Ojstro

Ĉapitro 1. Arturo kaj Montanelli en Piso

Arturo sidis en librejo de teologia seminario en Piso [Pisa] kaj trarigardis staketon da manskribaj predikoj. Estis varma junia vespero, tial fenestroj estis plene malfermitaj kaj ŝutroj duonfermitaj.

Patro rektoro, kanoniko Montanelli paŭzis sian skribadon kaj ame ekrigardis la nigran kapon klinitan super de paperfolioj.

— Ĉu vi ne povas trovi ĝin, carino[1]? Ĉesigu tion. Mi devos reskribi la artikolon. Ŝajne mi mem disŝiris ĝin kaj vi vane perdas tempon.

Voĉo de Montanelli estis mallaŭta, sed plena kaj resonanca, kun arĝenta pureco de tono, kiu aldonis al lia parolado eksterordinaran ĉarmon. Ĝi estis voĉo de denaska oratoro, kun ĉiuj eblaj moduladoj, kiu entenis rimarkeblan tenerecon, kiam la patro rektoro alvokis Arturon.

— Ne, padre[2], mi devas trovi ĝin. Mi estas certa, ke ĝi troviĝas ĉi tie. Vi ne sukcesos reskribi tekston tiel, kiel antaŭe ĝi estis verkita.

Montanelli daŭrigis sian laboron. Ekster fenestro zumadis majskarabo kaj aŭdiĝis sur strato melankolia, longsona voko de fruktovendisto: ”Fragola! Fragola!”[3]. "Resanigo de leprulo" — jen ĝi! Arturo proksimiĝis al Montanelli per mola, neaŭdebla irmaniero, kiu tute ne plaĉis al loĝantoj de la domo.

Li estis nealta, havis sveltan staturon kaj pli similis italan junulon el la deksesa jarcento, ol junan anglan burĝon el tridekaj jaroj de la deknaŭa jarcento. De longaj brovoj kaj sentivaj lipoj ĝis etaj manoj kaj piedoj, ĉiuj liaj trajtoj estis kvazaŭ skulptitaj kaj aspektis tre delikate. Kiam li estis senmove sidanta, oni povis akcepti lin kiel tre belan knabinon, vestintan viran vestaron; sed kiam li moviĝis, tiam li similis edukitan panteron sen ungegoj.

— Ĉu tio ĉi reale estas ĝi? Kion mi farus sen vi, Arturo? Ĉiam mi perdus ion… Ne, mi nun ĉesigas mian verkadon. Iru ni al ĝardeno kaj mi helpos al via laboro. Kion vi ne sukcesis kompreni?

Ili venis kvietan, ombroplenan ĝardenon de la klostro, kiun okupis la seminario. Ĝi estis olda Dominikana monakejo, kies kvadrata korto antaŭ du jarcentoj estis en senriproĉa ordo. Rosmareno kaj lavendo elkreskis inter kurte stucita arbetaro, kiu kadris la korton. Antaŭe ilin vartis monakoj en blankaj ornatoj, kiuj nun jam estas mortintaj kaj forgesitaj, sed aromaj herboj ankoraŭ tenere bonodoris dum someraj vesperoj, kvankam neniu jam kolektis iliajn florojn por kuracado. Nun el krevaĵoj de trotuaro aperis tufoj de etuzo kaj akvilegio. Starantan en centro de la korto punton kovris filiko. Rozoj iĝis sovaĝaj kaj iliaj disvagantaj ŝosoj sternis sin transverse de padoj; ĉe randoj de la korto flagris grandaj ruĝaj papavoj; altaj digitaloj kliniĝis al implikiĝinta herbo; nekultivitaj kaj senfruktaj malnovaj vitoj pendolis malsuprenpendante de branĉoj de neglekta kratago, kies foliaro permanente kaj elegie skuiĝis.

En angulo staris grandega magnolio kun darka foliaro, en kiu ĉie vidiĝis laktoblankaj floroj. Apud magnolio troviĝis kruda ligna benko, sur kiun Montanelli eksidis.

Arturo studis filozofion en universitato kaj hodiaŭ, kiam lin trafis nekompreneblaj malfacilaĵoj en lernolibro, li petis padre ekspliki ilin. Montanelli estis universala enciklopedio por li, kvankam li neniam estis studento de la seminario.

— Kaj nun mi iru, — diris li, kiam malfacilaĵoj estis klarigitaj, — se vi ne bezonas min plu.

— Mi ne volas labori hodiaŭ plu, sed mi volus, ke vi restu, se vi havas tempon.

— Ho, jes! Arturo apogis sin al trunko de la arbo kaj ekrigardis tra densa branĉaro la unuajn palajn stelojn, kiuj trembrilis en la kvieta ĉielo.

Siajn revemajn, mistikajn, profunde bluajn okulojn sub nigraj okulharoj li heredis de sia patrino naskita en Kornvalo[4].

Montanelli deturniĝis, por ne vidi ilin.

— Vi aspektas laca, carino, — li diris.

— Mi nenion kapablas fari. Voĉo de Arturo estis malvigla kaj padre tion tuj rimarkis.

— Vane vi tiel frue komencis studadon. Ja vi tre laciĝis, kiam vi estis fleganta vian malsanan patrinon dum noktaj maldormadoj. Mi insistos, ke vi plene ripozu ĝis via forlaso de Livorno [Leghorn].

— Ho, padre, ĉu tio ĉi estas necesa? Ja mi ne povus resti en tiu ĉi malfeliĉa domo post morto de mia patrino. Julio frenezigus min!

Julio estis edzino de lia vicfrato, kun kiu li malamikis.

— Sed mi ne volis, ke vi restu ĉe via parencaro, — Montanelli respondis milde. Mi estas certa, ke tio estos pleja malbono por vi. Tamen vi povus akcepti inviton de via amiko, angla kuracisto. Se vi pasigus monaton en lia hejmo, tiam vi estus preta studi.

— Ne, padre! Mi ne povas. Anoj de Ŭoren [Warren] familio estas tre bonaj homoj, sed ili multon ne komprenas kaj kompatas min, — tion mi vidas sur iliaj vizaĝoj . Ili komencus konsoli min, paroli pri la patrino. Gemo [Gemma], certe, ne estas sama, ŝi ĉiam sciis, kion ne necesas diskuti, eĉ kiam ni estis geknaboj, sed la aliaj ne. Kaj ne sole tio…

— Kaj kio ankoraŭ, mia filo?

Arturo forŝiris floron de digitalo kaj nervoze premis ĝin en sia mano.

— Mi ne povas vivi en tiu ĉi urbo, — diris li post minuta paŭzo. — Mi ne povas vidi vendejojn, en kiuj mia patrino aĉetis por mi ludilojn, kajon, laŭ kiu ni ofte promenadis, ĝis kiam ŝi malsaniĝis. Kien mi ne trafus, ĉie mi renkontas samon. Ĉiu floristino en bazaro proponas al mi florbukedon, kvankam mi ne bezonas ilin nun! Kaj fine la tombejo… Mi devas forveturi. Mi ne povas vidi plu tiujn ĉi lokojn.

Li silentiĝis kaj eksidis, dispartigante kampanulojn de digitalo. Silentado estis tiel longa kaj profunda, ke li ekrigardis padre mirante, ke tiu nenion parolas. Jam iĝis mallume sub branĉoj de la magnolio, do ĉio ŝajnis malhela kaj svaga, tamen prilumado estis ankoraŭ sufiĉa por vidi senvivan palecon de vizaĝo de Montanelli. Lia kapo estis klinita kaj la dekstra brako forte stringis benkorandon. Arturo deturnis sin sentante respektan miregon, kvazaŭ li senintence tuŝis ion sanktan.

"Dio mia!", — li ekpensis, — kiel sensignifa kaj memama mi estas apud li! Se mia malfeliĉo estus lia propra, li ne povus senti ĝin plie".

Montanelli levis sian kapon kaj ĉirkaŭrigardis.

— Mi ne insistos, ke vi nepre revenu tien, almenaŭ nun, — diris li tre karese, — sed vi devas promesi al mi, ke vi estos ripozanta dum viaj someraj ferioj. Mi opinias, ke estus pli bone, se vi ripozus malproksime de Livorno. Mi ne povas allasi, ke via sano tute perturbiĝu.

— Kaj kien venos vi, padre, kiam la seminario ne estos funkcianta?

— Kiel kutime mi veturigos edukatojn al montaro por loĝigi ilin tie. Meze de aŭgusto post ferioj revenos la subdirektoro kaj tiam mi komencos vagi tra Alpoj. Ĉu eble vi veturos kune kun mi? Ni kune longe promenadus kaj vi povus studi alpajn muskon kaj likenon. Sed supozeble vi spertos enuon apud mi.

— Padre! — Arturo kunpremis siajn brakojn (tiun lian geston Julio nomis "tute fremda maniero"), — mi pretas fordoni ĉion por forveturi kune kun vi! Tamen… mi ne estas certa… — li haltis.

— Ĉu vi pensas, ke s-ro Burton ne permesos al vi tion?

— Certe, tio al li ne plaĉos, sed li ne povas malhelpi min. Mi jam estas dekokjara kaj mi rajtas agi laŭ miaj deziroj. Des pli, ke Ĝejmso [James] estas nur mia vicfrato kaj mi ne sindevigis obei lin. Li ĉiam estis malafabla al mia patrino.

— Tamen, se s-ro Burton serioze oponos, tiam, mi opinias, estos pli bone por vi cedi, ja alie via pozicio enhejme povas fariĝi pli malbona, ol…

— Pli malbona? Dubinde! — Arturo pasie lin interrompis. — Ili ĉiam malamis min kaj ĉiam malaprobos miajn agojn. Plue, kial povas serioze oponi Ĝejmso kontraŭ mia forveturo kune kun vi, mia konfesprenanto?

— Memorfiksu! Li estas protestanto. Tamen estos pli bone, se mi skribos al li kaj ni atendos lian respondon. Sed vi devas esti pli tolerema, mia filo, sendepende de tio, ke homoj malamas aŭ amas vin.

La riproĉo estis tiel milda, ke Artur apenaŭ ruĝiĝis pro ĝi.

— Jes, mi scias, respondis li kun suspiro, — sed tio estas tro malfacile!

— Mi tre bedaŭras, ke vi ne sukcesis viziti min marde, — diris Montanelli, abrupte ŝanĝante temon de konversacio, — venis episkopo el Arezzo, kaj mi volis, ke vi renkontiĝu.

— Mi promesis al unu studento ĉeesti kunvenon en lia loĝejo kaj ili atendis min.

— Kiu kunveno?

Arturo iom konfuziĝis pro la demando.

— Pli korekte, tio ne estis kunveno, — li parolis balbutante. — Studento venis el Ĝenovo kaj li tie oratoris, eĉ pli ĝuste, li prelegis.

— Pri kio li prelegis?

Arturo iĝis hezitema.

— Padre, ĉu vi ne demandos lian nomon? Ja mi promesis…

— Mi demandos vin pri nenio. Se vi promesis sekreti, do certe paroli pri tio ne sekvas, sed mi opinias, ke vi povas konfidi tion al mi.

— Certe, padre, mi povas. Li parolis pri ni kaj pri nia devo por la popolo, pri ni mem, pri nia helpo…

— Al kiu?

— Al contadini[5] kaj…

— Kaj…

— Al Italio.

Venis longa silentado.

— Diru al mi, Arturo, — demandis tre serioze Montanelli turnante sin al li, — kiel delonge vi komencis pensi pri tio ĉi?

— Ekde pasinta vintro.

— Ĉu ĝis morto de via patrino? Ĉu ŝi sciis?

— Ne. Tiam mi ankoraŭ ne havis entuziasmon.

— Kaj nun vi jam entuziasmiĝis, ĉu?

Arturo deŝiris ankoraŭ kelkajn florburĝonojn de digitalo.

— Jen kiel tio okazis, padre, — komencis ekspliki li rigardante teren. Dum pasinta aŭtuno mi estis preparanta por eniraj ekzamenoj kaj tiam mi konatiĝis kun multaj studentoj, ĉu vi rememoras? Jene iuj interparolis kun mi pri tiuj ĉi aferoj, proponis legi librojn. Tamen tiam min tio ne allogis. Mi volis kiel plej baldaŭ reveni al Livorno, al mia patrino. Ŝi estis tute sola en la domo, kiu similis karceron. Ja nur lango de Julio povus mortigi ŝin! Poste, dum vintro, kiam ŝi serioze malsaniĝis, mi forgesis ĉion, kion diris studentoj, kaj ties librojn. Tiam, vi ja tion scias, mi tute ĉesigis miajn vizitojn al Piso. Se mi interesiĝus pri tiuj ĉi problemoj, mi nepre ĉion rakontus al mia patrino. Tamen ili forlasis mian kapon. Tiam mi komprenis, ke ŝi proksimiĝas al sia morto. Vi scias, ke mi konstante estis apude ĝis ŝia vivofiniĝo. Ofte mi vartis ŝin tutajn noktojn kaj nur post kiam matene venis Gemo Ŭoren [Gemma Warren], mi foriris dormi. Dum tiuj longaj noktoj mi komencis enpensiĝi pri esenco de libroj kaj eldiraĵoj de studentoj. Mi penis kompreni, ĉu ili estas pravaj? Kaj kion dirus pri tio ĉi nia sinjoro, Jesuo Kristo?

— Ĉu vi vokis lin? — voĉo de Montanelli ne estis stabila.

— Jes, padre, ofte. Mi preĝis pri tio, ke li katekizu min aŭ permesu morti kune kun la patrino. Sed mi ricevis neniun instruon.

— Kiel vi, Arturo, nenion informis al mi? Mi esperis, ke vi konfidas min.

— Padre, vi ja scias, ke mi konfidas vin! Tamen ekzistas kelkaj temoj, kiuj bezonas neniun diskuton kun iu ajn. Ŝajnis al mi, ke neniu kapablis helpi al mi, nek vi, nek mia patrino. Mi volis ricevi instruon senpere de dio, ja temis pri miaj vivo kaj animo.

Montanelli deturniĝis kaj komencis fiksrigardi mallumon, kiu densiĝis sub branĉoj de la magnolio. Krepusko estis tiel malklara, ke lia figuro aspektis kiel darka fantomo inter pli darkaj branĉoj.

— Kaj kio estis poste? — demandis li malrapide.

— Poste… ŝi mortis. Vi scias, ke tri lastajn noktojn mi tute ne lasis ŝin…

Arturo paŭzis, sed Montanelli sidis senmove.

— Du tagojn antaŭ ŝia enterigo mi povis pri nenio pensi, krom pri ŝi mem.

Voĉo de Arturo iĝis preskaŭ neaŭdebla.

— Post la sepulto mi estis malsana kaj eĉ ne kapablis konfesi ĉe vi. Ĉu vi rememoras?

— Jes, mi rememoras.

— Nokte mi ellitiĝis kaj venis la patrinan ĉambron. Ĝi estis preskaŭ malplena, nur en alkovo troviĝis granda krucifikso. Kaj mi ekpensis, ke dio eble helpos al mi. Mi genufleksis kaj atendis tutan nokton. Matene, kiam mi rekonsciiĝis… Ne, padre! Mi ne kapablas ekspliki. Mi ne povas rakonti al vi tion, kion mi vidis… Mi mem apenaŭ ion rememoras. Sed mi scias, ke dio respondis al mi. Kaj mi ne rajtas malobei lin.

Iom da tempo ili silente sidis en mallumo. Poste Montanelli deturniĝis kaj kuŝigis sian brakon sur ŝultron de Arturo.

— Filo mia! — diris li. — Dio malpermesas al mi ne kredi, ke li interparolis kun via animo. Sed vi devas memori tiamajn kondiĉojn, kiujn vi spertis, do vi ne akceptu vian malsanan revon kiel solenan alvokon de dio. Kaj se vere estis lia volo respondi al vi, kiam morto venis vian domon, estu certa kaj faru neniujn falsajn interpretojn de tiuj vortoj. Kion instigas realigi via koro?

Arturo stariĝis kaj respondis solene, kvazaŭ li ripetis katekizmon: — Fordoni mian vivon por Italio, liberigi ĝin de sklaveco kaj mizero, forpeli aŭstrojn kaj fondi liberan respublikon, kiu konos neniun reĝon krom Jesuo Kristo!

— Arturo, prudentiĝu tuj! Ja vi eĉ ne estas italo!

— Tio nenion signifas. Mi restas senŝanĝa. Dia volo penetris min kaj mi plenumos ĝin.

Revenis silentado.

— Vi volis diri, ke Kristo…, — Montanelli komencis paroli malrapide, sed Arturo interrompis lin.

— Kristo diris: "Tiu, kiu perdos sian vivon por mi, savos sian animon".

Montanelli apogis sian kubuton sur branĉo kaj permane kovris siajn okulojn.

— Sidiĝu, filo mia, — diris li fine.

Arturo sidiĝis; padre prenis liajn manojn kaj forte premis ilin.

— Mi ne povas hodiaŭ interdisputi kun vi. Ĉio okazis tiel subite… Mi bezonas tempon, por pripensi tion ĉi. Poste ni konversacios pli definitive. Sed nun mi volus, ke vi memorfiksu jenon: se vi trafos malfeliĉon aŭ vi pereos, tio rompos mian koron.

— Padre…

— Permesu al mi fini. Mi jam parolis, ke mi havas en la mondo neniun, krom vi. Tio estas malfacile komprenebla por tiu juna homo, kiel vi. Arturo, vi estas kiel mia… kiel mia propra filo por mi. Ĉu vi komprenas? Vi estas lumo en miaj okuloj kaj apetenco de mia koro. Mi estas preta morti, por deteni vin de falsa paŝo, kiu povus ruinigi vian vivon! Sed nun mi kapablas nenion fari. Mi ne postulas de vi promesi al mi ion ajn; mi nur petas memori tion, kion mi diris, kaj esti singarda. Pripensu bone ĉiun vian agon almenaŭ por mi, se ne por via patrino en la ĉielo.

— Mi faros tion… kaj vi, padre, preĝu pro mi kaj pro Italio.

Arturo genufleksis silente kaj Montanelli kuŝigis sian manon sur lian kapon. Poste iom da tempo Arturo stariĝis, kisis lian manon kaj foriris neaŭdeble laŭ rosa herbo. Montanelli sidis sola sub la magnolio kaj fiksrigardis mallumon.

"Venĝo de dio trafis min, samkiel reĝon Davidon, — pensis li. — Mi makulis lian sanktejon kaj tuŝis korpon de dio per malpuraj manoj. Lia tolero estis tre longa kaj nun ĝi finiĝis. "Ci faris tion sekrete, do mi deklaras antaŭ tuta Israelo kaj la suno: la infano naskita de ci nepre mortos".

Ĉapitro 2. Familio Burton

Al s-ro Ĝejmso Burton tute ne plaĉis ideo de lia juna vicfrato vagi tra Svisio kune kun Montanelli. Sed li ne povis malpermesi bagatelan promenadon de Arturo kaj profesoro de teologio por studi botanikon, rezonante, ke malpermeso estus absurde tirana. Arturo povus rigardi ĝin kiel religian aŭ rasan superstiĉon, ĉar ĉiuj Burton-anoj fieris pri sia klera toleremo. La tuta familio estis lojala protestanta kaj konservativa, ekde kiam ties ŝipa kompanio “Burton & Sons” [Burton k. filoj] antaŭ cent jaroj komencis sian aferon lanĉinte ŝipojn inter Londono kaj Livorno. Ili opiniis, ke anglaj ĝentlemanoj devas esti senpartiaj eĉ kun papistoj; tial kiam la familiestro post sia vidveco reedziĝis al juna katolika guvernistino de siaj filoj Ĝejmso kaj Tomaso [Thomas], do al ambaŭ fratoj malplaĉis tio, tamen ili rezignaciis kaj akceptis sian duonpatrinon, kiu estis preskaŭ samaĝa, kiel volon de providenco.

Post morto de la patro kaj edziĝo de pli aĝa frato pozicio en la familio iĝis pli malfacila; sed ambaŭ fratoj honeste penis protekti duonpatrinon Gledison [Gladys], dume ŝi estis viva, kontraŭ senkompata lango de Julio kaj laŭeble faris ĉion necesan por Arturo. Ili ne amis la knabon kaj ne provis tion kaŝi. Iufoje ili enmanigis al li riĉajn donacojn aŭ poŝmonon, sed ĝenerale ili ne kontraŭiĝis, kiam li agis laŭ propra volo.

Tial en responda letero, kiun Arturo ricevis, estis monĉeko necesa por kompensi liajn elspezojn kaj malvarma permeso agi libervole dum liaj ferioj.

Li uzis duonon de mono por aĉeto de botanikaj libroj kaj herbariujo kaj elveturis kune kun padre en sian unuan alpan migradon.

Montanelli havis bonan humoron, kiun Arturo delonge ne vidis. Post la unua ŝoko de la konversacio, kiun li spertis en la ĝardeno, li pli-malpli reprenis sian mensan ekvilibron kaj do nun li akceptis ĉion pli senemocie. “Arturo estas tro juna kaj sensperta, — rezonis Montanelli. — Lia decido momente ne estas definitiva. Certe ankoraŭ estas tempo, kiam ĝentila persvado rezultigos lian deflankiĝon de tiu danĝera vojo, sur kiun li apenaŭ eniras”.

Ili intencis pasigi kelkajn tagojn en Ĝenovo, sed post kiam Arturo ekvidis ĝiajn sunplenajn, polvajn stratojn kun amaso de promenantaj turistoj, sur lia vizaĝo aperis severa rigardo.

Kun kvieta rideto Montanelli rimarkis tion. — Ĉu al vi ne plaĉas ĉi tie, carino?

— Mi ne scias. Ĉio estas tute malsama, ol mi atendis ekvidi. Jes, la lago estas belega kaj siluetoj de apudaj montetoj ankaŭ aspektas bele.

Ili troviĝis sur Ruso [Rousseau] insulo kaj Arturo montris konturojn de Savojo.

— Sed la urbo! Ĝi estas tiel akurata kaj ordema, kiel io… protestanta. Eĉ ĉi tiea aero estas ia memkontenta. Ne, ĝi ne plaĉas al mi; ĝi rememorigas al mi Julion.

Montanelli ekridis: — Kompatinda knabo, kia misfortuno! Nu bone, ni ja venis ĉi tien por nia amuzo kaj do ekzistas neniu motivo, kiu povus reteni nin ĉi tie plu. Velu ni en boato hodiaŭ sur la lago kaj morgaŭ matene grimpu ni montaron, ĉu?

— Sed, padre, ĉu vi volas resti ĉi tie?

— Mia kara knabo, mi multfoje vidis tiujn ĉi lokojn. Mi ĝojas, nur kiam vi mem plezuriĝas. Kien vi volus iri?

— Se vi ne obĵetas, iru ni al riverkomenco.

— Ĉu laŭ Rodano [Rhone]?

— Ne, laŭ Arvo [Arve], ĝi fluas tiel rapide.

— Okaze ni veturos al Ŝamonio [Chamonix].

Tutan duontagon ili velis en malgranda boato sur la lago. Al Arturo pli plaĉis griza kaj kota rivero Arvo, ol la pitoreska lago de Ĝenovo. Li elkreskis apud Mediteraneo, kie li vidis ĉefe ondoŝvelojn. Sed lin ĉiam pasiigis rapida akvomovado en riveroj kurantaj el glaĉeroj.

— Ĝi estas tiel serioza! — li diris.

Tre frue sekvan tagon ili direktis sin al Ŝamonio. Arturo havis tre bonan humoron dum vagado tra fruktodona valo, sed kiam apud Kluso [Cluses] ili eniris krutan vojeton, kie ilin ĉirkaŭigis dentitaj montetoj, li iĝis silentema kaj pli serioza. Post St. Martin ili marŝis plu piede laŭ tiea valo kaj noktis en ĉevojaj solaj dometoj aŭ vilaĝetoj.

Arturo estis tre sentiva al influo de naturaj pejzaĝoj kaj la unua akvofalo, kiun ili renkontis, estis tiel mirinda, ke li tuj ekstaziĝis. Tamen dum ilia grimpado al pli altaj neĝoplenaj montaj supraĵoj, lian entuziasmon iom post iom transformiĝis en reva ekzaltiĝo, kiun antaŭe Montanelli ne rimarkis. Ŝajnis, ke inter li kaj montaro ekzistis ia mistika relativeco. Li povis kelkajn horojn senmove kuŝi ĉe altaj, rektaj pinoj, kaj rigardi inter iliaj trunkoj brilajn pintomontojn kaj nudajn klifojn, kiujn lumigis sunradioj. Montanelli spektis tion kun malgaja envio.

— Mi volus scii, carino, kion vi vidas tie? — demandis li foje, kiam li estis leganta libron kaj Arturo kuŝante sur muska grundo fiksrigardis blublankan ĉielan vastecon. Vespere ili deflankiĝis de vojo por pasigi nokton en kvieta vilaĝeto situanta apud akvofalo Diosaz kaj venis rokon, de kiu ili spektis sunsubiron post montara ĉeno de Monblano [Mont Blanc]. Okulojn de Arturo plenigis miro kaj ravo.

— Kion mi vidas, padre? Kvazaŭ tra darka glaso mi vidas en tiu ĉi senlima blua malpleno grandan, blankan estaĵon. Mi vidas, ke ĝi dum jarcentoj atendas alvenon de dia spirito.

Montanelli suspiris, — min ankaŭ vizitis foje samaj vizioj.

— Ĉu nun vi ilin ne vidas?

— Nun, ne. Mi ne vidos ilin plu. Ili ne malaperis, mi scias, sed nun mi vidas tute alion.

— Kion?

— Kion mi vidas, carino? Mi vidas la bluan ĉielon kaj neĝoplenan montaron, kiam mi rigardas supren, sed malsupre mi vidas ion malsaman.

Li fingromontris la valon situantan sub ili. Arturo ekgenuis kaj kliniĝis super rokorando. Grandaj pinoj, kiujn kovris vespera krepusko, kvazaŭ gardistoj staris laŭlonge de mallarĝaj bordoj de la rivero. Post kiam la suno, simila ruĝan inkandeskan braĝon, subiris malantaŭ dentita pintomonto, ĉio iĝis senviva. Tuj tien penetris io darka kaj minaca. Klifoj de okcidenta flanko similis dentegojn de iu monstro preta forkapti viktimon kaj entiri ĝin en la sinon de valo, kie arbaro bruis pro vento. Pinoj similis vicojn de klingoj kaj flustris: “Falu sur nin!”. La monta fluo ŝtormis kaj bolegis en mallumo. Ĝi furioze batis ŝtonajn murojn de sia prizono kun frenezo de eterna despero.

— Padre! — Arturo stariĝis kaj tremante retiriĝis de la abismo. — Ĝi similas gehenon!

— Ne, mia filo, — mallaŭte diris Montanelli, — ĝi similas homan animon.

— Ĉu animoj de tiuj, kiuj troviĝas en mallumo kaj en ombro de morto?

— Animoj de tiuj, kiujn vi ĉiutage renkontas sur stratoj.

Arturo palpitante rigardis suban ombrejon. Malhela, pala nebulo ŝvebis meze de pinoj haltante super uragana torento kiel senhava fantomo malkapabla eldoni konsolon.

— Rigardu! — subite ekkriis Arturo.

— Homoj, kiuj troviĝis en darko, ekvidis lumon!

Lastaj sunaj rebriloj bruligis orientajn neĝajn supraĵojn. Kiam ili malaperis, Montanelli turnis sin al Arturo kaj tuŝis lian ŝultron:

— Iru ni, carino. Jam iĝis mallume. Ni povas perdi nian vojon en darko, se ni restos ĉi tie plu.

— Tiu klifo similas kadavron, — diris la junulo turnante siajn okulojn de malproksima neĝoplena pintomonto.

Ili descendis singarde inter nigraj arboj al dometo por dormi en ĝi.

Enirinte ĉambron, en kiu Arturo atendis lin por vespermanĝi, Montanelli ekvidis la tute alian junulon, kiun forlasis antaŭa tenebra spleno kaj eniĝis bona humoro.

— Oho, padre, iru ĉi tien kaj rigardu tiun drolan hundeton! Ĝi povas danci je postaj kruroj!

Li same absorbiĝis pri ludo kun hundeto, kiel antaŭ unu horo pri la alpa sunsubiro. Ruĝvanga mastrino de la dometo kun blanka antaŭtuko staris kun fortikaj ansformaj brakoj kaj ridetis spektante ludon de Arturo kun la hundeto.

— Ŝajne li havas neniujn zorgojn, se li tiel amuziĝas, — diris ŝi al sia filino en loka dialekto. — Kaj kial bela li estas!

Arturo ruĝiĝis kiel lernejano kaj la dommastrino konjektis, ke li ŝin komprenis, ekridis kaj eliris, por ne konfuzi lin plu.

Dum vespermanĝo li parolis nur pri postaj ekskursoj al montaro kaj kolekto de herboj. Bizaraj imagoj, kiujn li sentis antaŭnelonge, evidente ne influis liajn humoron kaj apetiton.

Matene, kiam Montanelli vekiĝis, Arturo forestis. Li ankoraŭ ĝis tagiĝo foriris por peli kune kun Gasparo kaprojn al paŝtejo.

Kiam matenmanĝo estis sur tablo, Arturo revenis sen ĉapelo kun granda fasko da sovaĝaj floroj. Sur lia ŝultro sidis trijara knabineto. Montanelli rigardis lin ridetante. Nuna Arturo kurioze kontrastis kun tiu, kiun li vidis en Piso kaj en Livorno!

— Kie vi estis, petolulo? Ĉu vi marŝis en montaro sen matenmanĝo?

— Oho, padre, tie estis tiel ĝoje! Sunleviĝo estis perfekte belega kaj roso estas tiel abunda! Rigardu! — Li montris malsekan, kotan boton.

— Ni prenis iom da pano kaj fromaĝon. Sur paŝtejo ni trinkis kapran lakton, kiu ne plaĉis al mi. Sed mi denove malsatiĝis kaj ankaŭ tiu ĉi eta persono volas manĝi. Aneto, ĉu vi deziras mielon?

Li sidigis la knabineton sur sian genuon por ŝi povu ordigi la florofaskon.

— Ne, ne! — Montanelli oponis. — Tiel vi povas malvarmumi. Al vi necesas revestiĝi. Iru al mi, Aneto. Kie vi prenis ŝin, Arturo?

— En rando de la vilaĝeto. Ŝi estas filino de tiu viro, kiun ni renkontis hieraŭ. Li estas loka botisto. Kiaj belaj estas ŝiaj okuloj! En ŝia poŝo troviĝas testudo, kiun ŝi nomas Karolino.

Kiam Arturo revestiĝis kaj revenis la ĉambron por matenmanĝi, la knabineto sidis sur genuoj de padre kaj montris al li testudon, kiun ŝi renversis, por ke monsieur[6] povu admiri ĝiajn moviĝantajn kruretojn.

— Rigardu, monsieur! — diris ŝi serioze en sia kampara dialekto. — Kiajn botetojn havas Karolino!

Montanelli sidis kune kun la infano, karesis ŝiajn harojn, admiris ŝian karan testudon kaj rakontis al ŝi mirindajn fabelojn. La dommastrino, veninta por malplenigi la tablon, mire rigardis Aneton, kiu reversis poŝojn de la grava ĝentlemano en klerika vesto.

— Dio instruas etulojn ekkoni bonan homon, — diris ŝi. — Kutime Aneto deflankiĝas de fremduloj, sed nun ŝi estas tute ne timida kun lia pastra moŝto. Tio ĉi estas miraklo! Surgenuiĝu, Aneto, kaj petu de la bona monsieur lian benon ĝis kiam li foriros. Ĝi alportos por vi feliĉon.

— Mi antaŭe ne sciis, ke vi povas ludi kun infanoj, padre, — diris Arturo post unu horo, kiam ili promenis laŭ paŝtejo, kiun lumigis la suno. — Tiu infano neniam sukcesis retiri siajn okulojn de vi. Ĉu vi scias, mi opinias, ke…

— Kion?

— Mi nur volis diri, ke estas domaĝe, ke la eklezio malpermesas al pastroj edziĝi. Mi tute ne povas kompreni kialon. Ja edukado de infanoj estas tiel serioza afero! Tre gravas, ke de naskiĝo ili spertus nur bonan influon. Ŝajnas al mi, ke ju pli pia estas iu persono kaj pli pura estas lia vivo, des pli li taŭgas esti patro. Mi estas certa, ke se vi ne votus, padre, kaj edziĝus, tiam viaj idoj estus tre…

— Silentiĝu!

La vorto estis elparolita per hasta flustro, kiu rezultigis longan silenton.

— Padre, — Arturo malĝojiĝis pro sombra aspekto de Montanelli kaj denove replikis, — ĉu estas io malprava en mia eldiraĵo? Povas esti mi eraras, sed mi diris tion, pri kio mi meditas.

— Eble, — Montanelli respondis milde, — vi ne ĝisfine komprenas tion, kion vi eldiris. Vi alie rezonos post kelkaj jaroj. Kaj nun parolu ni pri malsama temo.

Tio estis la unua rompo de komforto kaj harmonio, kiuj ekzistis dum ilia ideala feriado.

El Ŝamonio [Chamonix] ili grimpis al monto Kapo Nigra [Tête Noire] en Martinio [Martigny], kie ili restis ripozi, ĉar vetero estis sufoke varma. Post tagmanĝo ili venis terason de hotelo, kiu havis ŝirmilon kontraŭ la suno kaj de kie vidiĝis bela monta pejzaĝo. Arturo prenis sian kolekton de herboj kaj komencis botanikan diskuton en la itala lingvo.

Apude sidis du anglaj pentristoj. Unu krokizis, aliulo maldiligente babilis kaj ne supozis, ke la najbaroj komprenas lian anglan paroladon.

— Ĉesigu vian pentraĉon, Vilĉjo [Willie], — li diris, — kaj desegnu tiun belan italan junulon, kiu admiras filikon. Rigardu linion de liaj brovoj! Vi nur substituu lupeon en liaj manoj je krucifikso, genupantalonon kaj jakon je romia togo, kaj rezultiĝos kompleta tipo de antikva kristano.

— Kia antikva kristano? Mi sidis apud li ĉe manĝotablo kaj rimarkis, ke li admiris rostitan kokon ne malpli ol tiun ĉi herbon. Efektive oliva koloro de lia haŭto estas belega kaj ĝenerale li estas tre agrabla, sed pli pitoreska estas lia patro.

— Lia, kiu?

— Lia patro sidanta fronte al vi. Ĉu vi ne rimarkis lian perfektan, grandiozan vizaĝon?

— Tamen vi, sencerba metodisto, ne sukcesis ekkoni katolikan sacerdoton!

— Sacerdoton? Jes, reale. Mi forgesis voton de pudoro kaj ceterajn aplikojn. Bone, ni estu indulgemaj kaj supozu, ke la junulo estas lia nevo.

— Jen idiotoj! — Arturo traflustris rigardante Montanelli per gajaj okuloj. — Tamen ilia opinio, ke mi similas vin, estas aprobinda. Mi dezirus esti reale via nevo… Padre, kio okazis? Kia blanka vi iĝis!

Montanelli ekstaris kaj metis manon sur sian frunton.

— Mia kapo iom turniĝas, — diris li per malforta, obtuza voĉo. Verŝajne mi ĉi-matene tro longe estis sub la suno. Mi iru kaj enlitiĝu, carino, ĉar tion ĉi rezultigis hodiaŭa varmego.

Arturo kaj Montanelli pasigis du semajnojn ripozante ĉe lago de Lucerno kaj poste revenis Italion tra pasejo Sankta Gotardo [St.Gothard]. Vetero favoris al tio, ke ili sukcesis kelkfoje ekskursi, sed amindo, kiun ili spertis dum la unuaj tagoj, malaperis.

Montanelli senĉese meditis pri malfacila definitiva konversacio kun Arturo, kiu nepre devas okazi dum iliaj ferioj. Kiam ili troviĝis en valo de Arvo, li intence prokrastis diskuton pri la subjekto, kiun ili tuŝis en la ĝardeno sub la magnolio. Tio estus tro kruela, pensis Montanelli, senigi la unuajn delicojn de Alpoj, kiujn ricevis Arturo, per doloriga konversacio okazenda. Post kiam ili venis Martinion [Martigny], li ĉiun matenon ripetis: “Mi hodiaŭ parolos kun li” kaj ĉiun vesperon ripetis: “Mi parolos morgaŭ”. Ferioj baldaŭ finiĝos, sed li tamen prokrastis kaj prokrastis interparolon. Lin retenis friska, nedeterminita sento, kvazaŭ nevidebla ekrano aperinta inter li kaj Arturo. Nur lastan vesperon de ilia vojaĝo li decidis komenci interparolon.

Ili estis en Lugano kaj sekvontan matenon ili intencis ekveturi al Piso. Montanelli tre volis almenaŭ sciiĝi, kiel profunde lia karulo eniĝis en fatalan sablon de itala politiko.

— Pluvo ĉesis, carino, — diris li post sunsubiro, — nun venis tempo vidi la lagon. Iru ni, mi bezonas interparoli kun vi.

Ili promenis laŭlonge de bordo kaj trovis kvietan lokon, kie sidiĝis sur malaltan ŝtonan muron. Apude kreskis eglanteriujo kovrita per skarlataj rozberoj. Kelkaj lastaj, rozaj infloreskoj kun pluveroj peze kliniĝis. Laŭ de verda supraĵo de la lago glitis boateto kun blanka velo, kiu apenaŭ vibris pro malseka brizo.

Ĝi ŝajnis malpeza kaj fragila, kvazaŭ arĝenta leontodo ĵetita en akvon. Sur monto Salvatoro [Monte Salvatore] ekbrilis, kiel ora okulo, fenestro de sola paŝtista kabano. Rozoj klinis siajn kapojn kaj ekdormetis sub la nebula septembra ĉielo; akvo mallaŭte plaŭdis kontraŭ apudbordaj ŝtonoj.

— Venis nura ŝanco kviete interparoli kun vi, — komencis Montanelli. — Vi revenos al viaj studado kaj amikoj. Mi estos multe okupita la sekvontan vintron. Tial mi nun volus klarigi niajn poziciojn, se vi…

Li eksilentis momenton kaj poste daŭrigis sian paroladon pli andante: — … se vi sentas, ke via fido al mi estas sama, diru al mi, sed ne tiel, kiel en la seminaria ĝardeno, ĉu vi profunde eniĝis?

Arturo rigardis akvon kaj kviete aŭskultis lin, sed nenion respondis.

— Mi volas scii, se vi povas respondi, — diris Montanelli, — ĉu vi ĵuris aŭ ion ajn promesis?

— Mi nenion povas diri al vi, kara padre. Mi ligiĝis kun nenio, sed tamen mi estas kunligita.

— Mi ne komprenas…

— Kio estas ĵuro? Ĝi ne kunligas homojn. Se vi sentas, ke vin tute prenis certa ideo, tiam vi nenion alian bezonas por kunligo.

— Ĉu tio signifas, ke via sento estas tute nerevenigebla? Arturo, ĉu vi komprenas sencon de viaj vortoj?

Arturo turniĝis kaj ekrigardis rekte okulojn de Montanelli: — padre, vi demandis pri mia fido al vi. Sed mi ankaŭ volas scii, ĉu vi fidas min? Ja se mi havis ion por diri al vi, mi nepre dirus. Tamen pri tiu ĉi subjekto ne necesas plu interparoli. Mi ne forgesis viajn vortojn kaj forgesos ilin neniam. Sed mi devas agi propramaniere kaj paŝi al tiu lumo, kiun mi vidas antaŭe.

Montanelli deŝiris rozeton de branĉo kaj ĵetis ĝiajn petalojn unu post unu en akvon.

— Vi pravas, carino. Jes, ne parolu ni plu pri tio ĉi. Efektive multaj vortoj nenion decidas. Nu, iru ni plu…

Ĉapitro 3. Studenta kunveno

Aŭtuno kaj vintro pasis senevente. Arturo diligente studis kaj havis malmulte da libertempo. Tamen ĉiusemajne li unu-du fojojn vizitis Montanelli dum kelkaj minutoj. Li petis ekspliki iun malfacilan libron kaj tiam konversacio koncernis nur ĝin. Sentante aperintan inter ili barieron, Montanelli evitis ĉion, kio aspektis kiel lia iniciato restarigi antaŭajn intimajn interrilatojn. Vizitoj de Arturo kaŭzis nun triston anstataŭ plezuro. Estis malfacile por li ŝajni kvieta, spertante konstantan streĉon por konduti tiel, kvazaŭ nenio okazis. Arturo ankaŭ rimarkis ŝanĝojn de konduto de padre kaj komprenante, ke ĝin rezultigis okazinta disputo pri liaj "novaj ideoj", menciis neniam tiun ĉi temon, kiu senĉese estis en liaj pensoj. Tamen nuna amo de Arturo al Montanelli estis eĉ pli profunda ol antaŭe. Liaj permanenta sento de malkontento kaj anima malpleno, de kiuj li penis abstrakti sin per persista studado de teologio kaj ritaro, tute malaperis post lia unua konatiĝo kun "Juna Italio".

Ankaŭ foriĝis nesana reveco, kiun generis liaj soleco kaj longatempa flegado de la mortanta patrino, kaj iuj duboj, kontraŭ kiuj li ofte preĝis. Kune kun nova entuziasmo, kun pli klara percepto de religio (ĉar en studenta movado Arturo vidis ne politikan, sed religian bazon) al li venis paco, anima pleneco kaj bonkoreco al homoj. La tuta mondo kvazaŭ iĝis lumigita malsame. Li trovis novajn, bonajn trajtojn de homoj indajn amon, kiujn li ne rimarkis antaŭe. Samtempe Montanelli, kiun li dum lastaj kvin jaroj akceptis kiel ideala heroo, nun akiris en liaj okuloj novan aŭreolon kaj iĝis profeto de la nova kredo. Li pasie aŭskultis predikojn de padre, penante kapti en ili similecon kun respublikaj ideoj; longe meditis pri enteno de Evangelio kaj ĝojis pro demokrata esenco de kristanismo dum ĝia aperado.

Unu januaran tagon Arturo venis la seminarion por redoni libron. Ĉar tiam rektoro Montanelli dume forestis, li venis lian kabineton, starigis la libron sur breton kaj jam volis eliri, sed lian atenton altiris alia libro kuŝanta sur tablo. Ĝi nomiĝis "Monarĥio" [De Monarchia] far Dante. Arturo komencis legi kaj baldaŭ ĝi tiel absorbis lin, ke li ne rimarkis kiel malfermiĝis pordo kaj venis Montanelli. Li ĉesigis legadon nur post kiam Montanelli ekparolis.

— Mi tute ne atendis vin hodiaŭ! — diris padre, rigardante titolon de la libro, — mi jam volis sendi iun, por ekscii, ĉu vi povas veni al mi vespere.

— Ĉu io grava okazis? Mi estos okupita hodiaŭ vespere, sed se…

— Ne, nia rendevuo povos okazi morgaŭ. Mi volis vidi vin kaj diri, ke mi forveturos mardon. Oni vokas min en Romon.

— En Romon? Ĝis kioma tempo?

— En mesaĝo oni skribas, ke ĝis finiĝo de Pasko. Ĝi venis el Vatikano. Mi volis tuj informi vin pri ĝi, sed mi estis okupita pri ĉiutagaj zorgoj en la seminario kaj ankaŭ pri alveno de nova rektoro.

— Padre, mi esperas, ke vi ne por ĉiam forlasas la seminarion. Ĉu ne?

— Ŝajne por ĉiam, kvankam mi ankoraŭ revenos Pison por kelkaj tagoj.

— Sed kial vi forlasas?

— Ankoraŭ oficiale oni ne anoncis mian novan oficon kiel episkopo.

— Padre! Kie?

— Tion oni sciigas en Romo. Ankoraŭ ĝisfine ne estas indikita ĝusta loko: ĉu mi estos estro de eparĥio en Apenino aŭ restos kiel vikario ĉi tie.

— Ĉu oni la novan rektoron jam nomumis?

— Jes, patro Kardi [Cardi]. Li alveturos morgaŭ.

— Via informo estas plena surprizo!

— Jes… Decidoj de Vatikano ofte estas neatenditaj.

— Ĉi vi konas la novan rektoron?

— Persone ne, sed oni lin tre laŭdas. Monsinjoro Belloni skribas, ke li estas multe edukita.

— En la seminario vian forlason oni taksos kiel granda perdo.

— Mi ne scias, kio okazos en la seminario, sed vi, carino, nepre sentos mian foreston. Povas esti samkiel mi sentos nian disiĝon.

— Jes, vi pravas. Tamen mi ĝojas pro vi.

— Ĉu vi ĝojas? Sed mi ne scias, ĉu mi ankaŭ devas ĝoji?

Montanelli eksidis ĉe la tablo. Li aspektis tre lace kaj ne estis videbla kontenteco pri lia nova alta posteno.

— Ĉar vi estos okupita hodiaŭ vespere, ĉu eble vi povas pasigi tagon kune kun mi? Mi ne tre bone fartas, tial mi volus kiel eble longe esti kune kun vi ĝis mia forveturo.

— Bone, sed je la sesa mi devos esti en…

— En kunveno?

Arturo kapjesis kaj tiam Montanelli haste ŝanĝis temon de la konversacio.

— Mi volas ankaŭ interparoli pri viaj aferoj, — komencis li. — Dum mia foresto vi bezonos alian konfesprenanton.

— Sed kiam vi revenos, ĉu mi rajtos konfesi ĉe vi?

— Mia karulo, kion vi demandas? Mi parolas nur pri tri aŭ kvar monatoj, dum kiuj mi forestos. Ĉu vi konsentas konfesi ĉe iu pastro el Santa Katarino?

— Jes.

Ilia konversacio daŭris ankoraŭ kelkan tempon. Poste Arturo ekstaris kaj diris: — Mi devas iri. Studentoj atendas min.

Vizaĝo de Montanelli denove iĝis morna.

— Jam? Mi nur komencis abstrakti min de miaj nigraj pensoj. Ho ve, adiaŭ!

— Adiaŭ! Morgaŭ mi revenos.

— Alvenu kiel eble frue, por ni rendevuu sole. Morgaŭ alveturos patro Kardi… Kara Arturo, mi petas vin, estu singardema, ne agu senpripense, almenaŭ ĝis mia reveno. Vi ne kapablas imagi, kiel mi timas restigi vin sola!

— Vane, padre. Nun ĉio estas kvieta kaj same estos poste.

— Nu, ankoraŭfoje adiaŭ! — abrupte diris Montanelli kaj prenis siajn paperojn.

Enirinte ĉambron, en kiu okazis studenta kunveno, Arturo tuj ekvidis sian amikinon, filinon de doktoro Ŭoren [Warren], kun kiu li ofte ludis dum infaneco. Ŝi sidis ĉe fenestro en angulo kaj atente aŭskultis paroladon de juna altkreska lombardano vestita en uzita kostumo, kiu estis unu el iniciatintoj de la movado. Dum lastaj kelkaj monatoj ŝi videble ŝanĝiĝis, maturiĝis kaj do aspektis kiel tute juna virino. Nur du densaj nigraj harplektaĵoj ankoraŭ memorigis, ke ŝi antaŭnelonge estis lernantino. Sur ŝi estis nigra robo kaj samkolora tuko kovris ŝian kapon, ĉar en la ĉambro trablovis. Sur ŝia brusto estis alpinglita cipresa branĉeto — emblemo de Juna Italio. La iniciatinto pasie rakontis al ŝi pri mizero de kalabriaj kamparanoj kaj ŝi silente aŭskultis, metinte sian mentonon sur la brakon kaj direktinte siajn okulojn sur plankon. Arturo kvazaŭ ekvidis melankolian Liberecon, kiu funebras pri perdita Respubliko. (Julio ekvidus en ŝi nur superkreskintan knabinon kun pala vizaĝo kaj malbela nazo, en malnova, tro mallonga robo).

— Vi estas ĉi tie, Ĝimo [Jim]! — diris Arturo proksimiĝinte al ŝi, kiam ŝia interparolanto deiris al alia loko de la ĉambro. Ĝimo estis ŝia knabina kromnomo, derivaĵo de Ĝenifero [Jennifer], per kiu oni baptis ŝin. Ŝiaj italaj amikinoj nomis ŝin Gemo [Gemma].

Ŝi mire levis sian kapon.

— Arturo! — Ho, mi eĉ ne sciis, ke vi ankaŭ estas membro.

— Mi ankaŭ ne atendis ekvidi vin ĉi tie, Ĝimo. De kiam vi…?

— Ne, — haste ŝi interrompis lin, — mi ankoraŭ ne membriĝis. Mi nur plenumis du aŭ tri negravajn petojn. Mi jam interkonatiĝis kun Bini. Ĉu vi konas Karlon Bini?

— Jes, certe.

Bini estis gvidanto de livorna grupo kaj lin konis tuta Juna Italio.

— Jen, Bini komencis rakonti al mi pri tiuj problemoj kaj mi petis lin venigi min iun studentan kunvenon. Li ankaŭ skribis al mi en Florencon… Ĉu vi scias, ke dum Kristnasko mi vizitis Florencon?

— Ne, mi tre malofte ricevas leterojn de miaj parencoj.

— Jes, tion mi komprenas… Do, mi restis ĉe fratinoj Rajt [Wright], (ili estis ŝiaj lernejaj amikinoj translokiĝintaj al Florenco). En letero Bini proponis, ke dum reveno hejmen mi vizitu Pison kaj la nunan kunvenon… Nu, ŝajne, prelego komenciĝas…

La prelego estis pri ideala respubliko kaj preparo de junularo por ĝi. Pensoj de lektoro estis ne tute certaj, sed Arturo aŭskultis lin kun plena admiro. Li akceptis ĉion senkritike kaj absorbis novajn moralajn ideojn ĝenerale sen pripenso.

Post kiam la prelego kaj longaj debatoj finiĝis kaj studentoj komencis foriri, Arturo alpaŝis al Gemo, kiu ne lasis sian lokon en angulo.

— Mi proponas akompani vin, Ĝimo. Kie vi restis?

— Ĉe Marieto.

— Ĉe tiu, kiu estis mastrumistino de via patro?

— Jes, ŝi loĝas sufiĉe malproksime de tie ĉi.

Kelkan tempon ili paŝis silente. Poste Arturo abrupte demandis ŝin: — Ĉu vi nun estas deksepjara?

— Tio okazis en oktobro.

— Mi ĉiam supozis, ke vi post plenkreskiĝo ne iĝos ordinara fraŭlino, ne vizitos, samkiel ceteraj gejunuloj, balojn ktp. Kara Ĝimo, mi ofte pensis, ke vi nepre estos en nia organizo.

— Tion saman mi pensis pri vi mem.

— Vi menciis iujn komisiojn, kiujn petis plenumi Bini. Mi eĉ ne sciis, ke vi konas unu la alian.

— Mi plenumis ilin ne por Bini, sed por la alia.

— Por kiu?

— Por tiu, kiu hodiaŭ estis interparolanta kun mi, — por Bolo [Bolla].

— Ĉu vi bone konas lin?

Voĉo de Arturo havis iom da ĵaluzo. Al li ne plaĉis tiu ĉi viro. Ili konkuris en unu afero, kiun komitato de Juna Italio finfine komisiis al Bolo, konsiderinte Arturon ankoraŭ tro juna kaj sensperta.

— Mi konas lin sufiĉe bone. Li tre plaĉas al mi. Li loĝis en Livorno.

— Mi tion scias… Li lasis la urbon novembre.

— Jes, tiam oni atendis alvenon de ŝipoj. Kion vi opinias, Arturo, pri tio, ke via hejmo estas pli sendanĝera por nia agado? Ja neniu suspektos familion de riĉaj ŝipoposedantoj. Krome, vi konas ĉiun en dokoj.

— Malpli laŭte, mia kara! Ĉu libroj el Marsejlo [Marseilles] estis kaŝitaj en via domo?

— Nur unu tagon… Tamen povas esti mi ne devis paroli tion al vi.

— Kial? Vi jam scias, ke mi estas ano de la socio. Gemo, kara, mi estus tre feliĉa, se ankaŭ aniĝu vi kaj … padre!

— Via padre! Ĉu li…

— Ne, li opinias malsame. Sed iam mi esperas…

— Arturo, sed li ja estas sacerdoto!

— Tio ne gravas! En nia socio jam estas sacerdotoj. Du el ili verkas artikolojn por ĵurnaloj. Kaj kial ne? Ja misio de klerikaro estas konduki la mondon al plej altaj idealoj kaj celoj, al kiuj ankaŭ aspiras nia socio! Finfine tio ĉi estas pli religia kaj morala demando ol politika. Ja se homoj estas pretaj esti liberaj kaj respondecaj civitanoj, do neniu kapablas teni ilin en sklaveco.

Gemo kuntiris la brovojn.

— Mi opinias, ke via logiko havas iun implikaĵon. Sacerdoto instruas religian doktrinon. Mi vidas nenion koncernan al nia strebado liberiĝi de aŭstroj.

— Sacerdoto estas predikanto de kristanismo, kaj Kristo mem estis plej granda revoluciulo.

— Ĉu vi scias, ke mi interparolis kun mia patro pri sacerdotoj kaj li diris, ke…

— Gemo, via patro estas protestanto.

Post mallonga paŭzo ŝi ekrigardis rekte liajn okulojn.

— Ĉesigu ni nian konversacion. Vi ĉiam iĝas netolerebla, kiam vi parolas pri protestantoj.

— Tute ne! Netoleremecon kutime aperigas protestantoj, kiam temas pri katolikoj.

— Mi opinias malsame. Tamen ni jam tre ofte diskutis pri tio ĉi kaj do ne necesas denove komenci… Kion vi opinias pri la nuna lekcio?

— Ĝi tre plaĉis al mi, precipe la lasta parto. Estis bone al mi aŭdi liajn rezolutajn vortojn pri neceso vivi kvazaŭ en respubliko, anstataŭ revado pri ĝi! Ja Kristo ankaŭ diris: "La ĉiela Regno estas en vi!".

— Al mi male tiu ĉi parto ne plaĉis. Li tiom multe parolis pri tio, kion ni devas pensi, senti, kiel ni devas ŝanĝiĝi, sed neniujn praktikajn rimedojn kaj agojn por tio li indikis.

— Kiam kriza tempo venos, tiam ni havos plurajn taskojn. Ni devas esti paciencaj. Grandaj ŝanĝoj ne okazas dum unu tago.

— Ju pli malfacila estas tasko, des pli urĝe necesas komenci decidi ĝin. Vi parolas pri tio, ke necesas pretigi sin por libero. Tamen kiu estis pli preta por tio, ol via patrino? Ĉu iu vidis pli perfektan anĝelan virinon? Kaj kion rezultigis ŝia tuta bonkoreco? Ŝi estis sklavino ĝis la lasta tago de ŝia vivo. Kiom da ĉikanoj kaj insultoj ŝi spertadis de via vicfrato Ĝejmso kaj lia edzino! Se ŝi ne estus tial bonkora kaj pacienca, do ŝi havus pli bonan vivon kaj oni ne kuraĝus premi ŝin. Simila situacio ekzistas en Italio. Tiuj, kiuj strebas defendi siajn celojn, tute ne bezonas paciencon.

— Ĝimo, kara, Italio estus delonge libera, se kolero kaj pasio estus uzitaj por tio. Ĝi bezonas ne malamon, sed amon.

Li abrupte ekruĝiĝis, kiam estis dirata la lasta vorto. Gemo tion ne rimarkis, ĉar ŝi rigardis rekte antaŭen. Ŝiaj brovoj estis kuntiritaj kaj lipoj estis firme kunpremitaj.

— Vi pensas, ke mi ne pravas, Arturo, — diris ŝi post ioma paŭzo. — Sed mi pravas kaj iam vi tion komprenos… Kaj jen domo de Marieto. Ĉu vi volas eniri?

— Ne, jam estas malfrue. Bonan nokton, kara!

Li staris ĉe enirejo kaj firme premis ŝiajn manojn.

— "Pro dio kaj la popolo…"

Malrapide kaj grave ŝi kompletigis la devizon: — "Nun kaj por ĉiam".

Poste ŝi eltiris siajn manojn kaj rapide eniris la domon. Kiam la pordo ŝlosiĝis, li kliniĝis kaj prenis cipresan branĉeton falintan de ŝia brusto.

Ĉapitro 4. Perfida konfeso

Arturo revenis hejmen kvazaŭ fluganta. Li estis absolute, sennube feliĉa. En la kunveno oni parolis pri preparo al armita ribelo. Gemo nun estas lia kamaradino kaj li amas ŝin. Ili kune agados kaj eĉ eble pereos por estonta respubliko. Floranta tempo de ilia espero venas kaj padre ekvidos tion kaj ekfidos.

Tamen sekvan matenon Arturo vekiĝis pli trankvila. Li rememoris, ke hodiaŭ Gemo forveturos al Livorno kaj padre al Romo. Januaro, februaro, marto — tri longaj monatoj restos ĝis Pasko. Tiam ŝajne Gemo spertos protestantan influon hejme (por Arturo la vortoj “Protestanto” kaj “Filistro” estis egalaj). Ne, Gemo neniam flirtos, koketos kaj fascinos turistojn kaj senharajn ŝipoposedantojn kiel ceteraj anglaj fraŭlinoj en Livorno; Gemo estas tute malsama. Tamen ŝi evidente estas tre malfeliĉa. Tia tre juna, sen geamikoj, ŝi supozeble sentas sin sola inter tiea pedanta publiko… Ho, se estus viva mia patrino!

Vespere li venis la seminarion kaj renkontis Montanelli, kiu konversaciis kun nova rektoro. Li aspektis lace kaj malkontente. Kiam li ekvidis Arturon, do li ne ekĝojis kiel kutime, sed lia vizaĝo iĝis pli tenebra.

— Jen tiu studento, pri kiu mi parolis, — streĉe diris Montanelli prezentante Arturon. — Mi anticipe dankas vian permeson por Arturo uzi la bibliotekon plu.

Patro Kardi, maljuna, bonaspekta sacerdoto tuj komencis interparoli kun Arturo pri la universitato Sapienza. Lia flua kaj senafekta prononco pruvis lian profundan konon de studenta vivo. Konversacio baldaŭ koncernis la universitatan regularon, kies severeco estis tre aktuala tiam. Arturon tre ĝojigis vidpunkto de la nova rektoro, kiu akre kritikis estraron de la universitato pro iliaj sensensaj kaj ĉikanaj limigoj, kiuj kolerigis studentaron.

— Mi havas grandan sperton pri edukado de junularo, — diris li. — Neniam necesas ion malpermesi al junularo sen sufiĉa rezono, jen estas mia regulo. Kelkaj junaj homoj povas okazigi multajn perturbojn, kiam oni ne respektas ties individuecojn. Ja plej obeema ĉevalo povas iufoje pranci, kiam oni tre ofte tiras bridrimenon.

Arturo mire kaj plene malkovris siajn okulojn. Li tute ne supozis, ke la nova rektoro estos protekti studentojn. Montanelli ne ĉeestis la konversacion, ŝajne pro foresto de intereso al ĝi. Li mienis tiel neesprimeble lace kaj senespere, ke patro Kardi subite diris: — Ŝajne mi tedis al vi, patro kanoniko. Pardonu mian babilecon. Mi tre interesiĝas pri tiu ĉi subjekto kaj iufoje forgesas, ke ĝi povas iun tedi.

— Male, mi ankaŭ tre interesiĝas pri ĝi.

Montanelli neniam povis aperigi stereotipan ĝentilecon kaj do Arturon malplaĉe agacis lia tono.

Kiam patro Kardi forlasis la ĉambron, Montanelli turnis sin al Arturo kaj ekrigardis lin kun tiu sama melankolia kaj zorgoplena mieno, kiu estis dum la tuta vespero sur lia vizaĝo.

— Arturo, mia kara knabo, — li ekparolis mallaŭte, — mi devas ion diri al vi.

Ŝajne li ricevis iun malagrablan informon, ekpensis Arturo rigardante marasman vizaĝon de Montanelli. Venis longa paŭzo.

— Ĉu al vi plaĉis la nova rektoro? — demandis subite Montanelli.

La demando estis tute neatendita, tiel Arturo ne tuj trovis konvenajn vortojn.

— Al mi? Al mi li tre plaĉis… Cetere mi ankoraŭ ne estas tute certa. Tion malfacile diri post la unua fojo.

Montanelli sidis frapante per fingroj apogbrakojn de fotelo, kion li ĉiam faris dum malfacilaj aŭ maltrankvilaj situacioj.

— Koncerne de mia veturo al Romo, — komencis li denove, — se vi oponas kaj deziras… Arturo, mi skribos, ke mi ne veturos.

— Padre! Sed Vatikano…

— Vatikano trovos iun alian. Mi sendos mian pardonpeton.

— Sed kial? Mi ne povas kompreni.

Montanelli tuŝis sian frunton permane.

— Mi maltrankviliĝas pri vi. Min turmentas penso, ke… Finfine mi ne tro bezonas veturi.

— Kaj kiel episkopeco?

— Aĥ, Arturo! Ĉu estos profito por mi, se mi akiros episkopecon kaj perdos…

Li subite silentiĝis. Arturo neniam vidis padre antaŭe tiom perpleksa.

— Mi nenion komprenas, — li diris. — Padre, ĉu vi povas ekspliki pli difinite, kio vin maltrankviligas?

— Nenio. Simple min turmentas senlima timo. Diru al mi, ĉu vin minacas iu danĝero?

”Li ion aŭdis”, — Arturo pensis rememorante onidiron pri preparata ribelo. Sed la sekreto ne estis lia, sekve ne eblas ĝin malkovri, tial li respondis per jena demando: — Kia danĝero povas minaci min?

— Ne demandu min, sed rekte respondu! — Pro emocio voĉo de Montanelli iĝis preskaŭ arda. — Ĉu estas vi en danĝero? Mi ne volas scii viajn sekretojn. Diru al mi nur ĉi tion.

— Ni ĉiuj estas en diaj manoj, padre. Ĉio povas okazi. Tamen mi vidas neniun rezonon antaŭtimi iun danĝeron ĝis via reveno.

— Ĝis mia reveno… Aŭskultu, carino, Mi preferas, ke vi decidu. Mi bezonas neniujn viajn eksplikojn. Diru nur “Restu” kaj mi rifuzos de vojaĝo. Neniu ion perdos de tio, sed vi, mi estas certa, estos kune kun mi en sekureco.

Tia morbideco estis tute fremda por Montanelli, tial Arturo kun maltrankvilo diris: — Padre, vi estas malsana. Vi devas veturi al Romo, ripozi tie profunde, por ke forlasu vin sendormeco kaj kapdoloroj.

— Tre bone, — abrupte interrompis lin Montanelli, kvazaŭ lin tedis tiu ĉi konversacio. — Morgaŭ mi forveturos per la unua poŝta ĉaro.

Arturo estis surprizita.

— Ĉu vi ŝajne volis ion diri al mi? — demandis li.

— Ne, ne, nenion plu, nenion gravan…

Lia mieno esprimis angoron kaj timon.

Kelkajn tagojn post forveturo de Montanelli Arturo venis bibliotekon de la seminario por preni libron kaj renkontis en ĝi patron Kardi.

— Aha, sinjoro Burton! — ekkriis la rektoro. — Ĝuste vin mi bezonas. Bonvolu iri al mi kaj helpi pri iu malfacila afero.

Li malkovris pordon de sia kabineto, en kiun Arturo venis kun kaŝita sento de antipatio. Al li ne plaĉis tio, ke la privatan ĉambron, sanktejon de padre nun okupas la alia homo.

— Mi estas terura libra vermo, — diris la rektoro. — Unue, post mia alveno ĉi tien, mi komencis ekzameni la bibliotekon. Ĝia enteno estas perfekta, tamen mi ne sukcesis kompreni sistemon, laŭ kiu oni ĉion katalogis.

— La katalogo ne estas plena. Multaj valoraj libroj estis aldonitaj al ĝi nur antaŭnelonge.

— Ĉu vi povas dum duonhoro ekspliki al mi dispozicion de libroj?

En la biblioteko Arturo detale ĉion eksplikis. Kiam li estis preparanta por foriro kaj jam prenis sian ĉapelon, la rektoro ridetante haltigis lin: — Ne, ne! Mi ne povas lasi vin tial rapide. Hodiaŭ estas sabato, do ĝis lunda mateno vi povas prokrasti vian studadon. Restu kaj vespermanĝu kune kun mi, des pli, ke nun jam estas malfrue kaj mi estas tute sola, tial min ĝojigos kompanio kun vi.

Lia maniero estis tiel senafekta kaj afabla, ke Arturo eksentis sin kun li tute libere. Post kelkaj bagatelaj frazoj la rektoro demandis Arturon, kiel longe li konas Montanelli.

— Ĉirkaŭ sep jaroj, — respondis Arturo. — Mi estis dekdujara, kiam li revenis el Ĉinio.

— Aĥ, jes! Tie li akiris reputacion de predikisto. Ĉu ekde tiam vi iĝis lia edukato?

— Li komencis instrui min unu jaron poste, kiam li unue konfesprenis min. Ekde mia eniro en la universitaton li instruis kromajn lernofakojn, kiuj ne estis en regula kurso. Li tre favoras al mi! Vi eĉ ne povas imagi!

— Mi volonte kredas tion. Li estas homo kun nobla kaj bela animo, kiun ne eblas ne admiri. Mi renkontis predikistojn, kiuj estis kune kun li en Ĉinio. Ili ne sukcesis trovi vortojn necesajn por glori liajn energion kaj kuraĝon okazintajn en malfacila tempo, lian senŝanĝan sindonemon. Vi devas danki fortunon pro tio, ke vin gvidas tiu ĉi eminenta viro. De li mi informiĝis pri tio, ke vi frue perdis gepatrojn.

— Jes, mia patro mortis dum mia infaneco kaj la patrino mortis antaŭ unu jaro.

— Ĉu vi havas gefratojn?

— Ne, nur vicfratojn… Sed ili jam maturiĝis, kiam mi estis infano.

— Probable vi spertis solecon dum via infaneco, tial nun vi tial valorigas bonkorecon de Montanelli. Interalie, ĉu vi havas konfesprenanton dum lia foresto?

— Mi volis peti pastrojn el Santa Katarino, se ili ne havas multajn pentantojn.

— Ĉu vi volas konfesi min?

Okuloj de Arturo plilarĝiĝis pro miro.

— Via pastra moŝto, certe, mi estos ĝoja, sed…

— Sed kutime rektoro de teologia seminario ne konfesprenas pentantojn. Ĉu ne? Vera informo. Tamen mi scias, ke kanoniko Montanelli multe vartis vin kaj, se mi ne eraras, li tre maltrankviliĝas pri via bonstato. Mi ankaŭ maltrankviliĝus, se okazus disiĝo kun mia favorata lernanto. Al li plaĉos tio, ke lia kolego zorgas pri via animo. Krome, filo mia, mi devas diri malkaŝe, ke vi tre plaĉas al mi kaj do mi estos ĝoja okazigi ian ajn helpon al vi, laŭ miaj kapabloj.

— Okaze mi, memkompreneble, estos tre dankema pro via gvidado.

— Tial venu al mi konfesi la sekvontan monaton. Bonege! Vi rajtas viziti min iun ajn vesperon, kiam vi estos libera, mia knabo.

Antaŭ Pasko oni oficiale anoncis, ke Montanelli iĝis episkopo de Brisigelo [Brisighella] situanta en Etruskaj Apeninoj. Li skribis al Arturo el Romo pri tio trankvile kaj senafekte, evidente lia depresio forpasis. «Venu al mi ĉiun ferion, — skribis li, — kaj mi promesas viziti Pison. Tiam niaj intervidiĝoj okazos, kvankam ne tiel ofte, kiel mi deziras».

D-ro Ŭoren invitis Arturon pasigi paskan feston kune kun li kaj lia familio, anstataŭ malnova domo, kiun plenigis ratoj kaj en kiu nun totale regis Julio. En leteron estis enmetita noteto, kiun Gemo skrapis per la infana skribmaniero kaj ankaŭ petis veturi al ili, se tio eblas. «Mi volus interparoli kun vi pri unu afero», skribis ŝi.

Ankaŭ vigligis Arturon flustrado inter studentoj pri iuj gravaj eventoj okazontaj post Pasko.

Ĉio ĉi tiel entuziasmigis Arturon, ke eĉ plej nekredeblaj aferoj, pri kiuj flustris studentoj, ŝajnis al li absolute realaj kaj atingeblaj dum sekvontaj du monatoj. Li decidis veturi hejmen ĵaŭdon de Pasiono kaj pasigi kelkajn tagojn tie, por ke rendevuo kun Gemo ne rompu lian solenan religian staton, kiun postulas la eklezio de siaj adeptoj dum tiu tempo. Vespere de merkredo li sciigis Gemon perletere pri sia alveno sekvontan lundon kaj kun paco en animo li venis dormoĉambron. Li genufleksis ĉe krucifikso. Morgaŭ matene patro Kardi promesis konfespreni lin, tial nun li devas longe kaj fervore preĝi, por prepari sin al paska komunio. Li genuis kun brakoj metitaj sur brusto kaj klinita kapo, rememoris tagon post tago dum la pasinta monato, ĉiujn siajn etajn pekojn — malpaciencon, koleremecon, senzorgecon, kiuj iomete makulis lian animan purecon. Krome Arturo nenion sukcesis rememori: ja kiam oni estas feliĉaj, neniuj pekoj aperas. Li faris signon de kruco, stariĝis kaj komencis senvestiĝi.

Kiam li disbutonumis ĉemizon, el sub ĝi falis paperpeco. Tio ĉi estis noteto de Gemo, kiun li portis la tutan tagon surbruste. Li prenis ĝin, disvolvis kaj kisis ĉarmajn fuŝskribaĵojn, poste li refaldis la paperpecon kaj rimarkis sur ĝia dorso alskribaĵon: «Nepre vizitu nin kiel eble plej baldaŭ; mi volas konatigi vin kun Bolo. Li restis ĉi tie kaj ni kune legas ĉiutage». Vizaĝo de Arturo iĝis ruĝa, kiam li estis leganta. Denove Bolo! Kion li rebezonas en Livorno? Kaj kial Gemo legas kune kun li? Ĉu li envultis ŝin per lia kontrabando? Jam en januaro, kiam okazis la kunveno, estis rimarkebla lia amo al Gemo. Tial li tiam parolis tiel verve! Nun li konstante estas kune kun ŝi kaj legas!

Arturo forĵetis la leteron kaj regenuis ĉe la krucifikso. Kaj tio ĉi estas la animo preparinta por absolvo, por paska sakramento, por paco kun dio, kun si mem kaj kun la tuta mondo! Fakte ĝi kapablas malnoble ĵaluzi kaj suspekti pro egoisma malamo eĉ kamaradon! Li kovris la vizaĝon per ambaŭ manoj en amara humiliĝo. Nur antaŭ kvin minutoj li revis pri martireco kaj nun li konscias pri siaj malindaj, malnoblaj pensoj!..

Ĵaŭdon matene Arturo venis seminarian kapelon kaj trafis tie patron Kardi solan. Antaŭ konfeso li preĝis kaj tuj ekparolis pri sia dubo:

— Patro mia, mi estas pekulo en ĵaluzo, kolero kaj malindaj pensoj pri la homo, kiu nenion malbonan faris por mi.

Patro Kardi bone komprenis la pentanton venintan al li, tial li mole diris: — Vi konfesis neplenan tuton, mia filo.

— Patro! La homon, al kiu mi spertas nekristanajn sentojn, mi devas precipe ami kaj honori.

— Ĉu vi havas sangoligilon?

— Ankoraŭ pli densan.

— Kio tamen kunligas vin ambaŭ, mia filo?

— Kamaradeco.

— Kia kamaradeco?

— En granda kaj sankta laboro.

Venis eta paŭzo.

— Ĉu via kolero al tiu… kamarado, via ĵaluzo al li aperis pro liaj pli gravaj sukcesoj en laboro ol la viaj?

— Parte… jes. Mi enviis liajn sperton, aŭtoritaton… Kaj mi pensis… mi timis, ke li forprenos koron de la fraŭlino, kiun mi amas.

— Ĉu la fraŭlino, kiun vi amas, estas filino de la sankta eklezio?

— Ne, ŝi estas protestantino.

— Herezulino?

Arturo multe afliktiĝis kaj pugnigis manojn.

— Jes, ŝi estas herezulino, — ripetis li. — Ni elkreskis kune. Niaj patrinoj estis amikinoj. Tial mi … enviis lin, ĉar mi komprenis, ke li ankaŭ amas ŝin kaj …

— Mia filo, — malrapide kaj grave diris patro Kardi post ioma silentado, — vi malkovris ne ĉion. En via animo troviĝas ankoraŭ iu ŝarĝo.

— Patro, mi…

Arturo hezitis kaj silentis. La konfesprenanto atendis.

— Mi enviis lin, ĉar organizacio «Juna Italio», kiun mi membras …

— Ĉu?

— Komisiis al li laboron, kiun, mi esperis, mi farus… Mi opiniis, ke mi pli taŭgas por ĝi.

— Pri kio temas?

— Ricevo de libroj el vaporŝipoj… politikaj libroj por plua stokado en iu loko de la urbo.

— Ĉu tiun ĉi laboron oni komisiis al via rivalo?

— Al Bolo… Mi enviis lin.

— Ĉu li mem, de lia flanko, iel ajn kaŭzis vian malamon? Ĉu eble vi akuzas lin en neglekta realigo de tiu misio, kiun oni komisiis?

— Ne, patro, Bolo agis brave kaj sindone. Li estas vera patrioto, sekve mi devas ami kaj respekti lin.

Patro Kardi enpensiĝis.

— Filo mia, se vian animon lumigis nova lumo, se en ĝi naskiĝis revo pri granda laboro pro bono de viaj geamikoj, se vi esperas faciligi ŝarĝon de laciĝantoj kaj prematoj, do pripensu vian rilaton al tiu ĉi altvalora beno de dio. Ĉiun bonon li generas. Kaj vian venon en novan vivon ankaŭ li aperigis. Se vi trovis rimedon por ofero, trovis vojon kondukantan al paco, se vi amikiĝis kun amataj kamaradoj por doni liberigon al tiuj, kiuj turmentiĝas kaj kaŝe ploras do vi penu purigi vian animon de envio kaj pasio, por ke via koro iĝu altaro, en kiu ĉiam brulos sankta fajro. Memorigu al vi mem, ke tio ĉi estas sankta kaj granda afero, tial la koro, kiu akceptos ĝin, devas esti purigita de memamo. Tiu ĉi alvokiĝo, samkiel alvokiĝo de ekleziulo, ne dependas de amo al virino aŭ de efemera pasio. Ĝi estas PRO DIO KAJ POPOLO, NUN KAJ POR ĈIAM.

— Aĥ! — Arturo premis liajn manojn. Li apenaŭ ne ekploregis, kiam li aŭskultis la konatan devizon.

— Patro, vi donas al ni sankcion de la eklezio! Kristo estas sur nia flanko!

— Mia filo, — solene diris la sacerdoto, — Kristo forpelis monŝanĝistojn el templo, ĉar ĝi nomiĝas preĝejo kaj tiuj refaris el ĝi ejon por ŝtelistoj!

Ĉapitro 5. Aresto de Arturo

Posttagmeze de tiu tago Arturo ekvolis longe promenadi. Li petis kamaradon studenton zorgi pri sia propraĵo kaj forpaŝis al Livorno piede. La tago estis malseka kaj nuboplena, sed ne malvarma, tial ebenaĵo, laŭ kiu li paŝis, ŝajnis al li tre bela. Li ĝuis pro mola malseka herbo sub piedoj kaj ĉevojaj printempaj floroj. Ĉe rando de arbaro, en akacujo, birdo konstruis neston kaj tuj forflugis, pro lia alproksimiĝo, svingante brunajn flugiletojn.

Arturo penis koncentriĝi je devota meditado, kiun postulis antaŭtago de pasiona Vendredo. Sed pensoj pri Montanelli kaj Gemo senĉese distris lian penon, do finfine li rifuzis tion kaj permesis al sia fantazio libere aspiri miraklon kaj gloron de venonta ribelo, en kiu gravajn rolojn li difinis al siaj du idoloj. Padre, en lia imago, estis korifeo, apostolo, profeto. Antaŭ lia sankta kolero malaperos ĉiuj darkaj potencoj, kaj apud liaj piedoj junaj defendantoj de Libereco komencos relerni oldajn doktrinojn kaj verojn en ties nova, ankoraŭ nekonata signifo.

Kaj Gemo? Ho, Gemo batalos en barikadoj. Ŝi estas naskita por iĝi heroino. Ŝi estas perfekta kamaradino; pura kaj sentima fraŭlino, pri kiu revis pluraj poetoj. Gemo staros kune kun li, ŝultro al ŝultro, kaj ili ambaŭ renkontos kun ĝojo flugantan ŝtormon de morto. Ili eble mortos ankaŭ kune en momento de venko, sendube venko venos. Li nenion diros al ŝi pri sia amo, neniun vorton li aperigos pri tio, kio povus rompi ŝian pacon aŭ malbonigi ŝian trankvilan sencon de kamaradeco. Ŝi estis por li kiel sanktaĵo, ĉasta viktimo, kiu forbrulos sur altaro por liberigo de la popolo. Ĉu li povus eniri blankan sanktejon de animo, kiu konas neniun alian amon, krom amon al dio kaj Italio?

Dio kaj Italio… Pluvoglutoj falis sur lian kapon, kiam li estis eniranta grandan mornan domon sur Palaca strato. Sur ŝtuparo lin renkontis ĉefservisto de Julio, kiu estis senmanke vestita, kvieta kaj, kiel ĉiam, ĝentile malfavora.

— Bonan vesperon, Gibonso [Gibbons]. Ĉu miaj fratoj estas hejme?

— Sinjoro Tomaso kaj sinjorino Burton estas en gastoĉambro.

Kun morna senco Arturo venis ĉambrojn. Kia sopira estas la domo! Torento de vivo preterkuradis ne tuŝante ĝin. Nenio ŝanĝiĝis en ĝi: nek personoj, nek familiaj portretoj, nek gustomanka furnituro kaj hida plataro sur muroj, nek vulgara fanfaronado de riĉeco, nek senviva aspekto de ĉiu objekto… Eĉ floroj en latunujoj ŝajnis kvazaŭ artefaritaj el ferlado, en kiuj dum varmetaj printempaj tagoj neniam cirkulis juna suko.

Julio sidis en la gastoĉambro, kiu estis centro de ŝia ekzistado, kaj atendis vizitantojn por vespermanĝo. Vestita en konvena moda robo, kun bukligita blanka hararanĝo kaj rigidmiena, kun domhundeto sur genuoj, ŝi aspektis kiel bildo el iu revuo.

— Bonan tagon, Arturo! — diris ŝi malafable, ŝovis por momento al li fingroekstremaĵojn kaj tuj remetis ilin sur pli agrablan silkan lanon de la besteto. — Mi esperas, ke vi bonfartas kaj progresas en la kolegio.

Arturo tramurmuris la unuan konvenan frazon, kiu venis en lian kapon, kaj profundiĝis en malkomfortan silentadon. Medion neniel vigligis alveno de pompa Ĝejmso kune kun maljuna agento de iu ŝipkompanio. Tial kiam Gibonso anoncis, ke manĝo estas sur la tablo, Arturo ekstaris kun facila suspiro kaj diris: — Mi ne vespermanĝos hodiaŭ, Julio. Mi pardonpetas, sed mi iros en mian ĉambron.

— Vi tro fervore fastas, mia knabo, — diris Tomaso. Mi estas certa, ke tio povas malhelpi al vi.

— Ho ne! Bonan nokton.

En koridoro Arturo renkontis valetinon kaj petis ŝin veki lin je la sesa matene.

— Ĉu signorino [sinjoreto] iros preĝejon?

— Jes. Bonan nokton, Terezo.

Li venis sian ĉambron. Antaŭe ĝi apartenis al lia patrino, tial alkovon oni refaris je oratorejo, kiam ŝi estis malsana.

Granda krucifikso sur nigra piedestalo okupis mezon de la altaro. Antaŭ ĝi pendis eta lucerno. En tiu ĉi ĉambro ŝi mortis. Super lito surmure pendis ŝia portreto, sur tablo staris ĉina florujo kun bukedo de violoj, ŝiaj plej ŝatataj floroj. Ĝuste unu jaro pasis post ŝia morto, sed italaj geservistoj ne forgesis ŝin.

Arturo eltiris el valizo enkadritan desegnaĵon, kiu estis zorge ĉirkaŭvolvita. Tio estis krajona portreto de Montanelli, kiun li ricevis nur antaŭ kelkaj tagoj el Romo. Li komencis disvolvi sian trezoron, sed tiutempe la ĉambron eniris paĝio de Julio kun pleto enmane. Olda itala kuiristino, kiu servis al Glediso ĝis apero de la nova, severa mastrino, metis sur la platon diversajn bongustajn manĝaĵojn. Ŝi rezonis, ke ili taŭgas por la kara sinjoreto, kiu diligente plenumas regulojn de la eklezio. Arturo ĉion rifuzis, krom panpeceto. La servisto, kiu antaŭnelonge alvenis el Anglio kaj estis nevo de Gibonso, signifoplene ekridetis forlasante la ĉambron. Li jam aliĝis al protestanta grupo en la kuirejo.

Arturo venis la alkovon kaj ekgenuis antaŭ la krucifikso, penante agordi sin por preĝado kaj religia meditado. Sed li longe ne sukcesis tion atingi. Efektive, kiel diris Tomaso, li tro fervore fastis. Tial abnegacio, kiun li spertis, efikis kiel forta vino. Laŭ lia dorso trakuris efemera tremado, la krucifikso ekdrivis kaj iĝis videbla kvazaŭ en nebulo antaŭ liaj okuloj. Nur post longa litanio, ripetita mekanike, li sukcesis koncentriĝi por mistero de kompenso. Finfine ekstrema fizika laco superis nervan febron kaj li ekdormis kviete kaj pace. Lia animo liberiĝis de turbulentaj kaj angoraj pensoj.

Li ankoraŭ firme dormis, kiam okazis malpacienca kaj brua pordofrapo.

— Ha, ŝajne Terezo, — ekpensis li turnante sin pigre.

Tamen okazis la dua frapo. Li ektremis kaj vekiĝis.

— Signorino! Signorino! [Sinjoreto! Sinjoreto!] — kriis vira voĉo itale. — Ellitiĝu pro amo de dio!

Arturo eksaltis de la lito.

— Kio okazis? Kiu estas tie?

— Tiu estas mi, Ĝiano [Gian] Battista. Mi petegas vin nome de sankta Vergulino! Ordigu vin kiel eble plej baldaŭ!

Arturo haste vestiĝis kaj malŝlosis la pordon. Li perplekse ekrigardis vizaĝon de koĉero, kiun plenigis timo, sed kiam fariĝis en koridoro aŭdebla bruo de piedpremado kaj grincado de metalaĵoj, li komprenis ĉion.

— Por mi? — demandis li trankvile.

— Por vi! Ho, sinjoreto, hastu, hastu! Kion necesas kaŝi? Mi povas…

— Mi bezonas nenion kaŝi. Ĉu miaj fratoj scias?

En la koridoro, el post angulo, aperis la unua uniformo.

— La sinjoron oni vokis. La tuta domo vekiĝis.

— Ho ve! Kia misfortuno, kia terura misfortuno! Kaj ankoraŭ dum pasiona Vendredo! Karaj sanktuloj, ekhavu kompaton!

Ĝiano Battista ekploregis. Arturo movis kelkajn paŝojn antaŭen al ĝendarmoj, kies sabroj tondris. Ili eniris la ĉambron kune kun tremantaj geservistoj vestitaj haste kaj improvize. Soldatoj ĉirkaŭigis Arturon. La strangan procesion gvidis gemastroj de la domo. Li estis en pantofloj kaj noktosurtuto, ŝi estis en longa mantelo kaj ŝia hararo havis buklilojn.

"Kvazaŭ venas la dua diluvo kaj tial bestaro, savante sin, kuras al arkeo! Jen ekzemple kia stranga paro!" — momente traflugis penso en Artura kapo, kiu rigardante tiujn groteskajn figurojn apenaŭ sukcesis deteni ridon, tute nekonvenan dum tiu ĉi serioza tempo.

— Ave, Maria, Regina Coeli[13] traflustris li kaj turniĝis, por ne vidi buklilojn de Julio, kiuj tre agacis lin.

— Bonvolu ekspliki al mi, — diris sinjoro Burton proksimiĝante al ĝendarma oficiro, — kion signifas via perforta interveno en la privatan domon? Mi avertas vin, ke mi estos devigita plendi al la angla ambasadoro, se mi ne ricevos viajn kontentigajn klarigojn.

— Mi supozas, ke klarigoj kontentigos vin kaj la anglan ambasadoron, — diris la oficiro rigide.

Li disvolvis ordonon pri aresto de Arturo Burton, filozofa studento, kaj transdonis ĝin al Ĝejmso, aldonante malafable: — Se vi bezonos pluajn eksplikojn, mi konsilas persone pridemandi la ĉefon de polico.

Julio elŝiris paperon el manoj de la edzo, vigle tralegis ĝin kaj atakis Arturon kun tia furioza malĝentileco, kian kapablas aperigi nur bonedukita sinjorino.

— Vi malgloris nian familion! — kriis angle ŝi. — Nun tuta urba kanajlaro komencos okulumi nin. Jen kien altiris vin via pieco — en prizonon! Cetere nenion alian oni povis atendi de filo de la katolikino…

— Sinjorino, oni malpermesas interparoli kun arestito en la fremda lingvo, — interrompis ŝin la oficiro.

Sed liaj vortoj estis neaŭdeblaj en brua torento de akuzoj, kiujn kriis Julio: — Tion necesis ekspekti! Fasto, preĝoj, psika meditado kaj jen kio kaŝiĝis tie! Mi pensis, ke tiu rezulto povus okazi.

D-ro Ŭoren iam komparis Julion kun salato, en kiun kuiristo metis tro multe da vinagro. Pro ŝia subtila, strida voĉo en buŝo de Arturo aperis acida sento kaj li tuj rememoris tiun komparon.

— Ne necesas tiel paroli, — diris li. — Vi povas antaŭtimi neniujn danĝerojn. Ĉiu scias, ke vi estas tute ĉasta… Mi supozas, ĝentlemanoj, ke vi volas ion trovi en mia havaĵo. Mi havas nenion kaŝitan.

Dume ĝendarmoj serĉis en la ĉambro, eltiris kestojn, legis liajn leterojn kaj universitatajn notojn, Arturo sidis sur la lito. Li estis iom emociplena, sed tute trankvila. Serĉado lin ne malkvietigis: li ĉiam forbruligis leterojn, kiuj povis iun kompromiti, tial nun, krom kelkaj manuskriptoj duonrevoluciaj, duonmistikaj kaj du aŭ tri numeroj de "Juna Italio" ĝendarmoj trovis nenion, kio povus kompensi ties klopodojn.

Post longa rezistado Julio finfine cedis persvadon de sia bofrato kaj foriris dormi plu, pasante preter Arturo kun orgojla kaj malestima mieno. Ĝejmso obeeme sekvis ŝin.

Kiam ili eliris, Tomaso, kiu tiutempe paŝis tien kaj reen laŭ la ĉambro, penante aspekti indiferenta, proksimiĝis al la oficiro kaj petis lian permeson interparoli kun la arestito. Tiu kapjesis anstataŭ respondo, kaj Tomaso alpaŝante al Arturo, trabalbutis per raŭka voĉo: — Infere maloportuna okazaĵo! Mi estas tre ĉagrenita.

Arturo ekrigardis lin per okuloj serenaj kiel sunplena mateno.

— Vi ĉiam estis bona al mi, — diris li. — Ne maltrankviliĝu pri mi. Min nenio minacas.

— Aŭskultu min, Arturo! – Tomaso ektiris sian lipharon kaj demandis Arturon eksplicite. — Ĉu la okazaĵo iel rilatas al mono? Se jes, tial mi povus…

— Al mono? Ne, certe. Kial ĉi tie…

— Ĉu politika petolo? Mi tion supozis. Nu kion fari… Ne malĝojiĝu kaj ne atentu Julion, ja vi scias, kian langon ŝi havas. Do, se vi bezonos mian ajnan helpon: monon aŭ ion alian, bonvolu informi min. Ĉu bone?

Arturo silente etendis la manon kaj Tomaso eliris penante aspekti kiel eble pli indiferenta, kion povis okazigi lia stulta vizaĝo.

Tiutempe ĝendarmoj finis serĉadon kaj la oficiro petis Arturon surmeti palton. Arturo jam volis forlasi la ĉambron, sed subite li haltis: al li estis malkomforte adiaŭi kun la patrina preĝa oratorejo, kiam apude staris soldatoj.

— Ĉu vi povus eliri por momento? — demandis li. — Eskapi mi ne povas kaj kaŝi mi nenion bezonas.

— Bedaŭrinde arestitojn oni malpermesas restigi solaj.

— Bone.

Li eniris la alkovon, genuis kaj kisinte la krucifikson, traflustris: — Dio mia, helpu al mi konservi fortojn ĝis fino!

La oficiro staris ĉe tablo kaj rigardis portreton de Montanelli.

— Ĉu li estas via parenco?

— Ne, li estas mia konfesprenanto, nova episkopo de Brisigelo.

Sur ŝtuparo lin atendis geservistoj — italoj maltrankviliĝintaj kaj ĉagreniĝintaj. Arturon, samkiel lian patrinon, oni amis en la domo, tial nun homoj densiĝis ĉirkaŭ li, kisis liajn manojn kaj veston. Ĝiano Battista ankaŭ staris tie kaj larmoj falis sur liajn grizajn lipharojn. Neniu el Burton familio venis adiaŭi. Ilia apatio ankoraŭ pli substrekis sindonemon kaj amon de geservistoj, tial Arturo apenaŭ ne ekploris premante etenditajn manojn.

— Adiaŭ, Ĝiano Battista, kisu viajn etulojn! Adiaŭ, Terezo! Preĝu pro mi kaj helpu al vi dio! Adiaŭ, adiaŭ…

Li haste malsupreniĝis laŭ la ŝtuparo. Post minuto restis stari ĉe la sojlo nur malgranda grupo de silentaj viroj kaj ploregantaj virinoj observanta la forveturantan ĉaron.

Ĉapitro 6. Trompa truko de la kolonelo

Oni malliberigis Arturon en grandan mezepokan fortreson situantan apud haveno.

Vivo en prizono estis ne tro malfacila. Ĉelo de Arturo estis malseka kaj malluma, sed li elkreskis en domo sur Via Borra, tial sekve prema aero, fetoro kaj ratoj ne estis surprizo por li. Nutraĵoj estis malabundaj kaj aĉaj, sed Ĝejmso akiris permeson sendi al la vicfrato ĉion necesan el hejmo. Arturo troviĝis en sola ĉelo kaj kvankam inspekto estis ne tro severa, kiel li supozis, tamen li ne sukcesis ekscii kialon de sia aresto. Samtempe lin ne lasis tiu anima kvieteco, kun kiu li eniris la fortreson. Legado de libroj estis malpermesata, tial li multe preĝis kaj meditis, tolereme atendante pluajn eventojn.

Foje matene gardisto malŝlosis pordon de la ĉelo kaj diris: — Bonvolu eliri!

Du aŭ tri fojoj Arturo penis demandi lin, sed respondoj estis ĉiam samaj: "Parolado estas malpermesata", tial Arturo silente sekvis la soldaton laŭ malsekaj kortoj, koridoroj kaj ŝtuparoj. Finfine lin oni venigis en grandan helan ĉambron, kie ĉe longa tablo plenigita de multaj paperoj, sidis tri militistoj. Kiam li estis venanta, iliaj mienoj tuj iĝis gravaj kaj oficialaj. Plej maljuna el ili, pimpa kolonelo kun grizaj vangharoj, indikis seĝon starantan ĉe posta flanko de la tablo kaj komencis anticipan pridemandadon.

Arturo atendis minacojn, insultojn kaj blasfemojn, tial li preparis sin respondi kun sinregado kaj digno. Sed li estis agrable surprizita. La kolonelo aspektis serioze, laŭmilite seke, sed senriproĉe ĝentile. Sekvis ordinaraj demandoj: nomo, aĝo, nacieco, civila stato; respondoj tuj estis enskribitaj.

Arturon jam penetris enuo kaj malpacienco, sed subite la kolonelo demandis:

— Kaj nun, sinjoro Burton, diru al ni, kion vi scias pri "Juna Italio"?

— Mi scias, ke tiu ĉi politika societo eldonas ĵurnalon en Marsejlo, kiu cirkulas en Italio cele prepari la popolon por ribelo kaj forpeli aŭstran armeon el la lando.

— Ĉu vi mem legis la ĵurnalon?

— Jes. Mi interesiĝis pri ĝi.

— Kiam vi estis leganta, ĉu vi pensis, ke vi agas kontraŭleĝe?

— Certe.

— Kie vi prenis ekzemplerojn trovitajn en via ĉambro?

— Tion mi ne povas malkovri.

— Sinjoro Burton, ĉi tie oni ne rajtas respondi "mi ne povas". Vi devas respondi plene ĉiujn miajn demandojn.

— Tiam mi diru: "mi ne volas", se mia antaŭa respondo ne plaĉas al vi.

— Se vi plu interparolos kun mi ĉi-tone, do vi bedaŭros pri tio ĉi, — notis la kolonelo.

Nericevinte respondon li daŭrigis: — Mi povas aldoni, ke laŭ nia informo, via ligo kun tiu societo estas pli densa kaj ĝi inkluzivis ne nur legadon de literaturo. Konfeso pri tio estos avantaĝa por vi. Tiel aŭ aliel ni ĉion malkovros kaj tiam vi konvinkiĝos, ke nuna via konduto estas senutila.

— Mi havas neniun deziron senkulpigi min mem. Kion vi volas scii?

— Unue, diru al ni, kial vi, alilandulo, implikiĝis en tiun ĉi aferon?

— Mi multe pensis kaj legis pri la subjekto kaj ion ajn konkludis.

— Kiu persvadis vin membriĝi al la societo?

— Neniu. Tio estis mia propra deziro.

— Ne ŝancelu min! — abrupte diris la kolonelo. Pacienco, ŝajne, komencis lasi lin. — Al politikaj societoj oni ne aliĝas sen ies influo. Al kiu vi komunikis vian deziron aliĝi?

Silento.

— Estu afabla respondi.

— Tiuj ĉi demandoj ne estos responditaj.

En voĉo de Arturo aŭdiĝis malafableco. Iu stranga agaco plenigis lin. Li jam sciis pri arestoj en Livorno kaj Piso, kvankam li ne imagis tutan realan frakason. Tamen eĉ tiu ĉi informo estis sufiĉa por maltrankviligi lin pri sortoj de Gemo kaj ceteraj geamikoj.

Afekta ĝentileco de la oficiro, leksika turniro, enuiga ludo de insidaj demandoj kaj evitemaj respondoj maltrankviligis kaj kolerigis lin. Ankaŭ brua paŝado de gardisto malantaŭ la pordo tre nervozigis lin.

— Interalie, kiam lastfoje vi vidis Ĝiovanon Bolon? — subide demandis la kolonelo. — Ĉu antaŭ via forveturo el Piso?

— La nomo ne estas konata al mi.

— Kial? Ĝiovano Bolo? Vi lin tre bone konas. La junulo altkreska kun vangoj senharaj. Ja li estas via kamarado universitata.

— Mi konas ne ĉiun studenton.

— Bolon vi nepre devas koni. Vidu: jen lia skribaĵo. Estas rimarkeble, ke vin li bone konas.

Kaj la kolonelo neglekte transdonis al li paperon , en kies supro estis vorto "Protokolo" kaj en malsupro estis signaturo "Ĝiovano Bolo". Haste rigardinte ĝin, Arturo trafis sian nomon.

Li mire demandis: — Ĉu vi volas, ke mi tralegu ĝin?

— Jes, certe. Tie temas pri vi mem.

Arturo komencis legi kaj oficiroj rigardis lian mienon. La dokumento entenis eksplikojn eldonitajn je multaj demandoj. Probable Bolo ankaŭ estis arestita! La unuaj eksplikoj estis tute ordinaraj. Poste sekvis kurta raporto pri ligoj de Bolo kun la societo, pri dissendo de malpermesata literaturo en Livorno kaj pri studentaj kunvenoj. Ankaŭ Arturo tralegis jenon: " Inter niaj aliĝuloj estis unu juna anglo, Arturo Burton, el familio de riĉaj livornaj ŝipoposedantoj".

Sango plenigis vizaĝon de Arturo. Bolo denuncis lin! Bolo, kiu solene akceptis devojn de gvidanto, Bolo, kiu varbis Gemon… kaj amis ŝin! Li metis la paperon sur la tablon kaj mallevis la okulojn.

— Mi esperas, ke tiu ĉu eta dokumento refreŝigis vian memoron? — ĝentile demandis la kolonelo.

Arturo nege skuis la kapon.

— Mi ne konas tiun ĉi nomon, — seke ripetis li. — Ŝajne aperis ia misaĵo.

— Misaĵo? Absurdo! Sciu, s-ro Burton, ke kavalireco kaj donkiĥoteco estas aprobindaj trajtoj, sed ne endas absurdigi ilin ĝis ekstremo. Tiel ofte eraras junularo. Pripensu: ĉu devas kompromiti sin mem kaj malprofiti en via vivo pro tiuj bagateloj? Vi indulgas la homon, kiu vin perfidis. Vi mem povas vidi, ke li ne estis tro skrupula, kiam li donis eksplikojn pri vi.

Ia moko aŭdiĝis en voĉo de la kolonelo. Arturo ektremis; subita konjekto venis lian kapon.

— Tio ĉi estas mensogo! Vi faris fraŭdon! Tio ĉi vidiĝas sur via vizaĝo! — ekkriis li. — Tiamaniere vi volas konvikti iun arestitan kaj entiri en kaptilon min! Trompulo, mensogulo, kanajlo…

— Silenton! — eferveskis la kolonelo, kiu furioziĝis kaj stariĝis de sur seĝo. Liaj kolegoj jam ekstaris.

— Kapitano Tomasio [Tomassi], — diris la kolonelo kaj turniĝis al unu el tiuj, — voku gardon kaj ordonu meti la junulon en karceron por kelkaj tagoj. Ŝajne li bezonas bonan lecionon, tial ni lin prudentigos.

Karcero estis malluma, malseka kaj malpura kavo en subgrundo. Anstataŭ "prudento" en ĝi Arturo spertis ekstreman koleron. Lia luksa hejmo, kie li kreskadis, kutimigis lin postuli ĉie purecon, tial la ofendita kolonelo povus plene kontentiĝi per la unua impreso, kiun sentis Arturo pro aglutinaj, mucidaj vandoj, kotplena planko kaj terura fetoro, kiun aperigis kloako kaj forputrita lignaĵo. Arturon oni enpuŝis en tiun ĉi karceron kaj ŝlosis la pordon; li singarde ekpaŝis antaŭen kaj levinte brakojn komencis kun ega abomeno palpi aglutinajn vandojn en mallumo, por trovi taŭgan lokon sur planko, kiu havus malpli da koto.

Li pasigis tutan tagon en plena mallumo kaj silento; nokte okazis neniuj ŝanĝoj. Li havis neniujn impresojn elekstere kaj tial li nenion sciis pri reala tempo. Kaj, kiam sekvan matenon en la pordo tintis ŝlosilo kaj timiĝintaj ratoj kun knaro trakuris preter liaj piedoj, li saltleviĝis panike. Lia koro batis furioze, en oreloj estis bruo, kvazaŭ li estis sen lumo kaj sonoj dum longaj monatoj anstataŭ kelkaj horoj.

La pordo malfermiĝis kaj la karceron penetris malforta radio de lanterno, kiu ŝajnis al li blindiginta. Ĉefa provoso alportis panpecon kaj kruĉon da akvo. Arturo ekpaŝis antaŭen. Li opiniis, ke li estos liberigita. Sed ĝis kiam li komencis paroli, la provoso donis al li panon kaj akvon, turniĝis kaj silente eliris ŝlosinte la pordon.

Arturo stamfis. Unue en vivo li eksentis furiozon. Ĉiun horon li pli kaj pli perdadis imagon pri loko kaj tempo. Mallumo ŝajnis al li senlima, sen komenco kaj fino. Lia vivo kvazaŭ haltis.

La trian tagon vespere, kiam la karceron revenis la provoso kune kun konvojanto, Arturo perplekse ekrigardis ilin, ŝirminte la okulojn permane de nekutima lumo kaj vane penis kalkuli horojn, tagojn kaj semajnojn, dum kiuj li troviĝis en tiu ĉi tombo.

— Bonvolu eliri, — malvarme kaj oficiale diris la provoso.

Arturo mekanike treniris post li per mallertaj paŝoj, stumblante kaj ŝanceliĝante kvazaŭ ebriulo. Li deŝovis brakon de la provoso, kiu volis helpi al li ascendi laŭ kruta ŝtuparo, kiu kondukis al la korto, sed kiam li atingis lastan ŝtupon, li subite eksentis vertiĝon, ŝanceliĝis kaj nepre falus renverse, se la provoso ne subtenus liajn ŝultrojn.

— Nenio grava okazis, — diris ies gaja voĉo. — Tion ĉiu spertas, kiu trafas freŝan aeron.

Arturo turmente enspiris, kiam oni akvoŝprucigis lian vizaĝon. Mallumo ŝajne deiĝis de li kaj brue dispeciĝis. Li tuj rekonsciiĝis, deŝovis brakon de la provosto kaj per preskaŭ firma paŝado trairis koridoron kaj ŝtuparon. Ili haltis antaŭ la pordo. Post kiam ĝi estis malfermita ili eniris la ĉambron, en kiu oni pridemandis lin unuafoje. Li ne tuj rekonis ĝin, tial li mire rigardis la tablon kun amaso da paperoj kaj oficirojn sidantajn sur samaj seĝoj.

— A ha, sinjoro Burton!, — diris la kolonelo. — Mi esperas, ke nun vi estas pli malkaŝema. Nu, ĉu al vi plaĉis la karcero? Ĝi ne estas same luksa, kiel gastoĉambro de via frato. Ĉu ne?

Arturo levis siajn okulojn je ridetanta vizaĝo de la kolonelo. Li eksentis grandan deziron ĵeti sin sur tiun ĉi dandon kun grizaj vangharoj kaj mordi lian gorĝon. Evidente lia deziro estis videbla sur lia vizaĝo, ĉar la kolonelo tuj aldonis per tute malsama voĉo: — Sidiĝu, sinjoro Burton, kaj trinku akvon. Mi opinias, ke vi estas tre emociplena.

Arturo forpuŝis glason da akvo, kiun oni donis al li, metis siajn kubutojn sur la tablon kaj manon sur la frunton, penante kolekti pensojn. La kolonelo atente observis lin, rimarkante per lerta okulo kaj mantremadon, kaj nervozajn lipojn, kaj malsekiĝintajn harojn, kaj senbrilan rigardon, — tuton, kio parolis pri fizika malforteco kaj deprimo.

— Nun, sinjoro Burton, — rediris la kolonelo post kelkaj minutoj, — revenu ni tien, kie ni haltis lastan fojon. Tiam okazis eta malagrablaĵo kun vi, sed nun mi havas nuran deziron: esti indulgema. Se vi kondutos respektive, tiam ni traktos vin sen troa rigoreco.

— Kion vi volas de mi?

Arturo diris la frazon per tute nekutima akra kaj moroza tono.

— Mi volus nur, ke vi diru malkaŝe kaj honeste, kion vi scias pri la societo kaj ĝiaj membroj. Antaŭ ĉio, ĉu delonge vi konas Bolon?

— Mi lin neniam renkontis. Mi absolute nenion scias pri li.

— Ĉu? Bone, ni baldaŭ revenos al tio ĉi. Ĉu eble vi konas junulon nomatan Karlo Bini?

— Mi neniam aŭdis la nomon.

— Tio estas stranga. Nu, kaj kion vi povas diri pri Francesco Neri?

— Mi unue aŭdas tiun ĉi nomon.

— Sed jen letero adresita al li kaj skribita per via mano! Vidu.

Arturo neglekte ekrigardis la leteron kaj demetis ĝin flanken.

— Ĉu vi rekonas ĝin?

— Ne.

— Kial vi negas, ke skribmaniero estas via?

— Mi nenion negas. Mi ne rememoras tiun ĉi leteron.

— Ĉu eble vi rememoros jenon.

Oni donis alian paperon. Li rekonis leteron, kiun li skribis aŭtune al unu kamarado-studento.

— Ne.

— Kaj vi ne konas personon, al kiu ĝi estas adresita?

— Mi ne konas.

— Via memoro estas kurioze kurta.

— Ĝi estas difekto, pro kiu mi delonge suferas.

— Ĉu vere? Tamen mi aŭdis de unu el universitataj profesoroj, ke vi ne estas malkapabla, sed eĉ male.

— Vi juĝas pri kapableco probable de polica vidpunkto. Universitataj profesoroj uzas la vorton en malsama senco.

Kreskanta agaco klare aŭdiĝis en respondoj de Arturo. Malsato, prema aero kaj dormodeziro dolorigis lian korpon. Ĉiu lia osteto malsanis kaj voĉo de la kolonelo nervozigis lin samkiel skrapado de grifelo laŭ tabulo.

— Sinjoro Burton, — grave diris la kolonelo pli apoginte sin al seĝodorso, — vi ree forgesiĝis. Mi avertas vin ankoraŭfoje, ke tia parolmaniero ne okazigos al vi bonon. Vi jam estis en la karcero kaj supozeble vi ne volas veni ĝin la duan fojon. Mi diru al vi rekte: mi uzos al vi severajn punrimedojn. Memoru, ke mi havas pruvojn — persvadajn pruvojn, — ke iuj junuloj, kiujn mi menciis, kaŝe liveris malpermesatan literaturon tra ĉi tiea haveno kaj vi interrilatis kun ili. Do, ĉu vi intencas sen perforto diri, kion vi scias pri tio ĉi?

Arturo ankoraŭ pli mallevis sian kapon. Blinda kolerego moviĝis en li kvazaŭ viva ulo. Penso, ke li povas perdi memregadon, timigis lin pli, ol minacoj. Li unuefoje klare eksensis, ke ĝentlemana modereco kaj kristana pieco ne kapablas helpi al li, tial li ektimis sin mem.

— Mi atendas respondon, — diris la kolonelo.

— Mi povas neniun respondon doni.

— Ĉu vi efektive rifuzas respondi?

— Mi nenion diros.

— Konklude mi devas ordoni, ke vin oni revenigu la karceron kaj tenu tie ĝis kiam via decido ŝanĝiĝos. Se vi plu ne prudentiĝos, mi ordonos kateni vin.

Arturo levis la kapon. Laŭ lia korpo trakuris tremado.

— Vi rajtas fari ĉion laŭ via deziro, — diris li mallaŭte. — Sed, ĉu permesos la angla ambasadoro, ke tiel oni traktos kun la brita regnano sen iuj ajn konviktoj?

Finfine Arturon oni forkondukis en saman kameron, kie li falis sur liton kaj tradormis ĝis sekva mateno. Oni lin ne katenis kaj ne metis en la timigan karceron, sed malamikeco inter li kaj la kolonelo pliiĝis dum ĉiu pridemandado.

Vane Arturo petis dion, ke li donu al li fortojn por superi propran koleron, vane li meditis tutajn noktojn pri toleremo kaj kvieteco de Kristo. Ĉiun fojon, kiam oni alkondukis lin en longan, preskaŭ nudan ĉambron, en kiu staris sama tablo kovrita per verda drapo; ĉiun fojon, kiam li vidis antaŭ si farbitajn lipharojn de la kolonelo, malamo tuj replenigis lin kaj provokis acidajn, malestimajn respondojn. Ankoraŭ ne pasis eĉ unu monato post malliberigo de Arturo, sed ilia reciproka incito atingis tian nivelon, ke ambaŭ ne povis vidi unu la alian sen kolero.

Konstanta streĉo de tiu ĉi kolizio pli kaj pli premis nervojn de Arturo. Li sciis, ke lin oni atente gardas, tial kiam li estis rememorinta rakontojn de arestitoj, ke ilin oni kaŝe svenigas per beladono, por subaŭskulti ties delirojn, li preskaŭ ĉesigis siajn dormadon kaj manĝadon. Iufoje, kiam preter li trakuris rato, li, kovrita per malvarma ŝvito, akre eksaltis kaj tremis pro penso, ke iu kaŝiĝas en la kamero kaj subaŭskultas, ĉu eble li ion diras dum dormado.

Ĝendarmoj evidente celis kapti lian kompromitan vorton por akuzi Bolon. Tial Arturo tre timis ion gravan elbabili. Tagon kaj nokton nomo de Bolo estis en lia kapo, ĝin li rememoris dum preĝado kaj anstataŭ Mario parolis Bolo. Plej malbona estis tio, ke lia religieco forpasadis ĉiutage kune kun la ekstera mondo. Kun febra obstineco Arturo alkroĉiĝis al tiu lasta apogo dum longatempaj litanioj kaj meditadoj. Tamen pensoj pri Bolo okupis plej gravan lokon kaj vortojn de preĝoj li ripetis meĥanike.

Multe konsolis Arturon vizitoj de la ĉefa prizona provoso. La diketa senhara oldulo komence penis aspekti kiel tre severema. Tamen bonkoreco, videbla en ĉiu faldeto de lia pufa vizaĝo, superis lian devon kaj baldaŭ li komencis transdoni mesaĝojn de arestitoj el unu kamero en la alian.

Iun tagon mezmaje la provoso eniris kun tia sombra kaj morna fizionomio, ke Arturo mire ekrigardis lin.

— Kio okazis hodiaŭ, Enriko? — ekkriis li.

— Nenio! — malkontente respondis Enriko kaj proksimiĝinte al lito de Arturo malĝentile detiris lian plejdon.

— Kial vi fordonas mian plejdon? Ĉu mi estos translokita en alian kameron?

— Ne, oni vin ellasas.

— Ellasas? Hodiaŭ? Por ĉiam? Enriko!

Tre emociiĝinta Arturo kaptis manon de la maljunulo, sed tiu abrupte eltiris ĝin.

— Enriko, kio okazis kun vi? Kial vi ne respondas? Diru, ĉu ni ĉiuj estos liberigitaj?

Tamen repliko estis nur malestima grumblado.

— Sufiĉe! — Arturo kun rideto reprenis manon de la provoso. — Ne koleru, mi tutegale ne ofendiĝos. Mi volas scii pri aliaj arestitoj.

— Pri kiuj arestitoj? — grumblis Enriko kaj subite forĵetis ĉemizon de Arturo, kiun li pakis. — Ĉu pri Bolo ankaŭ?

— Certe, pri Bolo kaj pri ceteraj. Enriko, nu kio okazis finfine kun vi?

— Ŝajne la povrulon oni baldaŭ ne liberigos, ja lin perfidis lia kamarado! — Kaj indigna Enriko reprenis la ĉemizon.

— Ĉu perfidis lia kamarado? Ho, kia teruro! — Arturo larĝe malkovris la okulojn.

Enriko rapide turniĝis.

— Ĉu tiu perfidulo estis ne vi?

— Kion vi parolas, Enriko? Kial mi?

— Almenaŭ tion oni diris al li dum enketado. Mi estas tre feliĉa, ke perfidulo ne estas vi. Mi ĉiam opiniis, ke vi estas honesta homo. Iru ni!

Enriko eliris koridoron, Arturo sekvis lin. Kaj subite kvazaŭ lumo disigis konfuzon de lia intelekto:

— Oni diris al Bolo, ke lin perfidis mi! Nu, certe! Kaj al mi oni diris, ke min perfidis Bolo. Sed Bolo ne estas tiom malsaĝa por kredi tiun ĉi absurdon.

— Ĉu efektive tio ne estas vero? — Enriko haltis ĉe ŝtuparo kaj ĵetis sur Arturon ekzamenan rigardon.

Arturo nur ŝultrotiris.

— Certe, tio estas mensogo!

— Bone! Mi estas feliĉa aŭdi tion ĉi, knabo, kaj mi transdonos al Bolo viajn vortojn. Tamen vi devas scii, ke oni diris al li, ke vi perfidis lin pro… nu, ĝenerale, pro ĵaluzo. Kvazaŭ vi ambaŭ amas unu fraŭlinon.

— Tio ĉi estas mensogo! — elparolis Arturo per rapida, intermita flustro. Lin kaptis abrupta, paralizanta ĉiujn fortojn, timo. "Amas unu fraŭlinon!.. Ĵaluzo!" Kiamaniere oni eksciis pri ŝi?

— Atentu unu minuton, mia knabo! — Enriko haltis en koridoro proksime de ĉambro de enketisto kaj traflustris: — Mi fidas vin. Sed diru al mi ankoraŭ jenon. Mi scias, ke vi estas katoliko. Ĉu vi ion gravan diris dum la konfeso?

— Tio ĉi estas mensogo! — apenaŭ ne senspiriĝinte ekkriis Arturo la trian fojon.

Enriko ŝultrotiris kaj ekpaŝis antaŭen. — Certe, vi pli bone scias. Tamen vi ne estas la unua, kiu estas kaptita je tiu fiŝhoko. Nun en Piso estas granda bruo pri iu sacerdoto, kiun konviktis viaj amikoj. Oni eldonis broŝuron kun averto, ke li estas spiono.

Li malfermis pordon de ĉambro de enketisto kaj, vidante, ke Arturo staras kun fiksita rigardo, iomete forpuŝis lin antaŭen.

— Bonan tagon, sinjoro Burton, — diris la kolonelo kaj prezentis ĝentile ridetante ĉiujn siajn dentojn. — Mi plezure gratulas vin. El Florenco alvenis ordono pri via liberigo. Estu afabla subskribi tiun ĉi paperon.

Arturo proksimiĝis al li.

— Mi volas scii, — diris li per obtuza voĉo, — kiu min perfidis.

La kolonelo kun rideto levis la brovojn: — Ĉu vi ne konjektas? Pripensu iomete.

Arturo balancis la kapon. La kolonelo levis la brakojn, prezentante sian miregon: — Ĉu efektive vi ne kapablas konjekti? Vi mem, sinjoro Burton! Kiu alia povas scii viajn amajn aferojn?

Arturo silente deturnis sin. Sur muro pendis granda ligna krucifikso, kaj okuloj de la junulo malrapide ekrigardis vizaĝon de Kristo, tamen en ili estis ne petego, sed sola mirego antaŭ tiu ĉi indiferenta kaj pacienca dio, kiu ne punis per fulmo la sacerdoton, kiu denuncis sekretojn de la konfeso.

— Bonvolu subskribi ricevon de viaj dokumentoj, — afable diris la kolonelo, — mi ne volas enteni vin ĉi tie plu. Vi memkompreneble volas iri hejmen kiel eble plej baldaŭ kaj mi estas nun tre okupita pri aferoj de malprudenta Bolo, kiu ĵetis vian kristanan kvietecon en tian senkoran provon. Mi supozas, ke lin atendas rigora kondamno. Ĉion bonan!

Arturo subskribis, prenis siajn dokumentojn kaj eliris, dirinte nenion. Ĝis alta prizona pordego li iris post Enriko kaj poste neadiaŭinte kun li sola malsupreniĝis al kanalo, kie lin atendis pramisto. Kiam li estis supreniĝanta laŭ ŝtona ŝtuparo kondukanta al strato, al li alkuris junulino en kotona robo kaj pajla ĉapelo.

— Arturo! Mi estas tre feliĉa! Tre feliĉa!

Arturo, tremanta per la tuta korpo, metis la brakojn al sia dorso.

— Ĝimo! — elparolis li finfine per voĉo, kiu kvazaŭ ne apartenis al li mem. — Ĝimo!

— Mi atendis vin ĉi tie tutan duonhoron. Al mi oni diris, ke vi eliros je la kvara posttagmeze. Arturo, kial vi tial rigardas min? Kio okazis? Kio okazis kun vi? Haltu!

Li turniĝis kaj malrapide ekpaŝis laŭ strato, kvazaŭ forgesinte Gemon. Ŝi ektimis, kuratingis lin kaj prenis lian kubuton.

— Arturo!

Li haltis kaj perplekse ekrigardis ŝin. Gemo prenis lian manon kaj ili ambaŭ iris kune plu silente.

— Aŭskultu, karulo, — komencis ŝi mole, — ĉu necesas tial emociiĝi pro tiu ĉi ĉagrena miskompreno? Mi scias, ke vi spertis multajn malfacilaĵojn, tamen ĉiuj komprenas…

— Pro kiu miskompreno? — demandis li per sama obtuza voĉo.

— Mi mencias leteron de Bolo.

— Aŭdinte la nomon, Arturo malĝojiĝis.

— Ĉu vi nenion sciis pri ĝi? — daŭrigis ŝi. Sed al vi ŝajne oni diris pri la afero. Bolo supozeble estas plena frenezulo, se li povis imagi tian absurdon.

— Kian absurdon?

— Mi vidas, ke vi nenion scias. Li skribis, ke vi rakontis pri ŝipoj kaj sekve kaŭzis lian areston. Kia absurdo! Tion komprenas ĉiu, kiu vin konas. Kredas nur tiuj, kiuj vin tute ne konas. Tial mi venis ĉi tien por diri al vi, ke niaj grupanoj kredas neniun vorton de tiu letero.

— Gemo, sed tio ĉi estas… estas vero!

Ŝi malrapide deflankiĝis de li, larĝe malkovrinte la okulojn nigriĝintajn pro teruro. Momente ŝia vizaĝo iĝis same blanka, kiel ŝia skarpo sur la kolo. Glacia ondo de silento aperis antaŭ ili, kiu kvazaŭ muro apartigis ilin de bruo kaj trafiko sur la strato.

— Jes, — traflustris li finfine. — Ŝipoj… mi parolis pri ili kaj menciis nomon de Bolo. Ho, dio mia! Dio mia! Kion mi devas fari?

Kaj subite li ekkonsciis, kiu staras apud li kaj kun mortema teruro rigardas lin. Ŝi eventuale opinias, ke…

— Gemo, vi mise komprenis min! — ekkriis Arturo kaj paŝis al ŝi.

Ŝi retiriĝis de li kaj malestime ekkriis: — Ne tuŝu min!

Arturo kun forto kaptis ŝian manon: — Aŭskultu min, pro dio! Mi ne kulpas… Mi…

— Lasu min! Lasu mian manon!

Ŝi eltiris siajn fingrojn el lia mano kaj frapis lian vangon. Okulojn de Arturo kovris nebulo. Unu momenton li vidis nenion antaŭ si, krom pala, malĵojplena vizaĝo de Gemo kaj ŝia mano, kiun ŝi viŝis per la robo. Poste nebulo malaperis… Li ĉirkaŭrigardis kaj ekvidis, ke li staras sola.

Ĉapitro 7. Pseuda sindronigo de Arturo

Jam delonge krepuskiĝis, kiam Arturo sonorigis ĉe la pordo de domego sur strato Via Borra. Li memoris, ke li estis vaganta tra la urbo, sed kie, kial kaj kiom da horoj tio daŭris? Livreulo de Julio oscedante malfermis la pordon kaj signifoplene subridis ekvidinte turmentiĝintan, kvazaŭ ŝtonan vizaĝon de Arturo. Al li ŝajnis tre amuze, ke la juna mastro revenas hejmen el la prizono kvazaŭ ebria kaj skandala almozulo. Arturo supreniĝis laŭ ŝtuparo. En la unua etaĝo lin trafis Gibonso, kiu iris al li renkonten kun fiera kaj malaproba mieno. Arturo tramurmuris “Bonan vesperon” kaj volis pasi preter li. Sed estis malfacile tion fari, se Gibonso tion ne deziris.

— La gemastroj forestas, sinjoro, — diris li, kritike ĉirkaŭrigardante malpuran veston kaj distaŭzintajn harojn de Arturo. – Ili nun gastas kaj revenos nur post meznokto.

Arturo ekrigardis la horloĝon. Estis nur la naŭa posttagmeze. Ho, jes! Tempo sufiĉas, eĉ pli ol sufiĉas…

— Sinjorino Burton ordonis demandi, ĉu vi estos vespermanĝanta, sinjoro? Ŝi esperas vidi vin ĝis via enlitiĝo, ĉar ŝi nepre deziras interparoli kun vi hodiaŭ.

— Mi dankas vin, mi ne volas vespermanĝi. Transdonu al sinjorino Burton, ke mi ne enlitiĝos. Li eniris sian ĉambron. En ĝi nenio ŝanĝiĝis post tago de lia aresto. Portreto de Montanelli same kuŝis sur la tablo, la krucifikso staris en la alkovo. Arturo por momento haltis ĉe la sojlo kaj fiksaŭskultis. En la dormego estis silento, neniu kapablas ĝeni lin. Li singarde eniĝis kaj ŝlosis la pordon. Do, venis fino. Li bezonas pri nenio mediti kaj maltrankviliĝi. Necesas nur liberiĝi de vanaj, trudemaj pensoj kaj ĉio. Sed kiel tio estas stulta, sensenca!

Decido pri suicido jam estis akceptita kaj li eĉ preskaŭ ne pensis pri ĝi, ĉar tiu vivofino ŝajnis al li tute nediskutebla kaj fatala. Li vere ankoraŭ ne sciis, kiun mortorimedon elekti. Li supozis, ke sinmortigo devas esti rapida, por ke li povu baldaŭ forgesiĝi. Submane li havis neniun armilon, eĉ poŝtranĉilo forestis. Sed tio nenion signifis: sufiĉas viŝtuko aŭ littuko disŝiritaj je pecoj.

Tie estis granda najlo super la fenestro. Ĝi taŭgas. Tamen, ĉu ĝi kapablas teni pezon de la korpo? Li proksimigis seĝon al la fenestro. Ne! La najlo estis malforta. Li prenis el kesto martelon, martelis kelkfoje la najlon kaj jam komencis tiri littukon, sed subite li rememoris, ke li ankoraŭ ne preĝis antaŭ sinmortigo, kion faras ĉiu kristano. Por foriro de animo ekzistas eĉ specialaj preĝoj. Li venis la alkovon kaj metis sin sur la genuojn antaŭ la krucifikso.

— Ĉiopova kaj korfavora dio… — laŭte komencis li deklami kaj haltis, dirinte plu nenion. La mondo iĝis tia senverva, ke li ne sciis, pro kio preĝi, de kio gardi sin per preĝado. Tamen, ĉu Kristo konas samajn turmentojn? Ja lin oni nur perfidis, samkiel Bolon, sed neniu provis lin entiri en kaptilon kaj li mem ne estis perfidulo!

Arturo stariĝis kaj faris signon de kruco laŭ malnova kutimo. Poste li iris al la tablo, sur kiu li ekvidis leteron de Montanelli skribitan krajone: "Mia kara knabo! Mi nun estas en despero, ĉar mi ne povas vidi vin en la tago de via liberigo. Min oni vokis al mortanto. Mi revenos tre malfrue. Venu al mi morgaŭ matene. Mi tre hastas. L.M."

Arturo sopirĝemis kaj metis la leteron. Al padre estos malfacile travivi tion ĉi. Kiel homoj ridis kaj klaĉis sur stratoj!.. Nenio ŝanĝiĝis de tiu tago, kiam lin ankaŭ plenigis vivo. Neniu el ĉiutagaj bagateloj iĝas malsama pro tio, ke la viva homanimo estas kripligita ĝismorte. Io simila okazis antaŭe. Altiĝis akvo en fontanoj, pepis paseroj sub tegmentoj samkiel hieraŭ, kaj ili pepos same morgaŭ. Kaj li estos morta, … tute morta.

Li sidiĝis sur randon de la lito, krucis siajn brakojn ĉe ĝia dorso kaj metis la kapon sur ilin. Tempo ankoraŭ sufiĉas, sed lia kapo tre doloras, doloras eĉ la cerbo mem… Kaj ĉio estas tiel stulta, tiel sensenca…

Ĉe la enira pordo abrupte iu eksonorigis. Arturo saltleviĝis kaj, sufokiĝante pro teruro, ĉirkaŭbrakis sian kolon. Ili revenis kaj li sidas ĉi tie nenion farante! Valorinda tempo jam forpasis kaj nun li devas vidi ties vizaĝojn, aŭskulti senkorajn, mokajn vortojn. Estus submane almenaŭ tranĉilo!

Kun despero li ĉirkaŭrigardis la ĉambron. En ŝranko staris korbo de lia patrino. Tie devas troviĝi tondilo. Li tranĉos per ĝi sian vejnon. Ne, littuko kaj najlo pli taŭgas… nur sufiĉus tempo.

Li detiris de la lito littukon kaj kun febra rapideco komencis disŝiri ĝin je rubandoj. Sur la ŝtuparo ekaŭdiĝis paŝoj. Ne, rubando estas tro larĝa: farita el ĝi maŝo ne povos stringi. Li hastis, la paŝoj alproksimiĝis. Lia sango brue pulsis en la kapo kaj obtuze resonis en la oreloj. Pli baldaŭ, pli baldaŭ! Ho, dio! Necesas nur kvin minutojn!

Ĉe la pordo oni ekfrapis. Rubando de littuko elfalis el liaj manoj; li svenis, embuskis senspire kaj fiksaŭskultis. Iu prenis anson de la pordo; aŭdiĝis voĉo de Julio: — Arturo!

Li ekstaris malfacile spirante.

— Arturo, malfermu la pordon, ni atendas.

Li prenis la disŝiritan littukon, enŝovis ĝin en komodan keston kaj haste ordigis la liton.

— Arturo. — Tio estis voĉo de Ĝejmso, kiu senpacience ŝancelis la anson. — Ĉu vi estas dormanta?

Arturo ĉirkaŭrigardis kaj konvinkiĝis, ke ĉio estas en ordo, kaj malfermis la pordon.

— Mi opinias, Arturo, ke vi povus plenumi mian peton kaj ĝisatendi nian revenon! — diris furioza Julio enkurante la ĉambron. — Ĉu laŭ vi sekvas, ke ni devas stari duonhoron antaŭ la pordo?

— Kvar minutojn, mia kara, — kviete korektis ŝin Ĝejmso enirante la ĉambron post ŝia roza satena trenaĵo. — Mi juĝas, Arturo, ke estus pli dece, se…

— Kion vi volas? — interrompis lin la junulo. Li staris tenante la pordan anson kaj kvazaŭ kaptita besto ŝtele ĵetis rigardojn je gefratoj. Tamen Ĝejmso estis tre stulta kaj Julio estis tre kolerema, por rimarki ilin.

Sinjoro Burton altiris seĝon por la edzino kaj sidiĝis mem, akurate ordiginte sur genuoj novan pantalonon.

— Mi kaj Julio, — komencis li, — devas serioze interparoli kun vi…

— Mi nun ne povas vin aŭskulti. Mi… mi malbone fartas. Mia kapo doloras. Vi devas atendi.

Arturo traparolis tion per stranga, obtuza voĉo, en ia konfuzita maniero.

Ĝejmso mire ekrigardis lin. — Kio okazis kun vi? — demandis li maltrankvile, rememorinte, ke Arturo revenis el la infektujo. — Ĉe eble vi estas malsana? Laŭ mi, vi febras.

— Malgravaĵo! — abrupte interrompis lin Julio. — Ordinara komedio. Simple li hontas rekte rigardi niajn okulojn… Venu ĉi tien, Arturo, kaj sidiĝu.

Arturo malrapide trapasis la ĉambron kaj eksidis sur randon de la lito.

— Do — diris li lace.

Sinjoro Burton iomete tusis, ordigis sian glatan, senmakulan barbon kaj komencis antaŭpreparitan parolon: — Mi sentas mian devon… mian malfacilan devon interparoli kun vi pri via tre stranga konduto kaj pri viaj interrilatoj kun… leĝorompintoj, kun personoj havantaj difektitan reputacion. Mi konvinkiĝis, ke vin gvidis pli frivoleco ol perverseco… Li paŭzis.

— Do, — Arturo ripetis.

— Konklude, mi ne volas esti tro severa, — daŭrigis Ĝejmso, kiu nevole moliĝis vidante lacan desperon en mieno de Arturo. — Mi estas preta supozi, ke vin perversigis malbonaj kamaradoj, kiuj uzis viajn junecon, malspertecon, frivolecon kaj … impresemecon, kiun ŝajne vi heredis de via patrino.

Arturo malrapide translokis sian rigardon je portreto de la patrino, sed lia silentado daŭris.

— Vi certe devas kompreni, — daŭrigis Ĝejmso sian paroladon, — ke mi ne povas permesi loĝi en mia domo homon, kiu malgloris nian familian nomon havantan grandan respekton.

— Do, — ankoraŭfoje ripetis Arturo.

— Kial! — ekkriis Julio, kiu kun knaro fermis sian ventumilon ĵetante ĝin sur la genuojn. — Ĉu vi nenion volas diri pli ol tiu "do"?

— Agu laŭ via volo, — malrapide respondis Arturo. — Al mi estas tutegale.

— Tutegale! — ripetis, perpleksa per tiu ĉi respondo, Ĝejmso. Lia edzino ridante ekstariĝis de la seĝo: — Sekve al vi estas tutegale!.. Nu, Ĝejmso, mi esperas, ke vi nun komprenas, ke lian dankon mi ne sukcesos ricevi. Mi antaŭsentis, kion rezultigos malsevereco al katolikaj aventuristinoj kaj al ties…

— Pli mallaŭte, mallaŭte! Ne parolu pri tio, mia kara.

— Sensencaĵo, Ĝejmso! Ni estis tro longe sentimentalaj! Kaj kun kiu? Kun iu aminfano, kontraŭleĝe naskita knabo penetrinta nian familion! Sciu li, kiu estis lia patrino! Kial ni devas varti idon de katolika sacerdoto? Jen — legu!

Ŝi eltiris el poŝo ĉifitan paperfolion kaj ĵetis ĝin trans la tablo al Arturo. Li disvolvis la paperfolion kaj rekonis skribmanieron de la patrino. Laŭ dato, la letero estis skribita antaŭ kvar monatoj ĝis lia naskiĝo. Tio ĉi estis konfeso adresita al ŝia edzo. Malsupre estis du subskriboj.

Arturo malrapide translokis la okulojn de unu linio al la dua ĝis fino, kie post mallertaj literoj, skribitaj per mano de lia patrino, estis konata familiara subskribo: "Lorenzo Montanelli". Kelkajn minutojn li rigardis ĝin, kaj poste dirinte nenion, faldis la paperfolion kaj metis ĝin sur la tablon.

Ĝejmso stariĝis kaj prenis brakon de la edzino.

— Nu, Julio, sufiĉas, iru malsupren. Jam estas malfrue kaj mi bezonas interparoli kun Arturo pri aferoj neinteresaj por vi.

Julio ekrigardis la edzon, poste Arturon, kiu silentis mallevinte la okulojn.

— Li kvazaŭ ŝajnigas sin freneza, — tramurmuris ŝi.

Post kiam Julio preninte trenaĵon forlasis la ĉambron, Ĝejmso fermis la pordon kaj revenis al la tablo.

Arturo sidis kiel antaŭe, senmove kaj silente.

— Arturo, — komencis Ĝejmso pli mole, ĉar Julio jam ne povis lin aŭdi, — mi tre bedaŭras, ke ĉio tiel okazis. Vi povis plu nenion scii. Tamen nenion eblas ŝanĝi. Estas agrable por mi vidi vian nunan sinregadon. Julio tro superemociiĝis… Virinoj ĝenerale… Sed, lasu ni tion. Mi ne volas esti ekstreme severa…

Li eksilentis por rimarki, kiun rezulton efektivigis je Arturo lia maleco, sed tiu same ŝajnis tute indiferenta.

— Certe, mia kara knabo, tio ĉi estas tre malgaja historio, daŭrigis Ĝejmso post paŭzo, — sekve estas pli bone ne mencii ĝin entute. Mia patro estis tre grandanima, tial li ne divorcis de via patrino, post kiam ŝi konfesis al li pri sia adulto. Li nur postulis, ke la homo, kiu pekigis ŝin, tuj forlasu Italion. Vi scias, ke li forveturis en Ĉinion kiel misiisto. Mi persone oponis, ke vi renkontis kun li post lia reveno. Tamen mia patro permesis al li instrui vin metinte solan kondiĉon, ke li neniam vidos vian patrinon. Efektive, ili ambaŭ poste neniam renkontis, ĝis ŝia morto. Tio ĉi estas tre veinda, sed…

Arturo levis la kapon. Lia vizaĝo aspektis absolute senviva, kiel vaksa masko.

— Ĉu ŝajnas al v-vi, — traparolis li mallaŭte kaj ial balbutante, — ke ĉio ĉi estas mire drola?

— Drola? — Ĝejmso kune kun la seĝo demoviĝis de la tablo kaj forgesinte eĉ koleriĝi, kun mirego ekrigardis Arturon. — Drola? Arturo! Vi freneziĝis!

Arturo subite renversis sian kapon kaj furioze ekridegis.

— Arturo! — ekkriis la ŝipoposedanto stariĝante kun digno. — Min mirigas via frivoleco.

Tamen anstataŭ respondo aperis nova ridego, tia rabia, ke Ĝejmso komencis dubi: ĉu eble okazis io pli grava ol simpla frivoleco.

— Vi similas histerian virinon, — tramurmuris li, malestime movis siajn ŝultrojn kaj senpacience ekpaŝis tien kaj reen laŭ la ĉambro. — Efektive, Arturo, vi estas pli malbona ol Julio. Ĉesigu vian ridon! Mi ja ne povas sidi ĉi tie la tutan nokton!

Kun sama rezulto li povus alvoki la krucifikson kaj peti ĝin malleviĝi de la soklo. Arturo nenion aŭdis kaj ridegis, ridegis plu senfine.

— Tio ĉi estas absurdo! — diris Ĝejmso haltinte. — Vi estas evidente nun tro emociiĝinta kaj do ne kapablas rezoni sobre. Mi ne interparolu kun vi pri aferoj. Vizitu min morgaŭ post matenmanĝo. Kaj nun pli bone enlitiĝu. Bonan nokton!

Ĝejmso eliris klakfermante la pordon.

— Nun okazos histerio en la malsupro, — tramurmuris li descendante laŭ la ŝtuparo. — Kaj kun larmoj, mi supozas.

La freneza ridego svenis sur lipoj de Arturo. Li rapide prenis martelon de sur la tablo kaj impetis al la krucifikso.

Post la unua bato li rekonsciiĝis. Antaŭ li staris la malplena soklo, la martelo estis ankoraŭ en liaj manoj. Stumpoj de la rompita krucifikso kuŝis sur la tablo. Arturo ĵetis la martelon flanken.

— Tiel simple! — diris li kaj turniĝis. — Kia idioto mi estas!

Malfacile spirante li sidiĝis ĉe la tablo kaj premis la kapon per manoj. Poste li stariĝis, aliris al lavujo kaj elverŝis kruĉon da malvarma akvo sur sian kapon. Post tio li iomete trankviliĝis, revenis al sama loko kaj enpensiĝis.

Pro tiuj mensogemaj kaj sklavaj homoj, pro tiuj mutaj kaj senanimaj dioj li eltenis suferojn de honto, kolero kaj despero! Li faris maŝon kaj volis suicidi, ĉar unu sacerdoto estas mensogulo. Kvazaŭ ili ne ĉiuj mensogas! Sufiĉe, tio ĉi finiĝis! Nun li estas pli saĝa. Necesas nur deskui tutan koton de si kaj komenci novan vivon. En dokoj troviĝas multaj komercaj ŝipoj; oni povas kaŝi sin en ĉiu kaj fornaĝi tien, kien okuloj rigardas — en Kanadon, en Aŭstralion, en Sudan Afrikon. Ne gravas, kien fornaĝi, nur kiel eble plej fore de ĉi tie. Se vizitota loko ne taŭgos, eblos translokiĝi ien ajn.

Li elpoŝigis monujon. Nur tridek tri paoli[7]. Tamen li havas valoran horloĝon. Ĝi estas vendebla. Mono helpos al li elvivi dum la unuaj tagoj. Sed homoj estos serĉantaj lin en dokoj. Ne, necesas eldoni pseŭdan pruvon. Konkludu ili, ke li mortis. Tiam li estos libera, absolute libera. Arturo mallaŭte ekridis kaj imagis, kiel Burton — gefamilianoj serĉos lian korpon. Kia farso tiam okazos!

Li prenis paperfolion kaj enskribis la unuan penson venintan en lian kapon: “Mi kredis vin samkiel dion. Sed dio estas argila idolo, kiun oni povas disbati per martelo, kaj vi mensogis al mi la tutan vivon”.

Li faldis la paperon kaj enskribis nomon de Montanelli. Poste li prenis la alian kaj enskribis: “Serĉu mian korpon en Darseno [Darsena]”. Li surmetis la ĉapelon kaj forlasis la ĉambron. Irante preter portreto de la patrino li ekridetis malestime, ja ŝi ankaŭ mensogis al li!

Li senbrue trairis la koridoron, malŝlosis la pordon kaj okazis sur larĝa marmora ŝtuparo, kiu resonis ĉiun paŝon. Ĝi estis antaŭ li kvazaŭ nigra kavo.

Li venis la korton penante ne veki Ĝianon Battiston, kiu dormis en la unua etaĝo. En hejtolignejo situanta en kortoangulo estis fenestreto kun latiso, kies rusta rando estas difektita. Tra ĝi oni povis vidi kanalon kaj ĝia alteco egalis kvar futojn.

Li volis rompi la latison por rampi tra la embrazuro, tamen ĝi estis sufiĉe firma. Kvankam li vundis siajn brakojn kaj disŝiris manikon, sed li sukcesis penetri eksteren. Li ĉirkaŭrigardis la straton, sur ĝi estis neniu. La nigra muta kanalo kvazaŭ turpa tranĉeo etendiĝis inter krutaj glitaj muroj. Malserena kavo povus esti nekonata universo, sed ŝajne ĝi ne havos tiom da vulgareco kaj koto, kiuj restis malantaŭe. Nenio meritas bedaŭron kaj rememoron. Tie estis stagna mondaĉo plena de rutina mensogo kaj plumpa trompo, kiu similas fetorantan marĉon, nekapablan eĉ dronigi homon pro sia malprofundeco.

Arturo pasis laŭlonge de kajo kaj poste turninte sin venis skvaron antaŭ palaco de Medici. Ĉi tie Gemo alkuris al li kaj vigle etendis siajn manojn. Jen malsekaj ŝtonaj ŝtupoj kondukantaj al akvo. Ankaŭ vidiĝas la fortreso situanta sur mala flanko de la kanalo. Li ĝis nun eĉ ne supozis, ke ĝi estas tia malalta kaj malserena.

Trapasinte kelkajn mallarĝajn stratojn li atingis riveron Darsenon, demetis la ĉapelon kaj ĵetis ĝin en akvon. La ĉapelon certe oni trovos, kiam serĉos lian kadavron. Li paŝis laŭlonge de la bordo kaj meditis malfacile pri sekvaj agoj. Necesas penetri iun ŝipon. Tasko estas peniga. Decido estas sola — en ekstrema parto de granda malnova ĝeto de Medici estas malbela taverno. Estas ŝanco trafi tie iun matroson kaj korupti lin.

Pordego de la ĝeto estis fermita. Kion fari, kiel iri preter doganistoj? Lia mono tute ne sufiĉas por korupti ilin nokte nehavante eĉ pasporton. Krome ili povos lin rekoni.

Kiam li estis iranta preter bronza statuo de Kvar Maŭroj, el malnova domo staranta sur mala flanko eliris iu viro. Li paŝis al la ponto. Arturo kaŝis sin en mallumo de la statuo, alpremiĝis al ĝi kaj singardeme elrigardis el post piedestalo.

Estis printempa nokto, varmeta kaj steloplena. Akvo plaŭdis kontraŭ la ŝtona moleo kaj kun mallaŭta, simila je rido, lirlado, alkuradis al ŝtupoj. Grandega argano apenaŭ vidiĝis en mallumo. Sub brilaj steloj en la ĉielo, kiun kovris kelkaj perlaj nebuloj, nigriĝis siluetoj de kvar katenitaj sklavoj, vane protestantaj kontraŭ senindulga fato.

La viro treniris laŭ la bordo per mallertaj paŝoj kantante laŭte stratan anglan kanzonon. Li estis evidente matroso revenanta el la taverno post diboĉo. Ĉirkaŭe neniu estis. Kiam li proksimiĝis, Arturo eliris. La matroso sakrinte ĉesigis sian kanzonon kaj haltis.

— Mi volas interparoli kun vi, — diris Arturo itale. — Ĉu vi komprenas min?

La matroso montris negon per sia kapo. — Mi neniun vorton el via lingvaĉo komprenis. — Kaj poste, uzante mallerte la francan, li kolere demandis: — Kion vi bezonas de mi? Kial vi baras mian vojon?

— Iru ni flanken por unu minuto. Mi bezonas interparoli kun vi.

— Kial ni iros flanken en mallumon? Eble vi havas tranĉilon!

— Ne, ne, trankviliĝu! Ĉu ne estas evidente, ke mi bezonas vian helpon? Ĝi estos pagita.

— Ĉu? Vi aspektas kiel vera dando! — tramurmuris la matroso angle, proksimiĝis al barilo de la statuo kaj alpremiĝis al ĝi. — Do, — diris li en sia abomena franca lingvo. — Kion vi bezonas finfine?

— Mi bezonas forlasi la urbon.

— A ha! Kiel kaŝvojaĝanto! Ĉu vi volas, ke mi vin kaŝu? Ĉu vi estas krimulo buĉinta iun, mi supozas? Fremduloj ĉiuj estas samaj. Kien vi intencas rifuĝi? Ĉu eble ne en policejon?

Li ekridis kiel ebriulo kaj palpebrumis per unu okulo.

— De kiu ŝipo vi estas? — redemandis lin Arturo.

— De "Karloto" [Carlotto]. Ĝi kursadas inter Livorno kaj Buenos Ajreso. Tien ĝi transportas ŝipoleon kaj de tie — felon. Jen ĝi! — Kaj la matroso indikis perfingre flankon ĉe la moleo. — Abomena olda ŝipaĉo.

— Buenos Ajreso! Kaŝu min ie en via ŝipo.

— Kiom vi pagos?

— Ne tro multe, ĉar mi havas nur kelkajn paolojn[7].

— Ne. Pago devas esti ne malpli ol kvindek paoloj. Des pli, ke tiom da mono tute ne sufiĉas por tiu dando, kiu vi estas.

— Kiu dando! Se al vi plaĉas mia vesto, do vi povas interŝanĝi kun mi. Mi ne povas doni al vi pli, ĉar mi havas krome nenion.

— Sed vi probable havas horloĝon. Donu ĝin al mi.

Arturo elpoŝigis virinan oran horloĝon ornamitan per fajna emajlo kun inicialoj "G.B." sur dorsa kovrilo. Ĝi estis horloĝo de lia patrino. Sed nun tio nenion signifis.

— A ha! — ekkriis la matroso rapide ĉirkaŭrigardante ĝin. — Ĉu ĝi estas ŝtelita? Donu ĝin al mi por plidetala provo!

Arturo tuj altiris sian brakon. — Ne, — diris li. — Mi fordonos al vi la horloĝon nur kiam ni atingos la ŝipon.

— Efektive vi ne estas stultulo! Tamen mi pretas veti, ke vi unuafoje trafis tian malfeliĉon. Ĉu ne?

— Tio ĉi estas mia afero. Vidu: gardisto!

Ili kaŝis sin malantaŭ de barilo atendante foriron de gardisto. Poste la matroso eliris, ordonis Arturon sekvi lin kaj ekpaŝis antaŭen stulte ridetante. Arturo silente paŝis malantaŭe.

La matroso elkondukis lin sur etan, nerektoforman placon de Medici palaco, haltis en ĝia malluma angulo kaj tramurmuris, opiniante, ke ĝi estas singardema flustro.

— Atentu ĉi tie, por ke vin ne vidu soldatoj.

— Kion vi volas fari?

— Mi volas akiri iun veston. Ja ne eblas preni vin kun sangokovrita maniko.

Arturo ekrigardis sian manikon disŝiritan per la fenestra latiso. Ĝi absorbis sangon el la vundita brako. Supozeble la viro opinias, ke li estas murdinto. Nu, tio ĉi nun ne gravas!

La matroso baldaŭ revenis portante kun triumfo sakon enmane.

— Alivestiĝu, — traflustris li, — kiel eble plej baldaŭ. Mi devas urĝe veni la ŝipon, ĉar marĉando kun brokantisto deprenis la tutan duonhoron.

Arturo komencis alivesti sin kun abomeno tuŝante uzitan veston. Feliĉe ĝi estis pli-malpli pura. Kiam li aperis en lumo, la matroso pririgardis lin kun ebria graveco kaj kapjesis aprobe.

— Taŭgas, — diris li. — Iru ni! Mute!

— Kunpreninte sian demetitan veston Arturo sekvis la matroson tra labirinto de kurbaj kanaloj kaj mallumaj, mallarĝaj stratetoj de tiuj antikvaj mizerkvartaloj, kiujn loĝantoj de Livorno nomas "Nova Venecio". Inter mizeraj domaĉoj kaj kotplenaj kortoj iuloke sole vidiĝis malnovaj malserenaj palacoj, vane penantaj konservi sian antikvan imponecon. En kelkaj stratetoj situis nestaĉoj de ŝtelistoj, murdistoj kaj kontrabandistoj; en la aliaj loĝis malriĉuloj.

La matroso haltis apud malgranda ponto, ĉirkaŭrigardis diversflanken kaj malsupreniĝis laŭ ŝtonaj ŝtupoj al mallarĝa kajo. Sub la ponto balanciĝis sur akvo malnova, malfortika boato. Li abrupte ordonis Arturon enboatiĝi kaj kuŝi sur ĝia fundo; samtempe li komencis remi direkte al la haveno. Arturo kuŝiĝis senmove sur malsekaj, glitaj lignaĵoj sub vesto, kiun surmetis la matroso, kaj ŝtele rigardis konatajn konstruaĵojn kaj stratojn.

La boato proksimiĝis al tiu parto de la kanalo, super kiu altiĝis la fortreso. Masivaj muroj, larĝaj ĉe fundamento, transformiĝis supren je malvastaj, malseveraj turetoj. Kiaj fortaj kaj minacaj ili ŝajnis al li antaŭ kelkaj horoj! Kaj nun… Li mallaŭte ekridis kuŝante sur fundo de la boato.

— Silenton!, — abrupte diris la matroso, — kaj kuŝu. Ni atingis doganejon.

Arturo kaŝis plene sian korpon. La boato haltis ĉe mastoj, inter kiuj estis ĉenoj barantaj malvastan vojon inter la doganejo kaj la fortreso. El la doganejo eliris dormema oficisto kun lucerno kaj oscedante kliniĝis super akvo.

— Prezentu pasporton.

La matroso donis al li siajn legitimaĵojn. Arturo preskaŭ senspirante fiksaŭskultis ilian dialogon.

— Bona noktotempo por reveno al ŝipo, — grumblis la doganisto. — Ĉu vi revenas post diboĉo supozeble? Kio troviĝas en via boato?

— Uzita vestaro. Mi aĉetis ĝin ĉe brokantisto.

Li montris veŝton de Arturo. La doganisto malfacile pririgardis ĝin helpe de lucerno kaj diris: — Bone, vi rajtas plu moviĝi.

Li levis bartrabon kaj la boato renaĝis plu ŝanceliĝante sur darka akvo. Post iom da tempo Arturo sidiĝis forĵetinte, kovritan lin, vestaron.

— Jen mia ŝipo, — traflustris la matroso. — Sekvu min kaj ĉefe silentu.

Li grimpis sur ferdekon de grandampleksa darka monstro mallaŭdante "mallertan surteran publikon", kvankam Arturo estis perfekta lertulo kaj do li malpli ol ĉiu alia meritis tian riproĉon. Sur ferdeko ili singardeme trapenetris inter ŝnuregaro kaj pulioj kaj atingis holdon. La matroso senbrue levis lukon.

— Rampu malsupren! — traflustris li. — Mi baldaŭ revenos.

En la holdo estis ne nur malseke kaj mallume, sed ankaŭ netolereble sufoke. Arturo nevole deflankiĝis sufokante pro fetoro de krudaj feloj kaj ranca oleo. Tamen li rememoris la karceron kaj tolere descendis laŭ ŝtuparo. Verŝajne vivo ĉie estas sama: koto, aĉaĵo, hontindaj arkanoj, mallumaj anguletoj. Sed vivo estas vivo — kaj do necesas preni de ĝi ĉion atingeblan.

Baldaŭ la matroso revenis portante ion enmane, kion Arturo ne sukcesis ekvidi.

— Nun fordonu monon kaj horloĝon. Hastu!

Arturo en mallumo restigis al si kelkajn monerojn.

— Alportu iun manĝaĵon, mi estas tre malsata.

— Mi jam alportis. Jen, prenu.

La matroso donis al li kruĉon, kelkajn malmolajn, kvazaŭ ŝtonajn, biskvitojn kaj pecon da salita porkaĵo.

— Nun aŭskultu min plej atente. Morgaŭ frumatene venos doganistoj revizi la ŝipon. Tiam kaŝu vin en malplena barelo kaj troviĝu en ĝi kvazaŭ muso ĝis eliro de la ŝipo en maron. Se vin rimarkos ŝipestro, tiam estos via kulpo. Nun, ĉio! Tenu firme trinkaĵon. Bonan nokton!

Li fermis lukon. Arturo atenteme metis la kruĉon kun altvalora akvo sur plankon, sidiĝis ĉe malplena barelo kaj komencis manĝi porkaĵon kaj biskvitojn. Poste li kuŝiĝis sur malpuran plankon kaj unufoje de infaneco li ekdormis sen preĝo. En mallumo ĉirkaŭ li kuris ratoj. Sed nek ties nelacigebla persista bruo, nek balancado de la ŝipo, nek naŭza fetoro de oleo, nek atendado de neevitebla marmalsano — nenio kapablis veki Arturon. Nun ĉio ĉi entute maltrankviligis lin ne pli ol rompitaj, senglorigitaj idoloj, kiuj nur hieraŭ estis liaj adorindaj dioj.