Век Вадаліва

1. Касмічны прышэлец

З касмічнай чарнаты Аэста ўсплыла нечакана...

Спачатку гэта была проста маленькая зіхоткая кропачка, якая рабілася ўсё ярчэй, больш, бліжэй, паліваючы зоркалёт сваім бліскучым жоўта-барвовым святлом.

I вось перад намі паўстала незвычайная карціна. Вялізны блякла-ружовы шар з сінявата-шэрым адлівам нерухома вісеў у чорным небе, а пад ім, ледзь прыкметны, плыў папялісты дыск спадарожніка. Было штосьці чароўнае і адначасова страшэннае ў іх вогненна-крывавым бляску.

Праляцеўшы на значнай адлегласці ад Аэсты, зоркалёт скіраваўся да Сакста, які быў канечным пунктам нашага падарожжа. Мы прыпалі да назіральных шчылін. З вышыні ста тысяч кіламетраў спадарожнік Аэсты выглядаў бліскучым апельсінам жоўта-бэзавага колеру, ніжні месячык якога губляўся ў цемры — уражанне было проста казачнае. Водбліск планеты асвятліў юны твар дзяўчыны, якая схілілася над экранам.

— Якая прыгажосць! — натхнёна ўсклікнула Вольга, пазіраючы на планету. — Я ніколі не бачыла падобнага!

Кібернетык, які стаяў побач з дзяўчынай, кісла ўсміхнуўся і пацёр рукою лоб.

— Усяго толькі гульня святла ў атмасферы, — прамармытаў ён.

— Для вас тут шмат чаго звычайнага, а я ўпершыню ў космасе, — адказала дзяўчына.

Мы зноў прыпалі да назіральных люстэркаў. Павярнуўшы карабель, Зураў плаўна павёў яго ўздоўж іглістых гор. Ледзь толькі тыя скончыліся і перад намі паплыла жоўта-ружовая паласа раўніны, як экран галоўнага лакатара зноў успыхнуў зіхоткай кропкай. Бляск, колер, яркасць — усё казала пра тое, што гэта быў метал.

— Адкрытае радовішча? — выказаў меркаванне Віхрын. Я адмоўна пахітаў галавою.

— Занадта малое.

— Можа, жалезны метэарыт? — няўпэўнена сказала Вольга. Капітан уключыў сістэмы тармажэння, і наш зоркалёт завіс на вышыні трох тысяч кіламетраў. Яркі прамень яго магутнага пражэктара намацаў унізе цэль. Каб крыху паменшыць водбліск, што ішоў ад яе, Лукаў уключыў фільтры. Зіхоткі круг вакол аб'екта патух, і мы ўпершыню змаглі разгледзець дэталі: цьмяныя контуры рыбападобнага металічнага цела, якое стаяла гарызантальна, падпёртае трыма вялікімі падпоркамі.

— Зоркалёт! — радасна ўсклікнула Волыа.

Так, бясспрэчна, гэта быў карабель, хоць з-за расплывістых абрысаў мы пакуль немаглі вызначыць ягоныя дакладныя памеры. Я з палёгкай уздыхнуў. Наша гіпотэза пра касмічнага прышэльца, які ўвайшоў з «Аэронам» у кантакт, здаецца, пацвярджалася.

— Звяжыцеся са станцыяй, — аддаў капітан загад Лукаву. — Няхай укажа зручнае месца для пасадкі.

Пальцы кібернетыка з хуткасцю скрыпача забёгалі па клавішах камп'ютэра. Чорнае люстэрка запалілася і праз імгненне трывожна замігцела чырвонымі агеньчыкамі.

— «Аэрон» не адказвае на запыты, — панура сказаў кібернетык. Мы збянтэжана пераглянуліся.

— Можа, выйшла са строю антэна ці што-небудзь з перадатчыкам? — занепакоена кінуў Віхрын.

На жаль, мы не паспелі як след асэнсаваць трывожнае маўчанне станцыі...

2. Аварыя

Усё здарылася за лічаныя хвіліны...

Спачатку пачуўся гук: далёкі, прыглушаны. Ён хутка рос, рабіўся ўсё больш гучны і працяжны, быццам за бортам карабля лютаваў страшэнны нябачны ўраган.

Тут жа на пульце кіравання трывожна замігцела лямпачка сістэм вонкавага кантролю. Электронны мозг карабля папярэджваў пра небяспеку. Пасля ўнутраныя вымяральнікі зафіксавалі вібрацыю. Яна пачалася невялічкімі імпульсамі, але ўжо праз нейкую хвіліну частата вырасла настолькі, што мы адчулі яе кожным міліметрам скуры.

Мы пабялелі. Гук, вібрацыя, сігнал небяспекі — усё сведчыла пра тое, што за бортам зоркалёта робіцца штосьці нядобрае. Але што? Мы пакуль гэтага не ведалі.

— Усім інжынерам у рабочыя адсекі, — загадаў Зураў. У яго голасе чулася трывога: — Праверыць сістэмы і вузлы...

Віхрын, Вольга і Лукаў кінуліся да ліфта.

Капітан падышоў да пульта кіравання — трэба было тэрмінова выводзіць карабель з небяспечнай зоны, а гэта патрабавала разліку. Я занепакоена перавёў позірк на экраны кантролю. Па іх бегла суцэльная ружовая паласа. Сістэмы зоркалёта білі трывогу. У мяне перасохла ў горле. Я быў накіраваўся да капітана, як раптам карабель страсянула, потым моцна падкінула ўгору. Я паляцеў на падлогу...

Штуршкі ішлі адзін за адным. Учапіўшыся рукамі за трубу паветраачышчальніка, я паспрабаваў устаць на ногі. Пранізліва выла сірэна. Я агледзеў галоўны пост. За пультам сядзеў Сарторык. Рубка была напоўнена едкім белым дымам. Я пашукаў вачыма капітана. Ён стаяў на каленях у далёкім кутку рубкі з бяссільна павіслай рукой. У ягоных вачах чыталася разгубленасць.

— Андрэй Мікалаевіч, падстрахуйце Сарторыка на рэзервовым пульце, — пачуўся ягоны ціхі загад. — Трэба стабілізаваць зоркалёт.

Учапіўшыся за парэнчу, што была прымацавана да сцяны, я, хістаючыся, даплёўся да рэзервовай панелі кіравання. Бы той мяшок, упаў у крэсла, аддыхаўся, зашпіліў на сабе рамяні бяспекі.

Зоркалёт калаціўся і біўся пада мною, адгукаючыся стогнамі і рыкамі, бы дзікі паранены звер. Кінуўшы позірк на цыферблаты, я аслупянеў. Шкала вышыні паказвала нуль, стрэлка серабрыстага навігатара, нібы тая вавёрка ў коле, круцілася па ўсёй шкале. Прыборы паказвалі абы-што. Яны ўсе адначасова звар'яцелі.

Я адчыніў назіральную шчыліну, зірнуў у яе і... міжволі прыціснуўся да крэсла. Насустрач мне імкліва ляцела шырокая жоўтая раўніна. Мяне ўзялі дрыжыкі ад адной толькі думкі — чаго будзе каштаваць нам гэты нечаканы «пацалунак» з Сакстам, да якога заставалася секунд пятнаццаць? Зрабіўшы глыбокі ўдых, я паклаў руку на кнопку тармазных рухавікоў і ўтапіў яе ў гняздзе. Не, карабель па-ранейшаму працягваў імкліва падаць на планету. Мой лоб пакрыўся потам. Калі не атрымаецца ўключыць тормаз, тады... Не, пра гэта нават страшна было думаць...

Я зноў дацягнуўся да кнопкі, націснуў на яе. Я паўтарыў рух некалькі разоў запар, але ўсё было марна. Карабель не слухаўся маіх загадаў. Быццам нейкая нябачная вялізная сіла моцна і ўчэпіста трымала яго ў сваіх магутных руках, аддаючы нас на волю лёсу. Я адчуваў пякельны жывёльны страх і дзіцячую бездапаможнасць. Страшэнны цяжар прыдушыў мяне да крэсла. Маё цела налілося свінцом. Праз імгненне мяне быццам стукнулі па галаве мяшком, і я слізгануў у апраметную цемру...

Заслона туману, якая засціла мае вочы, адступала вельмі марудна. Холад, надзвычайны холад, які прымушаў усе маё целадрыжаць, бы той асінавы ліст, — гэта было першае, што я адчуў. Пасля быў галаўны бэль. Прайшло яшчэ шматчасу, перш чым дрэнныя сны, што завалодалі маёй свядомасцю, адступілі, і я, нарэшце, сабраўся з думкамі...

Вакол мяне стаяла незвычайная цішыня. Не было чуваць ні трэску, ні піску — ніводнага гуку, быццам наўкола ўсё вымерла. Нішто не падала, не кулялася, не дрыжала, не лётала. Я не адчуваў пад сабою нават самага нязначнага хістання. Вібрацыі небыло. Значыцца, пакуль я знаходзіўся ў непрытомнасці, хтосьці стабілізаваў зоркалёт? Але чаму тады не чуваць шуму рухавікоў?

Я павярнуў галаву, агледзеўся. У рубцы панавалі хаос і бязладдзе. На падлозе кучамі ляжалі пагнутыя кантэйнеры, зарадныя скрынкі, бляшанкі, рулоны рознакаляровых папяровых стужак, з блокаў сістэм кантролю капала чорная масленая вадкасць. У паветры стаяў рэзкі непрыемны пах. Я затрымаў позірк на экране аўтаматычнага навігатара. Ён быў пусты. На ім свяціліся толькі кропкі выпадковых перашкод. Што ўсё гэта азначала?

«Трэба прайсці да галоўнага паста», — вырашыў я.

Расшпіліўшы на сабе рамяні бяспекі, я паспрабаваў устаць на ногі. Але цела не слухалася, я зноў паляцеў у крэсла. Толькі з трэцяй спробы ў мяне атрымалася выпрастацца. Дабраўшыся да дзвярэй, я пхнуў іх локцем і ўваліўся ў галоўны пост. Ён быў падобны на будынак пасля землятрусу: усё раскідана і павалена. Кантэйнеры, металічныя скрынкі, інструменты звалены на падлозе. Сарторык сядзеў за пультам нерухома, з патухлымі шклянымі вачыма. Відаць, у момант аварыі ўягонай схеме здарыўся збой і ён самаадключыўся. Я спалохана азірнуўся па баках. Дзе ж капітан?

Не адразу прыкмеціў яго за кучай кантэйнераў, зваленых крокі за чатыры ад мяне. Зураў ляжаў на падлозе з прыадкрытым ротам. Ягоны твар быў нібы васковы. Ступіўшы да камандзіра, я схіліўся над ім, напружана прыслухаўся. З палёгкай уздыхнуў. Капітан дыхаў — паволі, ледзь чутна, але дыхаў. Хутка разамкнуўшы клямары, я выцягнуў з нішы ў сцяне пераносны лячэбна-дыягнастычны апарат, асцярожна дакрануўся ягоным вастрыём да спецыяльнай клемы на камбінезоне Зурава. Праз хвіліну той паварушыўся, расплюшчыў вочы.

— Як вы сябе адчуваеце? — міжволі вырвалася ў мяне.

— Я... у парадку. А што?.. Што з зоркалётам? — пачуўся ціхі шэпт.

Я дапамог капітану прыўзняцца. Ён трывожна зірнуў на Сарторыка, потым пільна абвёў вачыма рубку.

— Звяжыцеся з Лукавым і Віхрыным. Даведайцеся, што ў іх робіцца? — ціха папрасіў ён.

Пасадзіўшы капітана ў крэсла, я выпрастаўся. I сапраўды, што гэта я зусім забыўся пра карабель? Хто ж ім кіруе? Сарторык жа адключаны. 1 пасля — куды мы трымаем курс? I чаму не чутна працы рухавікоў?

Трыма імклівымі крокамі я дасягнуў люстранага экрана. На ім не свяцілася ніводная шкала, не мігцеў ніводзін агеньчык, не ўздрыгвала ніводная стрэлка. Я занепакоена перавёў позірк на ілюмінатар і ад нечаканасці знерухомеў. За тоўстым рэльефным шклом ляжала змрочная шэрая раўніна...

3. Дзівосны паратужк

— Навігатарская, я — Рубка. Як чуеце?

— Ніжняя палуба... Гаворыць Рубка. Адкажыце!

Схіліўшыся над мікрафонам, я некалькі разоў запар паўтарыў выклік. Нарэшце ў дынаміку пстрыкнула, з яго пачуўся крык:

— Рубка, я — Навігатарская. Што ў вас там робіцца? Чаму вы так доўга не адказвалі?

Я лёгка пазнаў голас Віхрына. Першы пілот быў вельмі ўзрушаны. Таму я стараўся гаварыць спакойна.

— У нас тут было некалькі непрыемных хвілін, але цяпер усё ў парадку. Якое становішча ў вас?

Мая хітрасць, здаецца, спрацавала. Ва ўсякім разе голас у дынаміку стаў больш спакойны, хоць усё яшчэ дрыжаў:

— Становішча? Ёсць сякія-такія пашкоджанні. Але разгерметызацыі корпуса няма. А што робіцца ў вас? Дзе мы цяпер знаходзімся? У мяне сапсаваліся прылады назірання. Я нічога не бачу.

— Потым, усё потым, — коратка кінуў я. — А пакуль адключыце ўсё, што не звязана з жыццяздольнасцю зоркалёта. Нам неабходна зберагаць энергію. Удакладніце таксама характар пашкоджанняў Мы чакаем вас з падрабязнай інфармацыяй у рубцы...

Я шчоўкнуў пераключальнікам, настроіўся на хвалю ніжняй палубы. Чаму не адказвае Лукаў? Няўжо з ім нешта здарылася? Нібы пачуўшы мой трывожны кліч, дынамік скрыпнуў. На экране з'явіўся скрыўлены перашкодамі твар кібернетыка. Ягоныя губы ледзь бачна заварушыліся.

— Рубка, я Ніжняя. Як мяне чуеце? Са мною Вольга. З намі ўсё добра. Адкажыце, як мяне чуеце?

Голас Лукава быў ціхі, але ўпэўнены.

— Ніжняя, мы вас не толькі чуем, але і бачым, — сказаў я.

— Як там у вас? — пачулася пытанне. — Як я разумею, мы пляснуліся на гэтую шэрую шэльму?

— Ага, мы на паверхні, — ціха адказаў я. — Што з рухавікамі?

— Цяжка пакуль сказаць, — прамовіў кібернетык. — Малая энергетычная ўстаноўка працуе. А вось вялікая... З ёю штосьці незразумелае...

— Вы праверылі ланцугі? — перабіў я Лукава.

— Заканчваем. Схемы пад напружаннем, але прыборы нічога не паказваюць. Пакуль не ведаем, дзе пашкоджанне і наколькі яно сур'ёзнае. Думаю высветліць гэта пры дапамозе камп'ютэра.

—Добра, — вымавіў я. — Калі магчыма, павялічце магутнасць малой устаноўкі. Бо мы тут мерзнем.

— Зробім, — пачулася з дынаміка, потым ен чыхнуў і сціх. Відарыс на экране патух. З палёгкай уздыхнуўшы, я сеў у крэсла.

Усе былі жывыя. На дадзены момант гэта было галоўнае. У іншым, праўда, пакуль карціна атрымлівалася не вельмі прыемная. Беспарадак на зоркалёце, няяснасць паломак. Не было пакуль і зразумелага адказу на тое, якім цудам нам удалося сесці на планету.

Павярнуўшыся, я зірнуў у глыбіню рубкі. Капітана каля кучы кантэйнераў ужо не было. Ён стаяў ля люстранага экрана, побач з Сарторыкам, уважліва ўзіраючыся ў ілюмінатар. Па яго задумлівым усхваляваным твары я зразумеў што капітан чуў маю размову з Лукавым.

— Як я разумею, мы на Саксце? — павярнуўшыся, прамовіў ён. Я сцвярджальна кіўнуў галавою.

Усю рэшту гэтага кашмарнага дня мы правялі ў працы, займаючыся ліквідацыяй дробных паломак, наладжваннем прылад і апаратаў, прыбіраннем смецця. Пад вечар карціна пашкоджанняў стала больш-менш зразумелая. Яна была даволі непрывабная. Мы, лічы, пазбавіліся ўсіх сістэм назірання і арыентацыі. Быў таксама парушаны ўнутраны цеплаабмен зоркалёта, таму патрэбную тэмпературу цяпер мы маглі падтрымліваць толькі ў вахтавай рубцы і жылым адсеку. У іншых жа памяшканнях панаваў холад. Але самую вялікую занепакоенасць у нас выклікала пашкоджанне галоўнага рухавіка. Мы былі практычна пазбаўлены энергіі і не маглі, калі спатрэбіцца, пакінуць Сакст. Па сутнасці, мы з'яўляліся палоннымі дзікай бязводнай пясчанай планеты. Суцяшала толькі тое, што амаль не пацярпелі сістэмы жыццяздольнасці карабля, і ў нас хапала запасаў кіслароду, вады і прадуктаў харчавання. Мала што было зразумелым па самой аварыі. Высветліць яе абставіны мы вырашылі вечарам у рубцы.

— Вернемся да першых секунд аварыі, — прапанаваў Зураў, няспешна прайшоўшыся па рубцы. — Гук, сігнал небяспекі... Што было яшчэ?

— Стрэлка... Стрэлка магнітнага поля, — на імгненне задумаўшыся, прамовіў Лукаў, — я добра памятаю, яна рэзка падскочыла. Потым прылада выйшла са строю.

— I яшчэ на экране далёкага агляду, — дадала Вольга, — на ім успыхнула суцэльная бліскучая паласа.

— Я таксама гэта бачыў, — падаў голас Віхрын, які сядзеў побач з дзяўчынай.

Галава першага пілота была забінтавана, твар перасякалі некалькі чорна-крывавых драпін.

— Акрамя таго, — працягваў ён ціха, — быў трэск. Я выразна чуў па правым борце трэск.

— Вы лічыце, што мы з чымсьці сутыкнуліся? — прыпыніўшыся каля шкла, запытальна зірнуў на яго Зураў.

— На метэарыт як быццам не падобна. Можа, міжзорны пыл? — нясмела выказаў здагадку Віхрын.

— Вы хочаце сказаць, згустак касмічнага пылу? — задуменна вымавіў капітан. — Але тады, чаму яго не заўважылі прыборы? Ды й у выпадку сутыкнення з ім мы б пачулі ўдар. Але ж яго не было.

— Мяне вельмі насцярожвае тая светлая паласа на экране, пра якую згадвала Вольга, — корпаючыся ў грудной схеме Сарторыка, нягучна прамовіў кібернетык. — Ці не здаецца вам, што яна нагадвае струмень часцінак?

— Але іх агульная маса... Яна проста павінна была высвеціцца на экране, — запярэчыў яму Віхрын.

— Я маю на ўвазе бязмасавыя часцінкі, — спакойна заўважыў кібернетык.

— Вы хочаце сказаць, што мы маем справу з якімсьці полем? — зацікаўлена зірнуў я на Лукава.

Кібернетык сцвярджальна кіўнуў.

— З мала знаёмым нам полем, — удакладніў ён. — Ва ўсякім разе іншага тлумачэння гэтаму дзіўнаму здарэнню я пакуль што не знаходжу.

— Але як мы селі на планету? — спытаўся Зураў. — Як я разумею, у той момант з-за страшэннага ціску мы ўсе былі ў непрытомнасці.

— Можа, Сарторык перад тым, як самаадключыцца, актывізаваў тармазныя рухавікі? — нясмела вымавіла Вольга.

— Ён не мог. I, увогуле, ніхто з нас не мог гэтага зрабіць, — адарваўшыся ад схемы на грудзях робата, нягучна прамовіў Лукаў. Зачыніўшы з трэскам накрыўку, ён падняў галаву. — Ну вось, здаецца, З Сарторыкам парадак. Застаецца толькі ўключыць.

— Растлумачце сваю думку? — уважліва зірнуў на кібернетыка Зураў.

— Бачыце, справа ў тым, што галоўны рухавік быў пашкоджаны яшчэ на арбіце. Так што ніхто з нас не мог пасадзіць карабель, — спакойна канстатаваўЛукаў.

— Вы хочаце сказаць...

Ад моцнага хвалявання капітан не дагаварыў.

— Так, менавіта гэта, — кіўнуў Лукаў. — Нас пасадзілі. Хто? Я пакуль не ведаю, — паціснуў ён плячыма.

На імгненне ў рубцы ўсталявалася цішыня. Выснова кібернетыка проста збянтэжыла нас. Але іншага тлумачэння нашаму больш чым дзіўнаму паратунку, і сапраўды, не было.

Доўгую паўзу, нарэшце, парушыў Зураў.

— Што ж, тады будзем шукаць нашага таямнічага збавіцеля, — ціха сказаў ён, заклапочана ўзіраючыся ў начную цемру, якая павісла ў ілюмінатары. — Заўтра пачнём даследаванне планеты...