Ostatni Don Kichot

Akt pierwszy

…Pozostał tydzień.

Czarne strzałki pełznące po starym cyferblacie cichym tykaniem przypominały o nieubłaganie kurczącym się czasie. Minuty padały z brzękiem jak miedziaki do skarbonki, każda z nich oddalała od męża — na razie jeszcze nie w przestrzeni, na razie tylko w czasie.

Alonso spał. Leżała przygryzając skraj poduszki i przeklinała go w myślach.

„Jeślibyś mnie kochał — mówiła — nie zostawiłbyś mnie samej. Ale ty kochasz Dulcyneę, a ja jestem tylko szkicem jej światłego obrazu. Jestem posążkiem bóstwa; nie człowiekiem nawet, a surowcem, z którego zrobią Dulcyneę. Będziesz kochał ją, wymyśloną, niedosięgłą; ja zostanę tutaj prawie bez nadziei, że znowu cię zobaczę. A potem przyślą mi telegram — zabierajcie, napiszą, trupa swego rycerza… Zabierzcie go z rynsztoka, w którym skonał… Kim jestem dla ciebie, Alonso?! Tylko obcą kobietę można tak odrzucić — w imię fantomu. Ty nie możesz mi wybaczyć mojej bezpłodności? Nie możesz mi wybaczyć, że jesteś ostatnim Don Kichotem!”

— Nigdy nie mów do mnie takich rzeczy — powiedział nagle, chłodno, wyraźnie artykułując słowa. — Nawet, kiedy myślisz, że śpię.

Milczała, silniej zagryzając zębami skraj swojej poduszki.

— Aldonzo — powiedział bardziej miękko. — Wrócę.

Sancho rozglądał się, rozdziawiając usta; pierwszy raz w życiu przestąpił próg tak zdumiewającego, tak dziwnego budynku. Stary dom Kechanich był podobny do opuszczonego przez mieszkańców mrowiska: wejścia-przejścia, komory i jamy, prawie że węzłem zawiązane kręcone stopnie, gdzie indziej szerokie schody z masywnymi poręczami i balustradami, gobeliny na ścianach, portrety w ciemnych, złoconych ramach…

Gniazdo rodziny Don Kichotów.

Sancho rozglądał się, rozdziawiając usta, a służąca, ładniutka dziewczyna z dołeczkami w policzkach, nieskrępowana bawiła się jego zmieszaniem.

Wyczuwało się w tym miejscu jakieś szczególnie gęste powietrze. Pachniało przeszłym czasem; w biblioteczkach piętrzyły się stosy eposów rycerskich i awanturniczych ksiąg, ciężkimi fałdami zwisały portiery, na ogromnym gobelinie utkany był portret Rycerza Smutnego Oblicza, jakim wyobrażał go sobie Sancho: wąskolicy, skrajnie udręczony pan…

— Mój drogi Sancho, może mieszek byście postawili… Złoto macie w mieszku, czy boicie się, że zmarnieje?

— Aaa — niedbale potrząsnął swoją niemałą torbą — prowiant jest tutaj, moja droga Felizo. — Warzywa, smalec, wszelkie różności… Pieprz, przyprawy… Nie próbuj dźwigać, to ciężkie, prawie arrobie równe.

Drewniane schody pogrążone były w półmroku. Matowe światło z zaciągniętego aksamitem okna padało na rozwieszony na ścianie oręż, na ciemne płyty zbroi, zakurzone łopaty wentylatora — obcego przybysza pośród pozostałych wieszczów; jasnymi plamami majaczyły oblicza na paradnych portretach.

— Ci wszyscy, to panowie Kechanie — obwieściła z prostotą Feliza. — Wszyscy Don Kichoci, popatrzcie no…

Portretów było mnóstwo, znajdowały się na ścianach i we wnękach między oknami, wisiały umocowane do tralek w balustradach oraz na suficie; Sancho obracał głową tak, że aż rozbolała go szyja. Wszyscy szlachetni hidalgo zakuci byli w zbroje, u każdego na końcu podbródka stroszyła się broda, każdy z nich patrzył na Sancho z wyrazem szlachetnego smutku — na tym podobieństwa się kończyły; pośród panów Kechanich byli tłuści, chudzi, z twarzą pociągłą i krągłolicy jak księżyc w pełni, bruneci i szatyni i nawet, zdaje się, jeden ryży.

— Felizo, a targ tu u was dobry? Ze swojego gospodarstwa żyjecie, czy jak? Kto w kuchni przyrządza jedzenie?

— Ja. — Feliza wypięła, i bez tego już stromą, niemałą pierś. Sancho ledwie się powstrzymał, żeby nie capnąć dóbr służącej rękami. Feliza cała była jak ruchliwe czerwone jabłko na gałązce, dojrzałe, ale nie nadgryzione, nieznające robactwa i uderzeń gradu, i dlatego pewne siebie. Sancho potajemnie westchnął: ech, zatrzymać by się gdzieś na dłużej, nie spieszyć się w długą drogę, gdzie błoto pod butami i szorstkie siodło pod siedzeniem, gdzie chłód, wiatr, niebezpieczeństwa, gdzie potrawy okropne, a służące kościste…

— Ty? — Zapytał nieufnie, oglądając piersi Felizy. — Ty kucharką?

Feliza zmarszczyła brwi:

— A co?

— No to ja cię nauczę prawdziwego oleju gotować — obiecał Sancho. — O, znam was, dziewczęta, zawsze czegoś takiego napitrasicie, że nawet dla psa się nie nadaje…

— Sama, kogo zechcę, nauczę! — Obraziła się Feliza.

Sancho pojednawczo się zaśmiał:

— Czego się nabzdyczyłaś… Jak półtora nieszczęścia. — Podszedł bliżej, spuścił oczy, starając się zajrzeć w dekolt jej sukni; Feliza chrząknęła. Odskoczyła. Strzeliła oczkami.

— A u was tu wesoło w La Manchy — po chwili przyznał Sancho. — No, opowiesz mi o panach Kechanich?

Dziewczyna uśmiechnęła się:

— O panach? A co o panach? Tutaj señor Miguel Kechani wisi, zawsze o honorach marzył… Za nim, panie, widzicie Alonso Kechaniego Drugiego, jego po prostu przezwali Don Kichot Powtarzający. Tam — Feliza wskazała palcem gdzieś pod sufit i Sancho zadarł głowę, oglądając umocowany pod sklepieniem portret — tam wisi Celestyn Kechani… On, co prawda, sam sprawiedliwości nie ustanawiał, ale zebrał hołotę i całą masą ruszył na hercoga. Potem jednak go ułaskawili. Oto Alonso Kechani Trzeci. Ten dalej niż do gospody nie poszedł. Cały tydzień dokonywał bohaterskich czynów w gospodzie, a potem w półprzytomnym stanie był przyprowadzany do domu… Nazywają go jeszcze do dziś Don Kichot Rozsądny. Dalej, szanowny ciekawski, możecie zobaczyć portret Alonso Kechaniego Czwartego, którego zwą Don Kichot Fanatyk; znany był z tego, że w gniewie uderzył pieska jakiejś damy i przesiadywał w sądach, prawie, że do śmier…

Feliza zacięła się.

Na schodach, sekundę temu pustych, teraz stała nieruchoma figura.

— Ach… — Głęboko westchnął z zaskoczenia Sancho.

— Dzień dobry, najmilszy Sancho — powiedziała kobieta. — Widzę, że Feliza postarała się o maleńkie wprowadzenie dla was. Tymczasem przy uwięzie już od pół godziny ryczy jakiś osioł… Nie trwóżcie się, mój drogi Sancho. Ja zatroszczę się o was, a Feliza w tej sekundzie zatroszczy się o osła.

— Na świecie jest tak wiele osłów i wszystkie one potrzebują naszej troski — wyburczała Feliza wychodząc.

Stojąc na szerokich schodach, Aldonza przyglądała się człowiekowi, który zjawił się w jej domu, a dokładniej, jego okrągłej makówce, ponieważ Sancho Pansa od razu zgiął się w niskim pokłonie.

— Rada jestem cię powitać, najmilszy Sancho…

Takie zasady gry. Ona widzi go pierwszy raz w życiu, ale zwie go, według tradycji, „najmilszym”.

Przybysz wyprostował się. Twarz jego była różowa od napływu krwi — zbyt nisko i długo się kłaniał; oczy Aldonzy spotkały się z jasnymi, życzliwymi, nieprzeniknionymi oczami gościa.

— Z uniżonym pokłonem, señora Kechani…

Zmarszczyła brwi:

— Pozwalam wam zwać mnie Aldonzą, drogi przyjacielu. Jesteście zmęczeni? Prosto z drogi — do nas?

Błękitne oczy przybysza pozostały spokojne.

— Prawie, señoro Aldonzo. Z drogi, przyznać muszę, zajechałem do miejscowego cyrulika — ogolić się, umyć… Z drogi, to wiecie, jakby gęsi za pazuchą nocowały…

Odwróciła wzrok. Nie wypada tak wpatrywać się w Sancho Pansę. Cierpliwości, cierpliwości, Aldonzo, czas jeszcze nie nadszedł… Klucz zbliżył się do zamka, a czy ukarze się szczelina w drzwiach — niebawem się dowiemy…

— Tak więc, najmilszy Sancho, ten dom gotowy jest przyjąć was na te kilka dni, które zostały do dwudziestego ósmego lipca, tak bardzo znaczącego dla rodziny Kechanich dnia. Dokładnie w ten dzień Rycerz Smutnego Oblicza odbył swój pierwszy wyjazd; w ten dzień i wy z panem Alonso, według tradycji powinniście wyruszyć w drogę… Uporawszy się z osłem, Feliza pokaże wam waszą komnatę. Zapewne, jesteście głodni?

— Jestem mało wymagający, señora — zapewnił speszony gość. — Głód nie wtedy, kiedy brzuch nie je, ale kiedy ucho bajki nie słucha… Wybaczcie. — Sancho zawahał się. — W naszym rodzie… W rodzie Pansa wiele bajek opowiadają o rodzinie Kechanich.

— I u cyrulika też wam jakichś bredni naopowiadali — życzliwie wtrąciła Aldonza.

Sancho rozbrajająco się uśmiechnął:

— Nie obyło się bez tego, señora, nie obyło się bez tego… Plotkarze, señora Kechani, umiaru nie znają, pies szczeka — wiatr nosi, bzdury gadają i kiszki plączą… señora, a tam, czy to Rycerz Smutnego Oblicza?

W ślad za Sancho Aldonza spojrzała na gobelin.

— Takim go sobie wyobrażałem — obwieścił Sancho nie bez satysfakcji.

— Takim go sobie wyobrażaliście?

Aldonza pociągnęła za jedwabny sznur, z wyglądu taki, jak do zaciągania portier. Ze skrzypieniem zakręciły się nienaoliwione bloki; gobelin, przedstawiający Rycerza Smutnego Oblicza, rozszedł się równo pośrodku i rozjechał na boki, a w jego miejsce objawił się portret, na którym Don Kichot śmiał się.

Sancho wielkimi, skocznymi krokami zbliżył się do konterfektu. Obejrzał się na Aldonzę:

— señora… To jest Rycerz Smutnego Oblicza?

— To portret narysowany przez człowieka, dobrze znającego Alonsa Kechaniego Pierwszego — powiedziała Aldonza.

— Mówią, że Rycerz Smutnego Oblicza wcale nie był tak melancholijny, jak to przyjęto uważać. Mówią, że lubił życie. Mówią… Mówiono, że na tym portrecie jest bardziej do siebie podobny, niż na wszystkich pozostałych podobiznach.

Sancho znowu przeniósł spojrzenie na portret, pokłonił się Don Kichotowi — z uwielbieniem do podłogi.

Aldonza odczekała minutkę — potem znowu szarpnęła za sznur i portret skrył się za gobelinem.

— A… Dlaczego go ukrywacie, señoro Aldonzo?

— Dlatego, że… — Aldonza chwilę zastanawiała się, jak mu to wyjaśnić i czy warto wyjaśniać. — Dlatego że, mój drogi Sancho, to, co tajemne powinno być skryte, a święto pozbawione obramowania powszedniości traci swój powab. Fenomen Rycerza Smutnego Oblicza — łamigłówka, którą rozwiązujemy każdego dnia…

Chciała jeszcze coś powiedzieć, ale w tym samym momencie z dworu doniosły się głosy i trzasnęły drzwi wejściowe.

— Señor Alonso przyjechał? — Szybko zapytał Sancho.

Z radosnym tupotem wbiegła służąca:

— Señoro Aldonzo, pocztylion! Nowe listy!

Najrozmaitsze, różnej wielkości koperty z kolorowymi pieczęciami. Cały stos, około dziesięciu sztuk; Aldonza złożyła je, nie otwierając, na pulpicie sekretarzyka:

— Widzicie, panie Sancho, im bliżej dwudziestego ósmego lipca, tym częściej do nas piszą… Panowie chcą poznać Dulcyneę z Toboso, damy zapraszają w gościnę Don Kichota… Niekiedy trafiają się listy wrogów, które czyta się i z rozbawieniem, i ze smutkiem… Widzicie, niepodpisana koperta, bez adresu zwrotnego? Chcecie dowiedzieć się, co jest w środku? Na pewno to ten sam anonim…

Trzasnęła pod palcami nieprzyjazna czarna pieczęć.

— „Alonso, jesteś śmieszny. Jesteś pajacem, jarmarcznym błaznem. Jeśli mimo wszystko zdecydujesz się wyprawić w swoją farce voyage”. Cóż za słowo?! — Aldonza rzuciła list na stertę pozostałych listów. — Tak, panie Sancho, tak właśnie żyjemy… À propos, ten portret, pod którym teraz stoicie, przedstawia Diego Kechaniego, który jest ojcem mojego Alonso… Naszego Alonso — dodała, nie bez goryczy. — Właśnie z tym hidalgo wędrował w swoim czasie wasz dostojny ojczulek…

Sancho uśmiechnął się, jakby prosząc o wybaczenie:

— Nie… To był mój dziadek, Andres Pansa. On, señoro Aldonzo, powrócił z podróży nader poirytowany i powiedział swoim synom, że… Krótko mówiąc, señoro Aldonzo, jechać z panem Don Kichotem przypadło mnie, ponieważ noszę imię Sancho. Ojciec mój tak mnie nazwał… Ciągle marzył, nieboszczyk, żebym to ja właśnie został gubernatorem na wyspie…

Sancho uśmiechnął się i rozłożył ręce, jakby przepraszając za głupotę ojca. Jakby mówiąc: co zrobisz, my wszyscy rozumiemy prawidła tej gry, cokolwiek by mówić, Kechani i tak nie będzie w stanie zapłacić za usługi jak należy…

— Jesteście godnym potomkiem swojego znamienitego przodka — powiedziała Aldonza szczerze, dlatego że wieść o niebezpośrednim pokrewieństwie Sancho i pradziadkowego giermka Pansy okazała się dla niej przyjemną niespodzianką. — Pasuje wam bardzo imię Sancho. Ten pierwszy Sancho, który towarzyszył Rycerzowi Smutnego Oblicza, był naprawdę wierny… I był, choć prostoduszny i niepiśmienny, za to szlachetnego serca i wielkiej pomysłowości… Felizo, nie należy stać za portierą. Jaką masz sprawę?

Dziewczątko z lekka poczerwieniało, ale tylko z lekka. Minie niewiele czasu, a złapana na gorącym uczynku, będzie zachowywać zupełny spokój. „Jak tylko wyjedzie Alonso, zwolnię ją” — pomyślała Aldonza i poczuła chłód od powszedniości tej myśli: jak tylko wyjedzie Alonso…

— Chciałam zapytać — powiedziała jeszcze lekko zmieszana Feliza — kiedy nakrywać do stołu?

— Jak tylko wróci señor Alonso… Idź już.

Tym razem, zdawało się, że rzeczywiście wyszła. Ale dlaczego jakaś tam służąca przeszkadza jej — prawowitej żonie, poczuć się w siedzibie Kechanich swobodnie. Od razu zaczyna szpiegować gospodarzy?!

— Señoro Aldonzo — ostrożnie zaczął Sancho — wybaczcie bezpośredniość i wścibstwo, chciałbym zapytać…

— Pytajcie — powiedziała, jak mogła najżyczliwiej.

— Hm… Czy señor Alonso czytał rycerskie powieści?

Uśmiechnęła się krzywo:

— Wszystkiego kilka sztuk, w młodości… Uprzedzając wasze pytanie, powiadamiam, że señor Alonso nie wierzy ani w olbrzymy, ani w złych czarowników i zupełnie obojętnie traktuje przygody Amadisa z Galii.

— Señor Alonso — błękitne oczy zamrugały. — Señor Alonso rzeczywiście chce nieść światu… Szczęście?

Słowo „szczęście” zadźwięczało w jego ustach jakoś wstydliwie i z przestrachem, jakby maleńki chłopczyk mamrotał coś w stylu medycznej nazwy organu płciowego.

— A dlaczego nie? — Zapytała, kuląc się w środku, ale zachowując poprzednią nonszalancko-uprzejmą postawę. — Co macie przeciwko szczęściu dla całej ludzkości?

— Nic… Jak dla mnie — niech będzie szczęście dla wszystkich, za darmo i niech nikt nie odejdzie pokrzywdzony… Ale señor Alonso rzeczywiście wierzy w tę waszą legendę?

— W tę naszą legendę — miękko poprawiła Aldonza. — A czy wy, Sancho, czy w nią nie wierzycie?

Giermek zawahał się:

— Jak by to powiedzieć…

— Powiedzcie, Sancho — Aldonza zdecydowała się nagle — a w ogóle to chcecie jechać z panem Kechanim w tę… Tak osobliwą… Podróż?

Sancho otworzył usta — i zamknął je znowu. Aldonza czekała; od odpowiedzi Pansy tak wiele zależało, a z jakiegoś powodu była przekonana, że giermek odpowie uczciwie…

… Łoskot zatrzaśniętych w uniesieniu drzwi. Kroki, Aldonza usłyszała JEGO głos wcześniej, zanim jeszcze na progu komnaty ukazała się wysoka postać.

— Aldonzo! Znowu ją bije! Znowu bije Panchitę! A jej własna matka nie wpuszcza mnie do domu! Rodzinne, mówi, sprawy, sami będziemy rozwiązywać… Śmieci z izby… Dobrze. Kiedy nałożę zbroję — niech tylko ona spróbuje zająknąć się o rodzinnych sprawach! Ten bydlak, jej ojczym, on…

— Alonso — cicho powiedziała Aldonza i dopiero wtedy zauważył gościa.

— Przyjacielu mój, Sancho…

Dzisiaj wypowiadał te słowa pierwszy raz w życiu. Nie — powtarzał je często, rozmyślając o przyszłości, leżąc nocą bezsennie; ale teraz słowa, zwrócone do żywego człowieka, w końcu nabrały sensu.

Giermek przyklęknął na jedno kolano:

— Niech Bóg ześle waszej miłości, szczęście w rycerskich czynach i powodzenie w bojach…

— Przyjacielu mój Sancho! — Alonso pospieszył podnieść go. — Czy… Czy gotowi jesteście przyjąć stanowisko gubernatora na odpowiedniej dla was wyspie?

Tak mówił ojciec. „Przede wszystkim wspomnimy o gubernatorstwie i zobaczymy, jak on odpowie”.

Sancho roześmiał się. Bez sarkazmu, bez złośliwości — radośnie, oddając co się należy, wesołemu żartowi.

Alonsowi trochę ulżyło na duszy.

Ten, który wyruszał z ojcem był spasiony i interesowny; kiedy napomknięto mu o gubernatorstwie, tylko kwaśno zmarszczył brwi. Stale potrzebował pieniędzy — jakieś płace, jakieś „diety”; Alonsa nie opuszczała myśl, że właśnie z powodu jego zdrady zginął ojciec. Umarł na poboczu pustej drogi, opuszczony przez wszystkich, zachłysnął się w błotnej kałuży, pobity, nie mając siły się podnieść… Ludzie, którym chciał pomóc, porzucili go, walającego się w błocie, a ten Pansa ograniczył się do telegramu wysłanego do domu…

Siłą woli Alonso odegnał czarne wspomnienia.

— A my tu właśnie rozmawialiśmy o szczęściu dla całej ludzkości — uśmiechnęła się Aldonza.

Giermek chrząknął:

— Tak, właśnie… O szczęściu dobrze porozmawiać przed kolacją, trawieniu, zdaje się, to sprzyja…

— Jesteście głodni — podchwyciła Aldonza. — Pójdę wydać polecenie w temacie kolacji…

Alonso łagodnie ujął ją za łokieć:

— Nałóż, proszę, ten wisiorek… Mój ulubiony. Niech będzie święto!

— Zapięcie się urwało — smutno uśmiechnęła się Aldonza. — Zaniosłam go do naprawy.

Alonso był w bardzo dobrym nastroju. Dobry znak — giermek przybył na czas i zwą go Sancho, jak i tego pierwszego.

Oczywiście, nie da się uniknąć wizyt próżnych sąsiadów. Oczywiście wszyscy przywleką się tutaj pod różnymi pretekstami, a pierwszy pojawi się, oczywiście, Carrasco…

Feliza podawała do stołu. Nalewając wino do kielicha Alonso, pochylała się tak nisko, że dotykała piersią jego ręki; Alonsowi nie było nieprzyjemnie, wręcz przeciwnie — uśmiechał się. „Zapewne to dlatego, że jestem łaskawy dzisiaj — myślał sobie. — Starczy mi przyjaźni dla wszystkich, w tym i dla głupiutkiej Felizy…”

Ukradkiem spoglądał na Aldonzę, ale ta, zdawało się, z pasją słuchała Sancho i nie zwracała uwagi na prawie nieskrywane poufałości, rozgrywające się nachalnie pod samym jej nosem. Prawda, i Feliza umiała wybrać moment — napełniała puchar Alonso tylko wtedy, kiedy Aldonza się odwracała.

— Panie mój — zaczął Sancho z zakłopotanym uśmiechem.

— Pozwolicie, że już będę was tak nazywać? Od tego czasu, jak rodzina Pansa przeprowadziła się pod Barcelonę… O historii wędrujących rycerzy przychodziło sądzić ze słów tych Pansa, którzy wracali z wyprawy. Przyznać muszę… Mój dziadek Andres, który towarzyszył w wyprawie waszego ojca… Naopowiadał wszelakich głupstw, ale przecież go u nas na wsi każdy pies zna, wybaczcie, jako kłamcę. Mój ojciec nie taki, inaczej nie nazwałby mnie Sancho. Ale wy, powiedzcie jednakże, señor Alonso, co wasz ojczulek osiągnął w wyprawie? Obronił kogoś? Uratował?

Alonso popatrzył Sancho w oczy: zdawało się, że był szczery. Był prostoduszny, jak powinien, i pytał bez ukrytego zamiaru, bez złośliwości.

— Mój ojciec Diego Kechani — powiedział Alonso powoli — był wzorem rycerskiej waleczności i prawdziwego miłosierdzia… Niestety, szerzył te ideały dość krótko. Mój ojciec wstawił się za robotnikami, nad którymi znęcał się gospodarz… Ten zaś obiecał robotnikom pieniądze, jeśli pobiją ojca. I pobili go. I umarł on…

Alonso zamilkł. Popatrzył na Aldonzę, ta siedziała, wyprostowana, z niezmąconym spokojem. Przeklął siebie — po co było mówić o tym akurat przed wyjazdem? Po tych wszystkich nocnych scenach? I kto wie, co ona powie dzisiejszej nocy… Albo co przemilczy, przygryzając zębami skraj poduszki…

— Prawda, mówią, łysa, a nieprawda — czubata — odchrząknął Sancho. — Bóg im sędzią… Tutaj widzę… Taka kupa, przepraszam za słowo, szlachetnych panów na portretach… Może opowiecie mi, giermkowi, jakąkolwiek… Historię ze szczęśliwym zakończeniem? Kto wdowę obronił, kto za skrzywdzonym się wstawił… Dobrze?

Milczenie.

Aldonza ze spokojem piła wodę. Maleńkimi łyczkami.

— Przyjacielu mój, Sancho, oto historia rodu Kechani. — Alonso szerokim gestem ogarnął portrety. — Wszyscy ci panowie byli naśladowcami Don Kichota i każdy z nich, gdy doszedł odpowiedniego wieku, zakładał zbroję i wyruszał na wędrówki. O każdym z nich powstawały legendy…

Alonso zrobił pauzę. Jakby chcąc dodać doniosłości słowom, a w rzeczywistości dlatego, żeby z wielości dokonań swoich sławnych przodków wybrać najbardziej przekonującą historię ze szczęśliwym zakończeniem.

— Oto, przyjacielu mój, Sancho, po lewej stronie od schodów, macie portret Alonso Kechaniego Czwartego. Ten człowiek był wymagający względem siebie i innych; niektórzy nazywali go fanatykiem. Ale to nieprawda, że nawoływał do palenia na krzyżach wszystkich, którzy nie podzielali jego poglądów; to pomówienia, których wiele wokół rodziny Kechani… Alonso Czwarty zasłynął tym, że uratował dzieciątko przed potwornym, wściekłym psem!

Sancho dziwnie się uśmiechnął — i nie wiadomo dlaczego zerknął na Felizę.

Zabrzęczał dzwoneczek u drzwi.

Aldonza piła, chociaż już mdliło ją od tej wody; Diego Kechani, nieszczęśliwy ojciec Alonso, patrzył na nią z portretu.

Tak trzeba, mówił milcząc Don Diego. Aldonza doskonale go pamiętała — byli z Alonsem już małżeństwem, kiedy któregoś z kolei dwudziestego ósmego lipca Diego Kechani poszedł w swoją wędrówkę. Tak trzeba, wytrzymaj. Bądź dostojną podstawką dla statuy przepięknej Dulcynei…

— Señor Carrasco — obwieściła Feliza.

Aldonza spochmurniała. Powiedzieć, że jest chora? Pójść do siebie? To byłaby słabość, a w rodzie Kechani nie wypadało okazywać słabości. Jak jej teściowa, matka Alonso, szła za trumną swojego zamęczonego męża? Wyprostowana jak iglica wrzeciona, z niewzruszonym, jakby wyrzeźbionym z marmuru obliczem…

Tej samej nocy umarła na atak serca.

— Dzień dobry, mój drogi Alonso. — Młodzik Carrasco już stał w drzwiach. — Dzień dobry, droga Aldonzo… Oto i jest nasz giermek?

— To niezupełnie wasz giermek — odezwał się Alonso z niemiłym uśmiechem. — To mój giermek, mój drogi Samsonie… Proszę usiądźcie. Felizo, jeszcze jedno nakrycie… Sancho, to Samson Carrasco, przyjaciel rodziny.

Carrasco przestępował z nogi na nogę.

— Nie, nie, Alonso, nie chciałbym… Macie domową, swego rodzaju rodzinną, kolację… Ja tylko na minutkę, Alonso, czy można cię prosić na parę słów?

— Słucham. — Alonso wzruszył ramionami. — Tutaj sami swoi.

— Alonso — gość się zmieszał — skarżyliście się na bezsenność, tak więc zdobyłem wspaniały środek nasenny! O ileż lepszy od pospolitej wody z cykorii!

I uroczyście zamilkł, oczywiście oczekując pochwały.

— Mój mąż bardzo dobrze śpi — chłodno obwieściła Aldonza. — Możecie mi wierzyć, on śpi jak dziecko.

Carrasco się nie zmieszał:

— Bardzo dobrze, droga Aldonzo, to po prostu przecudownie… Ale wzruszenie, magnetyczne burze, zmiany ciśnienia atmosferycznego — to wszystko bardzo wpływa na ludzi, podobnych naszemu Alonsowi. Ja sam w takie dni źle śpię, a co tu mówić o…

Zaciął się. Westchnął; odwrócił się do Pansy:

— Sancho, mój drogi Sancho! Z wami też muszę porozmawiać… Potem, oczywiście. Potem. Przecież będziecie towarzyszyć naszemu hidalgo w wyprawie, a wędrówki rycerza — to nie spacer na grzyby. Zdarzyć się może wiele nieprzewidzianych wydarzeń, sytuacji, urazów — tak fizycznych, jak i psychicznych… Czuję się odpowiedzialny za zdrowie Alonso. Za jego duchowe zdrowie.

Alonso wesoło mrugnął okiem:

— Samsonie, przez ostatni tydzień schudłeś i coś mi źle wyglądasz. Nie może tak być, żeby lekarz, niepokojący się o pacjenta, sam kładł się do szpitalnego łóżka…

— Uspokoję się dopiero wtedy, kiedy wasza wyprawa szczęśliwie dobiegnie końca — odciął się Carrasco, pakując się na krzesło wprost naprzeciw Sancho. Z odrobiną pośpiechu kiwnął na Felizę, przywołując ją, by napełniła jego kielich. Wypił, przetarł serwetką wargi. — Sancho… Spoczywa na was wielka odpowiedzialność. Dam wam dobrą radę na drogę.

— Wyprawiłbyś się może z nami — zaproponował Alonso, upijając łyk ze swojego pucharu.

— Rad jestem, że jesteś jeszcze skłonny żartować, Alonso… — Kwaśno uśmiechnął się Carrasco. — Sancho, zapamiętaj: ty ze swoim panem musicie widzieć jedno i to samo. Jeśli obaj zobaczycie młyny — Don Kichot śmiało może z nimi walczyć. Ale jeśli będziecie widzieć młyny, a señor Kechani — olbrzymy, wtedy natychmiast należy zawracać, to ja wam jako lekarz mówię…

Sancho przeniósł naiwne spojrzenie z gościa na gospodarza i z powrotem z gospodarza na gościa, westchnął, rozłożył ręce:

— Señor Alonso, nie pojmuję, czego ode mnie chce ten pan…

Carrasco nachmurzył się.

— Widzisz, Sancho — Alonso pojednawczo się uśmiechnął — rodzina Carrasco to przyjaciele rodziny Kechanich… Ta przyjaźń ciągnie się już od kilku stuleci.

Aldonza chrząknęła.

— Jestem psychiatrą — kłótliwie obwieścił Carrasco. — To znaczy, jestem początkującym psychiatrą, ale mój ojciec, także Samson Carrasco, był luminarzem psychiatrii. Obserwował jeszcze dziadka naszego Alonso i, oczywiście, obserwował jego ojca… Mam archiwa sprzed dwóch stuleci! Dla psychiatrii bardzo ważne są związki dziedziczne, dlatego znając historię rodziny Kechanich, mogę wiele przewidzieć i wręcz wyrokować z wyprzedzeniem… — W tym momencie zacisnął wargi i ze smutkiem pokiwał głową. — Dziedziczność… Rozumiecie? W rodzinie Kechani są takie geny, że…

Carrasco uniósł brwi, a Sancho zwrócił się w stronę portretów na ścianie — teraz oglądał je podejrzliwie, jakby chcąc doszukać się iskierki szaleństwa w smutnych oczach przodków Alonso.

— Sancho, nie bierzcie sobie tego wszystkiego zanadto do serca — uspokajająco powiedziała Aldonza. — Tak zwana psychiatria więcej zdrowych uczyniła chorymi, niż chorych — zdrowymi. W rzeczywistości słuchy o tak zwanym szaleństwie Rycerza Smutnego Oblicza są bardzo przesadzone.

— Czy aż tak przesadzone, droga Aldonzo? — Nie poddawał się Carrasco. — Jeszcze w dzieciństwie ojciec zmuszał mnie do uczenia się na pamięć fragmentów z medycznych artykułów, między innymi takiego oto orzeczenia: „Szaleństwo Don Kichota nosi cechy paranormalnego urojenia. Przy tym urojenie nosi cechy usystematyzowania. Urojonymi jawią się nie idealistyczne moralne dążenia Don Kichota, a forma i sposoby ich wykonania. Można pomyśleć, że u szlachetnego rycerza z wiekiem nastąpiła deprecjacja sił psychicznych, przejawiająca się w sentymentalności, niemożliwości realnego oceniania swoich fizycznych możliwości”.

— To analfabetyzm — zmarszczył brwi Alonso. — Samsonie, nie wiem, jak zacytowana wypowiedź ma się do faktów medycznych, ale pod względem gramatycznym ten fragment jest poniżej wszelkiej krytyki. Szaleństwo nosi cechy urojenia, urojenie też nosi cechy… Kto kogo nosi?

— Już lepszy czyrak na zadzie, niż lekarz w domu — z niezmąconym spokojem wtrącił Sancho. — Ponieważ czyrak pęknie, a lekarz, póki nie zamęczy na śmierć — nie odstąpi…

Carrasco spojrzał na niego ze źle skrywana pogardą:

— Dobrze, señor Sancho, „lekarzom”, jak pozwoliliście sobie wyrazić się, można nie dowierzać… Ale źródło, któremu przyjęto wierzyć… Mam nadzieję, zrozumiałe jest, o jakiej książce mówię? Tak oto w tej księdze napisano dosłownie, co następuje: „…móżdżek jego wysechł i zupełnie oszalał”. Oszalał! A dzisiaj, w świetle osiągnięć współczesnej nauki, można śmiało twierdzić, że u nieszczęsnego prarodzica Don Kichotów wystąpiła późna schizofrenia paranoidalna, skomplikowana dodatkowo miażdżycą tętnic!

Przy stole przez jakiś czas panowała cisza. Sancho gotów był wtrącić powiedzonko, ale w ostatnim momencie wycofał się. Nie odważył się.

— Możliwe, że Rycerz Smutnego Oblicza był rzeczywiście oryginalny w swoim postępowaniu — miękko powiedziała Aldonza. — Ale ci racjonalnie myślący ludzie, którzy szydzili z niego, grali przed nim i bawili się z nim w Don Kichota — byli bez porównania gorsi.

Niepotrzebnie to powiedziała, pomyślał Alonso. Samsona można ścierpieć, niekiedy jego towarzystwo jest zajmujące, ale czynić aluzję do roli jego przodków w historii donkichoterii…

— Señoro Aldonzo! — Syczącym szeptem zaczął Carrasco. — Już nie pierwszy raz to słyszę… — Machnął ręką w kierunku gobelinu, jakby przyzywając go na świadka — wszystkie te bajki o tym, że mój przodek Carrasco, na cześć którego nazwano mnie Samsonem… że ten dostojny człowiek jakoby zgubił Rycerza Smutnego Oblicza — wszystko to kłamstwo!

— Carrasco odwrócił się do Sancho i jego wskazujący palec ledwie nie wbił się giermkowi w pierś. — On go uratował! Ratował słabego starca, ratował, przywracając domowi… Tak, w jakimś stopniu grał, ukazując się jako Rycerz Białego Księżyca, ale Don Kichota pokonał w uczciwym pojedynku! I cokolwiek by mówili niektórzy…

— Nie przejmujcie się tak — z uśmiechem powiedziała Aldonza. — W końcu, czyż możecie ponosić odpowiedzialność za czyny waszych przodków?

Sancho z przygnębieniem pokiwał głową:

— Proszę o wybaczenie, panie… Niech lekarze będą głupim narodem — ale przecież i w rodzinie Pansów słyszano, jakoby Rycerz Smutnego Oblicza, wyruszając na swoją pierwszą wyprawę, akurat dwudziestego ósmego lipca… że był też, jakby to powiedzieć…

I Sancho pokręcił palcem przy skroni, starając się przy tym, żeby gest ten był w odbiorze możliwie najdelikatniejszy.

— Ludziom właściwe jest nazywać szalonym wszystko, co wychodzi poza ramki ich pojmowania — sucho odezwała się Aldonza. — Kiedy człowiek wyrusza w daleką, trudną wędrówkę, żeby wstawić się za pokrzywdzonymi, na których, poza nim, wszyscy plują… Oczywiście, takiego człowieka łatwiej potraktować jak chorego.

Twarz Carrasco przybrała niezdrowy purpurowy odcień. Zalewając krzywdę, psychiatra przyłożył usta do kielicha — chwała bogu Feliza była w pogotowiu i na czas zdążyła go napełnić.

— Ale przecież nasz señor Alonso — powoli powiedział Sancho — przecież on także wyrusza w daleką i trudną… I niebezpieczną… I co tu dużo mówić, zapewne pełną potyczek podróż… Wyrusza w imię powszechnego szczęścia. Popatrzcie na niego — przecież jest zdrowy na umyśle.

I wszyscy popatrzyli na Alonsa, a on podniósł swój puchar i go osuszył.

— Zdrowy umysł — powiedział głucho — zdrowy rozum, duchowe zdrowie… Każe nam przejść obok matki, która, upijając makowym naparem niemowlę, taszczy je ze sobą, by żebrać o miłosierdzie…

— Tak, ale… — Ostrożnie zaczął Sancho. — Ale… Czy może szlachetny hidalgo zastąpić niemowlęciu matkę? Niechby nawet taką nieprzyzwoitą? I gdzie odda malca — do przytułku? Czy może też sam zacznie go wychowywać? I ile takich malców przyjdzie mu w końcu przygarnąć?

Carrasco milcząco sapał, napełniając się winem; Alonso pojął w tym momencie, że dał się wciągnąć w spór. Trudno będzie mu się powstrzymać, nie może odpuścić.

— Maleńka Panchita, nasza sąsiadka, którą każdego dnia bije jej ojczym bydlak… Także kocha swoją matkę! A matka wstawia się za swoim mężem, broniąc tego… Tego łajdaka! Ale Panchita ją kocha! A my znosimy to i przechodzimy każdego dnia obok ich domu…

— Alonso — cicho powiedziała Aldonza.

Alonso ze znużeniem opuścił, napięte w ferworze dyskusji, ramiona:

Ludziom właściwe jest nazywać szalonym wszystko, co wychodzi poza ramki ich rozumowania. Kiedy człowiek wyrusza w daleką, trudną wędrówkę, żeby wstawić się za pokrzywdzonymi, na których, poza nim, wszyscy plują… Takiego człowieka łatwiej jest potraktować jako chorego.

— Nie, wszystko w porządku… Sancho, przyjacielu mój Sancho, oczywiście, że nie jestem szalony. Gdybym był szalony — to za nic nigdzie bym nie poszedł, a i Samson — Alonso uśmiechnął się nieznacznie — nigdzie by mnie nie puścił… Myślicie, że nie rozumiem, jak będę wyglądał z boku? Kopia, pancerz, rodzinny hełm? Rozumiem Sancho. Ci, za którymi się wstawię, nie powiedzą mi ani jednego dobrego słowa. Nawet ci, którym naprawdę mogę pomóc. Nikt. Będą pluć w ślad za mną. Będą rzucać we mnie kamieniami i grudami błota. Jeśli upadnę — będą deptać po mnie, jeśli postaram się przemówić im do sumienia — będą rechotać klaszcząc w dłonie. Szyderstwa, poniżenia, krew i błoto — oto co mnie czeka w drodze, a nie sława. Ale ja mam zdrowy umysł. I z jakiegoś powodu idę. Dlaczego?

— Dlaczego? — Cicho zapytał Sancho. — Zapewne wierzycie, mój panie, w tę starą legendę? Że z każdym krokiem Rosynanta… Przybliża się nowy Złoty Wiek i kiedyś nowy Don Kichot zdoła obronić… Ochronić wszystkich na świecie, których niesprawiedliwie oskarżono, potraktowano. Samo jego imię będzie wprowadzać… Budzić przerażenie w sercach niegodziwców… Nastanie czas, kiedy nie będzie upokorzonych ubogich staruch i porzuconych dzieci, i tych… Jak je zwą… Pasierbic, które bije ojczym…

— Złoty Wiek nigdy nie nastanie — szorstko powiedział Alonso. — Najpewniej… Nie. Nie w taki sposób. Nie wiem, czy nastanie Złoty Wiek. Wiem natomiast, że powinienem iść… Że na drodze powinien być Don Kichot i że powinien kochać Dulcyneę…

Nabrał powietrza w piersi. Zapewne, powiedziałby coś bardzo ważnego, ale mowę jego przerwał Carrasco, już pijaniutki, ale wciąż jeszcze przeżywający krzywdę:

— Tak, a propos, tematu dziedziczności! My się tu wszyscy spieramy, czy Rycerz Smutnego Oblicza był szalony w medycznym sensie tego słowa… Uznajmy, że to rzeczywiście sporne pytanie. Ale kwestia dziedziczności Don Kichota… Niestety, żeby znaleźć się w strefie ryzyka, panu Alonsowi wystarczy mieć pośród przodków jednego tylko señora Kristobala Kechaniego!

Carrasco wstał i, zataczając się, skierował się do portretu za portierą. Szarpnął na bok ciężki aksamit, odkrywając przed biesiadującymi pobladłą opuchniętą twarz ze szklistymi oczami: jeszcze jeden portret, jeszcze jeden Don Kichot, tylko że wstydliwie zakryty zasłoną przed postronnymi oczami.

— Oto, najmilszy Sancho — z naciskiem oznajmił Carrasco — prawdziwy potomek Rycerza Smutnego Oblicza, jeden z przodków naszego Alonso, który w swoim czasie także wstąpił na ścieżkę donkichoterii… Oto señor Kristobal Kechani! Diagnoza za diagnozą. Przymusowe leczenie okazało się niemożliwe, aż wreszcie szaleniec zginął od kuli z arkebuza… I ten człowiek jest przodkiem naszego Alonso! A wy się śmiejecie ze mnie, kiedy proponuję panu Kechaniemu cotygodniowe testy psychiatryczne…

— Felizo, czyś ty ogłuchła, ktoś przyszedł — nadmiernie ostro powiedziała Aldonza.

Carrasco zamilkł. Możliwe, iż pojął, że gdy wytrzeźwieje pożałuje swoich słów.

— Señor Avellaneda! — Ogłosiła Feliza.

— Dobry wieczór, moi drodzy panowie — radośnie wymamrotał sąsiad już zawczasu z korytarza. — Oj… Któż to u was jest? Czyżby przybył ten sam Sancho Pansa? Witajcie, witajcie, mój drogi Sancho!

Jak wzruszająco odgrywa zdziwienie, jak świetnie udaje, że niby to nie słyszał o pojawieniu się Sancho i zaszedł, tak po prostu, po sąsiedzku…

— Alonso, mój przyjacielu, zaszedłem tak po sąsiedzku… Usiąść za stołem? Nie, nie, niezręcznie…

— Sancho, to nasz sąsiad, señor Fernando Avellaneda, szlachetny hidalgo… Señor Avellaneda, bądźcie tak dobrzy, przysiądźcie się. Felizo, jeszcze jedno nakrycie…

— Proszę, proszę tylko bez tytułów! Wstąpiłem na jedną minutkę. Niedługo dwudziesty ósmy lipca, rozumiem, że i beze mnie macie zatrzęsienie spraw… Przyniosłem tylko to, co z żoną pożyczaliśmy do czytania: „Czas dla Amadisa”, „Pułapka na Amadisa”, „Amadis i bezprawie”… wstrząsające książki! Wstrząsające! Nie można się oderwać, jakie napięcie, jaki rozmach akcji, jaki bohater… A tej „Amadis przeciwko Frestonowi” jeszcze nie czytaliśmy, można pożyczyć? A dla żony — „Rycerza mojej namiętności”. Bardzo o niego prosiła… Ja na minutkę i zaraz uciekam!

Przemawiając w ten sposób, Avellaneda znalazł się tam, gdzie przedtem Carrasco, czyli za stołem:

— Mnie niezręcznie tak, doprawdy… I żona na mnie czeka…

— „Amadisem przeciwko Frestonowi” mój synek się zaczytywał — odezwał się Sancho. — Cała rodzina zwariowała na punkcie Amadisa: „Potrzask na Amadisa”, „Miecz Amadisa”, „Amadis w strefie zła”… Jednakże, miłościwy panie, myślałem, że to dla prostych ludzi książki. Że szlachetnie urodzeni nimi gardzą… — Sancho patrzył na Avellanedę tak spokojnie i prostodusznie, jak przedtem patrzył na Alonsa, słuchając z zainteresowaniem o wspaniałych czynach Don Kichotów.

Avellaneda roześmiał się:

— Mój drogi Sancho, dotykacie dawnego sporu… Mówię przeto i zapewniam cię, że rycerskie powieści, jeśli pojmować je właściwie, nie mogą przynieść szkody, a wręcz przeciwnie, przynoszą pożytek. Te książki, przyjacielu mój, są wieczne. Zachwycają się nimi tak prości ludzie, jak i hidalgo, jak i sam król… Czy uwierzycie — któregoś razu wróciwszy do domu, zastałem całą swoją rodzinę we łzach — płakali, ponieważ Amadis umarł! Jakże szlachetne i szczere były to łzy… Rycerskie powieści bawią i nawołują do pozytywnych uczuć. Nie zwodzą ludzi zmęczonych powszednimi zmartwieniami i pracą: dobro w nich niezmiennie zwycięża zło. Pokazane w nich jest, jak powinien być urządzony świat, a nie jak jest urządzony naprawdę, w tym tkwi ich niezaprzeczalna wartość!… Rozumie się, jeśli nie wierzyć w dziejące się w nich rzeczy bez zastrzeżeń, jak ostatecznie uwierzył — Avellaneda z westchnieniem spojrzał na gobelin — nasz Rycerz Smutnego Oblicza…

— A właściwie, kiedy Rycerz Smutnego Oblicza zaczął naśladować Amadisa — beztrosko zapytał Sancho — dlaczego do tej pory nie wpadły mi w ręce księgi „Don Kichot przeciw olbrzymom” „Powrót Don Kichota” „Klatka dla Don Kichota” „Namiętność Dulcynei” i tak dalej ?

Avellaneda zacisnął usta na moment i krzyknął:

— Mój drogi Sancho… To byłyby zanadto smutne książki. Życie jest zbyt smutne samo w sobie, żeby czytać opowieści ze złym zakończeniem… Czytając książki o Amadisie, radujemy się jego wyczynami, a więc, otrzymujemy ładunek pozytywnych emocji. — Sąsiad pouczająco podniósł palec. — Oprócz tego… Przecież, jeśli mówić otwarcie, sam „Don Kichot” jest źle napisany, to amatorszczyzna. Sprawia wrażenie, jakby autor ani razu go nie przeczytał… Giermek Sancho pojawia się w piątym rozdziale, a przysłowiami zaczyna sypać w dziewiątym! A jak zmieniają się osoby w trakcie powieści? Na początku i na końcu — toż to absolutnie inni ludzie! Ten autorski, wybaczcie mi, brak profesjonalizmu, nieumiejętność ukazania charakteru bohatera… I te wstawione nudne nowele! Opowieści o Amadisie piszą profesjonaliści, myślą o czytelniku i czytelnik odpłaca im wiernością i uwielbieniem…

— Książki o Amadisie zapomina się na drugi dzień — sucho zaoponował Alonso. — A Don Kichota pamięta każdy, kto choć raz o nim słyszał.

Avellaneda zmrużył oczy:

— A po co, w takim razie, señor Alonso, zbieracie swoją wspaniałą bibliotekę? Czy to tylko danina złożona tradycji, złożona waszym znamienitym przodkom? Czy mimo tych wszystkich nie, jednak je podczytujecie? Hę? Nie krępujcie się, señora Aldonza, my wszyscy grzeszymy słabością do rycerskich powieści, a tylko snob wstydzi się przyznać do tego… A propos tematu Don Kichota, tego, jak on „żyje w pamięci narodu”. Wiecie, co powiedzieli moi siostrzeńcy, dziesięcio- i jedenastoletni, kiedy któregoś razu zapytałem ich, kto to taki Rycerz Smutnego Oblicza? Powiedzieli — „to taki szalony, śmieszny starzec, który nosił na głowie miseczkę do golenia”!

W milczeniu, które nastąpiło, Aldonza nagle się roześmiała:

— Brawo, señor Avellaneda. Załóżmy, że jest tak jak mówicie… Tylko powiedzcie mi, gdzie podziać te listy, które paczkami przychodzą do nas do domu w przeddzień dwudziestego ósmego lipca? Ludzie w całej Hiszpanii zachwycają się rodziną Kechanich i proszą nowego Don Kichota, aby uświęcił swoim pobytem ich dom…

— Ale przecież przychodzą i inne listy — uśmiechnął się Avellaneda.

— Skąd to wiecie? — Szczerze zdziwiła się Aldonza.

Avellaneda zakaszlał:

— To naturalne… Gdzie sława — tam zazdrość i krytyka… Szczególnie, kiedy sława wątpliwej natury. Pokolenia moich przodków, noszących nazwisko Avellaneda, składały ofiary na schronienia, na szpitale, na przytułki… Dawali biednym… Wyobraźcie sobie, ilu ludziom pomogła moja rodzina w ciągu wieku swojej historii! Ilu ludziom rzeczywiście, bezspornie pomogła! Bezinteresownie — nie dla sławy, nie dla listów od entuzjastycznych wielbicieli…

Avellaneda wstał. Demonstracyjnie wytarł usta:

— Dziękuję za przyjęcie… Znaczy się „Amadisa przeciw Frestonowi” można pożyczyć?

— Felizo, znajdź dla señora Avellanedy „Amadisa przeciw Frestonowi” — z uprzejmym uśmiechem zarządziła Aldonza.

Avellaneda wyszedł, kłaniając się i sapiąc.

Cykady za oknem.

Gładki drewniany stół, z którego Feliza już zebrała naczynia; wilgotny blat, zapach mokrego drewna i roczne słoje rysujące się dziwacznym wzorem tak, że można prześledzić każdy rok, przeżyty przez drzewo, zanim je przerobiono na stół…

Pusto. Goście się rozeszli, Sancho także poszedł do siebie do komnaty.

Cykady.

— Jak ich wszystkich drażni Don Kichot… Szczególnie, gdy nie chce z własnej woli zajmować miejsca błazna. Jak drażni… Aldonzo, słyszysz mnie?

— Słyszę. — Opowiedziała po długiej pauzie.

Alonso pociągnął za ukryty sznur i gobelin z wyobrażeniem smutnego starca ustąpił miejsca portretowi śmiejącego się Don Kichota.

— Wiesz, Aldonzo? Co chciałem powiedzieć… Dlaczego właśnie on, Rycerz Smutnego Oblicza, przerósł sławą wszystkich swoich potomków? Którzy, zgodnie z tradycją, także wypuszczali się w drogę?

— Dlatego, że on był pierwszy.

— Tak, to także… Ale mimo wszystko, Aldonzo… Popatrz na niego. I popatrz na nich. — Alonso obwiódł ręka komnatę, wskazując na portrety przodków. — Próżny Miguel Kechani, naśladowca Alonso Kechani Drugi… Celestyn, Kristobal, Alonso Trzeci… Diego… A Rycerz Smutnego Oblicza był równocześnie fanatykiem, istotą szlachetności, głupcem i mędrcem, szaleńcem i filozofem, człowiekiem żądnym sławy… Aldonzo, jak ja mu zazdroszczę.

— Ty także chcesz być wszystkim na świecie… W jednym flakonie? — Zapytała ona ostentacyjnie cynicznie.

— Nie… Zazdroszczę mu, ponieważ on, wyruszając w drogę, wierzył.

— W olbrzymy?

— W prawość, Aldonzo. W swoje wzniosłe przeznaczenie. Wyruszył dokonać bohaterskich czynów, a ja… Ja idę na poniżenie.

Zrobiło się cicho. Bezdźwięcznie śmiał się z portretu Rycerz Smutnego Oblicza.

— Aldonzo?

— Co chcesz, żebym ci powiedziała?

— Aldonzo… Czuję się żałośnie stary. Utrzymuję się na powierzchni życia tymczasowo, żyję bez celu. Wcześniej ludzie chcieli szczęścia. Teraz chcą pełnego zadowolenia, komfortu… Przyjemności. Już za czasów Don Kichota — Alonso kiwnął w kierunku portretu — z ideałów rycerstwa się śmiano. Ale teraz… Teraz jest po stokroć gorzej, Aldonzo. Wyruszam w drogę. Nie, ja wychodzę na arenę… W masce klauna. Do czarta… Przecież wiesz, że nie boję się śmierci. Boję się poniżenia, które jest nieuniknione. Dlatego, że to szlak Don Kichota, że inaczej nie można… Wybacz, że ci to wszystko mówię. Z kim jednak mam porozmawiać przed odjazdem?

Aldonza milczała.

— Nie milcz… Powiedz cokolwiek.

— Co?

— Co chcesz.

Aldonza z wysiłkiem się uśmiechnęła:

— Jak myślisz… Jeśliby Rycerz Smutnego Oblicza wiedział, na co się porywa i jak będzie wyglądał jego szlak naprawdę, osiodłałby Rosynanta?

— To niepotrzebne pytanie — powiedział po krótkim milczeniu Alonso.

Aldonza kiwnęła głową:

— Chcesz, żebym cię namawiała? Namawiała do wyjazdu? Po tym wszystkim, co przeżyliśmy, po tym, jak zginął twój ojciec?

Pokiwał głową:

— Chcę, żebyś mnie… Wyjeżdżając, muszę wiedzieć, że mnie rozumiesz.

Podeszła. Położyła rękę na jego ramieniu. Lecz znowu nie powiedziała niczego.

Dom nadal go zadziwiał, ale Sancho cieszyło to zadziwianie. Do jednej i tej samej komnaty można było iść długo, przez przejścia i korytarze, obok rzędu okien-strzelnic, wchodząc i schodząc po kręconych schodach, i można było znaleźć się tam w jednej chwili, po prostu przesuwając niezauważalną na pierwszy rzut oka portierę. Dom, będący siedzibą wielu pokoleń Don Kichotów, nie mógł nie przejąć rysu niejakiej dziwności, szaleństwa. Każdy nowy gospodarz coś dobudowywał i przebudowywał, przestawiał ściany i zamurowywał drzwi. Dom nosił na sobie ślady tego chaotycznego budownictwa, a wraz z nimi odciskało się na nim piętno ubóstwa, zmurszałości, coraz bardziej panoszącego się zapuszczenia.

Sancho studiował charakter domu, wiedząc, że dokładnie zrozumieć jego konstrukcji nie zdąży, jednakże zdawało mu się, że jeśli pojmie tajemnicę siedziby Kechanich, to łatwiej mu będzie zrozumieć samego señora Alonsa.

Domostwo zakpiło dobrodusznie z niego. Przypadkiem skręciwszy w nieznany korytarz, Sancho znalazł się w niszy, oddzielonej od gościnnej komnaty tylko zakurzonym aksamitem; w samej zaś komnacie panował półmrok i było tak cicho, że giermek wzdrygnął się, kiedy wyglądnąwszy zza portiery zobaczył w fotelu señora Alonsa nieruchomą postać gospodarza.

Alonso nie usłyszał ani nie zauważył Sancho — nie tylko dlatego, że ten starał się poruszać bezszelestnie, ale głównie z powodu swojego zamyślenia. Kilka sekund Sancho rozmyślał, odezwać się do gospodarza czy wynieść się szybko, nie burząc toku rozmyślań. Gdy jednak już otworzył usta, żeby prosić o przebaczenie za naruszenie spokoju — w korytarzu dały się słyszeć lekkie kroki i ledwie zdążył dać nura za portierę, gdy w drzwiach pojawiła się Feliza z ogromną szczotką i wiadrem w rękach.

Sancho siedział w dusznej, pachnącej naftaliną ciemności i z jakiegoś powodu nie spieszyło mu się wychodzić. W portierze znalazł najpierw jedną dziureczkę, maleńką, pozwalającą podejrzeć tyle co nic, a potem wytropił drugą — szeroką — dziurę, nieprzyzwoitą wręcz, widać mole w tym domu nie traciły czasu na marne… Przez ten otwór Sancho widział, że Alonso w żaden sposób nie zareagował na pojawienie się służącej. Jak siedział bez ruchu, tak siedzi, nie odrywając spojrzenia.

— Wybaczcie, że zaniepokoiłam, señor… Żadnej reakcji.

— Posprzątam tutaj, señor?

— Co, proszę? Posprzątaj…

Dźwięknął spadając uchwyt wiadra, zaskrzypiała skrobiąca po podłodze szorstka szczotka, zasapała dziewczyna. Spódnica przeszkadzała jej — i oto, bezwstydnie zadarłszy ją, zatknęła za pas, zrzuciła pantofle. Po mokrej podłodze stąpają dwie silne maleńkie nogi, obnażone prawie do biodra…

Sancho wstrzymał oddech. Mokra podłoga była jak zwierciadło, dziewczyna specjalnie dreptała po mokrym… Czy Feliza jest zupełnie niewinna, aż do granic absurdu, czy raczej nie? Na tyle jednak, na ile Sancho zdążył poznać służącą — raczej nie…

Alonso ocknął się ze swoich rozmyślań. Oderwał oczy od portretów, spojrzał na służącą, żal było tylko Sancho, że ze swojej kryjówki nie mógł dojrzeć JAK WŁAŚCIWIE spojrzał…

— Señor Alonso — Feliza zbliżyła się do samego fotela — pod fotel potoczył się korek od wina, pozwólcie, że go wyciągnę…

— Co?

— Korek od wina — uparcie powtórzyła Feliza. — Dostanę i wyciągnę go stamtąd. Korek. Od wina.

— Korek?

— Od wina! — Teraz Feliza, nie wiedzieć czemu, ucieszyła się. — Siedźcie, siedźcie… Ja i tak dosięgnę…

Po tych słowach służąca pochyliła się, wlazła pod fotel, a delikatna tkanina spódniczki ciasno opięła jej wspaniały, pyszny zadek.

No tak, przecież o to dokładnie chodziło.

— Znalazłaś? — Głucho zapytał Alonso i Sancho ponownie żałował, że nie może zorientować się, w jaki sposób patrzy on na krągłe pośladki Felizy.

— Ooo. — Dziewczyna wynurzyła się w końcu spod fotela, a w jej rękach rzeczywiście był, zdawało się, korek. — O… Korek. Od wina.

— Od wina — mechanicznie powtórzył Alonso.

— Señor — Feliza cały czas tkwiła przed nim na kolanach — chcecie, to go zjem?

Alonso milczał, a dziewczyna krzywiąc się, spróbowała odgryźć od korka kawałek. Odgryzła! Żuje!

— Przestań! — W głosie Alonso zabrzmiał przestrach.

— Wyrzuć to natychmiast! Co z tobą?

— Señor — powiedziała Feliza miękko — wam naprawdę będzie żal, jeśli umrę?

— Co ty pleciesz — z rozdrażnieniem zapytał Alonso.

— Nie… Señor, nie róbcie takiej miny! Proszę… Nie patrzcie na mnie tak surowo! Jeśli jestem winna, ukarzcie mnie…

Teraz mówiła tak cicho, że Sancho musiał w skupieniu wytężać słuch, żeby rozróżnić słowa między westchnieniami.

— Señor… Ukarzcie mnie, ale nie odchodźcie… Ot tak. Nie możecie odejść, nie zostawiając spadkobiercy. Nie rzuciwszy nasienia na urodzajny grunt… A nie na kamień, señor Alonso! Tak nie można! To niewłaściwe, niegodne! Powinien pojawić się nowy Don Kichot… Powinniście kontynuować ród! Co z was za mężczyzna, jeśli nie zostawicie syna! To niesprawiedliwe… Nie wybaczą wam tego wasi przodkowie!

Cisza; Sancho widział teraz tylko szerokie męskie plecy, maleńką rączkę Felizy na kolanie pana Alonso, różowy policzek z opadającymi na niego lokami, lśniące i przenikliwe patrzące, jak u ptaka, oko…

— Señor Alonso — chlipnęła Feliza. — Wierność damie serca — niezłomna rycerska… Ale wierność Dulcynei! Nie señorze Aldonzie! Señor… Kocham was tak, że dla was gotowa jestem być choćby dywanikiem pod nogami. Powiecie — „Felizo, zjedz ten korek” — zjem… I będę się uśmiechać… Ręce do kominka, nogi w potrzask…

Dłoń na męskim kolanie ostrożnie przesuwała się tu i tam, ale gdzie była druga ręka Felizy — Sancho nie widział.

Minuta minęła w milczeniu. Sancho czekał, a po jego plecach spływał pot, señory Aldonzy nie było w domu i Sancho nie miał pojęcia, jaki dalszy ciąg może mieć to mycie podłóg…

Ciężka ręka opuściła się na głowę dziewczyny. Potargała za ucho; ścisnęła trochę silniej, szarpnęła tak, że Feliza krzyknęła.

Señor Alonso podniósł się i wyszedł szybkim krokiem z komnaty.

Feliza odprowadzała go spojrzeniem, wsłuchiwała się w cichnące kroki, a kiedy oprzytomniała i odwróciła się — w fotelu siedział już Sancho, siedział smutny i zadumany, jak przedtem gospodarz. Patrzył na portrety.

— Aj!

Sancho milczał. Marszczył czoło. Wzdychał.

— Skądże wy tutaj… Co to w ogóle za bezczelność? Myję tu podłogę… Podeptaliście! Ledwo co…

Sancho krótko i wymownie spojrzał na Felizę. Odwrócił się; dziewczyna zdenerwowała się nie na żarty:

— Cóż takiego? Podłogę myję, jasne?

— Korek — grobowym głosem powiedział Sancho. — Od wina… Ach ty, dziewko sprytna, lisicą podszyta, prędzej znajdziesz wymówkę aniżeli fartuch!

Feliza zrobiła się czerwona jak muleta przed pyskiem byka. W milczeniu jeździła ścierką po podłodze; Sancho cały czas siedział niewzruszony. W końcu nie wytrzymała:

— I tak nikt wam nie uwierzy.

Sancho znacząco milczał.

— Niczego nie widzieliście. Myślałby kto, korek! No i co?

Sancho milczał. Feliza darła podłogę; wreszcie odstawiła szczotkę.

— Sancho — głos jej dźwięczał teraz przymilnie jak szmer.

— Sancho… A chcecie może czekolady? Mam… Chcecie?

— Sumienie moje kupić? — Zapytał się Sancho.

Feliza ostentacyjnie rzuciła szczotkę na podłogę:

— Jakie sumienie! Czego ode mnie chcecie! To nie wasz dom, to obcy dom… Gospodarz w domu może robić, co mu się podoba, rozumiecie? Co mu się podoba i z kim mu się podoba!

— Zasugeruję to pani Aldonzie — pokiwał głową Sancho. — Żaba lubi wodę, lecz nie lubi wrzątku…

— Co tu ma do rzeczy… żaba… Co tu ma do rzeczy señora Aldonza! Ona i tak wszystko wie!

— Co? Wszystko? — Zdziwił się Sancho.

Przez moment patrzyli na siebie nie odrywając wzroku.

— Wam i tak nikt nie uwierzy — powtórzyła szeptem Feliza.

— Zobaczymy — energicznie odezwał się Sancho.

— Sancho, czego chcecie ode mnie?

— Niczego — Sancho odwrócił się.

— No, proszę, Sancho! Powiedzcie!

Sancho znowu popatrzył jej w oczy. Feliza ostatnimi siłami powstrzymywała łzy.

Wtedy uznał, że może się uśmiechnąć.

Zrozumiała jego uśmiech — i bojaźliwie, z nadzieją, uśmiechnęła się w odpowiedzi.

Sancho zasępił się ponownie i odwrócił; Feliza zaczęła chlipać, wtedy popatrzył na nią znowu — i przywołał ją gestem…

Podeszła.

Do terminu zostało pięć dni. Żałośnie mało. Wieczność.

— Byłam u nich — powiedziała wieczorem Aldonza. — Panchita znowu w siniakach… Rozmawiałam z matką.

Zamilkła — na długo.

— I co? — Zapytał wreszcie Alonso.

— Nic. Mówi, że póki jest trzeźwy, to pracowity i dobry, a że pasierbicę bije po pijaku — to znaczy, że kocha. Wychowuje.

— A ona? — Zapytał Alonso. — Matka?

Aldonza wzruszyła ramionami.

— Pięć dni — głucho powiedział Alonso.

— Powiedziała, że jeśli jeszcze raz do nich przyjdziesz — wezwie gwardzistę.

— Choćby i dziesięciu gwardzistów.

— Panie mój — wtrącił się znienacka Sancho — a pamiętacie, co było z tym Andresem, tym młodzieńcem, którego Rycerz Smutnego Oblicza… Za którym się wstawił? Ten gospodarz go jeszcze gorzej… Wyładował na nim złość. Żeby z tą Panchitą… To samo się nie stało.

Cisza.

— Sancho — głos Aldonzy zabrzmiał wysoko z napięcia — a może byście sami poszli do tych sąsiadów… Porozmawialibyście… Bez gróźb, ale zdecydowanie. Jakoś… Tak, dobrze?

— Tak, tak, señora, rozumie się — pokiwał głową Sancho.

— Pójdę… Może i nie trzeba będzie kopią… Może po dobremu wyjdzie. Mówią przecie: zawstydzić się nie zawstydzi, ale złagodnieć, jeśli zechce, to złagodnieje…

Alonso sceptycznie chrząknął.

— Pójdę już. — Aldonza się podniosła. — Pójdę spać… Alonso, nie zasiedź się za długo, dobrze?

— Zaraz przyjdę — kiwnął głową Alonso.

Tak naprawdę będzie siedział do późna. Dopóki nie zaczną zamykać się oczy i nie opadnie na pierś ciężka głowa.

Dlatego, że wysłuchiwać milczenia Aldonzy w mroku sypialni — nie ma sił.

— Sancho… Przecież też macie żonę?

— Oczywiście, panie mój.

— I co — spokojnie was puściła? Bez żadnych… Puściła?

— No tak. — Sancho beztrosko machnął ręką. — Popłakała, oczywiście… Baba, jak to baba… Tylko chłopaczyska moje już podrosły, w gospodarstwie dają sobie radę, dobre chłopaki… A baba, cały czas mi nad głową brzęczała, żebym o jakieś wynagrodzenie prosił. Że przecież giermkowie wynagrodzenie otrzymują. Baba…

— Ile? — Matowym głosem zapytał Alonso.

— Co?! — Radośnie zapytał raz jeszcze Sancho, nie wierząc własnym uszom. Pomyślał, że pan jego rzeczywiście zamierza wyznaczyć mu pensję.

— Ile dzieci macie? — Zapytał ponownie Alonso.

— Aaa… — Sancho starał się ukryć rozczarowanie. — Czterech synów.

Alonso milczał. Wcześniejsze zmarszczki na jego twarzy zaznaczyły się wyraźniej; Sancho zrobiło się go żal.

— Dajcie spokój, señor Alonso… Bóg dzieci albo daje, albo nie daje. To nie nasza sprawa, to jego, Boże rzemiosło… Bóg stary gospodarz — więcej zatrzymuje niż rozdaje…

— Jestem ostatni — powiedział Alonso. — Ostatni Don Kichot…

— Señor Alonso. — Sancho oparł się łokciami o stół. — Wybaczcie mi, głupiemu chłopu. Ale… Szkoda, oczywiście, szkoda, że został przerwany… Szlachetny ród — to zawsze żal… Ale, co za zmartwienie?… Kto za nim płakać będzie, za Don Kichotem? Ten poganiacz mułów, któremu Don Kichot nie wiadomo za co i po co rozwalił głowę w przydrożnej gospodzie?

— Sancho — powiedział Alonso po pauzie. — W gubernatorstwo na wyspie nie wierzysz… Wynagrodzenia wyznaczyć nie mogę — nie mam z czego, wybacz… Dlaczego ze mną idziesz?

— Tak… — Sancho zmieszał się. — Tradycja… Ojczulek tak mnie nazwał, Sancho… Tradycja, mówi… W końcu wszyscy Pansa, którzy z rycerzami odchodzili, do domu żywi wracali… Nie tak jak sami rycerze. Co prawda, jeden mój krewny bez oka wrócił, drugiemu wszystkie wnętrzności odbili… A jednemu nogę złamali tak, że do końca dni swoich kulał… Ale to nic, najważniejsze — żywy… Ot co. A co do gubernatorstwa… Ta legenda jednak skądś się wzięła? Myślimy, że legenda to kłamstwo, a nuż okaże się, że nie jest kłamstwem? A może gdzieś czeka na mnie gubernatorstwo na wyspie, a ja nie podjąłem wyzwania, na piecu zostałem… Wtedy żal będzie, czyż nie?

Przez jakiś czas Alonso patrzył na niego — a potem się roześmiał — wesoło, szczerze. I Sancho podchwycił ten śmiech i tak się śmiali, obaj strasznie zadowoleni jeden z drugiego, kiedy Alonso nagle przerwał i spochmurniał:

— Kto tam? Aldonzo, to ty?

W głębi komnaty płynęła wysoka biała postać, płynęła, to odsłaniając, to znowu zasłaniając sobą gwieździste niebo za oknami.

— Aldonza? — Niepewnie zapytał Alonso.

Doskonale widział, że to nie Aldonza. To był ktoś wysoki, jego wzrostu; jasny płaszcz opada do podłogi, twarz zakryta szerokim kapturem, głowa opuszczona, chód dziwny, jakby człowiek był pijany albo ranny i ledwie, ledwie nie upada…

Sancho obejrzał się i popatrzył tam, gdzie w napięciu spoglądał jego gospodarz.

— Co? — Zapytał zdziwiony.

— Kto tam chodzi? — Alonso wstał.

Sancho chwycił go za rękaw.

— Kto chodzi? Gdzie chodzi?

— Oślepłeś? Tam przecież!

Sancho patrzył na niego teraz z przerażeniem:

— Señor Alonso… Tam nikogo nie ma. Co wy…

— Jak to nie ma?! Na własne oczy…

W głębi komnaty rzeczywiście nikogo nie było. Pusto. Chwilę temu był, a teraz przepadł…

Alonso strząsnął rękę giermka i ruszył na spotkanie nocy za oknami. Wionęły na niego zapachy zapuszczonego parku; nasłuchiwał — za oknem szalały cykady, ale dźwięk ich rozbijał się o ściany domu, jak rozbijają się fale o burtę solidnego okrętu, tutaj, w domu panowała martwa cisza…

Zrobiło mu się okropnie nieswojo.

Przecież wyraźnie widział potykającą się w ciemności wysoką postać. Wyraźnie widział…

Koszula przylepiła się do mokrych pleców. Rzucił spojrzenie — mimowolne, zabobonne — na storę przykrywającą portret szalonego Don Kichota o mętnym spojrzeniu, pana Krystobala Kechaniego…

— Sancho… — Powiedział, porażony tym, jak żałośnie zabrzmiał jego głos. — Ty niczego nie widziałeś?

Giermek był już obok. Dotknął jego ręki:

— Señor Alonso… Wasz dom już jest taki, a to schody zaskrzypią, a to przeciąg przejdzie… Może się wszystko przywidzieć. Czego się przestraszyliście?

— Przywidziało mi się — powiedział Alonso, wstydząc się swojego dziecinnego strachu. — Przywidziało mi się, Sancho… Tak bywa.

Alonso szedł, unosząc świeczkę i marzył tylko o jednym — jak najszybciej dostać się do sypialni, kiedy w ciemności przywidziało mu się nie podmuch nawet, a zakołysanie się powietrza, płomień świeczki drgnął i ledwie nie zgasł.

Przeciąg… Tak bywa.

Ale potem posłyszał ostrożne skrzypienie podłogi. Nie typowe skrzypienie podłogi, którą dawno temu należałoby zreperować, a przytłumiony, cichy dźwięk, który wydaje deska podłogowa, kiedy się po niej chodzi na palcach.

Bojaźliwie się obejrzał — wydawało mu się, że w końcu korytarza mignął jakiś cień.

Nikt nie powinien tu się plątać. Feliza śpi, a Sancho poszedł do siebie, do swojego pokoju…

Przywidziało się. Tak bywa.

Feliza aż chrząkała ze śmiechu. Zatykała sobie usta dołem koszuli i cały czas śmiała się, siniejąc; w którymś momencie Sancho przestraszył się, że się udusi albo połknie język.

— Jaką on miał minę! Widziałeś, widziałeś, Sancho! Jak upiór… Patrzyłeś na jego twarz? Wszystko bym oddała, żeby jeszcze raz to zobaczyć…

— Zobaczysz — powiedział Sancho od niechcenia. — Tylko… Jedno i to samo nie powinno się powtarzać. Teraz, na przykład, przestawimy zegar… Albo dźwięk jakiś, szelesty…

— A chodzić za nim już nie trzeba?

— Trzeba. Chodzić będziemy po kolei; raz ty, raz ja…

Feliza minutę wytrzymała, a potem znowu zaczęła zataczać się ze śmiechu. U jej nóg leżały szczudła i stare, lniane prześcieradło.

— No, nie, jak sobie przypomnę ten wyraz twarzy… Nie mogę!

— Ty go nie kochasz — powiedział nagle Sancho. Powiedział, sam nie wiedząc, po co. — Okłamałaś go.

Feliza od razu przestała się śmiać. Utkwiła oczy w Sancho, pokręciła palcem przy skroni:

— Co żeś wymyślił? Jasne, że go kocham. Dlaczego niby miałabym nie kochać?

— Nie współczujesz mu przecież — powiedział Sancho powoli.

— Przestań — powiedziała Feliza — czemu mam go żałować? Przecież się tylko bawimy, gramy… A tak przy okazji, nie powiedziałeś mi, do czego ci to wszystko potrzebne?

— Do czego? — Sancho zmrużył oczy. — Już taki ze mnie wesoły człowiek, pożartować lubię. Ponura świnia, mówią, głęboko kopie, za to wesołej świni żołędzie same do pyska wchodzą…

Feliza także zmrużyła oczy:

— Tak, to może nic się strasznego nie stanie, jak przyznam się panu Alonsowi?

Sancho się uśmiechnął:

— Tak? A jeśli ja powiem señorze Aldonzie o korku od wina?

Feliza pogardliwie wydęła wargi:

— A cóż to takiego?

— Ano nic takiego, nic osobliwego… Panu Alonsowi i tak sam się przyznam. Tylko później. A to całe sedno żartu przepadnie… Mój starszy syn pożartować też lubi, jednemu wujkowi któregoś razu do wychodka paczkę drożdży wrzucił…

Mówiąc to, Sancho niby przypadkiem wyciągnął rękę i uszczypnął miękki bok Felizy; dziewczyna się odsunęła:

— Zaczepki to sobie daruj…

Sancho obraził się:

— Już i poszczypać nie wolno?

Feliza zasępiła się. Odwróciła.

— Słuchaj, nietykalska… A następcę pana Alonsa szybko urodzisz, czy nie? Rzucono ziarno na płodną glebę, ale plonów nie zebrano?

— A co tobie do tego? — Zapytała Feliza nieprzyjaźnie.

Sancho wzruszył ramionami:

— Słuchaj… Naprawdę, na poważnie chcesz, żeby syn twój był Don Kichotem? Żeby jak strach na wróble obijał gnaty na chudym grzbiecie Rosynanta, obrywał szturchańce i kopniaki, walał się w odchodach i plwocinach… W imię jakiejś tam wątpliwej sławy? Sławy durnia szaleńca?

Feliza uśmiechnęła się:

— Komu jak komu — niektórym wszystko jedno, byleby sławy zaznać. Jakaż ta sława będzie to już nieważne… O, señor Miguel Kechani za sławą na wędrówkę ruszył. Głupot narobił ponad miarę, za to potem wszędzie go rozpoznawali, gdziekolwiek by się zjawił. Autografy dawał… Pieśni o nim układali… Pieśni te niechwytliwe były, do naszych dni ani jedna się nie ostała. Umarł jako znakomitość, jako szczęśliwy człowiek…

— Skąd ty to wszystko wiesz?

— To wszyscy wiedzą — roześmiała się Feliza — to historia rodu Kechanich…

— A więc na sławę się połaszczyłaś? Przyleciałaś jak mucha do miodu?

— Jesteś durniem — powiadomiła Feliza. — Sława, rycerz, donkichoteria… Kto ci powiedział, że mój syn odziedziczy… To ich błazeńskie dziwactwo?

— To oczywiste — nachmurzył się Sancho — Przecież będzie spadkobiercą Don Kichota? Powinien…

— Powinien być podporą swojej matki — powiedziała złym głosem Feliza. — Mój syn… Jeśli tylko będę miała syna… Będzie spadkobiercą Kechanich. Ale wcale nie Don Kichotem. Będzie hidalgo… Nawet jeśli bękartem to jednak jedynym spadkobiercą. U notariusza się pytałam.

— U notariusza? — Zdziwił się Sancho.

— Za głupią mnie masz? Oczywiście… Nawet jeśli Alonso z podróży nie wróci, jest teraz sposób, aby dowieść, że mały jest jego synem. Bierze się kawałek skóry trupa i krew dziecka, i pod mikroskopem się porównuje… I wtedy dom, tytuł, wszystko przechodzi na małego. Pojąłeś?

Sancho milczał.

— … Feliza! To ty?!

Cisza.

— Feliza!!

Z daleka, z kuchni, dalekie:

— Cooo?

— Kto tutaj?!

Cisza. Feliza w kuchni, Sancho w stajni, Aldonzy nie ma w domu. Kto tutaj przed momentem był? Ktoś przecież deptał mu po piętach. Szmer, szarpanina, dziwny skrobiący dźwięk…

Zdawało mu się?!

Cisza. Mróz przeszedł po skórze.

Najbardziej ze wszystkiego na świecie bał się stracić rozsądek; ojciec obecnego Carrasco, stary señor Carrasco, patrzył mu w źrenice, podnosił wargi, kiwał głową i uspokajał. Robił to tak nienaturalnie i fałszywie, że lepiej by było, gdyby milczał.

Alonso miał trzynaście lat, męczyły go straszne sny. Przywidywał mu się czarny człowiek, chowający się pod kołdrą. Potem sny przeszły w jawę: dom, wcześniej znany do ostatniej szczelinki w progu, w tym czasie okazał się zasiedlony przez potwory. Alonso nikogo nie chciał widzieć, zamykał się w sobie, chował się sam na sam z własnymi strachami, zdawało mu się, że nauczyciele się go czepiają, że matka go nie kocha, że señor Carrasco chce specjalnie wsadzić go do domu dla umysłowo chorych…

— Może wyrośnie — mówił matce señor Carrasco. Matka wycierała łzy.

Wyrósł.

Wspominając potem swoje strachy, nie mógł nie podziwiać męstwa Don Kichota. Spróbuj wystąpić przeciwko olbrzymom, nawet jeśli olbrzymy istnieją tylko w twoim wyobrażeniu; wszystko jedno, dla ciebie istnieją one w pełni realnie, widzisz je w najmniejszych detalach, od ich kroków drży ziemia…

— Daj Boże, żeby rozstrój umysłowy was ominął — mówił tydzień przed własną śmiercią stary Carrasco. — Może i ominie… Ale uważajcie: możecie go doznać nagle i bezpowrotnie, za kilka tygodni i tylko wczesne stwierdzenie objawów i silne medykamenty mogą spowolnić proces. A zatrzymać go, jeśli się zacznie, zatrzymać go nie będzie mógł nikt na świecie… Taki miecz, co wisi nad głową, taki przydział od losu…

Zdawało mu się, że przedmioty na jego stole leżą nie tak, jak je zostawił. Możliwe, że Feliza rozzuchwaliła się do tego stopnia, że grzebie w rzeczach na jego stole?

Z jakiegoś powodu nie pytał. Chciał groźnie na nią krzyknąć, ale w ostatnim momencie przestraszył się, nie wiedzieć czego…

Od tej samej chwili, kiedy po raz pierwszy zobaczył białą postać, której w rzeczywistości nie było, której nie widział Sancho — od tej właśnie chwili drobne, a potem coraz większe nonsensy pospieszyły jeden za drugim, składając się w symptomy.

Wydawało mu się, że wołają go po imieniu. Szeptem.

Obejrzał się.

Nikogo nie ma. Cienie.

Do terminu wyjazdu zostały trzy dni.

Symptomy składały się w systematyczny obraz, Alonso rozumiał teraz zupełnie jasno, że zaczyna tracić rozum. Powoli, ale nieubłaganie.

Spełniło się to, czego bał się już od dzieciństwa.

„Bądź odważny” — mówił wtedy stary señor Carrasco.

Alonso był odważny. Do dwudziestego ósmego zostały trzy dni, a on zgrzytał zębami i był odważny; czas za to rozciągał się niewiarygodnie, to znowu skracał się tak, że dzień zmieniał się w sekundę.

Zdawało mu się, że jest śledzony. Że nawet na minutę nie zostawiają go bez dozoru. Liczył za sobą skradające się kroki, jeden raz stchórzył, wezwał Felizę i nakazał jej przeszukać dom…

Nikogo, oczywiście, nie znaleźli.

Nocą cienie pełzały po ścianie, w meandrach ich tańca majaczyło martwe oblicze ojca, zastygła z goryczy twarz matki i mętny wzrok szalonego Don Kristobala.

Sam Rycerz Smutnego Oblicza zjawiał się we śnie Alonso — szalony, ze spływającą po szczęce lepką ścieżką śliny.

— Wystarczy — pochmurnie powiedział Sancho. — Jużeśmy, dziewko, pożartowali — trzeba znać umiar. Zdaje mi się, że señor Alonso żartów nie pojmuje…

Feliza zdziwiła się:

— Tak? Szkoda, akurat kukłę zrobiłam zabawną, coś w rodzaju wisielca, chciałam panu za oknem powiesić…

— Wystarczy, powiedziałem…

— …A potem szybko zdjąć, tak, jakby się przywidziało… Był wisielec — nie ma wisielca…

— Wystarczy!

— Dobrze… Niepotrzebny wisielec? Szkoda. Powiesz chociaż teraz, po co ci to wszystko było?

Sancho spojrzał na Felizę tak, że ugryzła się w język.

— Alonso — nocą Aldonza rozbudziła go jęczącego — Alonso… To sen. To tylko sen. Przestań… Co z tobą?!

Doskonale pojmował, co z nim, ale nie odważył się powiedzieć tego Aldonzie.

Choroba rozpędziła się jak puszczony ze stoku kamień. Alonso widział to, czego nie widzą inni; widział, jak niebezpiecznie chwieje się nad głową sufit, jak zapadają się spróchniałe belki.

— Aldonzo… Wyjdź z domu. Tutaj jest niebezpiecznie.

— Alonso, co z tobą?!

Trzymał się ostatnimi siłami, ale choroba zwyciężała i wtedy przywołał Carrasco.

— Señor Alonso! Naprawdę?!

Młody psychiatra był blady jak ten majak, który przywidział się Alonsowi w ciemnościach salonu; wargi jego drżały, kiedy badał Alonsa, stukał w kolana, zaglądał w źrenice.

— Señor Alonso… Potrzebne są leki uspokajające. Oto tabletki… Należy szybko ustalić kierunek leczenia… Zatem, wydaje się wam, że ktoś was śledzi? Ktoś chodzi za wami? A przedtem wam się nie wydawało, że źle się do was odnoszono?

Alonso zmarszczył brwi. Carrasco pokiwał głową:

— Tak… Urojenia, mania prześladowcza… To paranoja! Schizofrenia! Następny etap — z prześladowanego zamienicie się w agresora, będziecie bardzo, bardzo niebezpieczni dla otoczenia… Señor Alonso, ojczulek uprzedzał mnie… Musicie iść do szpitala!

— Don Kichot w domu dla umysłowo chorych — powiedział z ciężkim uśmiechem. — Nie, Samsonie… Nie martw się, Szalony Don Kichot więcej nie wyjdzie na drogę. Don Kichot nie jest szaleńcem, jak przyjęto uważać! Nie, kimkolwiek, tylko nie szaleńcem. Obiecuję ci… Jeśli poczuję… Jeśli pojmę, że wszystko… Sam siebie uspokoję. Jak niefortunnie — akurat przed dwudziestym ósmym… Samsonie… Może jeszcze przejdzie? Jak myślisz, Samsonie?

Carrasco odszedł, zaciskając wargi i kiwając głową. Na stole została cała góra jadowicie jaskrawych kapsułek.

Nienawidziła tego pewnego siebie młodzieńca. Bez zbędnych dyskusji wyrzuciłaby go z domu, ale trzeba było cierpieć. Cierpieć i uśmiechać się.

— Tak, zauważyłam. Pojawiły się jakieś dziwactwa… Ale to jeszcze o niczym nie świadczy.

Carrasco z udręczoną twarzą zwrócił współczujące spojrzenie na Aldonzę. — Świadczy. Pani Aldonzo, dla specjalisty są to objawy, które mówią bardzo dużo. Nasz señor Alonso…

— Alonso nie jest waszym señorem! — Jednak nie wytrzymała. — Już nie pierwszy raz stoicie nad jego duszą, wmawiacie mu, że jest szalony! Że na pewno straci rozum! Jeśli z nim… Nie daj Boże, jeśli z Alonsem stanie się coś złego — to wam to nie ujdzie na sucho, Carrasco! Ziemia się będzie palić pod waszymi stopami!

— Señoro Aldonzo — mamrotał młodzieniec. — Rozumiem… Takie nieszczęście na waszych ramionach… Ale, señoro Aldonzo, cały ród Kechani niesie w sobie to przekleństwo…

— Nie gadajcie głupot — powiedziała wyniośle. — Alonso jest zdrowy.

Carrasco zmarszczył brwi, jakby chciało mu się płakać:

— Rozumiem… Nie możecie przyznać się nawet przed sobą… Ale bądźcie odważna, Aldonzo! Oto…

Wytrząsnął na stół zawartość worka, który cały czas trzymał w rękach.

Aldonza nie od razu zrozumiała, co jej prezentuje. Najpierw z obrzydzeniem popatrzyła; potem szybko wzięła w ręce, otworzyła…

Kaftan bezpieczeństwa z bezwolnie opuszczonymi rękawami. Bardzo, bardzo długimi rękawami…

Carrasco chciał jeszcze coś powiedzieć, gdy nagle Aldonza chlasnęła go długim rękawem po twarzy:

— Won.

Psychiatra się zmieszał. Chciał coś powiedzieć…

— Won z mojego domu!

Głośny tupot nóg. Był Carrasco — nie ma Carrasco. Do pieca. Do pieca z tym paskudztwem… W połowie drogi zrobiło jej się niedobrze. Zamiast do pieca, wepchnęła koszulę gdzieś w stertę szmat.

Aldonza pomyślała: a co, jeśli Carrasco ma rację?!

Cierpiał.

Tabletki Carrasco leżały sobie usypane w stertę — nietknięte. Kiedyś, w chłopięcych latach, poznał działanie takiego samego lekarstwa w jaskrawej kapsule; teraz bał się tych tabletek. Zdecydował, że póki starczy mu sił cierpieć — wycierpi i tylko wtedy, kiedy już zupełnie nie będzie w stanie…

Ale rankiem nad jego głową nagle rozłożyły się skrzydła wiatraka. Zaskrzypiały, grożąc uniesieniem Alonso i rozwłóczeniem go po ścianie, szarpnął się, starając się biec, ale za oknem ze złośliwą satysfakcją szczerzyła się twarz czarownika Frestona.

— Poszedł precz! Precz!!

Jego dom nie mógł dać mu schronienia. Nie przystoi rycerzowi chować się jak kobieta, trzeba zebrać się na odwagę i spotkać śmierć z orężem w dłoni.

Szły olbrzymy…

— Co z nim, co z nim, señoro Aldonzo?!

…Od ich kroków drżał dom.

— Co z nim, co z nim, señoro Aldonzo?

…Od ich kroków drżał dom.

I raptem okazało się, że Alonso w salonie siedzi w kucki, zakrywając głowę rękami, że obok miota się Aldonza, głos jej dobiega do niego przez huk katastrofy:

— Alonso… Alonso, popatrz na mnie! Niczego tu nie ma, tylko nasz dom, wszystko jest na miejscu, wszystko w porządku, jestem tylko ja, Sancho i Feliza… Alonso, popatrz na mnie! Trzymaj mnie za rękę, wyciągnę cię!

Ścisnął dłoń Aldonzy tak, że zdawało się, że chrupnęły kości.

— Wyciągnę cię, Alonso! Nie odchodź od nas! Zgiń! Przepadnij!… Niech przepadną wszyscy don kichoci… Przeklęci szaleńcy… Przeklęty ród… Alonso, wyciągnę ciebie, tylko nie puszczaj mojej ręki! Nie odchodź… Alonso! Alonso!!

Zobaczył, jak powoli i uroczyście wali się jego dom. Jak zapada się do środka sufit. Jak spadają wszystkie, co do jednego, portrety, rozpada się w strzępki gobelin i zamiast śmiejącego się Don Kichota pojawia się za nim na wpół zniszczone, skażone grymasem oblicze.

— On odchodzi. Odchodzi. Traci zmysły. Alonso… Señor Alonso… Bydlaki! Don Kichoci — wyrodki! Za co go to spotyka? Za co? Za co właśnie jego?! Sancho, on odchodzi…

I wtedy Sancho Pansa krzyknął.

Ten krzyk na sekundę zatrzymał gasnącą świadomość Alonso.

— To ja! To ja! To my z Felizą! To ona chodziła za wami. Kazałem jej was śledzić! To ona była przywidzeniem, ona zawinęła się w prześcieradło… Feliza, przynieś szczudła! Pokaż mu! Alonso, to ja ciebie zdradziłem. Przekupiono mnie! Kiedy tylko przyszedłem do cyrulika, tego pierwszego dnia! Wsunęli mi do kieszeni karteczkę! Tam były pieniądze, dużo! Tam… Oto ta karteczka, popatrzcie! Przeczytajcie! — Trzęsącymi się palcami wywrócił kieszeń, stamtąd wypadła złożona na cztery niebieskawa kartka. Sancho podchwycił ją nad samą podłogą, otworzył. — „Jeśli Alonso Kechani nigdy nie założy zbroi i pozostanie w domu, Sancho dodatkowo do niniejszego zadatku otrzyma jeszcze dwa razy tyle”! Oto ten list, popatrzcie! Popatrzcie, nie kłamię! Namówiłem Felizę! To my, to ja, to ja… Przeczytajcie! Oto pieniądze! Oto te przeklęte pieniądze, nigdy nie widziałem tyle pieniędzy na raz! Nie jesteście szaleńcem! To nieprawda! Oto, Feliza przyniosła szczudła… Pokaż, jak na nich chodziłaś! Pokazuj szybko, dziewczyno, albo własnymi rękami zaduszę! Patrzcie, oto wasz majak… Alonso, to ja! To wszystko ja! Nie jesteś szalony. Zdradziłem ciebie! Popatrz, oto list! Oto pieniądze! Oto ja! Zabij mnie! Proszę!

Alonso zamknął oczy.

Jakiś dźwięk w uszach. Dźwięk w uszach. Dzwon.