La Granda Arko (Ĉe la rando de la Ekumeno)

Примечания

1

Blankaj Muroj — Blanka Muro (Memfiso) — la ĉefurbo de Egiptujo dum la Malnova Regno.

2

Ta-Kem — Ta-Kem — Nigra Tero. En popola lingvaĵo «kem» aŭ «kemt» signifis «nigra». Tiel nomis la antikvaj egiptoj sian landon.

3

Granda Domo — metafora nomo de la reĝo (per-o), de kiu devenis la hebrea «faraono».

4

ulno — ĉefa antikva mezurunuo de longo, egala proksimume al duono de metro.

5

la sankta naŭopo — Naŭ ĉefaj dioj de Egiptujo.

6

nian malpli aĝan filon — nomojn de infanoj oni ne diris por eviti envulton.

7

konstruinto de la granda piramido — nomon de faraono estis malpermesite diri pro la sama kaŭzo.

8

neĝes-ojn kaj rome-ojn — neĝes — «malgranda», nomo de libera loĝanto de Egiptujo; rome — egipto.

9

la Verda maro — tiel nomis la egiptoj Mediteraneon.

10

gruon — gruoj kaj antilopoj estis hejmigitaj kaj bredataj en Antikva Egiptujo.

11

Punt — legenda lando, riĉa je oro kaj aromaĵoj, laŭ imagoj de egiptoj, situanta ĉe la fontoj de Nilo, en la Lando de Spiritoj — Ta-Nuter. Poste, kiam egiptoj komencis ŝipvojaĝi malproksime suden, la landoj, malkovritaj de ili sur la orienta bordo de Afriko, sude de Somalio, ricevis la nomon Punt.

12

kampoj de Ialu — en imagoj de egiptoj pri postmorta mondo ili estis respektivaj al nia paradizo.

13

kvin sezonoj — proksimume jaro kaj duono. Egiptoj dividis la jaron je tri sezonoj.

14

Ĥnumo — unu el la ĉefaj dioj, montrata kun ŝafa kapo.

15

majstrestro — titolo de ĉefpastro.

16

majstro de velo — ŝipisto, reganta la solan velon de la egipta ŝipo.

17

ne konantaj aĵojn — egipta termino, signifinta malriĉulojn.

18

la Lazuraj Akvoj — la Ruĝa Maro.

19

Ĝedefra — faraono de la IV dinastio de la Malnova Regno (2877–2869 jj. antaŭ nia erao [laŭ modernaj fontoj, 2566–2558 — trad.]).

20

pŝento — duobla krono de egipta reĝo.

21

ĉiujn kvar nomojn de la reĝo — faraono, krom la propra nomo, havis ankoraŭ kelkajn tiel nomatajn tronajn nomojn.

22

«sankta altaĵo» — en la antikva egipta «perema»; de tio devenas «piramido».

23

Ĝoser — elstara faraono de la III dinastio (2980 j. antaŭ nia erao [laŭ modernaj fontoj, 2668–2649 — trad.]).

24

Ĥufu — alie Ĥeopso — faraono de la IV dinastio (2900 j. antaŭ nia erao [laŭ modernaj fontoj, 2589–2566 — trad.]), la konstruinto de la plej granda piramido.

25

Ĥaseĥemvej — la lasta faraono de la II dinastio, la patro de Ĝoser.

26

Snofru — faraono-konkeranto, la lasta en la III dinastio (2980–2900 antaŭ nia erao [laŭ modernaj fontoj, 2613–2589 — trad.]).

27

la lando Kuŝ — parto de Nubio, sude de Egiptujo, pli alte laŭ Nilo.

28

la granda klarvidulo — la titolo de la ĉefpastro de Rao.

29

vivo, sano, forto — nepra aldonaĵo al ĉia mencio de faraono.

30

Nazulo — familiara nomo de la dio Toto, montrata kun la kapo de ibiso.

31

La dekunua… Ĝia skribisto estas Toto mem — Aŭtentika teksto.

32

Rao eniras — Rao estis la nomo de la dio de la suno; en la Malnova Regno ĝi estis la supera dio. Rao eniras (subkomprenate — en la okcidentajn landojn) — la suno subiras.

33

la tempo de rikolto — la tempo de rikolto, la tempo de inundo, la tempo de semado — tri sezonoj de egiptoj.

34

Mi iĝis laca… — Aŭtentika teksto.

35

kornoj — En sudaj landoj la luna serpo situas horizontale.

36

la falko Horuso — Horuso estis supera antikva dio, montrata kiel falko. Tio devenis de genta totemo de antikvaj reĝoj.

37

Maat — «vidanta», la diino de la vero.

38

Ĥapi — tiel egiptoj nomis Nilon.

39

— Aŭtentika surskribo en traduko de akademiano B. A. Turajev.

40

rivero de diafane blua akvo — Blua Nilo.

41

multenombra popolo — La ŝumero-babilona kulturo en Mezopotamio.

42

urboj kun majestaj konstruaĵoj — La kreta kulturo sur la insulo Kreto.

43

Narmer — Narmer, aŭ Menes, alie Aha (3400 j. antaŭ nia erao [laŭ modernaj fontoj, ĉirkaŭ 3100 — trad.]) — la unua faraono, unuiginta sub sia regado ambaŭ landojn — Supran kaj Malsupran Egiptujojn. Oni opinias lin la fondinto de dinastioj de faraonoj.

44

Iaa — lando malantaŭ la Ruĝa maro, parto de la Sinaja duoninsulo.

45

la lagoj de Serpento — lagoj en Sueza terkolo.

46

Vavat kaj Iertet — partoj de la nuna Nubio en la parto de la Nila valo inter Asuano kaj Kartumo.

47

Suu — nun Kosseir en la Ruĝa maro.

48

Kaj brakumos vi infanojn viajn… — ordinara egipta formulo de bonstato.

49

Sanktaj birdoj de Toto — ibisoj.

50

ambaŭ landoj — Komenca disa ekzisto de Supra kaj Malsupra Egiptujoj tre longe estis spegulata en ŝtataj nomoj.

51

antilopoj-oriksoj — Antilopoj, gruoj, hienoj estis hejmigataj en Antikva Egiptujo.

52

rebato al malbono — Rebato al malbono, rebato al krokodilo — ritaj preĝoj.

53

Ŝmun — la urbo de ok dioj — La nuna Eŝmun.

54

en la landon Nub — Nub en la antikva egipta signifas «oro», la nuna Nubio.

55

Ptaho — unu el la ok ĉefaj dioj de Egiptujo.

56

Ĥu — en la antikva egipta: sfinkso.

57

Jen, atingis ni la patrujon… — traduko de aŭtentika teksto.

58

Nejto — diino de la ĉielo, saĝo kaj amo en Malsupra Egiptujo.

59

Maasen pet… — aŭtentika teksto.

60

plataj aĉaj fiŝoj — vostpikilaj rajoj.

61

similaj al galantino animaloj — meduzoj de diversaj specioj.

62

— Estas priskribitaj koralaj rifoj de la Ruĝa maro. Estas menciitaj diversaj koraloj: madreporoj, mileporoj, turbinarioj de diversaj specioj.

63

Flavaj kaj helverdaj vivaj floroj — aktinioj, aŭ maranemonoj.

64

venenaj fiŝoj — angiloformaj rabaj fiŝoj — murenoj.

65

gigantaj fiŝoj kun akra nazo kaj fenda buŝo — ŝarkoj.

66

obtuza ruĝa kabo — la kabo Ras-Ĥamra (vd. maristan gvidlibron de la Ruĝa maro).

67

subtilega blanka sablo — korala sablo.

68

Similaj al diafanaj rubandoj, kombiloj, ombreloj — salpoj, ktenoforoj, meduzoj.

69

brilantaj insuletoj — gigantaj tropikaj meduzoj ĝis 11 metroj diametre.

70

mallarĝaj strioj de sanga koloro — amasiĝoj de mikroskopaj algoj, ĝuste pro kiuj la Ruĝa maro ricevis sian nomon.

71

hundaj ŝuoj — antikv-egipta nomo de dornaj arbustoj.

72

monteto de mirinde ronda formo — ĉe la kabo Theraŭba (vd. maristan gvidlibron de la Ruĝa maro).

73

arboj kun neordinaraj, elstarantaj en la aeron radikoj — manglaro.

74

majestaj akrepintaj montoj — montoj de Abisenujo.

75

Apop — la enkorpiĝo de tempesto, obskuro kaj teruro en la egipta panteono.

76

nigrajn fiŝojn de nekredebla grandeco — t.e. balenojn.

77

la maro mallarĝiĝis ĝis kvindek mil ulnoj — la markolo Bab el Mandeb.

78

grandega, vasta golfo — la Adena golfo, kie estas multe pli malvarme, ol en la Ruĝa maro.

79

post la Pordego de la Sudo — t.e. post la suda limo de Egiptujo.

80

post la poŭpon de la lasta ŝipo — La ŝipoj pasis la orientan finon de la Somalia duoninsulo — la kabon Gvardafuj.

81

la morna Seto mem — Seto, aŭ Seth — la dio de la subtera regno, la estro de malhelaj fortoj.

82

Saĥmeto — la diino de milito, malsato kaj malsanoj en aspekto de leonino.

83

«simila al homo…» — Aŭtentika teksto.

84

flamingoj — Flamingo — marĉa birdo de bela roza koloro, kun longa kolo, longaj kruroj kaj granda, krute malsupren fleksita beko.

85

grandega dolĉakva maro — la lago Viktorio.

86

giganta monto — la monto Kilimanĝaro.

87

arboj kun pingloj anstataŭ folioj — arbo vidringtonio.

88

Tiu lumo — amasiĝoj de atmosfera elektro, oftaj sur altebenaĵoj de Afriko.

89

granda rivero — Zambezo.

90

vastaĵoj de stepoj kun bluaj herboj — Stepoj de Suda Afriko.

91

ringoj — monunuo.

92

Muu — rita danco dum sepulto.

93

malantaŭe — tio estas norde, antaŭe — sude. Tiel signis la antikvaj egiptoj la du ĉefajn direktojn.

94

«Justa estas tiu, kiu estas riĉa, …» — Aŭtentika teksto.

95

ĝamu-oj — volontulaj militistoj el nobela junularo kaj riĉuloj.

96

La ribelanto el la Delto estas en la mano de la dio — Aŭtentika teksto.

97

Pasas vivo de la ribelanto sur la tero… batas la dio pekojn liajn… — Aŭtentika teksto.

98

Nevo — rivero en Leningrado/Sankt-Peterburgo (rim. de la tradukinto).

99

gigantoj el polurita granito — atlantoj en portiko de Ermitejo (nun fama arta muzeo) (rim. de la tradukinto).

100

berilo — mineralo el grupo de alumini-siliciatoj kun malmoleco 7.5–8. Ĝiaj specoj, diafanaj kaj havantaj verdan koloron, nomiĝas smeraldoj kaj estas multekostaj juvelŝtonoj. Bluaj specoj nomiĝas akvamarinoj, rozkoloraj — vorobjevitoj.

101

intajlo — eta bildo, eltranĉita sur ŝtono. La priskribita intajlo ekzistas nek en Ermitejo, nek en aliaj muzeoj.

102

sabrodenta tigro — Sabrodentaj tigroj — elmortinta grupo de grandaj felisedoj. Ili vivis en la fino de la terciaro kaj en la kvaternaro (antaŭ de 6 milionoj ĝis 300 mil jaroj). Distingiĝis per longaj (ĝis 0.3 m) kojnodentoj de la supra makzelo kaj per ligita kun ties grandeco kapablo tre larĝe malfermi la faŭkon. Probable, ili ĉasadis plej grandajn herbomanĝantojn.

103

Ekumeno — loĝata tero; laŭ konceptoj de antikvaj helenoj, ĉirkaŭita de ringo de dezerta, neloĝata firmaĵo, ĉirkaŭfluata de la oceano.

104

Eniado — la suda angulo de Akarnanio, la lando sur la sud-okcidenta fino de Norda Helenujo. Temas pri Antikva Helenujo antaŭ ĝia unuiĝo kaj disfloro.

105

Hiperiono — Hiperiono, poste Febo — dio de suno ĉe helenoj.

106

aedoj — popolaj kantistoj en antikvaj tempoj de Helenujo. Poste ili komencis nomiĝi rapsodoj.

107

la Nokta Ĉaro — la Granda Ursino.

108

fratrio — unuiĝo de kelkaj gentoj. El fratrioj konsistis tribo en antikvaj tempoj, kiam ankoraŭ forta estis genta socia vivordo.

109

Elido — regiono en la nord-okcidenta parto de la Peloponeza duoninsulo.

110

himatio — supera vesto de helenaj virinoj: rektangula peco de ŝtofo en aspekto de ŝalo. Oni surĵetadis ĝin trans la ŝultron, dum malbona vetero surmetadis ankaŭ sur la kapon.

111

ĥitono — longa vesto sen manikoj el maldika ŝtofo. Hejma vesto de helenaj virinoj.

112

la antikvaj orientaj urboj — Pandiono subkomprenas la orientan parton de Helenujo, kie en antaŭhelena tempo, en la dua duono de la II jarmilo antaŭ nia erao (1600–1200 jj.), estis disfloro de tiel nomata mikena kulturo, anstataŭinta la kretan.

113

Mikeno, Tirinto kaj Orĥomeno — kulturaj centroj de la mikena epoko.

114

stadioj — mezurunuo de distanco, proksimume egala al 180 metroj.

115

la urbo de maraj reĝoj — urbo Knoso, la centro de la Egea (kreta) kulturo.

116

tuŝis la barbon — gesto de peto en Antikva Helenujo.

117

Aegyptos — helena nomo de Antikva Egiptujo; ĝi devenis de misformita egipta Ĥet-Ka-Pta (Palaco de Spirito de Ptaho) — alia nomo de la urbo de Blanka Muro (Memfiso).

118

temeno — bieno de granda tribestro.

119

ne timante monpunon kaj venĝon — Murdinto estis sange venĝata fare de parencoj, sed povis pagi monpunon laŭ interkonsento kaj per tio liberiĝi de persekuto.

120

la markolo — estas subkomprenata la Korinta golfo.

121

Argolido — regiono de la orienta parto de Grekujo.

122

Tezeo — heroo de helenaj mitoj, vojaĝinta al Kreto kaj tie venkinta en subteraĵoj de labirinto monstron Minotaŭron. Ĉiujare la plej belaj gejunuloj estis oferataj al la monstro. Tezeo liberigis la gepatran Atikon de la sanga tributo al la reĝo de Kreto.

123

Hekato — (malproksime batanta) — diino de luno kaj sorĉo ĉe helenoj.

124

Kario — lando sur bordo de la okcidenta fino de Malgrand-Azio.

125

mezuris sian ombron — Per mezurado de la ombro oni determinadis tempon en Antikva Helenujo.

126

la antikva haveno — tiel nomata «ardeza urbo», kies antikva nomo restis nekonata.

127

Tiro — antikva ĉefurbo de Fenicujo, sude de la moderna Bejruto, en la sudo de la nuna Sirio.

128

la Pordego de Nebuloj — Ĝibraltara markolo.

129

Nebula maro — Atlantika oceano.

130

Sur la alia flanko de la ŝipo staris la direktilisto — Sur ŝipoj de antikvuloj estis du direktaj remiloj po unu ĉe ĉiu flanko de la poŭpo.

131

afros — ŝaŭmo en la helena.

132

la Granda Verda maro — tiel nomis egiptoj Mediteraneon.

133

turuŝa — etrusko.

134

kefti — «Kefti», aŭ «keftiu» en la egipta signifas «malantaŭe»; tio estis la nomo de Kreto kaj de la popolo, loĝinta sur ĝi.

135

ĥanebu — nordanoj.

136

alta ruĝ-blanka kapvesto — la faraona krono estis duopa, de ruĝa kaj blanka koloroj — kiel signo de potenco super «ambaŭ landoj» — Supra kaj Malsupra Egiptujoj. La ruĝa krono estis de Malsupra Egiptujo, la blanka — de la Supra.

137

ovala kadro — Per ovala kadro oni ĉirkaŭigadis hieroglifojn, konsistigantajn la nomon de faraono.

138

stelfiguro Sago — Pafisto.

139

Kavi — en la angla traduko de tiu ĉi verko estis uzita formo «Cavius», sed ĝi ŝajnas al mi latinigita formo, kaj en la tempo, priskribata en la verko (antaŭ fondo de Romo), Latino ankoraŭ ne estis grava lingvo, tial mi decidis konservi fonetikan formon, kiel en la rusa (rim. de la tradukinto).

140

ekueŝa — komuna nomo de popoloj de la Egea maro.

141

la ĝardenoj de Amono — templo en Karnako, apud la moderna Luksoro.

142

leonoj kun homaj kapoj — sfinksoj.

143

Ĥatŝepsut — reĝino de la XVIII dinastio (1500–1475 jj. antaŭ nia erao).

144

Zeŝer-Zeŝeru — la fama templo de Ĥatŝepsut en Dejr-el-Baĥri.

145

antikva templo… — la templo de Mentuhotepo — faraono de la Meza Regno (Mentuhotepo IV, faraono de la XI dinastio, ĉirkaŭ 2050 j. a.n.e.)

146

detruadon de la templo — Precipe oni detruadis templojn de la Meza Regno (2160–1580 jj. a.n.e.) pro abundo en ili de bone prilaborita ŝtono.

147

la Antikva Regno — de la III-a ĝis la VIII-a dinastio (2980–2445 jj. a.n.e.).

148

la Nova Regno — la XVIII-a, XIX-a kaj XX-a dinastioj (1580–1205 jj. a.n.e.).

149

Aĥetaton — (nun Tel-el-Amarna) — la ĉefurbo de faraono Aĥnaton.

150

la faraono-renegato — faraono Aĥnaton (Amenhotepo IV, 1375–1358 jj. a.n.e.), peninta enkonduki en Egiptujo novan religion kun unueca dio — la suna disko Aton.

151

Ka — laŭ egipta kredo, la racihava animo.

152

Ba — la korpa animo, fantomo de la korpo.

153

nigra bronzo — speciale malmola alojo de kupro kun rara metalo. Antikvaj metalurgoj scipovis per aldono al bronzo de zinko, kadmio kaj aliaj metaloj ricevi alojojn de alta malmoleco.

154

aatu — ribelantoj.

155

la Pordego de la Sudo — urboj Neb kaj Sevene (nun Sieno kaj Asuano) sur insuloj Elefantino kaj File.

156

Ĥirĥuf — estro de la provinco Neb, vojaĝinto en profundon de Afriko dum la VI-a dinastio (2625–2475 jj. a.n.e.).

157

En la oka jaro… — Aŭtentika surskribo en traduko de Goleniŝĉev.

158

Menĥeperra — la trona nomo de Tutmos III, faraono-konkeranto, granda ŝtata aganto (1501–1447 jj. a.n.e.).

159

la lando Vavat — parto de la nuntempa Nubio, peco de la valo de Nilo inter la modernaj Asuano kaj Ĥartumo.

160

bestoj de Seto — okapio, siaspeca ĝirafsimila animalo el antikva grupo, praa por ĝirafoj. Nun ĝi restis nur en profundaj arbaroj de Kongo; antaŭe ĝi loĝis en tuta Afriko kaj estis multa en la delto de Nilo. Antikvaj egiptoj prenis de ĝi aspekton de sia minaca dio Seto.

161

terajn porkojn — egipte «ta-riri» (orikteropo), siaspeca fosanta afrika mamulo.

162

Usermar-Sotepenra — la trona nomo de Ramseso II (1229–1225 jj. a.n.e.), granda konkeranto.

163

batalis kontraŭ malamikoj de Ta-Kem — hejmigitaj leonoj partoprenis batalojn de Ramseso II kontraŭ ĥetoj.

164

nefer-neferu — la plej bonan.

165

Maat — la vidanta diino de Vero.

166

Ĥet! — Estu!

167

pacaj negroj — tiel nomiĝis en Egiptujo negroj, servintaj en militistaro kaj polico.

168

lando Kuŝ — regiono de la Nila valo kaj Nubio, inter la dua kaj la kvina kaskadoj, inkludinta antikvajn landojn Iam kaj Karoj. La lando Iertet situis pli malalte laŭ la fluo de la dua kaskado, la lando Vavat — inter la Pordego de la Sudo kaj la lando Iertet.

169

kaverna templo — la kaverna templo de Ramseso II en Ibsambul.

170

la faraono — obeiginto de la lando Nub — Sensuert III, la legenda Sezostris (1887–1849 jj. a.n.e.), faraono de la XII dinastio (2000–1788 jj. a.n.e.), famiĝinta per grandegaj konstruaj laboroj.

171

la rivero de Aromoj — Atbara, la dekstra alfluanto de Nilo.

172

arboj kun ombrelaj foliaroj — ombrelformaj akacioj, kaj ankaŭ ombrelaj formoj de mimozoj.

173

arboj kun nealta trunko de monstra dikeco — baobabo, specifa arbo de afrikaj savanoj.

174

orikso — granda antilopo, hejmigita en Antikva Egiptujo.

175

helaj rinoceroj — la blanka rinocero estis en antikvaj tempoj multe pli multenombra en la nordo de Sudano.

176

la Suda Korno — la antikva nomo de la Gvinea golfo.

177

hel-ruĝa tero — laterito, ruĝa fereca grundo, kreiĝanta en sudaj landoj ĉe erozio de elsputitaj vulkanaj masoj.

178

faskoj da akraj kaj mallarĝaj glavoj — sanseviero, originala vegetaĵo de sekaj lateritaj stepoj.

179

dancantajn sur la malantaŭaj piedoj sub arboj — antilopo de Waller, aŭ ĝirafa litokranio, kun longa kolo, ekstaranta sur la malantaŭajn piedojn, por atingi foliojn de arboj.

180

herbo, kies tuberoj eligadis milionojn da etaj dornoj — dornaj tuberoj de herbo askanito.

181

grandegaj bovoj — afrikaj bubaloj.

182

kies branĉoj, kiel multo da dismetitaj manoj, morne tiriĝis al la ĉielo — kandelabra eŭforbio el familio eŭforbiacoj, ekstere simila al kakto (karakteriza vegetaĵo de afrika dezerto).

183

La branĉoj de la arbo iom post iom mallongiĝas al la pinto, tiel, ke ĝi ŝajnas akrigita supre — arbo el familio de sterkuliacoj, donanta kolanuksojn, nun konata en la tuta mondo kiel bonega toniko.

184

vegetaĵo, kultivata ĉi tie — afrika milio kun tuberoj, kovritaj per multegaj etaj nigraj grajnoj.

185

iu bonodora vegetaĵo — eleleŝo, aroma vegetaĵo de Sudano, parenca al nia estragono.

186

nealta arbo kun centoj da ruĝaj floroj inter la folioj — tulipa arbo el familio magnoliacoj.

187

kruda herbo kun grandaj brunaj spikoj — elefanta herbo, grandega poaco, ĝis 6 metrojn alta.

188

malpeza kaj pora kano — ambago, tre malpeza kaj dika kano, ĝis 7 metrojn alta.

189

grandaj longkruraj rozkoloraj birdoj — fenikopteroj.

190

du — temas pri Baĥr-el-Arab kaj Baĥr-el-Gazal, antikve pli multakvaj, ol nun.

191

hundokapaj simioj — pavianoj.

192

La dekstra — la dekstra rivero nun nomiĝas Ŝari.

193

La maldekstra — la maldekstra rivero nun nomiĝas Ubangi — la ĉefa alfluanto de Kongo.

194

po dek ulnojn longaj — lobelioj.

195

Grandega porko — verukapro.

196

filikoj je kvar homaj altoj — arbosimilaj filikoj Cyathea kaj Todea, altaj ĝis 10 metrojn.

197

nigraŝelaj — arboj de diversaj specoj: ebono, fera arbo, fikuso, flava arbo, kaj multaj aliaj.

198

arbon kun ruĝa ŝelo kaj grandaj folioj — arbo haja, kun mola ligno.

199

faritaj el elefantaj dentegoj — barilojn el elefantaj dentegoj oni renkontadis ĉe fontoj de Nilo ĉe ŝilukoj ankoraŭ meze de la XIX-a jarcento.

200

dolĉakvaj maroj — ĉeno de Grandaj lagoj de Orienta Afriko.

201

du gigantaj, blindige blankaj montoj — la Kenja monto kaj Kilimanĝaro — du la plej altaj pintoj de Afriko kun eternaj neĝoj kaj glaciejoj.

202

flosantaj vilaĝoj — vilaĝoj, konstruitaj sur grandaj flosoj, renkonteblas ankaŭ nun sur la Grandaj lagoj.

203

granda rivero — Zambezo kun ties fama akvofalo Viktorio.

204

stepo de bluaj herboj — sudafrika stepo. Suda Afriko distingiĝas per speciala vegetaĵaro, en kiu dominas blu-griza, blueta kaj verd-blua koloro.

205

brulas sub la suno, kiel milionoj da speguloj — arboj kun spegule brilantaj folioj estas karakterizaj por arbaroj de Suda Afriko.

206

malbelegaj arbustoj kaj malaltaj arboj — diversaj specioj de alooj el familio liliacoj, ankaŭ de drakarboj.

207

popoloj kun griza hela haŭto — La popoloj de hotentota tipo en antikvaj tempoj estis disvastiĝintaj multe pli, ol nun. Ekzistas kaŭzoj pensi pri ilia parenceco kun antikvaj egiptoj.

208

ĉiu ŝtono … restante samtempe malvarma, diafana kaj pura — diamanto.

209

tuta mondo da ludo de intensaj koloroj de malviva naturo — regiono de fortaj lateritaj tavoloj de Okcidenta Afriko.

210

Tiu ŝelo redonas forton al maljunuloj, gajigas prematojn, vigligas malfortiĝintojn — ŝelo de arbo johimbo, el familio rubiacoj, al kiuj apartenas ankaŭ kinkono kaj kafarbo.

211

malaltajn palmojn kun fruktoj, plenaj de oleo — oleopalmoj.

212

grandegajn herbecajn vegetaĵojn kun gigantaj folioj, ventumile disirantaj el faskoj de molaj tigoj — bananujoj.

213

vigligantajn foliojn — folioj de sterkuliacoj aŭ de tabako kaj aliaj vegetaĵoj, enhavantaj ekscitantajn substancojn.

214

Haritoj — Haritoj, poste Gracioj — diinoj de virina ĉarmo kaj belo ĉe helenoj. Da Haritoj estis tri.

215

nigran lignon — nigran lignon donas diversaj specoj de afrikaj arboj, precipe el familio ebonacoj; ankaŭ dalbergio el familio fabacoj.

216

la insulo Nakso — la plej granda insulo en la grupo de Cikladoj, sude de la Egea maro.

217

du nebulaj stelaj nuboj — la Magelanaj nuboj, la Granda kaj la Malgranda, — grandaj stelamasoj kaj nebulozoj en la ĉielo de la suda hemisfero.

218

kvazaŭ peco da karbo ŝirmis en tiu ĉi loko ĉiujn stelojn — Karbosako, nigra amaso da maldiafana substanco en la ĉielo de la suda hemisfero.

219

Ĉiuj branĉoj de tiuj arboj estis vestitaj per lanugaj rubandoj de intense ruĝaj floroj — kombreto.

220

Hadeso — subtera regno en la kredo de helenoj, kien trafas animoj de forpasintoj post la morto.

221

la granda Libia golfo — golfo Granda Sirto sur la norda bordo de Afriko, okcidente de Egiptujo.