La Granda Arko (Ĉe la rando de la Ekumeno)

Prologo

Freŝa aŭtuna vento flugis super vastaĵo de Nevo[98], kovrita de faldetoj. La akra pinto de la Petropaŭla fortikaĵo en brilo de la suna tago ŝajnis ora radio, leviĝinta en bluan alton de la ĉielo. Sub ĝi glate ĝibigis sian larĝan, potencan dorson la Palaca ponto. Ondoj, balanciĝante kaj brilante, egalmezure plaŭdis sur helajn granitajn ŝtupojn de la kajo.

Sidinta sur benko juna maristo rigardis al la horloĝo, ekstaris kaj rapide ekiris laŭ la kajo laŭlonge de la Admiralejo. La flavaj muroj estis facile levantaj sian kronon de blankaj kolonoj en la diafana aŭtuna aero.

Aŭtoj estis milde kurantaj laŭ polurita asfalto, ludante per ĵetiĝantaj sunaj rebriloj sur puraj vitroj kaj sur diverskolora emajlo de karoserioj.

La junulo rapide iris laŭ la kajo, ne atentante la ĉirkaŭan festan viglon. Li paŝis certe kaj facile. Al la junulo iĝis varme, li ŝovis sur la nukon sian maristan kaskedon. Sonoris tramoj, derampante de sur la ponto. La maristo trais ĝardeneton kun arboj, brulantaj per aŭtuna skarlato, iris laŭlonge de granda placeto kaj por sekundo haltis antaŭ enirejo, kie gigantoj el polurita granito[99] estis apogantaj masivan balkonon super ĝiba leviĝo de la trotuaro. Kuracitaj cikatroj pro faŝistaj bomboj ankoraŭ videblis sur du kolosaj granitaj korpoj. La junulo eniris en la pezan pordon, demetis la nigran militistan mantelon kaj hastis al larĝa ŝtuparo el blanka marmoro, kiu strebis el la duonmalhela vestiblo al hela kolonaro, kadrita per vico de marmoraj statuoj.

Renkonten al li, ĝoje ridetante, iris svelta junulino. Ŝiaj atentaj, larĝe dismetitaj grizaj okuloj malheliĝis, iĝinte varmaj. La maristo iomete konfuzite rigardis al la junulino. Ŝi dum iro estis kaŝanta ĵetonon de la vestejo en la malfermitan mansaketon — sekve, li ne malfruis. La junulo vigliĝis kaj certe proponis komenci la pririgardon de malsupre, ekde fakoj de antikvaĵoj.

Trapuŝiĝinte tra amaso da vizitantoj, la gejunuloj trairis inter kolonoj, apogantaj la plafonon, farbitan per intensaj koloroj. Ili preteris kelkajn grandegajn halojn. Post rompaĵoj de vazoj kaj platoj kun nekompreneblaj surskriboj, post mornaj, nigraj skulptaĵoj de Antikva Egiptujo, sarkofagoj, mumioj kaj ĉiuj ceteraj entombigaj aĵoj, aspektantaj eĉ pli morne sub volboj de nehelaj haloj de la malsupra etaĝo, ili ekdeziris helajn kolorojn kaj sunon. La gejunuloj ekhastis supren.

Ili rapide trairis ankoraŭ du ĉambrojn, direktis sin al flanka ŝtuparo, kondukanta en la suprajn halojn el malgranda ejo kun mallarĝaj fenestroj, tra kiuj rigardis la pala ĉielo. Kelkaj okedraj konusaj vitrinoj staris inter blankaj kolonoj, — malgrandaj antikvaj artaĵoj, ekspoziciitaj en ili, ne estis altirantaj atenton de la preterpasantoj.

Subite antaŭ la okuloj de la junulino en la tria vitrino aperis makulo de mirakla blu-verda koloro, tiom hela, ke, ŝajnis, ĝi radiis sian propran lumon. La junulino alirigis sian kunulon al la vitrino. Sur arĝenteca veluro estis klinite alfiksita plata ŝtono kun rondaj randoj. Ĝi estis ekstreme pura kaj diafana, ĝia brilanta blu-verda koloro estis neatendite ĝoja, hela kaj profunda, kun varma nuanco de diafana vino. Sur la glata supra edro, evidente, polurita per homa mano, videblis klare eltranĉitaj homaj figuretoj, grandaj je etfingro.

La koloro, la brilo kaj la lumporta diafaneco de la ŝtono akre kontrastis kun la morna severeco de la halo kaj la palaj koloroj de la aŭtuna ĉielo.

La junulino aŭdis bruan suspiron de sia kunulo, ekvidis lian rigardon, nebuligitan per rememoro.

— Tia estas suda maro dum serena vetero, en tagmezaj horoj, — malrapide diris la juna maristo. Senceda certeco de vidinto sonis en liaj vortoj.

— Mi ne vidis tion, — respondis la junlino, — sed mi sentas en tiu ĉi ŝtono ian profundecon, lumon aŭ ĝojon, mi ne povas diri, kion ĝuste… Kie oni trovas tiajn ŝtonojn?

Nek granda, komuna por kvar vitrinoj subskribo «Orientslavaj tomboj de la VII jarcento, regiono de meza Dnepro, rivero Ros», nek eta etikedo en la vitrino mem: «Tombomonteto Grebeneckij, antikva genta sanktejo» — nenion klarigis al la gejunuloj. Nekompreneblaj estis ankaŭ la aĵoj, ĉirkaŭantaj la rimarkindan ŝtonon: rustiĝintaj ĝis nerekonebleco rompaĵoj de tranĉiloj kaj lancoj, plataj tasoj, iaj pendaĵoj en formo de trapezoj el nigriĝinta bronzo kaj arĝento.

— Tio estis elfosita en la Kieva regiono, — penis kompreni la junulo, — sed mi ne aŭdis, ke tie aŭ ie ajn en Ukrainio oni trovadus tiajn ŝtonojn… Kiun ni demandu? — La junulo ĉirkaŭrigardis la vastan halon.

Neniu gvidisto, kvazaŭ spite, estis apude, nur en angulo ĉe la ŝtuparo sidis gardistino.

Aŭdiĝis paŝoj: en la halon estis malleviĝanta alta homo en zorgeme gladita nigra vesto. Laŭ tio, ke la gardistino ekstaris de sur la seĝo kaj salutis lin respekte, la junulino senerare divenis, ke tiu homo estas ia estro ĉi tie. Li facile puŝetis sian kunulon, sed tiu jam estis paŝanta renkonten al la veninto kaj, rektiĝinte militiste, komencis:

— Permesu demandi?

— Mi permesas. Kion vi deziras? — diris la sciencisto, kaj liaj trankvilaj okuloj miope mallarĝiĝis, pririgardante la gejunulojn.

La junulo klarigis, kio ĝuste interesas ilin. La sciencisto ridetis.

— Vi havas intuicion, junulo! — aprobe ekkriis li. — Vi trafis al unu el la plej interesaj aĵoj de nia muzeo! Ĉu la bildon sur la ŝtono vi bone vidis?.. Ĉu ne?.. Malgranda! Sed por kio ja ĉi tie estas jena ilo? Rigardu!

La sciencisto kaptis lignan kadron, fiksitan sur la supra flanko de la vitrino, mallevis ĝin. Ĝuste kontraŭ la ŝtono ekstaris granda lupeo. Klakis ŝaltilo, hela lumo priverŝis la supraĵon de la ŝtono.

Interesigitaj eĉ pli, la gejunuloj rigardis en la lupeon. La figuretoj, eltranĉitaj sur la ŝtono, pligrandiĝinte, iĝis vivoplenaj. Ĉe unu rando de la diafana blu-verda plataĵo per maldikaj avaraj linioj estis skizita figureto de nuda junulino, staranta kun la dekstra mano, levita al la vango. Bukloj de la densaj krispaj haroj kuŝiĝis sur rondaĵon de la ŝultro, skizitan per klara arko.

La tutan ceteran supraĵon de la ŝtono okupis tri brakumiĝintaj viraj figuroj, plenumitaj kun eĉ pli granda majstreco, ol la bildo de la junulino.

La sveltaj, muskolaj korpoj rigidiĝis en momento de moviĝo. Turniĝoj de la korpoj estis fortaj, akraj kaj samtempe delikate moderaj. En la centro potenca homo, pli alta ol la du, starantaj flanke, larĝe dismetis la brakojn sur iliajn ŝultrojn. Ĉe liaj flankoj la du viroj, armitaj per lancoj, staris, atente klininte la kapojn. En iliaj pozoj estis streĉita preteco de povaj batalistoj, pretaj certe rebati ajnan malamikon.

La tri malgrandaj figuretoj estis plenumitaj kun granda majstreco. La ideo — frateco, amikeco kaj kuna lukto — estis esprimita en ili kun neordinara forto.

Profundeco de la diafana kaj hela ŝtono, servanta samtempe kiel fono kaj kiel materialo, plifortigis belecon de la verko. Varma humida rebrilo, ŝajne eliranta el interno de la ŝtono, aldonis al la korpoj de la tri brakumiĝintaj homoj orecan gajon de suna lumo…

Sub la figuroj kaj sur glata rompsurfaco de la malsupra rando eblis rimarki malglate kaj haste skrapitajn nekompreneblajn signojn.

— Ĉu vi satrigardis? Mi vidas, ke ĝi absorbis vin! — La voĉo de la sciencisto tremerigis ambaŭ gejunulojn. — Bone. Ĉu vi deziras, mi iomete rakontu pri la ŝtono? Tiu ĉi ŝtono estas unu el enigmoj, kiajn ni fojfoje renkontas en historiaj dokumentoj de antikveco. En kio estas la enigmo? Aŭskultu laŭ la ordo. Tio estas berilo[100], mineralo ne tre malofta. Sed tiaj blu-verdaj puregaj beriloj estas ekstreme raraj. En la tuta mondo ili troveblas nur en la sudo de Afriko. Tio estas unue. Plie, sur la ŝtono estas eltranĉita intajlo[101] — tielaĵojn oni ŝatis fari dum disfloro de la helena arto en Antikva Helenujo. Sed berilo estas tre malmola ŝtono. Por eltranĉi sur ĝi bildojn kun tia precizeco, oni devas tranĉi nur per diamantoj — helenaj majstroj ilin ne havis. Tio estas due. Plie, el la tri viraj figuroj la meza, sendube, montras negron, la dekstra — helenon, kaj la maldekstra — tio estas iu homo el aliaj mediteraneaj popoloj: eble, kretano aŭ etrusko. Kaj finfine, laŭ la teĥniko de montro de homa korpo la intajlo devus rilati al la epoko de disfloro de Helenujo; samtempe tuta vico da specifaĵoj indikas la tempon multe pli fruan. Mi jam ne diras pri tio, ke la lancoj, montritaj ĉi tie, havas tute apartan formon, karakterizan nek por Helenujo, nek por Egiptujo… Tuta vico da kontraŭdiraj, nekunigeblaj indikoj… Sed la intajlo ja ekzistas, jen ĝi…

La sciencisto silentis iom, poste daŭrigis same abrupte:

— Ekzistas ankoraŭ multaj historiaj enigmoj. Ĉiuj ili pruvas unu aferon: malmulte, malmulte ni scias! Malbone imagas la vivon de antikveco. Ekzemple, ĉi tie en la ora deponejo ni havas inter skitaj laboraĵoj unu oran bukon. Ĝi aĝas du mil sescent jarojn, sed sur ĝi estas montrita fosilia sabrodenta tigro[102] en ĉiuj detaloj. Jen. Kaj paleontologoj diros al vi, ke tiu tigro formortis antaŭ tricent mil jaroj… Ha!.. En egiptaj tomboj vi vidos freskojn, kie kun mirinda precizeco estas pentritaj ĉiuj specoj de animaloj, vivintaj en Egiptujo. Inter ili estas nekonata grandega besto, simila al giganta hieno, — tia estas konata nek en Egiptujo, nek en la tuta Afriko. Aŭ en la Kaira muzeo estas statuo de junulino, trovita en ruinoj de la urbo Aĥetaton, en Egiptujo, kiu estis konstruita en la XIV jarcento antaŭ nia erao, — de tute ne egiptino, kaj la verko tute ne estas egipta — kvazaŭ el alia mondo. Miaj kolegoj al vi tuj klarigos — sti-li-go, — ŝerce distiris la vorton la sciencisto. — Kaj mi en tiaj okazoj ĉiam rememoras unu historion. En la samaj egiptaj muraj pentraĵoj oni ofte renkontadis unu fiŝeton. Negrandan, per nenio specialan. Sed ĝi estis pentrita ĉiam per la ventro supren. Kiel tio povis esti: egiptoj estis tiaj precizaj pentristoj, kaj jen la nenatura fiŝo? Oni klarigis, certe: kaj stiligo ĉi tie estis, kaj religio, pro influo de la dio Ammon. Tute konvinke, kaj oni trankviliĝis. Kaj post dek kvin jaroj oni trovis: ekzistas en Nilo eĉ nun tia fiŝeto, kaj — tute ĝuste — ĝi naĝas ĉiam per la ventro supren. Instrue!.. Aĥ, tro longe mi parolas, absorbiĝis! Ĝis revido, gejunuloj, interesiĝu pri enigmoj de historio.

— Unu minuton… profesoro! — ekkriis la junulino. — Ĉu vi mem ne povas klarigi tiun aĵon? Nu tiel, por vi mem. Diru al ni… — La junulino konfuziĝis.

La sciencisto ridetis:

— Kion fari kun vi! Tio, kion mi diros al vi, estos simple konjekto, ne pli. Unu afero estas senduba: vera arto reflektas la vivon, vivas mem kaj leviĝas al novaj altaĵoj nur en lukto kontraŭ malnovo. En tiuj foraj tempoj, kiam estis kreita tiu intajlo, floris senrajteco kaj sklaveco. Multegaj homoj trenis sian seneliran vivon. Sed subprematoj levadis armilojn kontraŭ la senkompata sklaveco. Kaj jen, rigardante al la bildo de tri batalistoj, mi deziras pensi, ke ilia amikeco aperis en batalo por libero… Eble, ili kune fuĝis al la patrujo el kaptiteco… Al mi ŝajnas, ke tiu intajlo estas ankoraŭ unu atesto de malproksima lukto, kiu furiozis tiam, sed kiun kaŝis disde ni la jarcentoj. La nekonata artisto mem, eble, partoprenis la lukton… Ja tio eĉ ne povas esti alie… Ĝuste pro tio tiel perfekta estas lia verko. Tio estis, se eblas tiel diri, unuopa venko de novo super malnovo, farita en profundo de pasintaj jarcentoj. Tiaj atestoj, atingantaj nin, speciale altiras atenton de niaj homoj, kiuj leviĝis al lukto kontraŭ tio, kio malhelpas al kresko de novo. En ĉio — en la vivo, en la scienco, en la arto. Jen kial ankaŭ vi tuj atentis tiun intajlon inter multaj pritranĉitaj gemoj.

La gejunuloj ree alpremiĝis al la vitro, afekciitaj per la torento da informoj. La ŝtono ŝajnis al ili mistera kaj altira.

Profunda, hela kaj pura koloro de maro… Sur ĝi estis frata brakumo de tri homoj. La brilanta ŝtono, kvazaŭ transdonanta sian lumon al la belaj korpoj — ĉi tie, en la malhela, severa halo… La eltranĉita junulino, plena je vivo kaj virina ĉarmo, staris kvazaŭ ĉe la rando de maro.

La juna maristo kun suspiro rektigis la laciĝintan dorson. La junulino plu rigardis. El malproksime laŭ eĥoplenaj pasejoj aŭdiĝis paŝado de piedoj kaj bruo de proksimiĝanta ekskurso. Tiam ankaŭ la junulino deŝiriĝis de la vitro. Klakis la ŝaltilo, la kadro estis levita, kaj la blu-verda kristalo plu brilis sur la veluro.

— Ni ankoraŭ venos ĉi tien, ĉu? — demandis la maristo.

— Certe, venos! — respondis la junulino.

La junulo karese prenis ŝin sub la brako, kaj ili mediteme ekiris supren laŭ blankaj ŝtupoj de la ŝtuparo.

Ĉapitro unua Disĉiplo de artisto

Plata ŝtono estis malproksimen elstaranta en la maron. Tiu, nevidebla en la nokta mallumo, malforte plaŭdis sube. La ŝtono ankoraŭ ne perdis tagan varmon, kaj al la junulo ne malhelpis blovoj de malvarmeta vento, trakurantaj inter rokoj.

La junulo mediteme rigardis malproksimen, tien, kie dronis en mallumo fino de la arĝenta strio de la Lakta Vojo. Li observis falantajn stelojn. Ili ekbriladis samtempe multope, penetradis la ĉielon per brilantaj pingloj kaj malaperadis post la horizonto, estingiĝante, kiel ardigitaj sagoj, falintaj en akvon. Denove disŝutiĝadis laŭ la ĉielo fajraj sagoj kaj forflugadis en nekonatan malproksimon, en fabelajn landojn, kuŝantajn trans la maro, ĉe la randoj mem de la Ekumeno[103].

«Mi demandos la avon, kien ili falas», — decidis la junulo kaj tuj pensis, kiel bone estus flugi tiel trans la ĉielon, rekte al nekonata celo.

Jes, li jam estas ne junulo — pasos ankoraŭ kelkaj tagoj, kaj li atingos la aĝon de batalisto. Tamen li estos ne batalisto, sed iĝos fama artisto, glora skulptisto. Li diferencas de multaj homoj per denaska kapablo vidi formojn de la naturo, senti kaj memori ilin… Tiel diris al li la instruisto — artisto Agenoro. Kaj vere, tie, kie aliaj homoj indiferente pasadis pretere, li haltadis, afekciita ĝis profundo de la animo, rimarkante tion, kion ankoraŭ ne povis kompreni kaj klarigi. Diversaj vizaĝoj de la naturo altiradis lin per siaj ĉiuhoraj ŝanĝiĝoj. Poste lia rigardo iĝis pli akra. La junulo povis mem elpreni kaj longe teni en la memoro tiujn trajtojn, kiujn li trovis belaj. Nekaptebla belo kaŝiĝis ĉie — en fleksiĝo de eĝo de kuranta ondo kaj en flirtigataj de vento bukloj de haroj de Tessa, la filino de la instruisto, en sveltaj kolonoj de pinaj trunkoj kaj en minacaj klifoj, orgojle altantaj super la maro. Ekde tiam strebo al kreo de belaj formoj iĝis lia celo. Montri belon al tiuj, kiuj ne kapablas kapti ĝin. Kaj kio povas esti pli bela, ol korpo de homo! Sed transdoni ĝin — tio estas ĝuste la plej malfacila…

Jen kial tiel malsimilas tiuj ĉi vivaj trajtoj, kaptitaj de la memoro, al tiuj bildoj de dioj kaj herooj, kiujn li vidas ĉirkaŭe, kiujn li mem lernis fari! Eĉ verkoj de la plej lertaj majstroj de Eniado[104] ne povis doni konvinkan bildon de viva homa korpo.

La junulo malklare sentis, ke en ili estas artefarite emfazitaj kaj krude plifortigitaj nur apartaj trajtoj, esprimantaj ĝojon, volon, koleron aŭ kareson, sed ne pli. Por forto de impreso skulptisto oferadis ĉion ceteran. Ne, li devas sukcesi transdoni la belon! Tiam li iĝos la plej granda skulptisto de sia lando kaj homoj gloros lin, admirante liajn verkojn. En ili belo unuafoje estos por ĉiam fiksita en bronzo aŭ ŝtono!

La junulo forflugis malproksimen en la kuraĝaj revoj, sed tiam forta ondo brue plaŭdis malsupre. Kelkaj gutoj trafis sur ŝtonojn kaj sur la vizaĝon de la junulo. Li tremeris, rekonsciiĝinte, kaj konfuziĝinte ridetis en mallumo. Dioj! Verŝajne, ankoraŭ malproksima estas tiu tempo… Kaj nun Agenoro ofte skoldas lin pro mallerta laboro kaj ial ĉiam iĝas prava… Kaj la avo? Tiu malmulte interesiĝas pri liaj sukcesoj en arto. Li zorgas nur pri tio, kiel fari el sia nepo faman luktiston. Kvazaŭ por artisto necesas forto! Sed tamen estas bone, ke la avo tiel edukis lin!.. La junulo sciis, ke li estas rare forta kaj eltenema. Kiel agrable estas montri sian forton kaj lertecon en vesperaj konkuroj en la vilaĝo antaŭ Tessa, ĝoje rimarkante lumeton de aprobo en la okuloj de la junulino!

La junulo salte ekstaris kun brulantaj vangoj, ĉiuj muskoloj de lia korpo streĉiĝis. Li defie submetis la bruston al la vento, levis la vizaĝon al la steloj kaj subite mallaŭte ekridis.

Malrapide aliris li la randon de la ŝtono, rigardis en la mallumon, kiu ŝajnis senfunda, kaj, sonore ekkriinte, saltis malsupren. Tuj ekvivis la kvieta, silenta nokto. Malsupre estis la maro, karese malvarmiginta lian varmegan haŭton, ekbrilinta per etaj lumetoj ĉirkaŭ la brakoj kaj la ŝultroj.

Ondoj, ludante, elpuŝadis la junulon supren, strebis deĵeti malantaŭen. Li eknaĝis, divenante en mallumo balanciĝojn de la akvo, certe leviĝante sur altajn ondojn, kiuj subite ekstaradis antaŭ li. La koro facile svenadis — la maro kvazaŭ havis nek fundon, nek randon, kuniĝante kun la malhela ĉielo en unu tutaĵon. Li estis sola kun la steloj.

Granda ondo subĵetis la junulon; li ekvidis sur la bordo malproksiman ruĝan fajron. Facila movo — kaj ondoj obeeme ekportis la junulon al la bordo, al apenaŭ videbla griza makulo de sablaĵo.

Iomete tremante pro malvarmo, li ree grimpis sur la platan ŝtonon, levis sian mantelon el kruda lano, volvis ĝin kaj ekkuris laŭ la bordo al la lumeto de lignofajro.

Malproksimen ĉirkaŭe estis disiranta aroma fumo de la brulanta branĉetaĵo, kolektita en vepro.

En la malforta lumo de la nehela flamo aperis muro de malgranda domo, masonita el angulecaj ŝtonoj, kaj super ĝi — elstaraĵo de kana tegmento. Longe etenditaj branĉoj de unuopa platano kovris la loĝejon kontraŭ malbona vetero. Ĉe la lignofajro mediteme sidis maljunulo en griza mantelo. Aŭdinte la paŝojn, li kun rideto turnis al la aliranta junulo la faltan vizaĝon, kies malhelan sunbrunon kontrastigis la griza krispa barbo.

— Kie vi estis tiel longe, Pandiono? — kun riproĉo diris la maljunulo. — Mi jam antaŭlonge revenis kaj deziris paroli kun vi.

— Mi ne pensis, ke vi venos tiel baldaŭ, — ekskuzis sin la junulo, — kaj kuris por naĝi. Mi pretas aŭskulti vin eĉ tutan nokton.

La maljunulo nege balancis la kapon:

— Ne, la konversacio estos longa, kaj matene vi devos frue vekiĝi. Mi deziras morgaŭ fari elprovon por vi, kaj necesas, ke vi estu en plena forto. Jen freŝaj flanoj — mi alportis novan rezervon — kaj mielo. Hodiaŭ estas festa vespermanĝo: manĝu, sed, kiel decas al batalisto, nemulte kaj sen avido.

La junulo kun plezuro disrompis flanon kaj mergis ĝian blankan molan rompaĵon en la argilan poteton kun mielo. Li manĝis, ne deŝirante la okulojn disde la avo, kiu silente kaj karese rigardis al la nepo. Mirindaj kaj tute similaj estis la okuloj de la maljunulo kaj de la junulo — brilantaj, orecaj, similaj al densigita koloro de suna radio. Popola kredo diris, ke homoj kun tiaj okuloj devenis de teraj amoratinoj de la «filo de alto» Hiperiono[105] mem, la dio de suno.

— Mi pensis hodiaŭ pri vi, kiam vi forveturis, — ekparolis la junulo. — Kial aliaj aedoj[106] loĝas en bonaj domoj kaj sate manĝas, nenion sciante, krom siaj kantoj? Kaj vi, avĉjo, scias tiel multe, tiel lerte kreas novajn kantojn, sed devas labori ĉe la maro. La boato estas jam malfacila por vi, kaj nur mi sola estas via helpanto. Ja ni ne havas sklavojn!

La maljunulo ridetis kaj mallevis la vejnecan manon sur la krispan kapon de Pandiono:

— Ankaŭ pri tio mi deziris paroli kun vi morgaŭ. Nun mi diros nur, ke malsamajn kantojn oni povas krei pri dioj kaj homoj. Kaj se vi estas honesta antaŭ vi mem kaj viaj okuloj estas malfermitaj, do tiuj kantoj ne estos agrablaj por altaj terposedantoj kaj militestroj. Kaj vi havos nek riĉajn donacojn, nek sklavojn, nek gloron, vin oni ne vokos en grandajn domojn, kaj la kantoj ne donos al vi nutron… Tempas dormi, — interrompis sin mem la maljunulo. — Rigardu, la Nokta Ĉaro[107] jam turniĝas al la alia flanko de la ĉielo. Rapide kuras ĝiaj nigraj ĉevaloj, kaj ripozo necesas al homo, por esti forta. Ni iru. — Kaj la maljunulo direktis sin al la mallarĝa enirejo de la mizera kabano.

La maljunulo frue vekis Pandionon.

Estis proksimiĝanta la malvarma tempo de aŭtuno: la ĉielo estis en nuboj, penetra vento susuris per sekaj kanoj, la platano froste tremis per distranĉitaj folioj.

Sub severa kaj postulema observo de la avo Pandiono okupiĝis pri gimnastikaj ekzercoj. Miloj da miloj da fojoj, ekde la infanaj jaroj, faradis li ilin ĉe sunleviĝo kaj sunsubiro, sed hodiaŭ la avo estis elektanta la plej malfacilajn ekzercojn kaj ĉiam pligrandiganta ilian nombron.

La junulo ĵetadis pezan lancon, ŝtonojn, transsaltadis barojn kun sako da sablo sur la ŝultroj. Finfine la avo alligis al lia maldekstra mano pezan tuberon de juglandujo, en la dekstran donis nodan klabon, kaj al la kapo alfiksis rompopecon de ŝtona poto. Retenante ridon, por ne perdi la spiradon, Pandiono laŭ signo, donita de la avo, ekkuris norden, tien, kie la borda pado ĉirkaŭis krutan ŝtonan deklivon. Li kiel vento trakuris la padon, grimpis sur la unuan ŝtupegon de la deklivo, malleviĝis kaj eĉ pli rapide ekkuris malantaŭen. La maljunulo renkontis la nepon ĉe la kabano, liberigis de la tuta ekipaĵo kaj alpremiĝis per la vango al lia vizaĝo, penante laŭ la spirado determini gradon de laco.

La junulo, silentinte iom, diris:

— Mi povus fari ĉi tion ankoraŭ multfoje, antaŭ ol peti ripozon.

— Jes, estas tiel, — respondis la maljunulo malrapide kaj fiere rektigis sin: — Vi povas esti batalisto, kapabla batali senlace kaj porti pezon de kupra armilaro! Mia filo, via patro donis al vi sanon kaj forton, mi plifortigis ilin en vi kaj faris vin eltenema kaj kuraĝa. — La maljunulo ĉirkaŭrigardis la figuron de la junulo, aprobe rigardis la larĝan konveksan bruston, la fortajn muskolojn sub la glata senmakula haŭto kaj daŭrigis: — Vi ne havas parencojn, krom mi, malforta maljunulo, ne havas riĉaĵojn kaj servistojn, kaj tuta nia fratrio[108] estas tri negrandaj vilaĝoj sur ŝtona bordo… La mondo estas granda, kaj multaj danĝeroj minacas al soleca homo. La plej granda el ili estas — perdi liberon, esti prenita en sklavecon. Tial mi faris tiom da penoj, por fari el vi bataliston, kuraĝan kaj kapablan al ajna milita afero. Nun vi estas libera kaj povas servi al via popolo. Ni iru nun doni oferon al Hiperiono, nia protektanto, honore al la veno de via matureco.

La avo kaj la nepo direktis sin laŭlonge de densejo de bruniĝintaj kareksoj kaj kanoj tien, kie, elstarante malproksimen en la maron, kiel longa remparo altis mallarĝa kabo.

Du dikaj, larĝaj kverkoj kreskis sur la fino de la kabo. Inter ili el krudaj plataĵoj de kalkoŝtono estis kunmetita altaro, kaj poste staris malheliĝinta ligna fosto, tajlita en formo de homa figuro. Tio estis antikva templo, dediĉita al la loka dio — al la rivero Aĥeloo, enfluanta ĉi tie en la maron. La enfluejo de la rivero perdiĝis en verda densejo, abunda je birdoj, kiuj alflugadis el la nordo.

Antaŭe malfermiĝis la nebuliĝinta maro. De tie venadis ondoj, kun plaŭdo alkurantaj sur la akran finon de la kabo, similan al kolo de grandega animalo, merginta la kapon en la akvon.

Majesta murmuro de ondoj, akraj krioj de birdoj, fajfo de vento en kanoj kaj bruo de kverkaj branĉoj — ĉiuj ĉi sonoj estis kuniĝantaj en unu maltrankvilan kontinuan melodion.

Sur la kruda ŝtona altaro la maljunulo bruligis fajron. Li ĵetis en la flamantan lignofajron pecon de viando kaj flanon. Fininte la oferadon, la maljunulo alkondukis Pandionon al granda ŝtono ĉe kruta rando de muska roko kaj ordonis defaligi ĝin flanken. La junulo facile venkis la pezon kaj laŭ ordono de la avo ŝovis la manon en profundan fendon inter du tavoloj de kalkoŝtono. Tintis metalo — Pandiono elprenis kovritajn per verdaj oksidaj makuloj kupran glavon, helmon kaj larĝan zonon el kvadrataj kupraj platoj, kiu servis kiel karapaco por la malsupra parto de la korpo.

— Tio estas la armilaro de via frue pereinta patro, — mallaŭte diris la avo. Ŝildon kaj pafarkon vi devos akiri por vi memstare.

La junulo, emociita, kliniĝis super la batalaj armiloj, singarde purigante la metalon disde la oksida tavolo.

La maljunulo eksidis sur ŝtonon kaj, apoginte sian dorson al la roko, silente observis la nepon, penante kaŝi de li sian malgajon.

Pandiono, lasinte la armilaron, ĵetiĝis al la avo kaj impete brakumis lin. La maljunulo ĉirkaŭprenis per la mano la torson de la junulo, sentante malmolecon de liaj potencaj muskoloj. Al la avo ŝajnis, ke li kaj lia antaŭlonge pereinta filo kvazaŭ renaskiĝis en tiu juna korpo, kreita por lukto.

La maljunulo turnis al si la vizaĝon de la nepo kaj longe rigardis en la malfermitajn orecajn okulojn:

— Nun vi devos decidi, Pandiono: ĉu vi iros al la estro de nia fratrio, por iĝi lia batalisto, aŭ restos helpanto de Agenoro.

— Mi restos ĉe Agenoro, — sen pripensoj respondis Pandiono. — Se mi iros en la vilaĝon al la estro, mi devos loĝi tie, manĝi kune kun ĉiuj en la vira kunvenejo, kaj tiam vi restos sola. Mi ne deziras disiĝi kun vi kaj plu helpos al vi.

— Ne, nun ni devas disiĝi, Pandiono, — kun peno, sed firme diris la maljunulo.

La junulo mire deŝoviĝis, sed la mano de la avo retenis lin.

— Mi plenumis la promeson, donitan al mia filo — al via patro, Pandiono, — daŭrigis la maljunulo. — Nun vi eniras en la vivon. La komenco de via vojo devas esti libera, sed ne pezigita per zorgo pri senhelpa maljunulo. Mi foriros el nia Eniado en la fekundan Elidon[109], kie loĝas miaj filinoj kun siaj edzoj. Kiam vi iĝos fama majstro, vi trovos min…

Al ardaj protestoj de la junulo la maljunulo nur nege balancis la kapon. Multajn karesajn, petegajn, indignajn vortojn diris Pandiono, antaŭ ol li komprenis, ke la senceda decido de la avo estis kovita dum jaroj, firmigita per la viva sperto.

Kun malgajo, kiel ŝtono kuŝanta sur la animo, la junulo dum la tuta tago ne deiradis de la avo, helpante al li prepari sin al la forveturo.

Vespere ili ambaŭ eksidis ĉe la renversita, ĵus rekalfatrita boato, kaj la avo elprenis sian malnovan, eluzitan liron. La junece forta voĉo de la maljuna aedo ekflugis laŭ la bordo, silentiĝante malproksime. La malgaja melodio similis egalmezuran plaŭdon de maro.

Laŭ peto de Pandiono la maljunulo kantis al li legendojn pri deveno de ilia popolo, pri najbaraj teroj kaj landoj.

Konsciante, ke li aŭdas la avon lastfoje, la junulo avide kaptadis ĉiun vorton, penante enmemorigi la kantojn, ekde la infaneco firme ligitajn por li kun la bildo de la avo. Pandiono vive imagis al si antikvajn heroojn, unuigintajn diversajn tribojn.

La maljuna aedo kantis pri severa ĉarmo de sia patrujo, kie la naturo mem estas tera enkorpiĝo de dioj, pri grandeco de homoj, scipovantaj ami la vivon kaj venki la naturon, ne kaŝiĝante de ĝi en templojn, ne forturniĝante de la nuno.

Kaj la koro de la junulo emociite batis antaŭ vojoj, irantaj en nekonatan foron, malfermantaj post ĉiu turno ion novan kaj neatenditan.

Matene kvazaŭ revenis varmega somero. Pura bluo de la ĉielo spiris per ardo, la senmova aero pleniĝis per sonoro de cikadoj, kaj la suno blindige reflektiĝis de blankaj rokoj kaj ŝtonoj. La maro iĝis diafana kaj pigre balanciĝis ĉe la bordoj, akceptinte aspekton de malnova vino, ŝanceliĝanta en giganta tasego.

Kiam la boato de la avo malaperis malproksime, sopiro kunpremis la bruston de Pandiono. Li falis, alpreminte la frunton al la krucigitaj manoj. Li eksentis sin knabo, soleca kaj forlasita, perdinta kun la forveturo de la amata avo parton de sia koro. Larmoj fluis laŭ la manoj de Pandiono, sed tio jam ne estis larmoj de infano, ili ruliĝis per maloftaj pezaj gutoj, ne faciligante la malfeliĉon.

Malproksimen foriris la revoj pri grandaj aferoj. Nenio konsolis la junulon — li deziris esti kune kun la avo.

Malrapide kaj senkompate venis konscio de nerevenigeblo de la perdo, kaj la junulo ekregis sin. Hontinte pri la larmoj, mordinte la lipojn, li levis la kapon kaj longe rigardis en la maran foron, ĝis la konsternitaj pensoj ekfluis konsekvence kaj glate. Pandiono ekstaris, ĉirkaŭrigardis la bordon, brulantan sub la suno, la malgrandan dometon sub la platano, kaj ree la sopiro iĝis netolerebla. Li komprenis, ke la tagoj de juneco pasis, ke ne revenos jam neniam la senzorga vivo kun liaj naivaj, duoninfanaj revoj.

Malrapide ektrenis sin Pandiono al la hejmo. Tie li zonis sin per la glavo kaj volvis en la mantelon siajn aĵojn. La junulo dense firmigis la pordon, por ke tempesto ne penetru en la domon, kaj ekiris laŭ la ŝtona padeto, pure balaita de maraj ventoj. Seka kaj malmola herbo malgaje susuris sub la piedoj. La pado atingis monteton, kovritan de densa malhel-verda arbustaro, kies etaj folioj, varmigitaj de la suno, eligadis aromon de freŝaj olivaj rekrementoj. Ĉi tie la pado disforkiĝis je du: unu kondukis dekstren, al grupo da fiŝistaj kabanoj, starantaj sur la mara bordo, la alia iris laŭlonge de la rivera bordo al la vilaĝo. Pandiono turnis sin maldekstren; post la monteto liaj piedoj mergiĝis en varmegan blankan polvon, ĉirpado de cikadoj superis bruon de la maro. La piedo de ŝtona deklivo de la monto ĉe la rivero dronis en arboj. Mallarĝaj folioj de oleandroj, peza verdo de figarboj alternis kun pufaj foliaroj de grandaj juglandujoj — ĉio ĉi estis kuniĝanta en kontinuan fumantan mason, kiu ŝajnis preskaŭ nigra ĉe blankaj kalkoŝtonaj deklivoj. La padeto plonĝis en malvarmetan ombron kaj post kelkaj turnoj alkondukis al kampeto, prikonstruita per negrandaj dometoj, dense starantaj ĉe oblikvaj deklivoj de vinberĝardenoj.

La junulo plirapidigis la paŝojn kaj direktis sin al malalta blanka konstruaĵo, kaŝiĝanta post nodaj trunkoj de olivoj. Li eniris sub markezon, kaj renkonten al li levis sin nealta nigrabarba maljuna viro — majstro-artisto Agenoro.

— Vi venis, Pandiono! — ĝoje salutis la junulon la artisto. — Kaj mi jam pensis sendi iun por vi… Ha, jen kio! — Agenoro rimarkis la armilaron de Pandiono. — Permesu brakumi vin, mia knabo… Tessa, Tessa! — kriis li. — Rigardu, kia batalisto venis al ni!

Pandiono rapide turniĝis. El la interna pordo elrigardis junulino en malhel-ruĝa himatio[110], surĵetita super velkinta lazura ĥitono[111]. Ĝoja rideto montris senriproĉajn dentojn, tamen post momento la junulino kuntiris la brovojn, kaŝinte la rideton, kaj malvarme ĉirkaŭrigardis la junulon.

— Vidu, Tessa koleras kontraŭ vi: dum du longaj tagoj vi ne povis alkuri al ni kaj averti, ke vi ne laboros, — riproĉis Pandionon la artisto.

La junulo staris silente, mallevinte la kapon, kaj el sub la klinita frunto rigardis jen al la junulino, jen al la instruisto.

— Kio okazis al vi, mia knabo… tamen jam ne knabo, sed batalisto? — demandis Agenoro. — Vi estas malgaja hodiaŭ. Kaj kio estas la volvaĵo, kiun vi alportis?

Per rompiĝanta voĉo, malkonsekvence, denove travivante la spertitan, Pandiono rakontis pri la forveturo de la avo.

Venis la edzino de la artisto — la patrino de Tessa.

La artisto metis ambaŭ manojn sur la ŝultrojn de la junulo:

— Ni delonge amas vin, Pandiono, kaj ĝojas vin vidi. Kaj mi estas feliĉa, ke vi elektis la vojon de artisto kaj preferis ĝin al la vivo de batalisto. Ĝi ne preteros vin poste, sed nun vi devos atingi multon, kion donas nur longa laboro kaj medito.

Pandiono, laŭ la moro, kliniĝis antaŭ la edzino de Agenoro, kaj tiu kovris lian kapon per la rando de la mantelo, kaj poste karese alpremis al la brusto.

La junulino ĝoje ekkriis kaj, konfuziĝinte, kaŝiĝis en profundo de la domo, akompanata per rideto de la patro.

Agenoro, ripozante, eksidis ĉe la enirejo de la metiejo. Apud la hejmo kreskis maljunaj olivarboj. Iliaj grandegaj nodaj trunkoj estis bizare interplektitaj, kaj meditema rigardo de la artisto trovadis en ili konturojn de homoj kaj animaloj. Unu arbo similis starantan sur la genuoj giganton, levintan super la fleksita kolo larĝe dismetitajn manojn. Ĉe alia arbo kurbaj elstaraĵoj de la trunko estis kuniĝantaj en malbelan korpon, kripligitan de sufero. Kaj ĉiuj arboj estis fleksitaj, kvazaŭ kun peno puŝante supren la pezan mason da sennombraj branĉoj, kovritaj per arĝentecaj folietoj.

Ĉe la alia flanko de la hejmo glitis virina figuro en festa intense blua himatio kun oraj brilaĵetoj. La artisto rekonis la filinon ĝuste en la momento, kiam la junulino malaperis post deklivo de la monteto. Senbrue paŝante per la nudaj piedoj, al Agenoro proksimiĝis lia edzino kaj eksidis apude.

— Tessa ree ekiris en la pinan boskon al Pandiono, — diris la artisto kaj aldonis: — La infanoj pensas, ke ni ne scias pri ilia eta sekreto!

Lia edzino gaje ekridis, sed, subite iĝinte serioza, demandis:

— Kion vi pensas pri Pandiono nun, kiam li loĝis ĉe ni pli ol jaron?

— Mi ekamis lin eĉ pli, — respondis Agenoro, kaj la edzino konsente klinis la kapon. — Sed… — La artisto eksilentis, pripensante pluajn vortojn.

— Li deziras tro multe, — finis anstataŭ li la edzino.

— Jes, li deziras multon, kaj multon donis al li la dioj. Kaj estas neniu, kiu povus instrui lin — mi ne povas doni al li tion, kion li serĉas, — diris la artisto kun malgaja noto en la voĉo.

— Kaj al mi ŝajnas, ke li ĵetiĝas, ne trovante sin. Li ne similas al aliaj junuloj, — mallaŭte diris la edzino. — Kaj mi ne komprenas, kion li ankoraŭ bezonas, kaj iufoje mi simple kompatas lin.

— Ho, kara, vi pravas: ne donos al li feliĉon la strebo atingi tion, kion ankoraŭ neniu sukcesis fari. Kaj via maltrankvilo… Mi komprenas ĝian kaŭzon: vi timas pri Tessa, ĉu?

— Ne, mi ne timas, mia filino estas fiera kaj kuraĝa. Sed mi sentas, ke la amo al Pandiono povos alporti al ŝi multe da malfeliĉo. Estas malbone, kiam homo, kiel Pandiono, estas obsedata de serĉado — tiam amo ne kuracos lin de eterna sopiro…

— Kiel kuracis min, — karese ridetis la artisto al la edzino. — Kaj iam mi, ŝajne, similis Pandionon…

— Nu ne, vi ĉiam estis pli trankvila kaj pli fortika, — diris la edzino, karesinte la grizhariĝantan kapon de Agenoro.

Tiu rigardis malproksimen, post la arbojn, kien malaperis Tessa.

La junulino haste iris al la maro, ofte retrorigardante, kvankam sciis, ke tiel frue en festa tago neniu iros en la sanktan boskon.

De blankaj deklivoj de senfruktaj ŝtonaj montoj jam blovis ardo. Komence la vojo iris laŭ ebenaĵo, kovrita de dornoj, kaj Tessa iris singarde, por ne ŝiri la baskon de sia plej bona ĥitono el maldika, duondiafana ŝtofo, alveturigita el trans la maro. Poste la tero ŝvelis per monteto, plene kovrita de sangruĝaj floroj. Sub la hela suno la monteto brulis, kvazaŭ priverŝita per malhela flamo. Ĉi tie ne estis dornoj, kaj la junulino, alte levinte faldojn de la ĥitono, ekkuris.

Rapide preterinte unuopajn arbojn, Tessa iĝis en la bosko. Sveltaj trunkoj de pinoj lumis per vaksa lila rebrilo, larĝaj pintoj bruis pro vento, kaj branĉoj, kovritaj de molaj pingloj, longaj je mano, estis transformantaj helan sunan lumon en oran polvon.

Odoro de varmigita rezino kaj pinglaro miksiĝis kun freŝa spirado de la maro kaj disverŝiĝis laŭ la tuta bosko.

La junulino ekiris pli malrapide, senkonscie obeante al la solena kvieto de la bosko.

Dekstre inter trunkoj antaŭ ŝi altis griza roko, priŝutita per pinglaro.

Sur la kampeton estis falanta fosto de suna lumo, kaj la ĉirkaŭaj pinoj ŝajnis gisitaj el ruĝa kupro. Ĉi tien estis pli klare venanta murmurego de la maro — nevidebla, ĝi rememorigadis pri si per basaj egalmezuraj akordoj.

El post la roko renkonten al Tessa elkuris Pandiono kaj altiris la junulinon al si, poste facile depuŝis ŝin kaj atente pririgardis, kvazaŭ penante enpreni en sin tutan ŝian aspekton.

Bukloj de ŝiaj brilaj nigraj haroj tremetis ĉirkaŭ la glata frunto, la maldikaj brovoj estis leviĝantaj al la tempioj, apenaŭ rimarkeble rompiĝante, kaj tio donis al la grandaj bluaj okuloj apenaŭ kapteblan esprimon de ironia fiero.

Tessa per milda moviĝo liberiĝis.

— Hastu, ĉi tien oni baldaŭ venos! — diris ŝi, karese rigardante al la junulo.

— Mi estas preta. — Kun tiuj vortoj Pandiono aliris la rokon, dissekcitan de mallarĝa vertikala kaverno.

Sur pecego de kalkoŝtono staris nefinita statuo je duono de homa alto el densa argilo. Samloke estis dismetitaj lignaj instrumentoj de skulptisto — kurbigitaj segiletoj, tranĉiloj kaj truloj.

La junulino deĵetis la bluan himation kaj malrapide levis la manojn al la agrafoj, kiuj fiksis faldojn de la malpeza ŝtofo, distranĉita laŭlonge de la ŝultroj.

Pandiono observis ŝin, ridetante kaj remetante la instrumentojn, sed, kiam li forturniĝis al la statuo, la ravita rideto malrapide foriris de lia vizaĝo. Tiu ĉi kruda bildo estis ankoraŭ tre malproksima de la admirinda viva Tessa. Sed tamen en la argilo jam aperis ĉiuj proporcioj de ŝia korpo. Hodiaŭ estas la decida tago: la preparo estas finita. Li transportos sur la senmovan argilon ĉarmon de vivaj linioj.

Pandiono malserene kaj decideme turnis sin al Tessa. Tiu, oblikve rigardinte al li, kapjesis. Mallevinte la okulojn, la junulino apogis sin je pina trunko, submetinte unu manon sub la nukon. Pandiono silente enprofundiĝis en la laboron. La rigardo de la junulo iĝis akra, la okuloj kuradis de la korpo de la amikino sur la argilon kaj reen, enmemorigante, mezurante kaj komparante.

Jam dum multaj tagoj okazadis tiu lukto de la kreaj manoj kontraŭ la senviva, indiferente obeema argilo, kiun necesis devigi akcepti belan formon de vivaĵo.

La tempo estis pasanta. La sentiva orelo de la junulo jam kelkfoje kaptis subpremitajn suspirojn de la laca Tessa.

Pandiono ĉesigis la laboron, depaŝis de la statuo, kaj Tessa nevole tremeris, aŭdinte amaran ĝemon de elreviĝo. La bildo iĝis multe pli malbona. Tio, kio vivis en ĝi kaj altiradis per apenaŭ skizitaj trajtoj, nun, glatigita kaj difiniĝinta, mortis. La skulptaĵo iĝis nur peza similaĵo de la sunbruna korpo de Tessa, kiu staris antaŭ la granda pina trunko.

Mordinte la lipojn, la junulo estis komparanta Tessa-n kun la statuo, streĉite penante trovi la eraron. Eraro ne estis — tion ne eblis nomi eraro: simple li ne sukcesis transdoni la vivon, haltigi ŝanĝiĝeman moviĝon de formoj de la korpo. Al li ŝajnis, ke forto de lia amo, lia admiro pri la belo de Tessa permesos al li leviĝi alte, fari grandegan krean heroaĵon — kaj al la mondo aperos senekzempla statuo… Tiel estis hieraŭ, estis ankoraŭ antaŭ duonhoro! Kaj jen li ne povas… ne scias… ne kapablas… Eĉ por Tessa, kiun li tiel amas! Kion do li faru nun? La tuta mondo malheliĝis por Pandiono, la instrumentoj falis sur la teron, la sango ĵetiĝis en la kapon. En malespero, konsciante sian senfortecon, la junulo ĵetis sin al la junulino kaj falis, brakuminte ŝiajn genuojn, antaŭ ŝi.

La junulino, ĝenita kaj perpleksa, metis la manplatojn sur la varmegan, supren levitan vizaĝon de Pandiono.

Kaj subite per instinkta sento de virino ŝi komprenis, kio okazas en la animo de la artisto. Kun patrineca amo ŝi kliniĝis super la junulo, parolis karesajn vortojn, alpremadis al si la kapon de Pandiono, glitante per la maldikaj fingroj laŭ ringoj de liaj mallongaj haroj.

La impeta malespero de la junulo kvietiĝis.

Malproksime aŭdiĝis voĉoj. Pandiono rigardis ĉirkaŭe; lia impeto estingiĝis, kaj kun ĝi foriris ankaŭ la fiera espero. Al li ŝajnis, ke lia junula revo neniam efektiviĝos. La skulptisto aliris al sia statuo kaj haltis en hezito. La eta mano de Tessa kuŝiĝis sur la fleksiĝon de lia kubuto.

— Ne faru tion, malsaĝa knabeto, — flustris la junulino.

— Mi ne povas, ne kuraĝas, Tessa, — konsentis Pandiono, ne deŝirante la rigardon disde la skulptaĵo. — Se tiu ĉi… — la junulo stumblis, — ne montrus vin, se ne vi, mi neniigus ĝin tuj. Tiu aĵo estas tiel kruda kaj malbela, ke ĝi ne devas ekzisti kaj per io rememorigi vian aspekton… — Kun tiuj vortoj la junulo facile ŝovis la ŝtonon kune kun la statuo en profundon de la kaverno. Li zorgeme kaŝmaskis la maldikan fendon per rompaĵoj de ŝtonoj kaj per manplenoj da seka pinglaro…

La gejunuloj direktis sin al la sono de la mara surfo. Ili longe iris silente. Pandiono ekparolis, penante transdoni al la amatino sian sopiron kaj elreviĝon. La junulino penis persvadi Pandionon ne lasi penojn, parolis pri sia certeco pri li, pri lia kapablo plenumi la ideon. Sed Pandiono estis malcedema. Hodiaŭ li komprenis, ke li ankoraŭ estas tre malproksima de la vera majstreco, kaj vojo al la vera arto iras tra longaj jaroj da persista laboro.

— Ne, Tessa, mi nun scias, ke mi ne povas enkorpigi vin en statuo! — pasie diris li. — Mi estas malriĉa ĉi tie kaj ĉi tie, — li tuŝis la koron kaj la okulojn, — por transdoni vian belon…

— Ĉu ĝi ne estas via, Pandiono? — La junulino impete ĵetis la manojn trans la kolon de la artisto.

— Jes, Tessa, sed kiel mi fojfoje suferas pro ĝi! Mi neniam laciĝos admiri vin kaj samtempe… mi ne povas tion esprimi… Ĉiu momento ŝajnas la lasta. Kvazaŭ tuj malaperos via belo, simile al forfluginta sono de kanto… Vi foriris, kaj mi ne povas montri viajn trajtojn, al mi mem rakonti pri ili! Sed mi devas realigi vin en argilo, ligno, ŝtono. Mi devas kompreni, kial estas tiel malfacile transdoni belon, ĉar se mi mem ne komprenos tion, do kiel mi povos fari vivaj miajn verkojn?

Tessa atente aŭskultis la junulon kaj, sentante, ke nun antaŭ ŝi estas malfermita la tuta animo de Pandiono, kun amaro komprenis sian senfortecon. La sopiro de la artisto transdoniĝis ankaŭ al ŝi, en la koro kreskis nedifinita maltrankvilo.

Subite Pandiono ridetis, kaj Tessa ne sukcesis rekonsciiĝi, kiam la potencaj manoj levis ŝin en la aeron. Pandiono ekkuris al la bordo, mallevis la junulinon sur malsekan sablon kaj mem malaperis post ronda monteto.

Momento — kaj la junulino ekvidis la kapon de Pandiono sur eĝo de proksimiĝanta ondo. Baldaŭ la junulo revenis. De la ĵusa malgajo ne restis eĉ spuro. Kaj la okazintaĵo en la bosko ekŝajnis al Tessa ne tiom serioza. Ŝi mallaŭte ekridis, rememorinte sian mizeran argilan similaĵon kaj la afliktitan vizaĝon de ĝia kreinto.

Ankaŭ Pandiono ridis pri si, kiel knabo, fanfaronis antaŭ la junulino pri sia lerteco kaj forto. Tiel, malrapide, ofte haltante, ili iris al la hejmo. Kaj nur sur la fundo mem de la animo de Tessa plu nestis maltrankvilo.

Agenoro tuŝis per la mano la genuon de Pandiono:

— Nia popolo estas ankoraŭ juna kaj malriĉa, mia filo. Necesas jarcentoj da vivo en bonhaveco, por ke centoj da homoj povu dediĉi sin al la alta metio de artisto, por ke centoj da homoj povu fordoni sin al esploro de belo de la homo kaj de la mondo. Kaj ni ankoraŭ tiel antaŭnelonge montradis niajn diojn, tajlante ŝtonajn aŭ lignajn fostojn… Sed jen vi strebas kompreni leĝojn de la belo, kaj mi povas antaŭdiri, ke nia popolo multe progresos sur la vojo de montro de belo. Sed nun en antikvaj kaj riĉaj landoj majstroj estas multe pli lertaj, ol ni…

La artisto ekstaris kaj prenis el angulo de la ĉambro grandan skatolon el flava ligno, elprenis el ĝi volvaĵon, kovritan per ruĝa ŝtofo. Demetinte ĝin, li singarde starigis antaŭ Pandiono statueton, grandan je ulno, faritan el eburo kaj oro. La eburo pro tempo rozkoloriĝis, kaj ĝia polurita surfaco kovriĝis per etegaj nigraj fendetoj.

La statueto montris virinon, tenantan en la etenditaj manoj du serpentojn, volviĝintajn ringe ĝis la kubutoj. Strikta zono kun rulaĵoj ĉe la randoj ĉirkaŭis la neordinare maldikan talion, subtenante longan, ĝis la kalkanoj, jupon, forte larĝiĝantan malsupre kaj ornamitan per kvin transversaj oraj strietoj. La dorson, la ŝultrojn, la flankojn kaj la suprajn partojn de la brakoj kovris malpeza mantelo, lasanta nudaj la bruston kaj la ventron ĝis la talio.

La pezaj ondaj haroj estis levitaj node ne sur la nuko, kiel ĉe helenaj virinoj, sed sur la verto. De la nodo estis deirantaj densaj tufoj, kovrante malantaŭe la kolon kaj la dorson.

Ion similan Pandiono ankoraŭ ne vidis. Senteblis, ke tiu statueto estas kreitaĵo de granda majstro. Speciale altiris atenton la strange indiferenta vizaĝo de la statueto — plateta kaj larĝa, kun peze montritaj vangostoj, kun dikaj lipoj, kun iomete elstaranta antaŭen malsupra parto.

La rektaj larĝaj brovoj plifortigis la esprimon de indiferenteco sur la vizaĝo de la virino, sed la pufa brusto altis, kvazaŭ en malpacienca suspiro.

Pandiono rigidiĝis! Se li posedus la arton de la nekonata majstro! Se lia ĉizilo povus kun sama precizeco kaj fajneco transdoni la formon, viviĝantan sub la roz-flava surfaco de la malnova osto!

Agenoro, kontenta pri la farita impreso, observis la junulon kaj malrapide glatigadis la vangon per la fingropintoj.

Ĉesiginte la silentan kontempladon, Pandiono metis la valoregan statueton pli malproksimen. Ne deŝirante la okulojn disde la briletanta verko de antikva majstro, la junulo mallaŭte kaj malgaje demandis la instruiston:

— Ĉu tio estas el la antikvaj orientaj urboj[112]?

— Ho ne! — respondis Agenoro. — Ĝi estas pli antikva, ol ili ĉiuj, pli antikva, ol la orriĉaj Mikeno, Tirinto kaj Orĥomeno[113]. Mi prenis ĝin de Ĥrizaoro, por montri al vi. Lia patro en juneco navigis kun taĉmento al Kreto kaj trovis ĝin inter restaĵoj de antikva templo je dudek stadioj[114] for de ruinoj de la urbo de maraj reĝoj[115], kiun detruis teruraj tertremoj.

— Patro, — la junulo, retenante emociiĝon, kun petego tuŝis la barbon[116] de la artisto, — vi scias tiel multe. Ĉu vi ne povus, se dezirus, transpreni la arton de antikvaj majstroj, instrui nin, konduki tien, kie konserviĝis belaj verkoj? Ĉu vi neniam vidis tiujn palacojn, prikantitajn en legendoj? Mi multfoje revis pri ili, aŭskultante la avon!

Agenoro mallevis la okulojn. Ombro kovris la trankvilan kaj afablan vizaĝon.

— Mi ne sukcesos klarigi al vi, — respondis li post nelonga pripenso, — sed vi mem baldaŭ eksentos tion: tion, kio mortis, oni ne povas revivigi. Ĝi estas fremda por nia mondo, por nia animo… ĝi estas bela, sen senespera… ĝi ĉarmas, sed ne vivas.

— Mi komprenis, patro! — pasie ekkriis Pandiono. — Ni estos nur sklavoj de mortinta saĝo, kvankam perfekte imitos ĝin. Sed ni devas iĝi egalaj al antikvaj majstroj aŭ pli fortaj ol ili, kaj tiam… ho, tiam!.. — la junulo eksilentis, ne trovante vortojn.

Agenoro per la eklumintaj okuloj rigardis al sia disĉiplo, kaj lia malmola eta mano aprobe kunpremis la kubuton de la junulo.

— Vi bone diris tion, kion mi ne povis esprimi. Jes, la antikva arto por ni devas esti mezurilo kaj provilo, sed iri ni devas laŭ propra vojo. Kaj por ke tiu vojo ne iĝu tro malproksima, ni devas lerni de la antikva saĝo. Vi estas saĝa, Pandiono…

Subite Pandiono milde glitis sur la argilan plankon kaj brakumis la krurojn de la artisto:

— Patro kaj instruisto, forpermesu min rigardi antikvajn urbojn… Mi ne povas, la dioj estu atestantoj… mi devas vidi ĉion ĉi. Mi sentas en mi forton por atingi alton… Mi devas ekkoni la patrujon de tiuj raraĵoj, kiuj fojfoje renkontiĝas ĉe niaj homoj, afekciante ilin. Eble, mi… — La junulo eksilentis, ruĝiĝinte ĝis la oreloj, sed lia rekta kuraĝa rigardo plu serĉis rigardon de Agenoro.

Tiu koncentrite rigardis flanken, sulkigis la brovojn kaj silentis.

— Ekstaru, Pandiono, — finfine diris la artisto. — Mi delonge atendis tion. Vi ne estas knabo, kaj mi ne povas reteni vin, kvankam dezirus. Vi rajtas iri kien vi deziras, sed mi diras al vi, kiel al filo, kiel al disĉiplo… eĉ pli, kiel egalulo al amiko… ke via deziro estas pereiga. Ĝi minacas al vi per teruraj malfeliĉoj.

— Mi timas nenion, patro! — Pandiono deĵetis la kapon malantaŭen, liaj nazotruoj larĝiĝis.

— Mi eraris: vi estas tute knabo, — trankvile kontraŭdiris Agenoro. — Aŭskultu, metinte la koron sur la manplatojn, se vi amas min.

Kaj Agenoro rakontis, ke en la orientaj urboj, kie ankoraŭ vivas antikvaj moroj, restis multaj verkoj de antikva arto. Virinoj, samkiel antaŭ jarmilo sur Kreto, portas longajn malmolajn jupojn, farbitajn neordinare bunte, kaj nudigas la bruston, kovrante la ŝultrojn kaj la dorson. Viroj havas mallongajn ĉemizojn sen manikoj, longajn harojn, estas armitaj per malgrandaj pezaj bronzaj glavoj.

La urbo Tirinto estas ĉirkaŭigita per giganta muro, alta je kvindek ulnoj. Tiuj muroj estis masonitaj el kolosaj tajlitaj rokpecoj, ornamitaj per oraj kaj bronzaj floroj, kiuj el malproksime brilas sub la suno, kiel fajroj, disĵetitaj laŭ la muro.

Mikeno estas eĉ pli majesta. Sur pinto de alta monteto situas tiu ĉi urbo, la pordego el grandegaj ŝtonoj estas fermita per kupraj kradoj. Grandaj konstruaĵoj malproksime videblas el la ebenaĵo, ĉirkaŭanta la monteton.

Kvankam freŝaj kaj klaraj estas farboj de surmuraj pentraĵoj en palacoj de Mikeno, Tirinto kaj Orĥomeno, kvankam plu laŭ glataj vojoj, pavimitaj per grandaj blankaj ŝtonoj, iufoje trakuras ĉaroj de riĉaj terposedantoj, sed ĉiam pli kaj pli kreskas herbo de forgeso sur tiuj ĉi vojoj, sur kortoj de malplenaj domoj, eĉ sur deklivoj de la potencaj muroj.

Antaŭlonge pasis la tempoj de riĉo, la tempoj de foraj marvojaĝoj en la fabelan Aegyptos-on[117]. Nun ĉirkaŭ tiuj urboj loĝas fortaj fratrioj, kiuj havas multegajn batalistojn. Iliaj estroj subigis al si ĉion ĉirkaŭe je malproksimaj distancoj, prenis la urbojn en siajn temenojn[118], obeigis malfortajn gentojn kaj deklaris sin regantoj de la lando kaj de la homoj.

Ĉi tie, en Eniado, ankoraŭ ne ekzistas tiaj potencaj estroj, samkiel ne ekzistas urboj kaj belaj temploj. Sed anstataŭe tie estas pli da sklavoj — kompatindaj, perdintaj liberon viroj kaj virinoj. Kaj inter ili estas ne nur kaptitoj en aliaj landoj, sed ankaŭ sklavoj el samlandanoj, kiuj apartenas al malriĉaj gentoj.

Kaj kion do diri pri fremdlandaj vagantoj: se ne staras malantaŭ iliaj ŝultroj potenca fratrio aŭ tribo, malpaciĝi kun kiu estas nesendanĝere eĉ por fortaj estroj, aŭ se ne havas la vojaĝanto multehoman taĉmenton da batalistoj, tiam nur du vojoj povas esti por la vagulo — morto aŭ sklaveco.

— Memoru, Pandiono, — la artisto kaptis la junulon je ambaŭ manoj, — ni vivas dum severa kaj danĝera tempo! Gentoj kaj fratrioj malamikas inter si, komunaj leĝoj ne ekzistas, ĉiama timo de sklaveco pendas super kapo de ĉiu vojaĝanto. Tiu ĉi bela lando ne taŭgas por vojaĝo. Memoru, ke, forlasinte nin, vi estos en fremda lando sen hejmo kaj leĝo, ĉiu povos vin humiligi aŭ eĉ murdi, ne timante monpunon kaj venĝon[119]. Vi estas sola kaj malriĉa, ankaŭ mi per nenio povas helpi al vi — sekve, vi ne kolektos eĉ malgrandan taĉmenton. Kaj sola vi pereos tre rapide, se nur dioj ne faros vin nevidebla. Vidu, Pandiono, kvankam tio ŝajnas tiel simpla: navigi laŭ la markolo mil stadiojn de nia Aĥeloa kabo ĝis Korinto, de tie duontagon ĝis Mikeno, tagon ĝis Tirinto kaj tri ĝis Orĥomeno, sed por vi tio estas same, kiel vojaĝi ekster la limojn de la Ekumeno! — Agenoro ekstaris kaj direktis sin al la elirejo, tirante post si la junulon. — Vi iĝis kara por mi kaj mia edzino, sed mi ne diras pri ni… Imagu suferojn de mia Tessa, se vi mizere vegetos en sklaveco en fremda lando!

Pandiono dense ruĝiĝis kaj nenion respondis.

Agenoro sentis, ke ne konvinkis Pandionon, kaj tiu nedecideme hezitis inter du potencaj altiroj: unu — tenanta lin sur la loko, kaj alia — tiranta malproksimen, malgraŭ neevitebla danĝero.

Kaj Tessa, ne sciante, kio estos pli bona, jen ribeladis kontraŭ lia vojaĝo, jen, plena je nobla fiero, petadis Pandionon forveturi…

Pasis kelkaj monatoj, kaj, kiam printempaj ventoj alportis el trans la markolo[120] malfortan odoron de florantaj montetoj kaj montoj de Peloponezo, Pandiono definitive elektis sian vivan vojon.

Nun lin atendis soleca lukto kontraŭ la fremda kaj fora mondo. Jarduono, kiun li deziris pasigi malproksime de la patrujo, ŝajnis al li eterno. De tempo al tempo Pandionon maltrankviligis sento, kvazaŭ li por ĉiam forlasas sian patrujon… Laŭ konsilo de Agenoro kaj aliaj saĝaj viroj de la vilaĝo Pandiono estis veturonta al Kreto — la loĝejo de posteuloj de la mara popolo, la patrujo de la antikva kulturo. Kvankam la giganta insulo situis meze de la maro, multe pli malproksime ol la antikvaj urboj de Beotujo kaj Argolido[121], vojaĝo tien ŝajnis pli sekura por unuopa vojaĝanto.

La insulo, kuŝanta en centro de maraj vojoj, estis loĝata nun de diversaj triboj. Sur ĝiaj bordoj ĉiam renkonteblis fremdlandanoj — komercistoj, maristoj, ŝarĝistoj. La diverslingva loĝantaro de Kreto okupiĝis pri komerco kaj loĝis en pli granda mondo, ol Helenujo, kaj pli bone rilatis al fremduloj. Nur en la profundo de la insulo, trans montopasejoj, ankoraŭ loĝis posteuloj de antikvaj triboj, kiuj malamike rilatis al venantoj.

Pandiono devis transveturi la Kalidonan golfon al akra kabo, situanta kontraŭ malsupra Aĥajo, kaj ĉi tie dungiĝi kiel remisto sur unu el ŝipoj, ekirantaj al Kreto kun lano post la vintra paŭzo; en la tempesta sezono malfortikaj ŝipoj evitadis malproksimajn vojaĝojn.

En la tago de plena luno la junularo de la vilaĝo kolektiĝis por dancoj sur granda kampeto de la sankta bosko.

Pandiono en medito sidis en la malgranda korteto ĉe la hejmo de Agenoro, premata de sopiro. Morgaŭ okazos la neevitebla — li deŝiros de la koro ĉion amatan kaj karan por li kaj alfrontos la nekonatan sorton. Sopiro de disiĝo, kompato al la forlasita amatino, dubinda estonteco — jen la venena taso de lia vojo, de soleca serĉado.

En la malhela kaj silenta hejmo Tessa susuris per la vestoj, poste aperis en la nigra aperturo de la pordo, korektante faldojn de la kovrilo, surĵetita sur la ŝultrojn. La junulino nelaŭte vokis Pandionon, kiu momente ekstaris kaj impetis renkonten al ŝi. La nigraj haroj de Tessa estis volvitaj sur la nuko en pezan nodon kaj kadritaj laŭ la verto per tri rubandoj, kuniĝantaj sub la nuko.

— Vi aranĝis viaj harojn hodiaŭ, kiel atika junulino! — ekkriis Pandiono. — Tio estas bela!

Tessa, ridetinte, malgaje demandis:

— Ĉu vi ne iros danci lastfoje, Pandiono?

— Kaj ĉu vi deziras iri?

— Jes, mi dancos por Afrodito, — firme diris Tessa. — Kaj ankoraŭ la gruon.

— Dancos la gruon, tiun atikan dancon! Do, ĝuste por ĝi vi faris tian hararanĝon. Ĉe ni oni ĝin, ŝajne, ne dancis eĉ unu fojon.

— Sed hodiaŭ dancos ĉiuj — por vi, Pandiono!

— Kial por mi? — miris la junulo.

— Ĉu vi forgesis — la gruon en Atiko oni dancas por memoro, — la voĉo de Tessa ektremis, — de feliĉa reveno de Tezeo[122] el Kreto kaj de lia venko… Ni iru, kara! — Tessa etendis ambaŭ manojn al Pandiono, kaj, alpremiĝinte unu al la alia, la gejunuloj eniris sub arbojn ĉe la rando de la vilaĝo.

La maro bruis renkonten, vokante malfermadis sian senliman larĝon. En fruaj sunaj radioj la mara foro ŝveladis kiel konveksa supraĵo de giganta ponto. Kaj vere, la maro estis ponto al foraj landoj, ponto, kuniganta popolojn.

Malrapidaj ondoj, rozkoloriĝante kun aŭroro, portis el malproksime, eble de la fabela Aegyptos mem, flokojn de oreca ŝaŭmo. Kaj sunaj radioj dancis, diseriĝante kaj balanciĝante, sur la senlaca, ĉiam moviĝema akvo, penetrante la aeron per malforta flagranta lumo.

Post monteto malaperis la padeto, de sur kiu ankoraŭ estis videblaj la domoj kaj la familio de Agenoro, sendanta la lastajn salutojn.

La ĉeborda ebenaĵo estis dezerta. Pandiono restis duope kun Tessa antaŭ la maro kaj la ĉielo. Antaŭe, sur sablo, nigris malgranda boato, sur kiu Pandiono devis ĉirkaŭiri la kabon ĉe la enfluejo de Aĥeloo kaj transiri la Kalidonan golfon.

La gejunuloj iris silente. Iliaj malrapidaj paŝoj estis malcertaj: Tessa rekte rigardis al Pandiono, kaj li ne povis deŝiri la rigardon de la vizaĝo de la amatino.

Baldaŭ, tro baldaŭ ili venis al la boato. Pandiono rektigis sin, en profunda suspiro larĝigis la kunpremitan bruston. Venis la momento, kies atendo dum tagoj kaj noktoj premadis Pandionon. Tiel multe necesis diri al Tessa en tiuj lastaj minutoj, sed mankis vortoj.

Pandiono konfuzite staris, en la kapo glitis ŝirpecoj de pensoj, nekonsekvencaj kaj senligaj.

Subite Tessa per neatendita movo forte brakumis Pandionon je la kolo kaj, kvazaŭ timante, ke oni povas subaŭskulti ilin, haste kaj abrupte ekflustris:

— Ĵuru al mi, Pandiono, ĵuru je Hiperiono… je la terura Hekato[123]… Ne, prefere je via kaj mia amo, ke vi ne veturos pli malproksime ol Kreto, tien, en la foran Aegyptos-on… kie oni vin faros sklavo kaj vi malaperos el mia vivo… Ĵuru, ke vi revenos baldaŭ… — La flustron de Tessa rompis premita ploro.

Pandiono alpremis la junulinon al si kaj diris la ĵuron, kaj tiutempe antaŭ lia mensa rigardo trakuris maraj foroj, klifoj, boskoj kaj ruinoj de nekonataj urboj — ĉio, kio nun disigos lin de Tessa por ses longaj monatoj — monatoj, dum kiuj li scios nenion pri la amata kaj ŝi pri li.

Pandiono fermis la okulojn, sentante, kiel batas la koro de Tessa.

Minutoj pasadis, la neeviteblo de la disiĝo proksimiĝadis, la atendo iĝadis neeltenebla.

— Al la vojo, Pandiono, rapide… Adiaŭ… — flustris la junulino.

Pandiono tremeris, lasis Tessa-n kaj rapide aliris la boaton.

Cedante al la fortaj manoj, la boato malrapide ekmoviĝis, la kareno eksusuris laŭ sablo. Pandiono eniris ĝis la genuoj en malvarman plaŭdantan akvon kaj retrorigardis. Flanko de la boato, ĵetata de ondoj, facile batadis lian kruron.

Tessa, senmova, kiel statuo, staris, direktinte la rigardon al la kabo, post kiu devis nun malaperi la boato de Pandiono.

En la animo de la junulo io rompiĝis. Li deŝiris la boaton de la sablaĵo, saltis en ĝin kaj prenis la remilojn. Tessa abrupte turnis la kapon, kaj blovo de okcidenta vento subkaptis ŝiajn harojn, malligitajn kiel signo de malgajo.

La boato rapide debordiĝis, obeante al fortaj batoj de la remiloj, kaj li, ne deŝiriĝante, rigardis al la rigidiĝinta junulino. Ŝia vizaĝo estis alte levita rekte super la nuda ŝultro.

La vento fermis la vizaĝon de Tessa per ŝiaj nigraj haroj, kaj la junulino ne penis korekti ilin. Tra la haroj Pandiono vidis la brilantajn okulojn, la tremetantajn truojn de la rekta eta nazo kaj la helajn duonmalfermitajn lipojn. Kaj la haroj, movetiĝante pro la vento, per densa maso ĉirkaŭis la kolon. Iliaj finoj volviĝis per senfinaj ringetoj sur la vango, la tempio kaj la alta brusto. La junulino staris senmove, ĝis la boato malproksimiĝis de la bordo kaj turniĝis per la pruo sud-orienten.

Al Tessa ŝajnis, ke ne la boato ĉirkaŭiras la kabon, sed la kabo, malhela kaj morna, en ombro de la malalta suno, elŝoviĝas maldekstre en la maron, poiomete proksimiĝante al la boato. Jen ĝi tuŝis la malgrandan nigran streketon en la brilanta maro, jen tiu malaperis post ĝi…

Tessa, nenion plu konsciante, malleviĝis sur la densan humidan sablon.

La boato de Pandiono perdiĝis inter sennombraj ondoj. Jam antaŭlonge malaperis la Aĥeloa kabo, kaj Pandiono plu remis per ĉiuj fortoj, kvazaŭ timis, ke sopiro devigos lin reveni. Li pensis pri nenio, penante elturmenti sin per laboro sub la arda suno…

La suno transiris al la poŭpo de la boato, kaj malrapidaj ondoj akceptis koloron de malhela mielo. Pandiono ĵetis la remilojn sur la fundon de la boato. Singarde depuŝiĝinte per unu piedo, por ne renversi la mallarĝan boaton, la junulo saltis en la maron. Freŝiĝinte, li eknaĝis, puŝante la boaton antaŭ si, poste ree engrimpis en ĝin kaj rektiĝis plenalte.

Antaŭe videblis akra kabo, kaj maldekstre nigris oblonga insuleto, limiganta sude la Kalidonan havenon — la celon de lia navigado. Pandiono ree komencis remi, kaj la insuleto estis malrapide kreskanta, leviĝante el la maro. Ĝia pinto disiĝis je apartaj pinglecaj foliaroj de arboj. Baldaŭ vico de sveltaj cipresoj, similaj al nigraj pintoj de gigantaj lancoj, aperis antaŭ Pandiono. La arboj, kiujn defendis kontraŭ ventoj la hokeca roka kabo, leviĝanta sude, strebis en puran bluon de la ĉielo. La junulo singarde kondukis la boaton inter ŝtonoj, kovritaj de glitaj rufetaj algoj. La glata sabla fundo estis klare videbla tra la diafana verde-ora akvo. Pandiono eliris sur la bordon, trovis nemalproksime de malnova muskokovrita altaro kampeton kun mola printempa herbo kaj fintrinkis la akvon, rezervitan por la vojo. Manĝi li ne deziris.

Ĝis la haveno, kaŝiĝanta sur la transa flanko de la insulo, estis ne pli ol du dekoj da stadioj.

La junulo decidis veni vigla kaj freŝa al la ŝipposedanto. Li ekkuŝis sub arabeskaj branĉoj.

Kun neordinara klareco antaŭ la fermitaj okuloj de Pandiono aperis bildoj de la hieraŭa festo…

Pandiono kaj ceteraj junuloj de la vilaĝo kuŝis en herbo, atendante, kiam la junulinoj finos la dancon por Afrodito. La junulinoj en malpezaj jupoj, falditaj ĉirkaŭ la talioj sur buntaj rubandoj, dancis pare, unu dorse al la alia. Preninte la manojn de la parulinoj, ili rigardadis trans la ŝultrojn, kvazaŭ ĉiu el ili admiris belon de sia amikino.

Per arĝentaj ondoj en luna lumo ekflugadis kaj faladis faldoj de blankaj jupoj, la sunbrunaj korpoj de la dancantinoj fleksiĝadis, kiel elastaj tigoj, samtakte kun karesaj kaj longaj, malgajaj kaj ĝojaj sonoj de fluto.

Poste la junuloj miksiĝis kun la junulinoj kaj komencis la dancon de gruo, leviĝante sur la fingropintoj kaj disĵetante la brakojn, streĉitajn, kiel flugiloj. Pandiono estis apud Tessa, kiu ne deŝiradis de li la maltrankvilajn okulojn.

La tuta junularo de la vilaĝo estis pli ol kutime atenta al Pandiono. Nur la vizaĝo de sola Eŭrimaĥo, enamiĝinta al Tessa, lumis, montrante, kiel li ĝojas pri la forveturo de la rivalo. Pandiono rimarkis, ke la ceteraj ne ŝercis kun li, kiel antaŭe, estis malpli da pikantaj mokoj — kvazaŭ inter li, la forveturanto, kaj ĉiuj restantoj jam kuŝiĝis ia limo. Rilato de la amikoj samtempe esprimis envion kaj kompaton, kiel al homo, staranta sur sojlo de granda danĝero kaj apartigita inter ĉiuj ceteraj.

La luno estis malrapide malaperanta post la arboj. Sur la kampeton elŝoviĝis larĝa kovrilo de nigra ombro.

La dancoj finiĝis. Tessa kun amikinoj kantis Iresionon — la kanton pri hirundo kaj printempo, ŝatatan de Pandiono. Finfine la junularo pare ekiris al la pado, kondukanta al la vilaĝo. Pandiono kaj Tessa iris post ĉiuj, intence malrapidigante la paŝojn. Tuj kiam ili leviĝis sur la eĝon de la monteto antaŭ la vilaĝo, Tessa tremeris kaj haltis, alpremiĝinte al Pandiono.

Vertikalaj deklivoj de kalkoŝtonaj krutaĵoj, leviĝantaj post la vinberĝardenoj, reflektis la lunan lumon, kiel giganta spegulo. Ŝajnis, ke super la vilaĝo, la apudborda ebenaĵo kaj la malhela maro staris diafana kurteno de arĝenta lumo, plena je sinistra ĉarmo kaj je silenta malgajo.

— Mi timas, Pandiono, — flustris Tessa. — Granda estas la potenco de Hekato — la diino de luna lumo, kaj vi iras en tiujn lokojn, kie ŝi regas…

La emocio de Tessa transdoniĝis al Pandiono.

— Ne, Tessa, ne sur Kreto, sed en Kario[124] regas Hekato, tien ne iras mia vojo! — ekkriis la junulo, tirante la junulinon hejmen…

Pandiono rekonsciiĝis de revoj. Necesis manĝi kaj daŭrigi la vojon. Li faris oferon al la mara dio kaj, elirinte sur la bordon, mezuris sian ombron[125], metante la piedojn laŭ ĝia markita longo. La ombro je naŭdek piedoj montris al li, ke necesas hasti — ĝis la vespero necesis dungiĝi al ŝipo.

Pandiono, ĉirkaŭirinte sur la boato la insulon, ekvidis blankan ŝtonan foston — la signon de la haveno — kaj ekremis pli rapide.

Ĉapitro dua Ŝaŭma lando

Vento morne fajfis en malmolaj arbustoj, levante malsubtilan sablon. Montoĉeno etendiĝis orienten, kiel vojo, metita de nekonataj gigantoj. Ĝi, sinuante, kadris vastan verdan valon. La montoj per malkruta deklivo estis malleviĝantaj al la maro. La deklivo estis kovrita de tapiŝo da hel-flavaj floroj kaj el malproksime ŝajnis grandega peco da oro, borderanta brilantan bluon de la maro.

Pandiono plirapidigis la paŝojn. Hodiaŭ li speciale akre sentis sopiron pri forlasita Eniado. Oni malkonsilis al li iri tiel malproksime, en tiun fermitan de montoj parton de Kreto, kie posteuloj de la antikva mara popolo estis malafablaj al venantoj.

Pandiono hastis. Dum kvin monatoj li vizitis diversajn finojn de la grandega insulo, kiu per longa monta strio etendiĝis meze de la maro. La juna skulptisto vidis mirindajn kaj strangajn aĵojn, kiuj restis post la antikva popolo en malpleniĝintaj temploj kaj en preskaŭ senhomaj urboj.

Multajn tagojn pasigis Pandiono en ruinoj de giganta Palaco de Halebardo en la urbo Knoso, kies unuaj konstruaĵoj apartenis al tempoj de nememorebla malproksimo. Vagante laŭ senfinaj ŝtuparoj de la palaco, la junulo unuafoje ekvidis grandajn halojn kun ruĝaj kolonoj, mallarĝiĝantaj malsupre, admiris kornicojn, hele pripentritajn per nigraj kaj blankaj rektanguloj aŭ ornamitajn per nigraj kaj lazuraj volvaĵoj, rememorigantaj pri vico de kurantaj ondoj.

Sur la muroj restis bonegaj freskoj. Pandiono perdadis spiradon pro raviĝo, kiam li rigardis al bildoj de sanktaj ludoj kun virbovoj, al procesioj de virinoj kun vazoj en la manoj, al junulinoj, dancantaj ene de baraĵo, ekster kiu amasiĝis viroj, al nekonataj fleksiĝemaj bestoj en montoj kaj en strangaj vegetaĵoj. Konturoj de la figuroj ŝajnis al Pandiono nenaturaj kun iliaj nekredeble maldikaj talioj, larĝaj koksoj kaj afektaj moviĝoj. La vegetaĵoj tiris sin supren sur tre longaj tigoj, preskaŭ sen folioj. Pandiono komprenis, ke pentristoj de la pasintaj tempoj intence misformis la naturajn proporciojn en strebo esprimi ian penson, sed ĝi estis nekomprenebla por la junulo, kreskinta en libero, inter la bela, severa naturo.

En Knoso, Tiliss kaj Elira kaj en misteraj ruinoj de la antikva haveno[126], kies ĉiuj domoj anstataŭ ordinaraj tajlitaj rokpecoj estis konstruitaj el egalaj kaj glataj platoj de griza tavoleca ŝtono, Pandiono vidis multegajn virinajn statuetojn el eburo kaj fajenco, pladojn kaj tasojn el alojo de oro kaj arĝento, kovritajn per fajnegaj bildoj, fajencajn vazojn kun mirakla bunteco de ornamaĵoj aŭ kun bildoj de maraj animaloj.

Sed la arto, afekcianta la junan skulptiston, restis por li nekomprenebla, same kiel misteraj surskriboj, renkontiĝantaj en la ruinoj kaj faritaj per forgesitaj signoj en mortinta lingvo. Grandega majstreco, riveliĝanta en ajna eta detalo de ĉiu verko, ne kontentigis Pandionon: li deziris plian — realigi vivan belon de homa korpo, kiun li admiris.

Kaj neatendite por si bildojn de homoj kaj animaloj, plenumitajn kun granda realeco, Pandiono ekvidis en artaĵoj, alveturigitaj el la fora Aegyptos.

Loĝantoj de Knoso, Tiliss kaj Elira, montrintaj ilin al Pandiono, diris, ke multe da similaj aĵoj konserviĝis sur Kreto en la distrikto Festa, kie loĝis posteuloj de la mara popolo. Kaj Pandiono, malgraŭ avertoj pri danĝero, kuraĝis penetri en la montan ringon sur la suda bordo de Kreto.

Pasos ankoraŭ kelkaj tagoj — kaj, pririgardinte ĉion, kion eblis, li navigos hejmen, al Tessa. Pandiono estis nun certa pri siaj fortoj. Malgraŭ tuta lia deziro lerni ĉe majstroj de Aegyptos, la amo al la patrujo kaj al Tessa estis pli forta, lin firme tenis la ĵuro, donita al la junulino.

Kiel mirakle estos reveni hejmen kun lastaj aŭtunaj ŝipoj, rigardi en la bluajn brilantajn okulojn de la amatino, ekvidi diskretan ĝojon de Agenoro, la instruisto, kiu anstataŭis por li la patron kaj la avon!

Pandiono, mallarĝigante la okulojn, rigardis al senfina vasto de la maro. Ne, tie, antaŭe, estas fremdaj foraj landoj, Aegyptos, sed lia maro estas malantaŭe, trans la alta montoĉeno. Li dume plu iras for de ĝi, sed ne al ĝi. Necesas pririgardi ĉi tie, en Festa, antikvajn templojn, pri kiuj li multe aŭdis en la apudborda regiono. Suspirinte, Pandiono plirapidigis la paŝojn, preskaŭ ekkuris. Branĉo de la montoĉeno estis malleviĝanta malsupren per larĝa deklivo, kovrita de ŝtonoj, kiel de terbuloj, inter kiuj malhelis makuloj de arbustoj. Ĉe la bazo de la deklivo inter arboj malklare videblis ruinoj de grandega konstruaĵo, duonfalintaj muroj, restaĵoj de volboj kaj restinta pordego en kadro de nigra-blankaj kolonoj.

La ruinoj staris silente, sinuoj de la muroj estis malfermitaj antaŭ Pandiono, kvazaŭ gigantaj brakoj, pretaj ĉirkaŭkapti viktimon. Larĝaj freŝaj fendoj — spuro de antaŭnelonga tertremo — sulkigis la surfacon de la muroj.

La juna skulptisto ekiris malrapide, penante ne rompi kvieton de la ruinoj, atente rigardante al malhelaj anguloj sub restintaj kolonoj.

Ĉirkaŭirinte elstarantan angulon, Pandiono trafis en kvadratan halon sen tegmento, kies muroj estis pripentritaj per jam konataj klaraj freskoj. Atente rigardante al alternado de brunaj kaj nigraj viraj figuroj, portantaj ŝildojn, glavojn kaj pafarkojn inter strangaj bestoj kaj ŝipoj, Pandiono, rememorinte rakontojn de la avo, komprenis, ke antaŭ li estas bildoj de vojaĝo de milita taĉmento en la landon de nigruloj, kiu, laŭ antikvaj legendoj, situis ĉe la rando mem de la Ekumeno.

Mirigita de tiu atesto de malproksimaj vojaĝoj de la antikva popolo, Pandiono longe fiksrigardis al la muraj pentraĵoj, ĝis, turniĝinte maldekstren, ekvidis meze de la halo marmoran kubon, ornamitan per bluaj finialoj kaj volvaĵoj el vitro. Ĉe la bazo de la kubo kuŝis amasoj de tute freŝaj, antaŭnelonge plukitaj floroj.

Sekve, ĉi tie estis iu, inter tiuj ruinoj loĝas homoj! Reteninte la spiron, la junulo impetis al la elirejo, en la portikon, prikreskitan de alta herbo.

La portiko el du blankaj kvadrataj fostoj kaj du ruĝaj kolonoj staris ĉe rando de negranda krutaĵo, apenaŭ leviĝanta super densa foliaro de arboj. Laŭ la krutaĵo sinuis pritretita polva padeto. La junulo malleviĝis en la valon kaj trafis sur glatan, pavimitan vojon. Pandiono ekiris orienten, penante senbrue paŝi laŭ la varmegaj ŝtonoj. Larĝaj folioj de platanoj ĉe la dekstra flanko de la vojo, apenaŭ tremetantaj en la varmega aero, estis ĵetantaj strion de ombro. La vojaĝanto faciligite suspiris, kaŝiĝinte de la arda suno. Pandiono delonge deziris trinki, sed en sia patrujo, malriĉa je akvo, li estis kutimigita al sindeteno. Pasinte ĉirkaŭ du stadiojn, la junulo rimarkis antaŭe, ĉe negranda monteto, kie la vojo estis turniĝanta norden, longan malaltan konstruaĵon. Kelkaj ejoj, kiel vico de samaj kestoj, estis malfermitaj flanke de la vojo kaj tute malplenaj. Pandiono rekonis malnovan domon por ripozo de vojaĝantoj: li ofte vidis tiajn sur vojoj de la norda bordo kaj hastis eniri en la bunte farbitan centran enirejon, disigitan per sola kolono. Malforta lirlado altiris la junulon, lacigitan de la varmego kaj de la longa vojo. Pandiono eniris en la kuvan fakon, kie akvo el granda tubo de fonto, tegita per pezaj platoj, estis defluanta en larĝan funelon, faritan en la muro, transverŝiĝante trans randojn de tri basenoj.

Demetinte la veston kaj la sandalojn, Pandiono banis sin en la pura malvarma akvo, sattrinkis kaj ekkuŝis por ripozi sur larĝa ŝtona benko. Lirlado de akvo kaj facila flustro de folioj lulis lin, kungluigis la okulojn, inflamigitajn de la suno kaj vento sur montopasejoj.

Pandiono ekdormetis.

Li dormis nelonge: la ombro de la kolono, transiranta la plankon, prilumitan de la suno, preskaŭ ne ŝanĝis sian lokon. Pandiono ekstaris freŝigita kaj rapide surmetis sian simplan veston. Manĝinte sekan fromaĝon kaj ree sattrinkinte, la junulo direktis sin al la elirejo kaj subite rigidiĝis: malproksime aŭdiĝis voĉoj. Li eliris sur la vojon kaj komencis ĉirkaŭrigardi. Jes, sendube, flanke for de la vojo, trans densa vepro, estis aŭdebla rido, fragmentoj de nekompreneblaj vortoj kaj fojfoje abrupta sono de kordoj.

Pandiono eksentis samtempe ĝojon kaj antaŭtimon, liaj muskoloj streĉiĝis, li nevole palpis la tenilon de la patra glavo. Flustrinte kelkajn preĝajn vortojn al sia protektanto kaj prapatro Hiperiono, la junulo ekiris tra la densejo rekte al la voĉoj. La aero en la densejo estis sufoka, akra odoro de aromaĵo ĝenis la jam sen tio retenitan spiradon.

Singarde ĉirkaŭirante altajn arbustojn kun grandegaj dornoj, trairante inter trunkoj de arbutujo kun ties maldikega, hela kaj glata ŝelo, Pandiono proksimiĝis al grupo da mirtoj, kiel muro barantaj al li la vojon.

Inter la densa foliaro pendis grapoloj da neĝblankaj floroj. Por momento antaŭ Pandiono aperis bildo de Tessa — mirto en lia patrujo estis dediĉita al knabina juneco. La voĉoj nun sonis tre proksime — la homoj ial parolis obtuzigite, kaj la junulo komprenis, ke li malĝuste determinis la distancon. La decida momento venis. Pandiono, fleksiĝinte, plonĝis sub malaltajn branĉojn kaj singarde disŝovis ilin per la manoj: sur la kampeto, prikreskita de freŝa herbo, li ekvidis neordinaran spektaĵon.

Centre de la kampeto kuŝis grandega neĝblanka virbovo kun longaj kornoj. Laŭ la brilanta, prizorgita hararo de la animalo sur la flankoj kaj la buŝego estis disĵetitaj etaj nigraj makuloj.

Malproksime en ombro lokiĝis grupo: junuloj, junulinoj kaj maljunuloj. Svelta homo kun krispa barbo, kun ora ringo sur la kapo, vestita en mallonga ĉemizo, kuntirita per bronza zono, elpaŝis antaŭen kaj donis ian signon. Tuj el la grupo apartiĝis junulino, ĉirkaŭvolvita per longa peza mantelo. Ŝi levis supren la larĝe dismetitajn manojn. Pro tiu movo la mantelo falis. La junulino restis en sola zontuko, fiksita per larĝa blanka zono, brodita per lanugeca nigra ŝnureto. La nigregaj haroj estis malnoditaj, sur ambaŭ brakoj super la kubutoj brilis mallarĝaj braceletoj.

Per rapidaj, facilaj paŝoj, kvazaŭ dancante, la junulino proksimiĝis al la virbovo kaj subite rigidiĝis, eliginte gorĝan krion. La dormemaj okuloj de la virbovo malfermiĝis kaj ekbrilis, ĝi fleksis la antaŭajn krurojn kaj komencis levi la pezan kapon. La junulino kiel sago ĵetis sin antaŭen kaj alpremiĝis al la grandega animalo. Por kelkaj momentoj la junulino kaj la virbovo rigidiĝis. Pandiono eksentis froston sur la dorso.

La virbovo rektigis la antaŭajn krurojn, dum la malantaŭaj ankoraŭ kuŝis sur la tero, kaj alte levis la buŝegon. La animalo kreis kvazaŭ pezan piramidon de minacaj muskoloj. La sunbruna korpo de la junulino, alpremiĝinta al la kruta deklivo de la larĝa dorso de la virbovo, klare kontrastis sur la blanka felo. Per unu brako ŝi kroĉiĝis al la kornoj, per la alia ĉirkaŭprenis la gigantan kolon. Unu el la fortaj kruroj de la junulino etendiĝis laŭlonge de la dorso de la monstro, la torso arke fleksiĝis antaŭen. La kontrasto inter la belaj, sed monstraj laŭ forto kaj pezo formoj de la animalo kaj la fleksiĝema homa korpo afekciis Pandionon.

Por momento la juna heleno ekvidis la severan vizaĝon de la junulino kun firme kunpremitaj lipoj. Kun obtuza muĝo la virbovo ekstaris sur la krurojn kaj saltis kun facileco, mirinda por ĝia giganta korpo. La junulino, ĵetita en la aeron, apogiĝis per la manoj je lia potenca dorsa ĝibaĵo, ĵetis supren la krurojn kaj renversiĝis, trafluginte inter la altaj kornoj. Ŝi ekstaris sur la piedojn je tri paŝoj for de la buŝego de la monstro kaj, etendite antaŭen la manojn, klakfrapis per la manplatoj kaj denove abrupte ekkriis. La virbovo mallevis la kornojn kaj furioze ĵetiĝis al ŝi. Pandiono teruriĝis: pereo de la bela kaj kuraĝa junulino ŝajnis neevitebla. Forgesinte pri necesa singardo, la junulo kaptis la glavon kaj deziris elsalti sur la kampeton, sed la junulino ree kun nekaptebla rapido saltis sur la virbovon kaj, preterinte la mallevitajn mortoportajn kornojn, iĝis sidanta sur ĝia dorso. La animalo en furiozo ekkuris laŭ la kampeto, fosante la teron per la hufoj kaj eligante minacan muĝon. La juna venkintino trankvile sidis sur la rabia virbovo, forte kunpremante per la genuoj ĝiajn rondajn flankojn, pufigatajn de ofta spirado. La virbovo alkuris la grupon da homoj, kiuj salutis ĝin per ĝojaj krioj. Aŭdiĝis sonora manfrapo — la junulino fleksiĝis malantaŭen kaj desaltis sur la teron malantaŭ la animalo. Ŝi, emociite spirante, aliĝis al la spektantoj.

La virbovo inercie trakuris ĝis la rando de la kampeto, turniĝis kaj impetis al la homoj. Antaŭen eliris samtempe kvin homoj — tri junuloj kaj du junulinoj; la sama ludo estis farata en pli rapida ritmo. La virbovo, stertorante, per bruaj paŝoj ĵetiĝadis al la junuloj, kiuj fortiradis ĝian atenton per krioj kaj manfrapoj, kaj ili transsaltadis ĝin, sursaltadis ĝian dorson, por momento alpremiĝadis al ĝi flanke, lerte evitante la terurajn kornojn. Unu el la junulinoj sukcesis ekrajdi rekte sur la kolo de la virbovo, antaŭ la pufa dorsa ĝibaĵo. La okuloj de la besto elorbitiĝis, ŝaŭmo aperis sur la buŝego. Mallevante la kapon, preskaŭ enpikante la nazon en la teron, la virbovo penis deĵeti la sentiman rajdantinon. Ŝi fleksiĝadis malantaŭen, kroĉiĝante al la ĝibaĵo per la manoj, metitaj malantaŭen, kaj apogiĝis per la piedoj je la radikoj de la oreloj. Teninte sin sur la virbovo dum kelkaj sekundoj, la junulino desaltis sur la teron.

La gejunuloj ekstaris anservice, en ioma distanco unu de alia, kaj vice transsaltadis la atakantan ilin animalon. La ludo daŭris longe — la virbovo kuradis kun teruriga muĝo, minacante per morto, kaj la fleksiĝemaj homaj figuroj sentime flugadis ĉirkaŭ ĝi.

La muĝo de la virbovo iĝis raŭka ĝemo, la felo malheliĝis pro ŝvito, el la buŝo kune kun malglata spirado elflugadis ŝaŭmo. Ankoraŭ nemulte — kaj la virbovo haltis, mallevinte la kapon kaj movante la okulojn. Ekbruis krioj de la spektantoj. Laŭ signo, donita de la homo kun ora kapringo, la ludantoj lasis la venkitan animalon. La homoj, starintaj kaj sidintaj sur la tero, kunvenis, kaj Pandiono ne sukcesis rekonsciiĝi, kiam ili malaperis en arbustoj.

Sur la malpleniĝinta kampeto restis la elturmentita virbovo, kaj nur ĝia raŭka spirado kaj ĉifita herbo atestis pri la okazinta batalo.

Emociita Pandiono nur ĵus komprenis, kiel fortunis al li. Li sukcesis vidi la antikvan ludon kun virbovo, antaŭ jarcentoj disvastiĝintan sur Kreto, en Mikeno kaj aliaj antikvaj urboj de Helenujo.

Fleksiĝema, lerta homo venkadis en sensanga lukto virbovon — la sanktan animalon de antikvuloj, la enkorpiĝon de batalema povo, de peza kaj minaca forto. Al fulma rapido de la animalo oni kontraŭstarigadis eĉ pli grandan rapidon. Precizeco de moviĝoj savadis al homo vivon. Pandiono ekde la infanaj jaroj penis evoluigi forton kaj lertecon kaj bone imagis, kiel multe da penoj kaj tempo postulis prepariĝo al partopreno en tiom danĝera amuzo.

Pandiono ne sekvis la ludintojn kaj revenis sur la vojon.

Li decidis, ke li prefere serĉu gastemon de homoj en tiu momento, kiam ili estas hejme.

La vojo dum kelkaj stadioj iris rekte kaj poste subite turniĝis suden, al la maro. Arboj, kiuj borderis ĝin, malaperis, anstataŭitaj de polvokovrita arbustaro. La ombro de Pandiono rimarkeble plilongiĝis, kiam li aliris la vojturnon. En la arbustoj aŭdiĝis susuro. La junulo haltis, fiksaŭskultante. Ia birdo, nedistingebla kontraŭ la suno, brue ekflugis kaj malaperis en la arbustoj. Trankviligita, Pandiono ekiris pluen, jam ne atentante la sonojn. Malproksime aŭdiĝis karesaj, melodiaj vokoj de sovaĝa kolombo. Al la voko respondis ankoraŭ du birdoj, kaj ree venis silento. En tiu momento, kiam Pandiono estis trairanta la vojturnon, kolombaj krioj sonis tute proksime. La junulo haltis, por rigardi la birdon. Subite malantaŭ si Pandiono aŭdis bruon de flugiloj; super li leviĝis du koracioj. Pandiono retroturniĝis kaj ekvidis tri homojn kun dikaj bastonoj en la manoj.

La nekonatoj, surdige kriegante, ĵetis sin al la junulo. Pandiono momente nudigis la glavon, sed ricevis baton kontraŭ la kapo. En la okuloj de la junulo estiĝis mallumo, li ŝanceliĝis sub pezo de korpoj, falintaj sur lin, — ankoraŭ kvar homoj, aperintaj el post la arbustoj, atakis lin malantaŭe. La konscio de Pandiono nebuliĝis; li komprenis, ke li pereis, kaj plu despere defendadis sin. Pro forta bato laŭ la mano li faligis la glavon. La junulo falis sur la genuojn, transĵetinte trans sin homon, sursaltintan lian dorson, per bato de la pugno faligis la alian, la tria kun ĝemo deflugis pro piedbato.

La atakantoj, evidente, ne intencis murdi la veninton. Ili deĵetis la bastonojn kaj, entuziasmigante sin per batalaj krioj, ree atakis Pandionon. Sub pezo de kvin korpoj li falis sur la teron per la vizaĝo en vojan polvon, kiu plenigis liajn buŝon kaj nazon, trafis en la okulojn. Sufokiĝante pro terura streĉo, Pandiono leviĝis sur la genuojn, penante forskui de si la malamikojn. Ili ĵetadis sin sub liajn piedojn, premadis la kolon. Amaso da korpoj ree falis sur la teron, polvo ekfumis ĉirkaŭe, ruĝiĝante en sunaj radioj. La atakantoj, eksentinte neordinaran forton kaj eltenemon de la junulo, ne plu kriis — sur la dezerta, silenta vojo aŭdeblis nur bruo de la lukto, ĝemoj kaj raŭkaj suspiroj de la batalantoj.

Polvo kovris la korpojn, la vestoj iĝis malpuraj, ŝiritaj ĉifonoj, sed la lukto plu daŭris.

Kelkfoje Pandiono ekstaradis, liberiĝinte de la kontraŭuloj, sed la malamikoj ree superadis, kroĉiĝante al la piedoj de la junulo. Subite aŭdiĝis venkaj krioj: al la atakantoj venis helpo — ankoraŭ kvar homoj aliĝis al la lukto. La brakojn kaj la piedojn de la junulo ligis fortikaj rimenoj. Apenaŭ viva pro laco kaj malespero, Pandiono fermis la okulojn. Liaj venkintoj, vigle interparolante en nekomprenebla lingvo, etendiĝis en ombro apud li, ripozante post la malfacila lukto.

Leviĝinte, ili per gestoj ordonis al la junulo iri kun ili. Pandiono, komprenante senutilecon de rezisto, decidis ŝpari fortojn por konvena okazo kaj kapjesis. La nekonatoj malligis liajn piedojn. Ĉirkaŭita de densa ringo de malamikoj, Pandiono, ŝanceliĝante, ektrenis sin laŭ la vojo.

Baldaŭ li ekvidis kelkajn mizerajn konstruaĵojn el neprilaboritaj ŝtonoj. El la domoj eliris loĝantoj: maljunulo kun bronza ringo en la haroj, kelkaj infanoj kaj virinoj. La maljunulo aliris al Pandiono, aprobe ĉirkaŭrigardis la kaptiton, palpis liajn muskolojn kaj gaje diris ion al la homoj, akompanantaj Pandionon. La junulon oni alkondukis al malgranda dometo.

Kun akrega knaro malfermiĝis la pordo — interne estis malalta fajrujo, amboso kun disĵetitaj ĉirkaŭe instrumentoj kaj braĝa amaso. Sur la muroj pendis du malpezaj grandaj radoj. Nealta maljunulo kun kolera vizaĝo kaj longaj manoj ordonis al unu el la akompanantoj de Pandiono priblovi la braĝojn, demetis de najlo metalan ringon kaj aliris la kaptiton. Malafable subpuŝinte lin sub la mentono, la forĝisto malfleksis la ringon, mezuris sur la kolo de la junulo, malkontente grumblis ion kaj plonĝis en profundon de la forĝejo; li kun bruego eltrenis metalan ĉenon, ŝovis la finan ĉeneron en flamon kaj komencis fleksi la bronzan ringon sur la amboso, per oftaj batoj de martelo alĝustigante ĝin al la necesa amplekso.

Nur nun la junulo komprenis tutan malfeliĉon de la okazintaĵo. La karaj imagoj, anstataŭante unu la alian, trapasis antaŭ li. Tie, sur la hejma bordo, atendas Tessa, certa pri li, pri lia amo kaj reveno. Nun oni surmetos sur lin bronzan kolringon de sklavo, li estos alforĝita al longa ĉeno, sen espero pri baldaŭa liberiĝo. Kaj li ja estis kalkulanta la lastajn tagojn de sia estado sur Kreto… Li baldaŭ povus alnavigi la Kalidonan golfeton, de kiu komenciĝis la vojo, iĝinta fatala.

— Ho Hiperiono, mia praulo, kaj vi, Afrodito, sendu al mi morton aŭ savu! — mallaŭte flustris la junulo.

La forĝisto trankvile kaj metode daŭrigis sian laboron, ankoraŭfoje almezuris la kolringon, platigis ĝiajn finojn, malfleksis kaj trabatis truojn. Restis niti la ĉenon. La maljunulo ion grumblis. Oni kaptis Pandionon, per signoj ordonis kuŝiĝi sur la teron apud la amboso. La junulo kolektis ĉiujn fortojn por la lasta peno de liberiĝo. El sub la rimenoj, ligantaj la kubutojn, ŝprucis sango, sed Pandiono forgesis pri doloro, sentante, ke la rimenoj cedis. Momento — kaj ili krevis. Pandiono batis per la kapo en makzelon de homo, subpreminta lin, kaj tiu falis. La junulo renversis ankoraŭ du homojn kaj ekkuris laŭ la vojo. Kun furiozaj kriegoj la malamikoj ekpersekutis lin. Al la krioj elkuradis homoj, armitaj per lancoj, tranĉiloj kaj glavoj; nombro de la persekutantoj estis ĉiam pligrandiĝanta.

Pandiono turnis sin for de la vojo kaj, saltante trans arbustojn, ekkuris al la maro. Laŭ liaj spuroj kun kolera muĝo kuris la persekutantoj.

La arbustoj maldensiĝis, komenciĝis negranda leviĝo. Pandiono haltis — malproksime malsupre, sub muro de krutaj rokoj, etendiĝis la maro, brilanta sub sunaj radioj. Je deko da stadioj for de la bordo estis bone videbla malrapide iranta ruĝa ŝipo.

La junulo ekĵetiĝis laŭ la rando de la krutaĵo, penante trovi padon por malleviĝo, sed la vertikalaj rokoj etendiĝis malproksime en ambaŭ flankojn. Elirejo ne estis — el la arbustoj jam estis kurantaj la malamikoj, dum la kuro viciĝante en arkan linion, por el tri flankoj ĉirkaŭi Pandionon.

La junulo retrorigardis al la persekutantoj, rigardis malsupren. «Ĉi tie estas morto, tie — sklaveco, — glitis en lia kapo. — Vi pardonos min, Tessa, se ekscios…» Jam ne eblis pli prokrasti.

La ŝtona roko, sur kies rando staris Pandiono, pendis super la abismo. Sub dudek ulnoj elstaris alia roko. Sur ĝi kreskis malalta pino.

Adiaŭe ĉirkaŭrigardinte la amatan maron, la junulo saltis malsupren, sur densajn branĉojn de la soleca arbo. Furioza krio de la malamikoj por sekundo atingis liajn orelojn. Pandiono traflugis, rompante branĉojn kaj disŝirante la korpon, ĝis la malsupraj dikaj branĉoj, preteris la elstarantan eĝon de la klifo kaj falis sur molan lozan deklivon. La junulo ruliĝis je ankoraŭ dudek ulnoj pli malsupren kaj haltis sur elstaraĵo de roko, humida pro ŝaŭmo, alfluganta ĉi tien de la surfo. Konsternita, ankoraŭ ne konsciante, ke li saviĝis, la junulo leviĝis kaj ekstaris sur la genuojn. Supre la persekutantoj penis trafi lin per ŝtonoj kaj lancoj. La maro plaŭdis sub la piedoj.

La ŝipo alproksimiĝis, kvazaŭ la maristoj ekinteresiĝis pri tio, kio okazas sur la bordo.

En la kapo de la Pandiono sonis obtuza bruo, li sentis fortan doloron en la tuta korpo, la okulojn kovris larmoj. Li malklare konsciis: kiam liaj persekutantoj alportos pafarkojn, la pereo estos neevitebla. La maro vokis lin, la proksima ŝipo ŝajnis savo, sendita de dioj. Pandiono forgesis, ke la ŝipo povis esti fremdlanda aŭ aparteni al malamikoj, — al li ŝajnis, ke la kara maro ne trompos.

Pandiono ekstaris sur la piedojn kaj, konvinkiĝinte, ke la manoj funkcias, saltis en la maron kaj eknaĝis al la ŝipo. Ondoj kovradis lin kun la kapo, la batita korpo malbone obeis al lia volo, la vundoj turmente brulis, la gorĝo sekiĝis.

La ŝipo estis proksimiĝanta al Pandiono, de ĝi sonis vigligaj krioj. Aŭdiĝis akra knaro de remiloj, la ŝipo elkreskis super la kapo de la junulo, fortaj manoj subkaptis Pandionon kaj levis sur la ferdekon… La junulo senvive sterniĝis sur la varmaj tabuloj, mergiĝinte en svenon. Oni lin rekonsciigis, donis akvon — li longe kaj avide trinkis. Pandiono sentis, ke lin oni fortrenis flanken kaj kovris per io. La juna skulptisto mergiĝis en profundan dormon.

La montoj de Kreto apenaŭ videblis ĉe la horizonto. Pandiono moviĝetis kaj, nevole ekĝeminte, vekiĝis. Li troviĝis sur ŝipo, ne simila al ŝipoj de lia patrujo — kun malaltaj ŝiprandoj, kun flankoj, defenditaj per verga plektaĵo, kun remiloj, eligitaj super la holdo. Tiu ĉi ŝipo havis altajn ŝiprandojn, la remistoj sidis sub ferdekaj tabuloj, ĉe ambaŭ flankoj de tranĉaĵo, larĝiĝanta en profundon de la holdo. La velo en la centro de la ŝipo estis pli alta kaj mallarĝa, ol sur helenaj ŝipoj.

Amasoj da ledoj, faligitaj sur la ferdeko, estis eligantaj pezan odoron. Pandiono kuŝis sur triangula placeto ĉe la akra pruo de la ŝipo. Al la junulo aliris barba ĝibnaza homo en dika lana vesto, etendis al li taseton da varma akvo, miksita kun vino, kaj ekparolis en nekonata lingvo kun akraj metalaj intonacioj… Pandiono balancis la kapon. La homo tuŝis lian ŝultron kaj per ordona gesto almontris la poŭpon de la ŝipo. Pandiono volvis ĉirkaŭ la koksoj la ĉifonaĵojn, malsekigitajn per la sango, kaj ekiris laŭlonge de la ŝiprando al markezo sur la poŭpo.

Tie sidis maldika homo, same ĝibnaza, kiel tiu, kiu venigis Pandionon. Li disŝovis en rideto la lipojn, kadritajn de malmola barbo, elstaranta antaŭen. Lia seka, malmola pro vento kaj raba vizaĝo, ŝajnanta gisita el bronzo, esprimis kruelecon.

Pandiono komprenis, ke li trafis sur komercan ŝipon de fenicoj kaj vidas antaŭ si estron aŭ mastron de la ŝipo.

Du unuajn demandojn, faritajn al li de la estro, Pandiono ne komprenis. Tiam la komercisto ekparolis en la kripligita ionika dialekto, konata al Pandiono, almiksante al ĝi kariajn kaj etruskajn vortojn. Li demandis Pandionon pri lia aventuro, eksciis, de kie li devenas, kaj, alproksimiginte al li la ĝibnazan vizaĝon kun akraj nepalpebrumantaj okuloj, diris:

— Mi vidis, kiel vi fuĝis, — tio estas ago, inda je antikva heroo. Mi bezonas tiajn sentimajn kaj fortajn batalistojn — en tiuj ĉi maroj kaj sur iliaj bordoj abundas rabistoj, kiuj prirabas niajn komercistojn. Se vi servos al mi fidele, facila estos via vivo kaj mi rekompencos vin.

Pandiono nege balancis la kapon kaj senlige rakontis, ke li plej baldaŭ devas reveni en la patrujon, petegante elŝipigi lin sur la plej proksima insulo.

La okuloj de la estro kolere ekbrilis.

— Mia ŝipo direktas sin rekte al Tiro[127], sur mia vojo estas nura maro. Mi estas reĝo sur mia ŝipo, kaj vi estas en mia potenco. Mi povas ordoni tuj mortigi vin, se tio necesos. Nu, elektu: aŭ ĉi tie, — la fenico almontris malsupren, kie sub la ferdeko estis egalmezure moviĝantaj la remiloj kaj aŭdiĝis malgaja kanto de la remistoj, — vi estos sklavo, alforĝita ĉe remilo, aŭ vi ricevos armilon kaj aliĝos jen al tiuj! — La fingro de la komercisto turniĝis malantaŭen kaj almontris sub la markezon: tie pigre kuŝis kvin fortikegaj duonnudaj homoj kun malspritaj kaj brutalaj vizaĝoj. — Mi atendas, decidu rapide!

Pandiono senhelpe rigardis ĉirkaŭe. La ŝipo estis rapide malproksimiĝanta de Kreto. La distanco inter Pandiono kaj lia patrujo estis ĉiam pligrandiĝanta. Helpon ne eblis atendi.

Pandiono decidis, ke en la rolo de batalisto al li estos pli facile fuĝi. Sed la fenico, bone konanta la morojn de helenoj, devigis lin fari tri terurajn ĵurojn pri fideleco.

La estro ŝmiris la vundojn de la junulo per kuraca miksaĵo kaj kondukis al la grupo de militistoj, ordoninte manĝigi lin.

— Sed observu lin bone! — ordonis li, forirante. — Memoru, ke vi ĉiuj responsas antaŭ mi pri ĉiu aparte!

La pli aĝa el la batalistoj, aprobe subridante, frapis la ŝultron de Pandiono, palpis la muskolojn kaj ion diris al la ceteraj. Tiuj laŭte ekridegis. Pandiono nekomprene rigardis al ili; profunda sopiro nun apartigis lin de ĉiuj homoj.

Ĝis Tiro restis ne pli ol du tagoj da navigado. Dum la kvar tagoj, pasigitaj sur la ŝipo, Pandiono iomete kutimiĝis al sia stato. La kontuzoj kaj vundoj, kiuj evidentiĝis neprofundaj, saniĝis.

La ŝipestro, rimarkinte saĝon kaj diversajn sciojn de Pandiono, estis kontenta pri la junulo kaj kelkfoje konversaciis kun li. De li Pandiono eksciis, ke li veturas laŭ la antikva mara vojo, metita de la popolo de la insulo Kreto en la sudan landon de nigruloj. La vojo de ŝipoj iris preter la malamika kaj potenca Aegyptos, laŭlonge de bordoj de grandega dezerto ĝis la Pordego de Nebuloj[128].

Trans la Pordego de Nebuloj, kie rokoj de la sudo kaj la nordo estis alproksimiĝantaj, kreante mallarĝan markolon, kuŝis ekstremaĵo de la tero — la grandega Nebula maro[129]. Ĉi tie ŝipoj turniĝadis suden kaj baldaŭ atingadis la bordon de la varmega lando de nigruloj, riĉa je eburo, oro, oleo kaj ledoj. Ĝuste laŭ tiu ĉi vojo iradis foraj ekspedicioj de kretanoj — Pandiono vidis bildon de tia vojaĝo en la tago, fatala por li. La mara popolo atingis forajn landojn de la sudo okcidente, kien ne atingadis senditoj el Aegyptos.

Nun ŝipoj de fenicoj navigas laŭlonge de bordoj de la sudo kaj la nordo, akirante malmultekostajn varojn kaj fortajn sklavojn, sed malofte iras trans la Pordegon de Nebuloj.

La fenico, konjektante pri neordinaraj kapabloj de Pandiono, deziris teni lin ĉe si. Li logadis la junulon per ĉarmo de vojaĝoj, pentradis al li bildojn de estonta leviĝo, antaŭdiradis, ke post dek-dekkvin jaroj da bona servado la heleno mem povos iĝi komercisto aŭ ŝipestro.

La junulo aŭskultis fenicojn kun intereso, sed sciis, ke la vivon de artisto li ne ŝanĝos al riĉo en fremda lando.

Kun ĉiu tago ĉiam pli netolerebla iĝadis la deziro vidi Tessa-n almenaŭ por momento, ree aŭdi la potencan bruon de la sankta pina bosko, kie pasis tiom da feliĉaj horoj. La junulo longe ne povis ekdormi, kuŝante apud ronkantaj kunvojaĝantoj, kaj kun batanta koro retenadis malesperajn ĝemojn.

La ŝipestro ordonis al li lerni la arton de direktilisto. Turmente rampis la tempo por Pandiono, kiam li staris ĉe la direkta remilo, konformigante la kurson de la ŝipo kun moviĝo de la suno, aŭ, sekvante al ordonoj de la direktilisto, orientiĝis laŭ steloj.

Tiel estis ankaŭ en tiu ĉi nokto. Pandiono apogiĝis per la femuro je la ŝiprando kaj, alkroĉiĝinte al la tenilo de la direktilo, superadis reziston de plifortiĝanta vento. Sur la alia flanko de la ŝipo staris la direktilisto[130] kun unu el la batalistoj. Steloj flagradis en disŝiraĵoj de nuboj, por longe malaperante en mallumo de la malserena ĉielo, kaj la morna voĉo de vento, poiomete malaltiĝante, estis transiranta en minacan muĝon.

Ondoj ĵetadis la ŝipon, la remiloj obtuze frapadis, de tempo al tempo aŭdiĝadis akra voĉo de batalisto, pelanta sklavojn per blasfemado kaj per batoj de skurĝo.

La estro, dormetinta en profundo de la markezo, eliris sur la ferdekon. Li atente rigardis la maron kaj, evidente maltrankviligita, aliris la direktiliston. Ili longe interparolis. La estro vekis dormintajn batalistojn kaj, sendinte ilin al la direktaj remiloj, mem ekstaris apud Pandiono.

La vento abrupte turniĝis kaj furioze ekatakis la ŝipon, ondoj leviĝadis ĉiam pli alte, superverŝante la ferdekon. La maston oni devis forigi — kuŝigita sur ledajn amasojn, ĝi elstaris antaŭ la pruo, obtuze frapante je la alta ondrompilo.

La lukto kontraŭ ondoj kaj vento iĝadis ĉiam pli despera. La estro, balbutante ĉu preĝojn, ĉu malbenojn, ordonis turni la ŝipon al la sudo. Subkaptita de la vento, la ŝipo rapide ekkuris en nekonatan foron de la maro. Dum malfacila laboro ĉe la direktilo rapide pasis la nokto. Mateniĝis. En la griza krepusko iĝis pli klare videblaj ĵetiĝantaj minacaj ondoj. La tempesto ne kvietiĝis. La vento, ne malfortiĝante, alflugadis, premadis la ŝipon.

Maltrankvilaj krioj aŭdiĝis sur la ferdeko — ĉiuj homoj, troviĝantaj tie, almontris al la estro en direkto de la dekstra flanko de la ŝipo. Tie, en morna lumo de la naskiĝanta tago, la maron estis trairanta grandega ŝaŭma strio. Ondoj estis malrapidigantaj sian frenezan kuron ĉe aliro al tiu ĉi blu-griza rubando.

La tuta ŝipanaro ĉirkaŭis la estron, eĉ la direktilisto fordonis la direktilon al batalisto. La maltrankvilajn elkriojn anstataŭis rapida, pasia parolo. Pandiono rimarkis, ke ĉies atento estis direktita al li: en lia direkto oni almontris per fingroj, minacis per pugnoj. Nenion komprenante, Pandiono observis la estron, liajn kolerajn, protestajn gestojn. La maljuna direktilisto, kaptinte la mastron je la mano, ion longe parolis, alproksimiginte la lipojn al lia orelo. La estro nege balancadis la kapon, kriante abruptajn vortojn, sed finfine, evidente, cedis. Momente la homoj ĵetiĝis al la perpleksa junulo, fleksante liajn brakojn malantaŭen.

— Ili diras: vi alportis al ni malfeliĉon, — diris la estro al Pandiono, malestime montrante al la starantoj ĉirkaŭe. — Vi estas heroldo de plago, pro via ĉeesto sur la ŝipo okazis malfeliĉo: la ŝipo estas forportita al la bordoj de Ta-Kem, en via lingvo — de Aegyptos. Por favorigi la diojn, vin necesas mortigi kaj ĵeti ekster la ŝipon — tion postulas ĉiuj miaj homoj, kaj mi ne povas defendi vin.

Pandiono, plu ne komprenante, fiksrigardis la fenicon.

— Vi ne scias, ke trafi sur la bordon de Ta-Kem por ni ĉiuj estas morto aŭ sklaveco, — grumblis tiu morne. — En antikvaj tempoj Kemt havis militon kontraŭ maraj popoloj. Ekde tiam tiu, kiu albordiĝas al tiu lando ekster la tri havenoj, preskribitaj por fremdlandanoj, estas sklavigenda aŭ ekzekutenda, kaj lia havaĵo iras en la trezorejon de la reĝo de Ta-Kem… Nu, ĉu vi komprenis nun? — rompis li sian parolon, forturniĝante de Pandiono kaj fiksrigardante al la proksimiĝanta ŝaŭma strio.

Pandiono komprenis: al li denove minacas morto. Preta ĝis la lasta minuto batali por la vivo, kiun li tiel amis, li ĉirkaŭis per senhelpa kaj malama rigardo la koleran homamason sur la ferdeko.

La senelireco de la stato igis lin decidi.

— Estro! — ekkriis la junulo. — Ordonu al viaj homoj lasi min — mi mem ĵetos min en la maron!

— Mi ĝuste tiel pensis, — diris la fenico, turniĝinte al li. — Tiuj malkuraĝuloj lernu de vi!

Obeante al ordona gesto de la estro, la batalistoj lasis Pandionon. Rigardante al neniu, la junulo aliris la ŝiprandon. Ĉiuj silente disiris antaŭ li, kiel antaŭ mortanto. Pandiono koncentrite rigardis al la ŝaŭma strio, ŝirmanta la platan bordon, instinkte konformigante siajn fortojn kun rapideco de la malicaj ondoj. En la kapo glitadis fragmentoj de pensoj: «La lando trans la strio de ŝaŭmo, de afros[131] — ŝaŭma lando… Afriko».

Ĝuste tio estas tiu terura Aegyptos!.. Kaj li ĵuris al Tessa je sia amo, je ĉiuj dioj eĉ ne pensi pri vojo ĉi tien!.. Dioj, kion faras kun li la sorto… Sed li, verŝajne, pereos, kaj tio estos la plej bona…

Pandiono ĵetis sin la kapon malsupren en la bruantan abismon kaj per fortaj svingoj de la manoj denaĝis de la ŝipo. Ondoj subkaptis la junulon. Kvazaŭ ĝuante pereon de homo, ili ĵetadis lin supren, mallevadis en profundajn kavaĵojn, faladis sur lin, premadis kaj dronigadis, plenigante la buŝon kaj la nazon per akvo, vipante la okulojn per ŝaŭmo kaj ŝprucoj. Pandiono ne plu pensis pri io ajn — li despere luktis por la vivo, por ĉiu gluto da aero, furioze laborante per la manoj kaj la piedoj. La heleno, naskita ĉe maro, estis bonega naĝisto.

La tempo pasadis, kaj ondoj plu portis Pandionon al la bordo. Al la ŝipo li ne rigardis, forgesinte pri ĝia ekzisto eĉ antaŭ la neevitebla morto. Saltoj de ondegoj iĝis malpli oftaj. Ondoj ruliĝis malpli rapide, per longaj vicoj, levante kaj faligante tondrantajn markezojn de ŝaŭmaj pintoj. Ĉiu ondo transportadis la junulon je cent ulnoj antaŭen. Fojfoje Pandiono deglitadis malsupren, kaj tiam kolosa pezo de akvo faladis sur lin, mergante en malhelan profundon, kaj la koro de la naĝanto pretis krevi pro streĉo.

Kelkajn stadiojn tranaĝis Pandiono, longe daŭris la lukto kontraŭ ondoj, kaj finfine liaj fortoj elĉerpiĝis en la brakumoj de la akvaj gigantoj. Estingiĝis ankaŭ la volo al vivo, ĉiam pli malfacile iĝadis streĉi la malfortiĝintajn muskolojn, malaperis deziro daŭrigi la lukton. Per svingoj de la preskaŭ senvolaj manoj la junulo levis sin sur eĝon de ondo kaj, turninte la vizaĝon al la fora patrujo, ekkriis:

— Tessa, Tessa!..

La nomo de la amatino, dufoje ĵetita al la vizaĝo de la sorto, al la vizaĝo de la terura kaj indiferenta povo de la maro, estis tuj superbruita de muĝo de furiozaj ondoj. Ondego kovris la senmovan korpon de Pandiono, kun bruego disŝutiĝis super li, kaj la junulo, mergiĝante, subite frapiĝis je la fundo en kirlo de turniĝantaj sableroj.

Du deĵoraj militistoj en mallongaj verdaj jupoj — signo de aparteno al la borda gardistaro de la Granda Verda maro[132], apogante sin per longaj maldikaj lancoj, estis pririgardantaj la horizonton.

— Estro Seneb vane sendis nin, — pigre diris unu el ili, la pli aĝa.

— Sed la ŝipo de fenicoj estis ĉe la bordo mem, — kontraŭdiris la alia. — Se ne ĉesus la tempesto, ni ricevus facilan predon — ĉe la fortikaĵo mem.

— Rigardu tien, — interrompis lin la pli aĝa, almontrante laŭlonge de la bordo. — Mi restu sen entombigo, se tio ne estas homo el la ŝipo!

Ambaŭ militistoj longe fiksrigardis al la makulo sur la sablo.

— Ni iru malantaŭen, — proponis finfine la pli juna. — Ni eĉ sen tio tro multe vagis laŭ la sablo. Kiu bezonas kadavron de malestiminda fremdlandano anstataŭ riĉa predo — varoj kaj sklavoj, kiuj foriris kune kun la ŝipo…

— Vi diris, ne pensinte, — ree interromplis lin la pliaĝulo. — Fojfoje tiuj komercistoj estas riĉe vestitaj kaj portas sur si juvelaĵojn. Ora fingroringo ne malutilos al vi — ni ne nepre raportu al Seneb pri ĉiu droninto…

La militistoj ekiris laŭ la dika strio de sablo, kompaktigita de la tempesto.

— Kie do estas viaj juvelaĵoj? — moke demandis la malpliaĝulo la pliaĝulon. — Li estas tute nuda!

La pliaĝulo morne balbutis malbenon.

Vere, la homo, kuŝanta antaŭ ili, estis tute nuda, liaj manoj estis senhelpe subfleksitaj sub la korpon, la mallongaj krispaj haroj estis kovritaj de mara sablo.

— Rigardu, tio estas ne fenico! — ekkriis la pliaĝulo. — Kia potenca kaj bela korpo! Estas domaĝe, ke li mortis — estus bona sklavo, kaj Seneb rekompencus nin.

— El kiu popolo li estas? — demandis la malpliaĝulo.

— Mi ne scias: eble, tio estas turuŝa[133], aŭ kefti[134], aŭ ankoraŭ iu el la nordaj maraj triboj — ĥanebu[135]. Ili malofte trafas en nian benitan landon kaj estas valoraj pro eltenemo, saĝo kaj forto. Antaŭ tri jaroj… Atendu, li estas viva! Ho, gloron al Amono!

Facila kramfo trairis la korpon de la kuŝanto.

La militistoj, forĵetinte la lancojn, turnis la senkonsciulon, komencis froti lian ventron, fleksi la krurojn. Iliaj penoj atingis sukceson. Baldaŭ la droninto — tio estis Pandiono — malfermis la okulojn kaj turmente ektusis.

La forta organismo de la junulo venkis la malfacilan travivaĵon. Ne pasis eĉ duonhoro, kiam la gardistoj ekkondukis Pandionon, subtenante lin sub la brakoj, en la fortikaĵon.

La militistoj ofte ripozadis, sed jam antaŭ la plej varmegaj horoj de tago la juna skulptisto estis kondukita en la malgrandan fortikaĵon, kiu staris sur unu el sennombraj brakoj de Nilo, okcidente de granda lago.

La militistoj donis al Pandiono akvon, kelkajn pecojn de flano, malsekigitajn en biero, kaj kuŝigis sur la planko de malvarmeta argil-verga ŝedo.

La terura streĉo ne pasis senspure — akra doloro tranĉis la bruston, la koro malfortiĝis. Antaŭ la fermitaj okuloj flagris sennombraj ondoj. Dum peza dormo Pandiono aŭdis, kiel malfermiĝis la kaduka pordo, kunmetita el pecoj de ŝipa ŝelo. Super Pandiono kliniĝis la estro de la fortikaĵo — juna homo kun malagrabla kaj malsaneca vizaĝo. Li singarde demetis la mantelon, surĵetitan sur la krurojn de la junulo, kaj longe pririgardis sian kaptiton. Pandiono ne povis suspekti, ke la decido, maturiĝinta en la menso de la estro, kondukos al novaj senekzemplaj suferoj.

La estro kovris Pandionon kaj, kontenta, eliris.

— Al ĉiu po du ringoj da kupro kaj po kruĉo da biero, — abrupte diris li.

La militistoj de la borda gardo humile kliniĝis antaŭ li, kaj poste enpikis en lian dorson kolerajn rigardojn.

— Ho pova Saĥmeto, kion ni ricevis kontraŭ tia sklavo… — flustris la pli juna, tuj kiam la estro malproksimiĝis de ili. — Vi vidos, li sendos lin en la urbon kaj ricevos ne malpli ol dek ringojn da oro…

La estro subite retroturniĝis.

— He, Senni! — kriis li.

La pli aĝa militisto servile alkuris.

— Observu lin bone, mi konfidas lin al vi. Diru al mia kuiristo, ke li donu bonan manĝon, sed estu singarda — la kaptito aspektas potenca batalisto. Morgaŭ preparu malpezan boaton — mi sendos la kaptiton donace al la Granda Domo. Ni trinkigos lin per biero kun dormiga drogo, por eviti klopodojn.

…Pandiono malrapide levis la peziĝintajn palpebrojn. Li dormis tiel longe, ke perdis ajnan imagon pri tempo, pri tio, kie li troviĝas. Malklare, fragmente li rememoris, ke post la kruela lukto kontraŭ la furiozanta maro li estis ien kondukita, ie kuŝis en silento kaj mallumo. La junulo movetiĝis kaj eksentis ligitecon en la tuta korpo. Li kun peno turnis la kapon kaj ekvidis verdan muron de kanoj kun stelformaj panikloj supre. Super la kapo estis diafana ĉielo, proksime, ĉe la orelo mem, malforte lirlis kaj plaŭdis akvo. Iom post iom Pandiono komprenis, ke li kuŝas en mallarĝa kaj longa boato, ligita ĉe la manoj kaj la piedoj. Levetinte la kapon, la junulo ekvidis nudajn piedojn de homoj, puŝantaj la boaton per stangoj. La homoj estis bonstaturaj, kun malhela bronza haŭto, vestitaj en blankaj zontukoj.

— Kiuj vi estas? Kien vi veturigas min? — ekkriis Pandiono, penante vidi la homojn, starantajn sur la poŭpo.

Unu, kun glate razita vizaĝo, kliniĝis super Pandiono kaj rapide ekparolis. La stranga lingvo kun melodia klakado kaj klaraj akcentoj de vokaloj estis tute nekonata al la junulo. Pandiono streĉiĝis, penante ŝiri siajn ŝnurojn, kaj senĉese ripetadis la saman demandon. Baldaŭ al la malfeliĉa kaptito iĝis klare, ke oni lin ne komprenas kaj ne povas kompreni. Pandiono sukcesis balanci la ŝanceliĝeman boaton, sed unu el la gardistoj alportis la pinton de bronza ponardo al lia okulo. Kun abomeno al homoj, al si kaj al la tuta mondo Pandiono lasis penojn rezisti kaj ne plu faris ilin dum la tuta longa vojo laŭ labirinto de marĉaj veproj. Jam delonge subiris la suno, la luno alte leviĝis en la ĉielo, kiam la boato alnavigis larĝan ŝtonan varfon.

Al Pandiono oni liberigis la piedojn, lerte kaj rapide frotis ilin, por restarigi sangocirkuladon. La militistoj lumigis du torĉojn kaj direktis sin al alta argil-verga muro kun peza pordo, priforĝita per kupraj strioj.

Post longa disputo kun la gardistaro, la homoj, kiuj alveturigis Pandionon, fordonis al dormema barba homo, aperinta de ie, etan rulaĵon kaj ricevis anstataŭe peceton de nigra ledo.

Ekŝrikis la peza pordo en la hokringoj. Al Pandiono oni malligis la manojn, enpuŝis enen de la malliberejo. La gardistoj, armitaj per lancoj kaj pafarkoj, riglis la pordon per peza lignobloko. Pandiono trovis sin en malvasta kvadrata ĉambro, plenŝtopita per homaj korpoj, kuŝantaj falamase. La homoj peze spiris kaj ĝemis en maltrankvila dormo. Sufokiĝante pro fetoro, ŝajne iranta de la muroj mem, Pandiono trovis por si liberan lokon sur la planko kaj singarde eksidis. La junulo ne povis dormi. Li pensis pri la eventoj de la lastaj tagoj, kaj sur lia koro kuŝis peza ŝarĝo. Malrapide estis pasantaj sendormaj horoj de soleca nokta pensado.

Pandiono pensis nur pri libero, sed ne trovadis vojojn al saviĝo el la kaptiteco. Li trafis en profundon de tute nekonata lando. Soleca, senarmila kaptito, ne scianta la lingvon de la ĉirkaŭanta malamika popolo, li nenion povis entrepreni. Pandiono komprenis, ke oni lin ne intencas mortigi, kaj decidis atendi. Poste, kiam li almenaŭ iomete ekkonos la landon… sed kio atendas lin en tiu «poste»? Pandiono sentis, kiel neniam antaŭe, akran sopiron pri kamarado, kiu helpus al li venki la teruran solecon. Li pensis pri tio, ke por homo ne ekzistas pli malbona stato, ol esti sola inter fremdaj kaj malamikaj homoj, en nekomprenebla kaj nekonata lando — esti sklavo, apartigita de ĉio per nepenetrebla muro de sia stato. Soleco ene de la naturo estas multe pli facile eltenebla: ĝi hardas la animon, sed ne humiligas ĝin.

La heleno obeis al la sorto kaj mergiĝis en strangan rigidiĝon. Li ĝisatendis la mateniĝon, indiferente pririgardante siajn kamaradojn laŭ la malfeliĉo: kaptitojn, apartenantajn al diversaj kaj nekonataj al li aziaj triboj. Ili estis pli feliĉaj, ol li — ili povis interparoli inter si, rakonti pri la malfeliĉo, rememori pasintecon, kune pridiskuti estontecon. Al silentanta Pandiono estis direktitaj sciavidaj rigardoj de la malliberuloj. Ĉiuj estis senhonte pririgardantaj lin, kaj li staris flanke, nuda kaj suferanta.

Gardistoj ĵetis al Pandiono pecon de kruda tolo por zontuko, poste kvar nigrahaŭtaj homoj enportis grandan argilan vazon kun akvo, hordeajn flanojn kaj tigojn de ia vegetaĵo.

Pandionon afekciis la aspekto de la tute nigraj vizaĝoj, sur kiuj klare kontrastis la dentoj, la okulblankaĵoj kaj la brun-ruĝaj lipoj. La junulo komprenis, ke tio estis sklavoj, kaj lin mirigis iliaj gajaj kaj bonkoraj vizaĝoj. La nigruloj ridis, montrante la neĝblankajn dentojn, ŝercis pri la kaptitoj kaj pri si mem. Ĉu vere pasos tempo, kaj li estos kapabla ĝoji pri io, forgesinte pri la kompatinda rolo de homo, perdinta la liberon? Ĉu pasos tiu sopiro, senĉese ronĝanta lin? Sed Tessa? Dioj, se scius Tessa, kie li troviĝas nun!.. Ne, prefere ŝi ne sciu: li revenos al ŝi aŭ mortos — alia eliro ne ekzistas…

La pensojn de Pandiono rompis longa krio. La pordo malfermiĝis. Antaŭ Pandiono ekbrilis larĝa rivero. La malliberejo estis tute proksime de la bordo. Granda taĉmento da militistoj ĉirkaŭigis la kaptitojn per haregaro de lancoj. Baldaŭ ĉiuj iĝis enpelitaj en la holdon de granda ŝipo. La ŝipo ekiris supren laŭ la rivero, kaj la malliberuloj ne sukcesis rigardi ĉirkaŭe. En la holdo estis varmego. En la aero, plenigita per pezaj vaporoj, sub la ardigita ferdeko, estis malfacile spiri.

Vespere iĝis pli malvarme, kaj la senfortigitaj kaptitoj komencis reviviĝi — ree aŭdiĝis paroloj. La ŝipo daŭrigis sian vojon dum tuta nokto, matene ĝi por nelonge haltis — al la kaptitoj oni alportis manĝon, — kaj la laciga vojaĝo daŭris. Tiel pasis kelkaj tagoj — ilin ne nombris malspritiĝinta, indiferenta Pandiono.

Finfine voĉoj de remistoj kaj militistoj eksonis pli vigle, sur la ferdeko komenciĝis tumulto — la vojo estis finita. La kaptitojn oni restigis en la holdo por la tuta nokto, kaj frumatene Pandiono aŭdis longajn kriojn de komando.

Sur polva, sunbruligita placeto duonringe viciĝis la gardistaro, elstariginte antaŭen la lancojn. La kaptitoj eliradis po unu kaj momente trafadis en la manojn de du altegaj militistoj, ĉe kies piedoj kuŝis amaso da ŝnuroj. La egiptoj turnadis la brakojn de la kaptitoj tiel forte, ke la ŝultroj fleksiĝadis kaj la kubutoj kuniĝadis malantaŭ la dorso. Ĝemoj kaj krioj neniom tuŝis la gigantojn, ĝuantajn pri sia forto kaj pri senforteco de la viktimoj.

Venis la vico de Pandiono. Unu el la militistoj kaptis lin je la mano, tuj kiam la junulo, blindigita de taga lumo, paŝis sur la teron. Pro la doloro la apatio, reginta Pandionon, ĉesis. Instruita pri artifikoj de manbatalo, la junulo facile elturniĝis el la manoj de la militisto kaj faris al li senkonsciigan baton en la orelon. La giganto falis per la vizaĝo en polvon, al la piedoj de Pandiono, la dua militisto en perplekso desaltis flanken.

Pandiono iĝis ĉirkaŭita de dek tri malamikoj kun lancoj, celitaj al li.

En freneza furiozo la junulo saltis antaŭen, dezirante perei en batalo — la morto ŝajnis al li liberiĝo… Sed li ne konis la egiptojn, akumulintajn miljaran sperton de humiligo de sklavoj. La militistoj momente disiris kaj ĵetis sin de malantaŭe sur Pandionon, kiu elsaltis ekster la rondon. La juna kuraĝulo estis faligita kaj premita per korpoj de la malamikoj. Maldika ekstremaĵo de lanco forte batis lin inter la ripoj en la malsupran parton de la brusto. Flame ruĝa nebulo ekstaris antaŭ la okuloj de la junulo, lia spirado rompiĝis. En tiu momento egipto kunigis la manojn de Pandiono, levitajn super la kapo, kaj fiksis ilin ĉe la manradikoj per ligna aĵo, simila al ludila boato.

Tuj la militistoj lasis la junulon.

La kaptitojn oni rapide ligis kaj ekpelis laŭ mallarĝa vojo inter la rivera bordo kaj kampoj. La juna skulptisto sentis teruran doloron: la manoj, levitaj super la kapo, estis premfiksitaj en la ligna ŝtipo kun du akraj anguloj, kunpremantaj la ostojn de la manradikoj. Tiu ilo ne permesis fleksi la manojn en la kubutoj kaj mallevi ilin sur la kapon.

El flanka vojeto al la grupo de Pandiono aliĝis dua grupo da kaptitoj, poste tria, — la nombro de sklavoj kreskis ĝis ducent homoj.

Ĉiuj ili estis ligitaj en plej senkompata maniero; kelkaj havis la manojn en samaj ŝtipoj. La vizaĝoj de la kaptitoj estis misformitaj pro doloro, palaj kaj kovritaj de ŝvito. La junulo iris kiel en nebulo, apenaŭ rimarkante la ĉirkaŭaĵon.

Kaj ĉirkaŭe sterniĝis riĉa lando. La aero estis neordinare freŝa kaj pura, sur mallarĝaj vojoj regis silento, la grandega rivero malrapide rulis ondojn al la Granda Verda maro. Palmoj apenaŭ rimarkeble balancadis la pintojn sub facila norda vento, maturiĝantaj verdaj kampoj de nealta tritiko alternadis kun vinberaj kaj fruktaj ĝardenoj.

La tuta lando estis grandega ĝardeno, kultivata dum jarmiloj.

Pandiono ne povis rigardi ĉirkaŭe. Li estis trenanta sin, kunpreminte la dentojn pro doloro, preter altaj muroj, ĉirkaŭantaj domojn de riĉuloj. Tio estis malpezaj kaj aeraj konstruaĵoj, je du etaĝoj, kun mallarĝaj kaj altaj fenestroj super pordaj niĉoj, kadrigitaj per lignaj kolonoj. Blankegaj muroj, pripentritaj per komplika ornamaĵo de helaj kaj puraj farboj, estis elstarantaj neordinare klare en blindiga suna lumo.

Subite antaŭ la kaptitoj aperis giganta ŝtona konstruaĵo kun rektaj tranĉoj de nekredeble dikaj muroj el grandaj ŝtonpecegoj, alĝustigitaj kun mirinda precizeco. La malhela kaj mistera konstruaĵo, ŝajne, malleviĝis sur la teron kaj, sterniĝinte, premis ĝin per sia monstra pezo. Pandiono trairis preter vico de dikaj kolonoj, morne grizaj sur fono de hela verdo de ĝardeno, sterniĝinta sur la ebenaĵo. Palmoj, figarboj kaj ceteraj fruktarboj alternis, kreante rektajn liniojn, kiuj ŝajnis senfinaj. Montetoj estis kovritaj de densa verdo de vinberĝardenoj.

En ĝardeno ĉe la rivero staris alta kaj malpeza konstruaĵo, pripentrita per samaj helaj farboj, kiel ceteraj domoj en tiu ĉi urbo. Ĉe la fasado, turnita al la rivero, malantaŭ larĝa pordego staris altaj, kiel mastoj, fostoj kun faskoj da flirtantaj rubandoj. Super la larĝa enirejo situis grandega neĝblanka balkono, kadrigita per du kolonoj kaj kovrita per plata tegmento. Laŭ kornico de la tegmento iris bunta ornamaĵo el alternantaj intense blua kaj ora koloroj. Intense bluaj kaj oraj zigzagoj ornamis la supran parton de la blankaj kolonoj.

En profundo de la balkono, ombrigita per tapiŝoj kaj kurtenoj, videblis homoj en blankegaj longaj vestoj el plisita malpeza ŝtofo. La homo, sidanta en la centro, klinis super la balkona balustrado la kapon, pezigitan per alta ruĝ-blanka kapvesto[136].

La gardistaro, akompananta la kaptitojn, kaj la estro, gravmiene paŝanta antaŭe, momente sternis sin. Laŭ mangesto de la faraono — ĝuste li estis la viva dio, la supera reganto de la lando Kemt — la kaptitojn oni vicigis ansere kaj komencis malrapide irigi antaŭ la balkono. Amasiĝantaj korteganoj duonvoĉe interŝanĝadis rimarkojn kaj gaje ridis. Beleco de la palaco, lukso de la vestoj de la faraono kaj de liaj proksimuloj, iliaj liberaj orgojlaj pozoj tiel akre kontrastis kun la misformitaj vizaĝoj de la elturmentitaj kaptitoj, ke en la animo de Pandiono leviĝis furioza indigno. Li preskaŭ senkonsciiĝis pro doloro en la manoj, lia korpo tremis, kiel en febro, la morditaj lipoj sekiĝis kaj kungluiĝis, sed la junulo rektigis sin, profunde suspiris kaj turnis al la balkono la koleran vizaĝon.

La faraono ion diris, turninte sin al la korteganoj, kaj ĉiuj aprobe kapjesis. La vico de la kaptitoj estis malrapide moviĝanta.

Baldaŭ Pandiono iĝis malantaŭ la domo, en ombro de alta muro. Poiomete ĉi tie kolektiĝis la tuta amaso da kaptitoj, plu ĉirkaŭita de senvortaj militistoj. El post la angulo aperis korpulenta ĝibnaza homo kun longa apogbastono el ore inkrustita nigra ligno, akompanata de skribisto kun tabuleto kaj papirusa rulaĵo en la manoj.

La homo diris kelkajn orgojlajn vortojn al la estro de la gardistaro, tiu klinis sin en profunda riverenco kaj transdonis la ordonon al la militistoj. Obeante al movo de fingro de la altrangulo, la militistoj malmilde dispuŝadis la amason kaj deirigadis flanken tiujn, kiujn almontradis la altrangulo. Pandiono estis rimarkita inter la unuaj. Entute oni elektis ĉirkaŭ tridek homojn, la plej fortajn kaj kuraĝajn aspekte. Ilin oni tuj kondukis reen laŭ la sama vojo ĝis la rando de la ĝardeno. Poste la militistoj ekpelis la kaptitojn laŭlonge de la malalta muro. La pado iĝadis ĉiam pli kruta kaj kondukis al grandega kvadrato de sentruaj muroj, kiu staris en ravino inter tritikaj kampoj. Laŭ la dikaj muroj el adoboj, altaj je dek ulnoj, paŝadis militistoj, armitaj per pafarkoj. Sur la anguloj staris markezoj el matoj.

En la muro, turnita al la rivero, estis tratranĉita la enirejo; krome nenie videblis pordoj kaj fenestroj — la blinda verd-griza surfaco de la muroj spiris per ardo.

La kaptitojn oni enkondukis en la pordon, la akompanintaj ilin militistoj rapide foriris, kaj Pandiono trovis sin en mallarĝa korteto inter du muroj. La dua, interna muro estis malpli alta, ol la ekstera, kun sola pordo en la dekstra flanko. Sur la libera spaco staris krudaj benkoj, kaj parto de la korto estis okupita de malalta konstruaĵo kun nigra truo ĉe la enirejo. La grupon da kaptitoj nun ĉirkaŭis militistoj kun pli hela koloro de haŭto, ol ĉe tiuj, kiuj kondukis ilin ĉi tien. Ili ĉiuj estis altaj, kun fleksiĝema kaj bone evoluinta korpo, multaj havis bluajn okulojn kaj rufetajn harojn. Pandiono antaŭe ne vidis tian popolon, same kiel la pursangajn loĝantojn de Aegyptos, kaj ne sciis, ke tio estis libianoj.

El la alkonstruaĵo aperis du homoj; unu portis ian aĵon el polurita ligno, la alia — grizan fajencan vazon. Libianoj kaptis Pandionon kaj turnis lin dorse al la venintoj. La junulo sentis facilan pikon — al la maldekstra skapolo oni almetis poluritan tabuleton, kovritan per mallongaj akrigitaj platetoj. Poste la homo abrupte batis per la mano la tabuleton — ŝprucis sango, kaj Pandiono nevole ekkriis. Tiam la libiano viŝis la sangon kaj komencis froti la vundon per tuko, malsekigita per likvaĵo el la fajenca vazo: la sango baldaŭ ĉesis flui, sed la homo kelkfoje trempadis la tukon kaj viŝadis la vundon. Nun nur Pandiono rimarkis sur la maldekstraj skapoloj de la ĉirkaŭantaj lin libianoj helruĝan signon — iajn figuretojn en ovala kadro[137] — kaj komprenis, ke oni stampis lin.

La ŝtipon oni demetis de sur la manoj de Pandiono, kaj li ne povis reteni ĝemojn pro terura doloro en la rigidiĝintaj artikoj. Kun grandega peno li sukcesis dismovi la manojn. Poste Pandiono, kliniĝinte, trairis tra la malalta pordo en la interna muro. Trafinte sur polvan korton, la junulo senforte malleviĝis sur la teron.

Ripozinte kuŝe, Pandiono trinkis malpuran akvon el grandega argila ujo, kiu staris ĉe la enirejo, kaj komencis pririgardi la lokon, kiu, laŭ opinio de homoj, kiuj regis ĉi tie, por ĉiam iĝis lia hejmo.

Granda kvadrato da tero, proksimume je du stadioj ĉe ĉiu flanko, estis fermita en altaj, neatakeblaj muroj, gardataj de gardistaro, paŝanta supre. La tutan dekstran duonon de la ĉirkaŭbarita placo okupis nanaj argilvergaj ĉeletoj, kunigitaj unu al la alia per la flankaj muroj kaj disigitaj per mallarĝaj laŭlongaj pasejoj. Samaj malaltaj dometoj troviĝis en la maldekstra angulo. La antaŭa maldekstra angulo estis forbarita per malalta muro, el tie iris akra amiaka odoro. Apud la pordo staris ujoj kun akvo. Samtie longa terpeco estis ŝmirita per argilo kaj pure balaita. Tio estis la loko por manĝo, kiel poste eksciis Pandiono.

La tuta libera parto de la kvadrato estis glatigita kaj eltretita — eĉ unu herbeto ne verdis sur ĝia griza kaj polva surfaco. La aero estis sufoka — la varmega tago, ŝajne, sedimentigis tutan sian ardon en la kvadratan kavon, fermitan per la altaj muroj kaj malfermitan supre. Tia estis la ŝene — laboristejo, unu el multaj centoj da similaj al ĝi, disĵetitaj laŭ la lando Ta-Kem. Ĉi tie suferis diversgentaj sklavoj — la laborforto, la fundamento de la riĉo kaj belo de Aegyptos. La ŝene staris malplena kaj silenta — la sklavoj estis elirigitaj por laboro; nur kelkaj malsanuloj indiferente kuŝis en ombro de muro. Tiu laboristejo estis destinita al novvenintaj kaptitoj, antaŭnelonge trafintaj en la landon kaj ankoraŭ ne kreintaj familiojn, por multigi nombron de laboraj manoj de la Nigra Tero.

Nun Pandiono iĝis mere — hereda sklavo de la faraono — kaj trafis en la nombron de tiuj ok mil homoj, kiuj priservadis ĝardenojn, kanalojn kaj konstruaĵojn de palacaj mastrumaĵoj.

Aliaj kaptitoj, kiuj pasis kune kun Pandiono la reĝan pririgardon kaj restigitaj ĉe la muro de la palaco, estis distribuitaj inter altranguloj kiel saĥu — sklavoj en ilia dumviva posedo, kaj post morto de la posedanto transirontaj en ŝene-ojn de la faraono.

En la sufoka aero staris prema silento, malofte rompata de pezaj suspiroj kaj ĝemoj de novaj sklavoj, alpelitaj kune kun Pandiono. La stampo kiel ardigita braĝo brulis sur la dorso de Pandiono. La junulo ne povis trankviliĝi. Anstataŭ maraj vastaĵoj, ombraj boskoj sur la bordoj de la patrujo, prilavataj de eterne plaŭdantaj ondoj — peceto da polva tero, kunpremita de muroj. Anstataŭ libera vivo kun la amatino — sklaveco en fremda lando, en senfina malproksimeco de ĉio kara.

Nur espero al liberiĝo detenis la junulon de deziro frakasi la kapon kontraŭ la muro, kiu forŝirmis de li la vastan kaj belan mondon.

Ĉapitro tria Sklavo de faraono

Same, kiel antaŭ jaro, floris arbustoj, sterniĝis flamantaj tapiŝoj laŭ deklivoj de montetoj. Sur la bordojn de Eniado ree venis printempo. Komencis frue subiradi la brilanta stelfiguro Sago[138], kaj konstanta blovado de la okcidenta vento anoncis komencon de navigado. En la Kalidonan havenon revenis kvin ŝipoj, foririntaj al Kreto en la komenco de la printempo, kaj venis du kretaj ŝipoj. Sed Pandiono plu ne revenis.

Agenoro ofte mergiĝadis en penseman silenton, penante kaŝi la maltrankvilon disde la hejmanoj.

La soleca vojaĝanto perdiĝis sur Kreto, malaperis ie en montoj de la grandega insulo, inter diverslingvaj triboj kaj multaj grandaj vilaĝoj. La artisto decidis veturi en la Kalidonan havenon kaj el tie, se aperos eblo, vojaĝi al Kreto, por ekscii almenaŭ ion pri la sorto de Pandiono.

Tessa nun ofte soliĝadis. Eĉ muta kompato de la parencoj ĝenis ŝin.

En profunda malgajo la junulino staris antaŭ la indiferenta kaj eterne moviĝema maro. Fojfoje ŝi alkuradis ĉi tien, esperante, ke Pandiono nepre revenos sur la saman lokon, kie ili disiĝis.

Sed antaŭlonge jam forpasis tiuj tagoj de espero. Nun Tessa sciis, ke tie, trans la linio, disiginta la ĉielon kaj la maron, okazis malfeliĉo. Nur kapto aŭ morto povis malhelpi al Pandiono reveni al ŝi.

Kaj Tessa petegis ondojn, kurantajn el malproksime, eble el tie, kie nun estis la amato, diri al ŝi, kio okazis. Kaj tiam al ŝi ŝajnis: ankoraŭ nemulte — kaj ondoj vere donos al ŝi signon, laŭ kiu ŝi komprenos, kie estas Pandiono.

Sed la maro egalmezure ĵetadis al ŝiaj piedoj plaŭdojn, similajn unu al la alia, kaj ilia bruo estis egala al silento. Nuboj naĝis en alto, ne rimarkante malsupre Tessa-n, malgrandan, senvaloran, senhelpan.

La junulino mallevis la nigran kapeton, kvazaŭ rompiĝinte pro pezo de la pensoj.

Kiel ŝi eksciu, kio okazis kun la amato? Kiel ŝi trairu la spacon, kiu disigis ilin, ŝi, virino, kies sorto en la vivo estas esti ĉe viro mastrino kaj gardantino de lia hejmo, akompanantino sur vojo, kuracantino ĉe malvenkoj? Kaj por tiu, kiu aŭdacos malobei al viro — ĉu patro, ĉu edzo aŭ frato, — por tiu estas la sola vojo — esti hetajro en urbo aŭ haveno. Ŝi estas virino, sekve ŝi ne povas iri en aliajn landojn, ne povas eĉ peni trovi Pandionon.

Al ŝi restas senhelpe ĵetiĝadi sur la bordo de la grandega maro. Nenio estas farebla! Per nenio ŝi povas helpi!

Eĉ se Pandiono pereis, ŝi neniam, neniam ekscios pri la loko de lia pereo, neniu transdonos al ŝi liajn lastajn vortojn, liajn pensojn.

La junulino sterniĝis sur la sablo, tremerante pro ploro kaj ne rimarkante la sunsubiron, kiu per rozkolora makulo emfazis ŝian ĥitonon sur la griza krepuska bordo. Kiam Tessa-n ĉirkaŭis mallumo, al ŝi ŝajnis, ke la malvarmeta tuŝo de la nokto vestis ŝin per nigra mantelo, ŝirminte de la senlima kaj malamika mondo. En mallumo eĉ la spaco, disiganta la junulinon disde la amato, ne ŝajnis tiom granda, kaj la larmoplenaj okuloj de Tessa nevole leviĝis al la ĉielo.

La suda parto de la ĉielo estis alproksimiĝanta, kiel elŝovita el malproksime cindra monto — la plena luno difuzis siajn radiojn.

Ĝia brilanta rondo estis arĝenta spegulo, kolektinta en si la tutan lumon de la ekdorminta tero. La spegulo, reflektanta ĉiujn homajn revojn kaj esperojn, en sopiro turnitajn al la ĉielo, kiel nun faris ŝi, Tessa. La junulino kredis, ke la luno transformas ĉion ĉi en la malgajan nevarmigantan lumon, kiu mirakle trankviligas konfuzitajn animojn…

La sorĉo de Hekato trankviligis la junulinon, sed ne estingis la pasian vokon, kiun ŝi ree sendis malproksimen. Fiksrigardante al la hela disko per la haltintaj okuloj, Tessa pensis, ke, eble, Pandiono en tiu ĉi momento same rigardas al ĝi el malhela nekonatejo. Tiam ŝia amo, ŝia voko reflektiĝos de la spegulo de Hekato, atingos la amaton, helpos al li, transdonos al li mesaĝon pri lia Tessa!

Tessa ne moviĝis, levinte supren la vizaĝon, prilumitan de la luno, en nerealigebla, neebla espero, kaj subite neklarigebla certeco, ke Pandiono estas viva, plenigis ŝian animon per ĝoja tremo…

La sama brilanta spegulo, verŝajne, lumanta eĉ pli hele, pendis super la grandega rivero en la lando, kie oni ne konis la diinon Hekaton, sed nomis la lunon per fremda nomo «ab».

La blu-arĝenta torento de luna lumo plenigis la tutan valon. Barita per vertikalaj nigraj ombroj en profundaj kavaĵoj de krutaj ravinoj, ĝi fluis super la rivero, laŭ ties fluo — el la sudo norden.

Mallumo plenigis la kvadratan puton de la laboristejo apud la granda ĉefurbo de Aegyptos — Nut-Amon, aŭ Ŭaset.

La muro estis hele prilumita kaj deĵetanta de sia raspa surfaco malklaran malfortan rebrilon.

Pandiono sen dormo kuŝis sur stako da malmola herbo, ĵetita sur la plankon de la malvasta ĉelo. Li singarde elŝovis la kapon el la enirejo, malalta, kiel truo de besto. Riskante altiri atenton de gardistoj, la junulo ekstaris sur la genuojn kaj admiris la lunan diskon, leviĝintan en la ĉielo alte super la rando de la morna muro. Li eksentis doloron pro la penso, ke tiu sama luno lumas nun en la malproksima Eniado. Eble, Tessa, lia Tessa, nun demandas Hekaton, kie li estas, ne suspektante, ke liaj okuloj estas direktitaj el la aĉega kavo al la arĝenta disko. Pandiono kaŝis la kapon en mallumon, plenigitan per polva odoro de varmigita argilo, kaj forturniĝis al la muro.

Jam antaŭlonge pasis la furioza despero de la unuaj tagoj, frenezaj paroksismoj de terura sopiro. Pandiono ege ŝanĝiĝis. Liaj densaj klaraj brovoj estis konstante kunŝovitaj, la orecaj okuloj de posteulo de Hiperiono malheliĝis pro kolera fajro, kaŝite kaj persiste brilanta en ili, la lipoj ĉiam estis dense kunpremitaj.

Sed la pova korpo plu estis plena je neelĉerpebla energio, la menso ne obtuziĝis. La junulo ne perdis esperon, li plu revis pri libero.

La juna skulptisto iom post iom iĝadis batalisto, terura ne nur per sia kuraĝo aŭ forto, sed ankaŭ per senfina persisteco, per deziro konservi sian animon en la ĉirkaŭanta infero, traporti tra ĉiuj suferoj siajn revojn, strebojn kaj amon. Tio, kio estis absolute neebla por li, sola, ne scianta la lingvon, ne konanta la landon, — kontraŭstarigi sin al la dum jarcentoj kreita premo de la grandega ŝtato, — nun estis iĝanta reala: Pandiono havis kamaradojn! Kamarado! Nur tiu povas kompreni la tutan signifon de tiu ĉi vorto, kiu iam estis sola malproksime de la patrujo, en fremda lando. Kamarado! Tio signifas kaj amikan helpon, kaj komprenon, kaj defendon, komunajn pensojn kaj revojn, bonan konsilon, utilan kritikon, subtenon, konsolon. Dum la sep monatoj, pasigitaj en laboroj ĉirkaŭ la ĉefurbo, Pandiono konatiĝis kun la stranga lingvo de Aegyptos kaj lernis bone kompreni siajn diversgentajn kunloĝantojn.

En la amaso de kvincent sklavoj, fermitaj en la ŝene kaj ĉiutage elpelataj por laboro, la junulo komencis distingi ĉiam pli multajn homojn kun certa kaj forta individueco.

Kaj sklavoj, iom post iom ekfidante unu al alia, iomete proksimiĝis al Pandiono.

La homoj unuiĝis pro komuna peza mizero, pro komuna strebo al libero: atingi liberiĝon, fari baton al la blinda, subpremanta forto de la ŝtato de la Nigra Tero kaj reveni al la perdita patrujo. Patrujo — tion komprenis ĉiuj, kvankam por unuj ĝi situis trans la misteraj marĉoj de la sudo, por aliaj trans la sabloj de la oriento aŭ la okcidento, por triaj, same kiel por Pandiono, — trans la norda maro.

Sed en la ŝene nur nemultaj trovis en si fortojn por prepariĝo al lukto. Aliaj, senfortigitaj per trostreĉa laboro, per ĉiam nesufiĉa nutro, estis senproteste kaj malrapide estingiĝantaj. Tio estis precipe maljunaj homoj. Ili ne interesiĝis pri la ĉirkaŭaĵo. En iliaj estingiĝintaj okuloj ne lumis decidemo, ili jam ne havis deziron sekrete komunikiĝi kun kamaradoj. Ili laboradis, malrapide manĝadis, peze dormadis, por matene, tremerinte pro krio de pelisto, ree malvigle kaj indiferente paŝadi en kolumno.

Pandiono komprenis, kial en la laboristejo estas tiel multe da apartaj ĉeletoj: ili disigadis homojn. Post vespermanĝo estis malpermesite interkomunikiĝi; la gardistaro de sur la muroj atente observadis pri plenumo de tiu ordono — sago aŭ bastono matene punadis malobeintojn. Ne al ĉiuj homoj sufiĉis fortoj kaj kuraĝo, por, uzante mallumon, neaŭdeble transrampi en ĉeletojn de aliuloj. Tion faradis nur nemultaj.

La plej proksimaj amikoj de Pandiono iĝis tri homoj.

La unua el ili estis Kidogo — grandega negro, alta je preskaŭ kvar ulnoj, devenanta el tre malproksimaj lokoj de Afriko, sud-okcidente de Aegyptos. Bonkora, gaja kaj admirema Kidogo same estis lerta pentristo kaj skulptisto. Lia esprimiva vizaĝo kun larĝa nazo kaj dikaj lipoj tuj altiris Pandionon per sia saĝo kaj energio.

Pandiono kutimiĝis al tio, ke negroj estas belstaturaj, sed tiu ĉi giganto tuj altiris atenton de la skulptisto per sia proporcia kaj bela korpo. Impreso de neordinara povo de la grandaj, kvazaŭ forĝitaj el fero muskoloj iel kombiniĝis kun malpezeco kaj fleksiĝemo de la alta figuro de Kidogo. La grandegaj okuloj sub la elstaranta alta frunto estis plenaj je atento kaj afekciis per sia vigleco.

Komence Pandiono kaj Kidogo komprenadis unu la alian helpe de bildoj, haste desegnataj sur la tero aŭ sur la muro per akrigita bastoneto. Poste la juna heleno komencis bone interkompreniĝi kun la negro en miksaĵo de vortoj de la lingvo de Kemt kaj de la facila, rapide enmemoriĝanta lingvo de Kidogo.

Dum senlunaj noktoj, en karbe-nigra mallumo, pleniganta la ŝene-on, Pandiono kaj Kidogo transrampadis unu al la alia kaj, konversaciante flustre, ĉerpadis novajn fortojn kaj kuraĝon en pridiskutado de planoj de fuĝo.

Monaton post tiu tago, kiam Pandiono unuafoje transpaŝis la sojlon de ŝene, en la laboristejon vespere oni alpelis ankoraŭ kelkajn sklavojn.

La novuloj sidis kaj kuŝis apud la enirejo, senhelpe ĉirkaŭrigardante, kun bone konata al ĉiu kaptito stampo de premateco kaj malfeliĉo sur la elturmentitaj vizaĝoj. Pandiono, ĵus reveninta post laboro, aliris al unu el altaj vazoj, por preni akvon, sed subite preskaŭ faligis sian argilan tason. Du el la venintoj nelaŭte parolis en la konata al Pandiono lingvo de etruskoj. Etruskoj — tiu mistera, severa antikva popolo — ofte aperadis sur bordoj de Eniado kaj estis famaj kiel sorĉistoj, konantaj sekretojn de la naturo.

Ektreminte tuta sub potenco de rememoroj pri la patrujo, Pandiono ekparolis kun la etruskoj, kaj ili komprenis lin.

Al demando de Pandiono, kiel ili trafis ĉi tien, ambaŭ kaptitoj morne silentis kaj, ŝajne, tute ne ĝojis pri la renkonto.

Ambaŭ etruskoj estis homoj de meza alto, tre muskolaj, larĝŝultraj. La malhelaj haroj de la kaptitoj kungluiĝis pro koto, pendis per malegalaj viloj sur ambaŭ flankoj de la vizaĝoj. La pli aĝa el ili aspektis je ĉirkaŭ kvardek jaroj, la alia, verŝajne, estis samaĝa kun Pandiono.

Tuj ĵetiĝis en la okulojn ilia simileco — la kaviĝintaj vangoj substrekis la masivajn vangostojn, la severaj brunaj okuloj briletis per nekoruptebla persisto.

Konsternita de indiferenteco de la etruskoj, Pandiono eksentis ofendon kaj hastis foriri en sian ĉeleton. Dum kelkaj tagoj Pandiono intence penis malatenti la novajn kaptitojn, kvankam rimarkis, ke la etruskoj observas lin.

Ĉirkaŭ dek tagojn post la veno de la etruskoj Pandiono kaj Kidogo sidis apude dum vespermanĝo, konsistanta el tigoj de papiruso. Ambaŭ amikoj rapide formanĝis siajn porciojn, kaj, kiel ĉiam, restis iomete da tempo, por konversacii, dum la ceteraj satiĝos. Najbaro de Pandiono ĉe la alia flanko iĝis la pli aĝa etrusko. Neatendite li metis sur la ŝultron de la junulo la pezan manon kaj moke rigardis en la okulojn de Pandiono, kiam tiu turnis sin.

— Malbona kamarado liberiĝon ne atingos, — malrapide, kun defia nuanco diris la etrusko, neniom timante, ke lin komprenos la gardistoj: la loĝantoj de la lando Ta-Kem ne sciis lingvojn de siaj kaptitoj, malestimante fremdlandanojn.

Pandiono malpacience skuis la ŝultron, ne kompreninte la diritaĵon, sed la etrusko firme kunpremis la fingrojn, enpikiĝintajn, kiel kupraj ungegoj, en muskolojn de la junulo.

— Vi malestimas ilin vane… — La etrusko kapmontris en direkto de ceteraj sklavoj, absorbitaj de manĝado. — Aliaj estas ne malpli bonaj ol vi kaj same sonĝas pri libero…

— Ne, ili estas malpli bonaj! — arogante interrompis Pandiono. — Ili jam delonge estas ĉi tie, sed mi ne aŭdis pri fuĝoj!

La etrusko malestime kunpremis la lipojn:

— Se al juneco ne sufiĉas saĝo, ĝi devas lerni de pliaĝuloj. Vi estas forta kaj sana, kiel juna ĉevalo, en via korpo ankoraŭ restas povo post tago da pezaj laboroj, nesufiĉa nutro ankoraŭ ne senfortigis vin. Sed al ili jam ne sufiĉas fortoj — nur en tio estas via diferenco kaj via feliĉo. Sed memoru, ke fuĝi unuope el ĉi tie ne eblas: ni devas ekscii la vojon kaj trabatiĝi per forto, kaj nia forto estas la sola: ni ĉiuj kune. Kiam vi iĝos kamarado por ĉiuj, tiam viaj revoj proksimiĝos al la vivo…

Afekciita de sagaco de la etrusko, kiu divenis liajn sekretajn pensojn, Pandiono ne trovis, kion respondi, kaj silente mallevis la kapon.

— Kion li diras, kion li diras? — demandis Kidogo.

Pandiono deziris klarigi, sed la pelisto ekfrapis la tablon; la sklavoj, finintaj la vespermanĝon, cedis la lokon al sekva grupo kaj disiris por ripozo.

Nokte Pandiono kaj Kidogo longe pridiskutadis la vortojn de la etrusko. Ili devis agnoski, ke la novveninto plej bone komprenis la staton de la sklavoj. Vere, por sukceso de fuĝo ili, portantaj la stampon de la faraono, devis precize scii vojojn de eliro el tiu ĉi lando. Eĉ pli: necesis trabatiĝi tra la malamika loĝantaro, opinianta, ke la sorto de «sovaĝaj» homoj estas laboro por la popolo, elektita de la dioj.

Malgajo ekregis ambaŭ amikojn, sed ili eksentis fidon al la saĝa etrusko.

Pasis ankoraŭ nemultaj tagoj, kaj en la faraona ŝene iĝis kvar amikoj. Ili poiomete akiradis ĉiam pli grandan aŭtoritaton inter ceteraj sklavoj.

Al la pli aĝa etrusko, havanta minacan nomon Kavi[139] — la nomon de la dio de morto, baldaŭ multaj komencis rigardi kiel al gvidanto. La tri ceteraj — la dua etrusko, nomita Remd, Kidogo kaj Pandiono, — fortaj, eltenemaj kaj kuraĝaj junuloj, iĝis liaj fidelaj helpantoj.

Inter la kvincent sklavoj troviĝadis ĉiam pli multe da batalistoj, pretaj fordoni sian vivon por eta eblo reveni en la foran patrujon. Same malrapide en la ceteraj sklavoj, timigitaj, turmentitaj kaj batitaj, renaskiĝis certeco pri sia forto, firmiĝis la espero, ke, unuiĝinte, ili povos kontraŭstari al la organizita potenco de la grandega ŝtato.

Kaj tagoj plu pasadis — malplenaj kaj sencelaj, amaraj tagoj de kaptiteco, plenigitaj per peza laboro, malamata jam pro tio, ke ĝi helpadis al prospero de kruelaj regantoj de vivoj de miloj da sklavoj. Ĉiutage ĉe sunleviĝo taĉmentoj da senfortigitaj homoj sub gardo de militistoj forlasadis la ŝene-on kaj disiradis por diversaj laboroj.

La loĝantoj de Aegyptos, malestimante fremdajn popolojn, ne laborigis sin per lerno de lingvoj de siaj kaptitoj. Tial novajn sklavojn oni uzadis nur en la plej simplaj laboroj; poste, eksciinte la lingvon de Kemt, ili povis kompreni komplikajn ordonojn, lernis metiojn. Nomoj de la kaptitoj ne interesis la pelistojn, ajna sklavo havis kromnomon laŭ la nomo de sia popolo. Tiel, Pandiono nomiĝis ekueŝa[140], la etruskoj — turuŝa, Kidogo kaj ceteraj nigruloj devis respondi al kromnomo neĥsi — negro.

Dum unuaj du monatoj de la estado en la ŝene Pandiono kaj kvardek novaj sklavoj riparadis irigaciajn kanalojn en la ĝardenoj de Amono[141], surŝutadis digojn, difektitajn de la pasintjara inundo, malkompaktigadis grundon ĉirkaŭ fruktaj arboj, pumpadis kaj portadis akvon sur florbedojn.

Iom post iom pelistoj, rimarkinte eltenemon, forton kaj komprenemon de la novvenintoj, kreis novan taĉmenton kaj direktis ĝin al konstruaj laboroj. Okazis tiel, ke ĉiuj kvar amikoj kaj ankoraŭ tridek fortaj sklavoj — gvidantoj de la tuta amaso da kaptitoj de la ŝene — iĝis kunaj. Post la transirigo de ili al la konstruaj laboroj ilia konstanta ligo kun la restintoj rompiĝis — la taĉmento de Pandiono dum semajnoj noktadis en aliaj ŝene-oj.

La unua laboro de Pandiono malproksime de la faraonaj ĝardenoj estis malkonstruado de antikva templo kaj tombo sur la okcidenta flanko de la rivero, je duoncento da stadioj for de la ŝene. Estrataj de pelisto kaj kvin militistoj, la kaptitoj transiris la riveron en barko. Ilin oni ekpelis norden laŭlonge de la rivero, al altaj krutaĵoj de vertikalaj rokoj, kiuj kreis ĉi tie grandegan elstaraĵon. La pado, preterinte kultivitajn kampojn, iĝis pavimita vojo; subite antaŭ Pandiono malfermiĝis bildo, kiu por ĉiam enpremiĝis en lia memoro. La sklavojn oni haltigis sur larĝa placo, malleviĝanta al la rivero. La pelisto foriris, ordoninte atendi lin ĉi tie.

Unuafoje Pandiono havis eblon nehaste ĉirkaŭrigardi, atente observi la ĉirkaŭaĵon.

Rekte antaŭ li je tricent ulnoj altis vertikala roka muro de koloro de ruĝa kupro, makulita de blu-nigraj ombroj. Ĉe la piedo de tiuj klifoj etendiĝis per kvar larĝaj ŝtupegoj la blanka kolonaro de la templo. De la apudborda ebenaĵo estis leviĝanta strio de glata griza ŝtono, kadrigita per du vicoj de strangaj skulptaĵoj — monstroj en aspekto de trankvile kuŝantaj leonoj kun homaj kapoj[142]. Poste larĝa blanka ŝtuparo kun flankaj deklivoj, sur kiuj estis elĉizitaj sinuantaj flavaj serpentoj po unu ĉe ĉiu flanko, kondukis al la dua ŝtupego, apogita per malaltaj, je du homaj altoj, kolonoj el blindige blanka kalkoŝtono. En la centra parto de la templo videblis dua vico de samaj kolonoj. Sur ĉiu el ili estis bildo de homa figuro en reĝa krono, kun la manoj, krucigitaj sur la brusto.

La kolonaro kadris la duan ŝtupegon de la templo en aspekto de granda placeto kun aleo el kuŝantaj monstroj. Je tridek ulnoj pli alte lokiĝis la plej alta teraso, plene ĉirkaŭita de kolonaro kaj enprofundiĝanta en duonrondan naturan kavaĵon inter rokoj.

La malsupra ŝtupo de la kolonaro diskuris larĝe je ĉirkaŭ stadio kaj duono: ĉe la randoj staris simplaj cilindraj kolonoj, en la centro — kvadrataj, pli alte — ses- kaj dekses-edraj. La centraj kolonoj kaj la pintoj de la flankaj, la kornicoj de portikoj, kaj la homaj figuroj estis kovritaj per intense blua kaj ruĝa ornamaĵo, pro kiu la neĝa blankeco de la ŝtono ŝajnis eĉ pli blindiga.

Tiu templo, hele prilumita de la suno, draste diferencis disde mornaj, premantaj templaj konstruaĵoj, viditaj de Pandiono pli frue. Al la juna heleno ŝajnis, ke nenion pli belan en la mondo eblas imagi — tiel ĝojaj estis tiuj vicoj de neĝ-blankaj kolonoj en kadro de koloraj ornamaĵoj. Kaj sur la larĝaj terasoj kreskis arboj, neniam viditaj de Pandiono — malaltaj, kun densa maso da branĉoj, abunde prisemitaj per etaj, proksime sidantaj folioj. Tiuj arboj estis eligantaj fortan pezan aromon; ilia or-verda foliaro feste kontrastis sur la blanko de la kolonaro, emfazita de la ruĝaj rokoj.

Kidogo ravite puŝadis la flankon de Pandiono, klakadis per la lipoj kaj eligadis nedifinitajn sonojn de admiro.

Neniu el la sklavoj sciis, ke la templo, troviĝanta antaŭ ili, estis konstruita jam tre antaŭlonge — antaŭ ĉirkaŭ kvincent jaroj fare de konstruisto Senmut por lia amata reĝino Ĥatŝepsut[143] kaj nomiĝis Zeŝer-Zeŝeru[144] — «la plej granda el la plej grandaj». La neordinaraj arboj, kiuj kreskis sur la teritorio de la templo, estis elveturigitaj el la malproksima Punt, kien reĝino Ĥatŝepsut sendis grandan maran ekspedicion. Ekde tiam iĝis tradicio post ĉiu nova ekspedicio al Punt alveturigi arbojn por la templo kaj renovigi la antikvan boskon, kvazaŭ restintan netuŝita ekde malproksimaj tempoj.

Malproksime aŭdiĝis voko de la pelisto. La sklavoj haste ekiris for de la templo kaj, ĉirkaŭirinte la placeton maldekstre, iĝis antaŭ antikva templo, konstruita same sur ŝtupego de roko en aspekto de negranda piramido, apogiĝanta al ofta kolonaro[145].

Pli alte laŭ la rivero videblis ankoraŭ du negrandaj konstruaĵoj el griza polurita granito. La pelisto alkondukis la taĉmenton al la plej proksima el ili, kaj la grupo de Pandiono aliĝis al grupo el ducent sklavoj, jam komencintaj detruadon de la templo[146]. Blanka stukaĵo, kovranta la internajn murojn, estis pripentrita per kolorriĉaj, majstre faritaj bildoj. Sed konstruaj oficistoj kaj majstroj de Aegyptos, estrantaj la laborojn, zorgis nur pri tuteco de poluritaj granitaj rokpecoj, konsistigantaj la eksteran tegaĵon de la portiko kaj la kolonaro. La internaj muroj estis senkompate rompataj.

Pandiono estis ŝokita de la neniigo de antikvaj artaĵoj kaj sukcesis aliĝi al la grupo de sklavoj, metantaj ŝtonajn blokojn sur lignajn glitilojn, kiujn oni poste per ŝnuroj fortiradis al la bordo kaj ŝarĝadis sur pezan malaltan barkon.

Li ne sciis, ke belegajn templojn oni delonge malmuntadis: faraonoj de Aegyptos ne aprezis monumentojn de pasinteco kaj hastis glori sian nomon en jarcentoj per konstruado de temploj kaj tomboj el pretaj materialoj.

Nek sovaĝaj nomadoj — hiksosoj, konkerintaj Ta-Kem-on antaŭ multaj jarcentoj, nek ribelaj sklavoj, obeigintaj al si por mallonga tempo la landon je du jarcentoj antaŭ la naskiĝo de Pandiono, ne tuŝis la belegajn konstruaĵojn. Sed nun laŭ sekreta ordono de novaj faraonoj oni detruadis eĉ tombojn de antikvaj reĝoj, kaj ŝtelita oro iris en la trezorejon de regantoj de Aegyptos el tombaj ĉambroj, kaŝitaj sub surŝutitaj de sablo piramidoj de la Antikva Regno[147], el malgrandaj fajnaj tomboj de la Meza Regno kaj el grandegaj subteraĵoj de grandaj reĝoj de la unuaj dinastioj de la Nova Regno[148].

Pandiono partoprenis en la malmuntado de la templo dum nur tri monatoj. Li kaj Kidogo laboris diligente, strebante plifaciligi laboron de la kamaradoj. Tio estis profita por la pelistoj: la sistemo de laboro en Ta-Kem estis organizita tiel, ke malplifortuloj devis strebi al plifortuloj. La neordinara forto kaj komprenemo de la negro kaj de la heleno estis rimarkitaj, kaj la amikojn oni sendis en metiejon de masonistoj por lernado. El tiu metiejo ilin prenis al si unu el skulptistoj de la faraono, kaj tiam tute ŝiriĝis ajna ligo kun la kamaradoj el la ŝene.

Pandiono kaj Kidogo ekloĝis en longa malkomforta barako, kie loĝis aliaj sklavoj, jam instruitaj pri la nekomplika metio. Indiĝenaj loĝantoj de Aegyptos — liberaj metiistoj — okupis kelkajn kabanojn en angulo de la vasta korto de la metiejo, sur kiu estis faligitaj neprilaboritaj ŝtonoj kaj amasoj da gruzo. La egiptoj emfaze montradis fremdecon al la sklavoj, kvazaŭ pro komunikado kun tiuj al ili minacus puno.

La estro de la metiejo — reĝa skulptisto — ne suspektis, ke Pandiono kaj Kidogo estas skulptistoj, kaj estis afekciita de sukcesoj de la amikoj. Longe sopirintaj pri kreado, ili avide ekokupiĝis pri la amata laboro, provizore forgesinte, ke ili laboras por la malamata faraono.

Kidogo kun entuziasmo modladis animalojn — hipopotamojn, krokodilojn, antilopojn kaj ceterajn bestojn, nekonatajn al la heleno; laŭ liaj modeloj aliaj sklavoj produktadis fajencajn statuetojn. La egipto rimarkis en Pandiono emon al bildigo de homoj kaj mem komencis instrui la multesperigan ekueŝa-n; li postuladis de Pandiono specialan skrupulon ĉe plenumo de mendoj. «Eta malatento pereigas perfektecon», — senfine ripetadis la egipta skulptisto sentencon de antikvaj majstroj de la Nigra Tero. Pandiono diligente lernis, kaj fojfoje lia sopiro malpligrandiĝadis. La heleno atingis multajn sukcesojn en fajnega prilaboro de statuoj kaj bareliefoj el malmola ŝtono, en cizelado de oraĵoj.

Akompanante la reĝan skulptiston, Pandiono vizitis la palacon de la faraono, ĉambrojn de senekzempla lukso. Sur koloraj plankoj de reĝaj ĉambroj en kadroj de ondaj linioj aŭ plurkoloraj spiraloj estis kun neimitebla vigleco montritaj veproj de la Granda Rivero kun iliaj vegetaĵoj kaj animaloj. Diafana helblua glazuro kovris fajencajn platojn sur muroj de la ĉambroj, tra ĝi milde flagris, tralumante, komplikaj desegnaĵoj el folia oro — sorĉa artaĵo.

Inter tuta tiu lukso la juna heleno kun malamo rimarkadis orgojlajn, senmovajn korteganojn.

Li pririgardadis iliajn blankajn vestojn, gladitajn per etaj faldoj, pezajn kolierojn, ringojn kaj surbrustajn signojn el gisita oro, frizitajn per etaj bukloj perukojn ĝis ŝultroj, broditajn ŝuojn kun fleksitaj supren pintoj.

Pandiono, glitante kiel senvorta ombro post la hastanta majstro, pririgardadis valoregajn vazojn kun maldikegaj vandoj, eltranĉitajn el vitreca kvarco kaj malmolaj specoj de ŝtono, vitrajn ujojn, potojn el griza fajenco kun palblua desegnaĵo — verkojn de nekredeble longa, lerta laboro.

La plej grandan impreson faris al la junulo giganta templo proksime de la ĝardenoj de Amono, kie Pandiono komencis sian vivon kiel sklavo, suferante malantaŭ la altaj muroj de la ŝene.

Tiu templo de pluraj dioj estis konstruata jam dum pli ol jarmilo. Ĉiu el reĝoj de Kemt aldonis sian kontribuon, vastigante per novaj alkonstruaĵoj jam sen tio grandegan areon de la templo, okupanta pli ol okcent ulnojn longe.

Sur la dekstra bordo de la rivero, en la limoj de la ĉefurbo Ŭaset, aŭ simple Nut — «la Urbo», kiel nomis ĝin la loĝantoj de Aegyptos, etendiĝis belega ĝardeno kun regulaj vicoj de altaj palmoj, en kies ambaŭ finoj altis kelkaj temploj. Tiuj konstruaĵoj komunikiĝis per longaj aleoj el statuoj de strangaj animaloj kun bordo de la rivero kaj kun sankta lago antaŭ templo de diino Mut, nekomprenebla al Pandiono.

La bestoj kun leonaj korpoj, kun ŝafaj aŭ homaj kapoj, elĉizitaj el granito, altaj je tri homaj altoj, faris preman impreson. Senmove rigidiĝintaj, misteraj, ili kuŝis sur siaj piedestaloj dense unu apud alia, kaj iliaj kapoj pendis super pasantoj, borderante la larĝan aleon, priverŝitan de la blindiga suno.

Grandegaj pingloj de obeliskoj, altaj je kvindek ulnoj, vestitaj en folioj de helflava azemo — alojo de oro kaj arĝento, kvazaŭ ardis, penetrante malmolan malhelan foliaron de palmoj.

Ŝtonaj platoj, kovritaj per arĝento, per kiuj estis pavimitaj la aleoj, tage blindigadis okulojn, kaj nokte, ĉe lumo de steloj kaj la luno, ŝajnis akvostrioj de netera lumporta rivero.

Gigantaj pilonoj — grandegaj ebenoj de pezaj muroj, iomete disirantaj ĉe la bazo kaj havantaj formon de trapezo, — baris la enirejon de la templo, altante je kvindek ulnoj super la aleoj de sfinksoj. La muroj de la pilonoj estis kovritaj per grandegaj skulptaj bildoj de dioj kaj faraonoj, pristrekitaj per misteraj skribsignoj de Ta-Kem. Monstraj pordoj, tegitaj per bronzaj folioj kun brilantaj bildoj el azemo, fermis altajn trairejojn de pilonoj, turniĝante sur gisitaj bronzaj ĉarniroj, pezaj je kelkaj bovoj.

Ene de la templo svarmis dikaj kolonoj, altaj ĝis kvindek ulnojn, plenigante la supran spacon per pezaj bareliefoj.

Grandegaj pecoj de ŝtono en muroj, plankoj kaj kolonoj estis polure alĝustigitaj unu al la alia kun neimagebla precizeco.

Desegnaĵoj kaj bareliefoj, pripentritaj per helaj farboj, buntigis la murojn, kolonojn kaj kornicojn, ripetiĝante per kelkaj etaĝoj. Sunaj diskoj, milvoj, bestokapaj dioj morne rigardis el mistera duonmallumo, densiĝanta en profundo de la templo.

Ekstere brilis samaj helaj farboj, oro kaj arĝento, altis monstre pezaj konstruaĵoj kaj skulptaĵoj, konsternante, blindigante kaj premante.

Pandiono ĉie vidis diigitajn regantojn de Ta-Kem, sidantajn en nehome trankvilaj kaj orgojlaj pozoj, — statuojn el rozkolora kaj nigra granito, el ruĝa sabloŝtono kaj flava kalkoŝtono. Fojfoje tio estis kolosoj el tuta roko, alta je kvardek ulnoj, ĉizitaj angulece kaj krude, aŭ teruraj laŭ sia morneco, farbitaj, skrupule ellaboritaj skulptaĵoj, nemulte superantaj homan alton.

La juna heleno, kreskinta en simpla vilaĝo en konstanta proksimeco al la naturo, estis komence konsternita kaj perpleksigita. En tiu grandega kaj riĉa lando ĉio faris al li fortegan impreson.

Gigantaj konstruaĵoj, faritaj en nesciataj manieroj, ŝajne neatingeblaj por simplaj mortemuloj, teruraj dioj en mallumo de temploj, nekomprenebla religio kun komplikaj ritoj, stampo de profunda antikveco sur konstruaĵoj, surŝutitaj de sablo — ĉio ĉi komence premis Pandionon. La junulo ekkredis, ke la orgojlaj kaj nepenetreble diskretaj loĝantoj de Aegyptos scias la plej profundajn veraĵojn, posedas specialajn, potencajn sciencojn, kaŝitajn en la tute nekompreneblaj por fremdlandanoj skribsignoj de la Nigra Tero.

Kaj la tuta lando, kunpremita inter mortigaj, senvivaj dezertoj sur la mallarĝa rubando de la valo de la grandega rivero, kiu portis siajn akvojn el nekonataj foroj de la Sudo, ŝajnis ia speciala mondo, havanta nenian rilaton al la cetera Ekumeno.

Sed iom post iom la sobra menso de la juna heleno, soifanta simplajn kaj naturajn kaŭzojn, komencis venki la amason da impresoj.

Pandiono nun havis tempon por pensado, kaj en la animo de la juna skulptisto kun ties senlaca strebo al belo naskiĝis komence malklara, kaj poste konscia protesto kontraŭ la vivo kaj la arto de Aegyptos.

En la fekunda lando, ne konanta malserenan veteron, kun hela, pura, preskaŭ ĉiam sennuba ĉielo, en mirinde diafana, viviga kaj vigliga aero ĉio, ŝajne, helpis al sana kaj feliĉa vivo. Sed la juna heleno, malgraŭ sia malmulta kono de la lando, ne povis ne vidi teruran mizeron kaj densan loĝadon de nemĥu — la plej malriĉaj kaj la plej multaj loĝantoj de Aegyptos. Gigantaj temploj kaj statuoj, belegaj ĝardenoj ne povis ŝirmi senfinajn vicojn de mizeraj kabanoj de dekmiloj da metiistoj, priservantaj palacojn kaj templojn de la ĉefurbo. Kaj kio koncernas sklavojn, suferantajn en centoj da ŝene, pri tio Pandiono mem sciis pli bone ol iu ajn alia.

Pandiono ĉiam pli klare konsciis, ke la arto de Aegyptos, obeanta al la regantoj de la lando — faraonoj kaj pastroj — kaj direktata de ili, estas kontraŭa al liaj streboj kaj serĉoj de leĝoj de montro de belo.

Ion proksiman kaj ĝojan Pandiono sentis solan fojon, kiam ekvidis la templon Zeŝer-Zeŝeru, malfermitan, kuniĝantan kun la ĉirkaŭanta lando.

Sed ĉiuj ceteraj gigantaj temploj kaj tomboj estis dense fermitaj per altaj muroj. Kaj tie, trans tiuj muroj, majstroj de Aegyptos, laŭ ordono de pastroj, uzis ĉiujn artifikojn, por forkonduki homon de la vivo, humiligi lin, dispremi, sentigi sian senvalorecon antaŭ grandeco de dioj kaj regantoj-faraonoj.

Grandegeco de konstruaĵoj, kolosa kvanto da malŝparita laboro kaj materialo jam tuj premadis homon. Multfoje ripetiĝanta amasiĝo de samaj, monotonaj formoj kreadis impreson de senfina longeco. Samaj sfinksoj, samaj kolonoj, muroj, pilonoj — ĉio ĉi kun lerte elektitaj avaraj detaloj, rektangula, senmova. En malhelaj pasejoj de temploj gigantaj monotonaj statuoj staris ĉe ambaŭ flankoj de koridoroj, mornaj kaj sinistraj.

La regantoj de Aegyptos kaj de ties arto timis spacon: apartiĝante disde la naturo, ili plenŝtopadis internaĵojn de temploj per ŝtonaj masoj de kolonoj, dikaj muroj, ŝtonaj blokoj, iafoje okupantaj pli grandan lokon, ol spacoj inter ili. En profundo de templo vicoj de kolonoj eĉ pli densiĝadis, nesufiĉe prilumitaj haloj iom post iom dronis en plena mallumo. Pro multegaj mallarĝaj pordoj templo iĝadis mistere neatingebla, kaj mallumo de ejoj eĉ pli fortigadis timon antaŭ dioj.

Pandiono konsciis tiun kalkulitan influon al homa animo, atingitan per jarcentoj da konstrua sperto.

Sed se Pandiono sukcesus vidi la monstrajn piramidojn, akre konstrastiĝantajn per siaj regulaj tajlitaj formoj super molaj ondoj de dezertaj sabloj, tiam la juna skulptisto pli klare sentus la orgojlan kontraŭstarigon de la homo al la naturo, en kiu kaŝiĝis timo de la regantoj de Ta-Kem antaŭ la nekomprenebla kaj malamika naturo, la timo, reflektita en la fermita, mistera religio de egiptoj.

Majstroj de Ta-Kem levadis siajn diojn kaj regantojn, strebante esprimi ilian forton en kolosaj statuoj, en simetria senmoveco de masivaj korpoj.

Sur muroj la faraonoj mem estis montrataj kiel grandaj figuroj. Ĉe iliaj piedoj tumultis nanoj — ĉiuj ceteraj homoj de la Nigra Tero. Tiel la reĝoj de Aegyptos uzadis ajnan pretekston, por substreki sian grandecon. Al la reĝoj ŝajnis, ke, ĉiel mallevante la popolon, ili leviĝas mem, kreskas ilia influo.

Pandiono ankoraŭ tre malmulte sciis pri la vera, originala kaj bela popola arto de loĝantoj de la Nigra Tero. Tie, en bildoj kaj aĵoj de simplaj homoj, la arto estis libera disde katenoj de postuloj de korteganoj kaj pastroj. Pandiono revis pri verkoj, kiuj ne humiligus kaj ne premus homon, sed, male, levus. Li sentis, ke la vera arto estas en ĝoja kaj simpla kuniĝo kun la vivo. Ĝi devas same diferenci de ĉio kreita en Aegyptos, kiel diferencas lia patrujo per diverseco de riveroj, kampoj, arbaroj, maro kaj montoj per bunta ŝanĝado de sezonoj disde tiu ĉi lando, kie tiel monotone altas rokoj laŭlonge de bordoj de la sola, ĉie sama rivera valo, borderita per kultivitaj ĝardenoj. Antaŭ jarmiloj loĝantoj de Aegyptos kaŝiĝis en la valo de Nilo disde la malamika mondo. Nun iliaj posteuloj penis forturni la vizaĝon disde la vivo, kaŝiĝante ene de siaj temploj kaj palacoj.

Al Pandiono ŝajnis, ke grandeco de la arto de Aegyptos grandparte ŝuldis al naturaj kapabloj de diversgentaj sklavoj, el milionoj da kiuj estis elektata ĉio talenta, nevole fordonanta siajn kreajn fortojn al glorado de la lando, subpremanta ilin. Definitive liberiĝinte disde admiro de la povo de Aegyptos, Pandiono decidis fuĝi kiel eble plej baldaŭ kaj konvinki amikon Kidogon pri neceso de fuĝo…

Kun tiuj pensoj Pandiono ekveturis kune kun sia estro, kun Kidogo kaj dek aliaj sklavoj en malproksiman vojaĝon, al ruinoj de Aĥetaton[149]. La juna skulptisto dissekcadis glatan surfacon de la rivero per remiloj, ĝoje sentante rapidan kuron de la boato laŭ la fluo. La vojo estis malproksima. Necesis trairi preskaŭ tri mil stadiojn — distancon, proksiman al tiu, kiu estis disiganta lian patrujon de Kreto, kaj iam ŝajninta nemezureble malproksima. Pandiono dum tiu navigado eksciis, ke la Granda Verda maro — tiel nomis egiptoj la maron, sur kies norda flanko atendis Pandionon lia Tessa, — situis duoble pli malproksime, ol Aĥetaton.

La gaja humoro de Pandiono tuj forpasis: unuafoje li klare imagis al si, kiel profunde de la «ŝaŭma lando» — Afriko — li troviĝas, kia grandega spaco disigas lin de bordoj de la maro, kie li povus esperi pri reveno.

La juna heleno morne kliniĝadis super la remiloj, kaj la boato plu kuris laŭ la senfina brilanta rubando de la glata rivero, preter verdaj veproj, kultivitaj kampoj, kanaj densejoj kaj ardigitaj rokoj.

Sur la poŭpo, en ombro de bunta markezo, kuŝis la reĝa skulptisto, priblovata per ventumilego de servema sklavo. Kaj laŭ la bordoj tiriĝis etaj malvastaj kabanoj — grandegan kvanton da popolo nutris la fekunda tero, miloj da homoj laboris sur kampoj, en ĝardenoj aŭ en papirusaj densejoj, akirante por si mizeran nutraĵon. Miloj da homoj svarmis sur polvaj, sunbruligitaj stratoj de sennombraj vilaĝoj, ĉe kies randoj orgojle altis pezaj gigantaj temploj, dense fermitaj kontraŭ hela suna lumo.

En la kapo de Pandiono subite glitis penso, ke ne nur por li kaj liaj kamaradoj la sorto donis sklavan laboron en Kemt, ke, verŝajne, ĉiuj ĉi loĝantoj de mizeraj dometoj same vivas en sklaveco de senĝoja laboro, same estas sklavoj de grandaj regantoj kaj altranguloj, malgraŭ tuta sia malestimo al li, mizera, stampita sovaĝulo…

Enpensiĝinte, Pandiono laŭte frapis per la remilo remilon de alia remisto.

— He, ekueŝa, ĉu vi ekdormis? Gardu vin! — aŭdiĝis laŭta krio de la direktilisto.

Por noktoj la sklavojn oni fermadis en malliberejoj, kiuj staris apud ĉiu granda vilaĝo aŭ templo.

La faraonan skulptiston kun omaĝoj renkontadis lokaj estroj, kaj li, akompanata de du konfidaj servistoj, iradis ripozi.

En la kvina tago de la navigado la boato ĉirkaŭiris elstaraĵon de malhelaj klifoj, suberoziitaj de la rivero. Post ili etendiĝis vasta valo, kiun ŝirmis sur la bordo vicoj de altaj palmoj kaj sikomoroj. La boato proksimiĝis al ŝtone pavimita kajo kun du larĝaj ŝtuparoj, malleviĝantaj en la akvon. Sur la bordo super denta muro per masiva kubo altis turo. Tra la duonmalfermita peza pordego videblis ĝardeno kun lagetoj kaj florantaj kampetoj; en profundo staris blanka domo, dekoraciita per buntaj ornamaĵoj.

Tio estis domo de la ĉefpastro de ĉi-tieaj temploj.

La reĝa skulptisto, akompanata de servilaj riverencoj de gardistoj, eniris en la pordegon, kaj la sklavoj restis ekstere, observataj de du militistoj. Atendi necesis nelonge — baldaŭ la skulptisto aperis, akompanata de homo kun rulaĵo de ĉirkaŭskribita papiruso en la manoj kaj ekkondukis la sklavojn preter temploj kaj loĝataj domoj al granda tereno, okupita de detruitaj muroj kaj de arbaro da kolonoj kun falintaj tegmentoj. En tiu mortinta urbo troviĝis negrandaj domoj, konserviĝintaj iom pli bone. Maloftaj arbostumpoj signis areojn de eksaj ĝardenoj; sekiĝintaj basenoj, lagetoj kaj kanaletoj estis surŝutitaj de sablo. La sablo per dika tavolo kovris ŝtonajn platojn de la vojo, kuŝis deklive laŭlonge de muroj, ronĝitaj de la tempo. Neniu vivulo videblis ĉirkaŭe, senviva silento regis en sekiganta varmego.

La skulptisto mallonge rakontis al Pandiono, ke tiuj ĉi ruinoj estis iam belega ĉefurbo de la faraono-renegato[150], damnita de la dioj. Lian nomon diru neniu vera filo de la Nigra Tero.

Kion faris tiu ĉi faraono, reginta antaŭ kvar jarcentoj, kial li konstruis ĉi tie novan ĉefurbon, pri tio Pandiono nenion povis ekscii.

La skulptisto malvolvis la rulaĵon, kaj laŭ la desegnaĵo ambaŭ egiptoj trovis restaĵojn de oblonga konstruaĵo kun kolonoj, faligitaj antaŭ la enirejo. La muroj interne estis tegitaj per platetoj el lazur-blua ŝtono kun oraj vejnoj.

Pandiono kaj ceteraj sklavoj de la skulpta metiejo devis singarde demeti la maldikajn poluritajn platetojn, dense algluiĝintaj al la muro. Por tiu laboro ili malŝparis kelkajn tagojn. La sklavoj noktis samloke, en la ruinoj, manĝon kaj akvon oni liveradis al ili el la najbara vilaĝo.

Fininte la komisiitan aferon, Pandiono, Kidogo kaj kvar aliaj sklavoj ricevis ordonon pririgardi hazarde kelkajn domojn kaj serĉi, ĉu ne estas en la ruinoj belaj aĵoj, kiujn eblus transporti en la faraonan palacon. La negro kaj la heleno ekiris duope, unuafoje sen observo de gardistoj kaj sen atenta rigardo de pelisto.

La amikoj grimpis sur pordegan turon de iu vasta konstruaĵo, por ĉirkaŭrigardi. El la oriento al la ruinoj rampis sabloj de la dezerto, kiu etendiĝis, kiom povis vidi la okulo, per ĉenoj de malaltaj montetoj kaj per amasoj da gruzo.

Pandiono retrorigardis al la silentaj ruinoj kaj, emocie kunpreminte la manon de Kidogo, ekflustris:

— Ni fuĝu! Oni rimarkos ne baldaŭ, neniu vidas…

La bonanima vizaĝo de la negro larĝiĝis en subrido.

— Ĉu vi ne scias, kio estas dezerto? — miregis Kidogo. — Morgaŭ je tiu ĉi horo militistoj trovos niajn kadavrojn, sekigitajn de la suno. Ili, — Kidogo subkomprenis egiptojn, — scias, kion faras. La vojo orienten estas nur sola — tie, kie estas putoj, kaj tiun vojon oni gardas. Kaj ĉi tie, pli fidinde ol ĉenoj, nin tenas la dezerto…

Pandiono morne kapjesis, lia minuta impeto estingiĝis. La amikoj silente malleviĝis de sur la turo kaj disiris en malsamaj direktoj, rigardante en kavaĵojn de muroj aŭ penetrante en mallumon de malfermitaj enirejoj.

Ene de negranda duetaĝa, bone konserviĝinta palaco kun restaĵoj de lignaj kradoj en la fenestroj Kidogo feliĉis trovi negrandan statuon de egipta junulino el firma flaveta kalkoŝtono. Li vokis Pandionon, kaj ili ambaŭ admiris la verkon de nekonata majstro. La bela vizaĝo estis tipa por egiptino. Pandiono jam konis la aspekton de virino de Aegyptos — malalta frunto, mallarĝaj okuloj, levitaj ĉe la tempioj, bule elstarantaj vangoj kaj dikaj lipoj kun kavetoj en la anguloj.

Kidogo ekportis la trovaĵon al la estro de la metiejo, kaj Pandiono enprofundiĝis en la ruinojn. Aŭtomate paŝante trans rompopecojn, transgrimpante ŝtonamasojn, Pandiono moviĝis antaŭen, ne atentante direkton, kaj baldaŭ eniris en malvarman ombron de restinta muro. En profundo, rekte sub li, videblis dense fermita pordo de subteraĵo. Pandiono premis kupran alforĝitan strion. La putraj tabuloj disŝutiĝis, kaj la juna skulptisto eniris en la ejon, malforte prilumitan tra fendo en la plafono.

Tio estis negranda ĉambro en diko de ŝtonaj muroj, masonitaj el zorgeme alĝustigitaj ŝtonoj. Du malpezaj foteloj el nigra ligno, inkrustitaj per osto, kovriĝis per dika tavolo de polvo. En la angulo la junulo rimarkis disfaliĝintan skatolon. Ĉe la kontraŭa muro sur peco de rozkolora granito la heleno ekvidis skulptaĵon el griza ŝtono — figuron de virino je homa alto. Nur la supra parto de la skulptaĵo estis skrupule ellaborita.

Du fleksiĝantaj panteroj el nigra ŝtono staris, kvazaŭ por gardo, ĉe ambaŭ flankoj de la statuo. Pandiono singarde forviŝis polvon de sur la statuo kaj depaŝis en muta admiro.

La arto de la skulptisto transdonis en la ŝtono diafanan ŝtofon, strikte ĉirkaŭantan la junan korpon. La maldekstra mano de la junulino firme alpremis al la brusto floron de lotuso. Densaj haroj kadris la vizaĝon per longaj etaj bukloj, kreante pezan hararanĝon, dispartigitan per linio kaj falantan sub la ŝultrojn. La ĉarma junulino ne similis egiptinon. Ŝi havis rondan vizaĝon kun rekta negranda nazeto, larĝan frunton kaj grandegajn, larĝe dismetitajn okulojn.

Pandiono rigardis al la statuo flanke, kaj lin afekciis stranga kaj ruza moko, montrita de la skulptisto sur la vizaĝo de la junulino. Tian esprimon de vigleco kaj saĝo li neniam vidis en statuoj: artistoj de Aegyptos pleje ŝatis majestan kaj indiferentan senmovecon.

La junulino estis simila al virinoj de Eniado aŭ, pli ĝuste, al belaj loĝantinoj de insuloj de lia hejma maro.

La hela kaj saĝa vizaĝo de la statuo estis tiel malproksima de la morna belo de verkoj de Aegyptos, estis skulptita kun tia neimitebla perfekteco, ke la turmenta sopiro denove revenis al Pandiono. Kunpreminte la manojn, la juna heleno penis imagi al si la modelon de la skulptisto, tiun junulinon, per io proksiman al li, nesciate laŭ kiaj vojoj trafintan en Aegyptos-on antaŭ kvar jarcentoj. Ĉu estis ŝi sama, kiel li, kaptitino aŭ bonvole venis el nekonata lando?

Suna radio penetris tra la supra fendo, la polva lumo falis sur la statuon. Al Pandiono ŝajnis, ke la vizaĝo de la junulino ŝanĝis la esprimon — la okuloj ekbrilis, la lipoj ektremis, kvazaŭ spirado de mistera, kaŝita vivo aperis sur la surfaco de la ŝtono.

Jes, jen kiel necesas fari statuojn… jen de kiu li devus lerni transdoni vivan belon… de tiu ĉi majstro, mortinta tiom antaŭlonge!

Kun pia singardemo Pandiono metis la fingrojn sur la vizaĝon de la statuo, palpante preskaŭ nekapteblajn, etegajn detalojn, tiel fidele transdonantajn la vivon.

Longe staris Pandiono antaŭ la bela junulino, ridanta al li amike kaj moke. Al li ŝajnis, ke li trovis novan amikon, kiu prilumis per tenera rideto vicon da senĝojaj tagoj.

Kaj nevole la pensoj de la junulo transflugis al Tessa. Ŝia bildo, malklariĝinta en severeco de lia nuna vivo, ree iĝis viva kaj loganta…

La okuloj de Pandiono en medito vagis laŭ freskoj de la plafono kaj de la muroj, kie interplektiĝis steloj, bukedoj de lotusoj, ornamaĵoj el rompitaj linioj, kapoj de virbovoj. Subite Pandiono tremeris: la vizio de Tessa malaperis, kaj antaŭ li sur malhela muro aperis bildo de kaptitoj, ligitaj per dorso al dorso, tirataj al la piedoj de faraono. Pandiono rememoris, ke estas jam malfrue. Necesis hasti reveni kaj ekskuzi sian prokraston. Sed, rigardinte ankoraŭfoje al la statuo, Pandiono komprenis, ke li ne povos fordoni ĝin en la manojn de sia mastro-skulptisto. Al la junulo tio ŝajnis perfido, dua kapto de la nekonata junulino en la malamika al fremdlandanoj Aegyptos. Li haste retrorigardis, rememorinte pri la kesto, kiun li rimarkis en la angulo. Ekstarinte sur la genuojn, Pandiono elprenis el ĝi kvar fajencajn pokalojn en aspekto de lotusaj floroj, kovritaj per hela blua emajlo. Tio estis sufiĉa. Pandiono lastfoje rigardis al la skulptaĵo de junulino, penante enmemorigi ĉiujn detalojn de ŝia vizaĝo, kaj kun peza suspiro elportis la pokalojn eksteren. Ĉirkaŭrigardinte, la juna skulptisto haste fermis la enirejon per grandaj ŝtonoj kaj, kunkolektante per la manoj gruzon, zorgeme surŝutis la baraĵon, penante doni al ĝi aspekton de antaŭlonge falinta muro. Poste li singarde envolvis la pokalojn en la zontukon, nevole faris adiaŭan geston en direkto de la statuo, restinta en sia rifuĝejo, kaj ekhastis reen. La direkton por li montris krioj de sklavoj, evidente serĉantaj lin. Inter ili estis rimarkebla la sonora kaj forta voĉo de Kidogo.

La reĝa skulptisto renkontis Pandionon per minacoj, sed tuj mildiĝis, kiam ekvidis la valoregan trovaĵon.

La revena navigado daŭris je tri tagoj pli longe — la remistoj devis lukti kontraŭ la fluo. Pandiono rakontis al Kidogo pri la statuo, kaj la negro aprobis lian agon, aldoninte, ke, eble, tiu junulino devenis el la popolo de maŝuaŝoj, loĝanta ĉe la norda rando de la granda okcidenta dezerto.

Pandiono penadis persvadi Kidogon fuĝi, sed la amiko responde nur nege balancadis la kapon, malakceptante ĉiujn planojn de la heleno.

Dum sep tagoj de la navigado Pandiono ne sukcesis konvinki la amikon, sed li mem jam ne povis plu nenion fari; al li ŝajnis, ke ankoraŭ nemulte — kaj li ne eltenos kaj pereos. Li sopiris pri la kamaradoj, restintaj en la konstruaj laboroj kaj en la ŝene. En ili li sentis tiun forton, kiu povus venigi al liberiĝo, donis esperon pri estonteco… Kaj ĉi tie ne estis espero pri libero, tio igis Pandionon sufokiĝi pro senforta furiozo.

Du tagojn post la reveno en la metiejon la faraona skulptisto kondukis Pandionon en la palacon de la ĉefa konstruisto. Tie estis preparata festo. Pandiono devis modli el argilo modelojn de statuetoj kaj fari laŭ ili formojn por dolĉaj kukoj.

La juna skulptisto, fininte la laboron, laŭ ordono de la mastro restis en la palaco ĝis la fino de la festeno, por kune kun aliaj sklavoj porti la reĝan skulptiston hejmen. Ne atentante sklavojn kaj sklavinojn, multope tumultantajn en la palaco, Pandiono foriris en la ĝardenon.

Noktiĝis, sur la senluna ĉielo eklumis helaj steloj, kaj la festeno plu daŭris. Faskoj de flava lumo, penetrante en la ĝardenon tra larĝaj fenestroniĉoj, elŝiradis el mallumo arbajn trunkojn, foliarojn kaj florantajn arbustojn, briletadis per ruĝaj lumetoj sur spegula akvo de basenoj. La gastoj kolektiĝis en granda malsupra halo kun kolonoj el poluritaj cedraj trunkoj. Eksonis muziko. Pandiono, tiel delonge aŭskultinta nenion, krom malgajaj kaj nekonataj kantoj, nerimarkite aliris grandan malaltan fenestron, kaŝiĝis en arbustoj kaj komencis observi.

El la halo, plenigita de homoj, iris peza odoro de aromaĵoj. Muroj, kolonoj kaj kadroj de fenestroj estis ĉirkaŭpendigitaj per girlandoj el freŝaj floroj, plejparte, kiel rimarkis Pandiono, lotusoj. Buntaj kruĉoj kun vino, korboj kaj tasoj kun fruktoj staris sur malaltaj tabletoj apud sidiloj. La gastoj, varmigitaj de vino, priverŝitaj per aroma pomado, densiĝis laŭlonge de la muroj, kaj meze inter kolonoj malrapide dancis junulinoj en longaj vestoj. Nigraj haroj, plektitaj en multajn maldikajn harligetojn, flirtis laŭ la ŝultroj de la dancantinoj, larĝaj braceletoj el diverskoloraj perloj ĉirkaŭprenis la manradikojn, zonetoj el koloraj bidoj videblis tra maldika ŝtofo. Pandiono ne povis ne rimarki ioman mallertecon de sveltaj virinoj de Aegyptos, diferencantaj de fortaj junulinoj de lia patrujo. Flanke junaj egiptinoj ludis sur diversaj instrumentoj: du junulinoj — sur flutoj, unu — sur multkorda harpo, ankoraŭ du eligadis akrajn tremantajn sonojn el longaj dukordaj instrumentoj.

La dancistinoj tenis en la manoj brilantajn foliojn de maldika bronzo, de tempo al tempo rompante la melodion per mallongaj sonoraj batoj. La muziko, malkutima por la oreloj de Pandiono, konsistis el alternado de altaj kaj malaltaj saltantaj notoj jen en malrapida, jen en pli rapida ritmo. La dancoj finiĝis, la lacaj dancistinoj cedis la lokon al kantistoj. Pandiono, streĉe aŭskultante, penis distingi la vortojn. Tion li sukcesadis, kiam la melodio iris malrapide aŭ sonis en malaltaj tonoj.

La unua kanto laŭdis vojaĝon en la sudan parton de Kemt. «Vi renkontas tie belan junulinon, ŝi fordonas al vi floron de sia brusto», — distingis Pandiono.

En alia kanto kun batalemaj elkrioj estis glorata kuraĝo de filoj de Kemt en bombastaj esprimoj, ŝajnintaj al Pandiono sensencaj. Kun incitiĝo la juna heleno deiris de la fenestro.

«Nomo de kuraĝulo ne pereos sur la tuta tero eterne», — atingis lin la lastaj vortoj, kaj la kantado ĉesis. Aŭdiĝis rido, vigla moviĝo, kaj Pandiono ree rigardis en la fenestron.

Sklavoj venigis helhaŭtan junulinon kun mallonge tonditaj ondaj haroj kaj elpuŝis ŝin en la centron de la halo. Ŝi staris, konfuzite kaj timigite ĉirkaŭrigardante, inter floroj, distretitaj sur la glata planko. El la amaso de gastoj eliris homo kaj diris al la junulino kelkajn kolerajn vortojn. Ŝi obeeme prenis etenditan al ŝi liuton el eburo, kaj la fingroj de ŝiaj etaj manoj ekkuris laŭ la kordoj. La malalta kaj pura voĉo de la junulino disverŝiĝis laŭ la halo, la gastoj eksilentis. Tio ne estis abrupta, jen falanta, jen realtiĝanta, saltanta egipta melodio — la sonoj fluis libere kaj malgaje. Komence ili faladis malrapide, kiel apartaj sonorantaj gutoj, poste kuniĝis en egalmezura pendolado, ekmurmuris, ekflustris, kiel ondoj, kaj ekkuris kun tia neretenebla sopiro, ke Pandiono rigidiĝis. Al Pandiono ŝajnis — libera maro balanciĝis en la kanto, en la nekompreneblaj sonoj de la sorĉa voĉo. La maro, nekonata kaj neŝatata ĉi tie, en Aegyptos, sed kara kaj hela — por Pandiono. Pandiono komence staris afekciita, — tiel multe da kaŝita en la profundo mem de la animo subite ekstrebis eksteren. Sopiro pri libero, proksima kaj komprenebla por Pandiono, potence vokis, ploris kaj suferis en la kanto. Premferminte la orelojn kaj kunpreminte la dentojn, por ne ekkrii, li ekkuris en profundon de la ĝardeno. Tie, ĵetiĝinte sur la teron en mallumo sub arboj, Pandiono peze kaj nereteneble ekploregis…

— He, ekueŝa, al mi! Ekueŝa! — aŭdiĝis voko de la mastro de Pandiono.

La juna heleno ne rimarkis, ke la festeno finiĝis.

La faraona skulptisto estis rimarkeble ebria. Apogante sin je la mano de Pandiono kaj subtenata ĉe la alia flanko de sia sklavo, naskita en mallibero, la estro de la metiejoj rifuzis ekkuŝi sur portilon kaj deziris perpiede iri al la hejmo.

En la mezo de la vojo, de tempo al tempo stumblante sur vojaj kavaĵoj, li subite komencis laŭdi Pandionon, antaŭdirante al li grandan estontecon.

Pandiono iris sub impreso de la kanto, preskaŭ ne aŭskultante la estron. Tiel ili atingis la koloran portikon de la hejmo de la egipto. En la pordo aperis lia edzino kun du sklavinoj, kiuj tenis lumigilojn. La reĝa skulptisto, ŝanceliĝante, grimpis sur la ŝtupojn kaj frapis la ŝultron de Pandiono. Tiu malleviĝis malsupren — sklavoj de la metiejo ne rajtis eniri en la domon.

— Atendu, ekueŝa! — gaje diris la estro, penante montri sur la vizaĝo ruzan subridon. — Donu ĉi tien! — Li preskaŭ elŝiris el la manoj de la sklavino la lumigilon kaj ion diris al ŝi flustre. La sklavino malaperis en mallumo.

La egipto enpuŝis Pandionon en la pordon kaj enkondukis lin en la akceptan halon. Maldekstre ĉe interfenestra muro staris granda bela vazo kun klara nigra-ruĝa desegno. Tiajn vazojn Pandiono vidis sur Kreto, kaj ree la koro de la junulo kunpremiĝis pro doloro.

— Ordonis lia reĝa moŝto, vivo, sano, forto, — solene diris la reĝa skulptisto, — al mi produkti sep vazojn laŭ modelo de tiu ĉi, el landoj de via maro! Ni nur anstataŭigos barbarajn farbojn al la ŝatataj en Kemt bluaj koloroj… Se vi distingiĝos en tiu laboro, mi diros pri vi al la Granda Domo… Kaj nun… — levis la voĉon la estro kaj turnis sin al du haste alproksimiĝantaj malhelaj figuroj.

Tio estis la foririnta sklavino kaj iu alia junulino, ĉirkaŭvolvita en longa bunta mantelo.

— Aliru pli proksime! — malpacience ordonis la egipto kaj alportis la lumigilon al la vizaĝo de la ĉirkaŭvolvita junulino.

Grandaj konveksaj nigraj okuloj ĵetis timeman rigardon al Pandiono, la pufaj infanaj lipoj malfermiĝis en trema suspiro. Pandiono ekvidis elirantajn el sub la kovrilo krispajn harojn, maldikan nazon kun nervoze tremantaj nazotruoj — la sklavino estis, sendube, azianino, el orientaj triboj.

— Rigardu, ekueŝa! — diris la egipto, per necerta, sed forta movo deŝirante la mantelon de sur la junulino.

Ŝi malforte ekkriis kaj kaŝis la vizaĝon en la manojn, restinte nuda.

— Prenu ŝin kiel edzinon! — La reĝa skulptisto puŝis la junulinon al Pandiono, kaj ŝi, tute ektreminte, alpremiĝis al la brusto de la juna heleno.

Pandiono iomete forŝoviĝis kaj glatigis implikiĝintajn harojn de la juna kaptitino, cedante al miksita sento de kompato kaj tenero al la ĉarma, timigita estaĵo.

La reĝa skulptisto, ridetante, klakis per la fingroj:

— Ŝi estos via edzino, ekueŝa, kaj vi havos bonajn infanojn, kiujn mi lasos por miaj infanoj herede…

Kvazaŭ ŝtala risorto subite disvolviĝis en Pandiono. La anima konfuzo, delonge kreskanta en li kaj vekita de la hodiaŭa kanto, ekbolis. Ruĝa nebulo ŝirmis la okulojn.

Pandiono depaŝis de la junulino, ĉirkaŭrigardis kaj levis la pugnon.

La egipto, sobriĝante, ekkuris en la domon, laŭte vokante ĉiujn servistojn por helpo. Pandiono, ne rigardinte al la malkuraĝulo, kun malestima rido piedbatis la valoran kretan vazon, kaj argilaj rompopecoj kun obtuza sonoro disŝutiĝis sur la ŝtona planko.

La domo pleniĝis per krio kaj piedpaŝado. Post kelkaj minutoj Pandiono kuŝis ĉe la piedoj de la estro de la metiejo, kaj tiu, kliniĝinte, kraĉadis sur lin, eligante malbenojn kaj minacojn.

— La kanajlo meritas morton! La frakasita vazo estas pli valora, ol lia malestiminda vivo, sed li povas fari multajn bonajn aĵojn… kaj mi ne deziras perdi bonan laboriston, — diris post horo la trankviliĝinta skulptisto al sia edzino. — Mi indulgos lian vivon kaj ne sendos lin en malliberejon, ĉar el tie li trafos en orajn minejojn kaj pereos. Mi resendos lin en la ŝene-on, li pensu iom, kaj antaŭ la tempo de la estonta semado mi reprenos lin…

Tiel Pandiono, batita, sed ne humila, revenis en la ŝene-on kaj, por sia granda ĝojo, renkontiĝis kun la amikoj-etruskoj. La tuta konstrua taĉmento post la dismuntado de la templo laboris en akvumado de la ĝardenoj de Amono.

Vespere de la sekva tago la interna pordo de la ŝene malfermiĝis kun la ordinara knaro kaj tralasis sub salutaj ekkrioj de sklavoj ridetantan Kidogon. La dorso de la negro ŝvelis, vundita per vipaj batoj, sed la dentoj brilis en subrido, kaj la okuloj gaje lumis.

— Mi eksciis, ke vin oni sendis reen, — diris li al mireganta Pandiono, — kaj komencis ruliĝi laŭ la metiejo, kriegante kaj rompante ĉion, kion mi trafis. Oni batis min kaj same resendis — ja ĝuste tion mi bezonis! — finis Kidogo.

— Sed vi ja deziris iĝi majstro? — moke demandis Pandiono.

La negro senzorge svingis la manon kaj, terure eliginte la okulojn, kraĉis en tiu direkto, en kiu situis la granda ĉefurbo de Aegyptos.

Ĉapitro kvara Lukto por libero

Ŝtonoj, ardiĝante sub la suno, brulvundadis ŝultrojn kaj manojn de homoj. Facila venteto ne portis malvarmon, sed deblovadis de sur glata surfaco de ŝtonaj pecegoj subtilegan kalkoŝtonan polvon, mordantan la okulojn.

Tridek sklavoj, senfortiĝante, trenis malmolajn ŝnuregojn, levante sur muron pezan platon kun ia komplika bareliefo. Ĝin necesis enmeti en preparitan neston sur ok-ulna alto. Kvar spertaj kaj lertaj sklavoj estis direktantaj la platon de malsupre. Inter ili estis Pandiono, staranta apud sklavo-egipto — la sola el loĝantoj de Aegyptos, troviĝanta en la ŝene inter fremdlandaj kaptitoj. Tiu egipto, kondamnita al eterna sklaveco pro nekonata terura krimo, okupis randan ĉeleton en la sud-orienta, privilegiita angulo de la ŝene. Du lilaj stampoj en aspekto de krucigitaj larĝaj strioj makulis liajn bruston kaj dorson, sur la vango estis montrita ruĝa serpento. Morna, neniam ridetanta, li komunikiĝadis kun neniu, kaj, malgraŭ tuta pezeco de sia stato, malestimis fremdgentajn sklavojn, simile al siaj liberaj samlandanoj.

Kaj nun, atentante neniun, mallevinte la razitan kapon, la egipto premegis per la manoj randon de la dika plato, por ne permesi al la ŝtono balanciĝi.

La malseka pro ŝvito haŭto de Kidogo brilis, akre kontrastante apud la blanka polurita kalkoŝtono.

Subite Pandiono rimarkis, ke sur la ŝnureto komencis krevi fibroj, kaj eligis avertan krion. La du aliaj sklavoj desaltis flanken, sed la egipto, ne atentinte Pandionon kaj ne rimarkinte tion, kio estis okazanta supre, restis sub la plato.

La juna heleno, malproksime elĵetinte la dekstran manon, per momenta puŝo en la bruston forĵetis la egipton malantaŭen. En la sama sekundo la plato falegis, iomete tuŝinte deŝoviĝintan Pandionon kaj forgratinte al li la haŭton de la mano. Flava paleco kovris la vizaĝon de la egipto. La plato frapiĝis je la bazo de la muro, granda angulo de la bareliefo derompiĝis.

Kun indigna krio al Pandiono alkuris la pelisto kaj vipis la helenon. La kvaredra rimeno, dika je du fingroj, farita el hipopotama felo, profunde distranĉis la haŭton sur la lumbo. En la okuloj de Pandiono pro la doloro ekstaris mallumo.

— Sentaŭgulo, por kio vi savis tiun kadavrulon? — ekkriegis la pelisto, levante la manon por dua bato. — La plato, falinta sur molan korpon, restus nerompita! Tiu bildo valoras pli ol cent vivojn de senvaloruloj, kiel vi! — daŭrigis li, batante duan fojon.

Pandiono ĵetis sin al la pelisto, sed estis kaptita de alkurintaj militistoj kaj kruele batita per vipoj.

Nokte Pandiono kuŝis sur la ventro en sia ĉeleto. Li febris, la profundaj sulkoj pro vipoj sur la dorso, la ŝultroj kaj la kruroj inflamis. Alrampinta al li Kidogo trinkigis lin per akvo, de tempo al tempo malsekigante la kapon.

Ĉe la enira pordo aŭdiĝis facila susuro, poste flustro:

— Ekueŝa, ĉu vi estas ĉi tie?

Pandiono respondis kaj eksentis tuŝon de mano.

Tio estis la egipto. Li elprenis el post la zono malgrandan vazeton, longe umis, disfrotante ion sur la manplato, poste komencis singarde movi la manon laŭ la cikatroj de Pandiono, disŝmirante likvan pomadon kun mordanta, malagrabla odoro. La heleno tremeradis pro doloro, sed la certa mano daŭrigis sian laboron. Kiam la egipto komencis masaĝi la krurojn, la doloro sur la dorso jam ĉesis, kaj ankoraŭ post kelkaj minutoj Pandiono kviete ekdormis.

— Kion vi faris al li? — flustris Kidogo, tute nevidebla en sia angulo.

La egipto, silentinte, respondis:

— Tio estas kifi — la plej bona kuracilo, sekreto de niaj pastroj. Al mi ĝin alportis la patrino, bone paginte al militisto.

— Ja vi estas bona homo! Pardonu min, mi pensis, ke vi estas aĉaĵo! — ekkriis la negro.

La egipto grumblis ion tra la dentoj kaj neaŭdeble malaperis en mallumo.

Ekde tiu tago la egipto amikiĝis kun la juna heleno, plu lasante sen atento liajn amikojn. Nun ofte dum noktoj Pandiono aŭdis susuradon apud sia ĉeleto. Se ĉe la heleno estis neniu, la osteca korpo de la egipto rapide glitadis internen. La malmildiĝinta, soleca filo de Ta-Kem estis malkaŝema kaj parolema duope kun la taktoplena heleno. Pandiono baldaŭ eksciis la historion de la egipto.

Jaĥmos — «filo de luno» — devenis el malnova familio de neĝesoj, kiuj estis fidelaj servantoj de antaŭaj faraonoj, sed ĉe ŝanĝiĝo de la dinastio estis forigitaj kaj malriĉiĝis. Jaĥmos estis instruita pri sciencoj kaj iĝis skribisto de estro de la Lepora provinco. Okazis tiel, ke li ekamis filinon de konstruisto, kiu postulis grandan doton. Perdinte la kapon pro la amo kaj malesperiĝinte pri eblo de rapida riĉiĝo, Jaĥmos decidis akiri la necesan monsumon per ajna kosto kaj iĝis ŝtelisto de reĝaj tomboj. Scio de la skribo donis al li grandajn avantaĝojn en tiu terura, kruele punata afero. Baldaŭ en la manoj de Jaĥmos estis multe da oro, sed lia fianĉino iĝis edzinigita al oficisto el la ekstrema sudo.

Jaĥmos penis mildigi la malfeliĉon per gajaj festenoj, per aĉeto de konkubinoj — la mono baldaŭ malaperis. Necesis plia mono. La malhelaj vojoj de riĉo jam estis konataj, kaj Jaĥmos ree ekokupiĝis pri sia terura afero, sed finfine estis kaptita, kruele torturita, liaj kamaradoj estis ekzekutitaj aŭ mortis pro turmentoj. Jaĥmos-on oni kondamnis al sendo en la orajn minejojn. Ĉiu nova grupo estis sendata tien dum inundo, unufoje dum jaro, kaj Jaĥmos dume estis sendita en la ŝene-on, ĉar ne sufiĉis laboristoj por konstruado de nova muro de la templo de Ptaho.

Pandiono kun intereso aŭskultis rakontojn de Jaĥmos, miregante pri senekzempla kuraĝo de la egipto, kiu ŝajnis al li nebatalema homo.

Jaĥmos rakontadis pri sia estado en teruraj subteraĵoj, kie sufera morto embuskis kuraĝulon sur ĉiu paŝo pro ruzaj artifikoj de la konstruintoj.

En plej antikvaj tomboj, kaŝitaj profunde sub grandegaj piramidoj, trezoroj kaj sarkofagoj estis defenditaj per dikaj platoj, fermantaj mallarĝajn klinitajn pasejojn. Poste oni uzis labirintojn de falsaj pasejoj, finiĝantaj per profundaj putoj kun glataj muroj. Pezaj rokpecoj faladis de supre, kiam ŝtelistoj penis deŝovi ŝtonojn, ŝirmantajn pasejon, amasegoj da sablo el putoj, konstruitaj supre, superŝutadis enirejojn de tombaj kameroj. Se la aŭdacaj gastoj daŭrigis penojn penetri pluen, masoj da grundo faladis el la putoj kaj fermadis la rompantojn de kvieto de forpasintaj reĝoj en mallarĝa spaco inter la amasoj de sablo kaj de la ŝutanta grundo. En malpli antikvaj tomboj en mallumo de malaltaj galerioj senbrue kuniĝadis ŝtonaj makzeloj, kradoj kun lancoj faladis de sur kolonoj, tuj kiam piedo de la veninto paŝis sur la fatalan platon de la planko. Jaĥmos sciis, kiel multe da teruraĵoj dum jarmiloj kaŝiĝis en silento kaj mallumo, atendante viktimon. Sperton oni ricevadis per kosto de pereo de multaj kamaradoj laŭ la metio. Plurfoje renkontadis la egipto putriĝintajn restaĵojn de nekonataj homoj, pereintaj en kaptilo en nekonataj tempoj.

Multajn noktojn pasigis Jaĥmos kun kamaradoj ĉe la rando de la okcidenta dezerto, kie longe je centmiloj da ulnoj etendiĝis urboj de mortintoj. Kaŝiĝante en mallumo, ne kuraĝante paroli aŭ bruligi lumon, palpe, sub mornaj krioj de ŝakaloj, hurlo de hienoj aŭ tondra muĝo de leono, la ŝtelistoj fosadis en sufokaj pasejoj aŭ trabatadis tutan rokon, penante diveni la direkton, en kiu troviĝas la profunde kaŝita tombo.

Terura metio, inda je la popolo, zorganta pli pri la morto, ol pri la vivo, penanta konservi en eterno ne vivajn aferojn, sed gloron de mortintoj!

Ŝokita Pandiono kun teruro aŭskultis rakontojn pri aventuroj de tiu maldika, nealtira homo, kiu por minutaj plezuroj tiom ofte riskis per la vivo, kaj ne povis kompreni lin.

— Por kio do vi daŭrigis ĉion ĉi? — foje demandis Pandiono. — Ĉu vi ne povis forveturi?

La egipto ekridis per sensona, malgaja rido.

— La lando Kemt estas speciala lando. Vi, fremdlandano, ne komprenas ĝin. Ni ĉiuj ĉi tie estas kaptitaj, ne nur la sklavoj, sed ankaŭ la liberaj filoj de la Nigra Tero. Iam, en forgesitaj tempoj, la dezertoj defendis nin. Nun Ta-Kem, enpremita inter la dezertoj, estas granda malliberejo por ĉiuj, kiuj ne povas fari longajn ekspediciojn kun multenombra militistaro.

Okcidente estas dezerto, la regno de morto. Oriente estas dezerto, trairebla nur por grandaj karavanoj kun rezervoj de akvo. Sude estas malamikaj al ni sovaĝaj triboj. Kaj la najbaraj popoloj arde koleras kontraŭ nia lando, kiu konstruis sian bonstaton sur malfeliĉo de malfortaj triboj.

Vi ne estas filo de Ta-Kem kaj ne komprenas, kiel terure por ni estas morti en fremda lando. En ĉi tiu ĉie sama valo de Ĥapi, kie dum jarmiloj loĝis niaj prauloj, plugis la tutan teron, sulkigis per kanaloj kaj faris fekunda, devas morti ankaŭ ni. Ta-Kem estas fermita, kaj en tio estas ĝia malbeno. Kiam homoj estas tro multaj, iliaj vivoj valoras neniom, kaj por transloĝiĝi ni ne havas lokon — la popolon, elektitan de la dioj, ne ŝatas homoj de fremdaj landoj…

— Sed ĉu nun por vi ne estas pli bone fuĝi? — plu demandis Pandiono.

— Ĉu fuĝi sola kaj stampita? — miris la egipto. — Mi nun estas malpli bona, ol fremdlandano… Memoru, ekueŝa: fuĝi el ĉi tie oni ne povas! Se nur oni per forto renversus la tutan landon de la Nigra Tero. Sed kiu ja povas tion fari? Kvankam tiaj aferoj okazis en antikvaj tempoj… — Jaĥmos malgaje suspiris.

Interesiĝinta Pandiono komencis pridemandi Jaĥmos-on kaj eksciis pri grandaj ribeloj de sklavoj, kiuj de tempo al tempo skuadis la landon. Li eksciis pri tio, ke al la sklavoj aliĝadis la plej malriĉaj tavoloj de la popolo, kies vivo malmulte diferencis de la sklava.

Li eksciis pri tio, ke por simplaj homoj estas malpermesite komunikiĝi kun sklavoj, ĉar «malriĉa homo furiozigos la amason, senditan en laboristejojn», kiel skribis faraonoj en instruoj por siaj filoj.

Mallarĝa estis mondo de malriĉaj filoj de Kemt — nur unu straton de sia vilaĝo konis kultivisto aŭ metiisto. Li penis havi malpli da konatoj, humiliĝadis antaŭ gardistoj — «heroldoj», alportantaj al li ordonojn de oficistoj. La faraono postuladis obeemon kaj pezan laboron, pro eta kulpo oni senkompate batadis kulpulon. Grandega nombro da oficistoj ŝarĝis la landon, libera elveturado kaj vojaĝoj estis malpermesitaj al ĉiuj, krom pastroj kaj altranguloj.

Laŭ peto de Pandiono Jaĥmos desegnis sur la planko en rebrilo de luna lumo mapon de la lando Kemt, kaj la juna heleno teruriĝis. Li troviĝis en la mezo de la valo de la Granda Rivero, longa je multaj miloj da stadioj. Norde aŭ sude estis akvo kaj estis vivo, sed trairi ĝis la limoj de la ŝtato laŭ la dense loĝata, plenigita per militaj fortikaĵoj lando estis neeble. Kaj ĉe la flankoj, tute proksime, iris senhomaj dezertoj, tie ne estis gardistoj, sed ankaŭ ne estis eblo ekzisti.

Nemultaj vojoj kun putoj por karavanoj estis bone gardataj.

Post foriro de la egipto Pandiono pasigis sendorman nokton, penante elpensi planon de fuĝo. La junulo instinkte komprenis, ke poste esperoj pri sukcesa rezulto de fuĝo estos des malpli grandaj, ju pli multe lin senfortigos la superstreĉa sklava laboro. Nur al escepte eltenemaj kaj fortikaj homoj povas rideti la sorto dum fuĝo.

En la sekva nokto Pandiono rampis al la etrusko Kavi, transdonis al li la informojn, ricevitajn disde la egipto, kaj penis persvadi lin fari penon ribeligi sklavojn. Kavi silentis, plukante la barbon en medito. Pandiono bone sciis, ke preparo al ribelo jam delonge estas farata, ke en grupoj de diversaj triboj aperis siaj gvidantoj.

— Mi ne povas pacienci plu! Por kio? — pasie ekkriis la juna heleno, kaj Kavi haste premfermis lian buŝon. — Estu eĉ morto, — aldonis la heleno, trankviliĝinte. — Kion ni atendu? Kio ŝanĝiĝos? Se ŝanĝiĝos post dek jaroj, do tiam ni jam povos nek batali, nek fuĝi. Ĉu vi timas morton?

— Mi ne timas, kaj vi tion scias, — akre respondis la etrusko, — sed malantaŭ ni estas kvincent vivoj. Aŭ ĉu vi deziras oferi ilin? Tro alta prezo por via morto!

Pandiono abrupte leviĝis kaj batiĝis per la kapo je la malalta plafono.

— Mi pensos, interparolos, — haste diris Kavi, — sed estas domaĝe, ke nur du ŝene estas proksime de ni. Estas malbone, ke ni ne havas informantojn en aliaj ŝene. Morgaŭ nokte ni parolos, mi sciigos vin. Avertu Kidogon…

Pandiono elrampis el la ĉeleto de la etrusko, trarampis laŭlonge de la muro, kaj hastante, por sukcesi antaŭ leviĝo de la luno, direktis sin al Jaĥmos. Jaĥmos ne dormis.

— Mi rampis al vi, — emociite ekflustris la egipto. — Mi deziras diri al vi… — Li stumblis. — Oni diris, ke morgaŭ oni min prenos el ĉi tie — oni sendas tricent homojn al oraj minejoj en dezerto. Do — el tie revenas neniu…

— Kial? — demandis Pandiono.

— Sklavoj, senditaj tien, malofte vivas pli ol jaron. Estas nenio pli terura ol laboro tie — en ardigita koro de monto, sen aero. Kaj akvon oni donas malmulte — ĝi ne sufiĉas. Kaj necesas batadi firmegan ŝtonon, levadi krudaĵon sur si en korboj. Eĉ plej fortikaj falas mortaj fine de laboro, sango fluas el oreloj kaj gorĝo… Adiaŭ, ekueŝa, vi estas hela homo, kaj mi ekamis vin, kvankam vi vane savis min. Sed mi aprezas ne la savon, sed la kompaton… Jam antaŭlonge amara vivo devigis nian antikvan bardon krei laŭdon al la morto. Kaj nun mi ripetas ĝin… «La morto staras antaŭ mi, kiel saniĝo antaŭ malsanulo, kiel eliro post malsano, — recitative ekflustris la egipto, — kiel estado sub velo dum venta vetero, kiel odoro de lotuso, kiel vojo, lavita de pluvo, kiel reveno hejmen post vojaĝo…» — la voĉo de Jaĥmos rompiĝis kun ĝemo.

Kaptita de kompato, la juna heleno alŝoviĝis al la egipto.

— Sed vi povas mem… — Pandiono ne findiris. Jaĥmos forŝanceliĝis:

— Kion vi diras, fremdlandano! Ĉu mi povas devigi mian Ka-on[151] eterne turmenti la Ba-on[152] en senfinaj suferoj…

Pandiono nenion komprenis. Li estis sincere konvinkita, ke kun morto finiĝos ankaŭ turmentoj, sed silentis, indulgante la kredon de la egipto.

Jaĥmos komencis haste fosi la teron en angulo de sia ĉeleto, deŝovinte flanken la pajlon, sur kiu li dormadis nokte.

— Jen, prenu tiun ponardon, se vi iam kuraĝos… kaj tio estu por memoro pri mi, se okazos miraklo kaj vi iĝos libera… — Jaĥmos metis en la manon de Pandiono glatan kaj malvarman aĵon.

— Kio estas tio, por kio? — miris la juna heleno.

— Tio estas ŝtono, kiun mi trovis en subteraĵo de unu malnova templo, kaŝita en rokoj.

Kaj Jaĥmos, ĝojante pri eblo forgesiĝi en rememoroj, rakontis al Pandiono pri mistera antikva templo, kiun li renkontis dum serĉado de riĉaj tomboj, ĉe sinuo de la Granda Rivero, je multaj miloj da ulnoj pli malalte ol la «Urbo» — la ĉefurbo Ŭaset.

Jaĥmos rimarkis spurojn de malnova pado, kiu kondukis al krutaj klifoj for de bordo de negranda golfo, dense prikreskita de kano. La loko estis malproksima de vilaĝoj kaj estis vizitata de neniu, ĉar nenio alloga por kultivisto aŭ paŝtisto estis sur la senfruktaj rokaj deklivoj.

Jaĥmos povis sen timo fari siajn serĉojn kaj, ne perdante tempon, direktis sin en profundon de mallarĝa interkrutejo, fermita de ŝtonaj pecegoj. La ŝtonoj kovris la padon, evidente falinte longe post tiu tempo, kiam ĝi servis por komunikiĝo kun la rivera bordo. Longe Jaĥmos trairadis rokojn, ravinojn, dornajn arbustojn. En la interkrutejo svarmis araneoj — transverse de la pasejo estis etenditaj iliaj retoj, algluiĝantaj al la ŝvita vizaĝo de la ŝtelisto de reĝaj tomboj.

Finfine la muroj de la interkrutejo disiris, malfermante valon, enpremitan inter altaj montetoj. En ĝia centro altis terbulo, borderita per du vicoj de irigaciaj kanaletoj, — verŝajne, antaŭe ĉi tie estis fonto, uzata por ĝardeno. Silento regis en malklara nebulo de la sufoka kaj senventa valo. Nigraj brilantaj rokoj altis ĉirkaŭe, fermante la valon. Nur sur ĝia kontraŭa flanko videblis interkrutejo, simila al tiu, laŭ kiu venis Jaĥmos en tiun ĉi forgesitan lokon.

La ŝtelisto grimpis sur la monteton kaj tuj ekvidis eltranĉitan en roko pasejon, kiu antaŭe estis kaŝita post la pinto de la monteto. La pasejon fermis falaĵo, kaj Jaĥmos devis nemalmulte peni, antaŭ ol li sukcesis penetri internen. Jaĥmos trovis sin en malvarma mallumo. Ripozinte iomete, li bruligis lumigilon, kiu ĉiam estis ĉe li, kaj ekiris laŭ alta koridoro, zorgeme pririgardante statuojn, elstarantajn ĉe ambaŭ flankoj. Jaĥmos timis embuskajn kaptilojn, minacantajn per turmenta morto. Sed liaj timoj evidentiĝis vanaj: la antikvaj konstruistoj aŭ ne preparis embuskojn, esperante al la kaŝita situo de la templo, aŭ la pasintaj jarmiloj senmalutiligis la kaptilojn. Jaĥmos senobstakle penetris en grandan rondan subteraĵon kun statuo de la dio Toto en la centro, klinanta sian longan bekon de sur alto de la piedestalo. En la muroj Jaĥmos rimarkis dek mallarĝajn, kiel fendoj, enirejojn, situantajn je egala distanco unu de la alia. Ili kondukis en ĉambrojn, falplenigitajn per putriĝintaj aĵoj: rulaĵoj, papirusoj, lignaj tabuloj kun desegnoj kaj surskriboj. Unu ejo estis plenigita per ligaĵoj de sekaj herboj, kiuj iĝadis polvo ĉe eĉ eta tuŝo, en alia kuŝis amasoj da ŝtonoj. Ne trovinte ion interesan por si, Jaĥmos ĉirkaŭiris ok ĉambrojn — ĉiuj ili estis kvadrataj. La naŭa enirejo kondukis Jaĥmos-on en oblongan ĉambron, kadrigitan per kolonoj el granito. Inter ili estis fiksitaj tabuloj el nigra diabazo, kovritaj per signoj en la antikva lingvo de Ta-Kem. Meze de la ĉambro staris ankoraŭ unu statuo de la longnaza dio Toto, sur ĝia piedestalo en plata taso el kupro en radioj de la lumigilo ekbrilis valora ŝtono. Jaĥmos avide kaptis ĝin, alportis al la fajro kaj ne retenis ekkrion de elreviĝo. La ŝtono ne apartenis al tiuj, kiujn oni alte taksis en Ta-Kem. La sperta okulo de la ŝtelisto tuj determinis, ke ĝi ne havas valoron por komercistoj. Sed strange, ju pli rigardis al ĝi Jaĥmos, des pli alloga ŝajnis al li la nekonata ŝtono. Tio estis blu-verda rompopeco de kristalo, granda je lanca pinto, plata, polurita kaj neordinare diafana. Interesita Jaĥmos decidis legi la murajn skribaĵojn, esperante trovi ian klarigon de deveno de la ŝtono. Li ankoraŭ ne forgesis la antikvan lingvon de Ta-Kem, pri kiu oni instruis en lernejoj de superaj skribistoj, kaj komencis deĉifri la hieroglifojn, bonege konserviĝintajn sur la surfaco de diabazo.

En la subteraĵo estis malmulte da aero — la truoj por ventolado de la templo antaŭlonge falis, la oleo en la lumigilo estis finbrulanta, sed Jaĥmos persiste legis, kaj iom post iom antaŭ la paria ŝtelisto malfermiĝis rakonto pri heroaĵo, farita en forgesitaj antikvaj tempoj, baldaŭ post konstruo de la granda piramido de Ĥufu. Faraono Ĝedefra sendis sian trezoriston Baŭrĝed-on malproksime suden, al Ta-Nuter — la Lando de Spiritoj, por ekkoni limojn de la tero kaj la Grandan Arkon — la oceanon. Sur sep plej bonaj ŝipoj Baŭrĝed eknavigis suden el la haveno Suu ĉe la Lazuraj Akvoj. Dum sep jaroj vojaĝis la filoj de la Nigra Tero. Ili atingis la Grandan Arkon kaj longe navigis suden, laŭlonge de nekonataj bordoj. Duono de la homoj kaj kvar ŝipoj pereis pro teruraj tempestoj de la Granda Arko, la restintoj atingis la fabelan Punt-on. Sed la ordono de la faraono pelis ilin pluen: ili devis ekscii, kie en la fora sudo troviĝas limoj de la tero. Lasinte la ŝipojn, la filoj de la Nigra Tero ekiris suden laŭ la tero.

Dum pli ol du jaroj vojaĝis ili tra malhelaj arbaroj, trairadis grandegajn stepojn, transiradis minacajn montojn — loĝejojn de fulmoj, — kaj atingis, elĉerpinte ĉiujn fortojn, grandan riveron, ĉe kiu loĝis potenca popolo, kiu scipovis konstrui ŝtonajn templojn. Evidentiĝis, ke la limo de la tero plu estas senfine malproksima — tie, sude, post bluaj stepoj kaj arbaroj kun folioj el arĝento. Kaj tie, post la limoj de la tero, fluas la Granda Arko — la oceano, — kies limojn konas neniu el la mortemuloj. La vojaĝantoj komprenis sian senfortecon ĝisfine plenumi la volon de la faraono kaj, reveninte al Punt, ekipis novajn ŝipojn anstataŭ siaj malnovaj, ronĝitaj de vermoj kaj frakasitaj en lukto kontraŭ ondoj de la Granda Arko. Sed da restintaj homoj apenaŭ sufiĉis por unu ŝipo. Ŝarĝinte ĝin per donacoj de Punt, la kuraĝuloj decidis ripeti sian nekredeble malfacilan vojon. Strebo reveni en la patrujon aldonis al ili fortojn, — ili venkis ventojn kaj ondojn, sablajn tempestojn, embuskajn subakvajn rokojn, malsaton kaj soifon, trabatiĝis en la Lazurajn Akvojn kaj venis en la havenon Suu post sep jaroj da foresto.

Multo ŝanĝiĝis en la Nigra Tero: la nova faraono — senkompata Ĥafra — devigis la landon forgesi pri ĉio, krom konstruado de la dua giganta piramido, kiu devis glori lian nomon por miloj da jarcentoj. La reveno de la vojaĝantoj estis neatendita por ĉiuj, kaj la faraono estis elrevigita, eksciinte, ke la tero kaj la oceano estas neĉirkaŭpreneblaj, kaj popoloj, loĝantaj malproksime sude, estas multenombraj. Al li, opiniinta sin reganto de la tuta mondo, Baŭrĝed pruvis, ke la lando Kemt estas nur malgranda anguleto de giganta tero, riĉa je arbaroj kaj riveroj, je ĉiaj fruktoj kaj bestoj kaj loĝata de diversaj triboj, same lertaj en laboro kaj ĉasado.

Kolero de la faraono falis sur la vojaĝintojn. La kunuloj de Baŭrĝed estis ekzilitaj en forajn regionojn. Sub minaco de morto estis malpermesite rakonti pri la vojaĝo, en registraĵoj de la faraono Ĝedefra estis forviŝitaj la lokoj kun mencio pri sendo de vojaĝantoj suden, en la Landon de Spiritoj. Baŭrĝed mem pereus pro la kolero de Ĥafra kaj lia vojaĝo por ĉiam malaperus el memoro de homoj, se lin ne defendus saĝa maljuna pastro de la dio de sciencoj, arto kaj skribo Toto. Tiu pastro inspiradis la pereintan faraonon al ekkono de limoj de la tero, al serĉo de novaj riĉaĵoj por Kemt, malriĉiĝinta pro konstruado de la granda piramido. Forigita el la kortego de la nova faraono Ĥafra fare de la pastroj de Rao, li helpis al la vojaĝinto kaj kaŝis lin en la sekreta templo de Toto, kie estis kolektitaj diversaj sekretaj libroj, planoj, bildoj de vegetaĵoj kaj ŝtonoj de foraj landoj. La grandan vojaĝon de Baŭrĝed laŭ ordono de la pastro oni registris sur ŝtonaj platoj, por konservi por ĉiam en la neatingebla subteraĵo ĝis tiuj tempoj, kiam la lando bezonos tiun scion. El la plej malproksima lando, atingita de li, post granda suda rivero, Baŭrĝed alportis blu-verdan diafanan ŝtonon, nekonatan al la loĝantoj de Ta-Kem. Tiajn ŝtonojn oni trovadis en la Lando de bluaj stepoj, situinta je tri monatoj da vojo sude de la granda rivero. Baŭrĝed oferis tiun signon de la ekstrema limo de la mondo al la dio Toto, kaj ĝuste tiun ŝtonon prenis Jaĥmos de sur la piedestalo de la statuo.

Jaĥmos ne sukcesis tralegi la tutan rakonton pri la vojaĝo. Tuj kiam li atingis priskribon de iaj sorĉaj subakvaj ĝardenoj, kiujn renkontis la vojaĝintoj dum navigado laŭ la Lazuraj Akvoj, la lumigilo estingiĝis, kaj la ŝtelisto kun peno eliris el la subteraĵoj, preninte kun si nur la neordinaran ŝtonon.

Ĉe taga lumo la kristalo el foraj landoj montriĝis eĉ pli bela, kaj Jaĥmos ne forlasadis ĝin, sed la ŝtono ne alportis al li feliĉon.

Pandionon atendis longa vojo al la patrujo, kaj Jaĥmos esperis, ke la ŝtono, kun kiu Baŭrĝed atingis la hejmon el senekzempla malproksimo, helpos ankaŭ al la heleno.

— Sed ĉu vi nenion sciis antaŭe pri tiu vojaĝo? — demandis Pandiono.

— Ne, ĝi restis kaŝita por la filoj de Kemt, — respondis Jaĥmos. — Punt delonge estas konata de ni, multajn navigojn en diversaj tempoj faris tien ŝipoj de Kemt, sed la landoj de la fora sudo por ni plu estas la mistera Lando de Spiritoj.

— Sed ĉu ne estis aliaj penoj atingi ilin, ĉu neniu sukcesis, simile al vi, legi tiujn antikvajn skribaĵojn kaj rakonti pri ili al ĉiuj? — plu demandis Pandiono.

Jaĥmos ekpensis, ne sciante, kion respondi al la fremdlandano.

— La regantoj de la sudo — estroj de la sudaj provincoj de Ta-Kem — plurfoje iris profunden de sudaj landoj. Sed en registraĵoj oni listigis nur akiraĵon — eburon, oron, sklavojn, liveritajn al faraono. Kaj vojoj restas nekonataj. Kaj laŭ maro pli malproksimen, ol Punt, neniu penis navigi. Tro grandaj estas danĝeroj, kaj nun ne estas tiom kuraĝaj homoj, kiaj estis en antikveco.

— Sed kial neniu legis tiujn ĉi skribaĵojn? — ne trankviliĝis Pandiono.

— Mi ne scias… mi ne povas respondi al vi, — konfesis la egipto.

Jaĥmos vere ne povis scii, ke la pastroj, kiuj en la okuloj de la loĝantoj de la Nigra Tero estis konservantoj de antikvaj sekretoj kaj grandaj sciencistoj, jam delonge ne estis tiaj. La scienco degeneris en religiajn ritojn kaj magiajn formulojn, papirusoj, entenantaj saĝon de pasintaj jarcentoj, putris en tomboj. Temploj staris neprizorgitaj kaj ruiniĝintaj, neniu interesiĝis pri historio de la lando, reflektita en sennombraj skribaĵoj sur persista ŝtono. Jaĥmos ne sciis, ke tia estas neevitebla vojo de ĉiu scienco, kiu deŝiriĝis de vivokreaj fortoj de popolo, fermiĝis en mallarĝa rondo de inicitoj…

Proksimiĝis la tempo de mateniĝo. Kun peza sento Pandiono adiaŭis la malfeliĉan egipton, al kiu restis nenia espero por saviĝo.

La juna heleno deziris preni la ponardon, lasinte la ŝtonon al Jaĥmos.

— Ĉu vi ne komprenis, ke mi jam nenion bezonas? — diris la egipto. — Por kio do vi deziras lasi la belegan ŝtonon ĉi tie, en la aĉa kavo de la ŝene?

Pandiono prenis la ponardon en la dentojn, kaj la ŝtonon premis en la mano kaj haste ekrampis, zorgeme kaŝiĝante en ombron de la luno, al sia ĉeleto.

Ĝis la mateniĝo la juna heleno kuŝis sen dormo. Liaj vangoj brulis, tremo trakuradis laŭ la korpo. Pandiono pensis pri grava ŝanĝo en sia sorto, pri baldaŭa fino de la monotona vico de suferaj tagoj de sopiro kaj malespero.

La enira truo de la ĉeleto montriĝis per griza makulo, el mallumo elstaris la tuta mizera loĝejo de Pandiono. La juna heleno alportis la ponardon al la lumo. La larĝa klingo el nigra bronzo[153] kun elstaranta eĝo en la mezo estis bone akrigita. La masiva tenilo kun intajlo el azemo montris etendiĝintan leoninon — la ferocan diinon Saĥmeton. Pandiono fosis kaveton per la ponardo en angulo sub la muro, kaj metis tien la donacon, por fidinde kaŝi, sed tuj rememoris pri la ŝtono. Palpe trovinte ĝin sur la pajlo, la junulo ree alŝoviĝis al la elirejo, por pli bone pririgardi la kristalon.

La plata rompopeco de ŝtono kun rondigitaj randoj estis granda je pinto de lanco. Ĝi estis malmola, ege pura kaj diafana, ĝia koloro ŝajnis griz-blua en la antaŭmatena malgaja krepusko.

Pandiono elmetis la ŝtonon sur la malfermita manplato en la eniran truon, kaj en tiu momento ekbrilis la leviĝanta suno. La ŝtono transformiĝis — sur la manplato de Pandiono kuŝis ĝi, plena je brilo, ĝia blu-verda koloro estis neatendite ĝoja, hela kaj profunda, kun varma nuanco de diafana orkolora vino. La spegula surfaco de la ŝtono estis polurita, evidente, per homa mano.

La koloro de la ŝtono rememorigis al Pandiono pri io proksima, ĝia rebrilo varmigis la premitan animon de la junulo. Maro — jes, ĝuste tia estas maro malproksime de bordoj, en horoj, kiam suno alte staras en bluo de la sennuba ĉielo. Nutur ae — dieca ŝtono: tiel nomis ĝin la malfeliĉa Jaĥmos.

La mirakla ekbrilo de la kristalo en la senĝoja mateno ŝajnis al la juna heleno feliĉa aŭguro.

Jes, la adiaŭa donaco de Jaĥmos estis bonega. Ponardo kaj mirakla ŝtono! Pandiono ekkredis, ke la ŝtono servos kiel garantio de lia reveno al la maro. La maro, kiu ne trompos, redonos al li la liberon kaj la patrujon. La juna heleno mergiĝis per rigardo en la diafanan profundon de la ŝtono, el kiu leviĝadis ondoj ĉe la hejmaj bordoj…

Minaca murmurego de granda tamburo traflugis super la ĉeletoj de la ŝene — la signalo de matena vekiĝo.

Pandiono momente decidis — li ne forlasos la neordinaran ŝtonon, ne lasos tiun simbolon de libera maro en la polva tero de la ŝene. La ŝtono ĉiam estu kun li!

Post kelkaj ne tute sukcesaj provoj la juna heleno trovis finfine manieron kaŝi la ŝtonon nerimarkeble en sia zontuko kaj, haste enfosinte la ponardon, preskaŭ malfruis al la matena manĝo.

Dum la vojo kaj dum la laboro en ĝardeno Pandiono observadis Kavi-n kaj rimarkis, ke tiu interŝanĝas per mallongaj frazoj jen kun unu, jen kun alia el la konataj al Pandiono gvidantoj de la ŝene. Tiuj haste deiradis de la etrusko kaj ion diradis al aliaj.

Trovinte momenton, Pandiono alproksimiĝis al Kavi. Tiu, ne levante la kapon, klinitan super tajlata ŝtonpeco, rapide kaj nelaŭte diris, ne rompante la spiradon:

— Nokte, antaŭ la lunleviĝo, en la plej malproksima pasejo ĉe la norda muro…

Pandiono revenis al sia laboro. Dum la vojo en la ŝene-on li transdonis al Kidogo la vortojn de la etrusko.

La tutan vesperon Pandiono pasigis en atendo — jam delonge li ne havis tian entuziasmon kaj pretecon al lukto.

Tuj kiam la laboristejo kvietiĝis kaj la militistoj sur la muroj ekdormetis, en mallumo de la ĉeleto de Pandiono aperis Kidogo.

La du amikoj rapide ekrampis al la muro kaj turnis sin en mallarĝan trairejon inter ĉeletoj. Ili atingis la nordan muron, kie en mallarĝa fendo regis speciale profunda mallumo.

La militistoj malofte iradis laŭ tiu ĉi muro — al ili estis pli oportune observi el la okcidenta kaj la orienta flankoj, laŭlonge de trairejoj inter ĉeletoj. Tial eblis ne timi, ke la gardistaro supre aŭdos la mallaŭtan parolon.

En la pasejo per du vicoj, premiĝante per la piedoj al la muroj kaj per la kapoj al kapoj, kuŝis ne malpli ol sesdek sklavoj. Kavi kaj Remd estis en la mezo. La pli aĝa etrusko flustre vokis al si Pandionon kaj Kidogon.

La juna heleno, palptrovinte la manon de la etrusko, etendis al li la kunprenitan ponardon. Kavi nekomprene eksentis la malvarman metalon, tranĉis la manon je la akra klingo kaj avide kaptis la armilon, flustrante dankon.

La sperta batalisto, sopirinta pri armilo, ekĝojis. Li komprenis, ke, transdonante la valoregan ponardon, la juna heleno per tio agnoskas estrecon de Kavi, sen vortoj elektante lin sia gvidanto.

Ne demandinte Pandionon, de kie li prenis la armilon, Kavi ekparolis, farante longajn paŭzojn, por ke la apudaj kuŝantoj povu transdoni al la malproksimuloj, kiuj nenion povis aŭdi. La konsilio de la gvidantoj komenciĝis — oni estis solvantaj la demandon pri vivo kaj libero de kvincent homoj, ŝlositaj en la ŝene.

Kavi diris pri tio, ke oni ne rajtas prokrasti la ribelon, ĉar antaŭe ili havas neniajn esperojn, la stato povas iĝi nur pli malbona, se la sklavojn oni denove disigos kaj dissendos.

— La fortoj, kiuj solaj garantias sukceson en batalo, foriras en peza laboro por la subpremantoj, ĉiam malpli viglaj kaj sanaj iĝas niaj korpoj post ĉiu monato da vivo en sklaveco. Morto en batalo estas honora kaj gaja — miloble pli facile estas morti batalante, ol morti sub batoj de kruelaj vipoj!

Akorda flustro de aprobo traflugis laŭ la vicoj de nevideblaj aŭskultantoj.

— Jes, la ribelon ne eblas prokrasti, — daŭrigis Kavi, — sed ĉe unu kondiĉo: se ni trovos eliran vojon el la damnita lando. Eĉ se ni malŝlosos ankoraŭ du-tri ŝene-ojn, eĉ se ni trovos armilojn, nia forto estas malgranda, ni ne povos nin teni longe. Post la granda ribelo de sklavoj la regantoj de Kemt penas disigi apartajn ŝene-ojn, ni ne havas komunikiĝon kun ili, ni ne sukcesos ribeligi samtempe multajn homojn. Ni troviĝas en la ĉefurbo mem, kie estas multa militistaro, kaj ne povos iri laŭ la lando kun batalo. Pafarkistoj de Aegyptos estas timindaj — sed ni preskaŭ ne havos pafarkojn, kaj ne ĉiuj kapablas bone uzi ilin. Do ni pensu, ĉu ni povas iri tra dezerto orienten aŭ okcidenten. En dezerton ni povos trafi tre rapide post eliro el la ŝene. Se ne eblos iri tra dezerto, mi pensas, ke necesas rezigni de la ribelo — tio estos vana malŝparo de fortoj kaj sufera pereo. Tiam fuĝu nur tiuj el ni, kiuj deziros peni trairi garantiitan morton en malgranda espero al libero. Mi, ekzemple, tutegale penos.

Emocia flustro leviĝis ĉirkaŭ la eksilentinta etrusko.

Liaj vortoj, transdonitaj de unu fino al la alia, komence ekscitintaj bataleman humoron, nun semis dubon inter kuraĝaj gvidantoj. Ili forprenis esperon pri bona rezulto, eĉ pri fantomo de sukceso, kaj la plej kuraĝaj batalistoj ekhezitis. Diverslingva flustro flugis en karbe nigra mallumo de la pasejo.

Al la centro de la grupo, kie kuŝis la kvar amikoj, alrampis densbarba amu — ŝemido el trans la Lazuraj Akvoj. Liaj samgentanoj konsistigis grandan parton de la tuta loĝantaro de la laboristejo.

— Mi insistas pri la ribelo. La morto glutu nin, sed ni venĝos al la damnitaj loĝantoj de la damnita lando! Ni montros ekzemplon, kiun sekvos aliaj! Delonge jam Kemt vivas en paco, la feroca arto de subpremado forprenis volon al lukto disde milionoj da sklavoj. Ni flamigos ĝin denove…

— Estas bone, ke vi pensas tiel, vi estas kuraĝulo, — interrompis lin Kavi. — Sed kion vi diros al tiuj, kiujn vi kondukos post vi?

— La samon diros! — verve respondis la ŝemido.

— Kaj ĉu vi estas certa, ke oni iros post vi? — flustris la etrusko. — La vero estas tro peza… kaj mensogo en tia afero estas senutila — homoj bone sentas, kie estas la vero. Ilia vero — tiu, kiu kuŝas en ĉies koro.

La ŝemido nenion respondis. Tiam inter la kuŝantoj traŝoviĝis fleksiĝema korpo de libiano Aĥmi. Pandiono sciis, ke tiu juna sklavo, kaptita en batalo ĉe la Kornoj de la Tero, devenas el nobela familio. La libiano asertis, ke apud la tomboj de la plej antikvaj reĝoj de Kemt, ĉe urboj Tinis kaj Abidos, iras sud-okcidenten vojo al Ŭaĥet-Ŭer — al granda oazo en la dezerto. Necesas eniri en la dezerton tuj post la blanka templo Zeŝer-Zeŝeru kaj direkti sin al la nord-okcidento, kie je cent dudek mil ulnoj for de la rivero transiri la vojon. La libiano promesis gvidi ĝis la pado kaj pluen. En la oazo estas malmulte da militistoj, kaj la ribeluloj sukcesos okupi ĝin. Poste, post la vojo tra la dezerto nur je dudek kvin mil ulnoj kuŝas dua granda oazo — Paŝt, etendiĝinta per strio okcidenten. Ankoraŭ pli malproksime estos oazo Mut, de kiu la pado kun putoj kondukas al montetoj de Mortinta Serpento, kaj de tie estas vojo suden, en la landon de nigruloj, nekonata al la libiano.

— Mi konas tiun vojon, — enmiksiĝis Kidogo, — laŭ ĝi mi iris en la malbenita jaro de mia kapto.

— En la oazoj estas grandaj rezervoj de daktiloj, ni ripozos. Tie tute ne estas fortikaĵoj, kaj ni povos preni kun ni ŝarĝobrutojn. Kun ilia helpo ni facile povos atingi la Mortintan Serpenton, kaj tie, post la Sala lago, jam pli ofte troveblas akvo.

La plano de la libiano kaŭzis ĉies aprobon. Ĝi ŝajnis tute realigebla.

Tamen la singarda Kavi demandis la libianon:

— Ĉu vi estas certa, ke ĝis la putoj de la rivera bordo estas ĝuste cent dudek mil ulnoj? Tio estas granda distanco.

— Eble, eĉ iomete pli, — trankvile respondis la libiano. — Sed forta homo povos transiri tiun distancon sen akvo ĉe unu kondiĉo — komenci la iron neniuokaze pli malfrue ol noktomezo kaj moviĝi sen ripozo. Pli ol unu tagon kaj unu nokton en dezerto sen akvo oni ne vivas, kaj iri post tagmezo same ne eblas.

Unu el azianoj — ĥeriuŝa — proponis rekte ataki la fortikaĵon survoje al la haveno Suu, sed, malgraŭ tuta allogeco de la peno trabatiĝi rekte orienten por la sklavoj, kies plimulton konsistigis azianoj kaj amu-oj, la planon oni agnoskis neplenumebla.

La propono de la libiano estis multe pli fidinda, tamen estiĝis malkonsento inter negroj kaj azianoj: la vojo sud-okcidenten forkondukus la azianojn eĉ pli malproksime for de la patrujo, sed estis avantaĝa por la negroj kaj la libianoj. La loĝantoj de Libio esperis foriri norden de la oazo Mut kaj trafi en tiun parton de sia lando, kiu ne estis obeigita de la militistaro de Kemt. Pandiono kaj la etruskoj intencis iri kun la libianoj.

Ĉiujn pacigis maljuna nubiano, deklarinta, ke li konas vojon suden ĉirkaŭire de la fortikaĵoj de la Nigra Tero tra stepoj de la lando Nub al la Lazuraj Akvoj.

La mallarĝa luna serpo jam leviĝis super ŝtupegoj de dezertaj montetoj, kaj la ribelaj sklavoj plu estis ellaborantaj la planon de fuĝo. Nun ili estis pridiskutantaj detalojn de la ribelo kaj distribuantaj rolojn de ĉiu grupo, estrata de tiu aŭ alia gvidanto.

La tempo de la ribelo estis difinita por la postsekva nokto, tuj post veno de plena mallumo.

La sesdek homoj sensone disrampis al diversaj finoj de la ŝene, kaj supre, sur fono de la ĉielo, prilumita de la malalta luno, klare distingiĝis figuroj de gardistoj, nenion suspektantaj kaj plenaj je malestimo al la dormantoj en la profunda kavo sub iliaj piedoj.

Dum tuta sekva tago kaj nokto kaj ankoraŭ tago okazis preparo al la ribelo, singarda kaj nerimarkebla. Antaŭtimante perfidulojn, la gvidantoj interkonsentadis nur kun homoj, bone konataj al ili, kalkulante, ke la ceteraj, post kiam la gardistaro estos forbuĉita, tutegale aliĝos al la amaso de ribelantoj.

Venis la nokto de la ribelo. En mallumo neaŭdeble kuniĝis amasetoj da homoj, po unu ĉe ĉiu el tri muroj — la norda, la okcidenta kaj la suda. Ĉe la orienta flanko, ĉe la interna muro, kolektiĝis du grupoj.

Translokiĝo de la homoj okazis tiel rapide, ke, kiam Kavi frapis per ŝtono je malplena vazo por akvo, donante la signalon de atako, la sklavoj jam sukcesis kunmeti vivajn piramidojn. La korpoj de la sepdek homoj kreis klinitan ebenon, apogitan je vertikala muro. Da tiaj vivaj pontoj estis kvin, laŭ ili el ĉiuj flankoj grimpis homoj, ebriigitaj per estonta batalo.

Kavi, Pandiono, Remd kaj Kidogo inter la unuaj leviĝis sur la internan muron. La juna heleno, ne pensante eĉ sekundon, saltis malsupren, en la nigran mallumon, kaj post li kuris kaj saltis dekoj da homoj.

Pandiono faligis militiston, elsaltintan el la gardista domo, kaj sursaltis sur lian dorson, fleksante malantaŭen la kapon. La vertebroj de la egipto malforte krakis, la korpo moliĝis en la manoj de Pandiono. Ĉirkaŭe en mallumo la sklavoj kun obtuza murmuro trovadis kaj kaptadis siajn malamatajn malamikojn. En furiozo la homoj ĵetiĝadis kun nudaj manoj al armitaj militistoj. Ne sukcesadis militisto ekbatali kontraŭ unu malamiko, kiam de flanke kaj de malantaŭe al li ĵetadis sin novaj kontraŭuloj; senarmilaj, sed fortaj pro freneza furiozo, ili enpikadis la dentojn en la manojn, tenantajn armilon, enpikadis la fingrojn en la okulojn. Armilon, armilon per ajna kosto — tia estis la sola penso de la atakantoj. Tiuj, kiuj sukcesis elŝiri lancon aŭ tranĉilon, sentante en siaj manoj mortigan forton, eĉ pli furioze ĵetadis sin al la malamikoj. Pandiono pikadis dekstren kaj maldekstren per glavo, forprenita de la mortigita malamiko. Kidogo agis per granda bastono, uzata por portado de akvo.

Kavi, leviĝinta laŭ la viva ŝtuparo, desaltis rekte sur kvar militistojn, deĵorintajn apud la interna pordo. La afekciitaj egiptoj faris nur malfortan reziston, laŭlitere premfrakasitaj de maso de homoj, falegintaj sur ilin en silento kaj mallumo.

Kun jubila krio Kavi deŝovis pezan riglilon, kaj baldaŭ amaso de la liberigitaj sklavoj inundis la spacon inter la muroj, enrompiĝis en la domon de la estro de la ŝene, ekstermante militistojn, ripozantajn post la deĵorŝanĝo.

Supre sur la muroj la batalo estis eĉ pli kruela. Naŭ gardistoj, starintaj sur la muro, baldaŭ rimarkis la atakantojn. Ekfajfis sagoj, la noktan silenton bruigis homaj ĝemoj, obtuzaj batoj je la tero de korpoj, falantaj de sur alto.

Sed la naŭ egiptoj ne povis longe kontraŭstari al cento da furiozaj sklavoj, kiuj kure ĵetadis sin rekte al la lancoj, faladis sur la gardistojn kaj kune kun ili deruliĝadis de sur la muro.

Dum tiu tempo en la spaco inter la muro finiĝis la buĉado de gardistoj kaj oficistoj. Ĉe la murdita estro de la gardistaro oni trovis ŝlosilojn de la ekstera pordo. Knaro de rustiĝintaj ĉarniroj aŭdiĝis en la nokta silento, kiel krio de venko.

Lancoj, ŝildoj, tranĉiloj, pafarkoj — ĉio ĝis la lasta sago estis forprenita de la murditoj. La armitaj sklavoj ekgvidis kolumnon de fuĝantoj, kaj ĉiuj, konservante silenton, per rapidaj paŝoj direktis sin al la rivero. Domoj ĉe la vojo estis plene prirabitaj, estis mortigitaj dekoj da loĝantoj. La ribelantaj sklavoj estis serĉantaj armilojn, manĝon. Nur strikta malpermeso de la gvidantoj retenis la homojn de deziro bruligi ĉiujn domojn. Kavi tre timis tro frue altiri atenton de la militistaro, gardanta la ĉefurbon.

Komenciĝis transiro trans la riveron sur ĉiuj hazarde trovitaj boatoj, barĝoj kaj flosoj. Kelkaj homoj pereis en la akvo pro grandegaj krokodiloj, gardantaj la riveron de Ta-Kem.

Ankoraŭ ne pasis eĉ du horoj ekde la komenco de la ribelo, kaj la kapa taĉmento jam estis aliranta al la pordo de ŝene, situanta sur la transa bordo de la rivero, laŭ vojo al la templo Zeŝer-Zeŝeru.

Kavi, Pandiono kaj du libianoj malkaŝe aliris la pordon kaj frapis, dum ĉirkaŭ cent aliaj sklavoj estis alproksimiĝantaj al la muro apud la pordo.

De sur la muro aŭdiĝis voĉo de militisto, demandanta la venintojn, kion ili deziras. La libiano, bone posedanta la lingvon de Kemt, postulis la estron de la ŝene, pretekstinte leteron de la estro de reĝaj laboroj. Malantaŭ la pordo ekparolis kelkaj voĉoj, ekbrulis torĉo, kaj la malfermita pordo montris al la venintoj precize saman intermuran korton, kia estis ĵus forlasita de la ribelantoj. El grupo da militistoj elpaŝis la gardista estro kaj postulis la leteron.

Kun furioza muĝo Kavi ĵetis sin al li kaj enpikis en lian bruston la ponardon de Jaĥmos, kaj Pandiono kun la libianoj impetis al la militistoj. Post ili, uzante la konfuzon, kun surdigaj krioj enkuris la starintaj prete armitaj sklavoj. La torĉoj estingiĝis, en la mallumo aŭdiĝadis ĝemoj, muĝoj, batalemaj krioj. Pandiono sukcesis rapide venki du kontraŭulojn, kaj li malŝlosis la internan pordon. En la ŝene, vekiĝinta pro la bruo de la batalo, aŭdiĝis voko al ribelo, diversgentaj sklavoj ekkuris laŭ la korto, kunvokante siajn afekciitajn fratojn per krioj en la gepatraj lingvoj. La laboristejo ekzumis, kiel maltrankviligita abelujo; la zumo, ĉiam kreskante, transiris al malalta muĝo. Militistoj supre sur la muroj ĵetiĝadis, timante malleviĝi, kriante minacojn kaj sendante de tempo al tempo sagojn hazarde en la mallumon. Sed la batalo inter la muroj kvietiĝis, de malsupre el la korto ekflugis trafaj sagoj kaj lancoj en la militistojn, klare videblajn sur la muro, kaj la dua ŝene estis liberigita.

La nekomprenanta, ebriigita per libero homamaso elverŝiĝis el la pordo, disvagante diversflanken kaj ne aŭskultante vokojn de siaj liberigintoj. Baldaŭ frenezaj krioj aŭdiĝis el direkto de la vilaĝo, en la nokto ekruĝis makuloj de incendioj. Kavi konsilis al la ceteraj gvidantoj plej rapide kolekti la kamaradojn laŭ la ŝene, jam konantajn disciplinon. La etrusko penseme plukadis sian barbon. En liaj okuloj, celitaj antaŭen, okcidenten, kuradis ruĝaj fajretoj — rebrilo de la incendioj.

Kavi pensis pri tio, ke, verŝajne, la liberigo de sklavoj el la dua ŝene sen ajna preparo inter la sklavoj estis eraro. Aliĝo al la ribelantoj, kiuj komprenis neceson de kuna celkonscia lukto, de la nepreparita, hazarda, ebriigita per eblo de venĝo, libera homamaso nur malutilos, sed ne helpos al la sukceso.

Ĝuste tiel okazis. Grandan parton de sklavoj el la unua ŝene same absorbis rabado kaj detruado. Krome, estis perdita la tempo, kies ĉiu minuto estis grava. La maldensiĝinta kolumno ekiris al la tria ŝene, situanta je ok mil ulnoj for de la dua, tute apude de la templo Zeŝer-Zeŝeru.

Por ŝanĝi la planon de la ribelo, ne estis tempo, kaj Kavi antaŭvidis seriozajn embarasojn. Vere, la etrusko rimarkis dum aliro al la ŝene siluetojn de militistoj, viciĝintaj sur la muroj, aŭdis kriojn «aatu[154], aatu!» kaj fajfon de sagoj, per kiuj la egiptoj jam elmalproksime estis renkontantaj la alproksimiĝantan kolumnon de la ribelantoj.

La ribelantoj haltis por pridiskuti planon de atako. La ŝene, preparita por defensivo, estis bona fortikaĵo, kaj por preni ĝin, necesis tempo. La ribelantoj ege ekbruis, por ke la dormantaj sklavoj vekiĝu kaj ataku la gardistaron elinterne. Sed tiuj ne rapidis, evidente ne kuraĝante aŭ ne komprenante, kiel ili ataku la gardistaron, lokiĝintan sur la muroj.

Kavi, superstreĉante la raŭkiĝintan gorĝon, kunvokis la gvidantojn, por konvinki ilin rezigni pri la atako de la ŝene. Tiuj ne konsentis: la facila venko entuziasmigis ilin, al ili ŝajnis eble liberigi ĉiujn sklavojn de Kemt kaj ekposedi la landon.

Subite la libiano Aĥmi eligis stridan kriegon, kaj centoj da kapoj turniĝis al li. La libiano svingadis la manojn, almontrante en direkto al la rivero. De sur la alta bordo, oblikve leviĝanta al rokoj, la rivero, prilavanta multegajn kajojn de la ĉefurbo, estis videbla malproksime. Kaj ĉie svarmis sennombraj fajretoj de torĉoj, kuniĝantaj en malhele flagrantan strion; lumantaj punktoj videblis ankaŭ en la mezo de la rivero, kolektiĝante en du lokoj sur la bordo, kie troviĝis la ribeluloj.

Duboj ne estis: taĉmentoj de multenombraj militistoj estis transirantaj trans la riveron, hastante ĉirkaŭi la lokon, kie flamis fajro de incendioj kaj kie estis la ribelantaj sklavoj.

Kaj ĉi tie la ribeluloj plu ĵetiĝadis diversflanken, serĉante manieron de atako; kelkaj penis aliri la malamikojn laŭ fundo de irigacia kanalo, aliaj forpafadis valoregajn sagojn.

Kavi ĉirkaŭrigardis la malklarkonturan malhelan homamason. El lia vidpunkto, la batalkapabla kolumno nombris ne pli ol tricent homojn, el kiuj malpli ol duono havis tranĉilojn kaj lancojn, kaj da pafarkoj oni akiris ne pli ol tridek.

Pasos nemulta tempo, kaj centoj da teruraj pafarkistoj de la Nigra Tero superŝutos ilin el malproksime per nubo da longaj sagoj, miloj da bone instruitaj militistoj enpremos en ringon la homamason, ĵus gustumintan la liberon.

Aĥmi, kolere brilante per la okuloj, kriis, ke venis jam la mezo de la nokto, kaj se ili tuj ne foriros, estos malfrue.

La libiano, Kavi kaj Pandiono devis malŝpari nemalmulte da valoregaj minutoj, por klarigi al la ekscititaj, dezirantaj batalon homoj senutilecon de peno kontraŭstari al militistaro de la ĉefurbo. La gvidantoj insistis pri senprokrasta foriro en la dezerton kaj okaze de neceso estis pretaj fari tion, forlasinte ĉiujn ceterajn, kiujn absorbis serĉado de armilaro, venĝo kaj rabado. Parto de nekonsentaj sklavoj apartiĝis de la kolumno kaj direktis sin malsupren, laŭlonge de la rivero, al riĉa bieno de iu altrangulo, de kie aŭdiĝis bruo kaj flagris fajroj de torĉoj. La ceteraj — da ili estis ne pli ol ducent homoj — obeis.

Baldaŭ la malhela homamaso, sinuanta kiel longa serpento, enŝoviĝis en la mallarĝan pasejon inter krutaĵoj de rokoj, ankoraŭ ardaj pro la taga suno, kaj eliris sur la platan randon de la valo. Senfina, priŝutita de sablo kaj gruzo ebenaĵo etendiĝis antaŭ la fuĝantoj. Pandiono lastfoje retrorigardis al la malforte brilanta malsupre grandega rivero. Kiom da tagoj da sopiro, malespero, espero kaj kolero pasigis li antaŭ ĝia kviete fluanta vizaĝo. Ĝojo, varmega danko al la fidelaj kamaradoj plenigis la koron de la juna heleno. Kun jubilo li turnis sin per la dorso al la lando de sklaveco kaj plirapidigis siajn jam sen tio rapidajn paŝojn.

La taĉmento de ribeluloj deiris jam je dudek mil ulnoj for de la rando de la valo, kiam la libiano haltigis la kolumnon. Malantaŭe, en la oriento, la ĉielo komencis heliĝi.

En griza plumba duonlumo apenaŭ desegniĝis konturoj de rondigitaj sablaj montetoj, atingantaj cent kvindek ulnojn alte kaj malklare etendiĝantaj ĝis la morna strio de la horizonto. En la horo de mateniĝo la dezerto silentis, la aero estis senmova, ŝakaloj kaj hienoj kvietiĝis.

— Kion deziras vi, ĉiam hastiginta nin, kial vi prokrastas? — demandis oni la libianon el malantaŭaj vicoj.

La libiano klarigis, ke komenciĝas la plej malfacila parto de la vojo: senfinaj vicoj de sablaj montetoj. Plue ili iĝas ĉiam pli altaj, atingante tricent ulnojn. Necesas viciĝi ĉene, po du homoj en vico, kaj iri, ne postrestante, ne atentante lacon. Kiu postrestos, tiu ne ĝisiros. La libiano iros antaŭe, elektante vojon inter sablaj montoj.

Evidentiĝis, ke preskaŭ neniu sukcesis sattrinki, kaj jam nun multaj suferis pro soifo post la batala ardo. Ne ĉiuj akiris mantelojn aŭ pecojn de ŝtofo, por ŝirmi de la suno la kapon kaj la ŝultrojn. Sed jam nenio estis farebla.

Per ĉeno longa je ducent ulnoj la homoj ekiris pluen, silente rigardante sub siajn piedojn, dronantajn en malkompakta sablo. La antaŭaj vicoj turniĝadis jen dekstren, jen maldekstren, ĉirkaŭirante ŝutiĝemajn deklivojn, — la vojo iris per krutaj sinuoj.

Oriente ekbrulis larĝa purpura strio.

Serpaj aŭ akredentaj eĝoj de sablaj montetoj koloriĝis ore. La prilumita dezerto ŝajnis al Pandiono maro de rigidiĝintaj altaj ondoj kun glataj deklivoj, brilantaj per oranĝ-flava koloro. La freneza ekscito post la nokto de la ribelo estis malrapide foriranta, en la animojn de la sklavoj estis penetranta nekutima por ili kvieto kaj paco. Silento kaj vasto de la dezerto en oraj foroj de la matena aŭroro estis purigantaj la homojn, elturmentitajn en la sklaveco, disde multjara kolero kaj timo, sopiro kaj malespero.

Pli hela iĝadis la ĉirkaŭanta lumo, pli senfunda la ĉiela lazuro. La suno leviĝadis pli alte; ĝiaj radioj, komence karese varmigantaj, nun ardigis kaj bruligis. La malrapidigita moviĝo en la labirinto de profundaj sufokaj interkrutejoj inter grandegaj sablaj montoj iĝadis pli peza. Ombroj de sablomontoj forte mallongiĝis, laŭ la varmega sablo jam estis dolore paŝi, sed la homoj daŭrigis la iradon, ne haltante, ne retrorigardante. Antaŭe senfine ripetiĝadis tute similaj unu al alia sablaj montetoj, ne permesante vidi ion ajn.

La tempo pasadis; la aero, la suna lumo kaj la sablo ĉesis ekzisti aparte kaj kuniĝis en unuecan maron da flamo, blindiganta, sufokanta kaj brulvundanta kiel disfandita metalo.

Al homoj, devenantaj el nordaj ĉemaraj landoj, inklude Pandionon kaj la du etruskojn, estis speciale malfacile.

En la kapo de la juna heleno, kvazaŭ kunpremita per ringo, freneze frapadis la sango, kaŭzante neelteneblan doloron.

La blindigitaj okuloj preskaŭ ĉesis vidi — en ili naĝis, striiĝis aŭ rapide turniĝis makuloj kaj linioj de mirinde intensaj koloroj, alternantaj en bizaraj kombinoj. La furioza povo de la suno igis la sablon maso da ora polvo, sorbigita de lumo.

Pandiono deliris. En la freneziĝinta cerbo glitadis vizioj. En sangruĝaj eksplodoj de fajro moviĝadis kolosaj statuoj de Aegyptos, dronis en ondoj de violkolora maro. La maro, siavice, disiĝadis, gregoj da duonbestoj, duonbirdoj rapidis ien, falante de sur vertikalaj deklivoj de mirinda alto. Kaj ree viciĝadis batale kaj iradis al Pandiono granitaj faraonoj de la Nigra Tero.

Ŝanceliĝante, la juna heleno frotadis la okulojn, batadis siajn vangojn, penante vidi tion, kio estis en la realo, — ardajn deklivojn de sablo, surirantajn unu sur la alian en blindiga or-griza lumo. Sed ree ekturniĝadis koloraj fajraj kirloj, kaj peza deliro kaptadis Pandionon. Nur la pasia deziro esti libera devigis lin movi la piedojn samtakte kun la nigraj piedoj de Kidogo, kaj miloj da sablaj montetoj foriradis malantaŭen, al Aegyptos. Novaj ĉenoj de altaj sablaj montoj ekstaris antaŭ la fuĝantoj, disigitaj de grandegaj glataj funeloj, en kies profundo estis elstarantaj karbe nigraj pecoj de la grundo.

Petegaj raŭkaj ĝemoj ĉiam pli ofte trakuradis laŭ la longa ĉeno de sklavoj; tie kaj ĉi tie senfortiĝintaj homoj faladis sur la genuojn aŭ rekte per la vizaĝo en la ardigitan sablon, petegante la kamaradojn mortigi ilin.

Morne forturniĝante, la homoj plu iris, kaj la petoj eksilentadis malantaŭe, post molaj laŭ siaj konturoj montoj da sablo. Sablo, sablo, ardigita, terura en sia amaseco, neĉirkaŭvidebla, kvieta kaj malbonpromesa, ŝajne, dronigis la tutan Universon per maro da sufoka, ŝutiĝema flamo.

Antaŭe, en ora fajro de la suno, aperis malproksima arĝenta brilero. La libiano eligis malfortan vigligan krion. Ĉiam pli klare malproksime desegniĝadis makuloj, brilantaj per neelteneble hela blua lumo. Tio estis pecoj de la grundo, kovritaj per kristala salo.

Sablaj montetoj estis malgrandiĝantaj, malaltiĝantaj kaj baldaŭ iĝis negrandaj amasoj da malmoliĝinta, densiĝinta sablo, kaj la piedoj de la irantoj komencis moviĝi facile, liberigitaj disde algluiĝemaj brakumoj de malkompaktaj sabloj. Flava malmola argilo, kovrita de malhelaj fendoj, ŝajnis glata plato de palaca aleo.

La suno ankoraŭ je tuta manplato ne atingis la tagmezon, sed la ribelaj sklavoj jam atingis krutan nealtan ŝtupegon el bruna tavoleca ŝtono kaj turnis rektangule maldekstren, sud-okcidenten. En mallonga fendo, per larĝa angulo entranĉiĝinta en la rokan ŝtupegon kaj de malproksime nigranta kiel aperturo de kaverno, situis antikva puto — fonto kun malvarma kaj pura akvo.

Preventante amasiĝon de homoj, freneziĝintaj pro soifo, Kavi starigis la plej fortajn ĉe la enirejo en la montofendon. Komence oni trinkigis la plej malfortiĝintajn.

La suno jam antaŭlonge transiris la tagmezon, sed la homoj plu trinkis kaj trinkis, derampante en ombron de la deklivo kun pufiĝintaj ventroj, kaj denove revenadis al la akvo. Iom post iom la fuĝantoj vigliĝadis, aŭdiĝis rapida parolo de eltenemaj negroj, abrupta rido, facila kverelo… Sed gajo ne venadis al la vigliĝintaj homoj — multaj fidelaj kamaradoj restis morti en la labirinto de sablaj montoj, la kamaradoj, ĵus ekstarintaj sur la vojon de libero, kuraĝe luktintaj, malestimante la morton, kunigintaj siajn penojn en sinforgesa impeto kun penoj de tiuj, kiuj saviĝis.

Pandiono kun miro rigardis, kiel transformiĝis la sklavoj, kun kiuj li pasigis tiom multe da tempo en la ŝene. Malaperis la malsprita indiferenteco al ĉirkaŭaĵo, kuŝinta per sama stampo sur la lacaj, elturmentitaj vizaĝoj.

La okuloj, antaŭe malhelaj kaj indiferentaj, nun atente kaj vigle rigardis ĉirkaŭen, trajtoj de la severaj vizaĝoj kvazaŭ elstaris pli akre. Tio estis jam homoj, sed ne sklavoj, kaj Pandiono rememoris, kiel pravis la saĝa Kavi, kiam riproĉis lin pri malestimo al siaj kamaradoj. Viva nesperteco de Pandiono malhelpis al li kompreni la homojn. La juna heleno opiniis pezan prematecon pro longa sklaveco natura eco de la kaptitoj.

La homoj amasiĝis ĉe la deklivo de la montofendo en malgrandaj makuloj de sava ombro. Baldaŭ nevekebla dormo ekposedis ĉiujn — persekuton oni povis ne timi en tiu ĉi tago: kiu, krom homoj, decidiĝintaj al morto pro libero, povos tage trairi flamantan inferon de sabla maro?

La fuĝantoj ripozis ĝis la sunsubiro, kaj la lacaj piedoj denove iĝis malpezaj. Negranda kvanto da manĝo, kiun sukcesis traporti tra la sabloj la plej fortaj homoj, estis zorgeme dividita inter ĉiuj.

Antaŭe estis granda transiro ĝis la sekva fonto: la libiano diris, ke necesos iri dum la tuta nokto, tamen ĉe la sunleviĝo, jam antaŭ veno de varmego, ili estos ĉe akvo. Post tiuj putoj ree kuŝas tereno de sablaj montetoj — la lasta antaŭ granda oazo. Feliĉe, ĝi estas ne larĝa — ne pli, ol la trairita, kaj se la ribeluloj ekiros vespere, kiam la suno venos sud-okcidenten, do nokte ili eniros en la grandan oazon, kie ili trovos nutron. Tiamaniere, sen manĝo homoj estos nur dum diurno.

Ĉio ĉi ŝajnis netiminda al la homoj, spertintaj tiom multe. La ĉefa, entuziasmiganta kaj vigliganta, afero estis en tio, ke ili, liberaj, estis forirantaj ĉiam pli kaj pli malproksime de la damnita lando Kemt, ĉiam malplia iĝadis la probablo, ke ilin atingos persekuto.

La vesperruĝo estis estingiĝanta; sur flamon de brulantaj braĝoj ŝutiĝis griza cindro. Lastfoje sattrinkinte, la fuĝantoj ekiris.

La ĝena varmego malaperis, dispelita de nigra flugilo de la nokto. La mallumo karese kaj milde brakumis la homojn, brulvunditajn de flamo de la dezerto.

Ili ekiris laŭ malalta glata altebenaĵo, prisemita de amaso da akrangula gruzo, tranĉanta piedojn de nesingardaj irantoj.

Ĝis la mezo de la nokto la fuĝantoj malleviĝis en larĝan valon, prisemitan de grizaj ŝtonaj globoj. Strangaj ŝtonoj diametre de unu ĝis tri ulnojn kuŝis ĉie, kvazaŭ pilkoj, disŝutitaj de nekonataj dioj. La homoj, kiuj iris jam ne per ĉeno, sed per malorda amaso, trairadis la valon oblikve, direktante sin al la leviĝo, videbla fore antaŭe.

Post la senfortige malfacila tago, kiam kun tia senkompateco montriĝis malforteco de la homo, la trankvila kvieto de la nokto estis profunda kaj meditiga. Al Pandiono ŝajnis, ke la senfina dezerto leviĝis al la ĉiela firmamento, la steloj iĝis tute proksimaj en la diafana aero, penetrita de ia malhela lumo. Kaj la dezerto iĝis parto de la ĉielo, kuniĝis kun ĝi, levante la homon super liaj suferoj, lasante sola kun eterneco de la spaco. Leviĝis la luno, kaj arĝenta kovrilo de lumo kuŝiĝis sur la malhelan grundon.

La taĉmento de sklavoj atingis la leviĝon. La malkruta deklivo estis kovrita de platoj de firma kalkoŝtono. La platoj, poluritaj ĝis brilo de sablaj kirloj, spegule reflektis lunan lumon kaj ŝajnis blua vitra ŝtuparo, kondukanta en la ĉielon.

Pandiono paŝis sur ilian glitan malvarmigan surfacon, kaj al li ŝajnis, ke li leviĝas laŭ brilantaj ĉielaj ŝtupoj. Ankoraŭ nemulte — kaj li atingos la malhel-bluan ĉielan firmamenton, paŝos sur la arĝentan arkon de la Lakta Vojo kaj ekiros laŭ la stela ĝardeno, malproksima de ĉiuj maltrankviloj.

Sed la leviĝo finiĝis, la ŝtuparo estingiĝis, komenciĝis longa malleviĝo en valon, disrampantan malsupre per nigranta ebeno, priŝutita de malsubtila sablo. Ĝi finiĝis per ĉeno da dentaj klifoj, elstarantaj klinite el la sablo, kiel stumpoj de gigantaj traboj. La taĉmento aliris la rokojn jam ĉe la sunleviĝo kaj longe moviĝis laŭ labirinto de mallarĝaj fendosimilaj deklivoj, ĝis la gvidanto-libiano trovis la fonton. De sur la klifoj videblis armeo da novaj sablaj montoj, per malamika ringo ĉirkaŭintaj la rokojn, en kiuj rifuĝis la fuĝantoj. Profundaj violkoloraj ombroj kuŝis inter rozkoloraj sablaj deklivoj. Dume, ĉe la akvo, la sabla maro ne estis timinda.

Kidogo trovis lokon, defenditan kontraŭ la suno, kie giganta ŝtona kubo altis super muroj de sabloŝtonaj tavoloj, detranĉitaj ĉe la norda flanko de profunda akvospuro. Inter la klifoj estis sufiĉe da ombro por la tuta taĉmento, kaj ĝi devis kaŝi la homojn ĝis la sunsubiro.

La lacaj homoj momente ekdormis — nun restis nur atendi, ĝis la alte furiozanta suno, malleviĝante, komencos mildiĝi. La ĉielo, tiel proksima nokte, ree leviĝis en neatingeblan foron kaj de tie estis blindiganta kaj bruliganta la homojn, kvazaŭ venĝe pro la nokta paŭzo. La tempo pasis; la pace dormantajn homojn ĉirkaŭis varmega oceano da suna fajro, neniiganta ĉion vivan.

Sentiva Kavi vekiĝis pro malfortaj plendaj ĝemoj. La etrusko en nekompreno levis la peziĝintan kapon kaj fiksaŭskultis. Ĉirkaŭe malofte aŭdiĝadis forta krakado, alternanta kun longaj, plendaj ĝemoj, plenaj je sopiro. La sonoj plifortiĝis; multaj fuĝantoj vekiĝis, en timo rigardante ĉirkaŭe. Neniu signo de moviĝo estis inter la ardigitaj rokoj, ĉiuj kamaradoj estis sur siaj lokoj, plu dormis aŭ estis fiksaŭskultantaj. Kavi vekis kviete dormintan Aĥmi. La libiano eksidis, larĝe oscedis kaj poste ekridis rekte en la vizaĝon de la mirigita kaj maltrankviligita etrusko.

— Ŝtonoj krias pro la suno, — klarigis la libiano, — tio estas signo, ke varmego malkreskas.

Pro la voĉo de ŝtonoj en la minaca silento de la dezerto, plena je ia malespero, la fuĝantoj konfuziĝis. La libiano surgrimpis la klifon, rigardis ĉirkaŭe tra fendo en la kunigitaj manplatoj kaj deklaris, ke baldaŭ oni povos komenci la lastan transiron ĝis la oazo: necesas sattrinki antaŭ la vojo.

Kvankam la suno jam forte kliniĝis okcidenten, la sablaj montoj plu flamis. Ŝajnis tute neeble forlasi la ombron kaj eliri en tiun maron de fajro kaj lumo. Sed la homoj sen ajna protesto viciĝis popare kaj direktis sin post la libiano — tiel forta estis la voko de libero.

Pandiono iris nun en la tria vico for de la libiano Aĥmi kaj plu apud Kidogo.

La neelĉerpebla eltenemo kaj bonanima gajeco de la negro vigligadis la junan helenon, kiu sentis sin malcerta antaŭ la terura povo de la dezerto.

Ĝia malamika bruliganta spirado denove igis la homojn malalte mallevi la kapojn. Ili pasis jam ne malpli ol dek kvin mil ulnojn, kiam Pandiono rimarkis facilan maltrankvilon de la gvidanto-libiano. Aĥmi dufoje haltigis la kolumnon, grimpadis, dronante ĝis la genuoj en la sablo, sur pintojn de sablaj montetoj, pririgardante la horizonton. Al demandoj la libiano ne respondadis.

Alto de montetoj malgrandiĝis, kaj Pandiono ĝoje demandis Aĥmi-n, ĉu ne finiĝas la sabloj.

— Ankoraŭ estas malproksime, multe da sablo! — morne respondis la gvidanto kaj turnis la kapon al la nord-okcidento.

Rigardinte tien, Pandiono kaj Kidogo ekvidis, ke la brulanta ĉielo tie estas fermita de plumba nebulo. Malhela kurteno, leviĝanta supren, estis venkanta la gigantan povon de la suno kaj la brilon de la ĉielo.

Subite aŭdiĝis sonoraj kaj agrablaj sonoj — altaj, kantaj, de pura metala tono, kvazaŭ arĝentaj trumpetoj komencis post la sablobuloj strangan melodion.

Ili ripetiĝadis, kreskante, ĉiam pli laŭtaj kaj oftaj, kaj la koroj de la homoj ekbatis pli forte sub influo de senkonscia timo, kiun portis tiuj arĝentaj sonoj, al nenio similaj, malproksimaj de ĉio viva.

La libiano haltis kaj kun plenda krio falis sur la genuojn. Levinte la manojn al la ĉielo, li preĝis al dioj, petis defendi de la terura plago. La timigitaj fuĝantoj dense amasiĝis kune en mallarĝa spaco inter tri sablaj montetoj. Pandiono demande rigardis al Kidogo kaj miregis — la nigra haŭto de la negro iĝis griza. La juna heleno unuafoje vidis sian amikon timigita kaj ne sciis, ke tiel paliĝas nigrahaŭtuloj. Kavi kaptis je la ŝultro la gvidanton, kaj sen penoj stariginte lin sur la piedojn, kolere demandis, kio okazis.

Aĥmi turnis al li la vizaĝon, misformitan pro timo, kovriĝintan per grandaj gutoj de ŝvito.

— Sablo de la dezerto kantas, vokas venton, kaj kun ĝi alflugas morto, — raŭke diris la libiano. — Venas sabla tempesto…

Prema silento ekpendis super la taĉmento, rompata nur de sonoj de la kantanta sablo.

Kavi staris en perplekso — li ne sciis, kion fari, kaj tiuj, kiuj sciis, komprenis la forton de la minacanta danĝero kaj same silentis.

Finfine Aĥmi rekonsciiĝis:

— Antaŭen, rapide antaŭen! Mi vidis tie rokan placeton, liberan de sablo: necesas sukcesi atingi ĝin. Ĉi tie la morto estas neevitebla — ĉiuj estos superŝutitaj de sablo, tamen tie… eble, iu saviĝos…

La timigitaj homoj impetis post la kuranta libiano.

La plumba nebulo iĝis ruĝa mallumo, kovrinta la tutan ĉielon. Pintoj de sablaj montetoj sinistre ekfumis, spirado de vento tuŝis la inflamantajn vizaĝojn per svarmo de subtilegaj sableroj. Iĝis malfacile spiri, la aero kvazaŭ iĝis sorbigita per bruliganta veneno. Sed jen disiris la sablaj buloj, kaj la fuĝantoj iĝis sur malgranda peco da ŝtoneca grundo, nigriĝinta kaj glatiĝinta. Ĉirkaŭe kreskis tondro kaj muĝo de la vento, alfluganta el malproksime, la ruĝa nubo rapide malheliĝis malsupre, kvazaŭ nigra kurteno ŝirmis la ĉielon. Supre ĝi restis malhel-ruĝa, la pala disko de la suno malaperis en la terura nubo. Imitante pli spertajn, la homoj haste deŝiradis de si zontukojn, ĉifonojn, kovrantajn la kapojn kaj la ŝultrojn, ĉirkaŭvolvadis la vizaĝojn kaj faladis per la vizaĝoj malsupren sur la neglatan surfacon de la varmega ŝtono, alpremiĝante unu al la alia.

Pandiono iomete prokrastis. La lasta afero, kiun li vidis, plenigis lin per teruro. Ĉio ĉirkaŭe ekmoviĝis. Laŭ la nigra grundo ekruliĝis ŝtonoj, grandaj je pugno, kvazaŭ sekaj folioj, pelataj de aŭtuna vento. La montetoj ĵetis direkte al la fuĝantoj dikajn serpentumantajn tentaklojn, la sablo ekmoviĝis kaj rapide ekkuris, disverŝiĝante ĉirkaŭe, kiel akvo, elĵetita de tempesto sur malkrutan bordon. La fumanta maso ĵetiĝis sur Pandionon — la junulo falis kaj nenion plu vidis. La koro bategis, kaj ĉiu ĝia bato resonis en la kapo. La plioftiĝinta spirado kun peno traŝiriĝadis tra la gorĝo kaj la buŝo, kiuj, ŝajne, kovriĝis per malmola krusto.

Fajfo de la vento sonis per altaj notoj, superita de obtuza bruo de fluganta sablo, la dezerto tondris kaj muĝis ĉirkaŭe. La kapo de Pandiono nebuliĝis, li luktis kontraŭ sveno, kien lin mergis la sufokanta, sekiganta tempesto. Fortege tusante, la juna heleno liberigadis la gorĝon disde sabla polvo kaj ree komencadis ofte spiri. La eksplodoj de rezisto de Pandiono ripetiĝadis ĉiam malpli ofte. Finfine li senkonsciiĝis.

Kaj tondro de la tempesto iĝadis pli certa kaj minaca, ĝiaj eĥoj ruliĝis laŭ la dezerto, kiel gigantaj kupraj radoj. La ŝtoneca grundo tremis per responda murmuro, kiel metala folio, kaj super ĝi flugis nuboj da sablo. Sableroj, saturitaj per elektro, brileradis per helbluaj sparkoj, kaj la tuta maso da moviĝanta sablo ruliĝis, plena je bluetaj briloj. Ŝajnis, tuj ekverŝiĝos pluvo kaj freŝa akvo savos la senkonsciiĝintajn homojn, sekigitajn de la arda aero. Sed pluvo ne estis, kaj la tempesto plu tondris. La malhela amaso da homaj korpoj kovriĝadis per ĉiam pli dika tavolo da sablo, kovranta malfortajn moviĝojn, mallaŭtiganta maloftajn ĝemojn…

Pandiono malfermis la okulojn kaj ekvidis sur fono de steloj silueton de la nigra kapo de Kidogo. Kiel poste eksciis Pandiono, la negro longe klopodis super la senvivaj korpoj de la amikoj — de la juna heleno kaj la etruskoj.

En mallumo baraktis homoj, disfosante la superŝutitajn de sablo kamaradojn, aŭskultante malfortan tremon de vivo en la brustoj de senkonsciuloj, deŝovante flanken pereintojn.

La libiano Aĥmi kun siaj kutimaj al dezerto samgentanoj kaj kelkaj negroj foriris malantaŭen, al la fonto en rokoj. Kidogo restis kun Pandiono, ne povante forlasi la apenaŭ spirantan amikon.

Finfine la duonvivaj, preskaŭ ne distingantaj la vojon kvindek kvin homoj ekiris, tenante unu la alian, gvidataj de Kidogo, laŭ la spuroj de la foririntoj. Neniu pensis pri tio, ke ili devis turniĝi malantaŭen, eble, renkonten al ebla persekuto — en ĉies pensoj estis nur revo pri akvo. La akvo, forpuŝinta la volon al lukto, estinginta ĉiujn strebojn, — la akvo estis lumturo en malklara febro de inflamanta cerbo.

Pandiono perdis ĉian imagon pri la tempo, forgesis pri tio, ke ili deiris de la fonto je ne pli ol dudek mil ulnoj, forgesis pri ĉio, krom tio, ke necesas teni la ŝultrojn de la antaŭiranto kaj malvigle paŝi samtakte kun la kamaradoj. Proksimume en la mezo de la vojo ili ekaŭdis ie antaŭe voĉojn, ŝajnintajn neordinare laŭtaj: Aĥmi kaj la dudek sep homoj, foririntaj kun li, hastis renkonten, gardeme portante ĉifonojn, sorbigitajn per akvo, kaj du malnovajn kukurbajn botelojn, trovitajn ĉe la fonto.

La homoj trovis en si fortojn rezigni pri la akvo, proponinte al Aĥmi atingi la restintojn sur la loko de la katastrofo.

Superhomaj penoj necesis por reveni al la puto, la fortoj malkreskadis ĉe ĉiu deko da paŝoj, tamen la homoj silente preterlasis la grupon de akvoportantoj kaj ektrenis sin pluen.

Ŝanceliĝanta nigra nebulo kovris rigardojn de la stumblantaj homoj, kelkaj faladis, sed vigligataj per persvadoj, subtenataj de pli eltenemaj kamaradoj, daŭrigis la vojon. La kvindek kvin homoj ne povis rememori la lastan horon de la vojo — la homoj iris preskaŭ senkonscie, iliaj piedoj daŭrigis siajn malcertajn, malrapidigitajn moviĝojn. Tamen la irantoj ĝisiris, la akvo revenigis la konscion, nutris iliajn korpojn, permesis al la densiĝinta sango ree moligi la sekiĝintajn muskolojn.

Kaj tuj kiam la vojaĝantoj rekonsciiĝis, ili rememoris pri la kamarada devo. Apenaŭ refortiĝinte, ili ekiris malantaŭen, laŭ la ekzemplo de la unuaj, portante renkonten al vagantoj ie en la sabloj la fonton de vivo — akvon, gutantan el malsekaj pecoj de ŝtofo. Kaj tiu helpo estis valorega, ĉar venis ĝustatempe. La suno jam estis leviĝanta. La lastan grupon da restintaj vivaj subtenis la akvo, alportita de la libianoj. La homoj haltis inter sabloj, ne kapablaj iri pluen, malgraŭ persvadoj, peloj kaj eĉ minacoj. La malsekaj ĉifonoj donis al la homoj ankoraŭ horon da prokrasto — la tempon, kiu iĝis sufiĉa por atingi la puton.

Tiel revenis al la akvo ankoraŭ tridek unu homoj; entute saviĝis cent dek kvar — malpli ol duono da tiuj, kiuj eniris en la dezerton antaŭ du tagoj. La plej malfortaj pereis jam dum la unua transiro tra sabloj, nun la terura katastrofo pereigis tre multajn bonegajn, povajn batalistojn. La estonteco ŝajnis jam multe malpli difinita. La deviga neagado premis, la fortoj por daŭrigo de la planita vojo ankoraŭ ne revenis, la armilaro estis ĵetita tie, kie kaptis la homojn la sabla tempesto. Se la ribeluloj havus nutraĵon, do ili pli rapide restarigus la fortojn, sed la restaĵoj de manĝo estis dividitaj jam en la komenco de la pasinta nokto.

La suno flamis en la pura, sennebula ĉielo, kaj tiuj el la restintoj sur la loko de la katastrofo, en kiuj ankoraŭ restis vivo, nun sendube pereis.

La saviĝintoj kaŝiĝis en la fendo inter rokoj, kie ili kuŝis antaŭ diurno kune kun tiuj, kiuj jam ne estis. Same kiel hieraŭ, la homoj atendis vesperon, sed jam ne nur malkreskon de taga varmego, sed venon de nokto, esperante, ke ĝia malvarmo permesos al la malfortiĝintoj daŭrigi la lukton kontraŭ la dezerto, staranta sur la vojo al la patrujo.

Al tiu ĉi lasta espero la sorto ne permesis efektiviĝi.

Ĉe la veno de la vespero la fuĝantoj eksentis, ke ili povas moviĝi pluen, sed tiam ili subite ekaŭdis malproksime raŭkan muĝon de azeno kaj bojon de hundoj. Dum ioma tempo la ribeluloj esperis, ke tio estas komerca karavano aŭ taĉmento de impostokolektanto, sed baldaŭ sur la krepuska ebenaĵo aperis rajdantoj. Jam konataj krioj «Aatu!» eksonis en la dezerto. Estis neniu loko por fuĝi, nenio per kio batali, kaŝiĝi estis senutile — la koleraj akrorelaj hundoj trovus la fuĝantojn. Kelkaj ribeluloj malleviĝis sur la teron — la lastaj fortoj forlasis ilin, la aliaj perplekse ekĵetiĝis inter la ŝtonoj. Kelkaj en malespero ŝiradis siajn harojn. Unu el la libianoj, tute juna, plende ekĝemis, kaj grandaj larmoj ekruliĝis el la timigitaj okuloj. Amu-oj kaj ĥeriuŝa-j staris, mallevinte la kapojn kaj grincante per la dentoj. Kelkaj homoj senkonscie ekkuris, sed estis tuj haltigitaj de la hundoj.

La pli eltenemaj restis sur la loko, kvazaŭ rigidiĝintaj, streĉante la menson en serĉo de saviĝo. Al la militistoj de la Nigra Tero, sendube, fortunis: ili atingis la fuĝantojn, kiam ili estis tute sen fortoj. Se almenaŭ duono da estinta energio restus en la ribeluloj, plejmulto da ili preferus morton en malegala batalo al duafoja kapto. Sed nun la fortoj de la ribeluloj estis elĉerpitaj — la fuĝantoj ne rezistis al la militistoj, alveturantaj kun pretaj pafarkoj. La lukto por libero finiĝis — nun miloble pli feliĉaj estis tiuj, kiuj dormis poreterne tie, inter la disĵetita armilaro.

La elturmentitaj, perdintaj la esperon sklavoj iĝis obeemaj kaj indiferentaj.

Baldaŭ ĉiuj cent dek kvar homoj kun la manoj, ligitaj malantaŭe, katenitaj je la koloj per ĉenoj po dek, ektrenis sin orienten sub batoj de vipoj. Kelkaj militistoj ekveturis sur la lokon de la katastrofo, por certiĝi pri pereo de la ceteraj.

La persekutantoj kalkulis ricevi rekompencon pro ĉiu revenigita homo. Nur tio savis la fuĝintojn disde kruela morto. Neniu pereis en tiu terura revena iro, kiam ili iris nudaj kaj ligitaj, batitaj de vipoj, ne ricevante manĝon. La karavano malrapide moviĝis, ĉirkaŭirante sablojn sur la vojo.

Pandiono treniĝis, ne kuraĝante rigardi al la kamaradoj, ne perceptante eksterajn impresojn. Eĉ batoj de vipo ne elirigis la junan helenon el la rigidiĝo. La sola rememoro, konserviĝinta al Pandiono de la revena vojo al sklaveco, estis la momento, kiam ili atingis la valon de Nilo, nemalproksime de la urbo Abidos. La karavanestro haltigis la karavanon, serĉante la varfon, kie la kaptitojn devis atendi barko. La kaptitoj amasiĝis ĉe rando de malleviĝo en la valon, kelkaj malleviĝis sur la teron. Matena vento alportis odoron de freŝa akvo.

Pandiono subite ekvidis ĉe la rando de la dezerto gajajn helbluajn florojn. Balanciĝante sur siaj altaj tigetoj, ili eligadis delikatan aromon, kaj en la menso de Pandiono glitis penso, ke la perdita libero sendas al li sian lastan donacon.

La lipoj de la juna heleno, fendiĝintaj kaj sangantaj, ekmoviĝis, malcertaj, malfortaj sonoj elŝiriĝis el la gorĝo. Kidogo, kun maltrankvilo rigardinta al la amiko dum haltoj — la negro trafis en alian ĉenon, — atente aŭskultis.

— Bluaj… — atingis lin la lasta vorto. Pandiono mergiĝis en la antaŭan rigidiĝon.

La fuĝintojn oni liberigis de la katenoj kaj enpelis en la barkon, kiu transportis ilin al rando de la ĉefurbo. Tie ilin, kiel speciale danĝerajn kaj persistajn ribelulojn, oni ĵetis en malliberejon, kie ili devis atendi neeviteblan sendon al oraj minejoj.

La malliberejo estis grandega kavo, elfosita en seka kaj kompakta tero, tegita per brikoj kaj kovrita per kelkaj krutaj volboj. Anstataŭ fenestroj supre estis trabatitaj kvar mallarĝegaj fendoj, anstataŭ pordo — klinita luko en la plafono, tra kiu oni mallevadis akvon kaj ĵetadis manĝon.

Duonmallumo, ĉiam reganta en la kavo, iĝis bono por la fuĝintoj: al multaj el ili pro terura lumo de la dezerto doloris la inflamantaj okuloj, kaj la kaptitoj nepre blindiĝus, se restus sub la suno.

Kiel turmenta estis post kelkaj tagoj da libero estado en la malluma, fetora kavo — pri tio povis rakonti nur la kaptitoj mem.

Sed ilin oni plene izolis disde la mondo, liaj sentoj kaj travivaĵoj neniun interesis.

Sed tamen, malgraŭ senelireco de la stato, tuj kiam la homoj refortiĝis post konsekvencoj de la malfacila iro, ili ree komencis esperi al io.

Ree ekparolis Kavi, kiel ĉiam krude eksplikante pensojn, kompreneblajn por ĉiuj. Ree aŭdiĝis rido de Kidogo, eksonis akraj elkrioj de la libiano Aĥmi. Pandiono, peze travivanta la fiaskon de la esperoj, estis malpli rapide reviviĝanta.

Plurfoje la juna heleno palptrovadis en la zontuko la ŝtonon — la miraklan donacon de Jaĥmos, sed al li ŝajnis sakrilegio elpreni la belan aĵon ĉi tie, en la aĉa, malluma kavo. Krome la ŝtono trompis lin — ĝi ne iĝis magia, ne helpis atingi liberon kaj la maron.

Tamen Pandiono foje kaŝe elprenis la verd-bluan kristalon kaj alportis ĝin al pala radio, malleviĝanta el fendo, sed ne atinganta la plankon de la subteraĵo. Ĉe la unua rigardo, ĵetita al la ĝoja diafaneco de la ŝtono, la deziro vivi kaj lukti ree ekparolis en Pandiono. Li perdis ĉion — li eĉ ne kuraĝas pensi pri Tessa, ne kuraĝas revoki imagojn pri la patrujo. Ĉio, kio al li restis, estis la ŝtono, kiel revo pri la maro, pri la iam estinta, alia, vera vivo.

Kaj Pandiono komencis ofte kontempli la ŝtonon, trovante en ĝia diafana profundo tiun etan eron de ĝojo, sen kiu neniu povas vivi.

Ne pli ol dek tagojn pasigis Pandiono kun la kamaradoj en la subteraĵo. Sen pridemandoj, sen ajna juĝo la sorto de la fuĝintaj sklavoj estis decidita de potenculoj tie, supre. Neatendite malfermiĝis la luko, en la truon falis ligna ŝtuparo. La sklavojn oni elirigis supren, kaj, blindigitajn de la taga lumo, ligis kaj katenis per ĉeno po ses. Poste la ribelulojn oni kondukis al Nilo kaj tuj ŝarĝis sur grandan barkon, kiu baldaŭ eknavigis supren laŭ la rivero. La ribelulojn oni sendis al la suda limo de la Nigra Tero, al la Pordego de la Sudo[155], de kie ilin atendis la lasta kaj senrevena vojo en terurajn orajn minejojn de la lando Nub.

Du semajnojn post kiam la fuĝintoj ŝanĝis la subteran malliberejon al la surakva, je kvincent mil ulnoj pli alte laŭ la rivero, sude de la ĉefurbo de Kemt, en luksa palaco de la estro de la Pordego de la Sudo sur la insulo Neb okazis jeno.

La estro de la Pordego de la Sudo, estanta ankaŭ la estro de la provinco Neb, kruela kaj potencema Kabuefta, opinianta sin la dua homo post la faraono en la Nigra Tero, vokis la komandanton de sia militistaro, la estron de ĉasoj kaj la ĉefan karavanestron de la Sudo.

Kabuefta akceptis la vokitojn sur la balkono de la palaco ĉe abunda regalo, en ĉeesto de la ĉefa skribisto. Granda kaj muskoleca, Kabuefta orgojle altis super la konversaciantoj, sidante, imite al la faraono, sur alta fotelo el ebono kaj elefantaj dentegoj.

Li kelkfoje interkaptis demandajn rigardojn, kiujn interŝanĝadis la altrangaj oficistoj, vokitaj de li, kaj subridadis interne.

De sur la balkono de la palaco, staranta sur alta parto de la insulo, estis malfermiĝanta vidaĵo al larĝaj branĉoj de la rivero, ĉirkaŭfluantaj grupon da temploj el blanka kalkoŝtono kaj ruĝa granito. Laŭ la bordoj iris densa vico de altaj palmoj, kies foliaro per malhela plumeca strio etendiĝis laŭlonge de la piedo de la kruta roka bordo. De la sudo aliris vertikala muro de granita altebenaĵo, en kies orienta fino situis la unua kaskado de Nilo. Tie la rivera valo estis tuj mallarĝiĝanta, vastaĵo de la kultivita kvieta ebenaĵo estis rompiĝanta ĉe nemezurebla dezerta spaco de la lando de oro Nub. De sur rokaj ŝtupegoj rigardis al la palaco tomboj de famaj prauloj — la estroj de la Pordego de la Sudo, sentimaj esplorintoj de la lando de nigruloj, komencante de la granda Ĥirĥuf[156] mem. Apude, sur zorgeme tajlita roka muro, videblis grandega surskribo. De sur la balkono la vicoj de grandaj hieroglifoj ŝajnis nur regulaj grizaj linioj, sed la estro de la Sudo ne bezonis legi la fieran surskribon de sia praulo Ĥemu. Kabuefta sciis parkere ĉiun vorton kaj ĉiun povis apliki al si.

«En la oka jaro… la konservisto de la sigelo, estranta ĉion, kio estas kaj kio ne estas, la estro de temploj, provizejoj kaj de la blanka ĉambro, la gardanto de la Pordego de la Sudo…»[157]

La foro dronis en grizeta nebulo de varmego, sed sur la insulo estis malvarmete — norda vento luktis kontraŭ la varmego, ofensivanta el la sudo, forpelante ĝin malantaŭen, en la dezertajn, forbruligitajn stepojn.

La estro de la Sudo longe rigardis malproksimen al la tomboj de la prauloj, poste geste ordonis al ĉeestanta sklavo enverŝi lastajn pokalojn da vino. La regalo estis finita, la gastoj leviĝis kaj sekvis la mastron en internajn ĉambrojn de la palaco. Ili trafis en kvadratan, ne tre altan ĉambron, prilaboritan kun fajneco kaj gusto de la grandaj tempoj de Menĥeperra[158]. La glataj blankaj muroj estis ornamitaj ĉe la planko per larĝa helblua bordero kun komplika rektlinia arabesko el blankaj linioj, sub la plafono iris mallarĝa strio el lotusaj floroj kaj simbolaj figuroj, montritaj per blua, verda, nigra kaj blanka farboj sur fono de senbrila oro.

La plafonon, kadritan per mallarĝa strieto de nigraj kaj oraj kvadratoj, trais kvar paralelaj trabetoj el ligno de profunda ĉeriza koloro. En interspacoj inter la trabetoj la tuta surfaco de la plafono estis kovrita per bunta arabesko de oraj spiraloj kaj blankaj finialoj sur ŝakorde alternantaj ruĝaj kaj helbluaj kvadratoj.

Larĝajn pordfostojn el glataj poluritaj tabuloj el cedro borderis mallarĝaj nigraj strietoj, rompitaj per multaj duopaj transversaj helbluaj streketoj.

Tapiŝo, kelkaj kunmeteblaj seĝoj el eburo kun supraĵo el leoparda felo, du foteloj el ebono kun ora inkrustaĵo kaj kelkaj kestoj sur piedoj, servantaj samtempe kiel tabletoj, konsistigis la tutan meblaron de la vasta ĉambro, plenigita de pura aero.

Kabuefta nehaste eksidis en la fotelon, kaj lia akra profilo klare desegniĝis sur la neĝblanka muro. La altrangulo alŝovis la seĝojn pli proksime, la ĉefa skribisto ekstaris ĉe alta ebona tableto, inkrustita per oro kaj eburo.

Sur la tabloplato kuŝis rulaĵo de papiruso kun ruĝ-blanka sigelo. Laŭ signo de la estro de la Sudo la skribisto disvolvis la rulaĵon kaj rigidiĝis en respekta silento.

La komandanto de militistaro, maldikega, kun kalva kapo, sen peruko, palpebrumis al la malalta diketa karavanestro, sciigante, ke tuj komenciĝos la konversacio, por kiu ili estas vokitaj.

Vere, Kabuefta klinis la kapon kaj ekparolis al ĉiuj ĉeestantoj:

— Lia reĝa moŝto, la estro de ambaŭ landoj de la Nigra Tero, vivo, sano, forto, sendis al mi urĝan leteron. En ĝi ordonis lia reĝa moŝto fari senekzemplan — liveri en la urbon vivan nazkornan beston, kiaj loĝas post la lando Vavat[159], distingiĝantan per monstra forto kaj feroco. Multaj bestoj el malproksimaj landoj de la Sudo estis liverataj vivaj en la Grandan Domon dum pasintaj tempoj. Homoj de la «Urbo» kaj homoj de Ta-meri-ĥeb vidis grandajn simiojn, ĝirafojn, bestojn de Seto[160] kaj terajn porkojn[161], ferocaj leonoj kaj leopardoj amase akompanis la grandan Usermar-Sotepenra-n[162] kaj eĉ batalis kontraŭ malamikoj de Ta-Kem[163], sed neniam estis kaptita eĉ unu el rinoceroj… Ekde nememoreblaj tempoj estroj de la Sudo liveradis al la Nigra Tero ĉion bezonatan el la landoj de nigruloj; ŝajnis, por ili ne ekzistis neeblaĵoj. Mi deziras daŭrigi tiun ĉi gloran tradicion: Ta-Kem devas vidi vivan rinoceron. Mi vokis vin, por konsiliĝi, per kia plej facila maniero ni povas liveri en Kemt-on almenaŭ unu el tiuj teruraj bestoj… Kion diros vi, Nezi, vidinta tiom da gloraj ĉasoj? — Li turnis sin al la estro de ĉasoj, morna korpulenta homo, kies krispaj haroj, malhela haŭto kaj ĝiba nazo montris lian devenon de hiksosoj.

— Nepriskribeble terura estas la besto de sudaj stepoj, haŭto ĝia estas nepenetrebla por lancoj, forto similas al forto de elefanto, — ekparolis Nezi gravmiene. — Atakas li unua, frakasante kaj dispremante ĉion, kio ekstaros sur lia vojo. En kavon ĝin ne eblas kapti: la peza besto nepre kripliĝos. Sed se ni aranĝos grandan ĉason kaj trovos patrinon kun ido, do ni povos, mortiginte la patrinon, kapti la idon kaj liveri ĝin en Kemt-on…

Kabuefta kolere frapis la kubutapogilon de la fotelo:

— Sep kaj sep fojojn al la piedoj de la Granda Domo, mia reganto, falas mi! Fi al vi, — la fingro de la reganto de la Sudo almontris la konsternitan ĉasestron, — kiu pekas kontraŭ lia reĝa moŝto! Ni devas liveri al li ne duonvivan etulon, sed beston — nefer-neferu[164], kun florantaj fortoj, plenmezure timigantan. Kaj ni ne rajtas atendi, ĝis la ido kreskos ĉe ni… La ordonon ni devas plenumi kun rapida preteco, des pli ke tiu besto loĝas malproksime de la Pordego de la Sudo.

La karavanestro Peĥeni konsilis sendi tri centojn da plej kuraĝaj militistoj sen armilaro, kun ŝnuroj kaj retoj, kiuj povos kapti la monstron.

La komandanto de militistaro Senofri malkontente sulkiĝis; sulkigis la brovojn ankaŭ Kabuefta.

Tiam la karavanestro hastis aldoni, ke eblas ne sendi militistojn, sed devigi nubianojn mem kapti la beston.

Kabuefta nege balancis la kapon, kurbiginte la buŝon per malestima subrido:

— La tempoj de Menĥeperra kaj Sotepenra antaŭlonge forpasis — la malestimindaj loĝantoj de la lando Nub jam ne estas fleksitaj en obeo. Senofri scias, kun kiaj penoj kaj ruzaĵoj ni retenas avidon de iliaj malsataj buŝoj… Ne, tio ne taŭgas, ni devas mem plenumi la ordonon.

— Se ni anstataŭ militistoj oferos sklavojn… — singarde enmetis Senofri.

Enpensiĝinta Kabuefta vigliĝis:

— Mi ĵuras je Maat[165], vi pravas, saĝa militestro! Mi prenos el malliberejoj ribelulojn kaj fuĝulojn, tiujn plej kuraĝajn sklavojn. Ili kaptos la monstron.

La ĉasestro malfide ridetis:

— Vi estas saĝa, estro de la Sudo, sed mi aŭdacas demandi: per kio vi devigos la sklavojn iri al senduba morto pro la terura monstro? Minacoj ne helpos — vi povos starigi kontraŭ morto nur morton. Ĉu por ili ne estos egale?

— Vi konas bestojn pli bone, ol homojn, Nezi, tial lasu al mi la homojn. Mi promesos al ili liberon. Tiuj, kiuj jam iris al morto por ĝi, iros ankoraŭfoje. Jen kial mi deziras preni ribelintajn sklavojn.

— Kaj ĉu vi plenumos la promeson? — ree demandis Nezi.

Kabuefta orgojle elŝovis la malsupran lipon:

— Estroj de la Sudo ne malhonorigas sin per mensogo antaŭ sklavoj. Sed ili ne revenos… Ni lasu tion… Prefere diru al mi, kiom da homoj necesos por kapti la beston, kaj ĉu longa estas vojo ĝis tiuj lokoj, kie ĝi loĝas.

— Necesas du centoj da homoj. La besto distretos duonon, la ceteraj premfaligos lin per amaso kaj ligos. Post du lunoj komenciĝos sezono de inundo, en la lando Nub pluvos, herboj de la stepo reviviĝos. Tiam bestoj ekiros norden por herbo kaj ilin eblos trovi ĉe la rivero mem, en la regiono de la sesa kaskado. La plej grava afero estas kapti la beston nemalproksime de la rivero, alie militistoj ne liveros la monstron, pezan je sep bovoj, viva. Kaj laŭ la rivero ni veturigos ĝin en granda kaĝo ĝis la «Urbo» mem…

La estro de la Sudo cerbumis, ion kalkulis, liaj lipoj movetiĝis.

— Ĥet![166] — diris li finfine. — Cent kvindek sklavoj sufiĉos, se la homoj bone batalos. Centon da militistoj, dudek ĉasistojn kaj gvidistojn. Vi akceptos estrecon super ĉiuj, Nezi! Komencu senprokraste. Senofri elektos fidindajn militistojn kaj pacajn negrojn[167].

La ĉasestro riverencis.

La altranguloj forlasis la ĉambron, subridante pri la nova komisio de Nezi.

Kabuefta sidigis la skribiston kaj komencis dikti leteron al la estro de malliberejoj de ambaŭ urboj, situantaj ĉe la Pordego, — Neb kaj Sevene.

Ĉapitro kvina Ora stepo

Ĉe la piedo de ŝtuparo, malleviĝanta de sur monteto al la suda fino de la insulo Neb, staris amaso de sklavoj, alkatenitaj al grandaj bronzaj ringoj de fostoj el ruĝa granito, kiuj staris sur la malsupra placeto. Ĉi tie estis ĉiuj cent dek kvar restintaj vivaj fuĝuloj kaj ankoraŭ kvardek negroj kaj nubianoj kun ferocaj vizaĝoj, kun korpoj, kovritaj de cikatroj de saniĝintaj vundoj. Longe suferis la homoj sub la bruliganta suno, atendante sian sorton.

Finfine sur la supra placeto de la ŝtuparo aperis alta homo en blanka vesto, kun oro, brilanta sur la frunto, sur la brusto kaj sur la nigra apogbastono. Li malrapide iris sub ombro de du ventumilegoj. Ilin portis nubiaj militistoj. Kelkaj homoj, juĝante laŭ la vestoj — altrangaj oficistoj, ĉirkaŭis la potenculon. Tio estis Kabuefta — la estro de la Pordego de la Sudo.

La militistoj haste viciĝis ĉirkaŭ la sklavoj; la mallibereja skribisto, akompaninta la kaptitojn, elpaŝis antaŭen kaj fleksiĝis ĝis la tero.

Kabuefta trankvile, ne ŝanĝante esprimon de la rigidiĝinta vizaĝo, deiris malsupren, proksime aliris la sklavojn, ĉirkaŭigis per glitanta, malestima rigardo ĉiujn ĉeestantojn. Li neglekte diris ion, turninte sin al la oficisto. En lia voĉo sonis aprobo. La estro de la Pordego de la Sudo frapis per la apogbastono — la kupra fino tintis je ŝtona plato.

— Ĉiuj rigardu min kaj aŭskultu! Kiuj ne komprenas la lingvon de Kemt, tiujn forkonduku maldekstren — oni klarigos al ili poste.

La militistoj haste plenumis la ordonon, forkondukinte flanken dek kvin nigrahaŭtulojn, ne sciantajn la lingvon.

Kabuefta laŭte kaj malrapide ekparolis en simpla popola lingvaĵo, elektante esprimojn. Estis videble, ke la estro de la Sudo ofte renkontiĝadis kun fremdlandanoj.

La altrangulo klarigis al la sklavoj la estontan aferon, ne kaŝinte tion, ke multajn atendas morto, sed al ĉiuj saviĝontoj li promesis liberon. Plejmulto de la ribeluloj montris sian konsenton per aprobaj ekkrioj, la malplimulta parto konservis persistan silenton. Neniu rifuzis.

— Ĥet! — daŭrigis Kabuefta, kaj ree lia rigardo glitis laŭ la maldikaj kaj malpuraj korpoj. — Mi ordonos ĝissate nutri vin kaj permesi al vi lavi vin. La vojo tra kvar kaskadoj de Ĥapi estas malfacila, estas pli rapide iri sur malpezaj boatoj. Mi ordonos senkatenigi vin, se vi ĵuros ne fuĝi… — Ĝojaj krioj interrompis lian parolon. Li atendis, ĝis ili eksilentos, kaj daŭrigis: — Sed, krom la ĵuro, jen mia ordono: pro ĉiu fuĝinto dek liajn plej bonajn kamaradojn oni ĵetos ligitajn, kun deŝirita haŭto, verŝitajn per salo, sur sablojn de bordoj de la lando Nub. Tiuj, kiuj malkuraĝos dum kaptado de la besto kaj fuĝos, estos kruelege torturitaj, ĉar la loĝantoj de la lando Nub estas avertitaj de mi kaj sub minaco de puno devas persekuti ilin kaj kapti.

La finon de la parolo de la estro de la Sudo la sklavoj renkontis per morna silento. Kabuefta, ne atentinte tion, ree komencis pririgardi la homojn. Lia sperto helpis al li fari seneraran elekton.

— Eliru ĉi tien vi! — La estro almontris Kavi-n. — Vi estos estro super la kaptantoj, peranto inter miaj ĉasistoj kaj viaj kamaradoj.

Kavi nehaste riverencis al la altrangulo. Sur la vizaĝo de la etrusko glitis morna subrido.

— Vi vendas al ni liberon kontraŭ granda prezo, alta homo, sed ni ĝin aĉetas, — diris la etrusko kaj turnis sin al la kamaradoj: — Feroca besto estas ne pli timinda, ol oraj minejoj, sed da espero estas pli…

Kabuefta foriris. La kaptitojn oni denove metis en la malliberejon. La estro de la Sudo plenumis sian promeson: la ribelulojn oni komencis ĝissate nutri, liberigis disde ĉenoj kaj kolringoj kaj dufoje dum tago kondukadis por bani sin al Nilo, en golfeton, forbaritan kontraŭ krokodiloj. Post du tagoj cent kvindek kvar sklavoj aliĝis al la taĉmento de militistoj kaj ĉasistoj, ekirintaj supren laŭ la rivero sur tridek malpezaj boatoj, ligitaj el kanaj tigoj.

La vojo estis malproksima. La loĝantoj de la Nigra Tero nombris ĝis la sesa kaskado de Nilo ekde la Pordego de la Sudo kvar milionojn da ulnoj. La rivero, fluanta preskaŭ rekte tra la landoj Vavat kaj Iertet, en la situanta pli alte lando Kuŝ[168] kreis du gigantajn sinuojn: unu — okcidenten, la duan — orienten.

La ĉasestro tre hastis: la vojo devis forpreni du monatojn, kaj post naŭ semajnoj komenciĝos altiĝo de akvo. Lukto kontraŭ plirapidiĝinta fluo devis malrapidigi la iron. Flosigi tra la kaskadoj grandan kaj pezan boaton kun kaptita monstro eblis nur ĉe plena akvo. Do, en dispono de la ĉasestro restis malmulte da tempo por reveno.

La sklavojn dum la tuta longa vojo oni bone nutris, kaj ili sentis sin sanaj kaj fortikaj, malgraŭ malfacila ĉiutaga laboro. Ili estis kondukantaj la ŝarĝitajn boatojn kontraŭ la fluo, speciale rapida sur ŝtupoj-kaskadoj.

La estonta ĉaso dume ne ĝenis ilin, en ĉiu vivis certeco, ke ĝuste li saviĝos kaj ricevos liberon. Kontrasto inter sovaĝaj vastaĵoj de nekonata lando kaj atendo de kruela puno en la kavo-malliberejo estis tro granda. Kaj la homoj laboris per plenaj fortoj, viglaj, fortiĝintaj kaj korpe kaj anime. La kontenta ĉasestro ne avaris pri manĝo — ĝin liveradis ĉiuj renkontataj vilaĝoj kaj urboj.

Tuj post ekveturo el la urbo Neb Pandiono kaj liaj kamaradoj ekvidis la unuan kaskadon de Nilo. Rapida fluo de la rivero, kunpremita de rokoj, estis disiĝanta al apartaj torentoj de furiozanta blankiĝinta akvo, kun muĝo ruliĝantaj laŭ deklivo, inter labirintoj de nigraj rokaj insuletoj. Antaŭ multaj jarcentoj dek mil sklavoj sub observo de lertaj inĝenieroj de Kemt faris en granito kanalojn, kaj laŭ ili eĉ grandaj militaj ŝipoj facile trairadis la ŝtupojn. Por la boatoj de la ĉasa ekspedicio la unua kaskado de Nilo, same kiel ĉiuj sekvontaj, ne prezentis seriozan obstaklon. La sklavoj ĉene ekstaradis ĝiszone en la akvo, puŝante la boatojn de unu insuleto al alia. Fojfoje ili devis transportadi la boatojn sur la ŝultroj laŭ oportunaj bordaj elstaraĵoj, eltranĉitaj de inundo. Ĉiutage la ĉasistoj iris ĉiam pli malproksime suden.

Ili preteris kavernan templon[169] sur la maldekstra bordo de la rivero. Atenton de Pandiono altiris kvar gigantaj figuroj, altaj ĝis tridek ulnojn, starantaj en niĉo. La gigantaj statuoj de la faraono-konkeranto Sotepenra kvazaŭ estis gardantaj la enirejon de la templo.

La ekspedicio trairis la duan kaskadon de Nilo, etendiĝintan je tago da vojo.

Antaŭe situis la insulo Uronartu kun malprofundaĵo Semne, sur kies prifositaj rokaj bordoj situis grandega fortikaĵo.

La fortikaĵo nomiĝis «Rebato al sovaĝuloj» kaj estis konstruita jam antaŭ naŭ jarcentoj, en la tempo de la faraono — obeiginto de la lando Nub[170].

Dikaj muroj, altaj je dudek ulnoj, konstruitaj el adobo, staris plene konserviĝintaj; en ĉiuj tridek jaroj oni riparadis ilin. Sur la rokoj videblis antikvaj ŝtonaj tabuloj kun surskriboj, malpermesantaj al negroj eniron en la landon Kemt.

La morna griza fortikaĵo kun kvadrataj turoj en la anguloj kaj kun kelkaj turoj, turnitaj al la rivero, kun mallarĝa ŝtuparo, metita al la rivero tra klifoj, altis kiel simbolo de orgojla potenco de la lando Kemt. Sed neniu el la sklavoj suspektis, ke la tempo de granda gloro de Kemt forpasis, ke la landon, konstruitan per laboro de sennombraj subprematoj, skuas ĝis la fundamento oftaj ribeloj kaj ke al ĝi minacas kreskinta forto de novaj popoloj.

Sur la vojo ili renkontis ankoraŭ kvar fortikaĵojn, kiuj staris sur rokaj insuloj aŭ sur bordaj klifoj. La boatoj trairis abruptan sinuon, en kies centro situis malgranda urbo Gem-Aton. Ĝin konstruis ĝuste tiu damnita faraono, en ruinoj de kies ĉefurbo Pandiono trovis la statuon de mistera junulino. Ĉi tie loĝis egiptoj, antikve elpelitaj aŭ fuĝintaj el la Nigra Tero. En la fino de la sinuo la rivero, batiĝante je krutaj klifoj el malhela sabloŝtono, rompiĝis rektangule. Ĉi tie komenciĝis la tria, longa kaskado, preskaŭ cent mil ulnojn longa, por kies trairo la ĉasistoj malŝparis kvar tagojn.

La kvara kaskado, pli alte ol granda urbo Napat — la ĉefurbo de reĝoj de la lando Nub, estis eĉ pli longa kaj bremsis la irantojn por kvin tagoj. Aldone du tagojn la boatoj staris, dum la ĉasestro intertraktis kun regantoj de Kuŝ. Sur la kvara kaskado la ekspedicion antaŭis tri boatoj kun nubianoj, senditaj antaŭen por serĉado de la besto.

Vilaĝoj en la valo de la rivero renkontiĝadis multe pli malofte, ol en Ta-Kem. La valo mem iĝis multe pli mallarĝa, kaj rokoj de dezertaj altebenaĵoj, tratranĉitaj de la rivero, iĝis klare videblaj tra facila nebulo de varmego. Centoj da krokodiloj, iufoje atingantaj gigantan grandecon, kaŝiĝadis en kanaj densejoj aŭ senmove kuŝadis sur sablaj malprofundaĵoj, submetante la krestajn nigra-verdajn dorsojn al la bruliganta suno. Kelkaj nesingardaj sklavoj kaj militistoj iĝis viktimoj de subita atako de la senbruaj rampuloj rekte antaŭ la okuloj de la kamaradoj.

Ĉi tie estis multaj hipopotamoj. Pandiono, la etruskoj kaj aliaj sklavoj el nordaj landoj jam antaŭe konatiĝis kun la malbelega loĝanto de la rivero, kiun la egiptoj nomis «ĥte». Hipopotamoj ne montris timon antaŭ homoj, sed ankaŭ ne atakis ilin senkaŭze, tial la sklavoj proksime aliradis al ili. Multegaj grandaj helbluaj makuloj videblis malproksime antaŭ verda muro de kanoj, montrante ripozejon de hipopotamoj en larĝaj lokoj de la valo, kie la rivero disverŝiĝadis per glata brilanta lago. Malseka haŭto de la animaloj havis helbluan koloron. La pezaj dikaj bestoj observadis la boatojn, elstariginte super la akvo siajn grandegajn, kvazaŭ stumpigitajn kapojn. Nemalofte la animaloj mergadis en la akvon ankaŭ la kvadratajn buŝegojn — tiam sur brilanta kaj fluanta flava ŝlimo nigris nur la fruntoj, kronitaj per la etaj, rondaj, elstarantaj antaŭen oreloj. La okuloj de la hipopotamoj, sidantaj en leviĝoj de la kranioj — tio donis al ili speciale ferocan esprimon, — persiste kaj malsprite rigardadis al la homoj.

En tiuj lokoj, kie granitaj rokoj leviĝadis el la fundo de la rivero, kreante sojlojn kaj ŝtupojn, renkontiĝadis profundaj kavoj inter klifoj, kun diafana kaj kvieta akvo. Foje, trenante boaton laŭ rando de granita roko, la sklavoj vidis sur la fundo de tia kavo grandegan hipopotamon, nehaste irantan laŭ la fundo sur siaj mallongaj piedoj. Sub la akvo la animalo akceptis tute malhel-bluan koloron. Spertaj negroj klarigis al la kamaradoj, ke ĥte ofte iradas laŭ la fundo de la rivero, serĉante radikojn de akvaj vegetaĵoj.

La valo abrupte rompiĝis lastfoje. De granda insulo, fekunda kaj dense loĝata, ĝi kondukis preskaŭ rekte suden — ĝis la celo restis negranda parto de la vojo.

Rokaj randoj de la valo malaltiĝis, ilin tratranĉis multenombraj kaj larĝaj sekaj ravinoj, en kiuj renkontiĝadis densaj bosketoj de dornaj arboj. Dum trairo de la kvina kaskado du boatoj renversiĝis; dronis dek unu homoj, malmulte spertaj pri naĝado.

Pli alte ol la kvina kaskado la homoj finfine ekvidis la unuan alfluanton de la Granda Rivero. La larĝa enfluejo de la alfluanto, kiu nomiĝis la rivero de Aromoj[171] kaj enfluis en Nilon el la dekstra flanko laŭ direkto de la ĉefa fluo, estis kuniĝanta kun ĝi en vasta densejo de kanoj kaj papirusoj. Nepenetrebla verda muro, alta ĝis dek du ulnojn, pritranĉita per zigzagoj de golfetoj kaj per akvopasejoj, baris eniron en la enfluejon. Kaj laŭ la bordoj, diseriĝintaj je apartaj vicoj de montetoj, ĉiam pli ofte renkontiĝadis boskoj da arboj; iliaj dornaj trunkoj iĝadis pli altaj, veproj per longaj malhelaj rubandoj deiradis de la rivero en profundon de la nekonata kaj senhoma lando. Sur deklivoj kiel haregoj elstaradis faskoj de malmolaj herboj, mallaŭte susurantaj sub vento. Estis proksimiĝanta la momento de repago pro la libera vojaĝo, sen ĉenoj kaj malliberejo, kaj en la koroj de la sklavoj kreskis obtuza maltrankvilo.

«Baldaŭ komenciĝos la terura elprovo: unuj saviĝos per kosto de sango kaj suferoj de kamaradoj, aliaj restos por ĉiam en la nekonata lando, iĝinte kompensa ofero. Malhela estas sorto de homoj — nur la morto en la lasta minuto malkovros al ĉiu la sekreton, kiu jam ne estos bezonata» — tiel pensis Kavi, nevole pririgardante la kamaradojn, penante imagi al si ilian estontecon.

La lando pli alte laŭ la rivero ricevadis ĉiam pli ebenan aspekton. Marĉaj bordoj borderis la brilantan glataĵon de la rivero per akra malhela linio de altaj herboj, etendiĝantaj kiom povis vidi la okulo. Stelecaj panikloj de papiruso pendis super la rivero, rompante monotonecon de la glataj bordoj. Herbaj insuloj diserigadis la fluon je labirintoj de mallarĝaj pasejoj — la profunda akvo estis mistera kaj malhela inter altaj muroj de verdaĵo. Sur lokoj, kie la bordo estis pli firma, la vojaĝantoj vidis grandajn spacojn de sekiĝinta kaj disfendiĝinta argilo, tretitajn per sennombraj spuroj de animaloj. Birdoj, similaj al cikonioj, sed preskaŭ atingantaj homan alton, mirigis la ribelulojn per siaj monstraj bekoj. Ŝajnis, ke la kapo de la birdo finiĝas per peza osta kofro kun rabe fleksita rando de la supra kovrilo. El sub pendantaj okulkavoj de la monstroj rigardis flavaj koleraj okuloj.

Post la enfluo en Nilon de la rivero de Aromoj, fine de la dua tago de la vojo, la valo, rekta, kiel lanco, fleksiĝis orienten, kaj la homoj ekvidis sur elstaraĵo de la bordo maldensajn fumetojn de du lignofajroj. Tio estis la signalo. Ĉi tie atendis la senditaj antaŭen ĉasistoj kaj nubiaj gvidistoj kun informo, ke la besto estas trovita. Nokte la cent kvardek sklavoj sub gardo de naŭdek militistoj ekiris perpiede okcidenten de la rivero. Varma kaj abunda pluvo verŝiĝis sur la varmigitan teron. Humidaj vaporoj nebuligis la kapojn de la homoj, kiuj antaŭlonge forgesis pri pluvoj sub la eterne serena ĉielo de Ta-Kem.

La ĉasistoj iris laŭ malmola herbo, alta super la zono, kaj antaŭ ili fojfoje ekstaradis nigraj siluetoj de unuopaj arboj. Hienoj kaj ŝakaloj hurlis kaj kriis ĉirkaŭe, stride miaŭis sovaĝaj katoj, per sinistraj metalaj voĉoj interkriis iaj noktaj birdoj. La nova lando nedifinite kaj mistere malklaris en la mallumo, estis malfermiĝanta antaŭ la homoj de Azio kaj de la nordaj bordoj, la lando, abunda je vivo, sendependa de la homo kaj ne obeigita de li.

Antaŭe aperis giganta arbo, ŝirmanta duonon de la ĉielo. Ĉirkaŭ ĝia trunko, pli dika, ol la plej grandaj obeliskoj de la Nigra Tero, la homoj bivakis por la nokto, kiu por multaj homoj devis iĝi la lasta. Pandiono longe ne povis ekdormi. Emociita de la estonta batalo, li aŭskultadis voĉojn de la afrika stepo.

Kavi parolis ĉe la lignofajro kun ĉasistoj, klarigante por si la planon de morgaŭaj agoj, poste ekkuŝis, kun peza suspiro rigardinte al la kamaradoj, maltrankvile dormetantaj aŭ kuŝantaj sen dormo. La etrusko miris pri senzorgeco de Kidogo, pace dormanta inter Pandiono kaj Remd, — dum la vojaĝo la kvar amikoj estis kunaj. La senzorgeco de la negro ŝajnis al la etrusko la plej alta grado de kuraĝo, neatingebla eĉ por li, sperta batalisto, plurfoje vidinta morton.

Venis mateno. La sklavoj estis dividitaj je tri grupoj, estrataj de kvin ĉasistoj kaj du indiĝenaj gvidistoj. Al ĉiu sklavo oni enmanigis longan ŝnuron aŭ rimenon kun streĉeblaj maŝoj sur la finoj. Kvar homoj en ĉiu grupo portis grandan reton el speciale fortikaj ŝnuroj kun ĉeloj, larĝaj je ulno. La monstron necesis impliki per la ŝnuroj, ĉirkaŭvolvi per la retoj kaj, faliginte, ligi.

En plena silento la homoj iris laŭ la stepo, ĉiu grupo en kelka distanco de alia. La militistoj disiris ĉene kaj, ne fidante al la sklavoj, sekvis poste kun sagoj, enmetitaj en la pafarkojn. Antaŭ Pandiono kaj liaj kamaradoj sterniĝis la stepo, prikreskita de herbo, alta je duono de homo. Sur ĝia glata surfaco estis disĵetitaj arboj kun ombrelaj foliaroj[172]. La grizaj trunkoj preskaŭ ĉe la radikoj mem estis disiĝantaj je dikaj branĉoj, disirantaj per funelo supren, tiel ke la arbo mem similis renversitan konuson, super kiu en la aero kvazaŭ ŝvebis diafana nedensa verdaĵo.

La arboj alternis kun malhelaj makuloj de altaj etfoliaj arbustoj, jen etendiĝantaj vice laŭ apenaŭ rimarkebla kavo de nekonstanta akvofluo, jen vidiĝantaj malproksime en aspekto de malglataj malhelaj amasoj. Malofte renkontiĝadis arboj kun nealta trunko de monstra dikeco[173], disbranĉiĝantaj je multegaj kurbigitaj kaj nodaj branĉegoj, kovritaj de ĵus malfermiĝintaj etaj folioj kaj de faskoj da blankaj floroj. La masivaj arboj distingiĝadis en la stepo per grandega ĉapo de malalta foliaro, ĵetanta malhelajn striojn de longaj ombroj. Ilia fibra ŝelo kun metaleca brilo similis al plumba, la branĉoj ŝajnis forĝitaj el kupro, kaj la floroj eligadis ĉirkaŭen delikatan aromon, similan al odoro de migdalo.

La suno origis la apenaŭ balanciĝantan malmolan herbon, kaj super ĝi pintoj de arboj kvazaŭ ŝvebis per aĵuraj verdaj nubetoj.

Vico de maldikaj nigraj lancoj aperis el la herbo — kelkaj oriksoj[174] montris siajn longajn kornojn kaj malaperis post ĉeno de arbustoj. La herbo estis ankoraŭ maldensa; inter ĝiaj apartaj faskoj videblis nuda, fendiĝinta grundo — la sezono de pluvoj komenciĝis antaŭnelonge. Maldekstre situis bosketo da arboj, similaj al palmoj per sia plumeca foliaro, sed iliaj trunkoj estis disduiĝantaj supre, simile al du disŝovitaj fingroj, kiuj pli alte estis ankoraŭ kelkfoje disbranĉiĝantaj.

Ĉi tie hieraŭ la ĉasistoj gvatis rinocerojn, kaj nun, farinte signon al la sklavoj resti surloke, ili singarde ŝteliris al la rando de la bosko kaj rigardis en la boskon, malhelan post la hele prilumita stepo. La bestoj tie ne troviĝis, kaj la ĉasistoj ekgvidis la sklavojn al seka fluejo, prikreskita de densa vepro. Tie situis fonto — farita de rinoceroj kavo kun koto, en kiu ili kuŝadis dum varmegaj tagaj horoj. La ĉasistoj eliris sur malfermitan lokon, borderitan oriente de tri solecaj ombrelaj akacioj. Ĝis la seka fluejo restis ankoraŭ du mil ulnoj, kiam subite nubiano, irinta antaŭe, rigidiĝis sur la loko kaj disĵetis la manojn flanken, donante signalon de halto. En la silento iĝis klare aŭdebla malforta zumado de insektoj. Kidogo tuŝis Pandionon je la ŝultro — la negro almontris flanken for de la vojo. La juna heleno ekvidis apud malaltaj dornaj arboj ion similan al du glatigitaj ŝtonpecegoj. Ĝuste tio estis la teruraj bestoj de la sudaj stepoj. La animaloj komence ne rimarkis homojn kaj plu trankvile kuŝis per la dorsoj al la ĉasistoj. Ambaŭ rinoceroj ne ŝajnis al Pandiono grandegaj, unu estis rimarkeble malpli granda, ol la dua. Neniu el la sklavoj suspektis, ke la ĉasistoj, dezirante ricevi rekompencon, trovis tre grandan masklon, el speco de helaj rinoceroj[175], kiuj diferencis de la nigraj sudaj parencoj per pli grandaj ampleksoj, per pli granda alto de la ŝultroj, per larĝa kvadrata buŝego, per griza haŭto. La dua, malpli granda rinocero estis femalo. La ĉasistoj decidis ŝanĝi la planon de atako, por ke enmiksiĝo de la femalo ne fiaskigu la aferon.

La estro de ĉaso kaj la estro de militistoj rapide grimpis sur arbon, flustrante malbenojn al longaj dornoj, dise sidantaj laŭ la trunko. La militistoj kaŝiĝis post arbustoj. La sklavoj kuniĝis ĉiuj kune kaj, viciĝinte je kelkaj vicoj, samtempe kun la ĉasistoj kun surdigaj krioj ekkuris laŭ la malfermita kampeto, svingante ŝnurojn kaj vigligante sin per batalkrioj. Kun mirinda rapideco ambaŭ bestoj ekstaris sur la piedojn. La kolosa masklo por minuto haltis, fiksrigardante al la alkurantaj homoj, kaj la femalo, pli timigita, ĵetiĝis flanken. Ĝuste pri tio kalkulis la ĉasistoj — ili rapide ĵetis sin dekstren, por fortiri atenton de la femalo kaj fortranĉi ĝin disde la masklo.

La ĉasestro de sur la arbo ekvidis la senliman korpon de la rinocero, rigidiĝinta senmove, nigrajn sinuojn de ĝiaj oreloj, celitaj antaŭen, disigitaj per larĝa interspaco de la verto, simila al dika rulaĵo. Post la oreloj videblis alta bulo de la masiva nuko, kaj antaŭe briletis la akra fino de la korno. La malgrandaj okuletoj, kiel ŝajnis al la egipto, rigardis malsupren kun malsprita kaj eĉ ia ofendita esprimo.

Post minuto la rinocero turniĝis, kaj la egipto ekvidis ĝian longan, mallerte fleksitan meze kapon, la krutan arkon de la nuko, la eĝon de la spino, elstaranta sur la dorso, la krurojn, similajn al arbotrunkoj, la malgrandan voston, bataleme levitan supren.

La grandega korno, longa je ne malpli ol tri ulnoj, sidis sur la nazo, brilanta, tre dika ĉe la radiko, abrupte akriĝanta supren. Malantaŭ ĝi videblis la dua, pli mallonga kaj pli akra, kun larĝa ronda bazo.

La koroj de la alkurantaj homoj freneze ekbategis — la besto proksime iĝis terura monstro. Ok ulnoj da longo estis en ĝia giganta korpo, la kruta nuko altis je kvar ulnoj super la tero. La rinocero eksnufis tiel laŭte, ke ĝin klare aŭdis ĉiuj homoj senescepte, kaj impete ĵetis sin al la homoj. Kun lerteco, nekomprenebla por tia grandega kaj masiva besto, la rinocero momente iĝis en la mezo de la homamaso. Neniu eĉ sukcesis levi ŝnurojn. Pandiono iĝis flanke for de la monstro, alfluganta, kiel tempesto. La juna heleno sukcesis rimarki nur la larĝigitajn nazotruojn de la animalo, ĉirkaŭitajn de ringoformaj haŭtaj faldoj, la disŝiritan dekstran orelon kaj haŭton sur la flanko, kovritan de tuberoj, kvazaŭ likenaj. Poste ĉio miksiĝis en la kapo de Pandiono. Strida kriego aŭdiĝis en la stepo, mallerte kurbigita homa figuro por momento ekflugis en la aeron. La rinocero metis larĝan vojon en la amaso de la sklavoj, trakuris pluen en la stepon, lasante post si kelkajn sternitajn korpojn, turnis sin kaj ree ĵetis sin al la malfeliĉuloj. Ĉi-foje la rapidege moviĝantan mason ĉiuflanke ĉirkaŭgluis homaj korpoj. Sed la monstro konsistis el nuraj muskoloj kaj dikaj ostoj, vestitaj per karapace firma felo. La homoj disflugis diversflanken, kaj ree la rinocero komencis treti, premi kaj trapiki per la korno la faligitajn sklavojn. Pandiono, ĵetiĝinta antaŭen kun la ceteraj, estis haltigita de obtuza terura bato kaj, kontuzita, iĝis staranta kvarpiede. Longaj ĝemoj kaj laŭtaj krioj flugis super la kampeto, en la aero fumis polvo. La ĉasestro, furioze kriinta de sur la arbo, vigligante la sklavojn, nun eksilentis kaj perplekse rigardis al la batalo. Ankoraŭ neniu ŝnuro kaptis la giganton, sed ne malpli ol tridek homoj jam estis vunditaj aŭ mortigitaj. La militistoj, paliĝintaj kaj tremantaj, kaŝiĝis malantaŭ arboj, petegante la diojn de Ta-Kem pri savo. Triafoje turniĝis la monstro, kaj, kvankam la homoj nevole disiris antaŭ ĝia rapidega korpo, la rinocero sukcesis trapiki per la korno la pli junan el la etruskoj — Remd-on. La animalo kun abrupta ronkado furioze ĵetiĝadis inter la homoj, tretante ilin kaj kornobatante. El la nazotruoj de la besto flugis ŝaŭmo, la malgrandaj okuletoj brulis pro kolero.

Kavi kun furioza kriego ĵetis sin al la monstro, sed lia ŝnuro glitis laŭ la korno; la etrusko mem forflugis flanken, priverŝita de sango, — la tuta haŭto de la ŝultro kaj la brusto estis deŝirita per la malmola felo de la rinocero.

Kavi kun peno leviĝis, ploregante pro senforta furiozo. Premataj per forto de la rinocero, la homoj retropaŝadis de la monstro, la malplej persistaj kaŝiĝis post la dorsojn de la kamaradoj.

Ŝajnis, ankoraŭ nemulte — kaj ĉiuj en timo disfuĝos ien ajn, adiaŭinte la revon pri libero.

Ree la rinocero ĵetis sin al la homoj, denove aŭdiĝis kriegoj. Kidogo elpaŝis antaŭen. La nazotruoj de la negro larĝiĝis, en li ekbrulis tiu batala fajro, kiu naskiĝas ĉe morta danĝero, kiam homo forgesas pri ĉio, krom neceso batali, batali por la vivo. Desaltinte de la terura korno, minacanta per neevitebla pereo, Kidogo impetis post la monstro, trakurinta pretere, kaj sinforgese alkroĉiĝis al ties vosto. Pandiono, rekonsciiĝinta de la ŝoko, levis de sur la tero la senorde kuŝintan reton. En tiu ĉi momento li eksentis, ke li devas esti antaŭ la kamaradoj, kiuj per la korpoj ŝirmis lin, kontuzitan. Malklara rememoro glitis en la kapo de la heleno — la kampeto sur Kreto, la danĝera ludo kun virbovo. La rinocero malmulte similis bovon, sed Pandiono decidis uzi la kretan artifikon. Transĵetinte trans la ŝultron la kunvolvitan reton, Pandiono ĵetis sin al la rinocero. La besto tiumomente haltis, kalcitrinte per la malantaŭaj kruroj, levis nubon da polvo kaj malproksime deĵetis Kidogon. Kompreninte la planon de Pandiono, du libianoj flanke fortiris atenton de la besto, kaj la juna heleno per salto atingis la monstron kaj alpremiĝis al ties flanko. La rinocero fulmorapide turniĝis — la haŭto de Pandiono ŝiriĝis je la malmola felo. Pandiono eksentis teruran doloron, sed, forgesinte pri ĉio, alkroĉiĝis al la orelo de la monstro. Kiel iam la junulino sur Kreto, Pandiono transĵetis la korpon super la korpo de la besto kaj iĝis sur ties larĝa dorso. La rinocero ekbaraktis. Pandiono kroĉiĝis per ĉiuj fortoj. «Mi nur tenu min, nur tenu», — turniĝis en la cerbo de la juna heleno.

Kaj Pandiono tenis ĝuste dum tiom da momentoj, por sukcesi surĵeti randon de la reto sur la buŝegon de la monstro. La kornoj trairis inter la maŝoj, furioza ĝojo brogis Pandionon, sed en la sama momento li ĉesis vidi la ĉirkaŭaĵon kaj perdis la konscion. Io kraketis, terura pezo surfalis sur lin, en la okuloj disverŝiĝis obskuro.

Absorbita de la batalo, Pandiono ne vidis, ke Kidogo, muĝante, kiel leono, ree alkroĉiĝis al la vosto de la rinocero, ke dek libianoj kaj ses amu-oj kaptis la reton, ĉirkaŭintan la kapon de la besto. Penante deskui la homojn, la rinocero falis sur la flankon. Ĝi rompis la brakon kaj la klaviklon al la juna heleno, peze frapiĝinta al la tero. La falo de la monstro estis tuj uzita de la homoj. La sklavoj kun krioj surfalis sur la rinoceron, du maŝoj ĉirkaŭkaptis la malantaŭan kruron, unu — la antaŭan. La ronkado de la rinocero transformiĝis al profunda muĝo, la besto rulturniĝis sur la maldekstran flankon, poste sur la dorson, per sia pezo rompante ostojn al la homoj. La forto de la monstro ŝajnis senlima. Ses fojojn la besto ekstaradis, implikiĝante en ŝnuroj, kaj ree renversiĝadis sur la dorson, neniiginte pli ol kvindek homojn.

Sed ŝnuroj kaj rimenoj ĉiam pli dense ĉirkaŭplektadis ĝiajn krurojn, la homoj streĉigadis la fortikajn maŝojn. Tri retoj ĉirkaŭprenis la rinoceron supre kaj malsupre. Baldaŭ amaseto da sangokovritaj homoj en ŝvito kaj koto kuŝis sur la monstro, alpremante al la tero la freneze kalcitrantan rinoceron. La felo de la monstro, priverŝita de homa sango, iĝis glita, kroĉantaj fingroj glitis laŭ ĝi, sed la ŝnuroj streĉiĝadis pli firme. Eĉ tiuj, sur kiujn falegis lastfoje la peza korpo de la besto, en antaŭmortaj penoj forte tenis la maŝojn.

La ĉasistoj alproksimiĝis al la faligita rinocero, portante novajn faskojn da rimenoj, firme ligis kruce ĉiujn kvar fostosimilajn krurojn, kaj la kapon je la korno alligis al la antaŭaj kruroj.

La terura batalo estis finita.

La freneziĝintaj homoj estis malrapide rekonsciiĝantaj, muskoloj de la vunditaj korpoj tremis, kvazaŭ en febro, kaj en la nevidantaj okuloj naĝis nigraj makuloj.

Finfine la furiozo de la koroj malrapidiĝis, tie kaj ĉi tie aŭdiĝis suspiroj de faciliĝo — la homoj komencis kompreni, ke la morto preteris ilin. Ekstaris, ŝanceliĝante, kovrita per sanga koto Kavi; aliris, tremante tuta, sed jam ridetante, Kidogo. La rideto de la negro tuj forflugis de sur la griziĝinta vizaĝo, kiam li ne ekvidis inter vivuloj sian amikon Pandionon.

Restis sepdek tri homoj, la ceteraj estis mortigitaj aŭ ricevis mortajn vundojn. La etrusko kaj Kidogo trovis Pandionon inter mortintaj korpoj en tretita herbo kaj portis lin en ombron. Kavi esploris la junan helenon kaj ne trovis sur li mortajn lezojn. Remd estis mortinta, pereis ankaŭ la pasia gvidanto de amu-oj, kaj la kuraĝa libiano Aĥmi peze ĝemis, mortante kun la dispremita brusto.

Dum la sklavoj estis nombrantaj siajn perdojn kaj portadis mortantojn en ombron de arboj, la militistoj alportis de la rivero grandan platformon el ligno — la fundon de la kaĝo, preparita por la rinocero, faligis sur ĝin la ligitan monstron kaj ektrenis sur ruliloj al la rivero.

Kavi aliris la ĉasestron.

— Ordonu al ili, — la etrusko almontris la militistojn, — helpi al ni porti la vunditojn.

— Kion vi intencas fari kun ili? — demandis la estro, kun nevola estimo pririgardante la povan etruskon, malpurigitan per sango kaj polvo, kies vizaĝo estis plena je severa malgajo.

— Ni veturigos ilin malsupren: eble, kelkaj ĝisvivos Ta-Kem-on kaj ties lertajn kuracistojn… — morne respondis Kavi.

— Kiu diris al vi, ke vi revenos al Ta-Kem? — interrompis la estro.

La etrusko tremeris kaj retroiris je paŝo.

— Kiel, ĉu la vortoj de la reganto de la Sudo estis mensogo? Ĉu ni ne estas liberaj?! — ekkriis Kavi.

— Ne, la granda ne mensogis al vi, malestiminda, — vi estas liberaj! — Kaj kun tiuj vortoj la ĉasestro etendis al la etrusko malgrandan rulaĵon de papiruso. — Jen lia ukazo.

Kavi gardeme prenis la valoregan folieton, farantan la sklavojn liberaj homoj.

— Se estas tiel, do kial… — ekparolis li.

— Silentu, — orgojle interrompis la estro, — kaj aŭskultu. Vi estas liberaj ĉi tie, — la ĉasestro akcentis la lastan vorton, — kaj povas iri kien ajn: tien aŭ tien, — la mano de la estro almontris okcidenten, suden kaj orienten, — sen ne en Ta-Kem-on kaj ne en la obeantan al ĝi landon Nub. Se vi malobeos — denove iĝos sklavoj. Mi opinias, — malmilde finis li, — ke, pensinte en libero, vi ĉiuj revenos al la piedoj de nia sinjoro plenumi la destinitan al vi de la sorto servon al la elektita popolo de la Nigra Tero.

Kavi faris du paŝojn antaŭen, liaj okuloj ekbrulis. Li etendis la manon al unu el la militistoj, kiu perplekse rigardis al la ĉasestro, kaj per kuraĝa movo elŝiris el post lia zono mallongan glavon. La etrusko levis la brilantan armilon per la klingo supren, kisis ĝin kaj rapide ekparolis en sia lingvo, komprenebla por neniu:

— Mi ĵuras per la supera dio de fulmo, per la dio de morto, kies nomon mi havas, ke spite al malicaĵoj de la damnita popolo mi revenos viva en la patrujon! Mi ĵuras, ke ekde tiu ĉi horo mi ne trankviliĝos, ĝis kun forta taĉmento venos sur la bordojn de Kemt kaj plene repagos ĉion ĉi!

Kavi ĉirkaŭmontris per la mano la kampeton kun disĵetitaj korpoj kaj kun forto ĵetis la glavon sub siajn piedojn. La armilo profunde enpikiĝis en la teron. La etrusko abrupte turniĝis kaj ekiris al la kamaradoj, sed subite revenis.

— Mi ne plu petas vin pri io ajn, — diris li al la ĉasestro, foriranta kun la lasta grupo de militistoj, — nur ordonu lasi al ni kelkajn lancojn, tranĉilojn kaj pafarkojn. Ni devas gardi niajn vunditojn kontraŭ noktaj rabobestoj.

La ĉasestro silente kapjesis kaj malaperis post arbustoj, laŭ larĝa spuro de alpremita herbo, kiun metis la platformo kun la rinocero, forveturigita al la rivero.

Kavi transdonis al la kamaradoj la tutan interparolon. Krioj de kolero, retenitaj malbenoj kaj senfortaj minacoj miksiĝis kun mallaŭtaj, plendaj ĝemoj de mortantoj.

— Pri tio, kion ni faru, ni pensu poste! — kriis Kavi. — Nun necesas decidi pri la vunditoj. La rivero estas malproksima, ni laciĝis kaj ne ĝisportos la kamaradojn. Ni ripozu iomete, kaj kvindek homoj iru al la rivero, kaj dudek kamaradoj restu por gardo — ĉirkaŭe estas multe da rabobestoj.

Kavi almontris en la direkto al glitantaj malproksime en la herbo glataj makulaj dorsoj de hienoj, kiujn altiris odoro de la verŝita sango. Grandegaj birdoj kun nudaj koloj rondflugadis super la kampo, malleviĝadis kaj ree ekflugadis.

Ardis la seka tero, varmigita de la suno, apenaŭ rimarkeble tremis reto de sunaj makuloj sub arboj, malgaje sonis en la varmega silento krioj de sovaĝa kolombo. El la homoj foriris la pasio de batalo, ekdoloris la ricevitaj kontuzoj, brulis deŝirita haŭto.

La morto de Remd metis Kavi-n en malgajon — la junulo estis la sola fadeno, liganta la etruskon kun la malproksima patrujo. Nun tiu maldika fadeno ŝiriĝis.

Kidogo, forgesinte pri siaj vundoj, sidis super Pandiono. La juna heleno, evidente, ricevis ankoraŭ ian internan lezon kaj ne rekonsciiĝis. Tra la malsekiĝintaj lipoj per apenaŭ aŭdebla, fajfa sono traŝiriĝadis la spirado. La negro kelkfoje rigardis al la kamaradoj, silente kuŝantaj en ombro, kaj finfine salte ekstaris, vokante iri al la rivero por preni akvon por la vunditoj.

Kun nevolaj ĝemoj la homoj komencis leviĝi. Tuj venis netolerebla soifo, pikante kaj mordante la gorĝon. Se tiel ekdeziris trinki la sanuloj, do kion sentis la vunditoj, mutaj pro perdo de fortoj! Kaj ĝis la rivero rekte estis ne malpli ol du horoj da rapida irado.

Neatendite malantaŭ arbustoj aŭdiĝis voĉoj — taĉmento da militistoj, nombre ĉirkaŭ duoncento, ŝarĝita per vazoj kun akvo kaj nutraĵo, aperis sur la kampeto. En la taĉmento ne estis egiptoj — venis nur nubianoj kaj negroj, kiujn gvidis du gvidistoj.

La alirintaj militistoj tuj eksilentis, kiam ekvidis la lokon de la batalo. Ili direktis sin al la arbo, sub kiu staris Kavi, kaj, ne dirinte eĉ vorton, metis al liaj piedoj argilajn kaj lignajn vazojn, dekon da lancoj, ses pafarkojn kun sagujoj, plenaj je sagoj, kvar pezajn tranĉilojn kaj kvar malgrandajn ŝildojn el hipopotama felo, kovritajn per kupraj platoj. La homoj avide ĵetiĝis al la kruĉoj. Kidogo kaptis tranĉilon kaj, kolere turnante la okulojn, deklaris, ke murdos la unuan, kiu prenos la akvon. La akvon el du vazoj oni haste komencis enverŝi en la sekiĝintajn buŝojn de la vunditoj, poste sattrinkis la ceteraj. La militistoj foriris, plu dirinte nenion.

Inter la sklavoj troviĝis du, scipovantaj kuraci vundojn; ili komencis kune kun Kavi vindi la kamaradojn. La rompitaj ostoj de Pandiono estis enigitaj en splintojn el malmola arboŝelo, kaj vinditaj per ŝtofaj strioj el lia propra zontuko. Tiam Kidogo ekvidis la brilantan blu-verdan ŝtonon, kiu estis firme envolvita en la ŝtofon. La negro zorgeme kaŝis ĝin, opiniante magia amuleto de la kamarado.

Splintojn oni devis fari ankoraŭ al du vunditoj: al unu libiano kun rompo de la brako kaj al maldika, muskola negro, senhelpe kuŝanta kun la kruro, rompita sub la genuo. La stato de la ceteraj estis, plej verŝajne, senespera — la terura korno de la monstro penetris profunde, lezinte la internaĵojn. Kelkaj estis frakasitaj per pezo de la grandega korpo de la rinocero kaj de ĝiaj kolonsimilaj kruroj.

Kavi ankoraŭ ne finis helpi al la vunditaj kamaradoj, kiam inter flava herbo aperis malhela silueto de homo, hastanta al la loko de la batalo. Tio estis unu el la indiĝenoj; li gvidis la militistojn kun akvo kaj nun estis denove revenanta.

Anhelante pro rapida iro, la nubiano aliris Kavi-n kaj etendis al li ambaŭ manojn per la manplatoj supren. La etrusko komprenis tiun geston de amikeco kaj respondis same. Tiam la gvidisto ekkaŭris en ombro de arbo, apogante sin je sia longa lanco, kaj rapide ekparolis, montrante en direkto de la rivero kaj suden. Okazis paŭzo: la nubiano sciis ne pli ol dek vortojn en la lingvo de Ta-Kem, kaj Kavi entute ne komprenis la nubianon, sed inter la sklavoj troviĝis tradukantoj.

Evidentiĝis, ke la gvidisto foriris el la taĉmento de militistoj kaj haste revenis, por helpi al la sklavoj trovi vojon. La nubiano kredigis, ke la liberigitajn sklavojn oni forpelis el la regiono, obeanta al Ta-Kem, kaj tial reveni al la rivero por ili estas danĝere — ili povas ree trafi en sklavecon. La gvidisto konsilis al Kavi iri okcidenten, kie baldaŭ ili trovos grandegan sekan valon. Laŭ ĝi necesas direkti sin suden: tie, post kvar tagoj da vojo, ili renkontos pacajn nomadojn-brutobredistojn.

— Vi donos al ili jenon, — la nubiano elprenis el peco de ŝtofo, transĵetita super la ŝultro, ian signon, kunmetitan el speciale interplektitaj kaj rompitaj ruĝaj branĉetoj, — tiam ili akceptos vin bone kaj donos azenojn por transportado de vunditoj. Ankoraŭ pli sude estos teritorio de riĉa kaj paca popolo, kiu malamas Kemt-on. Tie la vunditoj povos kuraciĝi. Ju pli sude, des pli da akvo estos, des pli ofte pluvos. En la seka fluejo, laŭ kiu iros la vojo komence, vi ĉiam trovos akvon, se fosos kavon profundan je du ulnoj…

La nubiano ekstaris, hastante foriri, kaj Kavi deziris danki lin, kiam subite al la gvidisto alsaltis unu el sklavoj-azianoj kun longa, hirta kaj malpura barbo, kun ĉapo de vilaj haroj sur la kapo.

— Kial vi konsilas al ni iri okcidenten kaj suden? Nia hejmo estas tie! — La aziano almontris orienten, en direkto de la rivero.

La nubiano atente rigardis al la parolinto kaj malrapide respondis, disigante la vortojn:

— Se vi transiros la riveron, oriente estos ŝtona, senakva dezerto. Se vi transiros ĝin kaj transgrimpos altajn montojn, tiam vi atingos bordon de maro, kie regas Ta-Kem. Se vi sukcesos transnavigi la maron, tie, oni diras, dezertoj estas eĉ pli teruraj. Kaj en la montoj kaj laŭ la rivero de Aromoj loĝas triboj, liverantaj al Ta-Kem sklavojn interŝanĝe al armilaro. Pensu vi mem!

— Kaj ĉu norden ne ekzistas vojo? — ruze demandis unu el la libianoj.

— Norde je du tagoj da iro for de ĉi tie sterniĝas senlima dezerto: komence sekaj ŝtonoj kaj argilo, poste sabloj. Por kio do vi iros tien? Eble, tie estas iaj vojoj kaj fontoj, sed mi ilin ne konas. Mi diras pri la plej facila vojo kaj pri tiu, kiun mi konas bone… — Kaj, geste montrinte, ke la konversacio estas finita, la gvidisto eliris el sub la arbo.

Kavi sekvis lin, brakumis je la ŝultroj kaj komencis danki, miksante egiptajn kaj etruskajn vortojn, poste vokis la tradukanton.

— Mi ne havas kion doni al vi, mi mem havas nenion, krom… — la etrusko tuŝis la kotan zontukon, — sed en la koro mi konservos vin.

— Mi helpas al vi ne por pago, sed obeante al la koro, — respondis, ridetinte, la nubiano. — Kiu el ni, spertintaj premon de la Nigra Tero, rifuzos helpi al vi, kuraĝuloj, liberiĝintaj per tia terura kosto?! Do atentu, sekvu mian konsilon kaj konservu la signon, donitan al vi… Mi ankoraŭ diros: fonto de akvo estas dekstre de vi, je du mil ulnoj — jen tie, kie banis sin la rinoceroj, sed plej bone estas jam hodiaŭ, antaŭ veno de la nokto, foriri de ĉi tie. Adiaŭ, kuraĝa fremdulo! Saluton al viaj kuraĝaj kamaradoj! Mi hastas.

La gvidisto malaperis, kaj Kavi, enpensiĝinte, rigardis post li.

Ne, hodiaŭ ili ne povos foriri de ĉi tie kaj forlasi la mortantajn kamaradojn por hienoj. Se akvo estas proksime, do des pli necesas resti sur la loko.

Kavi revenis al la kamaradoj, kiuj estis pridiskutantaj, kion fari plu. Sensoifiĝinte kaj refortiĝinte per manĝo, la homoj iĝis pli raciaj kaj estis singarde pesantaj postajn agojn.

Por ĉiuj estis klare, ke norden iri estas neeble — necesas plej baldaŭ foriri de la rivero, sed en la demando, ĉu ili iru suden aŭ orienten, la opinioj disiris.

La azianoj, konsistigantaj preskaŭ duonon da restintaj sklavoj, ne deziris enprofundiĝi en la landon de nigruloj kaj estis por la vojo orienten. Laŭ kredigoj de nubianoj, dum tri semajnoj eblis atingi bordojn de la mallarĝa maro, disiganta Nubion kaj Azion, kaj loĝantoj de tiu lando estis pretaj ree kuraĝi al vojo tra dezerto, por pli rapide reveni hejmen.

Kavi estis kaptita en sklavecon dum militiro. En lia patrujo restis familio, kaj li hezitis: tiom alloga ŝajnis al li la eblo de rapida reveno. La elpelo el Kemt iĝis por li peza bato, ĉar plej facile estis reveni tra Kemt, malleviĝinte en boato laŭ la rivero ĝis la maro. Sed la sperta, multe vojaĝinta batalisto komprenis, ke grupeto da homoj, perdita en malamika lando kaj speciale en dezertoj, kie ĉiuj putoj estas kontrolataj, povos pluekzisti nur per miraklo. Kaj mirakloj en la sorto de la etrusko ankoraŭ ne okazis, kaj li ne tre kredis je ili.

Enmiksiĝis Kidogo, forlasinta sian amikon por partopreni en la konsilio.

Unuafoje la negro rakontis pri si. Oni eksciis, ke Kidogo estis filo de potisto kaj devenis el granda kaj riĉa popolo, loĝanta ĉe mara bordo sur la okcidenta rando de la lando de nigruloj. Tie en la firmaĵon profunde entranĉiĝis grandega golfo, nomata la Suda Korno[176]. Kidogo ne konis de ĉi tie vojon en la gepatrajn lokojn, trafinte en la sklavecon ĉe la rando de la granda dezerto, kiam li iris en Kemt-on, regata de deziro vidi miraklojn de lerta majstreco de tiu popolo. Sed la negro kalkulis, ke lia lando devis situi nemalproksime sud-okcidente de la loko de la batalo. Kidogo kredigis, ke povos ekscii la ĝustan vojon de tiu tribo, al kiu sendis ilin la gvidisto-nubiano. Kidogo promesis al ĉiuj kamaradoj gastaman akcepton, se nur ili sukcesos atingi tiun regionon, kie loĝas lia popolo, kaj al la etrusko li deklaris, ke, laŭ rakontoj, aŭditaj en la infanaĝo, ŝipoj de homoj, similaj al li kaj Pandiono, venadis en lian landon el norda maro. Kavi, pesinte ĉion, konsilis al la kamaradoj sekvi la rekomendon de la gvidisto kaj iri suden. Post la vortoj de Kidogo la nekonata lando de nigruloj ne plu ŝajnis al li malamika. Maro, libera, ne obeigita al malamata Ta-Kem, donis eblon atingi la patrujon. La etrusko pli fidis al maro, ol al dezerto.

La azianoj protestis, ne konsentis, la libianoj subtenis la etruskon, kaj pri la negroj eĉ ne necesas diri, ili ĉiuj estis pretaj iri suden kaj okcidenten — tie estis ilia vojo en la gepatrajn landojn.

La azianoj kredigadis, ke estas tute nesciate, kiel rilatos al ili nomadoj kaj speciale tiu multenombra kaj riĉa popolo, pri kiu parolis la gvidisto-nubiano, ke la signo, donita de li al la etrusko, povas esti kaptilo kaj ĉiuj ili ree trafos en sklavecon.

Tiam la negro, kuŝanta kun la rompita kruro, per krioj kaj gestoj altiris al si la atenton. Haste, glutante vortojn kaj ŝprucante salivon, li parolis ion, penante rideti kaj ofte batante sian bruston. El la tuta pasia parolo, kun tuta torento da nekonataj vortoj, Kavi komprenis, ke la negro apartenas al tiu popolo, atingi kiun helpe de nomadoj konsilis la gvidisto, kaj ke li ĵuras pri pacemo de siaj samgentanoj. Tiam la etrusko decidiĝis kaj aliĝis al la negroj kaj la libianoj, kontraŭ la azianoj, plu insistantaj pri sia plano. Sed la suno jam kliniĝis al subiro, necesis pensi pri akvo kaj noktumo. La etrusko proponis al ĉiu atendi ĝis la mateno. Malgraŭ ĉies deziro foriri de la terura loko, prisemita per kadavroj, oni devis resti sur la kampeto, por ne turmenti vane la mortantojn, trenante ilin. Dek homoj ekiris al la fonto, indikita de la nubiano kaj alportis plenajn kruĉojn da malklara varma akvo kun odoro de argilo. Laŭ konsilo de negroj inter arboj oni konstruis barilon el dornaj branĉoj por defendo kontraŭ atako de hienoj. Ĉe la flanko, turnita al la kampeto, ekbrulis tri lignofajroj. Tri homoj restis deĵori ĉe la vunditoj, dek homoj kun lancoj eksidis ĉe lignofajro. Nokto en tiuj ĉi lokoj venas rapide. Okcidente ankoraŭ lumis nuboj, kaj de la nordo kaj la oriento jam ruliĝis nigra ondo de venanta mallumo, inundante pintojn de arboj kaj bruligante super ili sennombrajn fajretojn de steloj. Baldaŭ Kavi, ne konanta sudajn landojn, komprenis, kial la gvidisto konsilis al ili plej baldaŭ foriri de ĉi tie. Kriegoj de ŝakaloj ĥore leviĝis al la ĉielo, abrupta histeria ridego de hienoj sonis ĉirkaŭe. Ŝajnis, ke centoj da bestoj kunvenis el ĉie, por vori ne nur la kadavrojn, sed ankaŭ tiujn, kiuj restis vivaj. El la kampeto aŭdiĝis muĝado, krakado kaj laŭta ŝmacado. Dolĉeta odoro de kadavroj, rapide putrintaj en varmego, disvastiĝis ĉie.

La homoj kriis, ĵetadis terbulojn kaj ŝtonojn, elpaŝadis antaŭen kun brulantaj branĉoj, sed vane — rabobestoj ĉiam pli multiĝadis.

Subite post la dorna barilo aŭdiĝis obtuza raŭka sono, tondra muĝo kvazaŭ disfluis laŭ la tero, tremigante la grundon. La bestoj, kverelintaj sur la kampeto, eksilentis; la homoj, vekiĝinte, salte ekstaris; en la veninta silento pli laŭte ekĝemis la vunditoj. La muĝo estis proksimiĝanta — la basa sono de nekredebla forto, ŝajne, estis eliranta el grandega trumpeto. Malklara grandkapa silueto aperis ĉe la randa arbo — al la timigitaj homoj estis aliranta granda leono kun densa kolhararo, kaj antaŭ ĝi neaŭdeble glitis fleksiĝema, maldika leonino. La lancoj turniĝis al la bestoj, malforte briletante per la kupraj pintoj en flamo de la nehele brulantaj lignofajroj. La homoj kun krioj ĵetadis brulantajn branĉojn en la leonojn, riskante bruligi la herbon. La konsternitaj rabobestoj haltis, poste deiris sur la kampeton. Longe staris la homoj kun pretaj lancoj, ĝis doloro kunpremante en la manoj ties stangojn, sed atako ne okazis.

Ne sukcesis la ripozantoj ekdormeti, kiam ree tondro de leona muĝo tremigis la aeron, post ĝi sekvis dua, tria. Ne malpli ol tri leonoj vagis ĉirkaŭe, kun la pli frue aperinta leonino estis kvar. La homoj komprenis, kia nepardonebla senzorgeco iliaflanke estis la neglekte konstruita malalta barilo. Kvar homoj kun lancoj staris pretaj, por rebati eblan atakon de malantaŭe, ses lancistoj restis stari post la lignofajroj. Neniu dormis: arminte sin per io ajn, la homoj atente fiksrigardis en mallumon. Nova muĝo tremigis la aeron, kaj ĉe la flanka lignofajro aperis grandega leono kun hela kolhararo. La ŝanceliĝanta flamo pligrandigis la amplekson de la rabobesto, ĝiaj okuloj, celitaj al la homoj, radiis verdan lumon. Malfeliĉe, apude staris unu el nespertaj pri ĉasado nordaj azianoj kun pafarko. Timigita de la leona muĝo, li sendis trafan sagon rekte en la buŝegon de la rabobesto. La muĝo rompiĝis per longa ĝemo, transiris en raŭkan tuson kaj eksilentis.

— Gardu vin! — despere kriis unu el la nubianoj.

La korpo de la leono ekflugis en la aeron, la rabobesto salte trais la linion de lignofajroj kaj iĝis inter la homoj. La venkintojn de la rinocero estis malfacile konfuzi: la lancoj haltigis la leonon, enpikiĝinte en ĝiajn flankojn kaj bruston, kvar sagoj trapikis la fleksiĝeman korpon. Du lancoj kun seka krako rompiĝis sub batoj de la peza piedego, kaj sammomente tri grandeguloj-negroj, ŝirmante sin per ŝildoj, enpikis en la bruston de la rabobesto longajn tranĉilojn… La leono longe kaj plende ekmuĝis; la homoj, ruĝigitaj de sango, desaltis, kaj subite venis silento.

Surdiga kriego de venko ruliĝis laŭ la stepo. La korpo de la mortigita leono estis elĵetita antaŭ la lignofajrojn, kaj la kamaradoj okupiĝis pri vindado de du novaj vunditoj, ankoraŭ tremantaj en batala febro.

La rabobestoj vagadis ĉirkaŭe ĝis la tagiĝo, de tempo al tempo eligante afekciantan muĝon. Neniu el la leonoj kuraĝis ripeti la atakon.

Ĉe la naskiĝo de la nova tago, leviĝanta en blindiga brilo, mortis kvin gravaj vunditoj. Ankoraŭ sep homoj evidentiĝis mortintaj — nokte dum la tumulto kun la leono neniu rimarkis, kiam tio okazis. Aĥmi ankoraŭ spiris, malofte movetante la grizajn lipojn.

Pandiono kuŝis kun malfermitaj okuloj, lia brusto leviĝadis en trankvila kaj egala spirado. Kidogo, kliniĝinta super li, kun teruro komprenis, ke la amiko ne vidas lin. Tamen la alportitan akvon Pandiono tuj eltrinkis kaj malrapide mallevis la palpebrojn.

Post matenmanĝo el restaĵoj de hieraŭa manĝo Kavi proponis ekiri. La azianoj, interkonsentintaj jam nokte, ekribelis. Ili kriis, ke en tiu ĉi lando, loĝata de tia multo da teruraj bestoj, ili nepre pereos, ke necesas saviĝi el tiu fatala stepo, ke la dezerto estas pli kutima kaj sendanĝera. Malgraŭ ĉiuj persvadoj de Kavi kaj de la nigrahaŭtuloj, la azianoj ne cedis.

— Bone, estu tiel, — diris la etrusko, decidiĝinte. — Mi iras suden kun Kidogo. Kiu iras kun ni — aliru ĉi tien, kiu iras orienten — deiru maldekstren.

Tuj ĉirkaŭ la etrusko kreiĝis amaso da nigraj kaj helbronzaj korpoj — negroj, nubianoj kaj libianoj. Al Kavi aliĝis tridek sep homoj, ne kalkulante Pandionon kaj la kuŝantan sur la tero negron kun la rompita kruro, kiu streĉe observis la okazantaĵon, leviĝinte sur la kubuto.

Tridek du homoj transiris maldekstren kaj staris, obstine mallevinte la kapojn.

Armilaro kaj vazoj por akvo estis dividitaj egale inter ambaŭ partoj, por ke la azianoj ne ligu sian eventualan malsukceson kun tio, ke ilin maljuste traktis la kamaradoj.

Ilia longbarba gvidanto, tuj kiam la divido estis finita, ekkondukis la homojn orienten, al la rivero, kvazaŭ timis, ke alligiteco al la kamaradoj ŝancelos ilian decidemon. La restintoj longe rigardis post la kuraĝaj amikoj, apartiĝintaj de ili sur la sojlo de libero, poste kun malgajaj suspiroj revenis al siaj aferoj. Ĉu sukceso aŭ morto atingos la kamaradojn — neniam ili ekscios pri tio, same kiel ankaŭ la heroaj azianoj nenion scios pri ilia malcerta sorto. «Neniam» — jen terura vorto, tiom neevitebla por diversaj popoloj, disigitaj de spacoj.

La etrusko kaj Kidogo, pririgardinte Pandionon kaj la vunditan negron, transportis ilin al alia arbo, kun maldikaj branĉoj. Kiam oni provis levi Aĥmi-n, el la gorĝo de la libiano elŝiriĝis terura krio, kaj la vivo forlasis la kuraĝan luktanton por libero.

Kavi konsilis al la libianoj levi la mortinton sur arbon kaj firme alligi lin per ŝnuroj. Tio estis tuj plenumita; kvankam la homoj sciis, ke la kadavro estos disŝirita de rabobirdoj, sed tio ŝajnis malpli abomena, ol manĝigi fetorajn hienojn. Silente, sen anticipa interkonsento, Kavi kaj Kidogo hakis kelkajn branĉojn.

— Kion vi faras? — demandis, alirinte al la etrusko, unu el altaj negroj.

— Brankardojn. Mi kaj Kidogo portos lin, — Kavi almontris Pandionon, — kaj vi portos tiun, — la etrusko kapmontris al la negro kun la kruro en splinto. — La libiano iros sen nia helpo, kun la brako sur vindaĵo…

— Ni ĉiuj portos tiun, kiu la unua saltis sur la rinoceron, — respondis la negro, turninte sin al la kamaradoj. — La kuraĝulo savis nin ĉiujn. Ĉu ni povas forgesi tion? Atendu, ni pli bone scipovas fari brankardojn.

Kvar nigruloj lerte eklaboris. Baldaŭ la brankardoj estis pretaj: longaj bastonoj, interplektitaj per ŝnuroj, — sur la batalejo da ili restis multe. Inter la bastonoj la negroj aranĝis duopajn transversajn stegojn, en la centro fiksis rondajn kusenojn el malmola ŝelo, ĉirkaŭvolvitajn per pecoj de leona felo. La negro kun la rompita kruro observis la laboron, ĝoje ridetante; liaj malhelaj okuloj fidele rigardis en la vizaĝojn de la kamaradoj.

La vunditojn oni kuŝigis sur la brankardojn. Ĉio estis preta. La nigruloj pare ekstaris ĉe la brankardoj kaj momente levis ilin sur la etenditaj manoj, zorgeme metinte la kusenojn sub la kapojn. Poste la portantoj ekiris antaŭen, egalmezure kaj facile paŝante.

Tiel, ne rekonsciiĝante, Pandiono ekiris laŭ la nekonata vojo.

Du nubianoj kaj negro, armitaj de lancoj kaj pafarko, preninte al si devon de gvidistoj, iris antaŭe, la ceteraj tridek homoj ekiris anservice post la brankardoj. En la vosto mem de la procesio ankoraŭ tri homoj portis du lancojn kaj pafarkon. La vojaĝantoj ekiris laŭ la rando de la kampeto okcidenten, penante ne rigardi al la restaĵoj de la kamaradoj kaj forportante kun si doloran senton de kulpo, ke ili ne sukcesis gardi iliajn korpojn kontraŭ noktaj kadavrovorantoj.

Post tagmeza ripozo la taĉmento baldaŭ atingis la larĝan sekiĝintan fluejon, jam el malproksime distingiĝantan sur la flava stepo per du strietoj de veproj, kadrantaj ĝiajn bordojn.

Laŭ la fluejo ili turnis sin rekte suden kaj, ne haltante, iris ĝis la sunsubiro. En tiu ĉi tago ne necesis fosi kavon por akvo — malgranda fonto eliris sur la supraĵon el fendo inter du platoj de krudgrajna ŝutiĝema ŝtono; sed la homoj devis multe labori pri la loko de noktumo, ĉirkaŭiginte ĝin per barilo el dornaj branĉoj. Nokte ĉiuj pace dormis, ne timante malproksiman muĝadon de leono kaj hienojn, tumultantajn en mallumo.

La dua kaj la tria tagoj pasis trankvile. Nur unufoje oni vidis el malproksime nigran masegon de rinocero, trairanta herbon kun la mallevita kapo. La homoj en perplekso haltis — la travivitaĵo ree viviĝis en ilia memoro, minaca kaj neforgesebla. La vojaĝantoj ekkuŝis en herbo. La rinocero levis la kapon; denove, samkiel en tiu terura horo, la homoj ekvidis la fleksitajn, larĝe dismetitajn orelojn kaj la elstarantan inter ili pinton de la korno. Faldoj de la dika haŭto kadris la ŝultrojn de la animalo kaj pendis ĉe la komenco de la disstarigitaj antaŭaj kruroj, dronantaj en herbo. La masiva monstro senmove staris iom, kaj, turniĝinte, ekmoviĝis en la sama direkto.

Malgrandaj gregoj de etaj flav-grizaj antilopoj renkontiĝadis ofte; la animaloj, mortigitaj per sagoj, servis kiel bongusta manĝo.

En la kvara tago la seka fluejo larĝiĝis kaj malaperis, la flava argila grundo cedis lokon al stranga hel-ruĝa tero[177], per maldika tavolo kovranta diserigitan graniton. Rondaj montetoj da granito elstaradis per malhelaj makuloj sur ruĝa morna ebenaĵo. La herbo malaperis, anstataŭ ĝi el la tero elstaris malmolaj folioj, similaj al enpikitaj rekte en la malkompaktan grundon faskoj da akraj kaj mallarĝaj glavoj[178]. La gvidistoj skrupule ĉirkaŭiradis densejojn de tiuj vegetaĵoj kun akraj, tranĉantaj, kiel razilo, randoj de malmolaj folioj.

Ruĝa valo sterniĝis antaŭe, rozkoloraj nuboj da polvo kirliĝis, leviĝante foste kaj difuzante brilon de sunaj radioj. La varmego lacigis la irantojn, sed la homoj daŭrigis la vojon, maltrankviliĝante, ke tiu senakva ebenaĵo estos tro granda. La fluejo kun ĝia subtera akvofluo restis malantaŭe. Kiu scias, kiam ili sukcesos trovi akvon, tiom necesan al la homo en tiu ĉi varmega lando!

De sur pinto de unu el granitaj montetoj oni rimarkis, ke malproksime kuŝas orkolora strio — tie, evidente, estis finiĝanta la ruĝa grundo kaj ree iris herba stepo. Vere, la ombroj plilongiĝis nur duone post la tagmezo, kaj la vojaĝantoj jam paŝis laŭ susuranta herbo, pli malalta, ol antaŭe, sed anstataŭe pli densa. Flanke videblis larĝa verda nubo, ŝajne, ŝvebanta en la aero super la blu-nigra makulo de la propra ombro — la potenca «arbo de gastoj» estis invitanta en sian azilon. La gvidistoj turnis sin al ĝi. La lacaj homoj plirapidigis paŝojn, kaj baldaŭ la brankardoj kun la vunditoj staris en la ombro ĉe la trunko, profunde disdividita per laŭlongaj sulkoj je apartaj rondigitaj ripoj.

Kelkaj negroj kunmetis el si vivan ŝtuparon kaj grimpis sur la potencajn branĉojn. Admiraj kriegoj aŭdiĝis de supre — la nigruloj ne eraris en siaj kalkuloj: la interna kavo de la dika trunko, je ne malpli ol dek kvin ulnoj, entenis akvon de antaŭnelongaj pluvoj. La vazoj pleniĝis per malvarma malhela akvo. La negroj deĵetis desupre longajn, akrigitajn ĉe ambaŭ finoj fruktojn de la grandega arbo. Ĉiu frukto, granda je homa kapo, entenis sub sia maldika malmola ŝelo flavetan farunecan substancon, acid-dolĉan, bonege malvarmigantan la varmegajn, sekiĝintajn buŝojn de vojaĝantoj. Kidogo disrompis du fruktojn, forigis multajn malgrandajn kernetojn, disfrotis la entenaĵon kun negranda kvanto da akvo kaj komencis manĝigi Pandionon.

Por ĝojo de la negro, la juna heleno manĝis kun deziro kaj hodiaŭ unuafoje levetis la kapon, penante ĉirkaŭrigardi (sur la brankardo dum irado la vizaĝon de Pandiono oni ordinare kovradis per grandaj folioj, plukitaj apud fontoj). La manoj de Pandiono kun peno atingis Kidogon, la malfortaj fingroj premis la manradikon de la negro. La larĝe malfermitaj okuloj de la heleno perdis la antaŭan akrecon de rigardo kaj estis malklaraj kaj kompatindaj.

Kidogo emociite demandis la amikon, kiel li fartas, sed ne ricevis respondon. La okuloj de la vundito ree fermiĝis, kvazaŭ la malforta ekbrilo de revenanta vivo lacigis lin super ĉia mezuro. Kidogo lasis la amikon en kvieto kaj hastis sciigi al la etrusko la ĝojan eventon. Kavi, eĉ pli severiĝinta post la terura tago de la batalo, aliris la brankardon kaj longe sidis, fiksrigardante en la vizaĝon de la kamarado. La etrusko penis, metinte la manon sur la bruston de Pandiono, difini forton de batado de la koro de la junulo.

Tiutempe aŭdiĝis voĉo de nubiano, grimpinta sur la pinton de la arbo, por pririgardi la vojon. Li kriis, ke malproksime antaŭe, preskaŭ ĉe la horizonto mem, videblas malhelaj kadroj de dornaj bariloj, kiajn faras nomadaj brutobredistoj por defendo de siaj gregoj kontraŭ rabobestoj.

Estis decidite noktumi sub la arbo kaj, ekirinte ĉe la sunleviĝo, kiel eble plej frue atingi la tendaron de nomadoj. Antaŭ la sunsubiro densaj nuboj kovris la ĉielon, la senstela nokto estis neordinare kvieta kaj malhela, la velure nigra mallumo ne ebligis vidi la manon, alportitan proksime al la okuloj.

Baldaŭ sinuantaj fulmoj ringe zonis la ĉielon, murmurego de tondro senĉese ruliĝadis malproksime. Nombro de fulmaj ekbriloj ĉiam kreskis, sur la ĉielo ekserpentumis centoj da blindigaj fajroj, similaj al gigantaj sekaj branĉoj. Tondro tremigadis ĉion ĉirkaŭe, la blua fajro blindigadis la homojn, dezirantajn forlasi sian azilon. Malproksime aŭdiĝis bruo, rapide plifortiĝanta kaj transformiĝinta en muĝon. Tio estis venanta muro de furioza pluvo. La arbo ekŝanceliĝis — tuta maro falegis de sur la ĉielo. Kaskadoj de malvarma pluvo kun terura bruo frakasiĝadis je la tero, ĉirkaŭ la arbo tuj kreiĝis profunda tavolo de akvo, kovrinta elstaraĵojn de la dikaj radikoj. En alternanta rapida ŝanĝo de mallumo kaj seninterrompa fajro ŝajnis, ke la tuta stepo neeviteble estos inundita — tiom granda estis maso da pluvo, faleganta ĉirkaŭe. Tamen baldaŭ la brilado de fulmoj ĉesis, la pluvo kvietiĝis, kaj la stela ĉielo etendiĝis super la sattrinkinta stepo; malforta vento ekportis densan aromon de nevideblaj herboj kaj floroj. La libianoj kaj la etrusko konsterniĝis, ekvidinte la fulmotondron, ŝajnintan al ili terura katastrofo, sed la negroj, gaje ridante, deklaris, ke tio estas pluvo, tute ordinara dum pluva sezono, kaj eĉ ne tre forta. Kavi nur balancis la kapon, dirante al si, ke se tian pluvon oni ĉi tie opinias ordinara, do, sendube, ili spertos en la lando de nigruloj tute neordinarajn aventurojn. La diveno ne trompis la etruskon.

En la sekva tago de la vojo subite aŭdiĝis bojado de hundo. El fumo de vaporoj, kaŝanta la malproksimon, elstaris longaj dornaj bariloj, post kiuj kaŝiĝis malaltaj pajlobudoj de nomadoj.

Amaso de homoj, vestitaj en ledaj antaŭtukoj, ĉirkaŭis la vojaĝantojn. La vangostaj vizaĝoj estis nepenetreblaj, la mallarĝaj malhelaj okuloj malafable rigardis al la egipta armilaro en la manoj de la eksaj sklavoj. Tamen la signo, donita de la nubiano, faris plej bonan impreson. El la amaso eliris kvin homoj, ornamitaj per nigraj kaj blankaj plumoj, en altaj hararanĝoj, subtenataj per rondaj plektaĵoj el foliradikoj.

La lingvo de la nomadoj estis komprenebla por la nubianoj — baldaŭ la venintoj sidis en densa rondo de aŭskultantoj, trinkante acidan lakton. La nubiaj sklavoj estis rakontantaj sian historion. Interrompante unu la alian, ili salte ekstaradis en vervo, akompanataj de ĥoro de miraj ekkrioj. La plumornamitaj tribestroj nur frapadis siajn femurojn. Granda estas forto de samaj sentoj ĉe homoj, spertantaj samajn malfeliĉojn, kaj amika helpo faras miraklojn!

La nomadoj sendis ses homojn kun dek azenoj por faciligi la vojon de la fremduloj. La senditoj devis gvidi la vojaĝantojn ĝis la granda vilaĝo de fikshejma popolo, situanta ankoraŭ je sep tagoj da vojo sud-okcidenten, sur bordo de nesekiĝanta rivereto.

Tago pasadis post tago. Sub la varmega blindiga suno kuŝis la senlima stepo, jen laca pro varmega silento, jen rulanta larĝajn ondojn de herboj sub vento. Ĉiam pli malproksime profundiĝadis la eksaj sklavoj en sovaĝajn vastaĵojn de la sudo, plenigitajn de sennombraj gregoj da animaloj. Komence la nekutimaj okuloj ne distingadis preterkurantajn aŭ duonkaŝitajn de herbo amasojn — videblis dorsoj, elstaris kornoj, mallongaj kaj fleksitaj aŭ longaj kaj rektaj, kiel lancoj, aŭ spirale rondigitaj. Poste la vojaĝantoj lernis distingi iliajn specojn — longokornajn oriksojn, grandegajn kaj kvietajn ruĝajn taŭrotragojn, vilajn, kun malbelega ĝibnaza kapo gnuojn, kaj antilopojn, grandajn je eta bovido, strangajn, grandorelajn, dancantajn sur la malantaŭaj piedoj sub arboj[179].

Flava herbo je homa alto kun malmolaj tigoj susuris ĉirkaŭe, kiel neĉirkaŭvidebla grena kampo. Ĝia spaco, oriĝanta sub la suno, estis kovrita de makuloj de freŝa verdaĵo laŭlonge de sekaj fluejoj kaj flakoj, nun pleniĝintaj je akvo. Malproksime en la surfacon de la stepo enpikiĝadis helbluaj kaj violkoloraj branĉoj de montoj, kiel remparoj leviĝantaj sur la horizonto.

Arboj jen densiĝadis, kuniĝante en altajn insulojn, malhelantajn super la kapoj, jen denove diskuradis diversflanken malproksime unu de la alia, kiel aro da timigitaj birdoj. Plej ofte tio estis samaj ombrelaj akacioj, kiaj afekciis Kavi-n en la momento de la unua konatiĝo kun la ora stepo, — dornaj trunkoj disvolviĝadis de la radiko per larĝa funelo, rememorigante pri konusoj, renversitaj per la pinto malsupren. Fojfoje arboj havis pli dikajn kaj mallongajn trunkojn, same disvolviĝantajn per amaso da branĉoj, kaj tiam iliaj foliaroj, densaj kaj malhelaj, similis al larĝaj verdaj kupoloj aŭ renversitaj tasoj. Palmoj el malproksime distingiĝadis per siaj paraj disforkiĝoj de branĉoj, kovritaj ĉe la finoj per hirtaj tranĉilsimilaj plumoj de malhelaj folioj.

Kavi rimarkis, kiel kun ĉiu tago la negroj kaj la nubianoj, mallertaj kaj nedivenemaj en Ta-Kem aŭ sur la akvo de la granda rivero, ĉi tie iĝadis ĉiam pli fortaj, decidemaj kaj certaj. La morna etrusko rimarkis, ke, kvankam lia aŭtoritato de estro restas neŝancelebla, sed li mem perdas certecon pri si sur tiu ĉi fremda tero kun nekonataj al li leĝoj de la vivo.

La libianoj, tiel bone montrintaj sin en la dezerto, ŝajnis senhelpaj. Ili timis la stepon, loĝatan de miloj da bestoj, en herbo al ili ŝajnis multegaj danĝeroj, nekonataj minacoj akompanis ĉiun ilian paŝon.

La vojo vere estis malfacila. Renkontiĝadis densejoj de herbo, kies tuberoj eligadis milionojn da etaj dornoj[180], enpikiĝantaj en la haŭton, kaŭzante netolereblan jukon kaj pusadon. Multegaj rabobestoj kaŝiĝadis dum varmegaj tagaj horoj sub arboj. Fojfoje en ombro, ŝajnanta nigra kaverno, inter faskoj de hele prilumita herbo aperadis fleksiĝema makula figuro de leopardo.

La negroj kun mirinda lerteco kaŝe aliradis al ruĝaj antilopoj, kaj sukoplena, bongusta viando ĉiam estis abunda por la ekssklavoj, ĉiam pli fortikiĝantaj pro ĝissata manĝo. Kiam malproksime aperadis amaso de griz-nigraj korpoj de grandegaj bovoj[181] kun larĝaj, mallevitaj malsupren kornoj, la negroj donadis alarman signalon, kaj la taĉmento haste retiriĝadis al plej proksimaj arboj, saviĝante de tiuj teruraj loĝantoj de afrikaj stepoj.

La gvidistoj, probable, malĝuste taksis la distancon: la vojaĝantoj estis irantaj jam naŭ tagojn, sed signoj de proksimeco de homa loĝejo ankoraŭ ne renkontiĝis. La brako de la libiano saniĝis, la negro kun la rompita kruro jam sidis sur la brankardo kaj vespere en bivakoj gaje saltadis kaj ridinde krabladis ĉe lignofajro, ĝojigante la kamaradojn per sia saniĝo. Nur Pandiono plu kuŝis muta kaj indiferenta, kvankam nun Kidogo kaj Kavi devigadis lin pli multe manĝi.

Kaj la svarma vivo de la stepo plu disfloradis ĉirkaŭe pro la pluvoj.

Milionoj da insektoj sonore zumis kaj susuris super herbo, buntaj birdoj preterflugadis kiel bluaj, flavaj, smeralde verdaj kaj velure nigraj vizioj inter interplektaĵo de grizaj malglataj branĉoj. En la varmega aero ĉiam pli ofte aŭdiĝadis laŭtaj krioj de etaj otidoj: «mak-har! mak-har!»

Kavi pli proksime konatiĝis kun Afriko.

Senbruaj kaj trankvilaj grizaj rokoj de elefantoj nemalofte preternaĝadis super herbo, la gigantaj haŭtaj oreloj celis al la homoj, brilanta blankeco de la dentegoj akre kontrastis apud la serpentumantaj malhelaj rostroj. La potencaj animaloj plaĉis al la etrusko — ilia saĝa konduto tiel forte diferencis disde maltrankvilo de antilopoj, disde kolero de rinoceroj, disde streĉa kaŝiĝemo de rabobestoj. Fojfoje la homoj sukcesadis kaŝobservi ripozon de la majestaj gigantoj: la grego, kaŝiĝante en ombro de arboj, senmove staris, dense amasiĝinte. Grandegaj maljunaj maskloj malalte klinadis siajn grandfruntajn kapojn, pezigitajn de la fleksitaj dentegoj; femaloj, kun pli plataj fruntoj, tenis dum dormo la kapojn pli alte. Unufoje la antaŭirantoj renkontis solecan maljunan elefanton. La giganto dormis, starante rekte en varmego. Ĝi ekdormis, evidente, en ombro, poste la suno moviĝis, kaj la elefanto, profunde dormante, ne sentis la varmegon. Kavi longe admiris la potencan giganton.

La elefanto staris, kiel skulptaĵo, facile dismetinta la malantaŭajn krurojn. La mallevita rostro estis fleksita en ringon, la malgrandaj okuloj estis fermitaj, la maldika vosto pendis de sur la oblikva postaĵo. La dikaj, fleksitaj dentegoj estis minace elstarantaj antaŭen, per la finoj larĝe disirante al flankoj.

Tie, kie arboj estis pli maloftaj, oni ofte renkontadis animalojn de neordinara aspekto. Iliaj longaj kruroj portis mallongan korpon kun kruta, klinita malantaŭen dorso. La antaŭaj kruroj estis multe pli longaj ol la malantaŭaj. La dorso ekde la masivaj ŝultroj kaj larĝa brusto estis transiranta en neordinare longan, klinitan antaŭen kolon, sur kiu sidis negranda kapo kun mallongaj kornetoj kaj grandaj tubformaj oreloj. Tio estis ĝirafoj. La animaloj renkontiĝadis per gregoj je de kvin ĝis cent anoj. Neforgeseblan spektaĵon prezentis granda grego de ĝirafoj sur malfermita loko: ŝajnis, arbaro, klinata de vento, moviĝis en hela lumo, deĵetante makulojn de bizaraj ombroj. Ĝirafoj moviĝis jen trote, jen per strangaj saltoj, subfleksante la antaŭajn krurojn kaj malproksime etendante la malantaŭajn. Ilia bunta felo — hel-flava reto de mallarĝaj strietoj, disigitaj per grandaj nigraj neregulaj makuloj, mirinde similis ombron de arboj, sub kiuj la animaloj estis tute nevideblaj. Ili singarde deŝiradis per la lipoj foliojn de sur altaj branĉoj, satiĝante sen avido; iliaj grandaj sentivaj oreloj turniĝadis en ĉiuj direktoj.

Ofte super la ondiĝanta herba maro aperadis vico de koloj — tiuj strangaj animaloj estis malrapide irantaj, portante sur dek-ulna alto la fierajn kapojn kun brilantaj nigraj okuloj.

La diskretaj moviĝoj de ĝirafoj estis belaj, la senmalutilaj animaloj vokis nevolan simpation.

Plurfoje la vojaĝantoj aŭdis tra herba muro koleran ronkadon de rinocero, sed ili jam lernis eviti la malbone vidantajn ferocajn monstrojn, kaj eventuala renkontiĝo ne plu teruris la ekssklavojn.

La vojaĝantoj moviĝis anservice, paŝante laŭ la spuroj de la antaŭuloj laŭ malvastaj koridoroj de alta herbo — nur lancoj kaj kapoj, ĉirkaŭvolvitaj per ĉifonoj kaj folioj, balanciĝis super ĉifitaj tigoj. Ĉe la flankoj estis senfine etendiĝanta monotona balanciĝanta muro. La herbo kaj la arda ĉielo persekutadis la vojaĝantojn tage, herbajn murojn ili vidis nokte en sonĝoj, al ili ŝajnis, ke ili por ĉiam perdiĝis en sufoka susuranta senfineco. Nur en la deka tago antaŭ la taĉmento aperis malalta ĉeno de klifoj, ŝirmita de blua nebulo. Leviĝinte sur ilin, la vojaĝantoj trafis sur gruzan altebenaĵon, prikreskitan de arbustoj kaj senfoliaj arboj, kies branĉoj, kiel multo da dismetitaj manoj, morne tiriĝis al la ĉielo[182]. Venena verda koloro estis sama ĉe la malaltaj trunkoj kaj ĉe la branĉoj; la arboj similis rondajn brosojn, glate tonditajn supre kaj starigitajn sur mallongaj bastonoj. En densejoj de tiuj arboj regis akra, forta odoro, la fragilaj branĉoj facile rompiĝadis pro vento, kaj en la lokoj de rompo eliĝadis abunda suko. Ĝi estis simila al densa lakto kaj rigidiĝadis per longaj grizaj gutoj. La gvidistoj hastis trai tiun ĉi neordinaran arbaron, kredigante, ke se la vento plifortiĝos, do la fragilaj arboj komencos faladi ĉirkaŭe kaj povos premmortigi homojn.

Post la arboj ree sterniĝis la stepo, kovrita de montetoj kaj prikreskita de verda freŝa herbo. De sur pinto de monteto antaŭ la vojaĝantoj neatendite malfermiĝis kultivitaj kampoj, aliĝantaj al strio de densa kaj alta arbaro. En profundo de la arbaro estis videbla interspaco, tie sur altaĵo situis multegaj konusaj kabanoj. La monteto estis ĉirkaŭigita per masiva palisaro. Peza pordego el malglataj traboj rigardis rekte al la vojaĝantoj, ornamita supre per girlando de leonaj kranioj, blankiĝintaj sub la suno.

Altaj severaj batalistoj eliris el la pordego renkonten al la malrapide leviĝanta supren taĉmento de la eksaj sklavoj. La indiĝenoj similis al nubianoj, nur ilia haŭto havis iomete pli helan bronzan koloron.

En la manoj la batalistoj tenis lancojn kun grandegaj pintoj, similaj al mallarĝaj glavoj. La batalistoj estis apogantaj sin je grandaj ŝildoj, pripentritaj per nigra-blanka ornamaĵo. Klaboj el nigra ligno, tre malmola kaj peza, pendis sur la zonoj el ĝirafaj feloj.

De sur la deklivo de la monteto malfermiĝis pitoreska pejzaĝo. Sur ora stepa herbo klare distingiĝis freŝa smeralda verdo de riveraj bordoj, kadranta mallarĝan bluetan rubandon de brilanta rivero. Malforte tremetis arbustoj, kronitaj de rozkoloraj lanugaj globetoj. De sur arboj pendis grapoloj de flavaj kaj blankaj floroj.

Longe daŭris anticipaj intertraktoj. Kiel tradukanto servis la negro kun la rompita kruro, krediganta, ke li devenas el tiu ĉi popolo. Apogante sin je bastono, li eksaltadis sur unu piedo al la batalistoj, signinte al siaj kamaradoj halti.

Kavi, la sklavo kun la rompita kruro, Kidogo, unu nubiano kaj unu el la nomadoj estis enlasitaj en la pordegon kaj kondukitaj en la kabanon de la estro.

La restintoj antaŭ la pordego malpacience atendis la kamaradojn, malklareco turmentis ilin. Nur Pandiono, senmova kaj indiferenta, kuŝis sur la brankardo, demetita de sur azenoj. Ŝajnis, ke pasis tre multe da tempo. Finfine en la pordego aperis la etrusko, akompanata de tuta amaso da viroj, virinoj kaj infanoj. La loĝantoj de la vilaĝo afable ridetis, svingadis larĝajn foliojn kaj parolis nekompreneblajn, sed amike sonantajn vortojn.

La pordego malfermiĝis, la ekssklavoj ekiris inter grandaj kabanoj, konstruitaj en aspekto de regulaj argil-vergaj ringoj, kovritaj per konusaj ĉapoj el longaj tigoj de malmola herbo.

Sur kampeto sub du arboj staris tre granda kabano kun markezo antaŭ la enirejo. Ĉi tie kolektiĝis la estroj por pririgardo de la venintoj. Ĉirkaŭe tumultis preskaŭ ĉiuj loĝantoj de la vilaĝo, emociitaj de la neordinara okazaĵo. Laŭ peto de la ĉefa estro la negro kun la rompita kruro ripetis la rakonton pri la terura ĉaso al rinocero, ofte almontrante kviete kuŝantan Pandionon.

La loĝantoj de la vilaĝo esprimis per krioj de admiro, miro kaj teruro siajn impresojn pri la senekzempla afero, farita laŭ ordono de la minaca faraono de Ta-Kem.

La ĉefa estro leviĝis kaj turnis sin al sia popolo kun mallonga parolo, nekomprenebla por la venintoj. Aprobaj krioj estis la respondo. Tiam la estro aliris al la atende starantaj vojaĝantoj kaj, ĉirkaŭmontrinte per la mano la vilaĝon, klinis la kapon.

Kavi tra la negro-tradukanto dankis la estron kaj la popolon pro gastemo. La vojaĝantoj estis invititaj vespere al festeno omaĝe de ilia veno.

Amaso de loĝantoj ĉirkaŭis la brankardon de Pandiono. Viroj rigardis al la vundito kun estimo, virinoj — kun kompato. Junulino en blua mantelo kuraĝe eliris el la amaso kaj kliniĝis super la juna heleno. Ŝajnis, Pandiono, sunbruniĝinta dum longa tempo de estado sub la suno de la Nigra Tero kaj de la lando Nub, diferencis de aliaj loĝantoj de sudaj stepoj nur per hela, oreca tono de la haŭto. Tamen implikiĝintaj kaj kungluiĝintaj bukloj de liaj kreskintaj haroj, regulaj trajtoj de la maldikiĝinta vizaĝo ĉe pli proksima pririgardo montris fremdlandan devenon.

Influata de kompato al la bela, senhelpe sterniĝinta juna heroo, la junulino singarde etendis la manon kaj karese deŝovis de sur la frunto de Pandiono tufon de haroj, falintaj sur la vizaĝon.

Malrapide leviĝis la peziĝintaj palpebroj, larĝe malfermiĝis la okuloj de antaŭe ne vidita ora koloro, kaj la junulino facile tremeris. Sed la okuloj de la nekonato ne vidis ŝin, la malheliĝinta rigardo estis indiferente celita al supre balanciĝantaj branĉoj.

— Iruma! — vokis la junulinon amikinoj.

Al la brankardo aliris Kidogo kaj Kavi, levis kaj forportis la vunditan amikon, kaj la junulino restis sur la loko, mallevinte la okulojn kaj subite iĝinte same senmova kaj indiferenta, kiel la juna heleno, altirinta ŝian atenton.

Ĉapitro sesa Malhela vojo

La zorga flegado de Kidogo kaj Kavi efikis — la rompitaj ostoj de Pandiono kuniĝis. Sed la antaŭa forto ne revenis al la juna heleno. Apatia kaj senvola, li dum tutaj tagoj kuŝadis en duonmallumo de vasta kabano, malvigle kaj unusilabe respondadis al demandoj de la amikoj, sendezire manĝis kaj ne faris penojn leviĝi. Li ege maldikiĝis, lian vizaĝon kun la kaviĝintaj, plej ofte fermitaj okuloj ĉirkaŭkreskis mola barbeto.

Estis tempo ekiri laŭ longa vojo al la maro kaj al la patrujo. Kidogo antaŭlonge en ĉiuj detaloj pridemandis la lokajn loĝantojn pri la vojo al la bordoj de la Suda Korno.

El la tridek naŭ ekssklavoj, trovintaj azilon en la vilaĝo, dek du foriris en diversaj direktoj — ili loĝis iam en la sama lando kaj povis sen specialaj penoj kaj danĝeroj baldaŭ trafi en la patrujon.

La restintoj hastigis Kidogon pri ekiro. Nun, kiam ili iĝis liberaj kaj fortaj, la fora patrujo altiradis ilin ĉiam pli forte; ĉiu tago, pasigita en ripozo, ŝajnis krimo. Kaj ĉar ilia reveno dependis de Kidogo, ili tedadis la negron per petoj kaj rememorigoj.

Kidogo respondadis per nedifinitaj promesoj — li ne povis forlasi Pandionon. Post tiuj interparoloj la negro dum horoj sidadis ĉe la lito de la amiko, turmentante sin per duboj kaj farante al si ĉiam unu saman demandon: kiam do en la stato de la malsanulo okazos krizo? Laŭ konsilo de Kavi Pandionon oni elportadis el la kabano kaj kuŝigadis ĉe la enirejo en horoj, kiam varmego estis komencanta malfortiĝi. Tamen ankaŭ tio ne alportis rimarkeblan plibonigon. Pandiono vigliĝadis nur dum pluvo — bruego de tondro kaj muĝo de torentoj igadis la malsanulon leviĝeti sur la kubuto kaj fiksaŭskulti, kvazaŭ en tiuj sonoj li kaptadis vokojn, nekonatajn al la ceteraj. Kavi trovis du indiĝenajn magiistojn. Ili prifumis la malsanulon per mordanta fumo de herboj, enfosis en la teron poton kun iaj radikoj, sed la stato de la juna heleno ne pliboniĝis.

Foje, kiam Pandiono kuŝis apud la kabano kaj Kavi, arminte sin per malgranda branĉeto, pigre forpeladis de li zumantajn muŝojn, al ili alproksimiĝis junulino en blua mantelo. Tio estis Iruma, filino de la plej bona ĉasisto de la vilaĝo, tiu junulino, kiu atentis Pandionon jam en la unua tago de la veno de la vojaĝantoj.

La junulino elprenis el sub la mantelo la maldikan manon, ektintintan per braceletoj — en ĝi estis negranda plektita saketo. Iruma donis ĝin al Kavi — la etrusko jam ellernis iomete kompreni la indiĝenojn — kaj klarigis, ke tio estas sorĉaj nuksoj el okcidentaj arbaroj, kiuj devas elkuraci la malsanulon. La junulino penis klarigi al la etrusko, kiel oni preparu el ili kuracilon, sed Kavi nenion komprenis. En konfuzo Iruma mallevis la kapon, sed tuj ree vigliĝis, petis la etruskon doni al ŝi platan ŝtonon, per kiu oni pistis grajnojn, kaj alporti tason kun akvo. La etrusko, grumblante ion nekompreneblan, direktis sin en la kabanon. La junulino ĉirkaŭrigardis kaj malleviĝis sur la genuojn ĉe la kapo de la malsanulo, fiksrigardante en lian vizaĝon. La maldekstra mano ekkuŝis sur la frunton de Pandiono. Aŭdiĝis pezaj paŝoj de Kavi, kaj la junulino haste formetis la manon.

Ŝi elŝutis el la saketo nuksojn, similajn al kaŝtanoj, dispecigis ilin, disfrotis la kernojn sur la ŝtono kaj transformis en likvan kaĉon, miksinte kun lakto, kiun alportis ĵus veninta Kidogo. La negro, kiam ekvidis la nuksojn, tuj eligis ĝojan kriegon kaj gaje eksaltis ĉirkaŭ la morna etrusko.

Kidogo klarigis al nekomprenanta Kavi, ke en okcidentaj arbaroj kaj en arbaroj de lia patrujo kreskas negranda arbo kun svelta trunko. La branĉoj de la arbo iom post iom mallongiĝas al la pinto, tiel, ke ĝi ŝajnas akrigita supre[183]. Sur ĝi kreskas multegaj nuksoj, kiuj havas miraklan econ kuraci malsanulojn, redoni fortojn al senfortigitoj, neniigi lacon kaj doni gajon kaj ĝojon al sanuloj.

La junulino manĝigis la malsanulon per la kaĉo el la sorĉaj nuksoj, poste ĉiuj tri eksidis ĉe la lito kaj komencis pacience atendi. Pasis kelkaj minutoj. La malforta spirado de Pandiono iĝis forta kaj egalmezura, la haŭto sur la kaviĝintaj vangoj rozkoloriĝis. De la etrusko forflugis tuta lia morneco. Li fascinite observis la efikon de la mistera kuracilo. Jen la juna heleno laŭte suspiris kaj subite, larĝe malferminte la okulojn, leviĝis kaj eksidis.

La sunaj okuloj de Pandiono glitis de la etrusko al Kidogo kaj haltis, turnitaj rekte al la junulino. La juna heleno kun miro rigardis al la vizaĝo de koloro de malhela bronzo kun mirinde glata, ia tre elasta haŭto.

La iomete mallevitaj internaj anguletoj de la longaj okuloj estis interkruciĝantaj ĉe la nazradiko per malgrandaj faldetoj, plenaj je ruzo. Tra la malfermetitaj palpebroj briletis tre helaj okulblankaĵoj, la nazotruoj de la larĝa, sed regula nazo nervoze ŝveladis, la dikaj helaj lipoj en malfermita kaj sinĝenema rideto montris perlan vicon de grandaj dentoj. La tuta ŝia ronda vizaĝo estis tiel plena je gaja kaj tenera ruzeto, ke Pandiono nevole ridetis. Kaj tuj la orecaj okuloj de la juna heleno, antaŭ minuto malhelaj kaj indiferentaj, ekbrilis kaj eksparkis. Ĝeniĝinta Iruma mallevis la okulharojn kaj forturniĝis.

La afekciitaj amikoj raviĝis — unuafoje post la fatala tago de la batalo kontraŭ la rinocero ilia amiko ridetis. La mirakla efiko de la ekzotaj nuksoj estis tute nedisputebla. Pandiono sidis kaj avide pridemandis la kamaradojn pri ĉiuj okazaĵoj ekde la tago de lia vundo, interrompante iliajn klarigojn per rapidaj demandoj, simila al homo, ebriigita per io.

Iruma haste foriris, promesinte vespere veni por ekscii pri la sano de la junulo. Pandiono multe kaj kun plezuro manĝis kaj daŭrigis pridemandon. Vespere, tamen, la efiko de la kuracilo ĉesis, la alfluo de vivo estingiĝis, kaj ree la dormema indiferenteco kaptis la junan helenon.

Pandiono kuŝis en la kabano. La etrusko kaj la negro konsiliĝis, ĉu necesas ree doni al li la sorĉajn nuksojn, kaj decidis demandi pri tio Iruma-n.

La junulino venis, akompanata de la patro — alta atleto kun cikatroj pro leonaj ungegoj sur la ŝultroj kaj la brusto. La patro kaj la filino longe konsiliĝis, kelkfoje la ĉasisto neglekte svingadis la manon al la junulino, kolere skuante la kapon, poste brue ekridis kaj facile frapis ŝin laŭ la dorso. Iruma malplezure tremerigis la ŝultrojn kaj aliris la amikojn.

— La patro diris — multe da nuksoj doni ne endas, — deklaris ŝi al la negro, evidente opiniante lin la pli proksima amiko de la malsanulo. — La nuksojn necesas doni unufoje en mezo de tago, por ke la malsanulo bone manĝu…

Kidogo respondis, ke li konas efikon de tiuj nuksoj kaj faros, kiel estis dirite.

Tiutempe la patro de la junulino rigardis al la malsanulo, balancis la kapon kaj diris al la filino kelkajn vortojn, kompreneblajn nek por Kavi, nek por Kidogo. Iruma subite iĝis per io simila al granda kolerigita katino — tiel ekbrilis liaj okuloj. La supra lipo iomete leviĝis, montrinte randon de la dentoj. La ĉasisto bonanime subridis, svingis la manon kaj eliris el la kabano. La junulino kliniĝis super Pandiono kaj longe rigardis en lian vizaĝon, poste, kvazaŭ rekonsciiĝinte, tuj ekiris al la elirejo.

— Morgaŭ vespere mi kuracos lin mem laŭ moro de nia popolo, — decideme deklaris ŝi antaŭ la foriro. — Delonge virinoj tiel kuracas ĉe ni malsanulojn aŭ vunditojn. El via amiko foriris la animo de ĝojo — sen ĝi neniu homo deziras vivi. Necesas revenigi ĝin!

Kidogo, pensinte pri la vortoj de la junulino, decidis, ke Iruma pravis. Pandiono post ĉiuj spertitaj ŝokoj vere perdis intereson al la vivo. Io en li rompiĝis. Sed la manieron de kuraco, pri kiu parolis Iruma, la negro ne sukcesis imagi al si, malgraŭ longa kaprompado. Nenion elpensinte, li ekkuŝis por dormo.

En la sekva tago Kidogo denove manĝigis la amikon per kaĉo el la nuksoj. Pandiono ree sidis, konversaciis kaj, por ĝojo de la amikoj, manĝis kun granda apetito. La juna heleno ĉiam rigardis al diversaj flankoj kaj finfine demandis pri la hieraŭa junulino. Kidogo tordis gajan grimacon, palpebrumis al la etrusko kaj avertis Pandionon, ke hodiaŭ vespere tiu junulino kuracos lin per mistera kaj al neniu konata maniero. Pandiono komence interesiĝis, kaj poste, evidente, kiam finiĝis la efiko de la nuksoj, ree eniris en la ordinaran apation. Tamen Kavi kaj Kidogo trovis, ke la aspekto de la malsanulo dum tiuj du tagoj rimarkeble pliboniĝis. Ilia amiko turniĝadis pli ofte kaj spiris pli laŭte, ol ordinare.

Kiam la suno kliniĝis al la okcidento, la vilaĝo, kiel ĉiam, pleniĝis per mordanta odoro de brulanta branĉetaro kaj per monotona frapado de grandaj pistujoj, en kiuj virinoj pistis por manĝo etajn grajnojn de iu vegetaĵo, kultivata ĉi tie[184].

Per nigra kaĉo el tiuj grajnoj kun aldono de lakto kaj butero nutris sin ĉiuj ĉi-tieaj loĝantoj.

La krepusko rapide iĝis nokto. Subite laŭ la eksilentinta vilaĝo traflugis obtuza murmuro de tamburo. Brua amaso de junularo alproksimiĝis al la kabano de la tri amikoj. Antaŭe iris kvar junulinoj kun torĉoj, ĉirkaŭante du ĝibajn maljunulinojn en larĝaj malhelaj manteloj. La junuloj subkaptis la malsanulon kaj sub laŭtaj krioj de la amaso ekportis lin al la alia fino de la vilaĝo, limanta purigitan randon de arbaro.

Kavi kaj Kidogo sekvis la amason. La etrusko malkontente rigardadis ĉirkaŭe kun aspekto, montranta, ke li atendas nenion bonan de tiu ĉi ideo.

Pandionon oni enportis en grandegan malplenan kabanon, larĝan ne malpli ol tridek ulnojn, kaj kuŝigis ĉe la centra fosto, kun la dorso al la larĝa enirejo. Kelkaj torĉoj el malkompakta ligno, impregnita per palma oleo, fiksitaj sur la fosto, hele prilumis la centron de la kabano. La muroj sub malalte malleviĝantaj randoj de la tegmento kaŝiĝis en duonmallumo. La kabano estis plena je virinoj — junulinoj kaj maljunulinoj sidis laŭlonge de la muroj, vigle interparolante. Iu maljunulino donis al Pandiono malhelan trinkaĵon, kiu tuj vigligis la junulon.

El elĉizita elefanta dentego eliĝis akra tremanta sono — en la kabano estiĝis silento, kaj ĉiuj viroj haste forlasis la ejon. La etrusko kaj Kidogo, penintaj resti, estis senceremonie elpuŝitaj en la mallumon. Grupo da malbelegaj maljunulinoj amasiĝis ĉe la enirejo, ŝirmante la okazantaĵon en la kabano disde okuloj de scivolantoj. Kavi eksidis apud la kabano, decidinte neniuokaze foriri ĝis la fino de la mistera afero. Al li, montrante la dentojn kaj subridante, aliĝis Kidogo — li kredis je la kuracaj rimedoj, kiujn havis sudaj popoloj.

Du junulinoj singarde levis la malsanulon kaj sidigis, apoginte per la dorso al la fosto. Pandiono mire rigardis ĉirkaŭe, renkontante en la duonmallumo brilantajn okulblankaĵojn kaj dentojn de ridantaj virinoj. La kabano estis ĉirkaŭpendigita interne per faskoj da iu bonodora vegetaĵo[185]. La larĝa girlando iris ringe ĉirkaŭ la kabano laŭ interna kornico de la tegmento, maldikaj branĉetoj de sama arbusto ĉirkaŭplektis la foston, al kiu apogiĝis Pandiono. Ĉio estis plenigita de adstringa, vigliganta aromo de la vegetaĵo — tiu odoro incitis kaj maltrankviligis Pandionon, rememorigante ion senfine proksiman kaj logantan, sed senrevene forgesitan.

Rekte antaŭ la heleno lokiĝis kelkaj virinoj. En lumo de torĉoj blankis du longaj fleksitaj trumpetoj el elefantaj dentegoj, per rondaj flankoj elstaris malhelaj tamburoj — pecoj de elĉizitaj dikaj arbaj trunkoj.

Ree aŭdiĝis la tremanta sono de la trumpeto. La maljunulinoj starigis antaŭ Pandiono lignan statueton de virino kun krude emfazitaj potencaj formoj.

Altaj virinaj voĉoj komencis mallaŭtan kanton — verŝiĝis malrapidaj ŝanĝiĝoj de gorĝaj sonoj kaj sopiraj suspiroj, plirapidiĝantaj kaj kreskantaj, larĝiĝante kaj leviĝante ĉiam pli alte, impete kaj rapide. Subite zumanta frapo de tamburo tremigis la aeron. Pandiono nevole tremeris. La kanto eksilentis, sur limo de lumo kaj ombro aperis la junulino en blua mantelo, jam konata al Pandiono. Ŝi enpaŝis en la rondon, prilumitan per torĉoj, kaj kvazaŭ nedecideme haltis. Ree eksonis la trumpeto, ĝian ĝemon daŭrigis furioza kriego de kelkaj maljunulinoj. La junulino deĵetis malantaŭen la mantelon kaj restis en zoneto el plektita girlando de aromaj branĉoj.

La lumo de torĉoj flagris per nebulaj briloj sur la brilanta malhel-bronza haŭto. La okuloj de Iruma estis forte kolorigitaj per blu-nigra farbo, sur la manoj kaj la piedoj brilis poluritaj kupraj ringoj, la nelongaj, tre krispaj nigraj haroj disĵetiĝis laŭ la glataj ŝultroj.

Egalmezure kaj obtuze ekmurmuris la tamburoj. Samtakte kun iliaj malrapidaj batoj la junulino, facile paŝante per la nudaj piedoj, alproksimiĝis al Pandiono kaj per fleksa, besta moviĝo kliniĝis antaŭ la statueto de la nekonata diino, etendante antaŭen la manojn en sopira kaj pasia atendo. Ravita Pandiono observis ĉiun geston de Iruma. Nun eĉ ombro de ruza moko ne estis sur la vizaĝo de la junulino — serioza, severa, kun sulkigitaj brovoj, ŝi, ŝajne, aŭskultis voĉojn de sia koro. Laŭ la etenditaj al Pandiono brakoj onde moviĝis streĉiĝintaj muskoloj. Tiuj ondoj dekuradis de la glataj ŝultroj al la fingroj, balanciĝantaj antaŭ la vizaĝo de Pandiono, kvazaŭ ĉiu ero de ŝia korpo strebis al li. La juna heleno neniam vidis ion similan — la mistera vivo de la brakoj estis kuniĝanta kun la verva impeto de la supren levita vizaĝo de la junulino.

Furioze ektrumpetis la eburaj kornoj. Subita sonora frapo haltigis la spiradon de Pandiono — kupraj folioj, frapataj unu je alia, ektondris kaj eksonoris venke kaj ĝoje, superbruante la abruptan sonon de la tamburoj.

La junulino fleksiĝis malantaŭen per kruta brilanta arko. Poste la etaj piedoj malrapide ekiris laŭ la glate premita planko — la dancantino moviĝis laŭ rondo timeme kaj nedecideme, plena je sinĝenema konfuzo.

Prilumita de la hela lumo de torĉoj, la junulino ŝajnis gisita el malhela metalo. Depaŝante en duonmallumon, ŝi moviĝis tie kiel malpeza, preskaŭ nevidebla ombro.

La maltrankvila murmuro de la tamburoj iĝadis ĉiam pli rapida, sovaĝe bruis la kupraj folioj, kaj, obeante al tiuj furiozaj sonoj, la malrapida danco ĉiam pli rapidiĝadis.

Samtakte kun la basa tremanta sonoro de la kupro rapide ekkuris la fortikaj, sveltaj kruroj, kunplektiĝadis, rigidiĝadis kaj ree glate glitadis, apenaŭ tuŝante la plankon.

La ŝultroj kaj la alte leviĝinta brusto restis senmovaj, kaj la streĉitaj brakoj de Iruma, kun petego etenditaj al la statuo de la diino, fleksiĝadis malrapide kaj glate.

Rompiĝis la insista frapado de la tamburoj, eksilentis la bruanta kupro, kaj nur malgajaj ekkrioj de la trumpetoj malofte rompadis la estiĝintan silenton, en kiu sonoradis kaj tintadis la braceletoj de Iruma.

La stranga moviĝo de muskoloj sub la glata haŭto de la junulino afekciis Pandionon. Nenie klare elstarante, ili fluis kaj striis, kiel akvo sur surfaco de rojo, kaj la linioj de la korpo de Iruma kuradis antaŭ la okuloj de la juna skulptisto kiel vico de neripeteblaj ŝanĝiĝoj. En ili estis glata ritmo de mara vastaĵo kaj larĝa, impeta disfluo de vento laŭ la ora stepo.

La petego, en la komenco de la danco reflektita en ĉiu moviĝo de la junulino, nun cedis la lokon al potenca strebo. Al Pandiono ŝajnis, ke antaŭ li fluas la fajro mem de la vivo, sed la tuta antikva forto de la virina belo montriĝis al li en bronzaj rebriloj de la lumo kaj en potenca tondro de la muziko.

En la animo de la juna heleno denove ekbrulis deziro de vivo, ekviviĝis la antaŭaj revoj, malfermiĝis vasta kaj mistera mondo.

Eksilentis la trumpetoj. La basa kaj minaca murmuro de la tamburoj kuniĝis kun la stridaj kriegoj de la virinoj, la kupraj folioj bruis, kiel proksima tondro, kaj subite venis silento. Pandiono ekaŭdis batadon de sia propra koro.

La junulino furioze ekturniĝis kaj subite rigidiĝis, etendinte la fleksiĝeman korpon, kiel kordon. Kaj subite senhelpe mallevis la brakojn, tremanta kaj elturmentita. Ŝiaj genuoj fleksiĝis, la brilo de la okuloj estingiĝis. Malgaje ekkriinte, Iruma falis antaŭ la statuo de la diino. Falinte, la junulino restis senmova, nur la brusto leviĝadis pro plioftiĝinta spirado.

Afekciita Pandiono tremeris. La rapidega danco rompiĝis per krio de malgajo.

Murmuro de admiraj voĉoj plenigis la kabanon.

Kvar virinoj, flustrante nekompreneblajn vortojn, levis kaj forportis Iruma-n en profundon de la kabano. La antikva ligna statuo estis momente forigita. La virinoj leviĝis, ekscititaj, kun brulantaj okuloj. Ili laŭte interparolis, almontrante la fremdulon. La maljunulinoj ĉe la enirejo dispaŝis, enlasinte Kidogon kaj Kavi-n, kiuj ĵetiĝis al la amiko kun demandoj. Sed la juna heleno ne povis kaj ne deziris paroli nun. Ambaŭ amikoj forportis lin hejmen, kaj Pandiono longe kuŝis sen dormo, sub impreso de la neordinara danco.

Ĉu la potencaj nuksoj, ĉu la sorĉo de la danco de la granda diino faris sian aferon — Pandiono komencis saniĝi.

Kiam li liberiĝis de la ŝoko, ricevita en la lukto kontraŭ la rinocero, en lia juna korpo restis nenia serioza lezo, kaj ĝi kun mirinda rapideco estis restariganta la antaŭan forton. Kaj la junulo okupiĝis pri korpaj ekzercoj, por, kiel antaŭe, esti egala al siaj kamaradoj.

Post tri tagoj la juna heleno ĝisiris sen aliula helpo la hejmon de la ĉasisto — li deziris denove ekvidi Iruma-n.

La junulino ne estis hejme, tamen ŝia patro akceptis la fremdulon tenere kaj afable, regalis per bongusta biero kaj longe penis ion klarigi, gestante kaj frapante Pandionon laŭ la ŝultroj kaj la brusto. La juna heleno nenion komprenis kaj forlasis la hejmon de la ĉasisto kun malklara sento de ĉagreno.

Trankviliĝinte pri Pandiono, Kidogo kaj Kavi kun ĉiuj ekssklavoj kaj kun plejmulto de la indiĝenoj ekiris al granda ĉaso pri ĝirafoj, esperante iomete skolti la estontan vojon kaj akiri pli da viando por siaj afablaj gastigantoj.

Sub rido kaj bonkoraj ŝercoj de la najbaroj Pandiono, fortikigante la malfortiĝintajn muskolojn, helpis froti grajnojn por preparo de biero, spite al mokoj de viroj, vidintaj lin ĉe la virina laboro. Baldaŭ Pandiono komencis foriradi ekster la limojn de la vilaĝo, armita de maldika egipta lanco. Tie, en stepo, li ekzercadis sin pri ĵetado de lanco kaj pri kurado, ĉiutage ĝoje sentante, kiel fortikiĝas liaj muskoloj kaj kiel facile portas lian korpon la piedoj, ree iĝintaj nelacigeblaj.

Samtempe, eĉ por momento ne forgesante pri Iruma, Pandiono komencis lerni la lingvon de la indiĝenoj. Li senfine ripetadis nekonatajn kantecajn vortojn. Post semajno danke al sia bona memoro Pandiono jam povis kompreni konversacianton.

Dum dek kvar tagoj Pandiono ne vidis Iruma-n kaj ne kuraĝis veni al ŝi dum foresto de la patro, ĉar li ankoraŭ ne konis morojn de tiu ĉi popolo. Foje, revenante el la stepo, Pandiono ekvidis figuron en blua mantelo, kaj lia koro rapide ekbatis. La juna heleno plirapidigis la paŝojn, atingis la junulinon kaj haltis antaŭ ŝi, ĝoje ridetante. Li ne eraris — tio estis Iruma. Jam ĉe la unua rigardo al la vizaĝo de la junulino Pandionon kaptis emocio. Kun peno elparolante nekutimajn vortojn, la juna heleno komencis danki konfuziĝintan Iruma-n, kiu mallevis la okulojn. La vortostoko de Pandiono baldaŭ elĉerpiĝis, li pasie transiris al la propra lingvo, rekonsciiĝis kaj eksilentis, perplekse rigardante al la bunta kaptuko, pendanta ĝis la klavikloj. Iruma oblikve ruze rigardis al li kaj subite ekridis. Ridetis ankaŭ Pandiono, poste singarde prononcis la antaŭlonge ellernitan frazon:

— Ĉu mi povas veni al vi?

— Venu, — simple respondis la junulino, — morgaŭ sur la arbaran randon, kiam la suno ekstaros kontraŭ la arbaro.

Ĝojigita Pandiono, ne sciante, kion diri ankoraŭ, etendis al Iruma ambaŭ manojn. La blua mantelo malfermiĝis, du etaj firmaj manoj fideme ekkuŝis en la manplatoj de Pandiono. Li karese kaj forte kunpremis ilin. Li ne pensis en tiu ĉi momento pri la fora Tessa. La manoj de la junulino tremeris, la larĝaj nazotruoj ŝvelis; ŝi per karesa, sed forta movo liberiĝis, kovris la vizaĝon per la mantelo kaj rapide ekiris laŭ deklivo de la monteto. Pandiono komprenis, ke ne indas iri post ŝi, kaj restis surloke, rigardante al la junulino, ĝis ŝi malaperis post kabanoj. Senkonscie ridetante, Pandiono iris laŭ strato, svingante la lancon.

Unuafoje Pandiono rimarkis, en kia pitoreska loko situas tiu ĉi vilaĝo. La kabanoj estis oportune kaj bele konstruitaj, la stratoj estis vastaj.

Pandiono pretervole atentis, ke la ĉi-tiea popolo forte diferencas disde viditaj de li loĝantoj de la lando Nub kaj disde malriĉuloj de la «elektita» Ta-Kem — tie sur la vizaĝoj kuŝis stampo de morneco kaj indiferenteco. En la korpoj, forkonsumitaj de malsato kaj troa laboro, estis ia humiligiteco. Sed ĉi tie la loĝantoj iradis per facilaj, liberaj paŝoj; eĉ maljunuloj konservadis belan staturon.

La pensojn de Pandiono interrompis aperinta antaŭ li junulo, muskola kaj larĝbrusta, en malgranda ĉapeto el leoparda felo. Li malamikeme rigardis al la fremdulo kaj per potenca gesto etendis la manon antaŭ si, tuŝinte la bruston de Pandiono. La heleno haltis en nekompreno, kaj la junulo rigidiĝis antaŭ li, mallevinte la manon sur la zonon kun larĝa tranĉilo kaj mezurante la fremdulon per defia rigardo.

— Mi vidis, ke vi bone kuras, — finfine diris la junulo. — Ĉu vi deziras konkuri kun mi? Mi estas Fulbo, nomita Leopardo, — aldonis li, kvazaŭ tiu nomo povus ĉion klarigi al Pandiono.

Pandiono, amikeme ridetante, respondis, ke li pli frue kuradis pli bone, kaj nun ankoraŭ ne atingis la antaŭan nivelon. Tiam Fulmo superŝutis lin per koleraj mokoj, kaj la sango ekbolis en la juna heleno. Ne komprenante, kio estas la kaŭzo de la malamo de la junulo, Pandiono, malestime metinte la manon sur la flankon, konsentis. La kontraŭuloj decidis konkuri jam hodiaŭ vespere, kiam iĝos malpli varme.

Ĉe la piedo de la monteto, sur kiu staris la vilaĝo, kolektiĝis junuloj kaj kelkaj maljunuloj por spekti la konkuron de Fulbo kun la fremdulo.

Fulbo almontris malproksime vidiĝantan unuopan arbon — ĝis ĝi estis ne malpli ol dek mil ulnoj. Venkinto estos tiu, kiu unua venos reen al la markita streko kun branĉo de la arbo.

Manfrapo estis la signalo — Pandiono kaj Fulbo ekkuris. Fulbo, tuta tremanta pro malpacienco, tuj ekkuris per grandaj saltoj. Ŝajnis, ke la junulo, sterniĝinte, flugas super la tero. La junularo aprobe ekkriis.

La juna heleno, ankoraŭ ne tute resaniĝinta, komprenis, ke al li minacas danĝero iĝi venkita. Sed li decidis ne cedi. Pandiono ekkuris, kiel instruis lin la avo en malvarmaj horoj de mateniĝo sur la mallarĝa strio de la mara bordo. Li kuris, facile balanciĝante, ne farante abruptajn saltojn kaj moderigante la spiradon. Fulbo iĝis malproksime antaŭe, sed la juna heleno moviĝis trankvile kaj rapide, ne penante atingi la kontraŭulon. Iom post iom lia brusto larĝiĝadis, enprenante ĉiam pli da aero, la piedoj flugis ĉiam pli rapide, kaj la spektantoj, komence rigardintaj al li kun bedaŭro, ekvidis, kiel la distanco inter la kontraŭuloj komencis reduktiĝi. La afrikano retrorigardis, eligis koleran krion kaj ekkuris pli rapide. Al la arbo li alkuris je kvarcent ulnoj antaŭ Pandiono, alte saltis, deŝiris branĉon kaj momente turniĝis reen. Pandiono preteris lin nemalproksime de la arbo kaj notis pezan spiradon de Fulbo. Kvankam la koro de Pandiono mem batadis multe pli forte, ol taŭgus, la juna heleno decidis, ke li povas kalkuli pri venko super la tro pasia kontraŭulo, ne konanta regulan kuradon. Pandiono plu kuris kun sama modereco, kaj nur kiam ĝis la spektantoj restis ne pli ol tri mil ulnoj, subite impetis antaŭen. Li baldaŭ atingis Fulbon, sed tiu, kaptante la aeron per la larĝe malfermita buŝo, plilongigis siajn saltojn kaj ree antaŭis la fremdulon. Pandiono ne cedis. Kvankam en liaj okuloj jam staris mallumo kaj la koro estis elŝiriĝanta el la brusto, li ree atingis la kontraŭulon. Tiu estis kuranta, jam nenion vidante antaŭ si, ne distingante la vojon, kaj subite, stumblinte, falis. Pandiono trakuris je kelkaj ulnoj antaŭen, haltis kaj alsaltis al la falinto, por helpi al li ekstari. Fulbo kolere forpuŝis lin, leviĝis, ŝanceliĝante, kaj kun peno eldiris, rigardante rekte en la vizaĝon de Pandiono:

— Vi… venkis… sed gardu vin!.. Iruma…

Momente ĉio iĝis komprenebla por la juna heleno, kaj al la venka jubilo almiksiĝis sento de io malbona, de ia ĝeno, kvazaŭ li eniris en ion fremdan kaj malpermesitan.

Fulbo malgaje mallevis la kapon kaj ekiris per pezaj paŝoj, ne plu farante penojn kuri. Pandiono nehaste revenis al la streko, renkontita per salutoj de la spektantoj. La sento de kulpo ne forlasis lin.

Tuj kiam la juna heleno trafis en sian malplenan kabanon, li komencis sopiri pri Iruma. La rendevuo, difinita por morgaŭ, ŝajnis tiel malproksima.

En la sama vespero revenis la ĉasistoj. La kamaradoj de Pandiono venis lacaj, ŝarĝitaj de akiraĵo, plenaj je travivaĵoj. La etrusko kaj la negro jubilis, ekvidinte saniĝintan Pandionon. Kidogo ŝerce proponis lukti, kaj post momento Pandiono kaj la negro ruliĝis en polvo, kunpremante unu la alian en feraj brakumoj, kaj Kavi piedbatadis ilin kaj skoldis, penante disigi.

La amikoj paroprenis en komuna festeno, aranĝita omaĝe de la revenintaj ĉasistoj. Ebriigitaj de biero, la ĉasintoj fanfaronis unu antaŭ alia pri siaj sukcesoj. La juna heleno sidis flanke, ĵetante nerimarkeble rigardojn al la kampeto, kie dancis junularo, kaj penante distingi Iruma-n inter vico da gejunuloj.

Iom ŝanceliĝante, ekstaris unu el la tribestroj kaj komencis salutan paroladon, akompanante ĝin per glataj, belaj gestoj. Pandiono sukcesis kapti nur la ĝeneralan sencon, konsistantan en tio, ke la tribestro laŭdis la venintojn, bedaŭris pri ilia baldaŭa foriro kaj proponis al la fremduloj resti, promesante akcepti ilin kiel tribanojn.

La festeno finiĝis jam nokte, kiam la ĉasistoj plene satiĝis per delikata viando de junaj ĝirafoj kaj neniigis tutan rezervon de biero. Dum reveno en la kabanon Kidogo deklaris, ke morgaŭ ĉiuj ekssklavoj, da kiuj restis dudek sep homoj, konsiliĝos pri la plua vojo. Kidogo sukcesis interparoli kun vagantaj ĉasistoj, kiujn li renkontis en arbaro. Ili bone konis la landon okcidente de la vilaĝo kaj rakontis, kien iri. La distanco, disiganta ilin de la maro kaj de la patrujo de Kidogo, estas tre granda, sed li scias nun, ke post tri monatoj da eĉ malrapida irado ili estos tie. Kio nun povas haltigi ilin, elprovitajn en lukto, firmajn en amikeco? Ĉiu el la dudek sep valoras kvin militistojn! La negro fiere larĝigis la ŝultrojn, levis al la steloj la gajan ebrian vizaĝon, brakumis Pandionon kaj kun emocio finis:

— Nun mia koro estas trankvila! Vi estas sana — ek al la vojo! Al la vojo eĉ morgaŭ!

Pandiono silentis, unuafoje sentante, ke liaj deziroj ne koincidas kun la streboj de la amikoj. La juna heleno ne scipovis hipokriti.

Post la hodiaŭa rendevuo Pandiono komprenis, ke la sopiron, kiu dum la tuta tempo estis akre mordanta lian animon, kaŭzis amo al Iruma. La junulinon en disfloro de juna belo li renkontis post la kruela sklava vivo, sur la sojlo de libero!

Ĉu tio ne sufiĉas al li, kiu antaŭ tiel nelonge kroĉiĝis al la plej eta espero sur la fundo de la malhela kavo-malliberejo? Kion li, finfine, bezonas en la mondo kaj en la vivo, kiam la amo potence vokas lin resti ĉi tie, en la ora stepo? Kaj la sekreta, kaŝata de si mem strebo por ĉiam resti kun Iruma komencis firmiĝi en la animo de Pandiono. La fidema juneco de la heleno estis nerimarkeble forkondukanta lin en la landon de revoj, kie ĉio estis facila kaj simpla.

Morgaŭ li vidos Iruma-n, ĉion diros al ŝi… Kaj ŝi — ŝi same amas lin!

La ekssklavoj devis renkontiĝi en la alia fino de la vilaĝo. Samtie, en du grandaj kabanoj, ili loĝis. Kavi, Kidogo kaj Pandiono okupis apartan malgrandan kabanon, donitan al ili pro la malsano de la heleno.

Pandiono, kiu estis akriganta la lancon en angulo de la kabano, ekstaris kaj direktis sin al la elirejo.

— Kien vi iras? — demandis lin la mirigita etrusko. — Ĉu vi ne estos en la konsiliĝo?

— Mi venos poste, — forturniĝante, respondis Pandiono kaj haste eliris el la kabano.

La etrusko atente rigardis post li kaj nekomprene interŝanĝis rigardojn kun Kidogo, kiu diligente laboris apud la enirejo pri granda peco de dika ledo, elfarante ŝildon.

La juna heleno ne diris al la amikoj, ke Iruma atendas lin hodiaŭ sur la arbara rando. Sentante, ke kun veno de la kamaradoj elkreskis subita minaco al lia ĵus naskiĝinta amo, Pandiono ne havis fortojn por rezigni la rendevuon. Li pravigis sin per tio, ke li tutegale ekscios la decidon de la konsiliĝo de la amikoj.

Alirinte al la arbaro, Pandiono longe serĉis per la okuloj Iruma-n, kiam subite la ridetanta junulino deiĝis de arbotrunko kaj mem aperis antaŭ la heleno. Iruma surmetis patran ĉasistan mantelon el mola arboŝelo kaj en ĝi sur la fono de arboj estis tute nerimarkebla. La junulino signis al Pandiono, ke li sekvu ŝin, kaj rapide ekiris laŭlonge de la arbara rando al duonronda elstaraĵo de la arbaro, kiu estis eniranta en la stepon je tri mil ulnoj for de la vilaĝo. Tie ŝi eniris sub arbojn. Pandiono scivole rigardis ĉirkaŭe — unuafoje li troviĝis en afrika arbaro. La heleno imagis ĝin tute alia — la arbaro etendiĝis kiel longa rubando laŭ la valo de la rivero, fluanta ĉe la vilaĝo, kaj larĝis ne pli ol du mil ulnojn.

Tio estis grandega volbo de altaj arboj, malhela galerio super la profunda, ĉiam krepuska valo de la rivero.

Pluaj arboj iĝadis ĉiam pli altaj, kaj ĉe la bordo, krute malleviĝanta al la akvo mem, kliniĝis al la tero, krucigante en alto siajn branĉojn. Sveltaj kaj rektaj trunkoj kun blankaj, nigraj kaj brunaj ŝeloj estis forirantaj supren je tuta cento da ulnoj, kiel densa kolonaro de alta domo. Branĉoj estis dense interplektiĝantaj en kontinuan volbon, nepenetreblan por la suno. Krepuska griza lumo striis desupre, estingiĝante en profundaj kavoj inter strangaj radikoj, similaj al nealtaj muroj. Silento, rompata de neniuj sonoj, krom apenaŭ aŭdebla lirlado de akvo, duonmallumo, giganta alto de la arbara kolonaro premis Pandionon. Li ŝajnis al si nevokita veninto, penetrinta en la malpermesitan, misterplenan koron de fremda naturo.

Super la akvo mem en la verda volbo estis mallarĝaj truoj — tie el alto estis faleganta seninterrompa kaskado de ora fajro. La lumo, vestante la arbojn per brilanta nebulo, en spacoj inter la trunkoj estis diseriĝanta je vertikalaj strioj, iom post iom estingiĝantaj en profundo de la arbaro. Malhelaj, misteraj temploj de Aegyptos rememoriĝis al Pandiono. Majstroj, konstruintaj ilin, ne elpensis novon — la sorĉa efiko de gigantaj volboj, krepusko kaj silento, kondukantaj for de la mondo, kiel evidentiĝis, ekzistis en la naturo. La giganta arbaro estis pli majesta ol ajna templo, sed forto de la homo konsistis en tio, ke li povis krei siajn templojn en ajna loko, eĉ tie, kie arbaroj ne kreskis… Ŝnuregoj de rampantaj vegetaĵoj estis transirantaj de unu trunko al alia per malstreĉaj maŝoj aŭ malleviĝantaj malsupren, kreante ondajn kurtenojn. La grundo, priŝutita de folioj, restaĵoj de putrintaj fruktoj kaj branĉoj, estis lanugeca kaj mola, iuloke laŭ ĝi estis disĵetitaj steletoj de buntaj floroj.

De sur trunkoj pendis, kiel deŝiritaj pecoj de haŭto, longaj rubandoj de deskvamiĝanta ŝelo.

Grandaj papilioj sensone flugadis super la tero; iliaj flirtantaj flugiloj altiris atenton de la juna heleno per bizaraj kombinoj de koloroj — helaj, velure nigraj, metale bluaj, ruĝaj, oraj kaj arĝentaj.

Iruma certe iris inter radikoj, malleviĝante al la rivero, kaj kondukis Pandionon sur glatan placeton ĉe la fluo mem, kovritan de delikata tapiŝo de lanugecaj muskoj. Ĉi tie staris arbo, frakasita de fulmo. En fendo de la malmola flava ligno elstaris krudaj konturoj de homa figuro. La arbo, evidente, servis kiel objekto de adoro — ĉirkaŭ ĝi estis pendigitaj koloraj ĉifonoj, dentoj de rabobestoj. En la teron estis enpikitaj tri nigriĝintaj elefantaj dentegoj.

Iruma, respekte klininte la kapon, aliris la maljunan arbon kaj geste vokis Pandionon al si.

— Tio estas la praulo de nia gento, naskita de fulma bato, — mallaŭte diris la junulino. — Donu al li ion, por ke la antikvuloj estu favoraj al ni.

Pandiono ĉirkaŭrigardis sin — li havis nenion, kion li povus fordoni al tiu kruda dio, la imagata praulo de Iruma. La junulo, ridetante, dismovis la manojn, sed la junulino ne cedis.

— Donu tion! — Ŝi tuŝis la zonon, plektitan el ĝirafaj vostoj, kiun ĵus faris Kidogo por Pandiono por memoro pri la ĉaso.

La juna heleno obeeme malligis kaj fordonis al la junulino la ledan strieton. Iruma demetis la mantelon. Ŝi estis en hejma vesto — sen braceletoj, sen kolringo, nur en larĝa leda zono, oblikve falanta sur la maldekstran femuron.

La junulino leviĝis sur la piedpintoj, etendis sin al dentaĵo ĉe la kapo de la idolo kaj fiksis tie la donacon de Pandiono. Sube Iruma alkroĉis peceton de bunta leoparda felo kaj faskon da similaj al bidoj malhel-ruĝaj grajnoj. Poste la junulino elŝutis al la piedoj de la idolo plenmanon da milio kaj, kontenta, deiris.

Nun ŝi atente rigardis al Pandiono, apoginte sin per la dorso je trunko de nealta arbo kun centoj da ruĝaj floroj inter la folioj[186]. Ŝajnis, ke skarlataj lucernoj lumis super la kapo de la junulino kaj iliaj ruĝaj rebriloj ludis sur la brilanta haŭto de Iruma.

Pandiono staris, senvorte admirante la junulinon. Ŝia belo ŝajnis al li sankta en silento de la giganta arbaro — la templo de nekonataj dioj, tiel forte diferencanta de ĝojaj ĉielaj loĝantoj de lia infanaĝo.

Hela, trankvila ĝojo plenigis la animon de Pandiono — li estis ree iĝanta artisto, kaj la antaŭaj streboj vekiĝis en li.

Sed subite ekstaris el profundo de la memoro neordinare klara vizio. Tie, en la senfine malproksima patrujo, en bruo de pinoj kaj maro, same staris, alpremiĝinte al arbo, Tessa en la forpasintaj, nerevenigeblaj tagoj…

Iruma fleksis la brakojn post la kapon, facile fleksiĝis en la maldika talio kaj suspiris. Konfuzita Pandiono deiris je paŝo — Iruma prenis la saman pozon, en kiu li deziris montri Tessa-n.

Antaŭ la heleno reviviĝis la pasinteco, kun nova forto ekbrulis la strebo al Eniado. Al la vojo, renkonten al nova lukto, for de Iruma!..

Pandionon turmentis la disduiĝo de liaj antaŭe ĉiam klaraj streboj. Li trovis en si antaŭe ne konatan kontraŭdiron, kaj tio timigis lin.

Ĉi tie kun neretenebla forto vokis lin varmega, kiel la suno mem de Afriko, juna, kiel stepo, floranta post pluvoj, pova, kiel larĝa torento, potenco de la vivo. Sed tie estis liaj plej helaj revoj pri granda kreado. Tamen ĉu ne la belo mem en aspekto de la malhelhaŭta filino de afrikaj stepoj staris antaŭ li, proksima kaj ĝoja? Tiel malsimilaj estis Iruma kaj Tessa — ili estis tute malsamaj, sed tamen en ili ambaŭ vivis unu sama aŭtentikeco de la belo.

La maltrankvilo de Pandiono transdoniĝis al la junulino. Ŝi aliris al li, kaj kantecaj vortoj de la fremda lingvo rompis la silenton de la arbaro.

— Vi estas nia, or-okululo… Mi dancis la dancon de la granda diino… La praulo akceptis la donacojn… — La voĉo de Iruma estingiĝis, la longaj okulharoj kovris la okulojn. La junulino firme brakumis Pandionon ĉe la kolo kaj alpremiĝis al li.

En la okuloj de la juna heleno ekstaris mallumo, per despera peno li deiĝis. Ŝi levis la kapon. Ŝia buŝo infane duonmalfermiĝis.

— Ĉu vi ne deziras vivi ĉi tie? Ĉu vi foriros kun la kamaradoj? — mire demandis Iruma, kaj Pandiono ekhontis.

Pandiono karese altiris al si Iruma-n kaj, serĉante konvenajn vortojn, lernitajn el la lingvo de ŝia popolo, penis transdoni al ŝi la grandan sopiron pri la patrujo, pri Tessa… La kapo de Iruma retrofleksiĝis supren sur la larĝa brusto de la juna heleno, ŝiaj okuloj mergiĝis en la oran brilon de liaj okuloj, la dentoj nudiĝis en malforta rideto. Iruma ekparolis, kaj en sono de ŝiaj vortoj estis sama tenero, sama kareso de amo, kiu ebriigadis Pandionon en la buŝo de Tessa.

— Jes, se vi ne povas vivi ĉi tie, vi devas foriri… — La junulino stumblis sur la lasta vorto. — Sed, se mi kaj mia popolo estas bonaj por vi, restu, or-okululo! Pensu, decidu, venu, mi atendos!

La junulino rektiĝis, fiere levinte la kapon. Same serioza kaj severa vidis ŝin Pandiono dum la danco.

Dum minuto la juna heleno staris antaŭ ŝi, poste, subite decidiĝinte, etendis al la junulino la manojn. Sed ŝi malaperis post arboj, dissolviĝinte en mallumo de la arbara densejo…

La malapero de Iruma ŝokis Pandionon, kiel grava perdo. La heleno longe staris en la morna arbaro, poste ektrenis sin hazarde tra la ora nebulo de la kampeto, luktante kontraŭ deziro impeti post Iruma, trovi ŝin, diri al ŝi, ke li amas, ke li restas kun ŝi.

Iruma, tuj kiam kaŝiĝis de Pandiono post arboj, ekkuris, facile transsaltante radikojn, traglitante inter lianoj. La junulino kuris ĉiam pli rapide, ĝis plene senfortiĝis. Ŝi, anhelante, haltis sur bordo de kvieta akvo — golfeto de la rivereto, larĝiĝanta ĉi tie. Hela lumo blindigis ŝin, la korpon ĉirkaŭis varmego post la mallumo kaj malvarmo de la arbaro.

Iruma tra larmoj ekvidis sian spegulaĵon sur la glata surfaco de la akvo kaj nevole pririgardis sin tutan en tiu granda spegulo… Jes, ŝi estas bela! Sed, sekve, la belo estas ankoraŭ ne ĉio, se la fremdulo, orokula, kuraĝa kaj tenera, deziras forlasi ŝin. Sekve, li bezonas ankoraŭ ion… Sed kion?..

La suno estis subiranta trans la monteta stepo. Oblikva helblua ombro kuŝis ĉe la sojlo de la kabano, kie sidis Kidogo kaj Kavi.

Laŭ tio, kiel maltrankvile ekmoviĝis ambaŭ amikoj, Pandiono komprenis, ke la etrusko kaj la negro jam delonge atendis lin. Mallevinte rigardon, la juna heleno aliris la amikojn. Kavi ekstaris, solena kaj severa, metis la manon sur la ŝultron de la amiko.

— Ni volas paroli kun vi — li kaj mi. — La etrusko kapmontris al la ekstarinta apude Kidogo. — Vi ne venis en la konsiliĝon, sed ĉio estas decidita — morgaŭ ni ekiros…

Pandiono forŝanceliĝis. Tro multaj eventoj okazis dum la lastaj tri tagoj. Sed tamen la juna heleno ne pensis, ke la kamaradoj tiel hastos. Li mem hastus ne malpli, se… se ne estus Iruma!

En rigardoj de la amikoj la juna heleno legis malaprobon. La neceso decidi ion, kiu delonge ronĝis la animon de Pandiono kaj kiun li senkonscie deĵetadis en naiva espero, ke ĉio iel mem aranĝiĝos, nun estis proksimiĝanta. Kvazaŭ muro denove baris aliron al la ĝoja mondo de libero, de tiu libero, kiu fakte vivis nur en revoj de Pandiono.

Li devas decidi, ĉu li restas ĉi tie kun Iruma aŭ, por ĉiam perdinte ŝin, foriras kun la kamaradoj. Vivi, havante neniun esperon ree ekvidi ŝin, kiam lin kaj Iruma-n disigos senfina spaco… La terura «por ĉiam» brulis en la koro de Pandiono kiel arda braĝo. Sed se li restos ĉi tie, tio same estos por ĉiam: nur en kunaj penoj de la dudek sep homoj, pretaj al ĉio, eĉ al definitiva pereo, por reveno en la patrujon, estis eblo venki la spacon, kiu tenis ilin kaptitaj. Sekve, se li restos, do por ĉiam perdos la patrujon, la maron, Tessa-n — ĉion, kio subtenis lin kaj helpis trafi ĉi tien.

Ĉu povos li vivi ĉi tie, kuniĝi kun tiu ĉi afabla, sed tamen fremda vivo, kiam ne estos kun li fidelaj kamaradoj, elprovitaj en malfeliĉo, sur kies amikecon li kutime kaj nerimarkeble apogadis sin dum la tuta tempo? Kaj eĉ sen pripenso, per la tuta koro Pandiono eksentis klaran respondon.

Ĉu tio, ke li forlasos la amikojn, savita kaj refortiĝinta danke al ili, ne estos perfido?

Ne, li devas iri kun ili, lasinte ĉi tie duonon de la koro!

Kaj la volo de la juna heleno ne eltenis la elprovon. Li kaptis la manojn de la kamaradoj, kiuj kun maltrankvilo observis la animan lukton, reflektiĝantan sur la malfermita vizaĝo de Pandiono, kaj ekpetegis ilin ne foriri tiel baldaŭ. Nun, kiam ili estas liberaj, kiom valoras vivi ĉi tie ankoraŭ nemulte, pli bone ripozi antaŭ la vojo, pli bone ekkoni la nekonatan landon!

Kidogo ekhezitis: la negro tre amis la junan helenon. La etrusko eĉ pli sulkigis la brovojn.

— Ni iru tien, ĉi tie estas fremdaj okuloj kaj oreloj. — Kavi enpuŝis Pandionon en mallumon de la kabano kaj, elirinte, revenis kun braĝo. Li bruligis malgrandan torĉon. Ĉe lumo, al li ŝajnis, estos pli facile konvinki la perpleksan amikon. — Pri kio vi esperas, se ni restos, — severe demandis la etrusko, kaj liaj vortoj entranĉiĝis en la animon de Pandiono, — se vi poste tutegale foriros? Ĉu vi deziras preni ŝin kun vi?

Ne, la penso pri tio, ke Iruma iru kun li laŭ senfine malproksima kaj morte danĝera vojo, eĉ ne venis en la kapon de Pandiono, kaj li nege balancis la kapon.

— Tiuokaze vi estas nekomprenebla por mi, — malmilde diris la etrusko. — Ĉu aliaj niaj kamaradoj ne trovis ĉi tie koramikinojn? Dum la konsiliĝo neniu el ili hezitis, kion elekti — ĉu la virinon aŭ la patrujon, neniu eĉ pensis resti. La patro de Iruma, la ĉasisto, pensas, ke vi ne iros kun ni. Vi plaĉas al li, famo pri via heroeco disvastiĝis en la popolo. Li diris al mi, ke li pretas akcepti vin en la hejmon. Ĉu vi vere forlasos nin, forgesos la patrujon pro knabinaĉo?!

Pandiono mallevis la kapon. Li ne havis, kion respondi, li ne povus klarigi al la etrusko tion, en kio Kavi estis malprava. Kiel li diru al li, ke Pandiono ne simple cedis al pasio? Kiel li esprimu tion, kio absorbis lin en Iruma kiel artiston? Por li Iruma iĝis enkorpiĝo de la belo, en ŝi sparkis kaj brilis la antikva forto de la vivo, tiel altiranta la junan skulptiston, en kiu kune kun la amo vekiĝis ankaŭ la kreemo! Sed aliflanke, la severa vero bruligis lin en la parolo de la etrusko — li forgesis, ke la fremda popolo havas siajn leĝojn kaj morojn. Restinte ĉi tie, li devos iĝi ĉasisto, kunigi sian sorton kun la sorto de tiu ĉi popolo. Tia estis la neevitebla pago pro feliĉo kun Iruma… Iruma sola ĉi tie estas proksima al li. La kvieta kaj varmega vasto de la ora stepo tute ne similas al la brua kaj moviĝema vasto de la patruja maro. Kaj la junulino estas parto de tiu ĉi mondo, kies provizora gasto li ne ĉesis sin senti… Kaj tie, malproksime, al li lumis la patrujo, kiel lumturo. Sed se tiu lumturo estingiĝos, ĉu povos li vivi sen ĝi?..

La etrusko faris paŭzon, por doni al Pandiono tempon por pensi, kaj rekomencis:

— Bone, vi iĝos ŝia edzo, por baldaŭ forlasi ŝin kaj foriri. Kaj ĉu vi pensas, ke ŝia popolo permesos al ni pace foriri kaj helpos al ni? Vi ofendos ilian gastemon. Puno, inda al vi, falos sur nin ĉiujn… Kaj krome, kial vi estas certa, ke la ceteraj kamaradoj konsentos atendi? Ili ne konsentos, kaj en tio mi estos sur ilia flanko!

La etrusko silentis iom kaj, kvazaŭ ekhontinte akrecon de siaj vortoj, malgaje aldonis:

— Mia koro doloras, ĉar, kiam mi atingos maron, ne havos mi amikon, lertan en la ŝipa metio. Mia Remd pereis, kaj la tuta espero estis pri vi — vi navigis laŭ maro, lernis de fenicoj… — Kavi mallevis la kapon kaj eksilentis.

Kidogo ĵetiĝis al Pandiono kaj surmetis sur la kolon de la juna heleno saketon sur longa rimeneto.

— Mi konservadis ĝin, dum vi estis malsana, — diris la negro. — Tio estas via mara amuleto… Ĝi helpis venki la rinoceron, ĝi helpos al ni ĉiuj atingi maron, se vi iros kun ni…

Pandiono rememoris pri la ŝtono, donacita al li de Jaĥmos. Li tute forgesis pri tiu ĉi brilanta simbolo de maro, samkiel forgesis en tiuj tagoj ankaŭ pri multaj aliaj aferoj. Li profunde suspiris. En tiu minuto en la kabanon eniris alta homo kun granda lanco en la mano. Tio estis la patro de Iruma. Li senĝene eksidis sur la plankon, submetinte la piedojn; amike ridetis al Pandiono kaj turnis sin al la etrusko.

— Mi venis al vi kun afero, — nehaste komencis la ĉasisto. — Vi diris, ke post unu suno vi decidis foriri al la patrujo.

Kavi kapjesis kaj silentis, atendante, kio okazos poste. Pandiono kun maltrankvilo rigardis al la patro de Iruma, tenanta sin kun simpla kaj majesta digno.

— La vojo estas malproksima, multaj bestoj ĉasas homon en stepo kaj arbaro, — daŭrigis la ĉasisto. — Vi havas malbonan armilaron. Memoru, fremdulo: kontraŭ bestoj ne eblas batali, kiel kontraŭ homoj. Glavo, sago kaj tranĉilo estas bonaj kontraŭ homo, sed kontraŭ besto la plej bona estas lanco. Nur lanco povas reteni fortan beston, haltigi ĝin, atingi el malproksime la koron de la besto. La viaj ne taŭgas por nia stepo! — La ĉasisto neglekte almontris almetitan al la muro de la kabano maldikan egiptan lancon kun eta kupra pinto. — Jen kia necesas ĉi tie!

La patro de Iruma metis sur la genuojn de Kavi la alportitan de li armilon kaj demetis de ĝi longan ledan tegaĵon.

La peza lanco estis pli ol kvar ulnojn longa. Ĝia stango, dika je du fingroj, estis farita el ligno malmola, densa, brilanta kiel osto. Meze la stango estis pli dika, kovrita per maldika aspra ledo de hieno. Anstataŭ pinto sur ĝi estis klingo, longa kaj larĝa je tri fingroj, farita el hela malmola metalo — rara kaj multekosta fero.

Kavi penseme tuŝis la akran klingon, mezuris sur la mano pezon de la armilo kaj kun suspiro redonis al la ĉasisto.

Tiu ridetis, observante la impreson, faritan de la lanco al la etrusko, kaj singarde diris:

— Elfari tian lancon estas granda laboro… Metalon por ĝi akiras la najbara tribo, kaj ili vendas ĝin multekoste. Anstataŭe la lanco savos vin plurfoje en morta batalo…

Ne komprenante, al kio kondukas la parolon la ĉasisto, Kavi silentis.

— Vi alportis kun vi fortajn pafarkojn el Ta-Kem, — daŭrigis la ĉasisto. — Ni ne scipovas fari tiajn kaj dezirus interŝanĝi ilin al lancoj. La estro konsentis doni al vi po du lancoj kontraŭ ĉiu pafarko, kaj la lancoj, mi diris, estos pli necesaj por vi.

Kavi demande rigardis al Kidogo, la negro per kapa movo konfirmis la opinion de la ĉasisto.

— En la stepo estas multe da ĉasaĵo, kaj ni ne bezonos sagojn, — diris Kidogo. — Sed en arbaroj estos malpli bone. Tamen arbaro estas malproksima, kaj ses lancoj anstataŭ tri pafarkoj estas pli fidindaj ĉe atako de bestoj.

Kavi pensis iom, konsentis pri la interŝanĝo kaj komencis marĉandi. Sed la ĉasisto estis necedema, pruvante, ke la armilaro, proponita al ili, estas valorega. Ili neniam fordonus ĝin po du lancoj por ĉiu pafarko, se ne bezonus scii, kiel estas farataj pafarkoj de la Nigra Tero.

— Bone, — diris la etrusko. — Ni fordonus ilin al vi kiel donacon pro azilo kaj manĝo, se ni ne irus tiel malproksime. Ni akceptas la kondiĉon — morgaŭ vi ricevos la pafarkojn.

La ĉasisto ekradiis, frapis la manon de Kavi, levis la lancon, rigardante ruĝan rebrilon de la torĉo sur la klingo, kaj surmetis sur ĝin la ledan tegaĵon, ornamitan per pecetoj de diverskoloraj feloj.

La etrusko etendis la manon, sed la ĉasisto ne fordonis la armilon.

— Morgaŭ vi ricevos ne malpli bonan. Sed tiun ĉi… — la patro de Iruma faris paŭzon, — mi donacas al via or-okula amiko. Ĝian tegaĵon Iruma kudris mem! Vidu, kiel ĝi estas bela.

La ĉasisto etendis la lancon al la juna heleno, nedecideme akceptinta la donacon.

— Vi ne iras kun ili, — la patro de Iruma almontris la etruskon kaj la negron, — sed bona lanco estas unua avantaĝo de ĉasisto, kaj mi deziras, ke vi gloru nian familion, iĝinte mia filo!

Kidogo kaj Kavi enpikiĝis per rigardoj en la amikon; la negro kun krako kunpremis la fingrojn. La decida momento venis.

Pandiono paliĝis kaj subite per abrupta, foriga gesto etendis reen al la ĉasisto la lancon.

— Ĉu vi rifuzas? Kiel mi komprenu tion? — ekkriis la ŝokita ĉasisto.

— Mi foriras kun la kamaradoj, — kun peno diris la juna heleno.

La patro de Iruma senmove staris, rigardante al Pandiono, poste kun kolero ĵetis la lancon sub liajn piedojn:

— Estu tiel, sed ne aŭdacu plu rigardi al mia filino! Mi jam hodiaŭ forsendos ŝin!

Pandiono, ne palpebrumante, kun larĝe malfermitaj okuloj staris antaŭ la ĉasisto. Sincera malfeliĉo misformis liajn kuraĝajn vizaĝtrajtojn, kaj ia malklara kompato malfortigis la koleron de la patro de Iruma.

— Al vi sufiĉis da kuraĝo por decidi, antaŭ ol iĝis malfrue. Tio estas bona, — diris la ĉasisto. — Sed se vi foriras, do foriru plej baldaŭ…

La ĉasisto ankoraŭfoje morne pririgardis Pandionon de la kapo ĝis la piedoj, eliginte ian malklaran sonon.

Sur la sojlo de la kabano la patro de Iruma retrorigardis al Kavi.

— Kion mi diris, tio estos! — malafable grumblis li kaj malaperis en la mallumo.

La negro konfuziĝis pro brilo de la okuloj de la juna heleno, kaj li sentis, ke nun Pandiono ne vidas la amikojn. La heleno staris iom, celinte rigardon en la spacon, kvazaŭ demandante la malluman foron, kiel li agu. Li malrapide turniĝis kaj ĵetis sin sur la liton, ferminte la vizaĝon per la manoj.

Kavi lumigis novan torĉon: li ne deziris lasi Pandionon en mallumo solan kun liaj pensoj. La etrusko kaj la negro eksidis flanke kaj plu maldormis, ne interparolante. De tempo al tempo ili maltrankvile rigardadis al la amiko, al kiu ili neniel povis helpi.

La tempo estis malrapide pasanta, venis nokto. Pandiono moviĝis, salte ekstaris, fiksaŭskultante, kaj impetis for el la kabano. Sed la larĝaj ŝultroj de la etrusko ŝirmis la elirejon. La juna heleno batiĝis kontraŭ liajn krucigitajn brakojn kaj haltis, kuntirinte la brovojn.

— Lasu min! — malpacience diris Pandiono. — Mi ne povas! Mi devas adiaŭi Iruma-n, se ŝin oni ne forsendis ien…

— Rekonsciiĝu! — respondis Kavi. — Vi pereigos ŝin, vin kaj nin ĉiujn!

Pandiono silentis kaj penis depuŝi la etruskon, sed tiu staris firme.

— Vi decidis — do sufiĉas, ne kolerigu ŝian patron! — plu persvadis la amikon Kavi. — Komprenu, kio povas okazi…

La juna heleno puŝis Kavi-n eĉ pli forte, sed mem ricevis puŝon je la brusto kaj depaŝis. La negro, ekvidinte la kunpuŝiĝon de la amikoj, alkuris, perpleksa, ne sciante, kion fari. La juna heleno kunpremis la dentojn, liaj okuloj ekbrulis per malbonkora fajro. Blovinte la nazotruojn, li ĵetis sin al Kavi. La etrusko rapide elprenis tranĉilon kaj, turninte la armilon per la tenilo al Pandiono, kolere ekkriis:

— Jen, prenu! Batu!

Pandiono rigidiĝis. La etrusko etendis la bruston, almetis al la koro la maldekstran manon, kaj per la dekstra plu direktis la tenilon de la tranĉilo al Pandiono:

— Batu tuj, jen ĉi tien! Tutegale viva mi ne lasos vin! Murdu — tiam iru! — furioze kriis Kavi.

Unuafoje Pandiono vidis sian mornan kaj saĝan amikon en tia stato. Li depaŝis, senhelpe ĝemis kaj ektrenis sin al sia lito; ree falis sur ĝin kaj turniĝis al la amikoj dorse.

Kavi, anhelante, forviŝis ŝviton de sur la frunto kaj ŝovis la tranĉilon post la zonon.

— Ni devas gardi lin dum la tuta nokto kaj foriri plej baldaŭ, — diris li al timigita Kidogo. — Ĉe la mateniĝo vi avertu la kamaradojn, ke ili kolektiĝu.

Pandiono klare aŭdis la vortojn de la etrusko, signifantajn, ke li ne sukcesos vidi Iruma-n. Li sufokiĝis, preskaŭ fizike sentante malvastecon ĉirkaŭ si. La heleno estis luktanta kontraŭ si, streĉante la tutan volon, kaj poiomete la furiozan desperon, preskaŭ frenezon, anstataŭis kvieta malgajo.

Kaj ree la afrika stepo malfermis sian varmegan vaston antaŭ la dudek sep obstinuloj, decidintaj per ajna kosto reveni en la patrujon.

Nun post pluvoj kruda herbo kun grandaj brunaj spikoj[187] leviĝis al dekdu-ulna alto, kaj en ĝia sufoka densejo sen spuro kaŝiĝadis eĉ gigantaj korpoj de elefantoj. Kidogo klarigis al Pandiono, kial necesas hasti: baldaŭ finiĝos la sezono de pluvoj kaj la stepo komencos bruli, iĝante senviva, priŝutita de cindro ebenaĵo, kie estos malfacile trovi nutraĵon.

Pandiono silente konsentis. Lia malgajo estis ankoraŭ tro freŝa. Sed, troviĝante inter siaj kamaradoj, al kiuj li tiom multe ŝuldis, la juna heleno sentis, kiel ree ĉirkaŭplektas lin ligoj de vira amikeco, kiel kreskas en li mem strebo iri antaŭen, avido de lukto, kaj ekbrulas ĉiam pli forte la lumturo de Eniado.

Kaj, malgraŭ la akra sopiro pri Iruma, Pandiono nun sentis sin antaŭa, sen maltrankvilo iranta laŭ la elektita vojo. Ne malaperis la avida atento de artisto al formoj kaj koloroj de la naturo, la deziro krei.

La dudek sep fortaj viroj estis armitaj per lancoj, ĵetlancetoj, tranĉiloj kaj kelkaj ŝildoj.

La ekssklavoj, elprovitaj en malfeliĉoj kaj bataloj, estis granda forto kaj povis ne timi sennombrajn bestojn.

Dum la vojo, en alta herbo, la danĝero estis serioza. Nevole oni devis iri anservice, vadante laŭ mallarĝaj koridoroj de bestaj padoj, dum longaj horoj vidante antaŭ si nur la dorson de la antaŭe iranta kamarado. Kaj el la susurantaj altaj muroj dekstre kaj maldekstre ĉiuminute minacis danĝero — en ajna momento la tigoj povis disiĝi kaj tralasi kaŝe alirintan leonon, furiozan rinoceron aŭ altan, neĉirkaŭpreneblan korpegon de kolera soleca elefanto. La herbo disigadis la kamaradojn, kaj malplej bone estis al la postirantoj: al ili povis fali kolero de besto, maltrankviligita de la antaŭirantoj. En matenoj la herbo estis ensorbigita de malvarma roso, brilanta polvo de akvaj gutoj staris super la malsekaj korpoj de la homoj. Dum varmega tempo la roso malaperadis senspure, seka polvo jukadis gorĝojn, ŝutiĝante de sur pintoj de tigoj; en la malvastaj trairejoj mankis aero por spiri.

Fine de la tria tago de la irado kuraĝan libianon Takel-on, irintan malantaŭe, atakis leopardo, kaj nur danke al feliĉa hazardo la junulo restis kun nur negravaj gratvundoj. En la sekva tago al Pandiono kaj lia najbaro-negro saltis el herbo grandega leono kun malhela kolhararo. La lanco de la patro de Iruma retenis la rabobeston, kaj kamarado de la heleno, subkaptinte la ŝildon, kiun pro neatenditeco faligis Pandiono, atakis la leonon de malantaŭe. La besto turnis sin al la nova malamiko kaj falis, trapikita per tri lancoj. Kidogo alkuris, anhelante pro maltrankvilo, kiam ĉio estis finita kaj la batalistoj, peze spirante, estis viŝantaj de sur la lancoj rapide bruniĝintan leonan sangon. La rabobesto kuŝis, preskaŭ nerimarkebla en flava ĉifita herbo. Kunvenis ĉiuj anoj de la taĉmento, laŭtaj krioj leviĝis super la batalejo. Ĉiuj estis pruvantaj al du fortikaj negroj — Dhlomo kaj Mpafu, kiuj kune kun Kidogo gvidis la taĉmenton, — ke finfine bestoj iun murdos. Necesas ĉirkaŭiri tiun ebenaĵon de alta herbo. La gvidantoj tute ne kontraŭis. La taĉmento turniĝis forte al la sudo kaj jam antaŭ la vespero alproksimiĝis al longa rubando de arbaro, etendiĝinta ĝuste en la necesa sud-okcidenta direkto. Tia arbaro estis konata al Pandiono — verda volba koridoro super mallarĝa stepa rivereto. Arbaroj-galerioj trais la stepon en diversaj direktoj laŭ fluejoj de riveroj kaj rojoj.

Al la vojaĝantoj fortunis: sub la verda volbo ne estis dornaj densejoj, lianoj ne plektis netraireblajn kurtenojn — la taĉmento vigle ekiris laŭ la mallarĝa arbara rubando, boardante inter gigantaj radikoj. Profunda silento kaj malvarmeta duonmallumo anstataŭis herban susuradon en sufoka aero de blindiga tago. La arbaro etendiĝis tre malproksime — tagon post tago iris laŭ ĝi la vojaĝantoj, malofte elirante en la stepon por ĉasakiro aŭ grimpante sur malaltajn arbojn de arbara rando, por kontroli la direkton.

Kvankam moviĝo ĉi tie estis pli facila kaj malpli danĝera, Pandionon premis mallumo kaj silento de la mistera arbaro. La juna heleno revenadis al rememoroj pri la renkonto kun Iruma en sama arbaro. La perdo ŝajnis grandega, sopiro ĉirkaŭigis por Pandiono la tutan mondon per griza nebulo, kaj la nekonata estonteco estis same malhela, silenta kaj malklara, kiel la arbaro, laŭ kiu ili iris.

Al Pandiono ŝajnis, ke la malhela vojo en monotona alternado de kolonaroj de grandegaj arbotrunkoj, de mallumo kaj de sunaj makuloj, de kavoj kaj de terbuloj estas senfina.

Ĝi estis kondukanta en nekonatan foron, ĉiam pli profunde penetrante en la koron de la fremda kaj stranga lando, kie ĉio estis nekonata kaj nur la rondo de la pretaj kamaradoj savadis de neevitebla morto. La maro, al kiu li tiel strebis, kiu ŝajnis facile atingebla, kiam li estis kaptita, nun foriĝis senfine malproksime, barita de miloj da obstakloj, de monatoj da malfacila irado… La maro forŝiris lin disde Iruma, kaj mem restis neatingebla…

En la fino de la arbaro antaŭ la vojaĝantoj aperis larĝa marĉo. Ĝi baris la vojon ekde unu rando de la horizonto ĝis la alia, etendiĝis antaŭen, ŝirmita malproksime per verdeta mallumo de humidaj vaporoj, matene zoniĝante per malalta kurteno de blanketa nebulo. Blankaj ardeoj flugadis per negrandaj grupoj super maro da kanoj.

Kavi, Pandiono kaj la libianoj, embarasitaj de la obstaklo, perplekse rigardis al la hel-verda densejo de marĉaj vegetaĵoj kun brulantaj sub la suno akvaj fenestroj. Sed la gvidantoj kontente interŝanĝis rigardojn kaj ridetis: la vojo estis ĝusta, la du semajnoj da malfacila irado ne restis vanaj.

En la sekva tago la taĉmento ligis flosojn el speciala, neordinare malpeza kaj pora kano[188], kies artikaj tigoj atingadis dek ulnojn. La vojaĝantoj eknavigis laŭlonge de altaj densejoj de paniklaj papirusoj, boardante inter ruĝ-brunaj amasiĝoj de sekiĝintaj kaj rompitaj kanaj tigoj, inter flosantaj herbaj insuloj. Sur ĉiu floso estis po du aŭ po tri homoj, kiuj singarde ekvilibradis per longaj stangoj, egalmezure enpikiĝantaj en la ŝliman fundon.

La malhela fetora akvo ŝajnis densa oleo, veziketoj de marĉa gaso leviĝadis sur la surfacon el sub la stangoj, glueca ŝimo ŝaŭmis per ruste brunaj borderoj laŭlonge de la verdaj muroj. Eĉ unu seka loko ne estis sur la tuta videbla spaco, la humida varmego turmentis la ŝvitegantajn homojn, de supre ilin bruligis la senkompata suno. Vespere milionoj da malicaj muŝetoj per densaj nuboj atakadis la homojn. Feliĉo estis trovi neinunditan terbulon, sur kiu oni aranĝadis grandegan fumantan lignofajron. Eĉ pli facile estis ĉe vento, forpelanta nubojn da insektoj kaj permesanta satdormi post malfacilaj tagoj kaj noktoj. La vento klinadis la kanon, ondo post ondo kuradis laŭ la senfina oceano da verdo.

Sennombra kvanto da rampuloj kaŝiĝis en ŝima akvo kaj en putrantaj veproj. Gigantaj krokodiloj amasiĝadis centope sur terbuloj de malprofundaĵoj aŭ elrigardadis el la verdaj muroj, duone kaŝitaj de tigoj. Nokte la monstroj muĝadis — ilia obtuza, basa muĝo plenigadis la homojn per superstiĉa teruro. En la krokodila muĝado ne estis furiozo aŭ minaco — io senanima kaj senpasia sentiĝis en tiuj malaltaj abruptaj sonoj, ruliĝantaj super la stagna akvo en nokta mallumo.

La vojaĝantoj renkontis malgrandan golfeton, kovritan de duone eroziitaj konusaj montetoj el ŝlimo, altaj je ulno kaj duono. La bruna akvo eligadis netolereblan fetoron, la montetoj estis kovritaj de blanka krusto de birda fekaĵo. Negroj klarigis, ke tio estis loko de nestado de grandaj longkruraj rozkoloraj birdoj[189], kiuj alitempe nube kovrus la marĉon. Pro malbona akvo kaj malutilaj vaporoj ekmalsanis kelkaj homoj, precipe libianoj. Kruela febro senfortigadis la homojn, indiferente kuŝantajn sur la flosoj sub la piedoj de la kamaradoj.

En la kvina tago de la navigado inter marĉaj veproj komencis ĉiam pli ofte renkontiĝi spacoj de libera akvo, el kiu elstaradis pintoj de arboj. Pandiono kun miro demandis Kidogon, kion tio signifas. La nigra amiko, ridetante je tuta larĝo de sia granda buŝo, klarigis, ke baldaŭ venos fino al la suferoj.

— Ĉi tie, — diris la negro, enpikinte la stangon en la profundan akvon, — en seka sezono la tero brulas pro varmego, kaj tio ĉi estas inundo, pro pluvoj.

— Kiu do rivero estas ĉi tio? — ree demandis Pandiono.

— Ĉi tie estas ne unu rivero, sed du[190] kaj longa ĉeno de marĉoj inter ili, — respondis la negro. — Dum seka sezono tiuj riveroj preskaŭ ne fluas.

Kidogo, kiel ĉiam lastatempe, iĝis prava — baldaŭ la flosoj komencis tuŝi la ŝliman fundon, kaj antaŭe la tero, altiĝante, transiris al glata stepo. Tie kreskis speciala herbo kun arĝente blankaj spikoj, kaj, brilante sub sunaj radioj, la surfaco de la stepo el malproksime ŝajnis daŭrigo de la akva surfaco. Kun sento de profunda faciliĝo la vojaĝantoj ĝiszone en koto, dispelante per krioj krokodilojn, elgrimpis sur la firman varmegan teron. Vento, freŝa kaj seka, salutis ilin, forpelante la pezan sufokan aeron de la marĉo. La taĉmento atingis altaĵon, sur kiu kreskis arbustoj kun blu-verdaj folioj, kovritaj de oranĝkoloraj fruktoj, grandaj je ovo.

Ĉi tie la vojaĝantoj trovis puran akvon kaj decidis halti. Ili aranĝis ĉirkaŭ la tendaro dornan muron, altan je ses ulnoj. La negroj kolektis amason da oranĝkoloraj fruktoj, kiuj evidentiĝis mirinde bongustaj kaj delikataj, kaj alportis ankoraŭ iajn foliojn, per kies suko ili komencis kuraci la kamaradojn, malsanajn je febro. La sanuloj ĝissate dormis, vundoj, kreiĝintaj pro mordoj de marĉaj muŝoj, rapide saniĝis. Dum kelkaj sinsekvaj tagoj ne pluvis. Matene estis tre malvarme, kaj la nigrahaŭtaj anoj de la taĉmento frostiĝadis kaj suferis pro malvarmo.

Baldaŭ la vojaĝantoj ekiris pluen.

Dum dudek kvin tagoj iris ili laŭ la stepo. Nun da ili restis dek naŭ homoj — ok apartiĝis post la transiro de la marĉo kaj foriris norden, al siaj gepatraj lokoj, ĝis kiuj por ili restis ne pli ol dek tagoj da irado. Malgraŭ iliaj persistaj vokoj, la ceteraj obstinuloj ne cedis kaj estis plu plenumantaj sian decidon atingi la maron.

Griza nebulo ŝirmadis la bluan firmamenton, plu eligantan blindigan brilon. Nokte la ĉielon nemalofte kovradis nuboj, terura tondro flugis seninterrompe super la stepo, sed neniu ekbrilo de fulmo sekcis velure nigran mallumon de nokto, neniu pluva guto falis sur sekiĝintan herbon kaj sur la teron, fendiĝintan pro varmego.

En la stepo estis disĵetitaj malgrandaj montetoj — akrepintaj konusoj aŭ turoj kun rondigitaj pintoj, altaj ĝis dek ulnojn. Interne de tiuj montetoj el argilo, malmola kiel briko, loĝis sennombraj grandaj insektoj, similaj al formikoj, danĝeraj per siaj fortaj makzeloj. Pandiono jam kutimiĝis al multeco de bestoj; lin ne plu miris ĝirafoj aŭ grupegoj de elefantoj po mil animaloj en grego. Nun li ekvidis gregojn de strangaj animaloj de striita, blanka kaj nigra, koloro. Ili similis al ĉevaloj de Eniado, sed samtempe diferencis de ili: ĉe negranda alto kaj maldikaj kruroj la striitaj bestoj havis pli larĝajn gropojn, dorsojn, fleksitajn ĉe la sakro, glatan fleksiĝon de la supra lipo, mallongajn vostojn kaj kolhararojn. Pandiono kun intereso rigardis al iliaj multenombraj gregoj, aperantaj ĉe trinkejo. Li revis kapti striitajn ĉevalojn kaj adapti ilin al rajdado. Tamen, kiam li sciigis siajn pensojn al Kidogo kaj al aliaj kamaradoj-negroj, tiuj longe kaj laŭte ridegis. La negroj klarigis al la juna heleno, ke la striitaj animaloj estas fortaj, koleraj kaj nebrideblaj, ke eĉ se oni sukcesus kapti kelkajn pli kvietajn, do du dekojn, necesajn al ili, ne eblas kolekti eĉ dum dek jaroj.

Duan elreviĝon Pandiono travivis ĉe renkontiĝo kun bubaloj. Li ekvidis masivajn malhel-grizajn bovojn kun larĝaj kornoj, fleksitaj ĉe la pintoj, kaj decidis kaŝe aliri la plej proksiman, por faligi ĝin per la lanco, tamen Kidogo, surfalinte sur la junulon per la tuta korpo, alpremis lin al la tero. La negro kredigis la amikon, ke tiuj bovoj estas probable la plej danĝeraj bestoj de la suda lando, ke ĉasi al ili necesas, nur havante pafarkojn aŭ ĵetlancojn, alie pereo estas neevitebla. Pandiono obeis la negron kaj kaŝiĝis en arbustoj, samkiel la ceteraj, sed la timo de Kidogo antaŭ tiuj bovoj restis al li nekomprenebla — el lia vidpunkto, rinocero aŭ elefanto ŝajnis multe pli timindaj.

La vojon nemalofte trais rokaj vicoj, ĉenoj de montetoj aŭ grupoj de elstarantaj detruitaj klifoj. En tiaj lokoj ofte renkontiĝadis abomenaj hundokapaj simioj[191]. Tiuj animaloj, rimarkinte alproksimiĝon de la homoj, amasiĝadis sur rokoj aŭ sub arboj, sen timo pririgardadis la venintojn kaj impertinente grimacadis. Pandiono kun abomeno rigardis al iliaj nudaj hundaj buŝegoj kun bluaj blovitaj vangoj, kadritaj de densa hirta hararo, al iliaj svingiĝantaj postaĵoj kun ruĝaj kalaj kalvaĵoj. La simioj estis danĝeraj. Foje Kavi ne eltenis arogan konduton de tri animaloj, barintaj al li la vojon, kaj batis per la lanco unu el la abomenaj estaĵoj. Ekbolis serioza batalo ĉe piedo de klifoj. La vojaĝantoj estis feliĉaj, ke ili sukcesis forkuri, retiriĝinte sen damaĝo, sed kun plej ebla hasto.

En la dudek kvina tago de la iro laŭ la nerimarkeble altiĝanta lando sur la horizonto aperis malhela strio. Kidogo ĝoje ekkriis, almontrante ĝin: tie estis komenciĝanta granda arbaro — la lasta obstaklo, kiun ili devis trairi. Post la kovritaj de la arbaro montoj kuŝis la longe atendata maro — fidinda vojo hejmen.

Ĉe la tagmezo la taĉmento atingis palman boskon. Pandionon mirigis stranga aspekto de la bosko. Antaŭe en stepo ne renkontiĝis tiaj altaj kaj sveltaj vegetaĵoj, similaj al konataj laŭ Aegyptos daktilaj palmoj. Ĉiu trunko estis leviĝanta kvazaŭ el la centro mem de steleca blu-nigra ombro, ĵetata de la pinto. Inter nigraj steloj de ombroj la seka grundo ŝajnis blank-arda metalo. Laŭ neordinara situo de ombroj Pandiono ekvidis, ke la tagmeza suno staras rekte super la kapo. Li diris pri tio al Kavi. La etrusko nekomprene levis la ŝultrojn, kaj Kidogo klarigis, ke tio estas ĝuste tiel en la realo. Ju pli al la sudo, des pli alte leviĝas la suno, kaj kaŭzon de tio neniu scias. Maljunuloj rakontas ankoraŭ, ke, laŭ legendoj, malproksime sude la suno ree iĝas malpli alta.

Longe pensi pri tiu enigmo la juna heleno ne devis — la elturmentitaj de varmego kamaradoj hastis al la akvo. En bivako Kidogo deklaris, ke vespere ili atingos la arbaron kaj ilia vojo iros laŭ arbaroj kaj montoj, etendiĝintaj ĝis la rando de la tero.

— Tie, — la negro almontris dekstren, — kaj tie, — la mano de Kidogo turniĝis maldekstren, — estas grandaj riveroj, sed ni ne povas navigi laŭ ili. La dekstra[192] turniĝas norden, al granda dolĉakva maro ĉe la rando de la nordaj dezertoj. La maldekstra[193] krute turniĝas suden kaj forkondukos nin malproksime de la necesa loko. Krome, laŭlonge de la riveroj loĝas fortaj triboj, ili manĝas homan viandon kaj neniigos nin ĉiujn. Ni devas trairi sud-okcidenten rekte, kiel laŭ flugo de sago, inter ambaŭ riveroj. La malhelaj arbaroj estas malplenaj kaj sendanĝeraj, kaj sur la montoj neniu loĝas, timante fortajn fulmotondrojn kaj mallumon de densejoj. Bestoj ĉi tie estas maloftaj, sed ni estas malmultaj, kaj ni povos nutri nin per ĉasado kaj fruktoj.

Pandiono, Kavi kaj la libianoj kun dubo rigardis al la arbaro, ekstaranta antaŭ ili, kaj ilin maltrankviligis malklaraj antaŭtimoj.

Ĉapitro sepa Forto de arbaroj

En densa vepro altis neordinaraj arboj. Iliaj maldikaj trunkoj kun elstarantaj transversaj eĝoj estis finiĝantaj per plataj ventumiloj de mallongaj branĉoj kun grandaj folioj, kaj supre elstaris longaj kaj rektaj tigoj, similaj al verdaj glavegoj, po dek ulnojn longaj[194].

Kvar tiaj arboj, po du ĉe ĉiu flanko, staris, kiel gardantoj, ĉe enirejo en la arbaron, minace levante la glavojn en la palan ĉielon. La taĉmento trairis inter ili, trabatiĝante tra dornaj arbustoj. Grandega porko[195] kun kurbaj kojnodentoj kaj malbelega tubera kapo elsaltis el sub arbusto, indigne gruntis al la homoj kaj malaperis…

Jam en la unua tago de irado laŭ la arbaro Kavi perdis sian bastoneton kun kvardek naŭ noĉoj — nombro de tagoj da irado, kaj la vojaĝantoj ĉesis kalkuli la tempon. En la memoro de la heleno por ĉiam restis la monotona grandega arbaro.

La taĉmento iris silente. Voĉoj de homoj ĉe peno ekparoli laŭte eĥis sub la nepenetrebla verda volbo. Neniam sur vastaĵoj de la ora stepo la homoj sentis sin tiaj malgrandaj kaj perditaj en profundaĵoj de fremda lando. Gigantaj ŝnuregoj de rampaj vegetaĵoj, atingantaj fojfoje dikecon de homa korpo, spirale ĉirkaŭvolvadis glatajn trunkojn de arboj, kunplektiĝadis supre en kolosan reton, pendis per kurtenoj kaj per apartaj larĝaj maŝoj. Branĉoj de arboj disiradis sur neatingebla alto super la kapoj de la irantoj, la trunkoj estis malklaraj en griza mallumo. Flakoj de putranta, ŝima akvo ofte renkontiĝadis sur la vojo; fojfoje senbrue striis etaj malhelaj rojoj. Sur maloftaj kampetoj la suno blindigadis la okulojn, kutimiĝintajn al duonmallumo de la arbaro; neordinara denseco de vegetaĵoj devigadis la vojaĝantojn ĉirkaŭiri tiujn lokojn. Neniam antaŭe viditaj filikoj je kvar homaj altoj[196] etendadis, kiel flugilojn, siajn pal-verdajn grandegajn plumecajn foliojn. Cizela grizeta foliaro de mimozoj kreadis delikategajn arabeskojn en fostoj de suna lumo. Amaso de floroj — sangruĝaj, oranĝkoloraj, violkoloraj, blankaj — kun speciala intenseco kaj bunteco kontrastis sur hela verdo de folioj, grandaj, larĝaj, longaj kaj mallarĝaj, glataj, distranĉitaj aŭ dentigitaj. En sovaĝa ĥaoso interplektiĝadis sinuaj spiraloj de rampantaj ŝosoj, elstaris minacaj, je fingro dikaj dornoj, senkompate ŝirantaj korpon. Furioza rumoro kaj pepado de birdoj aŭdiĝadis sur kampetoj, kvazaŭ la tuta vivo de la arbaro koncentriĝis ĉi tie.

La homoj kontroladis la direkton laŭ la suno kaj denove foriradis en la arbaran mallumon, orientante sin laŭ direkto de pluvaj akvospuroj, laŭ fluo de rojoj, laŭ oblikvaj fostetoj de sunaj radioj, malofte trabatantaj la foliaron. La gvidantoj penis ne alproksimiĝi al kampetoj ankaŭ tial, ke apud ili sur arboj loĝis danĝeraj insektoj — teruraj nigraj vespoj kaj minacaj formikoj. Grandaj likenoj, haŭtecaj grizaj tuberoj kaj elstaraĵoj kovradis trunkojn de arboj, muska verda tapiŝo vestis krestojn de altaj radikoj. Tiuj plataj radikoj, nemalofte altaj je kvin aŭ ses ulnoj, deiradis de eĝoj de gigantaj trunkoj, kiel klinitaj apogiloj. En profundaj kavoj inter ili povus lokiĝi la tuta taĉmento el dek naŭ vojaĝantoj. Arbaj radikoj interplektiĝadis unu kun alia kaj ege malfaciligadis la iradon — necesis transgrimpi ilin aŭ ĉirkaŭiri, trabatiĝante laŭ mallarĝaj koridoroj. La piedoj dronis en maso de duonputrintaj branĉoj, folioj kaj sekiĝintaj ŝosoj, kovrantaj la grundon per dika tavolo. Per amasetoj renkontiĝadis blanketaj fungoj kun peza kadavra odoro. Nur tie, kie arboj ne estis tiom altaj, la radikoj ne malfaciligadis la vojon kaj la piedoj ripozadis sur mola muska tapiŝo. Tamen en tiuj lokoj kreskis dorna densa vepro, deviganta la homojn ĉirkaŭiri aŭ trahakiĝi tra ĝi, perdante fortojn kaj tempon. Iaj makulaj limakoj faladis de sur branĉoj sur nudajn ŝultrojn de la irantoj kaj brulvundadis per venena muko. Malofte en mallumo glitadis kaj senbrue malaperadis ombro de besto — la homoj ofte eĉ ne sukcesadis determini specon de la animalo. Nokte ĉi tie regis sama profunda silento, rompata de plenda hurlo de nekonata nokta rabobesto aŭ de akraj krioj de nekonata birdo.

La vojaĝantoj trairis multajn nealtajn montoĉenojn, neniam elirante sur spacon, liberan de arboj. Inter la montoĉenoj la arbaro estis eĉ pli densa; la humida kaj sufoka aero de valoj, odoranta per malseka tero, ĝenis spiradon de la homoj.

Trairinte valon, laŭ kies fundo inter grandaj ŝtonoj ruliĝis rapida fluo de malvarma akvo, la vojaĝantoj eksidis por ripozo.

Komenciĝis longa leviĝo.

Dum du tagoj la vojaĝantoj leviĝadis sur monton. La arbaro iĝadis ĉiam pli densa kaj nepenetrebla. Malaperis kampetoj, sur kiuj eblis trovi nutron, falintaj gigantaj arboj pli ofte baradis la vojon. La taĉmento, evitante dornajn kurtenojn el maldikaj elastaj tigoj, pendantaj de supre, aŭ nepenetreblajn densejojn de arbustoj kaj arbetoj, traŝiriĝadis kvarpiede en spuroj de pluvaj torentoj, sulkigintaj la deklivojn.

Malmola seka tero ŝutiĝis el sub la manplatoj kaj la genuoj. La homoj rampis en tiu labirinto, direktante sin nur laŭ akvospuroj.

Iom post iom iĝadis pli malvarme, kvazaŭ vere la taĉmento trafis en profundan, humidan subteraĵon.

Jam tute malheliĝis, kiam la deklivo finiĝis, kaj, evidente, la vojaĝantoj leviĝis sur altebenaĵon. Ne plu estis akvospuroj de pluvaj torentoj, kaj, por ne perdi la direkton, la vojaĝantoj haltis por noktumo. Neniu stelo brilis tra la verda volbo. Forta vento furiozis ie supre. Pandiono longe kuŝis sen dormo, aŭskultante zumadon de la arbaro, tre similan al bruo de proksima maro. Murmurado, susurado kaj frapado de branĉoj en ventoblovoj kuniĝadis en potencajn plaŭdojn, rememorigantaj pri egalmezuraj batoj de surfo.

La tagiĝo ne venadis speciale longe — la sunan lumon baris kontinua nebulo. Finfine la nevidebla suno venkis la mallumon, kaj antaŭ la homoj ekstaris premanta, morna spektaĵo.

Trunkoj de monstraj arboj, altaj je cent kvindek ulnoj, kun nigra kaj blanka glata ŝelo, estis forirantaj per siaj pintoj en laktan densan nebulon, tute kaŝantan la muskajn branĉojn. Sorbintaj akvon muskoj kaj likenoj per longaj tufoj aŭ per grizharaj barboj pendis ĉirkaŭe sur la arboj, balanciĝante iufoje sur terura alto. Akvo ŝmacis sub la piedoj, eliĝante el spongeca reto de interplektitaj radikoj, herboj kaj muskoj. Densaj veproj kun grandaj folioj baris la vojon. Grandaj palaj floroj en aspekto de ĉelecaj globoj estis kviete balanciĝantaj en la nebulo sur longaj tigoj.

La nigraj kaj blankaj kolonoj, dikaj je kvar ulnoj, svarmis per nenombrebla amaso, griza nebulo fumis ĉirkaŭ ili, laŭ la ŝelo fluis malgrandaj strietoj de akvo. Fojfoje trunkoj estis vestitaj en densa kovrilo el malseka musko. En tiu terura arbaro nenio videblis post tridek-kvardek ulnoj; ne eblis paŝi, ne trahakinte por si vojon ĉe la piedoj de la arbaj gigantoj.

Amasiĝoj de kolosaj falintaj trunkoj tute deprimis la multe spertintajn vojaĝantojn. La plej malbona estis neeblo orientiĝi — nenio ebligis kontroli la direkton.

La negroj frostiĝis en la malvarma nebulo, timigitaj de ankoraŭ ne vidita potenco de la arbaro; la libianoj estis tute angoraj. Al la vojaĝantoj ŝajnis, ke ili venis en loĝejon mem de arbaraj dioj, malpermesitan por homoj, de kie ne ekzistas elirejo.

Kavi signis al Pandiono — ili ambaŭ armis sin per tranĉiloj kaj komencis furioze haki malsekajn branĉojn. Iom post iom vigliĝis ankaŭ aliaj kamaradoj; la homoj laboris, anstataŭante unu la alian, transrampadis trans montojn da kolosaj trunkoj, implikiĝadis, serĉante eliron inter monstraj radikoj, kaj ree dronadis en netrairebla verdaĵo. Horoj pasadis kaj pasadis; same pendis supre la blanka nebulo, same peze kaj malrapide gutadis akvo de sur arboj, la aero ne iĝadis pli varma, kaj nur laŭ grizet-ruĝa tono de la nebulo la homoj komprenis, ke venas vespero…

— Nenie estas trairejo! — Kun tiu informo Kidogo eksidis sur radikon, en malespero kunpremante la kapon.

Du gvidantoj revenis jam pli frue kun samaj rezultoj.

Mallarĝa kampeto etendiĝis je mil ulnoj transverse de la trahakita vojo. Malantaŭe estis morna giganta arbaro, tra kiu kun superhomaj penoj la taĉmento trabatiĝis dum tri tagoj. Antaŭe staris kontinua densejo de altaj bambuoj. La brilantaj artikaj trunkoj altis dudek ulnojn, glate klinante malsupren siajn maldikplumajn pintojn. Bambuoj kreskis tiel dense, ke estis nenia eblo penetri profunden de tiu densa krado el lance rektaj artikaj tuboj. Antaŭ la vojaĝantoj ekstaris nepenetrebla baro. La polurita surfaco de la rondaj trunkoj estis tiel malmola, ke bronzaj tranĉiloj de la vojaĝantoj malakriĝis post unuaj batoj. Por lukto kontraŭ tiu muro necesis havi hakilojn aŭ pezajn glavojn. Ĉirkaŭiri la bambuan densejon estis neeble — la kampeto estis fermiĝanta ĉe ambaŭ randoj de la densejo, kaj la bambuoj, kiom eblis vidi, estis etendiĝantaj per larĝa zono al ambaŭ flankoj, en la nebulan foron de la altebenaĵo.

Elturmentitaj pro malvarmo, pro manko de manĝo kaj pro lukto kun la terura arbaro, la homoj perdis sian ordinaran energion — tro malfacila estis por ili la lasta parto de la vojo! Sed ili ne povis akcepti neceson turni sin malantaŭen.

Por trairi tiujn terurajn arbarojn, ne sufiĉis plu teni la antaŭan direkton al la sud-okcidento, ne sufiĉis trahakiĝi kaj trabatiĝi per tutaj fortoj tra potenca kreskaĵaro — necesis ankoraŭ scii, kie eblas trairi. Tiujn lokojn povis montri nur homoj, loĝantaj en la arbaro, sed ilin la taĉmento ne renkontis. Serĉado de arbaraj homoj plej verŝajne finiĝus per pereo de la vojaĝantoj sur turnrostiloj de festenaj lignofajroj.

«Ni ne trairis, ne trabatiĝis!» — la sama penso reflektiĝis sur la vizaĝoj de ĉiuj dek naŭ homoj: en faltoj de severeco, en grimacoj de malespero, en masko de rigidiĝinta obeemo.

Kidogo, rekonsciiĝinta de la unua paroksismo de malespero, staris, levinte la kapon supren, al grandegaj branĉoj, etenditaj super la kampeto sur cent-ulna alto. Pandiono rapide aliris la amikon, kompreninte liajn pensojn.

— Ĉu eblas grimpi tien? — demandis la juna heleno, rigardante al tute glataj trunkoj de nemezurebla alto.

— Necesas, kvankam ni devos malŝpari tutan tagon, — morne diris Kidogo. — Ĉu malantaŭen aŭ antaŭen, sed ne plu eblas iri hazarde — mankas manĝo.

— Jen, de sur tiu ĉi arbo estos bone videble. — Pandiono almontris arbaran giganton kun blanka ŝelo, elstarantan sur la kampeton; ĝiaj kurbaj branĉoj faris stelon sur fono de la ĉielo.

Kidogo nege balancis la kapon:

— Ne, la blankŝela arbo ne taŭgas, ne taŭgas ankaŭ nigraŝelaj[197]. Ilia ligno estas malmola, kiel fero, en ĝin ne eblas enbati eĉ tranĉilon, ne dirante eĉ pri ligna kojno. Ni eble trovos arbon kun ruĝa ŝelo kaj grandaj folioj[198], tiam grimpos.

La homoj komencis serĉi konvenan arbon laŭlonge de la kampeto. Baldaŭ oni deklaris, ke ĝi estas trovita. La arbo estis malpli alta, ol la feraj gigantoj, sed staris ĉe la bambuoj, altante super la densejo je pli ol kvindek ulnoj. La vojaĝantoj kun peno dehakis du dikajn bambuojn, dissplitis ilin je ulnolongaj splitoj, ĉiun spliton akrigis ĉe unu fino. Helpe de peza branĉo Kidogo kaj Mpafu komencis enigi en la molan lignon de la arbo spliton post splito, kaj, grimpante ĉiam pli alten, atingis spiralan lianon, ĉirkaŭvolvantan la trunkon. Tiam, zoninte sin per maldikaj lianoj, Kidogo kaj lia kamarado, per tutaj fortoj puŝante per la piedoj la trunkon kaj malproksime deĵetante sin de la arbo, komencis leviĝi sur grandegan alton. Baldaŭ iliaj malhelaj figuroj iĝis malgrandaj sur fono de pezaj nuboj, kovrintaj la ĉielon. Pandionon subite brogis envio al la amikoj. Ili tie, supre, vidas la mondon, sed li restas malsupre, en ombro, simile al grandaj ruĝ-bluaj vermoj, renkontitaj en akvospuroj de la arbara grundo.

La juna heleno subite decidiĝis kaj ekkaptis la enbatitajn bambuajn kejlojn. Neglekte svinginte la manon al averta krio de la etrusko, Pandiono rapide grimpis sur la trunkon, kaptis la spiralan lianon, detranĉis pendantan de supre maldikan finon de alia rampa vegetaĵo kaj ripetis la artifikon de Kidogo. Tio evidentiĝis tute ne facila — la malmola liano terure tranĉis la dorson. Kiam Pandiono malfortigadis la premon, tuj la piedoj deglitadis, kaj li dolore gratadis la genuojn je la malmola ŝelo. Kun granda peno Pandiono leviĝis ĝis la mezo de la trunko. La plumecaj pintoj de la bambuoj balanciĝis sub li kiel flavaj malglataj arbetoj, sed ĝis la grandegaj branĉoj plu estis ankoraŭ malproksime. De supre aŭdiĝis voko de Kidogo, kaj firma liano, volvita maŝe, tuŝis la ŝultron de la juna heleno. Pandiono tralasis la maŝon sub la brakojn, la lianon oni singarde ektiris de supre, kaj tiu subteno faris al la heleno grandan helpon. Kun gratvunditaj kruroj, laca, sed ĝoja, la juna heleno baldaŭ atingis la malsuprajn, la plej grandajn branĉojn. Ĉi tie, inter du branĉegoj, komforte instalis sin Kidogo kaj lia kamarado.

De sur la alto de okdek ulnoj rigardis Pandiono antaŭen, kaj unuafoje dum multaj tagoj la larĝa horizonto malfermiĝis antaŭ li. La bambua densejo kadris la arbaron sur la alta ebenaĵo. La bambua zono etendiĝis diversflanken, kiom povis vidi la okulo; ĝia larĝo estis ne pli ol kvar-kvin mil ulnoj. Post ĝi elstaris negranda vico de nigraj rokoj, klinite strebantaj okcidenten per ĉeno de maloftaj oblikvaj dentoj. Poste la lando ree estis malaltiĝanta. Senfinaj rondaj montoj, kovritaj de densa arbaro, krispis, kiel densaj verdaj nuboj, disigitaj de kavoj de intermontejoj, plenigitaj de fumanta nebulo. En ili kaŝiĝis sennombraj tagoj da malsata kaj malfacila malluma irado, ĝuste tien iris la vojo de la taĉmento. Sed nenie estis rimarkebla ia interrompo en tiu kontinua verda maso, super kiu estis malrapide irantaj grandaj flokoj de blanka nebulo, nek kampeto, nek vasta valo. Por trabatiĝi antaŭen je tiu distanco, kiun nun kaptis la okuloj, al la vojaĝantoj apenaŭ sufiĉus fortoj. Kaj poste, trans nedistingebla nebulo de la horizonto, povis esti samo, kaj tiam pereo iĝus neevitebla.

Kidogo forturniĝis de la sterniĝanta antaŭ li foro kaj kaptis la rigardon de Pandiono. La juna heleno legis en la konveksaj okuloj de la amiko maltrankvilon kaj lacon — la neelĉerpebla vigleco de la negro estingiĝis, lia vizaĝo sulkiĝis en amara grimaco.

— Necesas rigardi malantaŭen, — per malfortiĝinta voĉo diris Kidogo, subite rektiĝis kaj ekiris laŭ la branĉo, horizontale etendiĝinta malproksime antaŭen super la bambuoj.

Pandiono retenis krion de timo, sed la negro tute trankvile iris, apenaŭ rimarkeble balanciĝante sur la terura alto, al la fino de la branĉo, kie pro liaj paŝoj tremis ovalaj grandaj folioj. La branĉo fleksiĝis. Pandiono en teruro rigidiĝis, sed Kidogo jam eksidis sur forkon, pendigis en malplenon la piedojn, apogiĝis per ambaŭ manoj je maldikaj branĉetoj kaj komencis fiksrigardi en la spacon trans la dekstra angulo de la kampeto. Pandiono ne kuraĝis sekvi la kamaradon. Retenante la spiron, la heleno kaj Mpafu atendis mesaĝojn de Kidogo. Malsupre, preskaŭ nerimarkeblaj de sur la alto, observis la okazantaĵon sur la arbo la ceteraj dek ses kamaradoj.

Kidogo longe balanciĝis sur la risorta branĉo, poste, ne dirante eĉ vorton, revenis al la trunko.

— Estas malfeliĉo ne koni la vojon, — morne diris li. — Ni povis veni ĉi tien multe pli facile… Tie, — la negro svingis la manon nord-okcidenten, — proksime de ni estas stepo. Ni devus ili pli dekstre, ne enirante en la arbaron… Necesas reveni al la stepo. Eble, tie estas homoj: ĉe rando de arbaro ĉiam estas pli da homoj, ol en stepo aŭ en la arbaro mem.

Malleviĝo de sur la arbo iĝis multe pli timiga, ol la leviĝo. Sen helpo de la amikoj Pandiono neniam sukcesus malleviĝi tiel rapide, kaj pli verŝajne — falus kaj pereus. Tuj kiam la juna heleno paŝis sur la teron, liaj kruroj, malfortiĝintaj pro nerva streĉo, fleksiĝis kaj li sterniĝis sur herbo sub rido de la kamaradoj. Kidogo rakontis pri ĉio vidita de sur la arbo kaj proponis turniĝi rektangule flanken de la planita vojo. Por miro de Pandiono, eĉ unu vorto de protesto ne venis de la kamaradoj, kvankam al ĉiuj estis klare, ke ili malvenkis en la lukto kontraŭ la arbaro, ke prokrasto en la vojo povas esti tre longa. Silentis eĉ la obstina etrusko Kavi, verŝajne komprenante, kiel elturmentiĝis la homoj en la peza lukto, kiu krome evidentiĝis vana.

Pandiono memoris pri la vortoj de Kidogo en la komenco de la vojaĝo kaj konsciis, ke la vojo ĉirkaŭ la arbaroj estas malproksima kaj danĝera. Laŭlonge de la riveroj kaj ĉe la rando de la arbaro loĝas ferocaj triboj, por kiuj la dek naŭ vojaĝantoj ne prezentas iom seriozan forton…

La stepo kun malaltaj, malofte kaj regule starigitaj arboj, simila al frukta ĝardeno, estis deklive dekuranta al rapida rivereto kun nigraj rokoj, amasiĝintaj sur ties transa bordo. Al ili la rivero alportis grandan amason el trunkoj, branĉoj kaj kanaj tigoj, sekiĝintaj kaj blankiĝintaj…

La taĉmento de la fuĝantoj, preterinte palman boskon, kiun plene faligis elefantoj, lokiĝis sub densa nealta arbo. Aroma rezino fluis laŭ la trunko, pendantaj de sur la branĉoj kaj la trunko longaj ĉifonoj de silkeca ŝelo monotone susuris sub facila vento, alblovante dormemon al la lacaj homoj.

Subite Kidogo leviĝis sur la genuojn; streĉiĝis ankaŭ la ceteraj. Al la rivero estis alproksimiĝanta grandega elefanto. Ĝia apero povis iĝi danĝera. La homoj observis larĝan paŝadon de la animalo, nehaste balanciĝanta kvazaŭ interne de sia propra dika haŭto. La elefanto estis aliranta, senzorge svingante la rostron, kaj io en ĝia konduto ne similis al ordinara singardemo de tiuj sentemaj, atentaj animaloj. Subite aŭdiĝis homaj voĉoj, sed la elefanto eĉ ne levis siajn gigantajn orelojn, surĵetitajn sur la nukon. La konsternitaj vojaĝantoj, interŝanĝante rigardojn, ekstaris kaj tuj, kiel laŭ ordono, sterniĝis sur la tero — apud la elefanto vidiĝis kelkaj homaj figuroj. Nur nun la kamaradoj de Pandiono ekvidis, ke sur la larĝa kolo de la elefanto kuŝis homo, apogiĝante per krucigitaj manoj je la nuko de la animalo. La elefanto aliris la riveron, eniris en la akvon, kiu malklariĝis sub la fostoj de ĝiaj piedoj. La grandegaj oreloj subite disvolviĝis, trioble pligrandiginte la kapon de la giganto. La malgrandaj brunaj okuletoj fiksrigardis en profundon de la rivereto. La homo, kuŝinta sur la elefanto, eksidis, laŭte frapis la animalon laŭ la oblikva kranio. Akra krio «heja!» aŭdiĝis super la rivero. La elefanto balancis la rostron, kaptis per ĝi grandan trunkon el la rivera amaso kaj, alte levinte ĝin super la kapo, ĵetis en la mezon de la rivereto. La peza arbo laŭte plaŭdis, malaperinte sub la akvo, kaj elmergiĝis post kelkaj momentoj pli malalte laŭ la fluo. La elefanto ĵetis ankoraŭ kelkajn trunkojn, poste, singarde paŝante, eliris sur la mezon de la rivereto kaj haltis, turninte sin per la kapo kontraŭ la fluo.

Tiam la homoj, venintaj kun la elefanto — da ili estis ok — nigrahaŭtaj gejunuloj kun ridego kaj krioj ĵetis sin en la malvarman akvon. Ili baraktis, dronigadis unu la alian — rido kaj sonoraj frapoj laŭ malseka korpo malproksime disflugadis ĉirkaŭe. La sidanto sur la elefanto gaje kriis, sed ne ĉesis observi la riveron, de tempo al tempo devigante la elefanton ĵetadi en la akvon pezajn pecojn de ligno.

La vojaĝantoj kun miro rigardis al la okazantaĵo. Amikeco de homoj kun grandega elefanto estis malprobabla, nekredebla miraklo — nur je tri centoj da ulnoj for de ili staris la griza monstro, obeanta al la homo. Kiel povis okazi, ke la animalo, ne havanta egalajn al si laŭ grandeco kaj forto, sendispute reganta en stepoj kaj arbaroj, fleksiĝis antaŭ la homo, tiel rompebla, malforta kaj senvalora kompare kun la griza maso, alta ses ulnojn ekde la tero ĝis la ŝultro? Kiuj estas tiuj homoj, obeigintaj al si la gigantojn de Afriko?

Kavi kun eklumintaj okuloj puŝis la flankon de Kidogo. La negro deŝiris sin de observado pri la gaja amuziĝo kaj flustris en la orelon de la etrusko:

— Mi aŭdis jam en la infanaĝo: sur limo de arbaroj kaj stepoj ie loĝas homoj, nomitaj regantoj de elefantoj. Mi vidas, ke tio ne estas fabelo. Jen staras elefanto kaj gardas la baniĝantojn kontraŭ krokodiloj… Oni diris, ke tio estas homoj de popolo, parenca al ni, kaj ilia lingvo similas al la nia…

— Ĉu vi deziras iri al ili? — penseme demandis la etrusko, ne deŝirante la okulojn disde la homo sur la elefanto.

— Mi deziras, sed ne scias… — ĝeniĝis Kidogo. — Se mia lingvo estas ilia lingvo, tiam ili komprenos nin kaj ni ekscios la vojon. Sed se ilia parolo estas alia — estas malbone: ili neniigos nin, kiel birdidojn!

— Ĉu ili manĝas homan viandon? — iom silentinte, ree ekparolis Kavi.

— Mi aŭdis, ke ne. Tiu popolo estas riĉa kaj forta, — respondis la negro, en konsterno ronĝante herberon.

— Mi provus ekscii ilian lingvon jam nun, ne enirante en ilian vilaĝon, — diris la etrusko. — Ĉi tie estas nur nearmita junularo, kaj, se la sidanto sur la elefanto atakos nin, ni kaŝiĝos en herbo kaj vepro. Sed en la vilaĝo ni ĉiuj pereos, se ne interkonsentos kun la venkintoj de elefantoj…

La konsilo de la etrusko venkis la dubojn de Kidogo. La negro rektiĝis je tuta sia granda alto kaj malrapide ekiris al la rivero. Krio de la elefanta kondukanto ĉesigis la baraktadon de la baniĝantoj; tiuj rigidiĝis ĝiszone en la akvo, rigardante al la kontraŭa bordo.

La elefanto minace turnis sin al la alproksimiĝanta Kidogo, la rostro, susurante, leviĝis super la longaj blankaj dentegoj, la oreloj ree disiĝis per larĝaj pendantaj flugiloj. La sidanto sur la elefanto fiksrigardis al la veninto; en la dekstra mano de la kondukanto facile balanciĝis prete levita larĝa tranĉilo kun hoko sur la fino.

Kidogo silente aliris preskaŭ al la akvo mem, metis sur la teron la lancon, tretis ĝin per la piedo kaj dismovis flanken la senarmilajn manojn.

— Saluton, amiko, — malrapide kaj zorgeme elparolante la vortojn, diris Kidogo. — Mi estas ĉi tie kun miaj kamaradoj. Ni estas solecaj fuĝuloj, revenantaj al la patrujo, kaj deziras peti helpon de via tribo…

La elefanta kondukanto silentis. La kaŝiĝintaj sub arbo vojaĝantoj kun sinkopantaj koroj atendis, ĉu komprenos li la parolon de Kidogo aŭ ne. De tio dependis la sorto de la vojaĝantoj.

La elefanta kondukanto mallevis la tranĉilon. La elefanto paŝis en la akvo, lirlanta ĉirkaŭ ĝiaj piedoj, pendiginte la rostron inter la dentegoj. Subite la indiĝeno ekparolis, kaj suspiro de faciliĝo elŝiriĝis el la brusto de Pandiono, kaj starinta streĉe Kidogo ĝoje vigliĝis. La parolo de la kondukanto diferencis per akraj akcentoj kaj ŝuŝaj sonoj, kiuj malestis en la kanteca lingvo de Kidogo, sed eĉ Pandiono rekonis en ĝi konatajn vortojn.

— De kie vi venis, fremdulo? — aŭdiĝis demando, de sur la alto de la elefanto sonanta orgojle. — Kie estas viaj kamaradoj?

Kidogo klarigis, ke ili estis kaptitaj en Ta-Kem kaj iras al la patrujo — al la mara bordo. La negro geste vokis la kamaradojn — ĉiuj dek naŭ homoj, maldikiĝintaj kaj mornaj, ekstaris sur la bordo.

— Ta-Kem… — silabe prononcis la kondukanto. — Kio estas tio, kie estas tia lando?

Kidogo rakontis pri la potenca lando en la nord-oriento, situanta laŭlonge de la grandega rivero, kaj la elefanta kondukanto kontente kapjesis.

— Mi aŭdis pri ĝi — tio estas terure malproksime. Kiel vi povis veni de tie? — En la vortoj de la kondukanto eksonis malfido.

— Tio estas longa parolo, — lace diris Kidogo. — Rigardu al ili, — la negro almontris Kidogon, Pandionon kaj la grupon de libianoj, — ĉu vi vidis tiajn homojn?

La elefantokondukanto kun intereso rigardis al la neordinaraj vizaĝoj. La malfido en lia rigardo iom post iom estis malaperanta, poste li frapis per la mano la nukon de la elefanto:

— Mi estas juna kaj ne povas ion decidi sen pliaĝuloj. Transiru sur nian bordon, dum la elefanto estas en la rivero, kaj atendu. Kion mi transdonu al la estroj de vi?

— Transdonu, ke lacaj vojaĝantoj petas permeson ripozi en la vilaĝo kaj ekscii la vojon al la maro. Nenion plian ni bezonas, — klare respondis Kidogo.

— Neaŭdita afero, neviditaj homoj! — kun intereso konkludis la kondukanto, turnis sin al siaj samgentanoj kaj finis: — Iru antaŭen, mi poste atingos vin!

La gejunuloj, senvorte observintaj la venintojn, obeeme impetis sur la bordon, retrorigardante kaj interparolante. La kondukanto turnis la elefanton per la flanko al la fluo. La vojaĝantoj ĝisbruste en la akvo transiris al la alia bordo. Tiam la kondukanto, iginte la animalon iri rapide, malaperis en maloftaj arboj post la baniĝintoj. La ekssklavoj eksidis sur ŝtonoj en maltrankvila atendo. Pleje maltrankvilis la libianoj, sed Kidogo estis krediganta, ke la regantoj de elefantoj faros al ili nenion malbonan.

Baldaŭ en stepo aperis kvar elefantoj. Sur la dorsoj de la animaloj estis alligitaj larĝaj platformoj el plektitaj branĉoj. Sur ĉiu platformo sidis po ses militistoj, armitaj per pafarkoj kaj tre larĝaj lancoj. Sub tiu gardo la ekssklavoj aliris la vilaĝon, kiu troviĝis neatendite proksime de la loko de la renkontiĝo — ĉe turniĝo de la sama rivero, je kvar mil ulnoj sud-oriente.

Sur monteta lando, dronante en alta verdaĵo, de malproksime videblis ĉirkaŭ tricent kabanoj.

Maldekstre etendiĝis maldensa arbaro, dekstre, flanke, staris alta barilo el grandegaj akrigitaj palisoj, apogitaj per eksteraj oblikvaj traboj. Ĉirkaŭe iris profunda foskavo, barita ĉe la rando per akra palisaro. Pandiono miris pri grandeco de la konstruaĵo, kaj Kidogo supozis, ke tie, verŝajne, oni tenas elefantojn.

Ree, same kiel antaŭ multaj tagoj oriente, la venintoj ekstaris antaŭ estroj kaj plejaĝuloj de la granda vilaĝo, ree ili rakontis la neordinaran historion pri ribelintaj sklavoj, al kiu aldoniĝis nova heroaĵo de longa vojaĝo laŭ nekonata lando. La tribestroj detale pridemandadis la vojaĝantojn, pririgardadis ilian armilaron, la ruĝajn stampojn kun la nomo de la faraono sur la dorsoj, rakontigis Pandionon kaj Kavi-n pri ties landoj norde de la malproksima maro. Pandionon miris larĝa spirita horizonto de tiuj homoj — ili ne nur aŭdis pri la lando Nub, de kie venis la fremduloj, sed konis ankaŭ multajn lokojn de Afriko oriente, norde, sude kaj okcidente.

Kidogo jubilis: nun la regantoj de elefantoj montros la vojon al la patrujo, kaj la vojaĝantoj baldaŭ atingos ĝin, sekvante laŭ la ĝusta vojo.

Mallonga konsiliĝo de la plejaĝuloj decidis la sorton de la venintoj: al ili oni permesis ripozi dum kelkaj tagoj en la vilaĝo, ricevi loĝejon kaj nutraĵon laŭ la sankta devo de gastemo.

La ekssklavojn oni lokis en granda kabano ĉe la rando de la vilaĝo — la lacaj vojaĝantoj povis trankvile ripozi. Eĉ pli vigligis ilin tio, ke la fino de la vojaĝo jam estas proksima.

Pandiono, Kidogo kaj Kavi vagadis laŭ la vilaĝo, observante la vivon de la popolo, kiu kaŭzis ilian estimon per sia potenco super la gigantaj animaloj. Pandiono miris pri longaj bariloj por alligo de brutaro, faritaj el elefantaj dentegoj[199]. Al la juna heleno ŝajnis en tio afekta malestimo al la teruraj monstroj. Kioman kvanton da dentegoj disponis la popolo, se ĝi povis malŝpari valoregan eburon por tiaj bagatelaj aferoj? Kiam Pandiono faris tian demandon al unu el loĝantoj de la vilaĝo, tiu gravmiene konsilis al li peti de la tribestroj permeson pririgardi la grandan tenejon en la centro de la vilaĝo.

— Tie estas stokite da dentegoj jen kiom! — La homo almontris kampeton inter du kabanoj, longan je cent kvindek ulnoj, kaj poste levis super la kapo bastonon, montrinte alton de la muro, kunmetita el dentegoj.

— Kiel vi povas regi elefantojn? — ne reteninte sin, demandis Pandiono.

La konversacianto sulkigis la brovojn kaj suspekteme rigardis al la heleno.

— Tio estas sekreto por fremduloj, — malrapide respondis li. — Demandu, se vi deziras, pri tio la tribestrojn. Tiuj el ili, kiuj portas sur la kolo oran ĉenon kun ruĝa ŝtono, estas la ĉefaj instruistoj de elefantoj…

Pandiono rememoris, ke al ili estis malpermesite alproksimiĝi al la barilo, ĉirkaŭigita per la foskavo, kaj eksilentis, ĉagreniĝinte pro sia miso. Tiutempe Kidogo vokis la amikon — la negro troviĝis sub longa markezo, kie laboris kelkaj homoj. Pandiono ekvidis tie potistan metiejon — metiistoj de elefantaj regantoj estis elfarantaj grandajn potojn por greno kaj biero.

Kidogo ne povis reteni sin. Preninte grandan bulon da bone miksita humida argilo, la negro eksidis kaŭre, levis la okulojn al la kana plafono, pensis iom kaj komencis modli per certaj movoj de siaj grandaj manoj, delonge sopirintaj la amatan laboron. Pandiono observis la laboron de la amiko; la metiistoj, subridante, ne interrompis sian laboron. La nigraj manoj estis malrapide detranĉantaj, glatigantaj kaj premantaj la argilon, en la senforma maso komencis desegniĝi konturoj de larĝa akrigita dorso, faldoj de haŭto, sake pendanta de sur ŝultroj, — en la argilo aperis karaktera bildo de elefanto. La potistoj eksilentis kaj, lasinte la laboron, ĉirkaŭis Kidogon, kaj tiu, absorbiĝinte, atentis neniun.

Jen firme ekstaris sur la grundon la dikaj piedoj, la elefanto levis la kapon kun la rostro, etendita antaŭen. Kidogo trovis kelkajn bastonetojn kaj, enpikinte ilin ventumile, modlis sur tiu bazo la dismetitajn membranajn orelojn. Admiraj ekkrioj aŭdiĝis… kaj eksilentis. Unu el la potistoj nerimarkeble eliris el sub la markezo kaj malaperis.

Kidogo laboris pri la malantaŭaj kruroj de la elefanto, ne rimarkante, ke en la rondon de la kunvenintaj spektantoj eniris tribestro — maljunulo kun longa, maldika kolo, kun masiva hokeca nazo kaj malgranda griziĝinta barbeto. Sur la brusto de la tribestro Pandiono ekvidis ruĝan ŝtonon sur ora ĉeno — tio estis unu el la ĉefaj instruistoj de elefantoj.

La maljunulo silente observis finon de la laboro de la negro. Kidogo deiris, frotante la manplatojn, malpurigitajn de argilo, ridetante kaj kritike pririgardante la elefantan figuron, altan je ulno. La potistoj aprobe ekkriis. La maljuna tribestro levis la pezajn brovojn, kaj la bruo eksilentis. La maljunulo kun aspekto de spertulo tuŝis la malsekan argilon, poste signis al Kidogo, ke tiu aliru lin.

— Vi, kiel mi vidas, estas majstro, — signifoplene diris la estro, — facile kaj simple faris tion, kion povas neniu el nia popolo. Respondu: ĉu povas vi fari saman bildon, tamen ne de elefanto, sed de homo? — Kaj la estro almontris sian bruston.

Kidogo nege skuis la kapon. La tribestro morniĝis.

— Sed inter ni estas majstro pli bona, ol mi, majstro de fora norda lando, — diris Kidogo. — Vian bildon povas fari li. — La negro almontris Pandionon, starantan proksime.

La maljunulo ripetis sian demandon, turninte sin al la juna heleno. Pandiono ekvidis la petegajn okulojn de la amiko kaj konsentis.

— Sed sciu, estro, — diris Pandiono. — En mia patrujo oni ĉizas figurojn el mola ŝtono aŭ el ligno. Ĉi tie mi havas nek instrumentojn, nek ŝtonon, mi povas vin fari nur el sama argilo. Jen tiel… — Kaj la juna heleno movis la eĝon de la manplato transverse de la brusto. — Argilo baldaŭ sekiĝos kaj fendiĝos, via bildo staros nur dum kelkaj tagoj…

La tribestro ridetis.

— Mi nur deziras vidi, kion povas fari fremdlanda majstro, — diris la maljunulo. — Kaj niaj majstroj vidu.

— Bone, mi provos, — respondis Pandiono. — Sed vi devos sidi antaŭ mi, dum mi laboros.

— Por kio? — miris la tribestro. — Ĉu vi ne povas modli, kiel li? — La maljunulo almontris Kidogon.

Pandiono embarasiĝis, serĉante vortojn.

— Mi faris simple elefanton, — enmiksiĝis en la konversacion Kidogo. — Sed ĉu vi, elefanta instruisto, ne scias, ke unu elefanto ne similas al alia? Nur por homo, ne konanta ilin, elefantoj ŝajnas samaj, kiel unu.

— Vi diris prave, — konsentis la tribestro. — Mi vidas tuj animon de ajna elefanto, kaj mi povas antaŭdiri ĝian konduton.

— Jen, — daŭrigis Kidogo, — por fari tian elefanton, mi devas vidi ĝin antaŭ la okuloj. Same mia kamarado: li faros ne simple homon, sed ĝuste vin, kaj li devos rigardi al vi dum laboro.

— Mi komprenis, — diris la maljunulo. — Via kamarado venu al mi dum horo de taga ripozo, kaj mi sidos antaŭ li.

La tribestro foriris. La potistoj metis la argilan bildon de elefanto sur lignan benkon. Scivolantaj loĝantoj plu venadis.

— Nu, Pandiono, — diris Kidogo al la amiko, — en viaj manoj estas nia sorto. Se via statuo plaĉos al la tribestro, la regantoj de elefantoj helpos al ni…

La juna heleno kapjesis, kaj ambaŭ amikoj ekiris al la domo, akompanataj de amaso de infanoj, sekvantaj proksime la strangajn fremdulojn.

— Ĉu vi povas paroli? — demandis la tribestro, apogiĝinte per la dorso sur alta maloportuna sidilo, dum Pandiono estis haste surmetanta argilon, alportitan de potisto, sur dikan lignan ŝtipon. — Ĉu tio ne malhelpos al via laboro?

— Mi povas, sed mi malbone scias vian lingvon, — respondis Pandiono. — Mi ne povos kompreni ĉion, kion vi diros, kaj respondos al vi per malmultaj vortoj.

— Tiam voku vian amikon, la loĝanton de ĉemaraj arbaroj, li estu kun vi. Al mi estas enue sidi kiel senlanga simio!

Venis Kidogo kaj eksidis, submetinte la piedojn, ĉe la seĝo de la tribestro, inter la maljunulo kaj Pandiono. Helpe de la negro la tribestro kaj la heleno sukcesis sufiĉe libere konversacii. La tribestro demandis Pandionon pri lia lando, kaj Pandiono ekfidis la saĝan, multe spertintan reganton de elefantoj.

Pandiono rakontis al la maljunulo pri sia vivo en la patrujo, pri Tessa, pri la vojaĝo al Kreto, pri la sklaveco en Ta-Kem kaj pri sia intenco reveni en la patrujon. Li paroladis, liaj fingroj modladis, kaj Kidogo tradukadis ĉion diritan.

La skulptisto laboris kun speciala inspiro kaj persisto. La statuo de la tribestro ŝajnis al li montrofosto en la havenon de lia patrujo. La rememoroj ekscitis malpaciencon, la halto ĉe la elefantaj regantoj ree turmentis la junan helenon.

La maljunulo suspiris kaj movetiĝis: li, evidente, laciĝis.

— Diru al mi ion en via lingvo, — subite petis la maljuna tribestro.

— To ellenikon elefteron! — laŭte prononcis Pandiono.

Strange eksonis ĉi tie, en profundo de Afriko, la vortoj, kiujn tiel ŝatis ripetadi lia avo, rakontante al la knabo Pandiono pri gloro kaj herooj de la gepatra popolo.

— Kion vi diris? — redemandis la tribestro.

Pandiono klarigis, ke tiuj vortoj esprimas la revon de ĉiu loĝanto de lia lando: «La helena estas libera».

La maljunulo enpensiĝis. Kidogo singarde rimarkis al Pandiono, ke la estro laciĝis kaj por hodiaŭ sufiĉas.

— Jes, sufiĉas! — levis la kapon la elefanta instruisto. — Venu morgaŭ. Kiom da tagoj vi ankoraŭ bezonas?

— Tri tagojn! — certe diris Pandiono, malgraŭ avertaj signoj de Kidogo.

— Tri tagoj estas nemulte, mi toleros, — konsentis la maljunulo kaj leviĝis de sur la seĝo.

Pandiono kaj Kidogo ĉirkaŭvolvis la argilon per malseka ŝtofo kaj formetis en malhelan tenejon, apud la domo de la tribestro.

En la dua tago ambaŭ amikoj rakontis al la tribestro pri Ta-Kem, pri ties potenco, pri gigantaj konstruaĵoj. La maljunulo kuntiris la brovojn, sed aŭskultis kun intereso. Kiam Pandiono menciis monotonecon de la malvasta mondo de la egiptoj, la estro vigliĝis.

— Nun estas tempo, por ke vi eksciu pri mia popolo, — gravmiene diris la maljunulo. — Vi forportos sciojn pri ĝi en viajn forajn landojn.

Kaj la estro rakontis al la amikoj, ke la elefantaj regantoj, uzante sian potencon, faras malproksimajn vojaĝojn laŭ la lando. La sola danĝero, kiu minacas al ili, veturantaj sur elefantoj, devenas de renkontataj elefantaj gregoj: elefanto ĉiam povas neatendite decidi foriri al siaj sovaĝaj parencoj. Sed ekzistas certaj rimedoj preventi tion.

La estro parolis pri tio, ke pli oriente kaj sude de tiuj lokoj, kie estis loĝantaj la ekssklavoj ĉe la gastama popolo, post marĉoj kaj montoj kuŝas dolĉakvaj maroj[200]. Ili estas tiom grandaj, ke laŭ ili eblas navigi nur en specialaj boatoj, kaj por trairi dolĉakvan maron, necesas kelkaj tagoj. Tiuj dolĉakvaj maroj iras ĉene unu post alia en suda direkto, estas borderitaj de montoj, eligantaj fumon, flamon kaj fajrajn riverojn. Sed post la maroj denove iras firmaĵo — altaj ebenaĵoj, loĝataj de multegaj animaloj, kaj la vera rando de la tero — la bordo de la senfina maro — kuŝas oriente post la marĉa bordero.

Sur la altebenaĵoj staras ne tre malproksime unu de la alia du gigantaj, blindige blankaj montoj[201], kies belon ne povas imagi homo, ne vidinta ilin.

Densegaj arbaroj zonas tiujn montojn, en la arbaroj loĝas sovaĝaj homoj kaj misteraj animaloj de rara antikva speco, kiujn ne eblas priskribi. Elefantaj regantoj vidis intermontejojn kun amasoj de grandegaj ostoj mikse kun restaĵoj de homoj kaj rompaĵoj de iliaj ŝtonaj armiloj. Sovaĝaj porkoj, altaj je rinocero, foje renkontiĝadis en densejoj apud la norda blanka monto, kaj unufoje oni vidis tie animalon, ne malpli grandan, ol elefanto, sed pli pezan, kun du kornoj, metitaj apude sur la fino de la buŝego.

Sur la dolĉakvaj maroj loĝas homoj en flosantaj vilaĝoj[202], neatingeblaj por malamikoj kaj mem kompatantaj neniun.

Pandiono demandis la tribestron, kiel malproksime iras suden la tero de Afriko kaj ĉu estas vera tio, ke tie la suno ree malleviĝas malalten.

La maljunulo vigliĝis. Evidentiĝis, ke li mem estris grandan ekspedicion al la sudo, kiam li ankoraŭ ne atingis kvardekjaran aĝon.

Ili iris sur dudek plej bonaj elefantoj por oro kaj por valorega herbo de tieaj stepoj, redonanta fortojn al maljunuloj kaj malsanuloj.

Trans granda rivero[203], fluanta el okcidento orienten, kie bruas gigantaj akvofaloj kaj en fostoj de akvaj ŝprucoj staras eterna ĉielarko, sterniĝas neĉirkaŭvidebla stepo de bluaj herboj[204]. Ĉe la randoj de la stepo, laŭlonge de la maro, okcidente kaj oriente kreskas potencaj arboj, kies folioj kvazaŭ estas faritaj el polurita metalo kaj brulas sub la suno, kiel milionoj da speguloj[205].

La koloro de herbo kaj folioj en la fora sudo estas ne verda, sed griza, blua aŭ griz-blua, kio donas al la lando fremdan kaj malvarman aspekton. Kaj vere, ju pli sude, des pli malvarme. Pluvoj, kiuj tie okazas dum nia seka sezono, ŝajne, tute forportas varmon.

La maljunulo rakontis al Pandiono pri neordinara arĝenta arbo, renkontebla malproksime sude, en intermontejoj. Tiu arbo, alta ĝis tridek ulnojn, havanta maldikan, transverse sulkan ŝelon, densajn branĉojn, kovritajn de folioj, brilantaj, kiel arĝento, kaj molaj, kiel lanugo, estas plena je sorĉa ĉarmo.

Senfruktaj ŝtonecaj montoj leviĝas per kolosaj lilaj turoj kaj per vertikalaj muroj, kaj ĉe iliaj piedoj amasiĝas kurbaj arboj, kovritaj de grandaj faskoj da intense ruĝaj floroj.

En senfruktaj lokoj de la stepo kaj sur rokoj kreskas malbelegaj arbustoj kaj malaltaj arboj[206]. Karnoplenaj folioj, plenaj je venena suko, sidas, kiel disigitaj fingroj, sur la finoj mem de pare disforkigitaj branĉoj, strebantaj rekte en la ĉielon. Ĉe aliaj arboj samaj folioj de ruĝeta koloro fleksiĝas malsupren kaj kreas densan ĉapon sur la fino de kurba trunko sen branĉoj, je kvar ulnoj alta.

Apud la rivero kaj sur arbaraj kampetoj renkonteblas ruinoj de antikvaj konstruaĵoj, faritaj el grandegaj ŝtonoj — evidente, de potenca kaj lerta popolo. Tamen nun neniu loĝas apud la ruinoj, nur teruraj sovaĝaj hundoj hurlas en ili ĉe luna lumo. Laŭ la stepo vagas nomadoj-brutobredistoj aŭ malriĉaj ĉasistoj. Ankoraŭ pli sude loĝas popoloj kun griza hela haŭto[207], posedantaj sennombrajn gregojn, sed tien ne venis la taĉmentoj de la elefantaj regantoj.

Pandiono kaj Kidogo avide aŭskultis la tribestron. La rakonto pri la blua suda stepo ŝajnis fabelo, enplektita en la realon, sed la voĉo de la maljunulo sonis konvinke, li ofte celigadis malproksimen la ekscitite brilantajn okulojn, kaj al Pandiono ŝajnis, ke antaŭ la maljunulo estis pasantaj bildoj, konservitaj de la memoro.

Subite la tribestro rompis la rakonton.

— Vi ĉesis labori, — subridis li. — Tiel mi devos sidi antaŭ vi ankoraŭ multajn tagojn!

Pandiono ekhastis, sed tio, verŝajne, estis nenecesa: la juna skulptisto sentis, ke pri la busto de la maljuna tribestro li sukcesis, kiel pri neniu alia verko antaŭe. Majstreco estis maturiĝanta en li nerimarkeble kaj poiomete, spite al ĉiuj travivitaj malfeliĉoj; la sperto kaj observoj en Aegyptos ne estis vanaj.

En la tria tago Pandiono kelkfoje komparis la vizaĝon de la tribestro kun sia argila modelo.

— Estas preta! — diris li, profunde suspirinte.

— Ĉu vi finis? — redemandis la tribestro kaj post kapjeso de la skulptisto ekstaris kaj aliris sian bildon.

Kidogo ravite rigardis al la kreaĵo de Pandiono, apenaŭ retenante vortojn de aprobo.

La unukolora argilo akceptis ĉiujn karakterizajn trajtojn de la ordonema, saĝa kaj severa vizaĝo kun la malmolaj, elstarigitaj antaŭen makzeloj, la larĝa glata frunto, la pezaj lipoj kaj la pufiĝintaj truoj de la dika nazo.

La maljuna tribestro laŭte kriis, turninte sin al la domo. Al la voko venis unu el la edzinoj, juna, kun multegaj etaj harligoj, rekte detranĉitaj super la brovoj. Ŝi donis al la maljunulo rondan spegulon el polurita arĝento, evidente de norda faro, laŭ nekonataj vojoj trafintan en profundon de Afriko. La tribestro alportis la spegulon sur la etendita mano al la vango de la skulptaĵo kaj komencis atente kompari sian spegulaĵon kun la verko de Pandiono.

Pandiono kaj Kidogo atendis juĝon de la maljunulo. Longe silentis la tribestro, finfine mallevis la spegulon kaj diris:

— Granda estas forto de homa metio… Vi, fremdlandano, posedas tiun forton, kiel neniu en nia lando. Vi faris min pli bona, ol mi estas, — do, vi pensas pri mi bone. Mi repagos al vi per samo. Kian rekompencon vi dezirus?

Kidogo puŝis Pandionon, sed la juna heleno respondis al la saĝa maljunulo per vortoj, ŝajne elirantaj el la koro mem:

— Jen mi tuta estas antaŭ vi. Mi havas nenion, krom lanco, donacita al mi… — Pandiono stumblis kaj impete finis: — Kaj mi nenion bezonas ĉi tie, en la lando, fremda por mi… Ankoraŭ mi havas la patrujon — ĝi estas tiel malproksima de mi, sed tio estas la plej granda mia riĉo. Helpu al mi reveni tien!

La elefanta instruisto metis la manon sur la ŝultron de la juna heleno per patreca gesto:

— Mi deziras ankoraŭ paroli kun vi — venu morgaŭ kune kun via amiko. Kaj nun ni finu la aferon. Mi ordonos al niaj metiistoj sekigi la argilon tiel, ke ĝi ne disfendiĝu. Nun mi deziras konservi mian bildon. Ili elprenos superfluan argilon elinterne kaj kovros ĝin per speciala rezino — ili scipovas tion fari. Sed al mi ne plaĉas la blindaj okuloj. Ĉu vi povas enmeti en ilin ŝtonojn, kiujn mi donos al vi?

Pandiono konsentis. La maljunulo ree vokis la edzinon; ŝi aperis kun kesto, tegita per leoparda felo.

El la kesto la tribestro prenis vastan saketon kaj elŝutis el ĝi sur la manplaton amaseton da grandaj, akve diafanaj facetaj ŝtonoj de ovala formo. Ilia neordinara sparka brilo altiris atenton de Pandiono — ĉiu ŝtono kvazaŭ estis kolektanta en si tutan forton de suna lumo, restante samtempe malvarma, diafana kaj pura[208].

— Mi ĉiam deziris havi tiajn okulojn, — diris la tribestro, — ke ili kolektu lumon de vivo, ne ŝanĝiĝante mem. Elektu la plej bonajn kaj enmetu ilin.

La juna skulptisto obeis. La statuo de la tribestro ricevis specialan, nepriskribeblan aspekton. En la griza humida argilo sur la loko de la okuloj brilis la lumportaj ŝtonoj — pro ilia brilo la vizaĝo pleniĝis per sorĉa vivo. La kontrasto, komence ŝajninta al Pandiono nenatura, poste miregigis lin. Ju pli li rigardis, des plian harmonion vidis li en la kombino de la diafanaj okuloj kun la malhela argilo de la skulptaĵo.

La elefanta instruisto estis tre kontenta.

— Prenu al vi por memoro tiujn ŝtonojn, fremdlanda majstro! — ekkriis la tribestro kaj elŝutis en la manplaton de Pandiono kelkajn. Iuj superis per grandeco prunan kernon. — Ankaŭ tiuj ŝtonoj estas el la sudaj stepoj: ilin oni trovas tie en riveroj. Pli firma kaj pli pura, ol tiuj ŝtonoj, en la mondo nenio ekzistas. Montru en via fora patrujo miraklojn de la sudo, akiritajn de la elefantaj regantoj.

Pandiono, dankinte la maljunulon, foriris, dum irado kaŝante la donacon en la saketon kun la ŝtono de Jaĥmos.

— Ne forgesu, venu morgaŭ! — kriis al li la maljuna tribestro.

En la kabano la ekssklavoj vigle diskutis, kio rezultos el la sukceso de Pandiono. Espero al baldaŭa daŭrigo de la vojaĝo plu kreskis. Ŝajnis neeble, ke la elefantaj regantoj ne permesus al la vojaĝantoj foriri kaj ne montrus al ili la ĝustan vojon.

En la difinita tempo Pandiono kaj Kidogo aperis ĉe la domo de la tribestro. La maljunulo vokis ilin per la mano. La amikoj eksidis ĉe la piedoj de la elefanta instruisto, penante kaŝi emocion.

La maljunulo sidis dum ioma tempo silente, poste ekparolis al ambaŭ samtempe:

— Mi konsiliĝis kun aliaj tribestroj, kaj ili konsentis kun mi. Post duon-luno, post granda ĉasado, ni sendas taĉmenton okcidenten por kuracaj nuksoj kaj oro. Ses elefantoj ekiros trans la arbaron kaj pluen, al fonto de granda rivereto, je sep tagoj da vojo for de ĉi tie… Donu al mi bastonon! — ordonis la tribestro al Pandiono.

Sur la tero la maljunulo desegnis bordon de mara golfo, angule entranĉiĝinta en firmaĵon, kaj Kidogo malforte ekkriis. La tribestro faris sinuan strekon, signantan la rivereton kun disforkiĝo ĉe la fino, kaj metis en la disforkiĝo kruceton.

— La elefantoj ĝisiros jen ĉi tien, vi iros post ili kaj facile transiros en la arbaron. Poste vi devos iri mem, sed ĝis la maro restos kvin tagoj da iro…

— Patro kaj reganto, vi savas nin! — ne retenante sin, ekkriis Kidogo. — Tiu ĉi rivereto fluas jam en limoj de mia lando, kaj mi konas la or-riĉan altebenaĵon… — La negro salte ekstaris kaj ekkuris antaŭ la tribestro.

— Mi scias, — trankvile diris la maljunulo, moke ridetante. — Mi konas vian popolon kaj vian landon kaj iam konis tie fortan tribestron Jorumefu.

— Jorumefu! — sufokiĝis Kidogo. — Tio estas frato de mia patrino…

— Bone, — interrompis la tribestro la negron. — Vi transdonos al li saluton de mi. Ĉu vi nun ĉion komprenis? — Kaj, ne atendante respondon, li finis: — Mi deziras paroli kun via amiko. — La tribestro turnis sin al Pandiono. — Mi sentas, vi estos granda homo en via lando, se vi sukcesos reveni en la patrujon. Vi rakontos tie pri ni. Popoloj devas koni unu la alian, sed ne vagi en mallumo, blinde, kiel gregoj de animaloj en stepo aŭ en arbaro. Unuj estas lertaj en ĉasado, aliaj triboj — en metio, aŭ en akirado de metaloj, aŭ en navigado… Estus bone, se ni lernus unu de la alia, transdonus sciojn. Tiam potenco de la homoj rapide kreskus!

— Vi pravas, saĝa estro, — respondis Pandiono, — sed kial tiuokaze vi kovras per tia sekreteco instruadon de elefantoj? Kial vi ne rakontas pri tio al aliaj triboj, por ke tiuj same vivu en prospero, obeiginte al si la terurajn gigantojn?..

— Instruado de elefantoj estas sekreto nur por stultuloj, — ridetis la maljunulo. — Ajna saĝa homo facile divenos ĝin… Sed, krom la sekreto, estas ankaŭ malfacila kaj danĝera laboro, plena je senfina pacienco. Ne sufiĉas sola saĝo — necesas ankoraŭ laboro. Malmultas en la ĉi-tiea lando triboj, kiuj posedus samtempe tri kvalitojn, kiujn havas mia popolo: saĝon, laboremon kaj senfinan kuraĝon. Fremdulo, sciu, ke plenaĝan elefanton eduki ne eblas. Ni kaptas ilin, kiam ili estas tute junaj. Junan elefanton oni instruas dum dek jaroj. Dek jarojn da persista laboro necesas malŝpari, por ke la animalo komencu kompreni ordonojn de homo kaj plenumi necesan laboron.

— Dek jarojn! — ekkriis konsternita Pandiono.

— Jes, ne malpli, se vi ĝuste determinis karakteron de elefanto. Se vi eraris, vi ne ekregos ĝin eĉ dum dek kvin jaroj. Inter elefantoj estas kaj obstinuloj kaj stultuloj. Ne forgesu ankoraŭ, ke akirado de junaj elefantoj estas ligita kun grandega danĝero. Ni devas kaptadi ilin per propraj manoj, sen helpo de instruitaj elefantoj, alie la edukitaj animaloj same foriros kun la grego. Ili helpas jam poste, kiam la grego estas forpelita, kaj la junaj elefantoj estas kaptitaj. En ĉiu ĉaso ĉiam pereas kelkaj niaj kuraĝuloj… — En la voĉo de la tribestro aŭdiĝis malgajo. — Diru, ĉu vi vidis ekzercadon de niaj junaj batalistoj?.. Ĉu jes? Ankaŭ tio estas arto, necesa por kaptado de elefantoj.

Pandiono kelkfoje vidis neordinarajn ludojn de elefantaj regantoj. Batalistoj enfosadis sur glata kampeto du altajn stangojn kaj alligadis al ili transversan bambuan stangon sur kvin-ulna alto. Poste, ekkurinte, ili iel speciale, per la flanko, ĵetadis sin en la aeron kaj transflugadis la supran stangon. La korpo de la saltanto fleksiĝadis preskaŭ duone, kaj flugis alten per la dekstra flanko en direkto de la salto. Pandiono neniam vidis tiajn altajn saltojn. Kelkaj, plej lertaj, saltadis sur alton de eĉ ses ulnoj. La juna heleno, mirigita de la arto de la elefantaj regantoj, tamen ne komprenis, por kio ili bezonas tiun lerton. La vortoj de la severa tribestro iom klarigis al li la signifon de la ekzercoj.

La tribestro silentis iom, poste laŭtigis la voĉon:

— Nun vi vidas, kiom malfacila estas tiu ĉi afero. Al elefantoj ĉasas ankaŭ aliaj triboj. Ili mortigas ilin de sur arboj per pezaj lancoj, pelas en kavojn, kaŝe aliras dum dormo en arbaro. Jen kio, — la tribestro frapis sian genuon, — mi ordonos preni vin en elefantan ĉason. Ĝi okazos baldaŭ, antaŭ ol la taĉmento ekiros en la okcidentan arbaron. Ĉu vi deziras vidi la gloron kaj la suferon de mia popolo?

— Mi deziras kaj dankas vin, estro. Kaj ĉu la kamaradoj povos iri kun mi?

— Ne, vi ĉiuj estas tro multaj. Voku kun vi unu aŭ du, alie vi estos malhelpo.

— Tiam kun mi iru du miaj amikoj: jen li, — Pandiono almontris Kidogon, — kaj ankoraŭ unu…

— Kiu — ĉu tiu, la morna, densbarba? — demandis la elefanta instruisto, subkomprenante Kavi-n.

La juna heleno konfirmis ĝustecon de lia diveno.

— Mi dezirus konversacii ankaŭ kun li, li venu al mi, — diris la maljunulo. — Vi, verŝajne, deziras plej baldaŭ sciigi la kamaradojn pri tio, ke ni konsentas helpi al vi. Kiam mi difinos la tagon de la ĉaso, oni diros al vi. — Kaj la maljunulo per mana gesto forpermesis ambaŭ amikojn.

Sub mornaj batoj de tamburoj la ĉasistoj ekiris. Parto iris sur elefantoj, ŝarĝitaj per ŝnuroj, manĝaĵo kaj akvo, aliaj iris perpiede. Al ili aliĝis Kavi, Kidogo kaj Pandiono, armitaj per siaj fortaj lancoj. La ducent ĉasistoj transiris la rivereton kaj direktis sin laŭ la stepo norden, al vico de nudaj rokoj, apenaŭ videblaj en blua nebulo super la horizonto. La ĉasistoj iris tre rapide, tiel ke eĉ por tiaj bonaj iristoj, kiel la tri amikoj, estis malfacile iri same.

Ekde la piedo de la montoĉeno al la sudo kaj al la oriento la stepo estis tute ebena, kun forbruligitaj grandaj kaj glataj terenoj. La flavan ebenaĵon la vento kovradis per polvaj nubetoj, kiuj ĉirkaŭkuradis la malhelan verdon de arboj kaj arbustoj. La plej proksimaj deklivoj estis videblaj klare, sed malproksimajn rokojn kaŝis griz-blua nebulo. Rondaj pintoj elstaris, kiel grandegaj kranioj de fantomaj elefantoj; la pli malaltaj akris, rememorigante pri dorsoj de krokodiloj.

Noktuminte ĉe la suda fino de la klifa ĉeno, la elefantaj regantoj ĉe la sunleviĝo ekiris laŭlonge de ties orienta deklivo. Antaŭe super la ebenaĵo fumis ruĝeta nebulo, en ĝi tremis kaj malklaris siluetoj de arboj. Vasta marĉo etendiĝis norden. De la amaso de la ĉasistoj deiĝis junulo, ordonis al la fremdlandanoj sekvi lin kaj ekgrimpis sur la montoĉenon.

Kavi, Pandiono kaj Kidogo komencis leviĝi laŭ roka ŝtupego sur ducent-ulnan alton. Super iliaj kapoj altis arda ŝtona deklivo, laŭ helflava surfaco de rokoj sinuis nigraj fendoj. La ĉasisto gvidis la amikojn ĝis elstaraĵo, situanta kontraŭ la rando de la marĉo, ordonis kaŝiĝi post faskoj da malmola herbo kaj ŝtonoj, faris signon de silento kaj malaperis.

La etrusko, la negro kaj la heleno longe kuŝis sub bruligantaj sunaj radioj, ne kuraĝante interparoli. Neniu sono venis el la valo, sterniĝanta malsupre.

Subite maldekstre aŭdiĝis malklara ŝmaca bruo, alproksimiĝanta kaj plifortiĝanta. Pandiono singarde elrigardis el post la ŝtono tra apenaŭ balanciĝanta herbo kaj rigidiĝis. Malhel-griza nubo el miloj da elefantoj kovris la marĉon. La gigantaj animaloj estis trairantaj oblikve de la roka ĉeno kaj, trairante la limon de la stepo kaj de la marĉo, direktis sin sud-orienten.

La korpoj de la animaloj klare distingiĝis sur la flav-griza herbo. La elefantoj iris per gregoj el de cent ĝis kvincent anoj, la grupoj sekvis unu la alian ĉene kun negrandaj interspacoj. Ĉiu grego amasiĝis per densa maso, la animaloj estis proksime alpremiĝantaj unu al la alia, kaj de supre ŝajnis, ke moviĝas seninterrompa griza makulo kun onda surfaco el centoj da dorsoj, kovrita per blankaj strietoj de dentegoj.

Sur dronigemaj lokoj gregoj etendiĝadis en mallarĝan rubandon. Kelkaj elefantoj ĵetadis sin flanken, disŝovante la orelojn kaj ridinde disstarigante la rektigitajn malantaŭajn krurojn, sed poste ili ree enfluadis en la torenton. Unuj, plejparte grandegaj maskloj, nehaste movadis la piedojn, mallevinte la kapojn kaj la orelojn; aliaj impone paŝadis, alte levinte la antaŭan parton de la korpo kaj krucigante la malantaŭajn krurojn; triaj ofte turniĝadis per la flanko al la direkto de irado. Dentegoj de plej diversa grando kaj formo, mallongaj kaj longaj, preskaŭ tuŝantaj la teron, fleksitaj kaj rektaj, blankis en la malhel-griza maso da grandegaj korpoj.

Kidogo alproksimigis la lipojn al la orelo de Pandiono.

— Elefantoj transiras sur marĉojn kaj riverojn — la stepo sekiĝis, — flustris la negro.

— Sed kie do estas la ĉasistoj? — demandis la juna heleno.

— Ili kaŝiĝis. Ili atendas gregon, en kiu estas multe da junaj elefantoj — tia grego iros post ĉiuj. Ĉi tie, vidu, estas nur plenaĝuloj…

— Kial iuj elefantoj havas mallongajn dentegojn, kaj ĉe la ceteraj ili estas longaj?

— Iliaj dentegoj estas rompitaj.

— Ĉu en batalo inter si?

— Oni al mi diris: inter si elefantoj malofte batalas. Plej ofte elefanto rompas la dentegojn, kiam faligas arbojn. Per la dentegoj ĝi elŝiras arbojn el la tero, por manĝi ties fruktojn, foliojn kaj maldikajn branĉojn. Ĉe arbaraj elefantoj dentegoj estas multe pli firmaj, ol ĉe la stepaj, — jen kial el arbaroj oni liveras por komerco malmolan eburon, kaj el stepoj — la molan.

— Kaj tiuj ĉi elefantoj, ĉu ili estas stepaj aŭ arbaraj?

— Stepaj. Rigardu mem. — Kidogo almontris maljunan elefanton, haltintan nemalproksime de la roko, kie sidis la amikoj.

La griza giganto, starante ĝis la genuoj en herbo, turnis sin rekte al la homoj, rigardantaj al li. La larĝe dismetitaj oreloj leviĝis, ilia haŭto streĉiĝis, kiel velo, la malsupraj randoj pendis per etaj faldoj. La elefanto mallevis la kapon. Pro tiu moviĝo la oblikva frunto de la animalo eliĝis antaŭen, profundaj kavoj eniĝis inter la okuloj kaj la verto, kaj la tuta kapo iĝis simila al dika, maldikiĝanta malsupre kolono, nerimarkeble transiranta en la vertikale mallevitan rostron. Transversaj faldoj, similaj al malhelaj ringoj, estis trairantaj la rostron en egalaj interspacoj. Ĉe ties radiko oblikve flanken kaj malsupren estis disirantaj haŭtaj tuboj, el kiuj elstaris tre dikaj kaj mallongaj dentegoj.

— Mi ne komprenas, kiel vi eksciis, ke la elefanto estas stepa, — flustris Pandiono, atente pririgardinte la trankvilan maljunan giganton.

— Ĉu vi vidas ĝiajn dentegojn? Ili estas ne rompitaj, sed defrotitaj. Ĉe maljunulo ili ne kreskas, kiel ĉe mezaĝa elefanto, kaj ĝi forte defrotis ilin, ĉar ili estas molaj. Ĉe arbara elefanto vi ne vidos tiajn dentegojn — ili pli ofte estas maldikaj kaj longaj…

La amikoj estis mallaŭte interparolantaj. La tempo estis pasanta. La antaŭaj elefantoj malaperis post la horizonto, la grego iĝis malhela strio.

Maldekstre aperis ankoraŭ unu granda grego. Antaŭe iris kvar maskloj de monstra grandeco — altaj ĉirkaŭ ok ulnojn. Ili estis irantaj, balancante la kapojn, kaj la longaj, iomete fleksitaj dentegoj jen leviĝadis, jen tuŝadis herbon per la akraj pintoj.

En la grego estis multe da elefantinoj, distingiĝantaj per kavaj dorsoj kaj grandaj haŭtaj faldoj sur la flankoj. Post ili, tuŝante la malantaŭajn piedojn, malcerte iris etaj elefantidoj, kaj flanke, iomete aparte, gaje paŝis kreskinta junularo. Malgrandaj dentegoj kaj oreloj, negranda oblonga kapo, granda ventro kaj sama alto de la antaŭaj kaj la malantaŭaj kruroj estis distingiganta ilin disde plenaĝuloj.

La amikoj komprenis, ke venas la decida momento de la ĉaso. Al la etaj elefantoj estis malfacile iri laŭ la marĉo, kaj la grego deflankiĝis dekstren, elirinte sur firman grundon inter arbustoj kaj maloftaj arboj.

— Kial elefantoj, tiel pezaj, ne dronas en marĉo? — ree demandis Pandiono.

— Ili havas specialajn piedojn, — komencis Kidogo, — ili…

Surdiga tondro de metalaj folioj kaj tamburoj, furiozaj kriegoj subite disaŭdiĝis laŭ la stepo — la amikoj eĉ sufokiĝis pro neatenditeco.

La elefanta grego en paniko impetis al la marĉo, sed tie el herbo aperis ĉeno da homoj kun tamburoj kaj trumpetoj. La antaŭaj vicoj de la animaloj retiriĝis malantaŭen, haltiginte premon de la malantaŭuloj. Strida trumpeta muĝo de timigitaj elefantoj, tondro de metalaj folioj, krakado de rompiĝantaj branĉoj — en tiu infera bruo malofte trabatiĝadis altaj, plendaj krioj de elefantidoj. La animaloj ekĵetiĝis, jen amasiĝante kune, jen impetante disen. En la ĥaoso de ĵetiĝantaj gigantoj, en nuboj de densa polvo glitadis homoj. Ili ne alproksimiĝadis al la grego, transkuradis, viciĝadis kaj ree frapadis la foliojn. Iom post iom la amikoj komprenis, kion estis farantaj la ĉasistoj: ili estis apartigantaj la junajn elefantojn disde la plenaĝaj kaj forpremadis ilin dekstren, en larĝan buŝon de seka valo, entranĉita en la rokan ĉenon kaj barita de arba strio. La grizaj gigantoj ĵetadis sin al la ĉasistoj, strebante distreti ilin, frakasi la malamikojn, aperintajn el nesciate kie. Sed la homoj, alte saltante, por momento kaŝiĝadis en arbustoj kaj arboj. Dum la furiozaj animaloj svingadis la rostrojn, serĉante la kaŝiĝintajn malamikojn, el alia flanko aperadis novaj vicoj de batalistoj, freneze kriegantaj kaj bruantaj per metalaj folioj. La elefantoj ĵetadis sin al tiuj ĉi ĉasistoj, kaj la homoj ree ripetadis la saman manovron, penante apartigi la junajn animalojn.

La grego estis deiranta ĉiam pli profunde en la stepon, la grizaj korpoj malaperis post arboj, kaj nur surdiga bruo kaj alte leviĝinta polvo indikis la lokon de la ĉaso.

La perpleksaj amikoj, afekciitaj de kuraĝo kaj lerteco de la homoj, kiuj evitadis furiozon de la ĵetiĝantaj al ili monstroj kaj sencede daŭrigadis sian danĝeran aferon, silente rigardis al la malpleniĝinta stepo kun tretitaj arbustoj kaj rompitaj arboj. Kidogo maltrankvile sulkigis la brovojn, fiksaŭskultis kaj finfine mallaŭte diris:

— Io estas malbona… La ĉaso ekiris ne tiel, kiel devis!

— De kie vi scias tion? — miris Kavi.

— Se ili venigis nin ĉi tien, do, ili kalkulis, ke la grego ekiros orienten, rekte for de ni. Sed nun la grego foriris dekstren. Mi pensas, ke tio ne estas bona.

— Ni iru tien, — proponis Pandiono, — malantaŭen laŭ la ŝtupego, same kiel ni venis.

Kidogo nelonge pensis kaj konsentis. En batala tumulto ilia veno ne gravis.

Kaŝiĝante post herbo kaj ŝtonoj, malalte kliniĝinte, la etrusko, la heleno kaj la negro iris mil ulnojn malantaŭen, laŭlonge de la roka ĉeno, ĝis denove trafis sur la malfermitan lokon de la ebenaĵo.

La amikoj ekvidis fendon en rokoj, kien la ĉasistoj sukcesis enpeli pli ol dekon da junaj elefantoj. La homoj navedis inter arboj, lerte surĵetante maŝojn sur elefantidojn, kaj alligadis ilin al la trunkoj.

Ĉeno da ĉasistoj, armitaj per larĝaj lancoj, fermis la elirejon de la valo. Bruego kaj krioj aŭdiĝis je du mil ulnoj antaŭe kaj dekstre — tie, evidente, troviĝis la plej granda parto de la grego.

Subite abruptaj kaj akraj trumpetaj sonoj aŭdiĝis antaŭe kaj maldekstre. Kidogo tremeris.

— Elefantoj atakas, — mallaŭte flustris li.

Longe ekĝemis homo, koleraj krioj de alia homo sonis ordone.

En la malproksima fino de la malfermita kampeto, tie, kie du larĝaj arboj estis ĵetantaj grandajn makulojn de ombro, la amikoj rimarkis moviĝon. Momento — kaj el tie emerĝis grandega elefanto kun la disŝovitaj oreloj kaj la rostro, etendita antaŭen, kiel trabo. Apud ĝi aperis samaj gigantoj — Pandiono rekonis la monstrajn gvidantojn de la grego. La kvara, akompanata de ankoraŭ kelkaj elefantoj, kuris poste. Transverse al la elefantoj dekstre el arbustoj elkuris ĉasistoj. Ili kojniĝis inter ilin, dum kurado ĵetante lancojn en la elefanton, kiu aperis lasta. Tiu furioze ektrumpetis kaj impetis post la homoj, kiuj rapide kuris al la marĉo. Post li turnis sin ankaŭ la ceteraj elefantoj. La tri gvidantoj, ne atentante la ruzan manovron de la homoj, kiuj apartigis ilin disde la kamaradoj, plu kuregis al la valo en la rokoj, verŝajne altirataj de krioj de la junaj elefantoj.

— Malbone, malbone… La gvidantoj revenis el alia flanko… — emocie flustris Kidogo, premante ĝis doloro la manon de Pandiono.

— Rigardu… rigardu al la kuraĝuloj! — ekkriis Kavi, forgesinte pri silento.

La batalistoj, kiuj baris la enirejon en la valon, ne cedis, ne kaŝiĝis de la furiozaj monstroj. Ili elpaŝis antaŭen per longa ĉeno. La forbrulinta malalta herbo ne povis kaŝi eĉ unu moviĝon de la homoj.

La elefanto, kiu kuris unua, direktis sin rekte al la mezo de la ĉeno de la ĉasistoj. Du homoj restis senmovaj, kaj iliaj najbaroj ĉe ambaŭ flankoj subite saltis al la alkuranta monstro. La elefanto malrapidigis la kuron, alte levis la pezan rostron kaj, kolere fajfante, per bruaj paŝoj ĵetis sin al la homoj. Ne pli ol dek ulnoj da distanco restis inter la kuraĝuloj kaj la elefanto, kiam ili fulmorapide dissaltis flanken. Kaj en la sama momento ĉe la malantaŭaj piedoj de la monstro elkreskis po du homoj ĉe ĉiu flanko. Du homoj enpikis larĝajn lancojn en la ventron de la animalo, du, dekliniĝinte malantaŭen, batis la postajn piedojn de la elefanto.

Alta fajfa sono eliĝis en la levita rostro de la gvidanto. Mallevinte ĝin, la elefanto turnis la kapon al la plej proksima dekstre homo. Tiu ne sukcesis aŭ ne povis eviti la baton… Ŝprucis la sango, kaj la tri amikoj klare ekvidis ostojn, nudiĝintajn sur la ŝultro kaj la flanko de la homo. La vundito senvorte falis, sed ankaŭ la giganta elefanto peze malleviĝis sur la malantaŭajn piedojn kaj malrapide, per la flanko ekiris flanken. La ĉasistoj, lasinte ĝin, aliĝis al la kamaradoj, kiuj batalis kun du aliaj gvidantoj. Tiuj estis pli saĝaj aŭ jam havis sperton en lukto kontraŭ homo: la gigantaj monstroj ĵetadis sin diversflanken, malebligante al la homoj kaŝe aliri al ili de malantaŭe, kaj piedtretis tri ĉasistojn.

En radioj de la subiranta suno ruĝis polvo, kovranta la batalejon. La ok-ulnaj gigantoj ŝajnis nigraj turoj, ĉe kies piedoj kuradis sentimaj homoj. Ili saltadis, evitante longajn dentegojn, submetadis sub rostrojn lancojn, apogitajn je la tero, kun krioj alkuradis de malantaŭe, fortirante atenton de la atakantaj elefantoj disde la kamaradoj, kies pereo estus neevitebla.

La animaloj, furiozigitaj ĝis frenezo, senĉese trumpetadis. Kiam ili turnadis la kapojn al la roko, sur kiu sidis la tri amikoj, tiam ili ŝajnis neordinare altaj; larĝaj makuloj de la disŝovitaj oreloj balanciĝis super la homoj. De flanke elefanto kun la mallevita kapo ŝajnis malpli alta, la dentegoj preskaŭ fosis la teron, pretaj tuj bati homon. Pandiono, Kidogo kaj Kavi komprenis, ke ili vidas nur parton de la batalo. Ĝi estis okazanta kaj malproksime, trans la arboj, kie troviĝis la tuta grego, kaj maldekstre, sur la marĉo, kien ekkuris la ĉasistoj, fortirante la kvaran gvidanton kaj la elefantojn, trabatiĝintajn kun ĝi. Kio estis okazanta tie, estis sekreto por la amikoj, sed ili ne povis pensi pri tio — la sanga batalo antaŭ ili plene alkatenis ilian atenton.

El trans la arboj ekbruis proksimiĝantaj tamburoj — taĉmento el kelkdek batalistoj venis por helpo al la batalantoj. La gvidantoj de la elefanta grego haltis kvazaŭ en hezito; la homoj minace ekkriis, svingante la lancojn, kaj tiam la monstroj retiriĝis. Ili ĵetiĝis al sia tria kamarado, kiu kuŝis sur la tero, kaj, fleksinte la genuojn, ekstaris ĉe la flankoj de la vundito, subŝovis sub ĝin la dentegojn kaj levis sur la piedojn. Poste, kunpreminte ĝin per siaj korpoj, la gigantoj ektrenis ĝin trans arbojn, faligis, ree levis kaj malaperis. Kelkaj ĉasistoj ĵetis sin por persekuti, sed estis haltigitaj de la homo, kiu estris la ĉason.

— Ĝi ne foriros… ili baldaŭ forlasos… denove furioziĝos, — tradukis Kidogo liajn vortojn.

La dekstra bruo estis ĉiam malproksimiĝanta kaj mallaŭtiĝanta: la batalo, evidente, estis venkita. El flanko de la marĉo, el la nordo aperis kelkaj ĉasistoj; ili portis du senmovajn korpojn. La tri amikojn neniu atentis. La negro, la etrusko kaj la heleno singarde malleviĝis en la stepon, por pririgardi la batalejon. La amikoj ekiris tien, kie estis la ĉefa parto de la grego. Trairante arbustojn, Kidogo subite time deŝoviĝis — sur arbo, rompita pro falo de elefanta korpo, kuŝis mortanta elefanto. La fino de ĝia rostro estis facile movetiĝanta. Poste arboj iĝis malpli oftaj kaj inter ili videblis griza maso — la dua elefanto kuŝis sur la ventro, kun la subfleksitaj piedoj, kun la ĝibigita dorso. Ekflarinte alproksimiĝon de homoj, la animalo levis la kapon. Ĉirkaŭ ĝiaj malheliĝintaj kaj enkaviĝintaj okuloj ekkuŝis profundaj haŭtaj faldoj, donantaj al la elefanto maljunulan esprimon de senfina laco. La giganto mallevis la kapon, apogiĝinte al la longaj dentegoj, poste kun obtuza frapo falis sur la flankon.

Ĉirkaŭe interkriadis la ĉasistoj. Kidogo svingis la manon kaj turnis sin malantaŭen — el la sudo ree aperis elefanta grego. La amikoj hastis al la rokoj, sed la alarmo estis falsa — tio estis alirantaj instruitaj animaloj de la elefantaj regantoj. La alligitaj al arboj junaj elefantoj fleksadis la vostojn kaj furioze ĵetadis sin kontraŭ homoj, penante atingi ilin per etenditaj rostroj. La elefantaj kondukantoj starigadis la instruitajn elefantojn ĉe ambaŭ flankoj de ĉiu kaptito. Ili kunpremadis la kaptiton per siaj korpoj kaj forkondukadis al la vilaĝo. Por ajna okazo al la kolo kaj al la postaj kruroj de ĉiu elefantido estis alligitaj ŝnuregoj; ĉiun ŝnuregon tenis po kvindek ĉasistoj, irantaj antaŭe kaj malantaŭe.

La vizaĝoj de la homoj, lacaj kaj maldikiĝintaj pro la terura streĉo, estis mornaj. Jam dek unu senmovajn korpojn oni metis sur plektitajn platformojn sur elefantaj dorsoj, sed la homoj plu iradis en arbustoj, serĉante du ien malaperintajn kamaradojn.

La elefantojn kun la kaptitaj elefantidoj oni forkondukis. La ĉasistoj sidis kaj kuŝis sur la tero, ripozante post la batalo. La amikoj alvenis la ĉasestron, kaj Kidogo demandis, ĉu ili povas per io helpi. La ĉasestro kolere rigardis al ili kaj malafable diris:

— Helpi? Per kio vi povas helpi, fremduloj? La ĉaso estis malfacila, ni perdis multajn kuraĝulojn… Atendu tie, kie oni ordonis al vi, ne malhelpu al ni!

La amikoj deiris al la rokoj kaj eksidis flanke, timante kverelon kun la homoj, de kiuj dependis ilia estonteco.

Kavi, Pandiono kaj Kidogo kuŝis, atendante, kiam oni ilin vokos, kaj nelaŭte konversaciis. La suno estis subiranta; nigraj ombroj de la dentaj rokoj moviĝis en la stepon.

— Mi tamen ne komprenas, kiel grandegaj elefantoj ne neniigas en batalo ĉiujn ĉasistojn, — penseme diris Kavi. — Se elefantoj batalus pli forte, ili simple dispolvigus la homojn…

— Vi pravas, — respondis Kidogo. — La feliĉo de la homoj estas en tio, ke la elefanto havas malfortan koron…

— Kiel tio povas esti? — miregis la etrusko.

— Simple la elefanto ne kutimiĝis batali. Ĝi estas tiel forta kaj granda, ke ĝin neniu atakas, al ĝi ne minacas danĝeroj, kaj nur homo kuraĝas ĉasi al ĝi. Tial la griza giganto ne estas persista balalisto, ĝia volo facile rompiĝas, kaj ĝi ne eltenas longan batalon, se ne frakasos la malamikon tuj… Jen bubalo estas tute alia afero. Se ĝi havus saĝon kaj amplekson de elefanto, pereus ĉiuj ĉasistoj…

Kavi muĝis ion malklaran, ne sciante, ĉu li kredu al la negro, sed rememoris, kian nedecidemon en la plej grava momento de la batalo montris hodiaŭ la elefantoj, kaj silentis.

— La elefantaj regantoj havas tute aliajn lancojn, ol ni: la klingo estas ok fingrojn larĝa, — enmiksiĝis Pandiono. — Kian do forton necesas havi por bato per tia lanco?!

Kidogo subite ekstaris kaj fiksaŭskultis. Neniu sono venis el tiu flanko, kie lokiĝis la ĉasistoj. La ĉielo, ora pro krepuskiĝo, estis rapide malheliĝanta.

— Ili foriris kaj forgesis pri ni! — ekkriis la negro kaj elkuris el post la elstaraĵo de la klifo.

Ĉio estis malplena ĉirkaŭe. Malproksime aŭdiĝis apenaŭ distingeblaj voĉoj — la ĉasistoj foriris, forlasinte la tri amikojn.

— Ni tuj iru post ili, la vojo estas malproksima! — ekhastis Pandiono.

Sed la negro haltigis la amikon.

— Estas malfrue, tuj estingiĝos la ĉielruĝo, kaj ni en mallumo misvojiĝos, — diris Kidogo. — Ni prefere atendu, ĝis leviĝos la luno. Tio estos baldaŭ.

Kavi kaj Pandiono konsentis kaj ekkuŝis por ripozi.

Ĉapitro oka Filoj de vento

En la nepenetrebla mallumo ekhurlis hienoj, plende ekkriegis ŝakaloj. Kidogo nervozis, ofte rigardadis orienten, kie cindre griza interspaco de la ĉielo super pintoj de arboj estis proklamanta leviĝon de la luno.

— Mi ne scias, ĉu estas ĉi tie sovaĝaj hundoj aŭ ne, — balbutis Kidogo. — Se ili venos, estos malfeliĉo. Hundoj atakas kune, per tuta aro, kaj venkas eĉ bubalojn…

La ĉielo estis heliĝanta, finfine la morne nigrintaj klifoj ekarĝentis, arboj sur la stepo konturiĝis per nigraj siluetoj. Leviĝis la luno.

Firme kunpremante la lancojn, retrorigardante kaj atente aŭskultante, la etrusko, la negro kaj la heleno ekiris suden, laŭlonge de la roka ĉeno. Ili hastis forlasi la mornan batalejon, kie post arbustoj kaj arboj kuŝaĉis kadavroj de elefantoj kaj festenis kadavrovorantoj. La hurlo malaperis malantaŭe, la stepo silentis. Ŝajnis, ĉio mortis ĉirkaŭe — nur rapidaj paŝoj de la irantoj estis rompantaj la noktan kvieton.

Kidogo zorgeme evitadis densajn bosketojn kaj veprojn, dise altantajn laŭ la stepo per misteraj nigraj montetoj. La negro elektis vojon meze de malfermitaj kampetoj, kiuj blankis inter densejoj, kiel lagoj en labirinto de nigraj insuloj.

La roka ĉeno fleksiĝis okcidenten, mallarĝa bosko alpremis la irantojn al la klifoj. Kidogo turnis sin dekstren kaj ekiris laŭ longa ŝtoneca placeto, malleviĝanta suden. Subite la negro haltis kaj, abrupte turniĝinte malantaŭen, fiksaŭskultis. Pandiono kaj Kavi streĉis la atenton, sed neniu sono aŭdeblis ĉirkaŭe. Plu regis profunda silento.

Kidogo nedecideme ekiris pluen, rapidigante la paŝojn kaj ne respondante al mallaŭtaj demandoj de la etrusko kaj de la heleno. Ili pasis ankoraŭ mil ulnojn, kaj la negro ree haltis. Liaj okuloj en luna lumo maltrankvile brilis.

— Iu iras sekve post ni, — flustris li kaj almetis la orelon al la tero.

Pandiono sekvis la amikon, la etrusko restis stari, mallarĝiginte la okulojn kaj penante ion vidi tra arĝenta kurteno de la luna lumo, ŝirmanta foron.

Pandiono, alpremante la orelon al la varmega ŝtoneca grundo, komence aŭdis nur propran spiradon. Silenta minaca nedifiniteco maltrankviligis lin. Subite el malproksime eksonis malforta, apenaŭ aŭdebla bruo, transdonita de la malmola grundo. La sonoj, plioftiĝante, egalmezure ripetiĝadis per klaraj klakaj frapoj — klak, klak! Pandiono levis la kapon kaj momente ĉesis spiri. Kidogo dum ankoraŭ ioma tempo almetadis al la tero jen unu, jen la alian orelon, poste salte ekstaris, kvazaŭ subĵetita de risorto:

— Post ni iras granda besto… malbone… mi ne scias, kiu. Ĝi havas ungegojn, elstarantajn eksteren, kiel ĉe hundo aŭ hieno, — do, tio estas ne leono, ne leopardo…

— Bubalo aŭ rinocero, — supozis Kavi.

Kidogo energie kapneis.

— Ne, tio estas rabobesto! — certe deklaris la negro. — Necesas saviĝi. Malbone — apude estas neniu arbo, — maltrankvile ĉirkaŭrigardante, flustris li.

Antaŭ ili etendiĝis preskaŭ glata gruza surfaco. Nur faskoj da maldensa herbo kaj negrandaj arbustetoj elstaris sur ĝia deklivo.

— Antaŭen, rapide! — hastigis Kidogo, kaj la amikoj singarde ekkuris, timante grandajn dornojn kaj fendojn en la sekiĝinta tero.

Kaj malantaŭe, aŭdata nun jam tute klare, sonis frapado de pezaj ungegoj. Ofteco de la egalmezuraj frapoj diris al la amikoj, ke la besto same transiris al rapida kuro kaj atingas ilin. Klak, klak, klak! — la obtuza klakado iĝadis ĉiam pli proksima. Pandiono retrorigardis kaj ekvidis altan balanciĝantan silueton, kiel griza fantomo sekvantan poste.

Kidogo turnadis la kapon, penante distingi arbojn antaŭe, mezuri distancon kaj rapidon de kuro de la nekonata besto. Kompreninte, ke arboj estas ankoraŭ tro malproksime kaj la amikoj ne sukcesos ilin ĝiskuri, la negro haltis.

— La besto nin atingas! Ni ne plu povas resti dorse al ĝi — ni pereos per malestiminda morto!.. — emocie kriis la negro.

— Necesas batali! — morne grumblis Kavi.

La tri amikoj ekstaris apude, turninte la vizaĝojn al la minaca griza fantomo, alproksimiĝanta en nokta silento. La besto estis silentema, kiel la nokto mem, — dum la tuta tempo de la persekutado ĝi ne eligis eĉ unu sonon, kaj tiu trajto, neordinara por stepa rabobesto, pleje timigis la homojn.

La griza malklara silueto estis iĝanta pli malhela, ĝiaj konturoj kontrastiĝis pli akre. Ne pli ol tricent ulnoj restis inter la amikoj kaj la besto, kiam tiu malrapidigis la kuron kaj ekiris per larĝaj paŝoj, certa, ke la celataj viktimoj ne foriros.

La amikoj neniam vidis tian beston. Ĝiaj masivaj antaŭaj kruroj estis pli longaj, ol la malantaŭaj, la antaŭa duono de la korpo forte altis super la sakro, la dorso estis oblikva. Sur la dika kolo rekte sidis la peza kapo kun masivaj makzeloj kaj kruta elstaranta frunto. La mallonga hela hararo estis kovrita de malhelaj makuloj. Sur la kolo kaj la nuko rekte staris longaj malmolaj haroj. La besto malproksime similis al makula hieno, sed de nekredebla, monstra grandeco: ĝia kapo situis sur alto je kvin ulnoj for de la tero. La larĝa brusto, la ŝultroj kaj la kolo premis per sia masiveco, bule elstaris potencaj muskoloj, kaj grandegaj kurbaj ungegoj malbonpromese frapadis, kaŭzante timon.

La besto estis iranta per strangaj, malglataj moviĝoj, skuante la malaltan postaĵon kaj klinante la pezan kapon. La buŝego estis mallevita tiel, ke la malsupra makzelo estis preskaŭ alpremiĝanta al la gorĝo.

— Kio estas tio? — obtuze demandis Pandiono, ĉirkaŭlekante la sekiĝintajn lipojn.

— Mi ne scias, — perplekse respondis Kidogo. — Mi neniam aŭdis pri tiaj bestoj…

La besto subite turniĝis; la grandaj, direktitaj rekte al la vojaĝantoj okuloj de la animalo ekbrulis per flagranta fajro. La besto ĉirkaŭskribis negrandan arkon dekstren de la starantaj homoj, poste ree turniĝis al ili per la buŝego kaj haltis. La rondaj oreloj elstaris oblikve supren ĉe la flankoj de la kapo.

— La besto estas saĝa: ĝi ekstaris tiel, ke la luno estu kontraŭ ni, — flustris, ofte spirante, Kidogo.

Pandionon skuis nerva tremo, kiu ĉiam aperadis al la juna heleno antaŭ danĝera batalo.

La besto ensuĉis aeron kaj komencis malrapide alproksimiĝi. En la moviĝoj de la animalo, en ĝia malbonpromesa silento, en persista rekta rigardo de grandaj okuloj sub la elstaranta frunto estis io diferenciganta ĝin disde ĉiuj bestoj, konataj al la amikoj. La homoj instinkte komprenis, ke la animalo, kiun ili renkontis, estas restaĵo de alia, antikva mondo, kun aliaj leĝoj de vivo. Ŝultron ĉe ŝultro, elstariginte la lancojn, la homoj ekiris kontraŭ la nokta monstro. Por momento ĝi haltis, konsternita; poste, eliginte ian raŭkon, ĵetis sin al la tri amikoj. Malfermiĝis la grandega faŭko, dikaj dentoj brileris en lunaj radioj, kaj tri longaj klingoj de la potencaj lancoj enpikiĝis en la larĝan bruston kaj la kolon de la monstro. La homoj ne povis teni la premon — la besto posedis gigantan forton. La lancoj, enpikiĝintaj en masivajn ostojn, elŝiriĝis el la manoj: la etrusko, la heleno kaj la negro deflugis malantaŭen. Kidogo kaj Pandiono sukcesis ekstari, sed Kavi estis subpremita de la besto. Ambaŭ amikoj impetis por helpo. La monstro eksidis sur la malantaŭajn krurojn kaj subite rapide svingis la antaŭajn. La malakriĝintaj ungegoj batis Pandionon laŭ la femuro kun tia forto, ke li falis, preskaŭ sveninte. La besto, surpaŝinte per grandega piedo sur la kruron de la heleno, kaŭzis al li nekredeblan doloron: la artikoj krakis, ungegoj de la animalo disŝiris karnon kaj haŭton.

Pandiono, ne ellasante la lancon el la manoj, forpuŝis sin de la tero per ambaŭ manoj, penante ekstari, kaj aŭdis krakadon de la lanco de Kidogo. Leviĝinte sur la genuojn, Pandiono ekvidis, ke la negro estas subpremita de la besto, alproksimiganta al li sian malfermitan faŭkon. Kidogo kun elorbitiĝantaj okuloj premis per la manoj sub la makzelon de la nokta monstro, vane penante forturni de si la dentojn de la besto. Antaŭ la okuloj de Pandiono estis pereanta lia fidela amiko. Abnegacie, jam ne sentante doloron, la juna heleno ekstaris kaj enpikis la lancon en la kolon de la animalo. La besto laŭte klakis per la dentoj kaj turniĝis al Pandiono, faliginte lin per tiu movo. La juna heleno ne ellasis la lancon kaj, apoginte la stangon sur la teron, haltigis la monstron por kelkaj momentoj, kaj Kidogo sukcesis elpreni la tranĉilon. Nek la negro, nek la heleno vidis, ke ĉe la alia flanko de la besto leviĝis Kavi. La etrusko malvarmsange celis kaj per ambaŭ manoj enprofundigis la lancon sub la skapolon de la monstro. La longa klingo eniris je ulna profundo; muĝo elŝiriĝis el la malfermiĝinta faŭko, la besto konvulsie tremeregis, turniĝinte maldekstren al la etrusko. Tiu, entirinte la kapon en la alte levitajn ŝultrojn, ŝanceliĝis, sed plu staris. Kidogo kun strida kriego batis per la tranĉilo la gorĝon de la besto, kaj tiumomente la lanco de la etrusko atingis la koron de la monstro. La peza korpo ektremis en kramfoj, neeltenebla fetoro disiĝis ĉirkaŭe. Pandiono elŝiris la lancon, enpikinte ĝin ree en la nukon, sed tiu ĉi lasta bato jam estis nenecesa. La besto, etendinte la kolon kaj faliginte la buŝegon al la piedoj de la etrusko, ĵetis flanken la malantaŭajn krurojn. Ili estis ankoraŭ moviĝantaj, la ungoj skrapis la grundon, sub haŭto kuntiriĝadis muskoloj, sed la hararo, starinta sur la nuko, jam falis.

Rekonsciiĝinte, la tri amikoj pririgardis siajn vundojn. Ĉe la etrusko estis elŝirita tuta peco da karno el la ŝultro, sulkoj pro longaj ungegoj striis la dorson. La kruro de Pandiono ne estis rompita — li trovis profundan vundon sub la genuo, en la piedo estis, evidente, deformitaj aŭ disŝiritaj ligamentoj tiel, ke paŝi sur la piedon la juna heleno ne povis. Lia flanko ŝvelis kaj malheliĝis pro la bato de la manego, sed la ripoj estis sendifektaj. Pleje suferis Kidogo, kiu ricevis kelkajn grandajn vundojn kaj estis forte premita.

La amikoj vindis unu la alian per vestaĵoj, disŝiritaj je pecoj, kaj ĝoje sentis sian liberiĝon de la terura monstro, kiu senmove sterniĝis antaŭ ili en hela luna lumo. Plej afliktita estis Pandiono: la vundita kruro ne permesis al li iri.

Kidogo trankviligis la amikon, kredigante, ke nun ili estas sekuraj: la kadavro de la monstro defendas ilin de ĉiuj aliaj rabobestoj, kaj la elefantaj regantoj nepre rememoros pri ili kaj ĉe la tagiĝo trovos la restintojn.

Pacience superante la doloron pro brulantaj vundoj, la amikoj ekkuŝis sur la malmola gruzo, sed ne povis ekdormi pro ekscitiĝo.

La tagiĝo ekbrulis neatendite baldaŭ, la suno forpelis misteran kaj mornan ombron de nokto. Pandiono, elturmentita de la doloro en la kruro, malfermis la lacajn okulojn pro laŭta ekkrio de Kidogo. La negro estis pririgardanta la noktan persekutinton kaj klariganta al la etrusko, ke li vidis bildon de simila besto en Ta-Kem, inter desegnaĵoj de diversaj animaloj en tombego apud la urbo de Blankaj Muroj. Kavi malfideme elŝovis la malsupran lipon. Kidogo ĵuris kaj persvadis la amikon, ke loĝantoj de Kemt en antikveco sendube renkontadis saman animalon. La suno estis leviĝanta pli alte. Soifo turmentis la tri amikojn, suferigis febro pro la ricevitaj vundoj. Kidogo kaj Kavi decidis ekiri por trovi akvon kaj tiam ekaŭdis voĉojn. Tri elefantoj kun batalistoj sur la dorsoj estis moviĝantaj tra la stepo, sub la ŝtona deklivo, sur kiu la amikoj renkontiĝis kun la nokta monstro. La elefantaj regantoj, aŭdinte kriojn de la negro, turnis la animalojn kaj igis ilin plirapidigi la paŝojn. La elefantoj estis alirantaj al la fremdlandanoj, sed subite maltrankvile ektrumpetis kaj retropaŝis, levante la rostrojn kaj disŝovante la orelojn. La batalistoj desaltis de sur la plektitaj platformoj kaj alkuris al la kadavro de la monstro kun krioj: «Giŝu! Giŝu!»

La estro de la hieraŭa ĉaso aprobe rigardis al la amikoj, dirinte per raŭka voĉo:

— Vi estas bravaj batalistoj, se venkis triope la teruron de noktoj, la voranton de dikhaŭtuloj!

La elefantaj regantoj rakontis al la fremdlandanoj pri giŝu — tre rara kaj danĝera besto. Tage ĝi kaŝiĝas nesciate kie, kaj nokte vagas en silento, atakante junajn elefantojn, rinocerojn kaj idojn de aliaj grandaj animaloj. Giŝu estas neordinare forta kaj persista en batalo — ĝiaj teruraj dentoj dum momento disronĝos kruron de elefanto, kaj la potencaj antaŭaj kruroj premas la viktimon, frakasante ties ostojn.

Kavi per gestoj petis la ĉasistojn helpi al li demeti la felon. Kvar batalistoj volonte ekagis, ne atentante la abomenan odoron, irantan de la animalo.

La felo kaj la forhakita kapo estis surmetitaj sur elefanton, samtien la batalistoj levis la vunditajn fremdlandanojn. La elefantoj, obeante al facilaj batoj de hokecaj tranĉiloj, ektrotis, rapide trairante spacon de la stepo.

Ĉe la tagmezo la tri amikoj estis en la vilaĝo. La loĝantoj renkontis ilin per salutoj: la batalistoj, akompanantaj la fremdlandanojn, de sur la alto de elefantaj dorsoj laŭte kriis pri la farita heroaĵo.

Ĝojega Kidogo sidis apud Pandiono sur balanciĝanta larĝa platformo, sur alto je kvin ulnoj for de la tero. La negro plurfoje komencadis kanti, sed ĉiufoje lin interrompadis elefantaj regantoj, avertante, ke elefantoj ne ŝatas bruon kaj kutimiĝis moviĝi en silento.

Jam kvar tagoj estis apartigantaj la amikojn disde la urbo de la elefantaj regantoj. La promeso de la tribestro plenumiĝis. Al la taĉmento de la ekssklavoj estis permesite iri okcidenten kun la ekspedicio de la tribo. Kavi, Kidogo kaj Pandiono, kies vundoj ankoraŭ ne saniĝis, ricevis lokon sur la dorso de unu el ses elefantoj, la ceteraj dek ses iliaj kamaradoj estis irantaj perpiede laŭ spuroj de la taĉmento. La animaloj estis moviĝantaj dum malpli ol duono da tago, la cetera tempo estis uzata por ilia manĝigo kaj ripozo. La piedirantoj sukcesadis atingi la elefantojn nur antaŭ veno de nokto.

La elefantaj kondukantoj kondukis la animalojn tute ne laŭ tiu vojo, kiun elektus homoj. Ili ĉirkaŭiradis lokojn de alta arbaro, direktante sin tra kampetoj kaj veproj, kie homoj devus trahaki vojon. La grizaj gigantoj trankvile metadis por si la vojon. De tempo al tempo la antaŭa elefanto estis anstataŭigata per la plej malantaŭa kaj estis sendata por ripozo en la finon de la taĉmento. Post la elefantoj en densejoj restadis pado, kaj la kamaradoj de Pandiono iris kaj iris sen eĉ sola bato de tranĉilo, admirantaj pri facileco de venko super netraireblaj arbaroj. Eĉ pli bone fartis la tri amikoj, veturantaj sur la elefanto. La platformo facile balanciĝadis, sencede naĝante super la tero kun ties dornoj, insektoj kaj danĝeraj serpentoj, droniga koto de putrantaj flakoj, akra gruzo de ŝtonecaj deklivoj, tranĉanta herbo kaj profundaj, faŭkantaj fendoj. Nur nun komprenis Pandiono, kiom multe da atento postulis danĝeroj de perpieda irado en profundo de afrikaj arbaroj kaj stepoj. Nur konstanta atento permesis al homo resti sen difektoj, konservi fortojn kaj batalkapablon por plua vojo. Nun, sur la dorso de la elefanto, paŝanta kun nefrakasebla fidindeco de ŝtona roko, la juna heleno avide sorbadis kolorojn, formojn kaj odorojn de la naturo de la fremda lando, kun ties belega povo de animala kaj vegeta vivo. En blindiga lumo de sunaj radioj puraj tonoj de floroj atingadis neordinaran intensecon, malklare maltrankviligantan la nordanon. Sed tuj kiam la ĉielon kovradis pezaj nuboj aŭ la taĉmenton ĉirkaŭadis krepusko de ombra arbaro, la koloroj estingiĝadis. Monotonaj ŝanĝiĝoj de koloroj ŝajnis mornaj kaj malmildaj kompare kun mildaj, meditaj kaj harmoniaj koloroj de la patrolando de Pandiono.

La taĉmento trairis la plej proksiman branĉon de la arbaro kaj denove trafis en montetan stepon kun ruĝa grundo, prikreskita de senfoliaj arboj, eligantaj laktecan sukon. Iliaj blu-verdaj branĉoj estis morne leviĝantaj en la blindigan ĉielon, la glata, kvazaŭ tondita surfaco de la foliaroj similis harojn sur alto je tridek ulnoj for de la tero. En tiuj densejoj, starantaj senmove, ne renkonteblis birdoj, nek bestoj — varmega senviva kvieto regis super la ruĝaj montetoj. Grandegaj trunkoj kaj branĉoj ŝajnis kandelingoj, gisitaj el verda metalo. Grandaj ruĝaj floroj skarlatis sur finoj de branĉoj, kvazaŭ centoj da torĉoj, brulantaj sur morna tombejo. Plue la grundon pritranĉis profundaj akvospuroj — sub la fajre ruĝa tero kuŝis tavoloj de blindige blanka sablo. La taĉmento eniris en reton de mallarĝaj montofendoj. Malkompaktaj purpuraj muroj estis leviĝantaj je centoj da ulnoj ĉe la flankoj. La elefantoj estis singarde trairantaj en ĥaoso de eroziitaj deklivoj, piramidoj, turoj kaj maldikaj fostoj. Iuloke en rondaj, kiel tasoj, profundaj kavoj oni renkontadis longajn debranĉiĝojn, disirantajn radie transverse de la glata fundo. La debranĉiĝoj estis leviĝantaj per akraj krutaj muroj el malkompakta tero; fojfoje ili subite falegadis, kiam la taĉmento iris apude, kaj timigadis la elefantojn, ĵetiĝantajn flanken. Koloro de la eroziita malkompakta grundo estis senĉese ŝanĝiĝanta: post muro de varma ruĝa tono altis hel-bruna, poste iris piramidoj de hela sun-flava koloro, alternantaj kun blindige blankaj strioj kaj elstaraĵoj. Al Pandiono ŝajnis, ke li trafis en sorĉan regnon. En tiuj profundaj, sekaj kaj senvivaj valoj kaŝiĝis tuta mondo da ludo de intensaj koloroj de malviva naturo[209].

Poste ree ektiriĝis montoĉenoj, prikreskitaj de arbaro, ree verdaj muroj ĉirkaŭis la taĉmenton, kaj la platformo sur la elefanta dorso ŝajnis insulo, malrapide naĝanta laŭ oceano da folioj kaj branĉoj.

Pandiono rimarkis, kiel singarde kondukis la kondukantoj siajn potencajn animalojn. Dum haltoj ili skrupule pririgardadis haŭton de la elefantoj. La juna heleno demandis sian kondukanton, por kio li faras tion. La nigrahaŭtulo metis la manon sur vazon el frukto de iu arbo, alligitan al lia zono.

— Estas malbone, se elefanto ŝiros sian haŭton aŭ vundos sin, — diris la kondukanto. — Tiam ĝia sango putras kaj la animalo pereas. Necesas tuj ŝmiri la vundon per kuraca rezino — tial ni ĉiam tenas la kuracilon preta.

Por la juna heleno estis strange aŭdi pri tia facila vundebleco de la nefrakaseblaj kaj longe vivantaj gigantoj. Al li iĝis komprenebla la singardemo de la saĝaj animaloj.

Prizorgo pri ili postulis amason da klopodoj. Loko por noktumo kaj ripozo estis elektata skrupule, post longaj pririgardoj kaj konsiliĝoj; alligitajn elefantojn ĉirkaŭadis atentaj sentineloj, maldormantaj dum tuta nokto. Specialaj skoltoj estis sendataj malproksime antaŭen, por konvinkiĝi pri foresto proksime de sovaĝaj elefantoj. Renkontitajn animalojn oni forpeladis per laŭtaj krioj.

Dum bivakoj la amikoj konversaciis kun siaj kunvojaĝantoj. La severaj elefantaj regantoj kontentigadis sciemon de la fremdlandanoj.

Foje Pandiono demandis malaltan maljunan homon, kiu estris en la ekspedicio, kial ili volonte iras al kaptado de elefantoj, malgraŭ terura danĝero.

Profundaj faltoj ĉirkaŭ la buŝo de la estro iĝis eĉ pli akraj. Li sendezire respondis:

— Vi parolas, kiel malkuraĝulo, kvankam ne aspektas tia. Elefantoj estas povo de nia popolo. Kun ili ni vivas bone, en prospero. Sed ni pagas por tio per vivoj. Se ni timus, do ni vivus ne pli bone ol la triboj, nutrantaj sin per lacertoj kaj radikoj. Tiuj, kiuj timas morton, vivas en malsato kaj kolero. Se vi scias, ke en via morto estas vivo de viaj parencoj, tiam vi iras kuraĝe al ajna danĝero! Mia filo, kuraĝulo, en kulmino de la vivo pereis en elefanta ĉaso… — La ekspediciestro morne mallarĝigis la okulojn, celitajn al Pandiono. — Aŭ vi, fremduloj, pensas alie? Por kio do vi mem trairis tiom da landoj, batalis kontraŭ homoj kaj bestoj, sed ne restis en sklaveco?

Hontigita Pandiono ĉesis demandi. Subite Kidogo, sidinta proksime ĉe lignofajro, leviĝis kaj ekkrablis al bosketo de arbetoj, kiuj staris je ducent ulnoj for de la bivako. La subiranta suno origis ovalajn grandajn foliojn, maldikaj branĉoj malforte tremetis. Kidogo atente pririgardis tuberan, malglatan ŝelon de maldikaj trunkoj, ĝoje ekkriis kaj elprenis la tranĉilon. Iom poste la negro revenis al la lignofajro kun du grandaj faskoj da ruĝ-griza ŝelo. Unu faskon li donis al la estro de la taĉmento.

— Transdonu ĝin al la tribestro kiel adiaŭan donacon de Kidogo, — diris la negro. — Tio estas kuracilo ne malpli bona ol la sorĉa herbo el la blua stepo. En horo de malsano, laco aŭ malfeliĉo li pistu ĝin kaj trinku dekokton, sed nemulte. Se trinki multe, tiam ĝi estos jam ne kuracilo, sed veneno. Tiu ŝelo redonas forton al maljunuloj, gajigas prematojn, vigligas malfortiĝintojn[210]. Notu tiun ĉi arbon — vi poste dankos min!

La estro ekĝojis, akceptante la donacon, kaj tuj ordonis akiri pli da ŝelo. Kidogo kaŝis la duan faskon en la felon de giŝu, kiun veturigis kun si Kavi.

En la sekva tago la elefantoj leviĝis sur ŝtonecan ebenaĵon, kie densa alta vepro, fleksita de ventoj, kliniĝis al la tero, kreante altajn verdajn ĝibojn, disĵetitajn inter griza seka herbo.

Agrabla freŝeco penetris en la nazotruojn kun blovo de renkonta vento. Pandiono vigliĝis. Io konata, senfine kara kaj forgesita estis en tiu odoro, sed ĝi perdiĝis inter aromoj, venantaj de varmigita foliaro de arbaro, vidiĝantaj malsupre. Malproksimen etendiĝis larĝaj kaj malkrutaj nudaj deklivoj, ilian bluetan surfacon estis trairantaj malhelaj strioj kaj makuloj de arbaraj densejoj. Ĉe la rando de la horizonto bluis alta montoĉeno.

— Jen ĝi, Tengrelo, mia lando! — senbride ekkriegis Kidogo, kaj ĉiuj turniĝis al li.

La negro svingadis la manojn, plorante kaj sulkigante la vizaĝon, liaj potencaj ŝultroj skuiĝis pro la emocio. Pandiono komprenis la sentojn de la amiko, sed malklara envio dolore pikis la junan helenon: Kidogo atingis la patrujon, sed por li ankoraŭ tiel multe restis trairi ĝis tiu granda horo, kiam li, simile al la amiko, povos ekkrii: «Jen mia patrujo!» Malsana kaj laca, Pandiono ĉiam pli ofte perdadis certecon pri siaj fortoj.

Mallevinte la kapon, la junulo nerimarkeble forturnis sin: li ne povis nun ĝoji kune kun la amiko.

La elefantoj estis malleviĝantaj laŭ nigra nuda deklivo de vulkana grundo — sur rigidiĝinta lafo kreskis neniuj arboj. Kun la vojo kruciĝis glata ŝtupego kun malgrandaj lagoj, disĵetitaj sur ĝi. La brilantaj makuloj da akvo, pura, blua kaj profunda, akre kontrastis inter la nigraj bordoj. Pandiono tremeris. Li rememoris subite kun neordinara viveco la bluajn okulojn de Tessa, ŝiajn densajn nigrajn harojn. Kaj ĉi tie la bluaj lagetoj kvazaŭ rigardis al li kun muta riproĉo, tiel, kvazaŭ viva Tessa vidus lin ĉi tie. Pandiono forflugis per la pensoj al Eniado, malklara kaj potenca malpacienco larĝigis lian bruston; li alŝoviĝis al la amiko kaj firme brakumis lin. Sur la nigran manon de Kidogo ekkuŝis la vejneca sunbruna mano de Kavi, kaj la tri amikoj kunkroĉis siajn manojn en firma kaj ĝoja premo.

Kaj la elefantoj estis malleviĝantaj plu — bordoj de larĝa valo ekstaris ĉe ambaŭ flankoj. Ankoraŭ nemulte — kaj dekstre alvenis dua sama valo. Kunfluiĝintaj rojoj kreis rapidan rivereton, ju plu, des pli multakvan. La elefantoj dum ioma tempo iris laŭ la maldekstra bordo, ĉe piedoj de detruitaj klifoj. La rokoj disiris antaŭe, pura akvo de la rivero kun gaja lirlado impetis sub ombron de altaj arboj, kiuj staris, kiel altaj verdaj arkoj, ĉe ambaŭ flankoj de ĝia fluejo, atinganta dek kvin ulnojn da larĝo. Ne atingante la arbojn, la elefantoj haltis.

— Ĉi tie, — diris la estro. — Ni ne iros pluen.

La tri amikoj mallevis sin de sur la elefantoj, adiaŭante al siaj gastigintoj. La taĉmento trairis la riveron. La amikoj longe rigardis post la grizaj gigantoj, kiuj estis trairantaj leviĝon sur la platan altaĵon norde de la rivero. Nevola suspiro de bedaŭro elŝiriĝis ĉe ĉiuj tri, kiam la potencaj animaloj malaperis malproksime. La etrusko, la negro kaj la heleno aranĝis signalan lignofajron por la kamaradoj, irantaj ie malantaŭe.

— Ni iru serĉi kanon kaj arbojn por konstruado de flosoj, — proponis Kidogo al la etrusko. — Ni rapide tranavigos la restaĵon de la vojo. Vi, lamulo, atendu ĉe la lignofajro, gardu la kruron! — kun kruda tenero diris la negro al la juna heleno.

Pandiono kaj Kavi lasis Kidogon sur la bordo de la rivero, inter liaj parencoj.

Odoro de la proksima maro ebriigis la amikojn, kiuj kreskis sur ĝia bordo. Ili depuŝis la floson kaj eknavigis en la maldekstran branĉon de la disbranĉita enfluejo. Baldaŭ la floso haltis — la branĉo estis surŝutita de sablo. La amikoj eliris sur la krutan bordon, implikiĝante en alta herbo. Ili transgrimpis montetan ĉenon; sufokiĝante pro emocio, haste leviĝis sur ĉebordan sablomonteton kaj rigidiĝis, ne kapablaj paroli kaj spiri.

Ilin ebriigis senfineco de la oceana vasto, mallaŭta plaŭdado de ondoj afekciis, kiel tondro. Kavi kaj Pandiono staris ĝis la brusto en herbo. Alte super iliaj kapoj balanciĝis plumecaj pintoj de palmoj. Rando de verda piedo de montetoj ĉe la strio de ĉeborda sablo, brulanta sub sunaj radioj, ŝajnis preskaŭ nigra. La oran sablon kadris moviĝanta arĝenta rubando de ŝaŭmo, post kiu balanciĝis diafanaj verdaj ondoj. Ankoraŭ pli malproksime rekta streko signis la limon de ĉebordaj rifoj. Ĝi ŝajnis blindige blanka sur fono de profunda bluo de la malfermita oceano. Laŭ la ĉielo malrapide naĝis malpezaj lanugaj flokoj de maloftaj nubetoj. Ĉe la bordo super la sablo staris, kliniĝinte, kvin palmoj. Iliaj longaj folioj jen larĝe etendiĝadis en la aero, jen fleksiĝadis sub blovoj de vento, kiel flugiloj de ŝvebantaj super la bordo hirtaj birdoj kun malhel-brunaj kaj orecaj plumoj. La palmaj folioj, kvazaŭ gisitaj el bronzo, estis ŝirmantaj la brilantan vaston de la oceano. Iliaj akraj randoj brileradis per bordero de brilanta fajro — tiel forte trairadis tra ili la potenca suno. Humida vento portis odoron de mara salo. Varmaj strioj de vento disfluadis laŭ la vizaĝo kaj la nuda brusto de Pandiono, kvazaŭ strebante en lian brakumon post longa diseco.

La etrusko kaj la heleno malrapide malleviĝis sur la sablon, malvarmetan, densan kaj glatan, kiel planko de gepatra hejmo.

Ripozinte, ili ĵetis sin en karesan balanciĝon de ondoj. La maro akceptis ilin, salutante per facilaj puŝoj. Pandiono kaj Kavi ĝuis odoron de salaj gutoj, tratranĉante per la manoj brilantajn eĝojn, ĝis iliaj saniĝantaj vundoj komencis bruli pro mara akvo. Tiam la du amikoj eliris sur la sablon, delicante kontemplon de la oceana foro. Ĝi sterniĝis antaŭ ili kiel blua ponto, ie tie, malproksime, kuniĝanta kun akvoj de la hejma maro; samaj ondoj estis ruliĝantaj nun sur la blankajn rokojn de la bordoj de Eniado, sur la flavajn krutaĵojn de la patrujo de Kavi.

La juna heleno sentis, kiel larmoj de ĝoja emocio priverŝas liajn okulojn; li ne pensis nun pri grandega distanco, plu staranta inter li kaj la patrujo. Ĉi tie estis maro, kaj trans la maro atendis lin Tessa, atendis ĉio hejma kaj tenera, forlasita kaj forŝirmita de jaroj da severaj travivaĵoj, de sennombraj suferoj de la malfacila vojo.

Per la vizaĝoj al la maro staris la etrusko kaj la heleno sur la mallarĝa strio de la bordo. Kaj malantaŭ ili altis potencaj montoj sub kovrilo de minacaj arbaroj — la rando de la fremda tero, kiu tiom longe tenis ilin kaptitaj en bruligantaj dezertoj, stepoj, sekaj altebenaĵoj, humidaj kaj malhelaj densejoj, de la tero, kiu prenis de ili jarojn da vivo — ĉion, kio povus esti donita al proksimuloj. Por liberiĝo necesis jaroj da heroa lukto, senekzemplaj penoj. Ĉio ĉi, oferita al la patrujo, donus respekton kaj gloron.

Kavi metis la pezajn manojn sur la ŝultrojn de Pandiono.

— Nia sorto nun estas en niaj propraj manoj, Pandiono! — ekkriis la etrusko. Pasia fajro brulis en liaj ordinare mornaj malhelaj okuloj. — Ni estas duope: ĉu ni ne atingos la Verdan maron, post kiam ni trabatiĝis al la bordo de la Granda Arko? Ne, ni revenos, ni estos apogo por niaj kamaradoj libianoj, ne lertaj en marnavigado…

Pandiono silente kapjesis. Antaŭ la vizaĝo de la maro li sentis neŝanceleblan certecon pri siaj fortoj.

La voĉo de Kidogo aŭdiĝis super la bordo. La maltrankviligita negro kun amaso da siaj ekscititaj parencoj kaj kamaradoj laŭ la vojaĝo estis serĉanta la kaŝiĝintajn amikojn. Pandionon kaj Kavi-n oni kondukis reen al la rivero, transportis sur la alian bordon, kaj tie jam ilin atendis kelkaj bovoj por transportado de vunditoj, de ŝarĝo kaj de armilaro.

Malgranda vojo restis por la vojaĝantoj. La promeso de Kidogo, donita sub arboj sur la bordo de Nilo, apud la mortantaj kamaradoj post la terura batalo kontraŭ rinocero, plenumiĝis. Ĉiuj dek naŭ ekssklavoj trovis afablan azilon kaj ripozon en la grandega vilaĝo proksime de la maro, sur bordo de granda, plenakva rivero, kiu fluis apud tiu, laŭ kiu ili alnavigis, adiaŭinte al la elefantaj regantoj.

Sed speciale ĝoja por Pandiono kaj Kavi estis informo pri tio, ke en la pasinta jaro, post dudekjara paŭzo, ĉi tien alnavigis filoj de vento. Tiel la samgentanoj de Kidogo nomis marajn homojn, delonge venantajn al la bordoj de la Suda Korno el la nordo por akiri eburon, oron, sanigajn vegetaĵojn kaj bestajn felojn. La indiĝenoj diris, ke laŭ ekstera aspekto la filoj de vento similas al la etrusko kaj la heleno, sed nur ilia haŭto estas pli malhela kaj la haroj estas pli krispaj. En la pasinta jaro venis kvar nigraj ŝipoj, ripetintaj vojojn de la patroj. La filoj de vento promesis veni ree, tuj kiam finiĝos la tempo de tempestoj en la Maro de Nebuloj. Laŭ kalkuloj de spertuloj, ĝis la veno de la ŝipoj restis ĉirkaŭ tri monatoj. Konstruado de propra ŝipo postulus plian tempon, ne parolante eĉ pri tio, ke la estonta vojo estis tute nekonata. Pandionon kaj Kavi-n maltrankviligis la penso, ĉu la maraj homoj prenos ilin sur la ŝipojn kune kun la dek kamaradoj, sed Kidogo, palpebrumante kaj mistere subridante, kredigis, ke li aranĝos tion.

Restis nur atendi, suferante pro nescio. La filoj de vento povis denove ne aperi ankoraŭ dum dudek jaroj. La etrusko kaj la heleno trankviligis sin per tio, ke, se la ŝipoj ne venos en la difinita tempo, ili komencos konstrui propran ŝipon.

La reveno de Kidogo estis la evento, kiun oni brue festis. Pandiono laciĝis pro festenoj. Al li tedis laŭdoj de lia heroeco, li laciĝis ripetadi rakontojn pri la gepatra lando, pri la travivitaj aventuroj.

Iel mem okazis, ke Kidogo, ĉiam ĉirkaŭita de parencoj kaj samgentanoj, absorbita de admiro de virinoj, iel malproksimiĝis de Pandiono kaj Kavi. La amikoj komencis intervidiĝi malpli ofte, ol en la ŝene kaj en la longa vojo tra Afriko. Kidogo iris en la vivo jam laŭ sia propra vojo, ne koincidanta kun la vojo de siaj amikoj. Ĉiuj kamaradoj de Kidogo laŭ la vojaĝo el triboj, parencaj al li, rapide disiris diversloken. Restis nur la etrusko, la heleno kaj la dek libianoj, kiuj opiniis, ke de Pandiono kaj Kavi dependas ilia reveno en la patrujon.

Ĉiuj dek du fremdlandanoj ekloĝis en vasta domo el malmola griz-verda argilo, sekigita sub la suno. Kidogo insistis, ke Kavi kaj Pandiono loĝu en bela kupolsimila kabano, kiu staris apud lia domo. Post longaj jaroj da vagado Pandiono povis ree ripozi sur propra kuŝejo. Ĉi tiu popolo ne havis la moron dormi sur la planko, sur feloj aŭ sur amasoj da herbo. La samgentanoj de Kidogo faradis lignajn kadrojn sur piedoj, ĉirkaŭplektitajn per reto el risortaj tigoj, karesantajn la korpon kaj speciale agrablajn por la malsana kruro de Pandiono.

La heleno nun havis multe da libera tempo, kaj li dediĉis ĝin al promenoj al la maro, kie li longe sidadis sola aŭ kun Kavi, aŭskultante egalmezuran murmuradon de ondoj. Pandiono sentis malklaran maltrankvilon. Lia nefrakasebla sano cedis al malfacilaĵoj de la vojo en nekutime varmega klimato.

Pandiono forte ŝanĝiĝis kaj mem konsciis tion. Iam, inspirita de la juneco kaj la amo, li sukcesis forlasi sian amatinon, la hejmon kaj la patrujon, strebante konatiĝi kun antikva arto, ekvidi aliajn landojn, ekkoni la vivon.

Nun li konis amaran sopiron, li ekkonis senĝojan kapton, premon de malespero, stultigantan, pezan laboron de sklavo. Kaj Pandiono kun maltrankvilo demandadis sin, ĉu ne foriris de li la forto de krea inspiro, ĉu kapablas li iĝi artisto. Samtempe Pandiono sentis: li spertis kaj vidis tiel multe, ke tio ne pasis senspure, riĉigis lin per granda vivsperto, per vico da neforgeseblaj impresoj. La severa vero de la vivo plenigis per malgajo lian animon, sed Pandiono ekkonis nun amikecon kaj kamaradecon, forton de frata helpo, unuiĝon kun homoj de fremdaj gentoj. Same firme, kiel tion, ke post tago venas nokto, li sciis, ke diversaj popoloj, disĵetitaj laŭ teraj vastaĵoj, esence, estas unu homa familio, disigita nur de malfacileco de vojoj, de diversaj lingvoj kaj kredoj. La plej bonaj homoj en tuta tiu amaso ĉiam iĝadis similaj kaj kompreneblaj al li laŭ siaj streboj.

Pandiono ŝatis pririgardadi sian lancon — la donacon de la patro de por eterne perdita Iruma, kiun li traportis tra arbaroj kaj stepoj, kiu plurfoje savis lin el morta danĝero. Ĝi ŝajnis al li simbolo de vira heroeco, garantio de homa sentimeco en lukto kun la naturo, totale reganta en la varmegaj vastaĵoj de Afriko. La juna heleno singarde karesadis la longan klingon, antaŭ ol surmeti sur ĝin la tegaĵon, kudritan de la manoj de Iruma. Tiu leda peco kun bunta ornamaĵo el lano estis ĉio, kio restis ĉe li por memoro pri la kara, fora kaj karesa junulino, kiun li renkontis sur la longa vojo al la patrujo. Eble, tiun tegaĵon Iruma faris por li, revante pri li… Sed ne indas pensi pri tio. La sorto senkompate disigis ilin, alie ne povis esti… Sed la koro doloras, ĝi ne obeas al la racio… Pandiono turnadis sin al la malhelaj montoj, ŝirmantaj la pasitajn de li landojn disde la vizaĝo de la oceano. Vico da tagoj de la senfina vojaĝo malrapide pasadis antaŭ li…

Li vidis la junulinon ĉe la trunko de la arbo kun floroj, kiel ruĝaj torĉoj… La koro de Pandiono komencadis ofte bati. Li klare imagadis brilon de ŝia haŭto, malhela kaj delikata, ŝiajn ruzetajn okulojn, plenajn je flagranta fajro… La ronda vizaĝeto de Iruma kun rideto, kun facila kaj varmega spirado alproksimiĝadis al lia vizaĝo; li aŭdis ŝian voĉon…

Iom post iom Pandiono konatiĝis kun vivo de la gaja kaj bonanima popolo de Kidogo. Altaj, kun kupra tono de la nigra haŭto, ĉiuj bonstaturaj, la samgentanoj de Kidogo okupiĝis precipe pri terkultivado. Ili kultivis malaltajn palmojn kun fruktoj, plenaj de oleo[211] kaj ankoraŭ grandegajn herbecajn vegetaĵojn kun gigantaj folioj, ventumile disirantaj el faskoj de molaj tigoj[212]. Tiuj vegetaĵoj estis donantaj pezajn grapolojn da longaj flavaj, serpe fleksitaj fruktoj kun delikata kaj aroma dolĉa enhavo. La fruktojn oni kolektadis en grandega kvanto, kaj ili konsistigis la ĉefan manĝaĵon de la popolo de Kidogo. Al Pandiono ili tre plaĉis. La fruktojn oni manĝis krudaj, bolkuiritaj aŭ frititaj. La indiĝenoj okupiĝadis ankaŭ pri ĉasado, akirante eburon kaj felojn, kolektadis la sorĉajn kaŝtansimilajn nuksojn, kiuj iam kuracis Pandionon el lia stranga malsano, bredadis kornohavajn brutojn kaj birdojn.

Inter ili estis lertaj metiistoj — konstruistoj, forĝistoj kaj potistoj. Pandiono admiris verkojn de multaj artistoj, ne cedantaj en majstreco al Kidogo.

Grandaj domoj, konstruitaj el ŝtonoj, adoboj aŭ modlitaj tute el malmola argilo, estis ornamitaj per komplika kaj bela arabesko, klare ĉizita sur la muraj surfacoj. Fojfoje la murojn oni ornamadis per koloraj freskoj, rememorigantaj al Pandiono murajn pentraĵojn de antikvaj ruinoj de Kreto. Sur belformaj argilaj vazoj li vidis fajnajn pentraĵojn, plenumitajn kun delikata gusto. Multaj lignaj farbitaj statuoj renkonteblis en grandaj konstruaĵoj por publikaj kunvenoj kaj en domoj de estroj. Skulptaj bildoj de homoj kaj bestoj ravis Pandionon per ĝusteco de transdonita impreso, per sukcese kaptitaj karakteraj trajtoj.

Sed, laŭ opinio de Pandiono, al la skulptarto de la popolo de Kidogo mankis profunda kompreno de formo. Ĝi malestis ankaŭ ĉe majstroj de Aegyptos. Skulptaĵoj de Ta-Kem estis rigidiĝintaj en senvivaj, senmovaj pozoj, malgraŭ ellaborita dum jarcentoj fajneco de plenumo kaj delikateco de ornamo. La skulptistoj de la popolo de Kidogo, male, kreadis akran impreson de vivo, sed nur en iuj apartaj, intence emfazitaj detaloj. Kaj la juna heleno, pensante pri verkoj de indiĝenoj, komencis malklare senti, ke la vojo al perfekteco de skulptaĵo devas esti ia tute nova — ne en blinda peno transdoni la naturon kaj ne en penoj reflekti apartajn impresojn.

La popolo de Kidogo ŝatis muzikon, ludis sur komplikaj instrumentoj el longaj vicoj de lignaj tabuletoj, kunigitaj kun oblongaj malplenaj kukurboj. Kelkaj malgajaj, vaste kaj milde disverŝiĝantaj kantoj emociis Pandionon, rememorigante al li kantojn de la patrujo…

La etrusko sidis ĉe estingiĝinta fajrujo apud la kabano, maĉis vigligantajn foliojn[213] kaj penseme skuetadis per bastoneto varmegan cindron, en kiu estis bakataj la flavaj fruktoj. Kavi ellernis prepari el la flavaj fruktoj farunon por flanoj.

Pandiono eliris el la kabano, alsidiĝis al la amiko.

Milda vespera lumo kuŝiĝis sur polvajn padojn, estingiĝis en senmovaj branĉoj de ombraj arboj.

— Enigma estas por mi tiu ĉi popolo, — penseme ekparolis la etrusko, kraĉante flanken la pikantan sukon. — Ĉi tie estas granda sekreto, kaj mi ne povas ĝin kompreni.

— Kia sekreto? — distrite demandis Pandiono.

— La sekreto de simileco de tiu ĉi popolo kun la mia. Ĉu vi ne rimarkis?

— Ne rimarkis, — konfesis la heleno. — Tiuj homoj tute ne similas al vi…

— Mi diris ne pri ekstera simileco, vi ne komprenis. Iliaj konstruaĵoj estas preskaŭ samaj, kiel de mia popolo, ilia supera dio estas dio de fulmo, kiel ĉe ni, ja ankaŭ ĉe vi same! Kantoj de la popolo de Kidogo rememorigas al mi tiujn, kiujn mi mem kantis en la juneco… Kiel tio povas esti? Kion ni havas komunan kun la nigrahaŭta popolo, loĝanta tiel malproksime en la varmega sudo? Aŭ iam iliaj kaj miaj prauloj loĝis najbare?

Pandiono intencis respondi, ke lin delonge interesis penso pri parenceco de popoloj de Afriko kun loĝantoj de la Granda Verda maro, sed tiam lian atenton altiris preterpasanta virino. Li rimarkis ŝin jam en la unuaj tagoj de veno en la urbon de Kidogo, sed ekde tiam ial ne renkontis ŝin. Ŝi estis edzino de unu el parencoj de Kidogo, kaj ŝia nomo estis Njora. Njora distingiĝis per sia belo eĉ inter siaj belaj samgentaninoj. Nun ŝi malrapide iris pretere kun digno, kiu distingigas virinojn, konsciantajn sian belon. La juna heleno kun admiro rigardis ŝin… Soifo de kreado subite ekbrulis en li kun antaŭa forto.

Peco de verd-blua ŝtofo strikte ĉirkaŭvolvis la femurojn de Njora. Fadeno da bluaj bidoj, pezaj korsimilaj orelringoj kaj mallarĝa ora drato sur la maldekstra manradiko konsistigis la tutan veston de la juna virino. La grandaj okuloj trankvile rigardis el sub la densaj okulharoj. La mallongaj haroj, kolektitaj sur la verto kaj komplike interplektitaj, estis plilongigantaj la kapon. La vangostoj elstaris sub la okuloj per rondaj montetoj, kiel ĉe sanaj kaj bone manĝantaj helenaj infanoj.

La glata nigra haŭto, tiel elasta, ke la korpo ŝajnis fera, brilis sub sunaj radioj, kaj ĝia kupra tono ricevis oran nuancon. La longa kolo estis iomete klinita antaŭen kaj fiere subtenis la kapon.

La alta, fleksiĝema korpo estis senriproĉa laŭ siaj linioj, laŭ neordinara glateco kaj modereco de moviĝoj.

Al Pandiono ŝajnis, ke en la aspekto de Njora antaŭ li aperis unu el tri Haritoj[214] — diinoj, kiuj, laŭ lia kredo, vivigadis belon kaj donadis al ĝi nevenkeblan altiremon.

La bastoneto de la etrusko subite frapis la kapon de Pandiono.

— Kial vi ne kuris post ŝi? — kun ŝerca domaĝo demandis la etrusko. — Vi, helenoj, pretas admiri ĉiun virinon…

Pandiono rigardis al sia amiko sen kolero, sed tiel, kvazaŭ ekvidis lin unuafoje, kaj impete brakumis la etruskon.

— Aŭskultu, Kavi, vi ne ŝatas paroli pri via vivo… Ĉu vin mem tute ne emocias virinoj? Ĉu vi ne sentas, kiel ili estas belegaj? Ĉu por vi ili ne estas parto de ĉio ĉi, — Pandiono ĉirkaŭskribis per la mano cirklon, — de la maro, la suno, la belega mondo?

— Ne, kiam mi vidas ion belan, mi deziras ĝin manĝi! — ekridis la etrusko. — Mi ŝercas, — daŭrigis li serioze. — Memoru, ke mi estas duoble pli aĝa ol vi kaj malantaŭ la hela flanko de la mondo por mi pli videbla estas la alia — la malhela, abomena. Vi jam forgesis pri Ta-Kem, — Kavi movis la fingrojn laŭ la ruĝa stampo sur la ŝultro de Pandiono, — sed mi nenion forgesas. Sed mi envias al vi: vi kreos belon, dum mi povas nur detrui en lukto kontraŭ malhelaj fortoj. — Kavi silentis iom kaj per tremerinta voĉo finis: — Vi malmulte pensas pri viaj proksimuloj tie, en la patrujo… Mi tiom da jaroj ne vidis miajn infanojn, mi ne scias eĉ, ĉu ili estas vivaj, ĉu ekzistas tuta mia gento. Kiu scias, kio okazas tie, inter malamikaj triboj…

La sopiro, eksoninta en la tono de la ĉiam diskreta etrusko, plenigis Pandionon per kunsento. Sed kiel li povis konsoli la amikon? La vortoj de la etrusko samtempe dolore pikis lin: «Vi malmulte pensas pri viaj proksimuloj tie, en la patrujo…» Se Kavi povis diri al li tiel… Ne, ĉu malmulte signifis por li Tessa, la avo, Agenoro? Sed tiam li devus iĝi simila al morna Kavi, tiam li ne ensorbus en sin grandan diversecon de la vivo — kiel lernus li kompreni la belon?.. Pandiono implikiĝis en kontraŭdiroj kaj ne povis kompreni sin mem. Li ekstaris kaj proponis al la etrusko iri por bani sin. Tiu konsentis, kaj ambaŭ amikoj direktis sin trans la montetojn, post kiuj je kvin mil ulnoj for de la vilaĝo plaŭdis la oceano.

Kelkajn tagojn antaŭ tio Kidogo kolektis junajn virojn kaj junulojn de la tribo. La negro diris al siaj samgentanoj, ke, krom lancoj kaj pecoj da ŝtofo sur la femuroj, liaj kamaradoj, atendantaj la ŝipojn, nenion posedas, kaj la filoj de vento ne prenos ilin sur la ŝipojn sen pago.

— Se ĉiu el vi, — diris Kidogo, — konsentos helpi per la plej malgranda, tiam la fremdlandaj amikoj povos reveni hejmen. Ili helpis al mi liberiĝi el sklaveco kaj ree ekvidi vin ĉiujn.

Vigligita per ĉies konsento, Kidogo proponis iri kun li sur la orportan altebenaĵon, kaj por tiuj, kiuj ne povos — oferi eburon aŭ nuksojn, ledon aŭ trunkon de valora arbo.

En la sekva tago Kidogo deklaris al la amikoj, ke li iras al ĉaso, kaj rifuzis preni ilin kun si, persvadante ŝpari fortojn por la estonta vojo.

La vojaĝaj kamaradoj de Kidogo ne eksciis pri la veraj celoj de la entrepreno. Kvankam pensoj pri pago pro veturo plurfoje maltrankviligis ilin, ili esperis, ke la misteraj filoj de vento prenos ilin kiel remistojn. Pandiono ankoraŭ sekrete intencis uzi la ŝtonojn de la sudo — la donacon de la maljuna tribestro. Kavi, same nenion dirante al Kidogo, du tagojn post la foriro de la nigrahaŭta amiko kolektis la libianojn kaj ekiris supren laŭ la rivero, esperante trovi nemalproksime nigran lignon[215], haki kelkajn trunkojn kaj flosigi ĝis la vilaĝo la pezajn, dronantajn en akvo trabojn sur flosoj el malpeza ligno.

Pandiono plu lamis, kaj Kavi lasis lin en la vilaĝo, malgraŭ protestoj. Pandiono koleris: jam duan fojon la kamaradoj estis lasantaj lin sola, kiel tiam, dum la ĉaso al ĝirafoj. Kavi, orgojle elstariginte la barbon, deklaris, ke tiam li ne perdis la tempon vane kaj nun ree povas ripeti la samon. Mutiĝinta pro furiozo, la juna heleno impetis for kun ofendo en la koro. La etrusko atingis lin kaj, frapante laŭ la dorso, petis pardonon, sed insistis, persvadante la amikon pri neceso tute saniĝi.

Finfine Pandiono konsentis, kun amareco sentante sin kompatinda kriplulo, kaj haste kaŝiĝis en la kabano, por ne ĉeesti la foriron de siaj sanaj kamaradoj.

Restinte sola, Pandiono eĉ pli akre eksentis neceson elprovi siajn fortojn post la sukcesa sperto kun la statuo de la elefanta instruisto. Dum la lastaj jaroj li vidis tiom da mortoj kaj detruoj, ke ne deziris okupiĝi pri malfortika argilo, strebante krei verkon el firma materialo. Tian materialon Pandiono ne havis. Eĉ se ĝi trafus en liajn manojn, tutegale mankis necesaj instrumentoj por prilaboro.

Pandiono ofte kontempladis la ŝtonon de Jaĥmos, kiu finfine venigis lin al la maro, kiel naive kredis Kidogo, ema agnoski potencon de sorĉaj aĵoj.

La diafana klareco de la firma ŝtono pensigis Pandionon elĉizi intajlon. Tamen, la ŝtono estis pli malmola ol tiuj, kiujn oni uzis por tio en Helenujo. Oni tie prilaboradis ilin per smirgo el la insulo Nakso[216]. Subite la heleno rememoris, ke li, se kredi al la maljuna tribestro de la elefantaj regantoj, havis ŝtonojn, per malmoleco superantajn ĉiujn aĵojn de la mondo.

Pandiono elprenis la plej malgrandan el la donacitaj al li ŝtonoj de la sudo kaj singarde movis la akran eĝon laŭ la rando de la blu-verda kristalo. Sur la necedema glata surfaco restis blanka streko. La juna heleno premis pli. La ŝtono tratranĉis profundan kanelon, kvazaŭ ĉizilo el nigra bronzo sur peco de mola marmoro. La neordinara forto de la diafanaj ŝtonoj de la sudo vere superis ĉion, ĝis nun konatan de Pandiono. En liaj manoj estis sorĉaj ĉiziloj, farantaj la taskon facila.

Pandiono dispecetigis la malgrandan ŝtonon, skrupule kolektis ĉiujn akrajn rompopecojn kaj enigis ilin helpe de malmola rezino en lignajn bastonetojn. Nun li havis dekon da ĉiziloj de malsama dikeco — kaj por kruda prilaboro, kaj por la plej maldikaj strekoj. Kion do montros li sur la belega blu-verda kristalo, akirita de Jaĥmos en ruinoj de miljara templo kaj alportita sendifekta al la maro, kies simbolo ĝi tiel longe servis en la sufoka kaptiteco de la tero? Malklaraj bildoj estis flugantaj en la kapo de Pandiono.

La juna heleno foriris el la vilaĝo kaj vagis en soleco, ĝis trafis al la maro. Li longe sidis sur ŝtono, jen celante rigardon malproksimen, jen observante maldikan tavolon de diafana akvo, alkurantan al liaj piedoj. Venis vespero, mallonga krepusko neniigis brilon de la maro, moviĝo de ondoj iĝis nerimarkebla. Ĉiam pli netravidebla iĝadis la velure nigra nokto, sed samtempe en la ĉielo ekbriladis ĉiam pli da helaj steloj, kaj ree la ĉielaj fajretoj, ekbalanciĝinte en ondoj, vigligis la rigidiĝintan maron. Levinte la kapon al la ĉielo, la juna heleno estis kaptanta konturojn de nekonataj stelfiguroj. La arko de la Lakta Vojo estis trairanta per sama, kiel en la patrujo, arĝenta ponto tra la tuta firmamento, sed ĝi estis pli mallarĝa. Unu ĝia fino estis profunde dissplitita kaj disigita je apartaj makuloj inter larĝaj malhelaj strioj. Flanke kaj sube brulis per blu-blanka lumo du nebulaj stelaj nuboj[217]. Apud ili klare distingiĝis granda nepenetreble nigra makulo de pirsimila formo, kvazaŭ peco da karbo ŝirmis en tiu ĉi loko ĉiujn stelojn[218]. Nenion similan vidis Pandiono en la hejma ĉielo de la nordo. La kontrasto inter la nigra makulo kaj la blankaj nuboj subite afekciis lin. La juna heleno ekvidis en ĝi subite la esencon mem de la suda lando. Nigro kaj blanko en tuta rekteco kaj klara krudeco de tiu kombino — jen kio konsistigis la animon de Afriko, ĝian vizaĝon, tian, kia Pandiono nun eksentis ĝin. Nigraj kaj blankaj strioj de la neordinaraj ĉevaloj, la nigra haŭto de la indiĝenoj, kolorigita per blanka farbo kaj kontrastiganta blankajn dentojn kaj okulblankaĵojn, artaĵoj el nigra kaj perle blanka ligno, nigraj kaj blankaj kolonoj de arbaj trunkoj en arbaroj, lumo de stepoj kaj mallumo de arbaraj densejoj, nigraj rokoj kun blankaj strioj de kvarco kaj multe da samo traflugis antaŭ la okuloj de Pandiono.

Tute alia afero estis en la patrujo — sur malriĉaj kaj ŝtonaj bordoj de la Verda maro. La rivero de la vivo tie ne ruliĝis per furioza torento, ne kunpuŝiĝadis tiel malkaŝe la nigraj kaj la blankaj ĝiaj flankoj.

Pandiono ekstaris. La neĉirkaŭprenebla oceano, sur kies transa flanko estis lia Eniado, apartigis la junan helenon disde Afriko. Malantaŭe restis la lando, en la animo jam forlasita de li, morne ŝirmiĝinta per noktaj ombroj de montoj. Antaŭe laŭ ondoj transkuradis reflektoj de stelaj fajroj, kaj la maro estis kuniĝanta tie, norde, kun la gepatra Eniado, kaj Tessa estis sur ĝia bordo. Pro reveno al la patrujo, por Tessa li luktis kaj iris tra sango, sabloj, varmego kaj mallumo, tra senfinaj danĝeroj de bestoj kaj homoj.

Tessa, malproksima, amata kaj neatingebla, iĝis tute kiel tiuj nebulaj steloj super la maro, kie la norda «Ĉerpilo» mergiĝis per la rando trans la horizonton.

Kaj tiam venis la decido: li kreos sur la ŝtono — la firma simbolo de maro — Tessa-n, starantan sur bordo.

Pandiono kun furiozo kunpremis en la fortaj fingroj ĉizilon, kaj la firma bastoneto rompiĝis. Jam dum kelkaj tagoj li kliniĝadis super la ŝtono de Jaĥmos kun batanta koro, bridante per la volo la krean malpaciencon, jen certe desegnante longajn liniojn, jen kun senfina singardemo detranĉante malgrandegajn grajnetojn. La bildo iĝadis ĉiam pli klara. Kun la kapo de Tessa li sukcesis — en ĝia fiera turniĝo li vidis ĝin eĉ nun tute klare, same kiel en la adiaŭa horo sur la bordo de la Aĥeloa kabo. Li entranĉis ĝin en la diafanan profundon de la ŝtono, kaj nun ĝi elstaris per malbrila bluo sur la spegule glata surfaco. Haraj bukloj per facilaj, liberaj strekoj kuŝiĝis sur la rondan ŝultron, skizitan per klara arko, sed plue… plue Pandiono neatendite perdis la tutan vervon de sia inspiro. La juna artisto, kiel neniam certa pri si, tuj desegnis per profunda kanelo la maldikan konturon de la korpo de la junulino, kaj preciza fajneco de la linioj konfirmis sukceson de lia laboro. Pandiono fajlis la ĉirkaŭantan surfacon, por emfazi la figuron. Tiam li subite komprenis, ke li montris tute ne Tessa-n. En linioj de la femuroj, la genuoj kaj la brusto elstaris kaj ekvivis la korpo de Iruma, kaj apartaj strekoj, sendube, apartenis al la lasta impreso de la belo de Njora. La figuro de Tessa ne estis korpo de helena junulino — Pandiono kreis abstraktan bildon, en kiu reflektiĝis belo de afrikaj virinoj. Sed Pandiono deziris fari alion — montri vivan kaj amatan Tessa-n. Streĉante la memoron, li penis deŝiri tavolon da impresoj de la lastaj jaroj, ĝis konvinkiĝis, ke la novaj impresoj iĝis eĉ pli klaraj.

Baldaŭ Pandiono komprenis, ke li ree ne sukcesas pri transdono de vivo. Dum la figureto estis nur skizita, la facilaj linioj vivis. Kiam la artisto penis fari la platan bildon elstaranta, tuj la viva korpo ŝtoniĝis, iĝis malvarma kaj rigida. Jes, li ne komprenis la sekreton de la arto. Kaj tiu ĉi lia verko ne estos viva! Li ne sukcesos plenumi la intencon! Rompinte la ĉizilon pro emocio, Pandiono prenis la ŝtonon kaj komencis pririgardi ĝin el distanco de etendita mano. Jes, li ne povas krei bildon de Tessa, kaj la belega intajlo ne estos finita.

Tra la diafana ŝtono penetris radioj de la suno, plenigante ĝin per oreca tono de la hejma maro. Pandiono lasis netuŝita la glatan kampon de la granda edro de la kristalo kaj ĉizis la figuron de la junulino dekstre, ĉe la rando mem. En la ŝtono, kiel sur bordo de maro, staris junulino kun vizaĝo de Tessa, sed ŝi ne estis Tessa. La inspiro, kun kiu laboris Pandiono pri la ŝtono ekde sunleviĝo ĝis sunsubiro, kun malpacienco atendante ĉiun sekvan tagon, forlasis lin. Pandiono kaŝis la ŝtonon, kolektis la ĉizilojn kaj malfleksis la dolorantan dorson. La malfeliĉon de malvenko faciligis la konscio, ke li tamen povas krei belon… sed ĝi estis mizera kompare kun la viva!

Absorbita de la laboro, Pandiono ĉesis atendi revenon de la kamaradoj kaj nur nun rememoris pri ili. Kvazaŭ responde al la pensoj de Pandiono al li alkuris knabo.

— La densbarbulo alveturis, li vokas vin al la rivero! — sciigis la sendito de Kavi, fiera pri la komisio.

Tio, ke la etrusko restis sur la rivero kaj vokis lin tien, maltrankviligis Pandionon. Li hastis al la bordo laŭ pado, sinuanta inter dornaj arbustoj. De malproksime li rimarkis sur sabla deklivo grupon de la kamaradoj, kiuj staris ringe ĉirkaŭ ligaĵo de kanaj tigoj. Sur la kano sterniĝis homa korpo. Pandiono mallerte ekkuris, penante ne surpaŝi la ankoraŭ malfortan kruron, kaj eniris en la silentan rondon de la vojaĝaj kamaradoj. Li rekonis en la kuŝanto junan libianon Takel-on, la partopreninton de la fuĝo tra dezerto. La juna heleno ekstaris sur la genuojn super la korpo de la kamarado. Antaŭ la okuloj de Pandiono aperis la sufoka fendo inter deklivoj de sablaj montoj, kie li trenis sin, duonmorta pro soifo. Takel estis inter tiuj, kiuj, gvidataj de mortinta Aĥmi, alportis renkonten al li akvon el la fonto. Nur antaŭ la kadavro de Takel al Pandiono iĝis klare, kiel kara kaj proksima estas ĉiu el la kamaradoj laŭ la ribelo kaj la vojaĝo. Li parenciĝis kun ili kaj ne povis imagi sian ekziston aparte de ili. Pandiono povis dum semajnoj ne komunikiĝi kun la kamaradoj, kiam sciis, ke ili estas proksime en trankvilo kaj sekureco kaj okupiĝas pri siaj aferoj, sed nun la perdo ŝokis lin. Ne leviĝante de sur la genuoj, li ĵetis al la etrusko demandan rigardon.

— Takel-on mordis serpento en densejo, — malgaje diris Kavi, — kie ni vagis, serĉante nigran lignon. Ni ne konis kuracilon… — La etrusko peze suspiris. — Ni lasis ĉion kaj alnavigis ĉi tien. Kiam ni elportis lin sur la bordon, Takel jam estis mortanta. Mi vokis vin por adiaŭi al li… Malfrue… — Kavi ne findiris, kunpremante la manojn, li mallevis la kapon.

Pandiono ekstaris. La morto de Takel ŝajnis tiel maljusta kaj sensenca: ne en glora milito, ne en batalo kontraŭ besto — ĉi tie, en paca vilaĝo, ĉe la maro, promesanta revenon post ĉiuj gloraj heroaĵoj, faritaj de li, post persista kuraĝo en la longa vojo. Tio estis speciale dolora por la juna heleno. Larmoj nebuligis la okulojn, kaj li, por ekregi sin, celis la rigardon al la rivero. Ĉe flankoj de la sabla malprofundaĵo altis densejoj, barantaj la riveran vastaĵon per verdaj muroj. La bulo de hela sablo situis kvazaŭ en larĝa pordego. Sur arbara rando kreskis blankaj arboj, kurbaj kaj nodecaj, kun etaj folioj. Ĉiuj branĉoj de tiuj arboj estis vestitaj per lanugaj rubandoj de intense ruĝaj floroj[219], kies plataj lanugecaj amasiĝoj ŝajnis strioj el transversaj mallongaj streketoj, surfadenigitaj sur maldikajn tigojn, jen fleksiĝantajn malsupren, jen starantajn rekte supren, al la ĉielo. La floroj estis skarlataj, kaj la blankaj arboj brulis en la verda pordego, kiel sepultaj torĉoj ĉe la pordego de Hadeso[220], kien jam direktis sin la animo de mortinta Takel. Malrapide estis ruliĝanta la malklara stana akvo de la rivero, kovrita de malprofundaĵoj de flavaj sabloj. Centoj da krokodiloj kuŝis sur la sablo. Sur la plej proksima al Pandiono terlango kelkaj grandegaj rampuloj en dormo malfermis siajn larĝajn faŭkojn, kiuj ŝajnis sub la suno nigraj makuloj, borderitaj de blankaj kojnoj de teruraj dentoj. La korpoj de la krokodiloj larĝe disŝoviĝadis sur la sablo, kvazaŭ platigitaj per propra pezo. Laŭlongaj faldoj de skvama haŭto de la ventro estis ĉirkaŭfluantaj la platajn dorsojn, kovritajn de vicoj da pikiloj, pli helaj, ol la nigra-verdaj interspacoj inter ili. La kruroj kun mallerte elturnitaj eksteren artikoj estis malbele disĵetitaj flanken. Fojfoje iu el la rampuloj movetadis la eĝecan voston, puŝante la alian, — tiu, maltrankviligita en dormo, klakfermadis sian faŭkon kun frapo, aŭdiĝanta super la rivero.

La kamaradoj levis la mortinton kaj silente ekportis lin en la vilaĝon sub maltrankvilaj rigardoj de alkurintaj loĝantoj. Pandiono iris malantaŭe, aparte de Kavi. La etrusko opiniis sin kulpa pri la pereo de la libiano, ĉar la ideo pri akirado de nigra ligno estis lia. Kavi paŝis flanke de la malgaja procesio, mordadis la lipojn kaj taŭzadis la barbon.

Pandionon turmentis rimorso: li same sentis sin kulpa. Estis malbone, ke li inspiriĝis pri bildo de la amata junulino, kiam li devus krei verkon por memoro de la batala amikeco de la malsamaj homoj, pasintaj ĉiujn elprovojn, fidelajn antaŭ vizaĝo de morto, malsato kaj soifo, en malgajaj tagoj de la malfacila vojaĝo. «Kiel povis tiu penso ne veni en mian kapon antaŭ ĉio?» — demandadis sin la juna heleno. Ne senkaŭze li malsukcesis — la dioj punis lin pro sendankeco… Do la hodiaŭa malfeliĉo instruu lin vidi pli bone…

Malaltaj lil-grizaj nuboj estis peze surrampantaj sur la firmamenton; kiel grego da bubaloj, amasiĝadis en densan mason. Aŭdiĝis obtuza tondro. Estis proksimiĝanta pluvego, homoj haste entiradis en la kabanojn siajn aĵojn, disĵetitajn ĉirkaŭe.

Apenaŭ Kavi kaj Pandiono sukcesis kaŝiĝi en sia loĝejo, en la ĉielo renversiĝis giganta tasego, muĝo de falanta akvo superis bruon de tondro. La pluvego finiĝis rapide, kiel ĉiam; adstringe odoris vegetaĵoj en la freŝiĝinta, humida aero, malforte lirlis sennombraj rojetoj, defluantaj al la rivero kaj al la maro. Malsekaj arboj obtuze bruis sub vento. Ilia bruo estis severa kaj malgaja, ĝi neniel similis al rapida susurado de foliaro en sekaj, serenaj tagoj. Kavi aŭskultis la voĉon de arboj kaj neatendite diris:

— Mi ne pardonas al mi la morton de Takel. Kulpas mi: ni ekiris sen sperta gvidisto, ni estas fremdaj en tiu ĉi lando, kie senzorgeco signifas pereon. Kaj kio? Ni ne havas nigran lignon, kaj unu el la plej bonaj kamaradoj kuŝas sub ŝtonamaso sur la bordo… Granda estas prezo de mia stulteco… Kaj mi ne kuraĝas nun iri ree. Ni ne havas, per kio ni pagu al la filoj de vento…

Pandiono silente elprenis el sia saketo manplenon da brilantaj ŝtonoj kaj metis ilin antaŭ la etrusko. Kavi aprobe kapjesis, poste subita dubo reflektiĝis sur lia vizaĝo:

— Se ili ne konas prezon de tiuj ŝtonoj, la filoj de vento povas rifuzi preni ilin. Kiu aŭdis pri tiaj ŝtonoj en niaj landoj? Kiu aĉetos ilin kiel juvelaĵojn? Kvankam… — La etrusko enpensiĝis.

Pandiono ektimis. La simpla konjekto de Kavi neniam antaŭe venis en lian kapon. Li preteratentis, ke la ŝtonoj por la okuloj de komercistoj povas esti senvaloraj. Konfuzo kaj timo pri la estonteco tremigis lian manon, etenditan al la ŝtonoj. La etrusko, legante laŭ la vizaĝo la maltrankvilon de la amiko, ekparolis ree:

— Kvankam mi aŭdis iam, ke diafanajn ŝtonojn de speciala malmoleco oni fojfoje alveturigadis sur Kipron kaj en Karion el la malproksima oriento, kaj ili havis tre altan prezon. Eble, la filoj de vento konas ilin?..

En la sekva mateno post la konversacio kun Kavi Pandiono ekiris laŭ pado al la piedo de la montoj, kie kreskis la herbecaj vegetaĵoj kun flavaj fruktoj. Estis proksimiĝanta la tempo de reveno de Kidogo. La amikoj malpacience atendis lin. La etrusko kaj la heleno deziris konsiliĝi kun li, kiel ili akiru ion valoran por la filoj de vento. La duboj de la etrusko detruis la certecon de Pandiono pri valoro de la ŝtonoj de la sudo, kaj nun la juna heleno ne povis trankviliĝi. Nevole Pandiono iradis al la montoj en malklara espero renkonti la taĉmenton de la nigrahaŭta amiko. Krom ĉio, li deziris iom resti sola, por pripensi novan verkon, ĉiam pli klare skiziĝantan en lia kapo. Pandiono sensone paŝis laŭ la firma, dense kompaktigita grundo de la pado. Li ne plu lamis, al li revenis la antaŭa facileco de iro. Renkontataj indiĝenoj, ŝarĝitaj per grapoloj de flavaj fruktoj, amike nudigadis siajn blankajn dentojn aŭ afable svingadis plukitajn foliojn. La pado turniĝis maldekstren. Pandiono iris inter du seninterrompaj muroj da sukoplena verdaĵo, plenigita de ora suna lumo. En ties arda brilo estis glate moviĝanta virino. Pandiono rekonis Njora-n. Ŝi estis elektanta el pendantaj grapoloj plej verdajn fruktojn kaj metanta ilin en altan plektitan korbon. Pandiono depaŝis en ombron de grandegaj folioj; la artista sento forŝovis ĉiujn aliajn pensojn. La juna virino transiradis de unu grapolo al la alia, fleksiĝeme kliniĝante al la korbo, kaj ree levadis sin sur la fingropintojn, tiriĝante per la tuta korpo, kun la manoj, etenditaj al alte pendantaj fruktoj. Oraj sunaj makuloj briletadis sur ŝia glata nigra haŭto, kontrastigita de freŝa kaj hela verdaĵo. Njora facile saltetis kaj, fleksiĝinte tuta, etendis la manojn en densaĵon de veluraj folioj. Absorbiĝinta Pandiono kroĉiĝis al seka tigo — en la profunda silento aŭdiĝis laŭta susuro. La juna virino momente turniĝis kaj rigidiĝis. Njora rekonis Pandionon; ŝia korpo, streĉiĝinta kiel kordo, ree iĝis trankvila, ŝi restarigis la spiradon kaj ridetis al la juna heleno. Sed Pandiono ne rimarkis ĉion ĉi. Krio de admiro elŝiriĝis el lia brusto, la larĝe malfermiĝintaj orecaj okuloj rigardis al Njora, ne vidante ŝin; la buŝo duonmalfermiĝis en malforta rideto. La konfuzita virino depaŝis. La fremdulo subite turniĝis kaj impetis for, ekkriante ion en la lingvo, nekomprenebla por ŝi.

Subite Pandiono faris grandan malkovron. La juna heleno dum tuta tempo senkonscie kaj sencede iris al ĝi, ĉiuj obsedaj pensoj, senfinaj meditoj vagis ĉirkaŭ tiu malkovro. Li ne trovus ĝin, se ne vidus tiel multe, se ne komparadus kaj ne serĉadus palpe propran novan vojon. En la vivaĵo ne povas esti senmoveco! En viva kaj bela korpo neniam estas morta senmoveco, estas nur kvieto, tio estas momento de halto de moviĝo, finiĝinta kaj preta ŝanĝiĝi al alia, kontraŭa. Se kapti tiun momenton kaj reflekti ĝin en senmova ŝtono, tiam la mortaĵo ekvivos.

Jen kion ekvidis Pandiono en Njora, haltinta pro timo, kiam ŝi rigidiĝis, kiel statuo el nigra metalo. La juna heleno soliĝis sur negranda kampeto sub arbo. Se iu rigardus tien, do, sendube, konvinkiĝus pri frenezo de Pandiono: li estis faranta abruptajn movojn, fleksante kaj malfleksante jen brakon, jen kruron, kaj atente observis ilin, kurbiginte la kolon kaj turmente strabante. La juna heleno revenis hejmen nur vespere, ekscitita, kun febra brilo de la okuloj. Li devigis Kavi-n, por grandega miro de la etrusko, stari antaŭ si, iri kaj halti laŭ ordono. La etrusko komence pacience toleris la kapricon de la amiko, finfine tio tedis al li, kaj li, frapinte sin laŭ la frunto, decideme eksidis sur la teron. Sed Pandiono eĉ tiam ne lasis Kavi-n trankvila — li observadis lin, aliradis jen dekstre, jen maldekstre, ĝis la etrusko ekblasfemis kaj, deklarinte, ke Pandiono ekmalsanis per febro, minacis ligi la helenon kaj meti sur la liton.

— Iru al korvoj! — gaje ekkriis Pandiono. — Mi volvos vin ŝraŭbe, kiel kornon de blanka antilopo!

Kavi ankoraŭ ne vidis, ke lia amiko tiel petolis. Li ĝojis pri tio, ĉar delonge rimarkis spiritan prematecon de la juna heleno. Grumblante, la etrusko facile batis Pandionon, kaj tiu, subite humiliĝinte, deklaris, ke estas nekredeble malsata. Ambaŭ amikoj eksidis por vespermanĝi, kaj Pandiono penis klarigi al la etrusko sian grandan malkovron. Malgraŭ la atendo Kavi tre ekinteresiĝis kaj longe pridemandadis Pandionon, penante kompreni la esencon de la malfacilaĵoj, starantaj antaŭ skulptisto ĉe penoj rekrei vivan formon.

La etrusko kaj la heleno sidis ĝis malfrue kaj estis finantaj la konversacion en mallumo.

Subite io ŝirmis brileton de stela lumo en la enira aperturo, kaj la voĉo de Kidogo igis ilin ĝoje tremeri. La negro subite revenis kaj tuj decidis viziti la amikojn. Al la demando, ĉu la ĉaso estis sukcesa, Kidogo respondis nedifinite, pretekstante lacon, kaj promesis morgaŭ montri la trofeojn. Kavi kaj Pandiono rakontis al li pri la morto de Takel kaj pri la ekspedicio de Kavi por nigra ligno. Kidogo terure furioziĝis, kriis pri ofendo de lia gastamo, eĉ nomis la etruskon maljuna hieno. Finfine la negro kvietiĝis: malgajo pri la pereinta kamarado superis la koleron. Tiam la etrusko kaj la heleno rakontis al li pri siaj maltrankviloj pri pago al la filoj de vento kaj petis konsilon. Kidogo rilatis al ilia maltrankvilo kun grandega indiferenteco kaj foriris, ne respondinte iliajn demandojn.

La konsternitaj amikoj decidis, ke la strangan konduton de Kidogo kaŭzis la malgajo pro la pereo de la libiano. Ili ambaŭ longe turniĝadis sur siaj litoj en silenta medito.

Kidogo venis al ili malfrue, kun stampo de ruzo sur la bonanima vizaĝo. Li venigis kun si ĉiujn libianojn kaj tutan amason da junaj viroj. La parencoj de Kidogo palpebrumadis al la nenion komprenantaj fremdlandanoj, laŭte ridegadis, interflustradis kaj interkriadis per pecoj de nekompreneblaj frazoj. Ili aludis al sorĉo, kvazaŭe sciata de ilia popolo, kredigante, ke Kidogo scipovas transformi simplajn bastonojn en nigran lignon kaj eburon, kaj riveran sablon — en oron. Tutan tiun sensencaĵon la fremduloj aŭdadis dum la vojo al la hejmo de la nigra amiko. Kidogo kondukis ilin al negranda tenejo. Ĝi diferencis de aliaj simplaj kabanoj per malpli granda amplekso kaj per ekzisto de pordo, subapogita per grandega ŝtono. Kidogo helpe de kelkaj homoj defaligis la ŝtonon, la junularo ekstaris ĉe ambaŭ flankoj de la malfermiĝinta pordo. Kidogo, fleksiĝinte, eniris en la tenejon kaj permane vokis la kamaradojn post si. Kavi, Pandiono kaj la libianoj, ankoraŭ nenion komprenante, silente staris en mallumo, ĝis iliaj okuloj kutimiĝis al malforta lumo el ringa fendo inter la konusa tegmento kaj la supra rando de la argil-verga muro. Tiam ili ekvidis kelkajn dikajn nigrajn trabojn, amason da elefantaj dentegoj kaj kvin altajn malfermitajn korbojn, ĝissupre plenigitajn per kuracaj nuksoj. Kidogo, atente observante la vizaĝojn de la kamaradoj, laŭte diris:

— Ĉio ĉi estas via! Tion kolektis por vi mia popolo por facila kaj feliĉa vojo! La filoj de vento devas preni kun si du dekojn da homoj, sed ne unu kontraŭ tia prezo…

— Via popolo donacas al ni tiom… pro kio?! — ekkriis afekciita Kavi.

— Pro tio, ke vi estas bonaj homoj, kuraĝaj homoj, pro tio, ke vi faris tiom da heroaĵoj, pro tio, ke vi estas miaj amikoj kaj helpis al mi reveni, — penante ŝajni senemocia, nombris Kidogo. — Sed atendu, tio estas ne ĉio!

La negro paŝis flanken, ŝovis la manon inter korbojn kaj eltrenis saketon el firma ledo, grandan je ne malpli ol homa kapo.

— Prenu! — Kidogo etendis la saketon al Kavi.

La etrusko, submetinta la manplatojn, fleksiĝis pro neatendita pezo kaj preskaŭ faligis la sakon. La negro surdige ekridegis kaj ekdancis pro ekstazo. Laŭta, gaja rido de la junularo eĥis al li trans la muroj de la tenejo.

— Kio estas tio? — demandis Kavi, plu alpremante al si la pezan saketon.

— Vi demandas, ho saĝa maljuna batalisto, — gajis Kidogo, — kvazaŭ ne scias, ke en la mondo havas tian pezon nur unu afero!

— Oro! — ekkriis la etrusko en sia lingvo, sed la negro komprenis.

— Jes, oro, — konfirmis li.

— Kie do vi prenis tiom? — enmiksiĝis Pandiono, palpante la dense plenŝtopitan saketon.

— Anstataŭ ĉaso ni iris al la orporta altebenaĵo. Dum ok tagoj ni fosadis tie sablon kaj lavis ĝin en akvo… — La negro silentis iom, poste finis: — La filoj de vento ne ĝisveturigos vin ĝis la patrujoj. Tie, sur via maro, vin ĉiujn atendas malsamaj vojoj, kaj ĉiu povos atingi sian hejmon. Dividu la oron kaj kaŝu bone, tiel, ke ne vidu la filoj de vento dum la vojo.

— Kiu ankoraŭ estis kun vi en tiu «ĉaso»? — rapide demandis la etrusko.

— Jen ili ĉiuj. — La negro almontris la junulojn, amasiĝintajn ĉe la enirejo.

La ĝojaj, ĝislarme kortuŝitaj amikoj ĵetis sin al la negroj kun dankaj vortoj. Kaj tiuj sinĝeneme tretis la lokon kaj iom post iom malaperadis post la domo.

La kamaradoj eliris el la tenejo, fermis la pordon per la ŝtono. Kidogo subite iĝis silentema, lia gajo malaperis. Pandiono altiris al si la nigran amikon, sed tiu liberiĝis el lia brakumo, metis la manojn sur la ŝultrojn de la heleno kaj longe rigardis en liajn orecajn okulojn.

— Kiel mi disiĝu kun vi, Kidogo! — pretervole diris Pandiono.

La fingroj de la negro enpikiĝis en liajn ŝultrojn.

— La dio de fulmo vidas, — kun peno diris Kidogo, — mi fordonus tutan oron de la altebenaĵo, fordonus ĉion, kion mi havas, ĝis lasta lanco, pro tio, ke vi konsentu loĝi kun mi por ĉiam… — La vizaĝo de la negro misformiĝis, li fermis la okulojn per la manoj. — Sed mi eĉ ne petas vin… — La voĉo de Kidogo tremis, rompiĝante. — En la kaptiteco mi eksciis, kio estas la patrujo… Mi komprenas, vi ne povas resti… kaj mi, jen, vidu, mem penas, ke vi forveturu… — La negro subite lasis Pandionon kaj impetis al la domo.

La juna heleno rigardis post la amiko, kaj larmoj nebuligis lian rigardon. La etrusko peze suspiris malantaŭ la dorso de Pandiono.

— Venos tempo — kaj ankaŭ mi kaj vi disiros, — mallaŭte kaj malgaje diris Kavi.

— Mia kaj via hejmoj estas ne tiom malproksimaj, kaj ŝipoj navigas tie ofte, — diris, turninte sin al li, Pandiono. — Sed Kidogo… restos ĉi tie, ĉe la rando de la Ekumeno…

Trankviliĝinte pri la estonteco, Pandiono fordonis sin tutan al kreado. Li hastis — grandeco de la amikeco, ricevita en lukto por libero, inspiris lin kaj urĝis. Li anticipe vidis ĉiujn detalojn de la intajlo.

Tri homoj devis stari brakumiĝinte sur fono de la maro, al kiu ili strebis, de la maro, reveniganta ilin en la patrujon.

Pandiono decidis montri sur la granda plata edro de sia ŝtono la tri amikojn — Kidogon, Kavi-n kaj sin en brilanta, diafana lumo de mara foro, kiun plej bone enkorpigis la blu-verda kristalo.

La juna skulptisto desegnis kelkajn skizojn sur maldikaj platetoj el eburo, kiun uzis virinoj de la tribo por disfrotado de iaj ŝmiraĵoj. La malkovro, farita de li, devigis lin konstante vidi antaŭ la okuloj vivajn korpojn, sed tio ne estis malfacila. La etrusko tutegale ĉiam estis kun li, kaj Kidogo, antaŭsentante proksiman venon de ŝipoj de la filoj de vento, forlasis ĉiujn siajn aferojn kaj estis nedisigebla de la amikoj.

Ofte Pandiono devigadis la etruskon kaj la negron stari antaŭ li brakumiĝinte, kaj tiuj, subridetante, plenumadis la peton.

La amikoj longe konversaciadis, konfidencante ĉiujn siajn kaŝitajn pensojn, maltrankvilojn kaj planojn, kaj en profundo de ĉies animo kiel akra najlo sidis la penso pri neeviteblo de la disiĝo.

Pandiono, konversaciante, ne perdadis la tempon vane kaj persiste ĉizadis la malmolan ŝtonon. Fojfoje la skulptisto eksilentadis, lia rigardo iĝadis penetra — la heleno kaptadis en trajtoj de la amikoj ian gravan por li detalon.

Ĉiam pli elstaraj kaj vivaj iĝadis la tri brakumiĝintaj viraj figuroj. En la centro eblis rekoni la grandegan Kidogon, dekstre de li, iomete turniĝinte al la restinta peceto da glata edro, staris Pandiono, kaj maldekstre — la etrusko, ambaŭ kun lancoj en la manoj. Kavi kaj Kidogo trovis grandan similecon kun si, sed kredigis Pandionon, ke li malbone montris sin. La skulptisto, ridetante, respondis, ke tio ne gravas.

La figuroj de la amikoj, malgraŭ malgrandaj ampleksoj, estis tute vivaj, vera majstreco videblis en ĉiu detalo. Turniĝoj de la korpoj estis fortaj, akraj kaj samtempe fajne moderaj. En la manoj de Kidogo, larĝe disĵetitajn sur la ŝultrojn de la etrusko kaj la heleno, Pandiono sukcesis esprimi moviĝon de defendo kaj frata kareso. Kavi kaj Pandiono staris kun atente, preskaŭ minace klinitaj kapoj, esprimantaj streĉan atenton de povaj batalistoj, pretaj certe rebati ajnan malamikon. Ĝuste tiun impreson de belega povo kaj certeco faris la tuta grupo, kaj Pandiono penis esprimi en sia verko ĉion plej bonan, kio estis en la homoj, kiuj iĝis karaj por li dum la vojo el la sklaveco al la patrujo. La skulptisto komprenis, ke li finfine sukcesis krei veran artaĵon. Kidogo kaj Kavi ĉesis moketi Pandionon. Retenante la spiron, ili dum horoj observadis movojn de la sorĉa ĉizilo, kaj malklara admiro pri majstreco de la artisto determinis ilian nunan rilaton al Pandiono. Ilia juna amiko, kuraĝa, gaja kaj eĉ petolema, foje amuza pro sia admiro de virinoj, evidentiĝis granda artisto! Tio samtempe ĝojigis kaj mirigis Kidogon kaj Kavi-n.

Kaj Pandiono enmetadis la tutan amon al la kamaradoj en impeton de sia verkado. Nun la komenca ideo ĉizi sur la ŝtono Tessa-n ne plu altiris lin. Tessa, Iruma kaj Njora, apartenantaj al malsamaj popoloj, estis fratinoj laŭ belo, kiu ĉe ĉiuj tri havis saman altiran forton… Sed ĉu estis li fratinoj en ĉio cetera — tion Pandiono ne sciis. Ĉu povus Tessa tiel parenciĝi kun Njora, kiel li kun Kidogo? Sed en la amikeco de Pandiono kun Kidogo kaj Kavi, en kamaradeco kun ĉiuj ceteraj ekssklavoj, da kiuj restis ĉi tie jam tiom malmulte, estis frateco de komunaj pensoj kaj streboj, kunfandita pli firme ol ŝtono per fideleco kaj kuraĝo. Jes, ili estas veraj fratoj, kvankam la unuan portis same nigra, kiel li mem, patrino ĉi tie, sub strangaj arboj de la sudo, la dua kuŝis en lulilo en kabano, skuata de koleraj vintraj tempestoj, kaj la tria tiutempe jam militis kontraŭ ferocaj nomadoj de foraj stepoj sur bordo de malhela maro… Iliaj koroj kunplektiĝis per streĉaj vejnoj, centfoje elprovitaj en komunaj malfeliĉoj, kaj kiel malmulte signifis nun malsameco de iliaj landoj, vizaĝoj, korpoj kaj kredoj!

Tagoj flugis rapide. Pandiono subite rekonsciiĝis: pasis ĉirkaŭ monato kaj duono, kaj la tempo, difinita por veno de la filoj de vento, jam finiĝis. Maltrankvilo kaj faciliĝo miksiĝis en la animo de la juna heleno: maltrankvilo — ĉar la filoj de vento povis tute ne veni, kaj faciliĝo — pro penso, ke la neevitebla disiĝo kun Kidogo malproksimiĝas. En maltrankvila malgajo Pandiono fojfoje forlasadis sian laboron — tamen, ĝi estis preskaŭ finita. La heleno ree komencis ofte venadi al la maro, penante reveni pli baldaŭ, por ne apartiĝi disde la amikoj.

Foje Pandiono intencis iri al ordinara baniĝo. Li ekstaris kaj vokis kun si la amikojn, sed tiuj rifuzis, komencinte ardan disputon pri diversaj manieroj de preparo de maĉaj folioj. Malproksime aŭdiĝis bruo de multaj voĉoj, krioj kaj admiraj kriegoj, per kiuj la pasiaj samgentanoj de Kidogo akompanadis ajnan eventon. Kidogo salte ekstaris, griza cindro de paleco disverŝiĝis sur lia vizaĝo, eĉ la brusto de la negro heliĝis. Iomete ŝanceliĝinte, Kidogo ekkuris al sia hejmo, kriinte trans la ŝultron al la maltrankviligitaj amikoj:

— Verŝajne, la filoj de vento!

Sango impetis en la kapojn de la etrusko kaj la heleno, ili same ekkuris laŭ la konata de Pandiono mallonga pado al la maro. Sur la eĝo de la monteto Pandiono kaj Kavi haltis.

— Ĝuste, la filoj de vento! — ekkriis Kavi.

Malhel-viola ombro de grandega monto ekkuŝis sur la bordon, etendiĝis malproksimen, malheliginte brilon de la maro kaj ĵetinte sur ĝin mornan kolornuancon de arbaraj densejoj. Nigraj ŝipoj, similaj al ŝipoj de helenoj, kun pruoj, konveksaj, kiel cignaj brustoj, jam estis eltrenitaj sur la griziĝintan sablon. Da ili estis kvin. Kun mallevitaj mastoj la ŝipoj similis al grandaj nigraj anasoj, ekdormintaj sur sablo.

Antaŭ la ŝipoj rapide iradis tien kaj reen barbaj batalistoj en krudaj grizaj manteloj, brilante per kupraj alforĝaĵoj de rondaj ŝildoj kaj balancante en la manoj larĝajn hakilojn sur longaj fustoj. Estroj, komercistoj kaj ĉiuj ŝipanoj, liberaj de gardo, verŝajne, jam foriris en la vilaĝon de Kidogo. La etrusko kaj la heleno turnis sin malantaŭen.

Ĉe la kabano ilin malpacience atendis Kidogo.

— La filoj de vento estas ĉe la tribestroj, — sciigis la negro. — Mi petis la onklon, li diros al nia ĉefa tribestro, kaj tiu mem traktos pri vi. Tiel estos pli firme. Por la filoj de vento estas danĝere kvereli kun li, ili transportos vin sekure… — La nergo ridetis kurbe kaj malgaje.

Centoj da homoj kolektiĝis sur la bordo por adiaŭi la forirantajn ŝipojn. La filoj de vento hastis — la suno estis kliniĝanta al subiro, kaj ili ial deziris nepre komenci la navigon hodiaŭ. La ŝipoj, jam ŝarĝitaj, estis malrapide balanciĝantaj ĉe la rando de la rifoj. Inter la ŝarĝo kuŝis la donaco de la popolo de Kidogo — la pago por revenigo de la ekssklavoj en la patrujon. Ĝis la ŝipoj necesis iri ĝisbruste en la akvo tra la borda malprofundaĵo. La estroj de la filoj de vento prokrastis, por adiaŭo petante la tribestrojn prepari pli da varoj por la sekvonta jaro, ĵuris nepre veni en la difinita tempo.

Kavi staris apud Kidogo, tenante per unu mano grandan rulaĵon kun la felo kaj la kranio de la terura giŝu. Por adiaŭo la nigra amiko donacis al Pandiono kaj Kavi du grandajn ĵettranĉilojn. Tiu milita inventaĵo de la popolo de Tengrelo havis aspekton de larĝa bronza plato, profunde dissekcita je kvin ekstremaĵoj: kvar estis serpe fleksitaj kaj akrigitaj, al la kvina, forĝita simile al fingro, estis alfiksita mallonga korna tenilo. La armilo, ĵetita per lerta mano, kun fajfo turniĝadis en la aero kaj tuj mortigadis la viktimon el dudek-ulna distanco.

Kun premata koro Pandiono rigardis ĉirkaŭe, pririgardante siajn novajn kunvojaĝantojn kaj gastigantojn. Iliaj malmolaj, krudiĝintaj pro vento vizaĝoj havis koloron de malhela briko, la netonditaj barboj hirtis ĉirkaŭ la vangoj, en la peza, balanciĝema irmaniero, en severaj faltoj de la lipoj kaj la fruntoj ne estis eĉ guto da facila bonanimeco, karaktera por la samgentanoj de Kidogo. Sed tamen Pandiono ial fidis al tiuj homoj — eble, tial, ke la filoj de vento, same kiel li, estis fidelaj al la maro, vivis en konkordo kun ĝi kaj komprenis ĝin. Aŭ tial, ke en ilia parolo Pandiono kaj Kavi renkontadis konatajn vortojn…

La filoj de vento volonte konsentis preni la ekssklavojn sur la ŝipojn kontraŭ la pago, proponita de la tribestro. La onklo de Kidogo Jorumefu eĉ sukcesis elmarĉandi ses dentegojn kaj du korbojn da kuracaj nuksoj. Tiun restaĵon oni ŝarĝis sur la ŝipon kiel havaĵon de Kavi, la libianoj kaj Pandiono. La filoj de vento dividis la homojn malgraŭ ilia deziro. Sur unu ŝipo veturis ses libianoj, sur la dua — Kavi kun Pandiono kaj tri libianoj.

La haveno de la filoj de vento troviĝis proksime de la Pordego de Nebuloj, en grandega distanco for de la patrujo de Kidogo — ne malpli ol du monatoj da navigado ĉe la plej bona vetero. Eĉ Kavi kaj Pandiono perpleksiĝis — ili ne imagis al si la veran longecon de la vojo kaj komprenis, ke la filoj de vento estas samaj elstaraj luktantoj kun maro, kiaj estis la elefantaj regantoj en lukto kun potenco de afrikaj stepoj. Ekde la haveno de la filoj de vento ĝis la patrujo Pandiono devis ankoraŭ tranavigi preskaŭ la tutan Grandan Verdan maron, sed tiu distanco estis du-kaj-duon-oble malpli granda, ol la vojo ekde la vilaĝo de Kidogo ĝis la haveno de la filoj de vento. La filoj de vento trankviligis Pandionon kaj Kavi-n per kredigo, ke al ili ofte venas ŝipoj de fenicoj el Tiro, el Kreto, Kipro kaj el la granda Libia golfo[221].

Sed Pandiono nun, starante sur la bordo, ne pensis pri tio. En konsterno li retrorigardadis al la maro, kvazaŭ penis mezuri la atendantan lin grandegan vojon, kaj turniĝadis al Kidogo. La estro de ĉiuj ŝipoj, kun kapringo el forĝita oro en la krispaj haroj, laŭte ekkriis, ordonante iri sur la ŝipojn.

Kidogo kaptis la manojn de Pandiono kaj Kavi, ne kaŝante larmojn.

— Adiaŭ por ĉiam, Pandiono, kaj vi, Kavi! — flustris la negro. — Tie, en via fora patrujo, rememoru pri Kidogo, fidela kaj amanta vin ambaŭ! Rememoru niajn tagojn en sklaveco en Kemt, kiam nur amikeco subtenis nin, la tagojn de la ribelo, de la fuĝo, la tagojn de la granda iro al la maro… Mi estos kun vi en miaj pensoj. Vi foriras por ĉiam for de mi, vi, kiuj iĝis por mi pli karaj, ol la vivo! — La voĉo de la negro fortiĝis. — Mi kredos, ke iam homoj lernos ne timi vastaĵojn de la mondo. Maroj kunigos ilin… Sed mi ne vidos vin plu… Granda estas mia malfeliĉo… — La grandega korpo de Kidogo ekskuiĝis pro ploro.

Lastfoje kuniĝis la manoj de la amikoj. La filoj de la vento ekkriis de sur la ŝipo…

La manoj de Pandiono malpremiĝis, deiris Kavi. La etrusko kaj la heleno eniris en la varman akvon kaj, glitante sur ŝtonoj, ekrapidis al la ŝipoj.

Unuafoje post longaj jaroj Pandiono paŝis sur ferdekon; li rememoris antaŭlonge forpasintajn tagojn de feliĉaj vojaĝoj. Sed la pasinteco nur glitis en la memoro kaj ree malaperis. Ĉiuj pensoj koncentriĝis sur la alta nigra figuro, staranta aparte de la homamaso, ĉe la rando mem de la akvo. La remiloj plaŭdis kaj ekoftis per egalmezuraj batoj, la ŝipo eliris ekster la linion de la rifoj. Tiam la maristoj levis grandan velon, kaj vento subkaptis la ŝipon.

Ĉiam malpli grandaj iĝadis la homoj sur la bordo; baldaŭ nur malgranda nigra punkto signis la perditan por ĉiam Kidogon. Surŝoviĝinta krepusko ŝirmis la bordon, nur la malhela montaro morne altis post la poŭpo. Kavi viŝis jam pluran grandan larmon. Grandega vesperto, alfluginta de sur la bordo, laŭ kiu iris la ŝipoj, facile tuŝis per la flugilo la vizaĝon de Pandiono. Tiu silkeca saluto ŝajnis al la heleno la lasta saluto de la forlasita lando. Profundan konsternon kaŭzis en Pandiono la disiĝo kun la amiko-negro, kun la lando, kie li tiom multe travivis, kie lasis parton de sia koro. Malklare sentis li, ke tie, en la patrujo, en horoj de laco kaj malgajo, Afriko staros antaŭ li ĉiam loga kaj bela ĝuste tial, ke li perdis ĝin por ĉiam… kiel Iruma-n. Deĵetinte ĉion, kio iĝis proksima kaj kutima, turninte al Helenujo la vizaĝon kaj la animon, Pandiono tremeregis pro maltrankvilo. Kio atendas lin tie post tiom longa foresto? Kiel li vivos inter la proksimuloj, kiam revenos? Kiun li trovos? Tessa… Ĉu ŝi estas viva, ĉu amas lin kiel antaŭe, aŭ…

La ŝipoj estis morne plonĝantaj en ondoj, turnitaj per la pruoj al okcidento. Nur post monato da irado ili turniĝis norden — tiel diris la filoj de vento. Potenca spirado de la oceano skuis la harojn de Pandiono. Apud li afereme kaj nehaste navedis silentemaj maristoj. La filoj de vento — posteuloj de antikvaj kretaj marvojaĝantoj — ŝajnis al Pandiono pli fremdaj, ol la nigrahaŭtaj loĝantoj de Afriko. La heleno kunpremis en la mano la pendantan sur lia brusto saketon kun la ŝtono, kiu konservis la bildon de Kidogo, kaj ekiris al la kamaradoj, malgaje kunpremiĝintaj en anguleto de la fremda ŝipo…

El trans montoj leviĝis oranĝa rondo de la luno. En ĝia lumo la oceano — la Granda Arko, brakumanta ĉiujn landojn de la mondo, — montriĝis prifosita per nigraj kavoj, super kiuj glate iris helaj pintoj de ondoj. La malgrandaj ŝipoj kuraĝe iris antaŭen, jen ĵetante la pruojn en la stelan ĉielon kaj disŝutante ĉirkaŭe arĝentajn ŝprucojn, jen falante malsupren, en obtuze bruantan mallumon. Al Pandiono tio ŝajnis simila al lia propra viva vojo. Antaŭe, malproksime, brilantaj pintoj de ondegoj estis kuniĝantaj en unu lumantan vojon, la steloj malleviĝadis malsupren kaj balanciĝadis en ondoj, kiel okazadis antaŭlonge, ĉe la bordoj de la patrujo. La oceano estis akceptanta la kuraĝajn homojn, konsentanta porti ilin sur si en la senliman foron, hejmen…

— Ĉu vi vidis, Eŭpalino, intajlon sur ŝtono de mara koloro — la plej perfektan verkon en Eniado… pli ĝuste dirante — en la tuta Helenujo?

Eŭpalino respondis ne tuj. Li aŭskultis sonoran henon de la amata ĉevalo, kiun tenis alta sklavo, pli dense fermis la mantelon el maldika lano. Printempa vento en ombro de markezo estis penetranta per malvarmo, kvankam grizaj deklivoj de ŝtonaj montoj, altantaj antaŭ la konversaciantoj, jam estis kovritaj de florantaj arboj. Sube per milde rozkoloraj nubetoj etendiĝis bosketoj de migdalo, pli alte malhele rozkoloraj, preskaŭ lilaj makuloj signifis veprojn. La malvarma vento, malleviĝanta de sur la montoj, estis eliganta migdalan aromon kaj flugis super valoj de Eniado kiel heroldo de la nova printempo. Eŭpalino ensuĉis per la nazotruoj la venton, frapis per la fingro lignan kolonon kaj malrapide diris:

— Mi aŭdis, ĝin faris adoptita filo de Agenoro, tiu, kiu tiel longe vagis ie… Oni lin opiniis mortinta, sed li antaŭnelonge revenis el tre malproksima lando.

— Kaj la filino de Agenoro, la bela Tessa… Vi, certe, aŭdis pri ŝi, ĉu?

— Mi aŭdis, ke ŝi dum ses jaroj ne deziris edziniĝi, kredante, ke revenos ŝia amato. Kaj ŝia patro-artisto permesis al ŝi…

— Mi scias, ke ne nur permesis — eĉ mem ĉiam atendis la adoptitan filon.

— Rara okazo, kiam la atendo praviĝis! Li vere ne pereis kaj iĝis edzo de Tessa kaj bonega artisto. Mi bedaŭras, ke vi ne sukcesis vidi la intajlon — vi estas bona spertulo kaj aprezus ĝin!

— Mi sekvos vian konsilon kaj veturos al Agenoro. Ĉe la Aĥeloa kabo loĝas li — nur dudek stadioj estas ĝis tie…

— Ho ne, Eŭpalino, vi malfruis! La majstro, kiu kreis la intajlon, donacis ĝin — nur pensu! — al sia amiko, vagulo-etrusko. Li alveturigis lin, ekmalsanintan en vojo, en la hejmon de Agenoro, kuracis lin kaj, kiam la vagulo estis ironta al sia patrujo, fordonis al li tion, kio povus glorigi la tutan Eniadon. Kaj la etrusko regalis lin per felo de aĉaspekta besto, neniam vidita antaŭe kaj terura…

— Kiel mizerulo li forveturis kaj revenis sama. Ĉu li nenion lernis en vagadoj, se faras valoregajn donacojn al iu ajn?

— Por mi kaj vi estas malfacile kompreni homon, tiom longe estintan en fremdaj landoj. Sed mi bedaŭras, ke la intajlo foriris de ni!