўсё падказаць паляўнiчым.

Хадзiлi-блукалi паляўнiчыя па розных мясцiнах, але нiдзе не маглi знайсцi сабе такой службы, каб застацца ўсiм разам. Тады яны i кажуць:

- Давядзецца нам расстацца, iнакш нiчога не будзе.

Падзялiлi яны звяроў памiж сабой, - i кожны з iх атрымаў па iльвяняцi, мядзведзяняцi, ваўчаняцi, лiсяняцi ды зайчыку. Потым яны развiталiся, паабяцалi любiць адзiн аднаго братняй любоўю да самае смерцi, уторкнулi ў дрэва нож, якi даў iм прыёмны бацька, i вось пайшоў адзiн на ўсход, а другi на захад.

Прыйшоў малодшы брат са сваiмi звярамi ў горад, i было ў тым горадзе ўсё чорным крэпам абцягнута. Зайшоў ён у карчму i спытаўся ў гаспадара, цi не можа той даць прытулак ягоным звярам. Адвёў гаспадар iх у стайню, а была там у сцяне дзiра; вылез заяц вонкi i прыцягнуў сабе качан капусты, а лiсiца прынесла курыцу, з'ела яе i ўзялася за пеўнiка. А воўк, мядзведзяня ды львяня былi большыя i вылезцi не маглi. Прапанаваў гаспадар вывесцi звяроў туды, дзе ляжала ў той час на траве карова, няхай, маўляў, удосталь там наядуцца. Накармiў паляўнiчы сваiх звяроў ды пытаецца потым у гаспадара:

- Чаму гэта ўвесь горад чорным крэпам абцягнуты?

Адказаў гаспадар:

- Таму, што заўтра павiнна памерцi адзiная дачка караля.

Пытаецца паляўнiчы:

- Хiба яна смяротна хворая?

- Не, - адказаў гаспадар, - яна зусiм здаровая, але павiнна памерцi.

- Як жа гэта так? - спытаўся паляўнiчы.

- Ды вось стаiць за горадам высокая гара, i жыве на ёй дракон; i кожны год абавязаны аддаваць яму бязвiнную дзяўчыну, iнакш ён спустошыць усю нашу краiну. Яму аддалi ўжо ўсiх дзяўчат, i не засталося нiводнай, акрамя каралеўны; але чакаць лiтасцi не даводзiцца, яе павiнны аддаць заўтра дракону.

Паляўнiчы сказаў:

- А чаму ж не заб'юць дракона?

- Эт, - адказаў гаспадар, - колькi ўжо рыцараў спрабавала гэта зрабiць, але ўсе жыццём сваiм расплацiлiся; кароль абяцаў таму, хто адолее дракона, аддаць сваю дачку за жонку, а пасля смерцi сваёй i ўсё каралеўства.

Нiчога не сказаў на гэта паляўнiчы, але наступнае ранiцы ўзяў ён сваiх звяроў i падняўся разам з iмi на Драконаву гару. Стаяў на яе вяршыне невялiкi хорам, на алтары было тры чашы з вiном, i было на iх напiсана: "Хто гэтыя чашы вып'е, стане самым магутным чалавекам на свеце i авалодае мячом, што закапаны перад парогам ля дзвярэй".

Паляўнiчы з чашаў гэтых пiць не стаў, выйшаў адтуль i знайшоў у зямлi меч, але не змог яго i з месца скрануць. Ён вярнуўся назад, выпiў чашы i стаў раптам такi магутны, што змог ужо меч падняць, трымаючы яго ў руцэ, ды iм размахваць.

Надышоў час, калi дзяўчына павiнна была быць выдадзена дракону, i яе праводзiлi кароль, маршал i прыдворныя. Убачыла дзяўчына здалёк на вяршыне Драконавай гары паляўнiчага ды падумала, што гэта стаiць дракон i яе чакае, i не хацела ўзнiмацца на гару; але, карэшце, давялося ёй узысцi туды мiмаволi, бо iнакш загiнуў бы ўвесь горад. Вярнуўся кароль дадому з прыдворнымi ў вялiкай скрусе, а маршал каралеўскi павiнен быў там застацца ды здаля за ўсiм назiраць.

Узнялася каралеўна на самую вяршыню гары, - i стаяў там не дракон, а малады паляўнiчы; ён суцешыў яе ды сказаў, што хоча яе выратаваць; ён адвёў яе ў хорам ды там замкнуў.

Неўзабаве з'явiўся з вялiкiм шумам сямiгаловы дракон. Убачыў паляўнiчага, здзiвiўся ды кажа:

- Што табе тут, на гары, трэба?

Адказаў паляўнiчы:

- Я хачу з табою бiцца.

Сказаў дракон:

- Не адзiн ужо рыцар тут сваё жыццё паклаў, i з табой я таксама ўпраўлюся, - i ён дыхнуў полымем з усiх сваiх сямi пашчаў.

Загарэлася сухая трава, i давялося б паляўнiчаму ў полымi i дыме задыхнуцца; ды прыбеглi звяры i ўвесь агонь затапталi.

Кiнуўся дракон на паляўнiчага, але паляўнiчы выхапiў свой меч, той засвiстаў у паветры ды знёс дракону тры галавы прэч. Тут раз'юшыўся дракон, узняўся ў паветра i пачаў выкiдваць на паляўнiчага полымя; наважыўся кiнуцца на яго, але паляўнiчы выхапiў зноў меч ды адсек яму яшчэ тры галавы.

Аслабела страшыдла i павалiлася на зямлю, але ўсё-ткi рыхтавалася кiнуцца на паляўнiчага; але той, сабраўшы астатнiя сiлы, адцяў яму хвост. Змагацца паляўнiчы больш не мог, ён паклiкаў сваiх звяроў, - i яны папарвалi дракона на шматкi.

Скончылася бойка, адамкнуў паляўнiчы хорам, бачыць - ляжыць каралеўна на падлозе: са страху ды жаху, пакуль цягнуўся бой, яна страцiла прытомнасць. Ён вынес яе на паветра, i калi яна зноў ачуняла ды адкрыла вочы, ён паказаў ёй пасечанага на кавалкi дракона i сказаў, што яна цяпер выратаваная. Яна ўзрадавалася ды сказала:

- Ты станеш цяпер маiм мужам, мой жа бацька абяцаў выдаць мяне за таго, хто заб'е дракона.

Потым зняла яна з шыi каралавыя каралi ды падзялiла iх ва ўзнагароду памiж звярмi, i дастаўся льву залаты замочак. А сваю насовачку, на якой было вышыта яе iмя, яна падаравала паляўнiчаму. Ён пайшоў i выразаў з сямi драконавых галоў языкi ды загарнуў iх у насовачку, каб лепей iх захаваць.

Пасля таго, як усё гэта здарылася, паляўнiчы, змучаны спякотай ды змаганнем, сказаў да дзяўчыны:

- Мы абое з табой стамiлiся, давай крыху адпачнем.

Яна згадзiлася. Яны леглi на зямлю, i прамовiў паляўнiчы да льва:

- Ты нас ахоўвай, каб у час сну нiхто на нас не напаў, - i яны з дзяўчынай заснулi.

Леў улёгся побач з iмi, каб несцi варту, але ён таксама стамiўся ад бойкi з драконам i таму паклiкаў мядзведзя ды сказаў:

- Кладзiся побач са мной, мне трэба крыху паспаць; калi хто падыдзе, ты мяне пабудзi.

Улёгся мядзведзь побач з iм, але ён таксама стамiўся, паклiкаў ваўка ды сказаў:

- Кладзiся побач са мной, мне трэба крыху паспаць; калi хто падыдзе, ты мяне пабудзi.

Улёгся воўк побач з iм, ён таксама стамiўся, паклiкаў лiсiцу ды сказаў:

- Кладзiся са мной побач, мне трэба крыху паспаць; а калi хто падыдзе, ты мяне пабудзi.

Паклалася з iм побач лiсiца, яна таксама стамiлася, паклiкала зайца ды кажа:

- Кладзiся са мной побач, мне трэба крыху паспаць; калi хто прыдзе ты мяне пабудзi.

Сеў заяц побач з ёю, але бедны зайчык таксама ж стамiўся, яму не было каго паклiкаць у вартавыя, - i ён заснуў.

I вось заснулi каралеўна, паляўнiчы, леў, мядзведзяня, воўк, лiсiца ды зайчык, i ўсе спалi глыбокiм сном.

Але маршал, якi павiнен быў за ўсiм назiраць здаля, не бачыў, каб дракон ды паляцеў з дзяўчынай. На гары было ўсё цiха, i вось нарэшце, ён насмелiўся i ўзышоў на вяршыню. I ляжаў дракон на зямлi, пасечаны ды парваны на кавалкi; а воддаль ад яго каралеўна i паляўнiчы са сваiмi звярмi, i ўсе ў глыбокiм сне. А быў маршал чалавек злосны ды бязлiтасны, ён выхапiў свой меч ды адсек паляўнiчаму галаву, схапiў дзяўчыну на рукi ды панёс яе з гары. Дзяўчына, прахапiўшыся, спалохалася, але маршал ёй кажа:

- Ты цяпер у маiх руках; ты павiнна будзеш сказаць, што гэта я забiў дракона.

- Гэтага сказаць я не магу, - адказала яна, - гэта ж зрабiў паляўнiчы са сваiмi звярмi.

Тады выхапiў маршал свой меч i стаў пагражаць, што заб'е яе, калi яна не паслухаецца яго, i гэтак прымусiў яе даць абяцанне. Затым ён прынёс яе да караля. Як убачыў кароль сваю любiмую дачку жывую, дык не ведаў, як яму i радавацца, - ён жа думаў, што яе разарвала страшыдла.

I сказаў маршал:

- Гэта я забiў дракона i вызвалiў дзяўчыну ды ўсё каралеўства, таму патрабую яе сабе ў жонкi, як гэта было абяцана.

Кароль спытаўся ў дзяўчыны:

- Цi праўда тое, што ён кажа?

- Ах, так, - адказала яна, - гэта, напэўна, праўда. Але я стаўлю ўмову, каб вяселле святкавалася толькi праз год ды адзiн дзень.

Яна спадзявалася, што за гэты час пачуе што-небудзь пра свайго любага паляўнiчага.

А на Драконавай гары ўсё яшчэ ляжалi звяры са сваiм мёртвым гаспадаром. Але вось прыляцеў вялiкi чмель ды сеў на нос зайцу; заяц сагнаў яго лапай i не прачнуўся. Прыляцеў чмель у другi раз, але заяц зноў сагнаў яго лапай i не прачнуўся. Прыляцеў чмель у трэцi раз i ўкусiў яго за нос, каб заяц прахапiўся. Толькi заяц ускочыў, пабудзiў ён лiсiцу, лiсiца - ваўка, воўк мядзведзя, мядзведзь - iльва. Прачнуўся леў, бачыць - няма дзяўчыны, а гаспадар ляжыць мёртвы; узняў леў страшэнны рык:

- Хто гэта зрабiў? Мядзведзь, чаму ты мяне не пабудзiў?

Мядзведзь спытаўся ў ваўка:

- Чаму ты мяне не пабудзiў?

А воўк у лiсiцы:

- Чаму ты мяне не пабудзiла?

А лiсiца ў зайца:

- Чаму ты мяне не пабудзiў?

I толькi адзiн бедны заяц не ведаў, што яму адказаць, - так i застаўся ён вiнаваты.

Парашылi тады звяры на яго накiнуцца, але ён стаў прасiць лiтасцi i сказаў:

- Пашкадуйце мяне, я нашага гаспадара ажыўлю. Я ведаю адну гару, расце на ёй корань: калi каму пакласцi яго ў рот, той ад усялякiх хваробаў ды ранаў вылекуецца. Але ходу да гэтай гары дзвесце гадзiн.

Сказаў леў:

- Ты павiнен за суткi злётаць туды i назад вярнуцца ды прынесцi гэты корань.

Паiмчаўся заяц, i за суткi вярнуўся назад, ды прынёс корань. Прыставiў леў галаву паляўнiчаму, заяц засунуў яму ў рот корань, iмгненна ўсё зраслося, пачало бiцца сэрца, i ён ажывеў зноў.

Прачнуўся паляўнiчы, бачыць - няма дзяўчыны, спалохаўся ён ды падумаў: "Яна, мабыць, пайшла, пакуль я спаў, каб пазбавiцца мяне".

Леў у спешцы прыставiў галаву свайму гаспадару перадам назад, але за сумнымi думкамi пра каралеўну паляўнiчы гэтага не заўважыў: толькi апаўдня, калi яму захацелася есцi, ён убачыў, што галава ў яго пастаўлена перадам назад; ён анiяк не мог уцямiць, з чаго гэта так, i спытаўся ў звяроў, што з iм здарылася ўва сне.

Тады распавёў яму леў, што ўсе яны, стамiўшыся, паснулi, а калi прачнулiся, знайшлi яго мёртвага, з адсечанай галавою; заяц прынёс корань жыцця, а ён у спешцы прыставiў галаву перадам назад; але памылку сваю ён, вядома, выправiць. Ён адарваў паляўнiчаму галаву, павярнуў яе, а заяц зажывiў яе коранем.

Аднак паляўнiчы зажурыўся, пайшоў бадзяцца па свеце i прымусiў сваiх звяроў скакаць перад людзьмi. I здарылася так, што, калi прамiнуў роўна год, прыйшоў ён зноў у той самы горад, дзе вызвалiў каралеўну ад дракона; але цяпер увесь горад быў упрыгожаны чырвонай тканiнаю. Спытаўся паляўнiчы ў гаспадара карчмы:

- Год таму горад быў увесь у жалобе, а сёння ўвесь у чырвоным? Што гэта значыць?

Адказаў гаспадар карчмы: