Сена на асфальце

ДЗЯДЗЬКА ІГНАТ

Я ішоў на спатканне з Ленай, калі на нашым двары ўбачыў дзядзьку Ігната.

Быў надвячорак. Дурманліва пахлі кветкі, вокны ў доме былі расчынены, і ў нечай кватэры задумліва вяла ціхую мелодыю радыёла. У двары на лавачках сядзелі жанчыны, мужчыны сумавалі побач з імі: курылі, нізка ўгнуўшы плечы, пыхкаючы дымам сабе ў кулак - той-сёй быў без кашулі, у майцы.

Дзядзька Ігнат стаяў ля нізкай агароджкі перад домам, глядзеў, як нейкі таўставаты чалавек у піжаме паліваў са шланга газон з кветкамі.

- Пастой, Віктар, раскажы, дзе быў, што бачыў, - не паварочваючы галавы, лагодным і роўным голасам сказаў да мяне дзядзька Ігнат. Я толькі што параўняўся з ім і хацеў быў павітацца.

Я стаў, лапнуў рукамі па кішэнях, успомніўшы раптам пра курыва, - дзядзька Ігнат зноў лагодна і спакойна сказаў:

- Яшчэ ўздумаеш рознымі «фільтрамі» частаваць - закуры лепш махры. - І падаў мне капшучок з кішэнькаю збоку: у ёй была акуратна нарэзаная газета. - Куры.

Я закурыў.

Лілася са шланга, пырскала вада, бубацела па лісці кветак - хораша пахла сырой зямлёй. Чалавек у піжаме, не гледзячы, вадзіў шлангам перад сабой - позірк яго быў недзе далёка: можа, чалавеку сумная была яго работа, а можа, быў у яго свой, асаблівы, аднаму яму зразумелы настрой, і ён пад безуважнасцю хаваў яго, не хацеў, каб здагадаўся пра яго хто іншы.

Усё здавалася трохі загадкавым, таямнічым там, дзе быў дзядзька Ігнат.

- Ну, дык як мая махорачка - Маскву ўбачыў, га? Гэта, брат, не тое, што твая трава. Па-мойму, дык мужчыне і курыць яе брыдка: лепш ужо мох са сцяны выскубаць... Хаця дзе ты ў горадзе той мох знойдзеш!

- Махорка як махорка, - знарок абыякава сказаў я. - Масквы не ўбачыў, але горла дзярэ.

- Значыць, нічога ты не разумееш... Во, як ён, - паказаў на чалавека са шлангам. - Я кажу: навошта кветкі паліваць, калі ноччу дождж будзе, а ён не слухае, рады, што занятак знайшоў.

- Адкуль вы ведаеце, што ноччу будзе дождж?

- Я, хлопча, сорак з лішкам у вёсцы пражыў - чаму не ведаць?

- На старой кватэры гэта было, - сказаў раптам чалавек у піжаме. - Сусед у мяне, бывала, нап'ецца, уключыць у пакоі прыёмнік на ўсю моц, ляжа на канапу і слухае. Жонка ягоная лаецца, сам бы яму, здаецца, у каршэнь надаваў, а ён: не ваша, кажа, справа, дайце мне асалоду адчуць - так яшчэ сам Пушкін некалі казаў... Дзе ён пра таго Пушкіна ўзяў - чорт яго ведае... Так і я. Можа, і я хачу асалоду адчуць.

- А гэтага табе ніхто не забараняе, - строга сказаў дзядзька Ігнат. - Гэта іншая справа. Я толькі пра дождж кажу.

- Дождж дык дождж... - сказаў чалавек у піжаме. - Не пашкодзіць і дождж.

- Заўтра футбол, - сказаў я. - Навошта той дождж?

- Футбол будзе днём, а дождж сёння ноччу, кажу, - паправіў мяне дзядзька Ігнат.

- Нашы заўтра выйграюць, вось пабачыце, выйграюць, - сказаў чалавек у піжаме. - Паспрачацца магу.

- Гэта як сказаць, - запярэчыў я. - Каманда прыедзе моцная, а нашы перад гэтым такую дурную зрабілі нічыю...

- А я думаю так: з моцнай камандай лягчэй гуляць. Нашы найчасцей слабым і прайграюць.

А дзядзька Ігнат сказаў:

- Не разумею я балельшчыкаў вашых ды хіба яшчэ рыбакоў - тых, што з вудамі цэлыя дні сядзяць... Бывала, паедзеш на луг, намахаешся касой за дзень, а ўвечары - за таптуху ды ў якую застаялую азярыну. На ногі лапці абуеш. Касіць і рыбу лавіць у лапцях найлепш. Ну, яшчэ, можа, кароў пасвіць... Дык я і кажу: набоўтаешся, вылезеш на бераг - і рыба ёсць, і сам нібы ў святой вадзе выкупаўся. А потым раскладзеш цяпельца ля будана ды ў чыгунок рыбу, у чыгунок... Эх, ліха табе!..

- Вам, дзядзька Ігнат, у вёсцы жыць трэба, - сказаў я.

- Можа, і пераеду яшчэ ў вёску - адкуль ты ведаеш, - чамусьці пакрыўдзіўся дзядзька Ігнат. - А ты што - без вёскі можаш пражыць?

- Чаму? Я ведаю, што без вёскі нельга, але і без горада нельга таксама. Што я думаю. дык гэта - каб тое і другое ў чалавечай душы прымірыць...

- Бач ты яго - прымірыць! - ужо зазлаваў дзядзька Ігнат. - Харошы мір, калі такія, як ты, з вёскі ўцякаюць, з зямлі, дзе бацькі іх горб нажылі.

- Я не ўцякаў, але калі на тое пайшло, дык у вёсцы можа якіх пятнаццаць працэнтаў насельніцтва жыць, - і хлеба, і малака ўсё роўна ўсім хапаць павінна...

- Гэта па-навуковаму, ці як?

- Можа, і па-навуковаму. А чаму гэта дрэнна?

- А таму дрэнна, - усхадзіўся дзядзька Ігнат, - што некаторыя думаюць, быццам батоны на вярбе растуць... А таму, што да зямлі пашаны няма. Адпрацуе на трактары калыглуз які, што дзесяць класаў скончыў і ў калгасе стаж зарабляе, каб з вёскі ўцячы, - адпрацуе змену ці менш, на чуб флакон адэкалону вылье - і да дзявок. Яму хоць трава не расці...

- Табе, Сцяпанавіч, старшынёй бы ў калгасе быць, - сказаў чалавек у піжаме. Ён кінуў ужо свой шланг, стаяў, склаўшы рукі на грудзях, і слухаў. - Па справядлівасці, Сцяпанавіч, кажу.

- А ты думаеш, не быў? - нібы здзівіўся дзядзька Ігнат. - Не старшынёй, дык брыгадзірам быў. Адразу пасля вайны... І ўспамінаць не хочацца, і каб не хацеў - успомніў бы: такі быў той час. Такую вайну на плячах вынеслі, столькі пакінулі сірот, матак няўцешных і ўдоў. Столькі аратаяў, цесляў на той вайне палягло... А ты застаўся, галавы сваёй не злажыў; ацалеўшы, дамоў прыйшоў. Табе трэба новае жыццё будаваць, удовамі табе камандаваць трэба... І вось прыходзіць да цябе ўдава і, каб прывезці дроў, каняку просіць і, здаралася, паўлітэрка з-пад палы дастае... Толькі я за паўлітэрка тое не вінавачу яе. Не з хабарам яна прыходзіла, не сумленне тваё купляць. Ведала яна, як цяжка было таго каняку даць, спачування яна прасіла твайго. А чым яна аддзякаваць магла? Сама гародчык свой арала, карову ставіла ў плуг. Дровы з лесу на саначках вазіла, у калгас летам кожны дзень ішла... Пра тое я кажу, што на хабар не здольны просты чалавек. А што былі такія - і брыгадзіры, і старшыні, і падстаршынкі былі, што на людскім горы падчаровак гадавалі, тую ўдовіну гарэлку ў глотку лілі, бо надта шырокая была, - дык няхай ім абзавецца і на гэтым свеце, і на тым, калі ён ёсць, удовіна сляза...

Дзядзька Ігнат нервова таргануў галавой, дастаў з кішэні капшук і закурыў.

- Значыць, так і не ўдалося табе, Сцяпанавіч, да старшыні дарасці? - як бы спачуваючы, сказаў чалавек у піжаме.

- Не ўдалося, - сумна ўсміхнуўся дзядзька Ігнат. - І ўсё праз гэтых удоў... Суседка ў мяне была, Арынкай звалі. Дробненькая, кірпатая, вечна ў ватоўцы хадзіла. Мужык не вярнуўся з вайны, хата ў акупацыю згарэла. Шкада мне было яе. Замуж другі раз не выйшла, а дзяцей аж двух ад розных прайдзісветаў прыблудных завяла. Паставіла хату. Што там за хата была, уявіць можна: два акны, а там, дзе яшчэ павінны быць вокны, - паабтыканыя мохам цурбакі...

У нас фінінспектар быў - п'яніца. «Куфрам» звалі. Па куфрах іншым разам лазіў, падаткі спаганяў. Ну, бывае, няма ў чалавека грошай, дык ты пачакай: свінчо, можа, якое прадасць, расплоціцца. Дык не... А залатыя ж у нас людзі, усё разумеюць, усё могуць змагчы. У самыя цяжкія гады яны ў нашу добрую справу верылі... Дык ты ж да іх павінен падысці па-чалавечы.

Але вось пачаў гэты службіст Арынку трэсці. Да таго разышоўся - карову абрытаў. Кабета ў слёзы - не жартачкі. Пачуў я, прыбег і - цяпер не шкадую і шкадаваць не буду - набіў таму гаду тоўстую морду. Набіў. Ну, пасля гэтага і ён пастараўся, каб мне жылося не гладка. Ледзь справу на мяне не завёў, пад палітыку падводзіў... А тут жонка ў мяне хварэць пачала. Сваяк, яшчэ да вайны з вёскі паехаў, у горад заве... Адным словам, паехаў я, слабасць душэўную паказаў... Слухай, Віктар, - сказаў раптам ён, - хочаш заўтра са мной на сенакос схадзіць?

- Гэта куды, дзядзька Ігнат, у вёску?

- Навошта ў вёску? На плошчы, на газонах, вунь якая трава парасла - навесці парадак трэба... Бачыш, у мяне і ў горадзе служба па душы.

- А ўставаць рана трэба, дзядзька Ігнат?

- Рана. Хочаш, пабуджу?

- Не, я сам устану. Не трэба.

- Ну вось і добра. А касу другую ў майго напарніка возьмем. Значыць, згода?

- Добра, дзядзька Ігнат, - сказаў я.

- Ну вось і добра, - сказаў ён. - А цяпер можаш ісці. Ідзі гуляй... Тваё дзела маладое... Ідзі.

І я пайшоў.