Польские сказки / Baśnie polskie

5. Zajęcze serce[8] (Заячье сердце)

Na wyspie (на острове), w pośrodku Wisły (посредине Вислы; /w/ pośrodku – посредине), stał wielki zamek przed laty (стоял много лет назад большой замок; przed laty – много лет назад), cały murem otoczony (весь окружённый стеной; mur – стена /каменная/), w każdym rogu grube baszty (в каждом углу толстые башни; róg – угол /наружный/), wiewały na nich gęsto chorągwie i gęste straże poustawiane (развевались на них плотно знамёна и частые караулы /были/ расставлены; chorągiew – флаг, знамя, стяг; gęsty – густой; плотный; частый; straż – ж. охрана; стража; караул). Most skórzany na łańcuchach łączył wyspę z brzegiem ziemi (кожаный мост на цепях соединял остров с берегом; skóra – кожа).

W tym zamku mieszkał pan możny (в этом замке жил могущественный господин; zamek – замок, pan – хозяин; господин), rycerz bitny (храбрый рыцарь; bitny – воинственный, храбрый), zawołany (прирождённый; zawołany – призванный; прирождённый). Ile razy trąba brzmiała nad wchodową bramą zamku (сколько раз раздавалась труба над входными воротами замка; brzmieć – звучать; раздаваться; wchodowy – уст. входной), zwiastowała powrót pana (возвещала возвращение хозяина), zwycięstwo i łup bogaty (победу и богатую добычу).

Na wyspie, w pośrodku Wisły, stał wielki zamek przed laty, cały murem otoczony, w każdym rogu grube baszty, wiewały na nich gęsto chorągwie i gęste straże poustawiane. Most skórzany na łańcuchach łączył wyspę z brzegiem ziemi.

W tym zamku mieszkał pan możny, rycerz bitny, zawołany. Ile razy trąba brzmiała nad wchodową bramą zamku, zwiastowała powrót pana, zwycięstwo i łup bogaty.

Po długich i ciemnych lochach wiele brańców osadzono (по = в длинных и тёмных подземельях /было/ поселено/посажено много пленников; loch – подвал, погреб; подземелье; braniec – пленник). Codziennie musieli robić (каждый день они должны были работать; codziennie – ежедневно, каждый день; musieć – быть должным/вынужденным; robić – делать; работать): to naprawiać mury grube (то чинить толстые стены; naprawiać – ремонтировать, чинить), to uprawiać piękny ogród (то заниматься прекрасным садом; uprawiać coś – заниматься чем-л.). Między tymi była baba (между этими = ними была баба; między – между, среди), stara baba czarownica (старая бабка колдунья; baba – баба; бабка), której męża trzymał w więzach (мужа которой /рыцарь/ держал в узах, mąż – муж): ta się zemścić zaprzysięgła (та дала клятву отомстить; zaprzysiąc – присягнуть, принять присягу, дать клятву).

Po długich i ciemnych lochach wiele brańców osadzono. Codziennie musieli robić: to naprawiać mury grube, to uprawiać piękny ogród. Między tymi była baba, stara baba czarownica, której męża trzymał w więzach: ta się zemścić zaprzysięgła.

Czatowała przeto chwili (поэтому она подстерегала = поджидала момента; czatować – подстерегать; chwila – минута; момент), by samego spotkać pana (чтобы встретить хозяина одного). Strudzony walką (утомлённый борьбой; strudzić się – уст. утомиться), niewczasem (лишениями; niewczas/niewczasy – лишения), na zielonej upadł trawie (на зелёной = на зелёную упал траву; upaść – упасть); sen zakleił mu powieki (веки = глаза у него слиплись; zakleić – заклеить; powieka – веко; sen klei oczy komuś – у кого-л. слипаются глаза). Skrycie czai czarownica (скрытно подкрадывается колдунья; czaić się – подкрадываться), mak na oczy panu kładzie (мак на глаза хозяину кладёт), by się ze snu nie obudził (чтобы он не проснулся; obudzić się ze snu – проснуться), i gałązką osikową w pierś uderza (и веточкой осиновой в грудь ударяет), a w tę stronę (а в ту сторону = в то место), kędy serce ludzkie bije (где человеческое сердце бьёт = бьётся; bić – бить).

Czatowała przeto chwili, by samego spotkać pana. Strudzony walką, niewczasem, na zielonej upadł trawie; sen zakleił mu powieki. Skrycie czai czarownica, mak na oczy panu kładzie, by się ze snu nie obudził, i gałązką osikową w pierś uderza, a w tę stronę, kędy serce ludzkie bije.

I pierś się zaraz roztwarła (и грудь тотчас раскрылась; roztworzyć się – раствориться, раскрыться), i czerwone widać serce (и видно красное сердце), jak drga ciągle i ustawnie (как /оно/ вздрагивает постоянно и неустанно; ciągle – постоянно; ustawnie – уст. неустанно; непрестанно, постоянно). Uśmiecha się czarownica i wyciąga rękę chudą (усмехается колдунья и протягивает тощую руку; uśmiechać się – улыбаться, усмехаться; chudy – худой, тощий), długimi palcami z lekka obejmuje całe serce i tak nieznacznie wyciąga (длинными пальцами слегка обхватывает всё сердце и так слегка = легко его вытаскивает; z lekka – слегка; obejmować – обнимать; обхватывать; nieznacznie – незначительно, слегка), że się rycerz nie obudził (что рыцарь не проснулся).

Wtedy mając w pogotowiu świeże od zająca serce (тогда, имея наготове свежее сердце от зайца = заячье сердце; pogotowie – готовность; mieć w pogotowiu – иметь наготове/под рукой), w pierś rycerza zaraz wkłada i zamyka otwór piersi (в грудь рыцаря сразу вкладывает и закрывает отверстие груди). Sama odeszła na stronę (сама отошла в сторону; odejść – отойти; na – на, в), z radością w gęstych krzakach przyległa (с радостью в густых кустах прилегла; przylec – диал. прилечь), chcąc zobaczyć skutki czarów (желая увидеть последствия колдовства; chcieć – хотеть, желать; skutek – следствие, последствие; czary мн. – чары, волшебство, колдовство).

I pierś się zaraz roztwarła, i czerwone widać serce, jak drga ciągle i ustawnie. Uśmiecha się czarownica i wyciąga rękę chudą, długimi palcami z lekka obejmuje całe serce i tak nieznacznie wyciąga, że się rycerz nie obudził.

Wtedy mając w pogotowiu świeże od zająca serce, w pierś rycerza zaraz wkłada i zamyka otwór piersi. Sama odeszła na stronę, z radością w gęstych krzakach przyległa, chcąc zobaczyć skutki czarów.

Jeszcze się rycerz nie zbudził (ещё не проснулся рыцарь), a poczuł serce zajęcze (а /уже/ почувствовал заячье сердце)! Co nie znał trwogi (/даром/ что не знал тревоги), drżał bojaźliwie i rzucał ciałem (дрожал и трясся пугливо: «тряс телом»; drżeć – дрожать; bojaźliwie – боязливо, робко, пугливо; rzucać – бросать, подбрасывать, трясти)! Otwiera oczy (открывает глаза), zbroja mu cięży (доспехи его тяготят; zbroja – латы, доспехи; ciążyć komuś – тяготить кого-л.), zaledwie powstał (едва встал/поднялся), aż usłyszy psów szczekanie (аж = как слышит собачий лай; pies – собака, пёс)!

Jeszcze się rycerz nie zbudził, a poczuł serce zajęcze! Co nie znał trwogi, drżał bojaźliwie i rzucał ciałem! Otwiera oczy, zbroja mu cięży, zaledwie powstał, aż usłyszy psów szczekanie!

Dawniej lubił (прежде он любил; dawniej – раньше, прежде), kiedy gończe grały w kniei za zwierzyną (когда гончие заливались /лаем/ в дебрях за = на зверей; grać – играть; заливаться /о гончих/, zwierzyna – дичь, звери), teraz w trwodze (сейчас в тревоге; trwoga – тревога), wystraszony ucieka jak szary zając (испуганный убегает как серый заяц)! Zaledwo wbiegł do komnaty (едва вбежал в покой; wbiec – вбежать; do – в /внутрь/; komnata – покой), chrzęst zbroi własnej (скрежет собственных доспехов; chrzęst – хруст; скрип; скрежет), oręża (оружия; oręż – книжн. оружие), co się zszczerbił zwycięstwami (что зазубрилось победами = в победах; zszczerbić = uszczerbić – выщербить, зазубрить), i brzęk srebrnej ostrogi na nowo go trwoży (и звяканье серебряной шпоры снова его тревожит; brzęk – звон, бренчание, звяканье; na nowo – вновь, снова): zrzuca więc pancerz i szablę (сбрасывает он латы и саблю; więc – итак, следовательно, стало быть; pancerz – броня, панцирь; ист. латы), pada na łoże zmęczony (усталый падает на ложе).

Dawniej lubił, kiedy gończe grały w kniei za zwierzyną, teraz w trwodze, wystraszony ucieka jak szary zając! Zaledwo wbiegł do komnaty, chrzęst zbroi własnej, oręża, co się zszczerbił zwycięstwami, i brzęk srebrnej ostrogi na nowo go trwoży: zrzuca więc pancerz i szablę, pada na łoże zmęczony.

Dawniej we śnie marzył jeno to (раньше во сне мечтал только то), o bójce (о драке; bójka – драка), to o łupach (то о трофеях; łup – добыча; трофей), teraz we śnie jęczy smutnie i na każde psa szczekanie albo hasło swojej straży (сейчас во сне стонет печально и на каждый собачий лай или знак своей стражи; hasło – лозунг; знак; szczekać – лаять, тявкать), co przy ognisku na baszcie czujnie strzegła przed napadem (что у костра на башне чутко стерегла от нападения; przy – при, у; baszta – башня; strzec – стеречь; przed – от /с нек. глаголами при указании на объект, от которого предпринимается защита, предохранение и т. д./), drży jak dziecię i w poduszkę chowa oczy wystraszone (дрожит как дитя и прячет в подушку испуганные глаза).

Dawniej we śnie marzył jeno to, o bójce, to o łupach, teraz we śnie jęczy smutnie i na każde psa szczekanie albo hasło swojej straży, co przy ognisku na baszcie czujnie strzegła przed napadem, drży jak dziecię i w poduszkę chowa oczy wystraszone.

Wkrótce poganie otoczyli zamek (вскоре язычники = неверные окружили замок; poganin – язычник), rycerze i czeladź czeka na pana (рыцари и челядь ждут господина; czekać na kogoś, coś – ждать кого-л., что-л.), co im przewodził do bitwy i do zwycięstwa (что ими руководил в битве и /в/ победе; przewodzić komuś, czemuś – предводительствовать; руководить кем-л., чем-л.). Ale czekają na próżno (но ждут напрасно; na próżno – напрасно)! On mężny rycerz (оный мужественный рыцарь), usłyszawszy szczęk oręża (услышав лязг оружия), gwar żołnierzy (гомон солдат; gwar – шум, гомон), rżenie koni (ржание коней; rżeć – ржать), uciekł na zamku poddasze i stąd dopiero dojrzał mnogie pogańskie zastępy (убежал на чердак замка и только оттуда увидел многочисленные отряды неверных: «языческие отряды», uciec – убежать; mnogi – книжн. многочисленный, zastęp – книжн. отряд).

Wtedy przypomniał sobie dawne wyprawy (тогда он вспомнил прежние походы; wyprawa – экспедиция, поход), zwycięstwa i sławę imienia swego (победы и славу своего имени; imię – имя). Jak bóbr zapłakał rzewnymi łzami (горько заплакал; rzewny – чувствительный, сентиментальный; трогательный; płakać rzewnymi łzami – горько плакать; płakać jak bóbr – горько плакать, рыдать в три ручья, разливаться ручьём), westchnął i mówi żałośnie (вздохнул и говорит печально; żałośnie – плачевно; жалобно, печально):

Wkrótce poganie otoczyli zamek, rycerze i czeladź czeka na pana, co im przewodził do bitwy i do zwycięstwa. Ale czekają na próżno! On mężny rycerz, usłyszawszy szczęk oręża, gwar żołnierzy, rżenie koni, uciekł na zamku poddasze i stąd dopiero dojrzał mnogie pogańskie zastępy.

Wtedy przypomniał sobie dawne wyprawy, zwycięstwa i sławę imienia swego. Jak bóbr zapłakał rzewnymi łzami, westchnął i mówi żałośnie:

– Bożeż mój (Боже ж /ты/ мой), Boże (Боже)! daj mi odwagę (дай мне отвагу), przywróć mi siłę i męstwo (верни мне силу и мужество)! Sztandary moje na polu bitwy już powiewają od dawna (знамёна мои с давних пор развеваются на поле битвы; sztandar – знамя; od dawna – с давних пор), a pan ich (а их хозяин), dawniej zawsze na czele (прежде всегда впереди; czoło – лоб; na czele – впереди), dziś jak dziewczę bojaźliwy (сегодня как девушка пугливый), z dymnika swojego zamku patrzy na zastępy swoje (из слухового окна своего замка смотрит на свои отряды; dymnik – слуховое окно)! Wróć mi serce (верни мне сердце), by nie drżało (чтобы оно не дрожало) – wróć mi siłę (верни мне силу), abym zbroję mógł udźwignąć (чтобы я мог поднять доспехи)! Odżyw ciało czerstwością (оживи тело бодростью, odżywić – подкормить; уст. оживить) i daj zwycięstwo (и дай победу).

– Bożeż mój, Boże! daj mi odwagę, przywróć mi siłę i męstwo! Sztandary moje na polu bitwy już powiewają od dawna, a pan ich, dawniej zawsze na czele, dziś jak dziewczę bojaźliwy, z dymnika swojego zamku patrzy na zastępy swoje! Wróć mi serce, by nie drżało – wróć mi siłę, abym zbroję mógł udźwignąć! Odżyw ciało czerstwością i daj zwycięstwo.

Wspomnienia te budzą go jak ze snu (эти воспоминания будят его как ото сна), wraca śpiesznie do komnaty (возвращается поспешно в покой), chwyta zbroję (хватает латы), dosiada rumaka i wyjeżdża przez bramę (садится на коня и выезжает через ворота; dosiadać czegoś – садиться /на мотоцикл, лошадь/, rumak – поэт. конь). Strażnik z radością powitał pana i brzmieniem trąby zapowiedział jego wyjazd (стражник с радостью приветствовал господина и звуком трубы объявил о его выезде; brzmienie – звучание, звук; zapowiedzieć coś – объявить о чём-л.). Śpieszy (спешит), lecz ciągła bojaźń myśl mu i serce osiadła (но непрерывная боязнь/страх заволокла ему мысль и сердце; ciągły – непрерывный, постоянный; osiąść – перен. покрыть, заволочь). A gdy rycerstwo odważnie rzuca się na zastęp pogan (а когда отважные рыцари бросаются на отряд неверных; rycerstwo – рыцарство, рыцари), pan zamku w trwodze zawraca swego bieguna i ucieka w gród warowny (хозяин замка в тревоге поворачивает назад своего рысака и убегает = скачет прочь в укреплённый замок; zawracać – поворачивать /назад/; gród – укреплённое поселение, город, замок).

Wspomnienia te budzą go jak ze snu, wraca śpiesznie do komnaty, chwyta zbroję, dosiada rumaka i wyjeżdża przez bramę. Strażnik z radością powitał pana i brzmieniem trąby zapowiedział jego wyjazd. Śpieszy, lecz ciągła bojaźń myśl mu i serce osiadła. A gdy rycerstwo odważnie rzuca się na zastęp pogan, pan zamku w trwodze zawraca swego bieguna i ucieka w gród warowny.

Choć wbiegł do zamku zdyszały i za grubymi murami nie pozbył trwogi tajemnej (хотя он влетел в замок запыхавшись, и за толстыми стенами не избавился от тайной = таинственной тревоги; zdyszeć się – запыхаться; pozbyć się kogoś, czegoś – избавиться от кого-л., чего-л.; tajemny – тайный), skacze z konia (прыгает = спрыгивает с коня; skakać – прыгать), ucieka do żelaznego lochu i tam omdlały czeka niesławnej śmierci (убегает в железный подвал и там, обессиленный, ждёт бесславной смерти; omdleć – потерять сознание; ослабеть, обессилеть).

Rycerstwo jego przecież pobiło pogan (его рыцари всё же разбили неверных), a strażnik z wysokiej baszty powitał zwycięskie chorągwie wracające do zamku (а стражник с высокой башни приветствовал победные знамёна, возвращающиеся в замок; zwycięstwo – победа). Wszyscy, zdziwieni haniebną ucieczką pana zamku (все, удивлённые позорным бегством хозяина замка; hańba – позор), szukali go długo na próżno i znaleźli w lochu na poły umarłego (долго напрасно его искали и нашли в подвале наполовину мёртвого; na poły – наполовину; umarły – умерший, мёртвый).

Choć wbiegł do zamku zdyszały i za grubymi murami nie pozbył trwogi tajemnej, skacze z konia, ucieka do żelaznego lochu i tam omdlały czeka niesławnej śmierci.

Rycerstwo jego przecież pobiło pogan, a strażnik z wysokiej baszty powitał zwycięskie chorągwie wracające do zamku. Wszyscy, zdziwieni haniebną ucieczką pana zamku, szukali go długo na próżno i znaleźli w lochu na poły umarłego.

Niedługo żył nieszczęśliwy rycerz (недолго жил несчастный рыцарь), całą zimę grzał ciało drżące zawsze przy kominie (всю зиму грел дрожащее тело всегда у печной трубы; komin – дымоход; труба /печная/).

Wiosna nastała (настала весна), roztworzył okno (он отворил окно), chcąc odetchnąć słońcem maja (желая вздохнуть солнцем мая). Jaskółka (ласточка), co na poddaszu ulepiła gniazdko swoje (что на чердаке слепила своё гнездо), w przelocie czarniawym skrzydłem uderzyła go po skroni (в перелёте = в полёте черноватым крылом ударила его по виску; przelot – перелёт).

Niedługo żył nieszczęśliwy rycerz, całą zimę grzał ciało drżące zawsze przy kominie.

Wiosna nastała, roztworzył okno, chcąc odetchnąć słońcem maja. Jaskółka, co na poddaszu ulepiła gniazdko swoje, w przelocie czarniawym skrzydłem uderzyła go po skroni.

Cios był dla niego śmiertelny (удар был для него смертельным), upadł jak gromem rażony i po krótkiej męce skonał (упал как громом поражённый и после короткого мучения = после коротких мучений умер; razić – разить, поражать; męka – мука, мучение).

Wszyscy pana żałowali i szczerze płakali (все хозяина жалели и искренне плакали), nie widząc powodu (не видя причины; powód – повод, причина), co potrafiło go tak nagle zmienić (что смогло = могло так внезапно его изменить; potrafić – суметь, смочь). Aż w rok potem (пока в год = год спустя; aż – пока не), gdy pławiono czarownice[9] (во время купания ведьм: «когда окунано в воду колдуний»; pławić – купать /лошадей, скот/, уст. окунать в воду), że deszcz długo zatrzymały (потому что дождь долго = слишком задержали; że – так как, потому что; zatrzymać – остановить; задержать), ona czarownica zeznała sama (оная колдунья сама дала показания; zeznać – дать показание), jak odmieniła serce rycerza na serce zajęcze (как изменила = подменила сердце рыцаря на заячье; odmienić – изменить)! – Wtedy poznali dopiero ludzie (тогда только узнали люди), dlaczego z tak mężnego rycerza tak bojaźliwy się zrobił (почему он из так = такого мужественного рыцаря таким пугливым стал); szczerzej żałowali i więcej płakali (искреннее жалели и больше плакали), a na jego mogile spalili żywcem starą czarownicę (а на его могиле сожгли живьём старую колдунью).

Cios był dla niego śmiertelny, upadł jak gromem rażony i po krótkiej męce skonał.

Wszyscy pana żałowali i szczerze płakali, nie widząc powodu, co potrafiło go tak nagle zmienić. Aż w rok potem, gdy pławiono czarownice, że deszcz długo zatrzymały, ona czarownica zeznała sama, jak odmieniła serce rycerza na serce zajęcze! – Wtedy poznali dopiero ludzie, dlaczego z tak mężnego rycerza tak bojaźliwy się zrobił; szczerzej żałowali i więcej płakali, a na jego mogile spalili żywcem starą czarownicę.