Закуцце

Юрась Нераток

Закуцце

Апавяданні

ЗАКУЦЦЕ

ПАГАНСКАЯ ФАНТАЗІЯ

Лічыць сябе хрысціянамі і называць Ражство Хрыстова Калядамі, блытаць Сёмуху з Тройцай, адзначаць Радаўніцу і Дзяды? Саромецца слова “паганства”, што прыйшло з мовы элінаў? Перажагнаўшыся, скакаць праз вогнішча, а пасля шукаць папараць- кветку?У хрысціянскае свята ісці на могілкі з пітвом і закуссю?

..А чаму бі не?

Аўтар

- Ну, чаго тырчыш, як ідал драўляны?! - круглая шыракабёдрая цётка светла-паласатай сумкай сапхнула Кірыла Градоўскага з прыступкі вакзальнага выхаду.

- Я не драўляны. Я - з душы і цела, - машынальна адказаў Градоўскі. І патлумачыў: - Задумаўся...

Кірыл Ігаравіч Градоўскі і сапраўды асэнсоўваў гутарку са старшынёй мясцовага літаратурна-краязнаўчага аб’яднання “Зьнчъ”, з якім развітаўся хвілін сорак таму.

...Нават калі ляцець на верталёце над гэтымі балоцістымі лясамі, яны ўяўляюцца бяскрайнімі. Неабсяжны ярка-зялёны летам і бура-зялёны на белым зімой ландшафт, які за тысячагоддзі адшліфавала ўсёмагутная прырода.

Мяркуюць, што перад апошнім чацвярцічным перыядам тут нястрымна плёскаліся бязмежныя хвалі цёплага мора, назва якога, калі і была, сцерлася ў нябыце. Лёд з поўначы зрушыў узгоркі, горы, пахаваў пад імі акваторыю - і толькі Усявышні ведае, што робіцца пад кавалкамі цвёрдай і ворнай глебы, на якіх праз пэўны час атабарыліся людзі.

Прыехалі сюды неяк геолагі, правяралі, ці не тоіць непраходная багна нафту. Так і з’ехалі ні з чым - сейсмографы сведчылі то аб бяздонных падземных плынях, то аб гіганцкіх пустотах. Урэшце размытую справаздачу завяршылі адмыслова канкрэтнай высновай: “У наш час распрацоўка радовішчаў немагчымая, у бліжэйшыя пяцьдзесят гадоў - немэтазгодная”.

Эх, людзі-людзі! Якія “пяцьдзесят гадоў”?! Вы нават не кватаруеце на гэтай планеце, бо кватарант хоць у нечым роўня гаспадару. Вы - пыл, які задзірысты вецер можа развеяць ва ўсе бакі, маркотны дождж - размыць у гразь, раз’юшаны мароз - ацвердзіць у камень. А потым усё паўторыцца тысячы разоў! Ёй, усёмагутнай Прыродзе, абыякава, існуяце вы ці не. І пазірае яна з халодным спакоем вечнасці на вас, часовых прыблудаў. І можаце вы вытвараць, што толькі ў галаву ўзбрыдзе: высякаць лясы, асушваць балоты, паварочваць рачныя плыні - толькі сабе горш зробіце. Пройдзе некалькі тысячагоддзяў, а не пашчасціць - стагоддзяў, і след ад вас і вашых спраў згіне: дрэва струхлее ў глебу, на якой уздымуцца новыя лясы, жалеза ссыплецца ржой і зноўку спрасуецца ў руду, бетон і шкло здрабнеюць у пясок і збяруцца ў залежы. І вам, што з зямлі чарвякамі выпаўзлі, да яе сваімі атамамі прытуліцца давядзецца. І не заўважаць вашага знікнення, як і не звяртаюць увагі на вашу прысутнасць, ні вечная Зямля, ні звышвечнае Сонца.

І хто ўспомніць тады, што былі вы тут калісьці? Хіба што далёкія нашчадкі невядомай мошкі, якую вы інстынктыўна забілі пстрычкай. Ім наканавана перажыць вас.

...Патанула ў глыбінях стагоддзяў і сама праўда аб з’яўленні тутэйшых людзей. Парастаюць мохам паданні, што ад пакалення да пакалення губляюць дакладнасць і адпаведнасць ісціне з-за недасканаласці чалавечай памяці і спрадвечнай звычкі прыхарошваць і сімвалізаваць з’явы мінулага.

Наведваліся сюды і этнографы, вывучалі мясцовую гаворку, запісвалі легенды і быліны. Было гэта яшчэ ў пазамінулым стагоддзі, і сённяшнія даследчыкі, грунтуючыся на іх дадзеных як на гістарычных дакументах, лічаць: першыя пасяленцы прыйшлі ў гэтыя мясціны паўтара тысячагоддзя таму. Мяркуюць, што належалі яны да рэшткаў некалі ваяўнічага, а пазней практычна вынішчанага ворагамі раўніннага племені корычаў. Зрэшты, бясспрэчна тое, што прозвішча “Корыч” існуе ў наваколлі з тых часін, калі чарговаму цару прыйшла думка ашчаслівіць прозвішчамі ўсіх сваіх падданых.

Прытоеная між балотамі вёсачка мае ўтульную і таямнічую назву - Закуцце. Нават паходжанне назвы ў мясцовых краязнаўцаў выклікае рознагалоссе: патрыятычная версія - куток зацішны, афіцыйная - памяць пра каваля Данілу, які паўтара стагоддзя таму кайданы кляпаў.

Схаванае ад астатняга свету Закуцце з райцэнтрам Дзежынам паўкругам злучана прасёлкавай дарогай праз Рудню, прамысловы пасёлак. Але гэтая грунтавая дарога, пасечаная каранямі векавых дрэў і ўезджаная гусенічнымі трактарамі да глыбокіх каляін, час ад часу робіцца непралазнай - то ад ліўневых дажджоў, то ад зімовых завірух. Таму аўтобуснага маршрута ў Закуцце няма. А з улікам бесперспектыўнасці вёскі і дзіравага, як старое рэшата, раённага бюджэту будаўніцтва дарогі пераносяць з года ў год, з дзесяцігоддзя ў дзесяцігоддзе. Таму калі і выбіраўся хто з закуцян у Дзежын, дык да Рудні даводзілася мясіць гразь дзевяць кіламетраў завілістым і змрочным, як намеры нячысціка, шляхам. Паляўнічыя казалі, што напрасткі можна і праз шэсць кіламетраў дабрацца. Ды неяк адзін з іх не вярнуўся...

А калі хто прыезджы хацеў патрапіць у Закуцце да старой Паўлючыхі, вядомай ва ўсёй вобласці знахаркі, то адзін ісці не адважваўся - лічыў за лепшае наняць мясцовага правадніка. Праваднікі за свае паслугі звычайна бралі гарэлкай, але згаджаліся і на грошы, бо ў Закуцці ў любы час можна было разжыцца самагонам. Выраб народнага напою меў такую трывалую вытворчую базу і даўнія традыцыі, што нават пунктуальныя немцы за тры гады акупацыі не здолелі навесці тут “орднунг”. Так і падпойвалі ўсю вайну закуцяне і паліцаяў, і партызанаў - хто заявіцца.

... Наскочылі неяк у час сухога закону дзежынскія міліцыянеры. Ды на чале з капітанам! Усю вёску ператармасілі - ніводнага апарата не знайшлі. Рызыкнуў капітан сваіх архараўцаў завесці ў лес на тое месца, дзе надоечы абкамаўскія з верталёта дымок угледзелі. Ды праваліўся ў багну, бядак! Ледзь выцягнулі. А паколькі вымак, дрыжыкаў у твані нахапаўся, ды яшчэ нейкія чарвячкі-крывасмокі пад формай цела абляпілі, то ў вёсцы яго і ад прастуды ўратавалі і прадэзінфіцыравалі. Самагонам, зразумела. А як шалёгнуў камандзір, то і падначаленыя ўспомнілі, што не з лычкамі на плячах нарадзіліся. Т ак расперазаліся, што адзін нават табельную зброю згубіў - дручок гумавы. А можа, і спёр хто ў п’янага. Напэўна, так і ёсць: спёрлі. Але хто ж прызнаецца? А вёска чужынцам лішняга не скажа.

Ішоў час, мяняліся князі, каралі, цары, генсекі, прэзідэнты, аб’яўляючы Закуццю сваю ўладу над ім. А Закуцце не мянялася. Ну не так, каб ужо зусім. Раз’язджаліся па гарадах і менш глухіх вёсках дзеці, а потым прывозілі на канікулы ўнукаў. Адукаваныя, трэба сказаць, і прывозіць стараліся як мага радзей: балотнае паветра не шкодзіла толькі карэнным жыхарам. А ва ўнуках закуцянская кроў часцей за ўсё была перамяшана з іншаю крывёю, таму яны не заўсёды мелі імунітэт. Быў у вёсцы і свой бізнесмен: Галька, Фядотава дачка, прыватная прадпрымальніца, прывозіла ўсякага-усялякага ад дзежынскіх аптавікоў - іголкі, тканіны, крупы, цукар... А потым калупалася, як усе, на агародзе, хадзіла ў журавіны і гандлявала патроху. І не тое, каб дзеля прыбытку вялікага, а па традыцыі - дзед некалі лабаз у Рудні меў. Былі ў Галькі і цукеркі, і кансервы, і жуйкі, і казённае віно, і цыгарэты. Старыя збольшага самі тытунь вырошчвалі і ў самакруткі круцілі. А мужчыны сярэдняга ўзросту, якія па свеце пабадзяліся, ды так нідзе і не прыжыліся, а да таго ж паспіваліся, - тыя аддавалі перавагу смярдзючай “прыміне”. Жыў у Закуцці і брыгадзір Саша. Адгрукаў сабе цагляны дом - цэглу давялося з Рудні на трактары цягнуць, сцежкі на падворку асфальтам закатаў. Жонку з Дзежына ўзяў. Жонка, аднак, доўга не вытрымала, збегла з дачкой. А Саша мужчынскі гонар не страціў - услед не рвануўся. І з жаночым полам пытанне вырашыў: заляцаўся да Галькі, мужык якой пятнаццаць гадоў па новабудоўлях валэндаўся. А было, што і яна Сашу наведае - быццам бы па справе нейкай. Загамоняцца і начуюць разам.

У гэтую вёсачку і дабіраўся сталічны карэспандэнт Кірыл Градоўскі - “залатое пяро” газеты “Сенсацыя і будзённасць”. Суправаджаў яго рудзенскі беспрацоўны валацуга Мішка, які прапанаваў свае паслугі непасрэдна на аўтавакзале і авансам адразу ж раскруціў карэспандэнта на пляшку піва. Ішоў Градоўскі па заснежанай дарозе, стараючыся трапляць у касалапыя і пятлістыя сляды Мішкі, закрываўся каўняром дублёнкі ад пранізлівага сіверу.

Праваднік стрэльнуў ужо трэцюю цыгарэту, пагардліва адарваў зубамі і адплюнуў фільтр. Цяпер ён пыхкаў і з непрытоенай фанабэрыстасцю расказваў Кірылу, як абламалі дзежынскую мянтуру закуцянскія самагоншчыкі.

- І што цікава, гоняць усе, а прадае толькі цётка Соня. Часам на казе крывой не падруліш - і грошай тваіх не трэба... А Паўлючыха твая - вядзьмарка, вось табе святы крыж! Каб я на гэтым месцы стаў!

Мішка перахрысціўся, як чэсць аддаў, і павярнуўся да карэспандэнта, правяраючы рэакцыю на свае словы.

- Бывае, нарасказваеш усялякай трасцы, то пакуль дабяруцца

- са страху вылечваюцца. А сам чаго ідзеш? - на выгляд здаровы, здаецца. Ці пашукаць каго па фотакартцы хочаш? Толькі не спрабуй круціць ці брахаць перад гэтай каргой - ні з чым вернешся, хоць і слабая яна ўжо. А дабярэшся назад ці не - невядома. Гэта як яна сама захоча.

- Карэспандэнт я. Газета “Сенсацыя і будзённасць”. Можа, чуў?

- Газет не чытаем, - з годнасцю адказаў Мішка. І паблажліва растлумачыў: - На лухту грошы марнаваць... Вы там у сябе атрымаеце па пяць вышэйшых адукацый і прыдумляеце, чым заняцца і як людзям галаву тлуміць. А людзям трэба толькі тое, што заўсёды патрэбным было і будзе: апрануцца цёпла, пад’есці смачна, выпіць, цыгарку высмаліць, ну і з бабамі... Згодзен?

Мішка зноў павярнуўся.

- Тытунь увогуле ў Еўропе пазней за друкаванае слова з’явіўся,

- спакойна ўдакладніў Кірыл.

- У Еўропе, у ж.е, - выказаў веданне асноў паэзіі Мішка. - Тут табе не Еўропа. Мы самі па сабе. Дай яшчэ цыгарэтку, нейкія слабыя яны ў цябе, цывільныя...

Карэспандэнт працягнуў пачак.

- Далёка яшчэ?

- Дойдзем! - упэўнена адказаў Мішка і хрыплавата рагатнуў: - Са мной не прападзеш... Але гора цяпнеш!

З лесу выйшлі прыцемкамі. Канец вёскі быў ужо відзён, але Паўлючыха жыла ў другім канцы. Пакуль праходзілі па вёсцы, Мішка- праваднік несупынна здароўкаўся з мясцовымі, да некаторых лез абдымацца. Ён і сам нарадзіўся ў Закуцці, пасля арміі пераехаў у Рудню і ўладкаваўся на металабазу. Звольніўся за п’янку - і пачаў бічаваць, дзе лілося, і бамжаваць, адкуль не гналі. А правадніцтва лічыў сваёй работай. Ведаў, што з гэтага не разбагацееш, але жыць будзеш: калі-нікалі і пад’ясі, і вып’еш, і тыіуню нюхнеш.

У хату і нават на падворак Мішка заходзіць не рызыкнуў. Відаць, баяўся па старой звычцы. Т аму і гаварыў паўшэптам:

- Я яшчэ ў кароткіх штоніках бегаў, а яна ўжо старой была. Так можа зірнуць, што ляснешся на месцы! І не глядзіць, а ўсё ведае: што зрабіў і што надумаў. П’яніц страшэнна не любіць! Сакалішын мужык неяк каля яе плота замерз. Вось тут прама, - Мішка тыцнуў пальцам. - Прыкавала, далей не пусціла! І свайго мужыка, Паўлюка, атруціла, кажуць. Запіваў ён пасля фронту. А нап’ецца - сядзіць і сам сабе плача. Рахманы быў... Толькі адзіны разок на яе нешта гыркнуў. Каб баба месца сваё ведала, ці што. Вось яна яго і атруціла. Праз чортавы вароты не ідзі - не пашанцуе.

Падгнілыя дэшкі франтона цяжарам замеценай снегам чарацяной страхі ўжо зламалі праржавелыя цвікі - і аконны праём гарышча перакасіўся да зігзагападобнага паралелаграма.

Градоўскі адкалупнуў заледзянелую анучу, што была накінута на шэры кол веснічак і шулку, і накіраваўся па хрусткім некранутым снезе да нізенькіх дзвярэй. На ўсялякі выпадак далікатна пастукаўся і ўвайшоў у цёмныя халодныя сенцы. З сумежнага з сенцамі хлява пачулася ўстрывожанае кудахтанне. Сослепу Кірыл наскочыў на вядро, якое з бразгатам перакацілася па нахіленай падлозе ў куток.

Сцягнуў пальчатку і пашнарыў па дзвярах, шукаючы клямку. Знайшоў, зноўку пастукаўся, пераступіў цераз высокі, ледзь не па калена, парог і, прыгнуўшыся, увайшоў.

У хаце было ціха і выстуджана. Толькі выразнае гадзіннікавае “цік-так” парушала цішыню. У змроку бялелі вокны ды аднекуль з кутка паблісквалі зялёныя кашэчыя вочы. Кірыл ужо намерыўся гучна і паважліва вымавіць: “Добрага здароўя, Марфа Цімафееўна!”, як з цемры пачуўся скрыпучы ўладарны голас:

- Святло запалі, унучак. Выключальнік побач з дзвярыма.

Запалілася адзіная, уся ў кропачках ад мух, лямпачка. Шэрая з

рудымі падпалінамі кошка шмыганула ў падпечак. Між вокнамі на ўзроўні вачэй адмерваў час маятнік з мядзведзямі Шышкіна на цыферблаце.

Паўлючыха ляжала на жалезным ложку за шторкаю, што была працягнута на вяровачцы ад печы да сцяны.

- Добрага здароўя, Марфа Цімафееўна! Прабачце, кошачку вашу спалохаў.

- Чакала цябе, ўнучак. Знак мне быў. Толькі ў чортавы вароты пайшоў дарэмна - расход цябе чакае. Не кошка яна - дамавічка. У кошку ператвараецца, калі з-пад печы вылазіць... - Старая зайшлася кашлем. - Вазьмі зэдлік.

Кашаль прачысціў Цімафееўне бронхі, і яна загаварыла дзявочым фальцэтам:

- Распранайся, кажушок на лаўку пакладзі. Шчыкатуркай не запэцкай, адсунь ад сцяны. Захварэла я, памру неўзабаве. Ашавурка таго, які цябе прывёў, не слухай. Не труціла я мужыка свайго, Паўлюк сам па дурноце выпіў мухаморнага настою. Піць яму хацелася з пахмелля...

- Вы не маглі чуць.

- А я і не чула. У галаве тваёй размова ваша засталася, - патлумачыла Паўлючыха. - Ведаю, адкуль і навошта з’явіўся, толькі імя сваё скажы.

- Кірылам мяне завуць...

- А бацьку як?

- Ігарам.

- Ягорам, значыцца. А дзеда?

- Сяргеем.

- А прадзеда?

- Дзянісам.

- А яго бацьку?

- Парфёнам.

- А далей, унучак? Забыў? Ці не ведаў ніколі?

Кірыл сумеўся і не адказаў, бо і прапрадзеда ведаў толькі па прадзеду.

- Вы прастудзіліся. Доктара, можа, выклікаць?

- Не прапануй, унучак, таго, што зрабіць не здолееш. Зараз і да Рудні дабрацца немагчыма - лешакі ўсе сцежкі зблыталі. А і там толькі фельчар - пусты, як гэтая во труба, чалавек. - Старая ўзняла над галавой кулачок і пастукала ім па аблупленай храміраванай спінцы ложка.

- Дык, можа, што з вашых зёлак падаць?

- Не кажы, унучак, таго, у чым не разбіраешся. Няма лекаў ад смерці - прыйшла, то прыйшла. Палі печ. Гатуй сабе вячэру, макароны ў гаршку на прыпечку знойдзеш... На распалку дровы ў печы ляжаць, газеты - на запечку. З-за хлява яшчэ прынясі. А сам потым на печы ляжаш, знойдзеш рыззё якое - і падаслаць, і накрыцца... Бародаўка ў цябе на правай руцэ між пальцамі, дык ты, калі яблыня-асінаўка выспее, разрэж яблык напалам. Адной палавінкай трэба пацерці тое месца і закапаць у зямлю, а другую - з’есці. Як месяц-маладзік узыдзе, так твая бародаўка і сыдзе.

- А замова якая?

- Ніякай замовы, - трохі раздражнёна сказала старая. - Ідзі па

дровы.

Кірыл выйшаў з хаты. Пачакаў, пакуль вочы звыкнуцца з цемрай. Даклыпаў да хлява, набраў, страсаючы снег, бярэмя дроў. Калі вяртаўся да ганка, зірнуў на веснічкі. “Чортавы вароты” - электрычны слуп з падпоркаю - змрочна чарнелі на фоне попельна- шызага неба. Мішка, зразумела, даўно хвастом накрыўся. Напэўна, пацёгся да якога-небудзь сябрука, каб разам самагонны разгул наладзіць.

У хаце Кірыл разгледзеў партрэт, на які адразу не звярнуў пільнай увагі: маладая пара ў рамцы пад шклом. Галаву Марфы ўпрыгожваў вянок з васількоў, які партрэтыст не паленаваўся адрэтушаваць да натуральнага колеру. Доўгая светлая каса, перакінутая цераз плячо, прабегла між грудзей і, як вуж на сонейку, прыгрэлася на каленях. Мужчына быў шыракаплечы і вусаты, у ваеннай форме з ромбікамі ў пятліцах.

- Мы з Паўлюком вяселле згулялі на Пакроў... - даляцеў з-за шторы надтрэснуты ціхі голас. - Галодны быў год: гуменнікі ўсё жыта згнаілі - угнявіліся на тых, хто без патрэбы каля жыта сноўдаўся.

Куточак, у якім звычайна ў такіх хатках вісіць ікона з угоднікам-цудатворцам або Божай Маці, быў завешаны ручнікамі з вышытымі пеўнікамі, якія, здавалася, упрыгожвалі густое павучынае гняздоўе.

- Не чапай павучка, ён цяпло ў хаце беражэ і ад холаду абараняе... Лепш гірку на ходзіках падцягні.

Гірка і сапраўды выцягнула амаль увесь ланцужок.

У печы патрэсквала і гуло, водбліскі полымя мудрагелістымі ценямі капрызна мігцелі на супрацьлеглай сцяне.

Паўлючыха ўперамежку з не зусім зразумелымі фразамі і працяглымі ўздыхамі апавядала Кірылу пра яго мінулае і сённяшняе жыццё. А будучае прадказваць адмовілася:

- Не трэба, унучак, пра тое ведаць. Калі не ведаеш, што цябе чакае - шмат што можа адбыцца. А калі ведаеш - то навошта яно? Тады і жыць няма патрэбы... Адно магу сказаць: блізкі чалавек табе здрадзіць, выпрабаванне цяжкае цябе чакае, але ты перажывеш яго, адолееш...

Кірыл ужо асвоіўся ў пацяплелай хатцы, сцягнуў швэдар, паеў “забеленага супчыку з макаронамі”.

- Суседка Сакаліха малака літроўку прынесла. Я кароўку яе лячыла, дык баіцца, каб не сурочыла, - малаком частуе.

Інтэрв’ю не атрымлівалася. Голас старой то слабеў, то зусім заціхаў, то зноў мацнеў. Дыктафон дамотваў другую (апошнюю) касету, а ішла пакуль “бытавуха”, якую экзатычна і часам пацешна слухаць, але немагчыма падаць на паласу. Зрэшты, карэспандэнт Градоўскі быў здольны і не з такіх венікаў зрабіць ікебану. Тым больш дадумваць можна было ўсё, што душа дазволіць: у гэтай кінутай Богам і ўладамі вёсачцы любая газета была толькі паперай, якую немаведама чаго запэцкалі друкарскай фарбай. Нават у Дзежыне любы матэрыял аб Закуцці, куточку, што быў ахутаны флёрам таямнічасці, будуць лічыць праўдай. А іранічная сталіца, што ні пішы, праглыне, як займальную брахню.

Градоўскі кіпяціў у “цугунку’ гарбату з траў, калі Цімафееўна запатрабавала ўвагі да сябе:

- І не затым ты сюды ехаў, каб трызненне маё слухаць. А колькі табе трэба - даць не магу, болей атрымліваецца. І машынка твая ўжо не працуе. Таму слухай, а што не захавае памяць твая, тое і не варта, каб помніць...

“Бач ты, і дыктафон заўважыла...”

- Не трэба думаць пра гэта... З мітусні ўзнік, у мітусню вернешся. А са мною чалавекам пабудзь. Смалі сваю папяросу, калі ўжо карціць. Мне дым тытунёвы не шкодзіць. Дым - агню след, каваля Жыжаля работа.

Раптам думкі Паўлючыхі зноў некуды адхіліліся, і пайшоў аповед пра нейкую прапрамаці:

- За нішто яе знішчылі... Усёй вёсцы дапамагала, нават птушак лясных умела слухаць. Я дык толькі свойскую жывёліну - парася, кароўку, сабачку... І зняславілі перад смерцю. Нельга, кажуць, каб вера ваша была - цяпер іншая вера. А як жа “іншая”, калі “вера”?! Як можна не верыць у тое, што існуе? Вы ўжо каторы раз і цэрквы перабудоўваеце, і абразы перавешваеце, а сонейка як грэла, так і грэць будзе, месік як свяціў, так і свяціць будзе, вятрыска як дзьмуў - то і да скону вякоў, агонь як гарэў, так і будзе - то там, то тут.

Нечакана старая захрыпела.

Кірыл кінуўся да яе, але Марфа Цімафееўна адмоўна варухнула

рукой:

- Сядзі. Нервеннае гэта ў мяне, супакоюся зараз.

І працягвала цішэй і спакайней:

- Ты, Кірыла Ягоравіч, зранку ў каморку зазірні, там за куфэркам на паліцы кніжка прыхавана. Усё ў ёй, што трэба, і знойдзеш. Потым сабе яе забяры, глядзі толькі, каб не бадзялася абы- дзе. А раптам самому непатрэбная стане, захоўвай, пакуль не перадасі таму, каму спатрэбіцца. А калі нікому не спатрэбіцца - аддасі таму, хто перад сконам да цябе з’явіцца. І не глядзі: стары- малады, дурны-разумны, свой-чужы, хворы-здаровы. Гэтай кнізе больш гадоў, чым роду чалавечаму. Т олькі літарамі напісалі яе пазней. І перажыве яна род чалавечы.

Т ам, у каморцы, і яечкі асеннія ляжаць, і мука, і здор, і мяса салёнае - на трызну па мне. Курэй рэжце - дзеля таго яны і жывуць. Чубатку не рэжце - няхай Сакаліха сабе возьме, усё роўна ў яе неслася. Толькі самагонкі няма. Дык выцягні з-пад куфэрка манетку - сабе пакінеш. Пойдзеш да Соні і купіш самагонкі - грошай тваіх хопіць. І казённага віна ў Галькі купі - маладыя любяць. Манетка па цяперашнім часе дарагая - і матацыкал набыць можна.

Паўлючыха прыціхла і застагнала.

- Што, бабуля? Чым дапамагчы? Што зрабіць?

Старая павольна прыўзняла левае павека, затым - правае.

- Марна ўсё, Кірылка. Смертухна мая, Нава, побач з ложкам стаіць, Лядашчык прывёў. Здаецца, пра дзяцей маіх спытаць хочаш? Ёсцека, як не быць, калі бабай урадзілася! Дачка на хімзаводзе на Берасцейшчыне, у капераціве жыве. Бачу, што пагуляць хацеў бы, выпіць, можа. Але няма ў мяне, не трымала ніколі

- толькі галаву Пераплут туманіць. Ты пасядзі ўжо са мной, каб не адной паміраць. Чаю папіў - лезь на печ. І не палохайся, калі нежывую мяне раніцай убачыш - жуда пасля скону майго настане. І няма ў тым маёй віны - злуюцца багі, калі ім веры няма.

- Бабуля, можа, я лепш у каморцы кнігу пашукаю? Пачытаў бы.

- Рабі, што кажу. Памру - пачытаеш. А цяпер не зможаш ты, не адолееш. Уключы радзіва, паслухай. Мне не перашкодзіць: балбоча - і хай сабе. А я за цябе слоўца скажу. Гірку на гадзінніку падцягні.

- Падцягнуў ужо .

- Вазьмі качаргу. Вугелле ў печцы параскідай.

Градоўскаму і насамрэч карцела збегчы з пахілай панурай хаты, прайсціся па вёсцы, пагутарыць з кім яшчэ. У прынцыпе ўсё, што тут можна было вывудзіць, - вывудзіў, а самае галоўнае - ён, здаецца, пранікнуў унутр, “адчуў атмасферу’. Загаловак кшталту “Апошняя споведзь вядзьмаркі” даваў раздольнае поле для фантазіі і дарыў надзею на вялікую колькасць чытачоў, якія на яго клюнуць. Нядрэнна было б ухапіць тое-оёе са знешніх дэталяў. Але была палова дзесятай: пазнавата для праменадаў, ранавата для сну. Да таго ж карэспандэнт не адважваўся не выканаць жаданне знахаркі. Тым больш на вуліцы сыпаў ліпкі снег.

Чамусьці адразу паверылася, што старая і сапраўды памрэ да таго, як ён выберацца з Закуцця.

Кірыл уключыў радыё. Бадзёры голас паведаміў пра паспяховую падрыхтоўку да вясенняй паводкі, пра запраграмаваны ўздым у прамысловасці і будаўніцтве. Калі пайшла статыстычная страляніна, якая не давала дакладнага ўяўлення пра працэс, а была разлічана на магію вялікай колькасці нулёў, у мэтах захавання “нервеннай” сістэмы “радзіва” давялося выключыць.

Градоўскі ўдакладніў час на ходзіках - падвёў вялікую стрэлку на мядзведзіцу. Выкурыў яшчэ адну “папяросу’, раскідаў качаргой “вугелле” ў печцы, перакрыў комін і пачаў уладкоўвацца на ноч.

Паўлючыха вяла аповеды пра сваё жыццё: то трывожна- пакутнае, то кіпуча-бадзёрае. Яе памяць лёгка, як кніжкі з паліцы, выцягвала падзеі ўласнага дзяцінства, учарашняга дня і ніколі не чытанай ёю далёкай гісторыі сваіх продкаў і сваёй зямлі. Паміж справай Кірыл даведаўся, што ў маладосці была Марфа Цімафееўна нейкі час у камбедзе, у вайну ў рудзенскай нямецкай камендатуры працавала прыбіральшчыцай, а на калгасныя палі хадзіла “хіба толькі ношку сена скрасці”. Бацька Паўлюка быў белагвардзейцам, а дачка - не ў яе пайшла, а невядома ў каго, і да грошай задужа ласая.

А часам замаўкала надоўга ці кашлем заходзілася.

Дамавічка зноў пераўтварылася ў кошку і ўладкавалася на запечку.

На печы было цёпла, мулкавата, выпрастацца немагчыма, але надзіва ўтульна. Выразна і нават з нейкім прызвонам чулася ціканне гадзінніка.

Знахарка цяпер ужо мармытала ці то замовы, ці то малітвы: “.Астудзі ліха пякучае, прыпыні хваробы лютыя, утаймуй смутак і маркоту раба твайго. Крыніца вечная, гаючая, дубы грозныя,

магутныя Адкінь думкі злосныя, не займі чыны зайздросныя.

Дазволь на лугах тваіх райскіх апынуцца, Святавідзе. Венікам палыновым змяці, вятрыскам пругкім здзьмухні чорнае, а сэрца і душу беражы, не крыўдзі. Ухваляем цябе, Сварожа, пачынальнік родаў чалавечых і ўсяго жывога і нежывога. Не ўпадзі, як спатыкнешся, падыміся, як упадзеш.”

Кірыл і не спадзяваўся, што засне так хутка.

Здалося: ці паклікала, ці ўжо ўстала з ложка Цімафееўна. Расплюшчыў вочы: спіць вяшчунка старая, толькі мармыча невыразнае нешта. А праз хвіліну ўжо каля печы стаіць, за нагу тузае:

- Прачынайся, Кірыла Ягоравіч. Пойдзем, царства нялюдскае табе пакажу.

Угледзеўся Градоўскі, а перад ім - Марфа. Ды не тая, што ў жалезным ложку душу аддавала, а маладая, як на партрэце. Нават з вяночкам васільковым.

- Ізноў ты памыліўся, галубок, - серабрыста засмяялася маладзіца. - Не Марфа я цяпер, а Мара. Уладару над сном тваім. Пойдзем на сабор божы. Сама туды іду і цябе з сабою павесці жадаю.

Кірыл споўз з печкі, чамусьці не абуўся, нават шкарпэткі шукаць паленаваўся - і падаўся за Марай. Кошка-дамавічка за імі ўвязалася.

А снегу на вуліцы як і не было. Прайшлі агарод. Босыя ступні Мары лёгенька слядок за слядком адбіваліся ў баразне ячменнага поля, каса свавольна перакідвалася то ўлева, то ўправа. А Кірыл часам і спатыкаўся, каласкі прымінаў.

- Не віхляй, саколік. Жыцень за нагу ўхопіць.

Заварушыліся ячменныя асцюкі, высунуўся маленькі дзядок, засмяяўся ўголас, крутнуў жаўтлявай барадой і зноў схаваўся- затаіўся.

Празрысты бярозавы гай прыветна ўзмахнуў трапяткім лісцем, як птушыная чарада крыллем, і раптоўна прыціх, быццам бы зразумеў, што не шукае месца для кахання гэтая маладая пара.

За балотцам, якое яны абагнулі, іх сустрэў гонкі сасновы бор, што абрываўся лукавінай блакітнай рэчкі. За рэчкай рассцілаўся духмяны поплаў.

За глыбокім ровам перад самым тынам сядзелі дзядкі сівенькія

- хто гуслі перабіраў, а хто драмаў сабе. І лілася песня несціханая пра брусы цясовыя, слупы маляваныя, катлы адліваныя, агні ясненькія і дымы сіненькія.

Узышла Мара на бераг - і сцішыліся гусляры, той-сёй усхапіўся нават. А Кірыл ужо збіў аб дубовае карэнне мезенец на правай назе і цяпер клыпаў. Аднак пачакалі, пакуль і ён пройдзе, не прыселі.

Абступіла нечысць усякая: лешакі вохкалі-рагаталі, касматымі рукамі, бы яловымі лапамі, махалі, русалкі пышнагрудыя круціліся- выгіналіся, спакусліва ў вочы зазіралі. Ды не спалохалі страхалюдныя лешакі Кірыла, не сустрэў ён спагады ў прагавіта-сцюдзёных вачах русалчыных. Адмахнуўся-адпіхнуўся - далей ішоў.

Агеньчык засвяціўся. Ці вогнішча нават. Чарцяняты, якіх два асілкі ў белых вопратках паганялі, трэскі ды вецце ў вогнішча падкідвалі і падварушвалі.

Крыж шасціканцовы ўзнік перад Кірылам. Сякерай часаны і ад таго магутны, што вострая сякера моц дрэва не кранула, зберагла. Перажагналася Мара, пакланілася, і Кірыл - за ёй.

Паўкругам вакол вогнішча сядзелі ідалы - тварэнне рук чалавечых. Сонцатвары Хорс, жмурачыся, усміхаўся бацьку свайму, сівабародаму Дажбогу, а Каляда, сінявокая русакосая прыгажуня, прыціскалася да Ярылы, дужага сарамлівага хлопца. Заклапочаная Ява-жыццё сядзела з аднаго краю, а суровая счарнелая Нава-смерць - з другога.

- А грамабой-Пярун дзе, Мара?

- Не яго час, спіць ён. Зіма.

- А ці з’явіцца Род?

- Не ўбачыць ніколі Сварога ні людзям, ні багам. Не спасцігнуць нам яго аблічча, не зразумець намераў. Учынкі нашы і думкі, нараджэнне і смерць у іх непарыўнасці - гэта Род. Мы згінем, і багі нашы знікнуць, а ў Рода іншыя справы будуць. Новыя людзі свет заселяць - і яны Рода сваім Усявышнім прызнаюць. Хіба што імя яму зменяць - ды яно заўсёды несапраўднае, бо да яго і жывёла любая, і расліна, і пясчынка, і кропля расы, і прамень сонечны звярнуцца могуць.

- Я быў на гэтым астраўку, Мара. Тут цяпер царква стаіць.

- Царква - будынак. Яна ў пыл рассыплецца, а мы тут будзем.

- Мы. І я?

- І ты, Кірыл, раз я цябе да неўміручых прывяла.

- Чым я заслужыў, Мара?

- Не трэба заслугі твае. А калі паверыў, то тут табе і быць.

- Ідалам драўляным?

- Якія ж яны драўляныя? - залілася смехам Мара.

І насамрэч багі быццам ажылі. Ярыла нарэшце адазваўся на заляцанні Каляды, Лада-гарэза каля іх круціцца пачала. Грозны чорнабароды Жыжаль, не баючыся, што апячэцца, выхапіў з вогнішча галавешку і ваяўніча памахваў ёю. Сімаргал падышоў да Мары і з лёгкім паклонам падаў ахапак палявых кветак. А Тур, страшыдла з галавой бычынай, аб нечым спрачаўся з доўгавалосым волатам Вялесам.

- Не для таго я прывяла цябе сюды, каб здзівіць. Вачам тваім многа чаго бачыць даводзілася. Маўчы-маўчы, лепш разумнаму слову памерці, чым недарэчнаму нарадзіцца! Падыдзі да Дажбога, кніга ў яго на каленях ляжыць, ён табе ўсё растлумачыць. А я цябе пакіну, не адзін ты ў мяне. І хай даруюць мне браты і сёстры, што ад спраў сваіх адлучылася.

Градоўскі падышоў да Дажбога і ўпаў ніцма галавой у траву.

- Устань, малойча. Сядай побач. Хорс, сыне, табе ўжо час Сонца на ўзыход везці.

Дажбог закарузлым пальцам паказаў на радок у кнізе. Невядомая сіла пераклала старажытнаславянскую вязь на зразумелую для карэспандэнта “Сенсацыі і будзённасці” мову: “У той дзень, калі сыдзе з гэтага свету апошні язычнік, пагасне зніч, агонь вечны, і ўзбунтуюцца малыя багі і Чорны бог з усім воінствам - і жахі кашмарныя затопяць грэшнае племя людскае”.

Дажбог загарнуў кнігу. Заззяў шасціканцовы залаты крыж, уціснуты у вокладку.

- Як мне адсюль выйсці, Дажбожа? - спытаў Кірыл.

- Куды, чалавеча? Ці ведама табе, ідзеш куды? А калі ты пра тое месца, у якім быў, то пра гэта Мара паклапацілася.

Градоўскі прачнуўся ад таго, што зацёк карак. Зашмальцаваная падушка, з якой тырчала пер’е, некуды спаўзла, і ён даўно падварочваў пад галаву крысо кажуха, у якім франціў, напэўна, яшчэ Паўлюк.

Кірыл страсянуў галавой і зірнуў уніз. Бабуля, здаецца, была яшчэ жывая. Цяжкае яе дыханне, з якім ледзь спраўляліся немачныя бронхі, даносілася з паўзмрочнага кутка. Зімовая раніца, распачатая Хорсам, яшчэ не дала святла ў вокны, залепленыя снегам, але ўпэўнена выцягвала рэшткі цяпла, не звяртаючы ўвагі на павучка- абаронцу.

Мезенец на правай назе тупа ныў. “Відаць, са сценкай не разышоўся”.

Ад шоргання Кірыла прачнулася і Цімафееўна.

- Золак, унучак. Нядоўга мне засталося, сёння ўжо далёка ад вас усіх буду. Цёмна пакуль - святло запалі. Ты прабач, што спалася табе цяжка. Павінная я была.

Градоўскі, хоць і спрасонку пакуль быў, імгненна супаставіў апошнія словы старой з убачаным сном і па-карэспандэнцку паспрабаваў удакладніць:

- Дык гэта вы мяне ноччу да багоў вадзілі?

Не пажадала адказваць на пустое пытанне Мара, адмаўчалася. Берагла апошнія сілы на больш істотнае.

- Не сказала табе ўчора. Там пад куфэркам яшчэ пярсцёнак схаваны. Пакладзі мне яго ў труну, не бяры сабе. Табе ён карысці не прынясе, а мне спатрэбіцца - абярог мой. І хату ад пажару два разы ратаваў, і ад галоднай смерці неаднойчы збавіў, і самой да сівых валасоў дажыць даў. Не бяры, і так табе нялёгка будзе, а возьмеш пярсцёнак - смерць немінучая. На пакоце няма нічога, хіба што мышаня якое ўловіш.

Марфа Цімафееўна ціхенька засмяялася.

- І спарахнела ўсё - шчыкатурка сыплецца, правалішся. Трызну па мне ў хаце зрабіце - зімна на вуліцы. А Карна назіраць будзе, як успамінаеце мяне, як смуткуеце. Завіруха заўтра ўвечары пачнецца і два дні і дзве ночы выць будзе. Таму, як ехаць хочаш, то сёння едзь. А як застанешся на хаўтуры, на трызне не пі многа, беражыся: Пераплут да Зюзі давядзе, а Зюзя - да Карачуна. Кошку- дамавічку да сябе вазьмі - утульна ў тваёй хаце будзе. - Уладарны тон знахаркі змяніўся на жаласны, ледзь не на плач. - Няма вёскі, няма вёскі - адны недавяркі і ашавуркі! Што ведаю - няма каму перадаць, ды й сілы не засталося.

Кірыл злез з печы, абуў боты, нацягнуў швэдар і чакаў, пакуль старая дазволіць выйсці хоць бы снегам твар працерці. Здаецца, яго нецярпенне перадалося і Цімафееўне. Голас яе зноў пасуровеў:

- Ну, бывай здаровы. Ідзі ў селішча. Рабі тое, што ўчора казала.

Кірыл накінуў на плечы дублёнку і падаўся да дзвярэй.

- Не, унучак, пачакай. Яшчэ аб адным забыла папярэдзіць: як думкі млосныя мучыць будуць і Закуцце пры гэтым успамінацца, прыязджай на Дзяды да мяне - сыдзе ўсё, як лёд з рэчкі. А цяпер запалі ў печы. Жыць сцюдзёна было - можа, хоць памерці ў цяпле паспею.

І заспявала тоненькім галаском:

- Пройдуць халады, чакай лебяды.

Кірыл бразнуў клямкай, а калі вярнуўся, каб падпаліць у печы, Марфа Цімафееўна ўжо знерухомела.

Суседкі, бабка Сакаліха і Соня, як толькі ўвайшлі, адразу дзяжурна загаласілі, хоць па дарозе з імпэтам запэўнівалі Кірыла, што Марфа, “здаецца, і не пакрыўдзіла нікога, але вядзьмаркай была, і грошай у яе, напэўна, шмат схавана”.

Як сказаў ім Градоўскі, што абяцаў дапамагчы Марфе трызну справіць, здзівіліся адразу, а пасля махнулі рукой на дурня гарадскога

- хай сабе так, можа, там у іх грошы з неба сыплюцца - і адаслалі да Галькі са спісам, у якім было ўсё пазначана: колькасць, вага, цэны.

Па дарозе Кірыл напаткаў учарашняга правадніка Мішку Корыча з сябруком, аднарукім Віцькам Шуляком па мянушцы “Душман” - па вёсцы боўталіся. Абодва на такім падпітку - пусці- павалюся! Даведаўшыся, што памерла Паўлючыха, не засмуціліся, а ўзрадаваліся перспектыве прадоўжыць разгул.

Зайшоў да Сашкі-брыгадзіра. Той усё ўспрыняў годна, як і належыць прадстаўніку ўлады: тут жа знайшоў людзей дол выкапаць. Потым пазваніў у Дзежынскі сабес, каб заказалі труну назаўтра, і дамовіўся, што сам на кані падскочыць па яе ў Рудню. А восб з хімзаводам, дзе дачка Марфы працавала, звязацца так і не змог.

.Кірыл намерваўся пашнарыць у каморцы, ды ўсё абёмныя кабеты ўваход перагароджвалі: цягалі прадукты, пералічвалі. А як на вочы трапляўся - ураз і яму справу знаходзілі: то па ваду пашлюць, то па дровы, то за мясарубку пасадзяць. Курэй секчы адмовіўся - абсмяялі, але адчапіліся. Сакаліха чубатку да сябе занесла, хоць і бурчэла нешта пад нос. Так і швэндаўся Кірыл Ігаравіч Градоўскі туды-сюды. Толькі калі выходзіў, Паўлюкоў кажушок надзяваў, свой бярог. Цеснаваты кажушок, праўда.

Сакаліха прынесла з дому двухлітровік смятаны, Галька ў парадку “дабрачыннасці і спонсарства” - пяць кілаграмаў грэчкі і пяць пачкаў кісялю, Соня прэзентавала два трохлітровікі самагону, а за астатняе давялося плаціць.

Градоўскі не паспяваў разлічвацца: і камандзіровачныя, і асабістыя, і “падскурныя” літаральна на вачах знікалі. Толькі на дарогу і пакінуў.

Нарэшце, калі, стомлены, сядзеў на “зэдліку’ каля акенца і стрэсваў попел з апошняй “цывільнай” цыгарэты ў пусты пачак, Соня прынесла кнігу: “Мы даўно не чытаем, а табе, можа, і спатрэбіцца. Хоць, Паўлючышыну дачку трэба было б спытаць: кніга старадаўняя - вялікіх грошай каштуе, дурню бачна. Ды ці была яна, ці не?”

Градоўскі ручніком з вышытымі пеўнікамі сцёр пыл і разгарнуў, дзе атрымалася. Малюнак: паўкругам сядзяць багі, статныя хлопцы чорцікаў падганяюць, каб лепш за нязгасным агнём сачылі. А перад ідаламі стаіць Мара і яго, Кірыла, басаногага за руку трымае .

“Недаспаў ці перанерваваўся?”

Адгарнуў другую старонку. Яна абвяшчала: “І іжэ будзе дзень, колі опошні язычнік покідаша свет сей, і погасі зніч, огнь вечны, узбунтоваці божкі малы і Чарнабога воінство, і няшчасцяў цьма падзе на главы чалавецах грэшныя”.

Градоўскага скаланула. Ён закрыў кнігу. Вялікі палец левай рукі яго трапіў у паглыбленне малой папярочкі шасціканцовага залатога крыжа.

Пахавалі Паўлючыху на наступны дзень. Кірылу, як моцнаму хлопцу, давялося неабабітую труну яе ў галовах несці. А як Закуцце асілкаў народзіць? - дрыгва паўсюдная.

Кошку Кірыл забраць хацеў - не пайшла з магілкі, ашчацінілася, лапку-драпку ўздымала, кіпцюры паказвала, калі падысці спрабаваў. Дамавічка!

Так здарылася - да Галькі якраз на дзень хаўтур мужык прыехаў. Для парадку Сашку-брыгадзіру па фізіяноміі ўкляпаў - права сваё азначыў. І ў той жа дзень зноў на новабудоўлі падаўся - кантракт у яго. У Польшчы праўда, на гэты раз.

Ні манеткі, ні пярсцёнка Градоўскі так і не знайшоў. Выграблі, напэўна, калі ў галаве туман стаяў.

Завея зранку пасля пахавання пачалася - два дні і дзве ночы шалела-лютавала. Так і праседзеў карэспандэнт у Паўлючышынай хатцы, хоць Сашка-брыгадзір да сябе начаваць запрашаў. І ўвесь гэты час трызну спраўлялі з ранку да вечара, некаторыя і дамоў не разыходзіліся. А што рабіць: вяселле, праводзіны, хаўтуры - вось і ўсе святы ў вёсцы!

Сталічнаму карэспандэнту Градоўскаму Сашка-брыгадзір гонар аказаў: прыкладваючы ўжо талы снег да круглай бітай шчакі сваёй, завёз у санях да Рудні і пасадзіў на дзежынскі аўтобус.

У Дзежыне гулялі Масленіцу. Урачыста спалілі на плошчы перад былым райкамам трохметровае вусатае саламянае пудзіла Зімы ў бабскай хустцы і спадніцы. Гарадскі галава распарадзіўся, каб бліны бясплатна раздавалі. Чырванашчокія прадаўшчыцы, задаволеныя тым, што з грашыма не трэба важдацца, толькі паспявалі згортваць гэтыя бліны, круглыя і жоўценькія, як сонейкі, у чатыры столкі. Пераапранутыя казламі, мядзведзямі і бацянамі падлеткі паспяхова зараблялі на піва і марожанае, а міліцыянты, хоць і строгімі выглядалі, паводзілі сябе даволі зычліва. Толькі аднаго хлопца ў бела-чырвонай менінгітцы ці то папярэдзілі, ці то папалохалі.

Адно шкада: пакуль ехаў Градоўскі на экспрэсе з Дзежына - у сон змарыла. А выходзіў - дык пакет з кніжкай, што быў асобна ад яго заплечнай сумкі, у аўтобусе пакінуў. Шукаў пасля, трэба сказаць. Нават узнагароду прапанаваў у сваёй газеце. Але каму тая ўзнагарода трэба, калі кніжка старадаўняя і вялікіх грошай каштуе? Ды ці была яна?

Праўда, і аказія надарылася: пакуль Кірыл па сваіх закуццях раз’язджаў, жонка яго Волька вырашыла кінуць Градоўскага. Адно сумненне было ў Волькі - прозвішча выбранніка: Сапсень. Вырашыла, што застанецца Градоўскай.

Што зробіш? Паўлючыха сказала, што адолеем. Ну, то адолеем!

Што далей? А нічога асаблівага, можна лічыць, і не здарылася. П’янага Мітттку Корыча Пераплут з панталыку збіў, Зюзя асіліў і Карачуну для канчатковага афармлення перадаў. Ніхто і не заўважыў, што падзеўся некуды чалавек - каму ён патрэбны, ашавурак? А сябрук аднарукі Віцька Шуляк, Душман, тыдзень у п’янай несвядомасці знаходзіўся. Толькі ўвесну і знайшлі Мішку, як снег пачаў сыходзіць - сабака наткнуўся, завыў. Што і як далей было - цяжка сказаць, аднак той ляснік, што Мішку знайшоў, у хуткім часе засіліўся, а ў кішэні яго кіцеля ляжаў залаты пярсцёнак, пра які нават жонка не ведала.

Гальку падатковая інспекцыя ў Дзежын выклікала. І так штрафанулі! Дайшло да Галькі, што прасцей у агародзе рачкаваць і не высоўвацца, чым гандаль весці. Прыціхла, але ненадоўга, вядома - кулацкая ўнучка!

У Сакаліхі зноў карова захварэла - зарэзаць давялося. Дык бабка для перастрахоўкі ад будучых магчымых непрыемнасцей хатку Паўлючышыну спаліла. Адно што печ трэснутая з паловай коміна - чорнай зданню - ды шкілет ложка жалезнага бур’яном зарастае. І ад чортавых варот толькі бетонная шулка засталася. А чаму ж хатцы і не гарэць? - спарахнела даўно! Прыязджала дачка з Паўлючыхі, перажывала, што спадчыны няма. Хоць бы брусы ацалелыя каму на лазеньку прадаць - і то якая-ніякая капейка. А так - толькі на білет грошы змарнавала! Пенсію апошнюю Марфы Цімафееўны ёй, праўда, у Рудні выдалі - нават у пашпарт не зазірнулі. І грошы невялікія з ашчаднай кніжкі. Ну як “невялікія”? - гэта па якім часе глядзець!

Нічога не прысудзілі Сакалісе-падпальшчыцы - па такіх гадах няма магчымасці ў турмах нашых утрымліваць, лепш забіць адразу. Ды і як дакажаш, што спаліла, калі сама не прызналася і сведкаў няма? А што ад чубатчыных пёркаў смурод на пажарышчы стаяў - на тое следчыя ад вялікага розуму ўвагі не звярнулі. А вёска чужынцам лішняга не скажа. Карацей, з чым прыехалі, з тым і з’ехалі.

Папялішча, дзе хатка стаяла, п’яніцы і цяпер абыходзяць. І новы электрычны слуп крокаў на дзесяць аддалілі ад таго месца, дзе “чортавы вароты” былі.

На пачатку лета з Рудні ў Закуцце дарогу будаваць паспрабавалі. Але толькі ў лес паглыбіліся - на тым і работа скончылася: то каток зламаецца, то падшыпнік паляціць, то рабочыя перап’юцца. А брыгаду ж набіралі з усёй вобласці і грошы немалыя давалі. На Сёмуху Пярун маланкай трактар спаліў - нават трактарыст выскачыць не паспеў. Пасля таго закінулі будаўніцтва - і на план плюнулі. Хоць каштарыс выбралі да драбніцы - ляманту было на ўсю рэспубліку, нават кагосьці з мяккага крэсла ў менш камфортнае вытурылі. А на Іллю дажджы-драбнасеі паліліся, размыла ўсё - стаіць той трактар згарэлы да гэтай пары, іржа яго есць.

А дарогі як не было, так і няма.

Туркаў запрасіце - тыя пабудуюць!

АЛЬГЕМОНЫ

БІЯЛАГІЧНАЯ ФАНТАЗІЯ

Чалавечы мозг неаб’ектыўны, часам - вольны. І вока - не аб’ектыў. Навошта ж баяцца адбіткаў падсвядомасці ў рэчаіснасці? Ніхтож не баіцца іху сне! Калі прачнецца...

Аўтар

Ведаеце, хто такія альгемоны? Магчыма, вы нічога пра іх не чулі, але, напэўна, здагадваецеся, што яны існуюць. Я ў гэтым больш дасведчаны, сантэхнік усё ж, - мне і расказваць.

Калі вы жывяце ў горадзе, тым больш - у вялікім, то, хутчэй за ўсё, неаднойчы ў думках цікавіліся, што робіцца ў нябачнай і, мяркую, малапранікальнай для чалавека частцы гэтага горада - сістэмах водазабеспячэння і каналізацыі. Гэта ж цэлы сусвет, які ў выглядзе каркаса, шкілета, адбітка адлюстроўвае горад ва ўсіх яго найтанчэйшых праявах!

Вы запытаецеся: як можна нейкім там водаправодам ці, скажам, каналізацыяй скапіраваць непаўторнасць нашых тыповых кватэр, размах шырокіх вуліц і ўтульнасць крывых завулкаў? Ды гэтак жа вытанчана і элегантна, як барадаты мастак-графік, які сядзіць на зэдліку-складанчыку ў падземным пераходзе, намаляваў бы ў гэтую хвіліну ваш недаверліва-бязглузды твар камбінацыяй ліній агрызка простага алоўка!

Успомніце звычайны вечар пасля работы: колькі разоў вы карыстаецеся нашымі сістэмамі? Дапамагу: наліць ваду ў чайнік, патэльню адскрэбці, шклянкі-кубачкі спаласнуць трэба? Пасля вячэры зноў посуд памыеце, у туалет не адзін раз заскочыце, зубы “блендамедам” пашаруеце. Падлічыце і жахніцеся. Я не паленаваўся, падлічыў: разоў дваццаць на жыльца.

А што на прадпрыемствах робіцца? Мне пашчасціла неяк на практыцы быць: пнеўматыка свішча, гідраўліка травіць, эмульсія - патокам, туалетаў, якія б не цяклі, няма ў прынцыпе. А ачышчальныя збудаванні ва ўсёй красе бачылі? Ну, хоць з ілюмінатара самалёта?

Мне здаецца, ёсць нейкая вышэйшая сіла, якая ўяўляе ўвесь працэс у агульных рысах: тры каардынаты - прастора, чацвёртая - час. Можа, яшчэ нейкія каардынаты нам невядомыя - але на тое яна і вышэйшая, каб яна іх ведала, а мы - не.

І калі, як пакручаста выказаўся мой знаёмы электрык, энергазабеспячэнне з’яўляецца нервовай сістэмай горада, то, мяркую, мы, сантэхнікі, абслугоўваем яго крывяносную і страваводную сістэмы. Сорак мільёнаў праточных кубоў вады ўяўляеце? Не Нарач, вядома, але на палову Свіцязі пацягне.

І паколькі над і пад зямлёй, у падвалах і сценах замураваны мільёны труб, сотні тысяч вентыляў і кранаў, дзесяткі тысяч насосаў і фільтраў, калі “кіпяць катлы кіпучыя” ў бойлерных, то несумненна, што Прырода не пацярпела такой пустэчы і напоўніла яе жывымі істотамі.

Я не пра тое, пра што вы падумалі. Я не пра гэтыя мультыплікацыйна-рэкламныя стварэнні, што хаваюцца ў заваротах вашых унітазаў, не пра макрыц і гнілаядных чэрвепадобных. І тым больш - не пра пацукоў, якія прытуліліся да цёплых стаякоў. Вы не зразумелі: я - пра альгемонаў.

З якога часу, запытаюся, існуюць сістэмы каналізацыі і водазабеспячэння? Правільна-правільна - амаль з таго ж, як існуе горад. А ўвогуле на іхні прагрэс цывілізацыі пайшло гадоў сто пяцьдзесят. Калі не лічыць водаправод старажытнага Рыма. Але ён увогуле са свінцу зроблены быў, і што там адбывалася - паняцця не маю, а гісторыя на гэты конт нічога не паведамляе. Атрымліваецца, што ўсё ж - гадоў сто пяцьдзесят. Невялікі, па гістарычных мерках, тэрмін. Але, як пачнеш усюды са сваёй чалавечай меркай совацца, дык і муха-аднадзёнка невытлумачальнай стане. А яна ж існуе.

Каларадскі жук цяпер і на Далёкім Усходзе трапляецца, труцяць яго ці не. А вірус імунадэфіцыту з Афрыкі вырваўся і ўсю планету ахапіў! Але ж чалавецтва пакуль нейкую моц мае, адбіваецца ад нападкаў Прыроды.

Дык вось, пра альгемонаў. Калектыўна-выпадкова створаны намі, хоць і схаваны ад нас свет сантэхнікі ўжо развіўся ў цывілізацыю высокаарганізаваных істотаў. Яны і ёсць альгемонамі.

Як жа так, здзіўлена спытаеце вы: ставяць металічныя трубы- “дэушкі”, батарэі, укручваюць муфты, штуцэры, пераходнікі, засаўкі - усё з заводаў, і ніякіх альгемонаў на іх няма і не можа быць! Правільна, няма. Калі новы дом здаюць, там прусакоў таксама няма, але пасля адкуль толькі набягаюць.

Памятаеце, як пеніцылін вынайшлі? - неахайны абібок-манах плесню развёў. На смак - абы-што, але спрыяе як антысептык. А памятаеце, што алхімікі мышэй з бруднай бялізны выводзілі? На чыстую і адпрасаваную - хіба пушынка ляжа, а кінь забруджаную ў цёмны кут ды забудзь пра яе на год - такое ўбачыш!

Так і чалавек: народзіцца цнатліва-бязгрэшным, але аднекуль злое і добрае ў душу яго ўпаўзе і перамяшаецца. Адкуль? - ад іншых людзей. А першапачаткова адкуль? Эх, чалавеча, не задавай тлумных пытанняў - не непакой Бога. Бо калі ён прачнецца і за цябе возьмецца - моташна стане, сам сабе не пазайздросціш.

Вы запытаецеся: а як жа прафілактычныя работы? Ваду выключаць на месяц, нешта там чысцяць, мяняюць быццам бы. Няўжо альгемонам усё гэта пофіг? Адказваю: глыбока пофіг. Вы месяц памучыцеся, і яны памучацца. І не тое было - але выжывалі людзі. А каб заціснуцца на нейкі час - Прырода для ўсіх такую магчымасць дала, няма чаго яшчэ нейкія правы сабе ў дадатак выбіваць. У парадку аналогіі: у кожным чалавеку заселі калоніі ракавых клетак. І любой дыеце спавядайся, праспіртуйся ўвесь, сернай кіслаты напіся! Арганізм свой знішчыш, а ім - што слану шраціна. А ў нейкі не самы цудоўны момант усплёснуць у сваім развіцці - і згарыш, як свечка, увобмірг. Ды жабку маленькую для прыкладу ўзяць: распластаецца на зіму, высахне ў пергамент. А сонейка прыгрэе, сыдуць халады - зноў ажыве. Скача, быццам бы і не памірала. А мухі між аконнымі рамамі?

А з чаго, урэшце, альгемоны складаюцца? Адкажу: ці не ведаеце, што ў нашых рэзервуарах плюхаецца? Хлорку п’ём - а куды ад яе дзенешся? Іржа там, дзе жалеза - так і ёсць. Раніцай - куды?. Учарашнюю заварку і пазаўчарашні супчык выліваем - а як жа! Атрымліваецца ў цэлым нешта слізкае, брыдотнае, гнюснае. Вось і ўвесь хімсклад, калі без формул.

Калі ж засыпаць тры кілаграмы актываванага вугалю, паўтары шклянкі кальцыю, шклянку фосфару, дзве-тры лыжкі калію-хлору- натрыю-магнію-жалеза, зверху драбязы ўсякай, каб Мендзялеева не пакрыўдзіць, укінуць, вядро вады ўліць - вельмі здзіўлюся, калі пасля дыстыляцыі-перамешвання-кіпячэння, скажам, нягеглы сабачка атрымаецца. Не атрымаецца, хоць лопні! А хімсклад супадае.

Адкуль жа цывілізацыя? Розум, калі можна так мовіць? Не нам пытанне - не наш адказ. Чалавечы мозг зліць ва унітаз можна, на хімічныя элементы раскласці пры пэўных намаганнях - таксама. А паспрабуй зрабі хоць прымітыўную біялагічную мадэльку! Атрымаецца - побач з Творцам пастаіш і, дапускаю, ён паблажліва з табой паразмаўляе. А не - адцвіці і зачахні. А пакуль вучыся ў Прыроды - яна ўсё можа.

Карацей, у тым, што альгемоны існуюць, я ніколі і не сумняваўся. Я яшчэ шчыглом-падшыванцам быў, калі мне дзядзька Міша, наш дваровы сантэхнік, пра іх расказваў. Праўда, п’яненькі ён звычайна быў. Але п’яныя часцей праўду кажуць, чым маняць. Інакш чаму ў яго слёзы цяклі?

Паступаў я пазней ва універсітэт на біяфак, каб пасля з альгемонамі дзе-небудзь у лабараторыі інстытуга біялогіі разабрацца. З профільнымі дысцыплінамі - поўныя лады, але на дыктоўках правальваўся: у школе не давучылі, а ў самога здольнасці не ў той сферы знаходзяцца. Таксама Прырода не так падзяліла, што зробіш! Пасля другой спробы паступлення адслужыў на мяжы з суседняй дзяржавай, вярнуўся і, каб дзе прымасціцца, у сантэхнікі падаўся. У арміі, скажу вам, таксама з цікавымі з’явамі сутыкнуцца давялося! Але не пра тое размова.

Ці сустракаўся я з альгемонамі да таго выпадку, аб якім расказваю? Зразумела! Мы, сантэхнікі, бачым іх часцей, чым лётчыкі - талеркі ў небе. Неяк і сфатаграфаваць спрабаваў. Але бяда, дый годзе: на святло не вылазяць, а фотаўспышка робіць іх празрыстымі. Каму пакажаш фотку, на якой нейкая бясформенная пляма з кропкамі-крапінкамі? Ды яшчэ з каментарыем, што, яно, маўляў, з той трубы-саракоўкі выпаўзла, сцяклося ў адзінае цэлае, а потым ператварылася ў бруднаватае жэле .

З памерамі - таксама пытанні: у тым выглядзе, у якім я іх сустракаў, ім і схавацца няма дзе! Ну, можа, у якой цёплай лужыне. А як яны адчуваюць сябе ў нашых сістэмах? Можна толькі меркаваць, што не надта ўтульна.

Т рэба сказаць, прыходзіў неяк да мяне журналіст, фотакарткі забраў, размову са мной на дыктафон запісаў. А што такога асаблівага я мог паведаміць, калі і сам, як той вожык у тумане?

Прынёс ён пазней газетку “Сенсацыя і будзённасць” з артыкулам “На грані невядомага і незразумелага”. А я такую газету не сустракаў ні да таго, ні пасля. Ды яшчэ літарку ў прозвішчы маім пераблытаў, пісака.

Ну, а зараз пра той выпадак, калі дасталі мяне альгемоны канкрэтна.

Сяджу сабе, за вокнамі - цёмна, позняй вячэрай і тэлемаразмам забаўляюся. Звоніць жэсаўская начальніца Лара Пятроўна: “Хуценька ў падвал трыццаць дзевятага дома, між другім і трэцім пад’ездамі! Прарвала трубу! Людзей залье - не разлічымся! Ты ж мяне ніколі не падстаўляў! Звышурочныя аплачу!”

“А як жа, аплаціш ты, курва! Як тым разам: запарка была - сястрыцы роднай віншаванне з саракагоддзем не паслаў, а ты мяне дзеля паказухі перад камісіяй за неахайную форму ўзгрэла! А сама спяцоўкі апошні раз у тым годзе выдавала, хоць у калдагаворы напісана, што кожны квартал належыць!”

Што і казаць! Карыстаецца Мамка маёй нераўнадушнасцю да агульнай справы. Аварыйная брыгада дзяжурства сваё пачала, хутчэй за ўсё, з “пяцідзесяці кропель”. І зараз, напэўна, з чатырох чалавек там у лепшым выпадку паўтара засталося.

Ну, я ногі - у рукі, камбез - на плечы, чамаданчык - у адну руку, ключык- “троечку’ - у другую. На вуліцы - дожджык.

Т рыццаць дзевяты - побач зусім.

Падыходжу да падвала. Нейкая бабулька, відаць, наўмысна чакала: абклала мацюкамі з ног да галавы і службу маю, і начальства маё, і мяне асабіста. Халера з ёй, справа звыклая!

Спусціўся ў падвал, а там ужо байцы з аварыйнай “дзейнічаюць”: адзін шукае ключ ад вентыльнай у сваёй цывільнай куртцы, якую прыхапкам ускінуў замест рабочай і ў якой той ключ ад роду не начаваў. У мяне ключ, зразумела, ёсць, але што перакрываць - няўцям пакуль.

Другі бухнуўся ў ваду, поўзае ракам і кліча на дапамогу японскага бога, бо свой з агідай ад яго, азызлага, адвярнуўся. Трэці з прыступак крычыць невядома каму: “Усё на хрэн перакрывай, пасля разбяромся!” А яшчэ адзін, калі і з’явіўся на “пяцьдзесят кропель”, то, напэўна, кроплі гэтыя даканалі яго непасрэдна ў дзяжурцы.

Вады ў падвале - па калена. Ну, грамадзяне, кранты! Што вы тут назапасілі: бульба, морква, тапінамбур, цыбуля, капуста - усё ляснецца!

Добра, што не гарачую прарвала. Гарачая - заўсёды дрэнна: і ўлетку, і ўзімку. Улетку - абварыць, зімой - што абмачыцца на марозе: спачатку цёпла і прыемна, а пасля - так прыхопіць, скакаць будзеш! Але і ад халоднай вялікай радасці няма. Нават зараз, у ліпені, - дзесяць градусаў, каб яе! З-пад зямлі ўсё ж.

Сцягнуў я боты, падвярнуў калашыны і пайшоў аглядаць: адкуль, значыцца, лье.

Прайшоўся па найбліжэйшым радзе - здаецца, не тут, па сярэднім - і не тут. Выйшаў на апошні, самы цёмны - адзіная лямпачка-пятнаццатка у канцы паблісквае. Адчуваю, што вада пацяплела. І тут я альгемонаў па-сапраўднаму ўбачыў!

Якое там “убачыў” - адчуў! Пачалі яны мае босыя ногі аблепліваць і ціхутка так усёй масай студзяністай па іх узбірацца. Здалося, нават нешта гаварылі, але бязгучна. Нібы наракалі на нешта, скардзіліся, пратэставалі. А я ўжо да цемры прызвычаіўся і мог добра разгледзець іх вочы. Як бы сказаць? Якія ў студзеню могуць быць вочы? Такія ж вадкія, расплывістыя, як і ўсё астатняе, але з выразам крыўды. Ну якія ў слізкай кучы могуць быць вочы?! Кроплі нейкія. Але ўсё ж - расплывістыя.

Што рабіць? Скідваю я з сябе альгемонаў і “трэцім нумарам” глушу. А іх хоць на ашмоцце размалаці: кожная частка асобна жыве. Хоць здрабні да крошкі - зноўку сцякуцца ў адзіны аб’ём, як мурашы. Ці базар, скажам. Паасобку - арганізмы, а разам, тым больш, - цывілізацыя. Ужо ўбачыў я трубу, з якой яны перлі, а дабрацца да вентыля, каб перакрыць, немагчыма - вязнуць ногі, бы ў смале!

А яны мне як бы гавораць: “Згінеш, чалавечак, уцякай!”

Коратка і зразумела. Дзякуй і за тое .

А ну вас к чорту на рогі! Кінуў я свой чамаданчык, толькі ключ у руцэ трымаю - і назад падаўся. І на самай справе неяк менш шчэмяць. Але набліжаюцца, гоняць! З трубы пратаплазма, бленда іхняя, сочыцца, праціскваецца. І вада несупынна цурчыць. А альгемоны ўжо не толькі ваду акупіравалі: паўзуць па трубах, сценах, за столь чапляюцца. Адзін па размеркавальнай каробцы расцёкся, замкнуў сабой усю тую электратрахімудыю, успыхнуў - і згусткамі ў ваду сцёк. Некалькі сталых альгемонаў загінуўшыя яго кавалкі ўцягнулі ў сябе і самі акругліліся, насыціўшыся. Як бы памяць героя ўвекавечылі. Зусім цёмна стала пасля гэтай успышкі. А колькі, здавалася, той лямпачкі-пятнаццаткі!

Рукой сцяну мацаю, выбіраюся. Альгемоны хоць і марудныя, але адарвацца ад іх няпроста. ‘Ты адзін з іх! Ты разлічышся за ўсё!” - чуецца праз булькатанне вады. “Што я ў вас пазычаў, брыдоты каналізацыйныя?!” - у думках пярэчу. Аднак прынцыпова згодны: не яны нас крыўдзяць, а мы - іх.

Дагоняць, думаю, заваляць і ўвекавечаць замест харчу. Хоць які ім з мяне харч?! Мяне так проста не спажывеш.

Ужо і ключ выкінуў, за сценку рукой чапляюся. А яны, здаецца, не навальваюцца, а інтэлігентна так: “Лямбда табе, чалавечак!” Адчуваю, што і праўда - “лямбда”.

.Выпаўзаю на канец рада ўсё ж. Агледзеў падвал з тарца. А яны, лічы, паўсюль! Столь яшчэ не абляпілі, але і столь упрэла - значыцца, аблепяць! Прасочваюцца, як варожыя агенты ў нашыя тылы.

Ужо і адкрытыя дзверы бачу. А ў праёме хлопчык чатырохгадовы стаіць, ручкай махае і крычыць: “Т атка, ты дзе? Хадзі сюды!”

Які табе “татка”, дзіцё неразумнае? Уцякаць трэба з гэтага падвала, пакуль не позна! А ўпэўненасці, што не позна, няма.

Дабраўся я да дзвярэй, выпіхнуў хлопчыка на вуліцу, дзверы дошкай падпёр. Бабуля тая зноўку на мяне лаецца. Я ёй крычу: “Бяжы, старая, там - альгемоны!”

А яны з замочнай шчыліны паказваюцца і з усіх адтулін праціскваюцца. Ускінуў я хлопчыка на рукі: ён плача, я супакойваю. Бягу па тратуары, ногі чвякаюць у чобатах, якія абуў невядома калі. Хлюпотна пасля дажджу.

Гляджу, а яны і з суседняга падвала паўзуць.

І тут я зразумеў, што аварыя - ні пры чым: альгемоны ўзбунтаваліся, разбурылі нашы каналізацыйныя і воданапорныя канструкцыі ды пруць на горад. І ўцягваў гэты цякучы кісель каменьчыкі-пясчынкі і неяк нехлямяжа і ляніва іх ад сябе адкідваў, бы адплёўваў. І ведаю, што каб гэта днём адбывалася ці вільгаці меней на вуліцы было, то яны б і не высунуліся. І не сумняваюся, што ненадоўга хопіць імпэту гэтых стварэнняў мутадыйн^іх, і нічога яны людзям зрабіць не змогуць!

Але гэта - людзям. А мне з хлопчыкам?

І паўзлі па вільготнай траве і мокрым асфальце, аблеплівалі скаты аўтамабіляў, лаўкі і парэнчы пад’ездаў паўстанцы водных сетак, як бы даказвалі, што маюць права на больш годнае жыццё, і патрабавалі ад людзей рэалізацыі гэтага права.

Я ведаў, што світанак знішчыць іх, але да світанку было яшчэ так далёка! Я бег з хлопчыкам на руках, падскокваў і абыходзіў альгемонаў. Я хаваў сваю трывогу і стараўся супакоіць малога. А паўпразрыстыя, паўметровыя паўсферы, беспанцырныя слімакі, бязногія медузы выпаўзалі з будынкаў у наш бок, акружалі, але і пакідалі нейкае месца для наступнага кроку. Я паўтараў хлопчыку, што трэба выбрацца за горад, а там яны нас не дастануць. Хлопчык перастаў плакаць, нават пагладзіў мяне ручкай па галаве. І толькі час ад часу паўтараў: “Хачу дадому, хачу спаць!” “Добра-добра, маленькі, пацярпі, хутка-хутка!”

.Лёгка сказаць: “выбряттття за горад”. А калі да найбліжэйшай ускраіны пяць кіламетраў, а за ёй - прыгарад, такі ж водаканалізацыйнанасычаны?

Як толькі я замаруджваў хаду, альгемоны пачыналі аблытвадь мае ногі сваёй жэлепадобнай масай, спрабавалі спыніць. Я стараўся абыходзіць месцы буйных і густых кямунікяцый, справядліва мяркуючы, што там іх болей.

.У зялёным масіве загараднага парку альгемонаў амаль не было. Я прысеў на лаўку, зняў куртку, захінуў у яе хлопчыка. Ён, стомлены, паклаў мне на плячо сваю пушысценькую галоўку і задрамаў. Дрымота падкяділа і да мяне. Пах валасоў хлопчыка выклікаў міжвольныя ўспаміны далёкага дзяцінства. Магчыма, гэта быў пах валасоў малодшага брата, якога я рана і недарэчна страціў.

Але было зябка. Энергія цеплыні, якую я атрымаў ад хады, вытхнулася. Напала нейкая дрыготка - спачатку агідна калаціла, пасля нервова штурхала.

Заружавела неба. Сырая трава дымілася туманам - кампрамісам цеплыні і вільгаці.

І тут зноў паказаліся альгемоны: бліскучымі кроплямі ў малацэ туману яны падкрадваліся да нас.

Не, зараз я ўспрыняў гэта спакойна: сонца знішчыць іх. І да гэтага марудныя і непаваротлівыя, яны рабіліся млявымі і хутчэй па інерцыі, чым утрапёна, працягвалі свой паход.

Пачало світаць. Альгемон, які быў амаль каля маёй нагі, сумна зірнуў на мяне і адпоўз пад цень лаўкі. Мятая паўсфера яго цела памутнела і пачала расплывацца.

Промні сонца разбудзілі хлопчыка. “Усё скончана, - сказаў я. - Яны паміраюць. Хадзем, я завяду цябе да бацькі”.

Я ўзяў яго за руку, і мы пайшлі па сцежцы. Альгемоны, якія раней цяклі адзінай кісельнай масай, цяпер распаўзаліся адзін ад аднаго ў вільготныя і цяністыя месцы. “Мы не баімся смерці і не шукаем паратунку ад яе, - як бы казалі яны. - Але да яе трэба падрыхтавацца. І кожны павінен зрабіць гэта паасобку’. Некаторыя ўжо дыміліся, пасля расцякаліся на кроплі, якія ператвараліся ў бурбалкі, што лопаліся і пакідалі на траве слізкае празрыстае павуцінне.

Што далей? Вы, напэўна, зразумелі. Падхапіў двухбаковую пнеўманію: не жартачкі - усю ноч пад дажджом бегаў! Бацька хлопчыка, назола такая, падаў на мяне ў суд, але судова- медыцынская экспертыза кваліфікавала мяне як “недзеяздольнага на м о мант здзяй сне ння”.

Урач лічыць, што ў мяне белая гарачка, дэлірыум трэменс. А што мне ваш гексенал, калі я два гады, як піць кінуў! Нават закадзіраваўся для падстрахоўкі. Раней, здаралася, закладваў. Такі ў нас народ - разлічыцца спіртным ім зручней. Тым больш, самі часам не ведаем, за якую работу грошы браць, а якую так рабіць. Вось, бывае, і скатваемся. Хоць, магчыма, гэта посталкагольны сіндром. На выпіўку пост - вось і сіндром. Ну, гэта жартачкі, проста яны нічога не разумеюць.

Урач пераконвае мяне ў тым, што раз ніхто нічога не бачыў, дык і мне здалося. А каму там іх, альгемонаў, бачыць было? Аварыйшчыкам нашым п’яным, бабульцы падслепаватай ды мужыку таму, што бульбу сваю выратявядь спря6явяў, а як сына згубіў, то і ўвогуле звар’яцеў? Добра, што дошку адбіў, сам на прастору вырваўся. Хлопчык, вядома, бачыў і расказаў ім, але хто яго, маленькага, у разлік возьме?

Праўда, магчыма, я і на самай справе бачу і адчуваю не так, як іншыя. Гэтая мая думка даспадобы ўрачу. Напэўна, у яго ёсць нейкія варыянты, каб праз яе мяне абразуміць. Тут мы з ім салідарныя. Не ў тым сэнсе, каб я альгемонаў з галавы выкінуў, а ў значна шырэйшым. А мне даспадобы яго выказванне: “Без такіх, як ты, свет не быў бы разнастайным”.

.А калі не такі, як усе - значыцца, дэфект, адхіленне. І лячыць гэта трэба - наколькі чалавечага розуму хопіць, выкараняць. Ці хоць бы хаваць унутры сябе. Але ж звычайны верабейка свет успрымае ва ультрачырвоным д^іяпазоне - і яго ніхто не лечыць! Дэльфіны і кажаны ультрагукам размаўляюць - не пачуеш, але прыборы паказваюць.

.Можа, і да мяне які-небудзь прыбор трэба падключыць дзеля навуковай мэты? Датчыкі - на скроні, і ўсе ўбачаць на экране тое, што я бачу вачыма?

А з альгемонамі ўсё ж нячэсна чалавек абыходзідца. Навошта хлоркай іх труціць? Можа, лепш селекдыяніравай;ь такую пароду альгемонаў, якая будзе ачышчядь нам ваду?

Бесцырымонны і нахабны чалавек, “цар Прыроды”! Гадуе толькі тое, што яму даспадобы! А знішчае - не вымераеш! Львы ў Англіі вадзіліся - інакш адкуль на гербах? Туры зямлю нашу тапталі - не каўказскія зубрыкі! Дзе амерыканскія бізоны? А як статак сланоў па афрыканскай саванне прабягаў? Зямля дрыжала. Нішчылі, як маглі! На тураў - “княжацкія паляванні”, на сланоў - ліцэнзія: па сотні на ствол. Чырвоную Кнігу прыдумалі сабе на ўдеху! Тры чвэрці - раслінкі, якіх, каб і пагартаў тую кнігу з малюнкамі, не пазнаеш, і якія адкуль толькі возьмудца, як нас не стане.

А чаму б не пабудаваць для братоў нашых каналізацыйных басейны? Зразумела, што не карпы - есці іх не будзеш. І не залатыя рыбкі - ад захаплення дых не пяройме. Але гэта для чалавека яны непрыгожыя і паходжанне ў іх нячыстае. А ў Прыроды ўсе дзеці роўныя. Камусьці і на жаб агідна глядзець, а яны без вашага дазволу ўжо тры мільярды гадоў па Зямлі скачудь. Да таго ж альгемоны - разумныя і бяскрыўдныя істоты, сам пераканаўся, хоць і страху на мяне нагналі. І зноў жа: калі ім волі не даць, яны і сапраўднымі ворагамі чалавецтва зробяцца! У іх прагрэс больш інтэнсіўна ідзе, чым у нас.

Добра, мне яшчэ пару тыдняў пакантавацца на казённых харчах - і дадому. Прыслала Мамка, Лара Пятроўна, учора дэлегацыю з боханам хлеба, блокам цыгарэт без фільтра і процьмай жыццёвых парад, сусветнымі праблемамі перада мной узведзеных. Астатнюю датацыю на наведванне прап^ць, вядома, з чыстым сумленнем.

Куды пайсці, куды падацца? У родны ЖЭС не сунешся: мяне цяпер людзі жахацца будудь і дзяцей мной палохаць. Можа, уладкуюся куды-небудзь дворнікам. Ці вартаўніком на звалку.

А вы ведаеце, што на старых сметніках водзяцца метафоды? І яны даўно ўжо стварылі свае цывілізацыі.

ПРАШУ РАЗАБРАЦЦА...

ФАНТ АЗІЯ-ДАСЬЕ

Ва ўстойлівасці, у каранях наша моц, нават калі яна грэбліва называецца “каровінай”. Калі карані падгнілі ці знішчаны злой сілай, што патрабаваць ад кроны? Шторабіць, калі ўсёжыццё бачыў адно, чуў другое, думаў трэцяе, гаварыў чацвёртае, разлічваў на пятае? Не верыць нікому? І так не верым. А калі няма за што зачапіцца, а хістанула так, што самому не ўтрымацца?

Аўтар

Начальніку ГПАП №143 Першамайскагар-на г. Мінска грамадзяніна Салаўёва М. К., які пражывае па вул. Чапаева, 23-89

ЗАЯВА.

Прашу Вас прыняць меры для аховы майго спакою, а магчыма, і жыцця. На працягу апошняга тыдня я назіраю з-за штораў маёй кватэры за нейкім падазроным тыпам, які ў сваю чаргу сочыць за маёй кватэрай і за мной.

Відавочна, што яго м.эта - кра.дзеж, і цяпер ён вывучае мой распарадак. Язразумеў гэта адразу і спрабую яго за.блытаи,ь, хоць на работу не хадзіць не магу і пасля працы спяшаюся дадому. За ўвесь час сустракаў яго чатыры разы. Учора, 26 сакавіка, падышоў да яго і папрасіў цыгарэту, на што ён адказаў: “Курэнне шкодзіць здароўю”. Здаецца, з каўказскім акцэнтам, але на каўказца не па.добны.

Яго прыкметы: 30-35 га.доў, руса.вал.осы, карычневая. скураная куртка, такога ж колеру чаравікі. Асаблівая. прыкмета - пярсцёнак з надпісам лацінскім шрыфтам “GMV”.

Прашу выста.віць пост каля пад’езда - м,агчыма, гэта адпудзіць дамушніка. Ці, м.ожа, патруль няхай праходжваецца часцей.

Паведамляю, што ў вуснай форм.е звяртаўся да ўчастковага, які адказаў мне: “Мала хто там і для чаго сядзіць? Няхай спачатку “грохнуць” тваю хату, а та.ды і разбірацца будзем”. А сам нават не пачакаў, пакуль ён зноў з’явіцца, кабправерыць дакументы.

З павагай Салаўёў М. К. 27.03.2000 г.

Рэзалюцыя: Участковаму Нікіценку!

Прапанаваць гр-ну ўстанавіць сігналізацыю.

Капітан Жырноў

ЗАХОДНЯЯ БЕЛАРУСЬ. 1942, ліпень

Унтэр-афідэр Курт Ветцэль сцягнуў са стрыжанай галавы пілотку, выцер ёю ўспацелы лоб і гартанна-гучна, але млява скамандаваў: “Хальт, бабы! Эрхолюнг. Адзіхат.”

Да станцыі Глотаўка, куды камендант даручыў Курту даставіць з Альхоўкі дваццаць жанок-дзяўчат, прызначаных для адпраўкі на работу Ў трэці рэйх, было яшчэ не менш за шэсць кіламетраў.

Курт зрабіў знак “сцерагчы” двум паліцаям з тутэйшых, а сам адышоўся да каламутнай рачулкі Альшанкі, якую і ўвесну ў гэтым месцы каровы пераходзілі, вымя не замачыўшы. Паклаў аўтамат на пажоўклую пад бязлітасным сонцам траву, расшпіліў верхнія гузікі кіделя і, фыркаючы ад задавальнення, спаласнуў галаву і шыю. Расшнураваў чаравікі, сцягнуў смярдзючыя шкарпэткі, апавіў рэменем аўтамата правую руку, улёгся на спіну і закрыў твар пілоткай. Гаркнуў на баб, якія гаманілі-галасілі: “Шцільшвайгэн зі! Мальчаць, бляды!”

Праз хвіліну унтэр-афідэр усвядоміў, што ніякая сіла (хіба што камандзір!) не прымусіць яго ісці далей. Але камендант быў далёка і, напэўна, таксама хаваўся ад знясільваючай сухмені. А тут камандзірам з’яўляўся ён, унтэр-афіцэр Курт Ветцэль. Таму паклікаў старэйшага паліцая: “Ком цу мір, Грыша!”

Кругленькі карантыш, трасучы чырвонымі вяснушкаватымі шчокамі, падбег да гаспадара, выцягнуўся, дагодліва схіліў галаву і ўзяў пад казырок. Шчаўчок абцасамі не ўдаўся - правы чаравік зачапіўся за нейкі каменьчык.

- Шлюшат майн бэфель: “Ду музт цум банхоф Клётавка бэгляйтэн.”

- Ніхс фэрштэйн, гер лейтэнант.

- О донэр вэттэр! Бабы стацыён Клётовка э. сдат оберлейтэнант Крыгер унд фэрмеркэн дызе дакумент.

Ветцэль выцягнуў з нагруднай кішэнькі спіс і, не падымаючыся, падаў паліцаю.

- Майнэ дыслацырунг іст хір, здэсь, ін зэхсундцэн ур. Шаснацат, фэрштэйст ду?

Унтэр прыўзняў левую руку і прадэманстраваў гадзіннік- компас.

Грыша пакруціў валасатымі запясцямі - як бы паказаў, што не скраў нічога.

- Іх ніхт ур, няма, гер Ветцэль.

- Ір алес зайд швайнэн, шмутцыген швайнэн.

Для даходлівасці Ветцэль даволі натуральна парохкаў.

- Марш! Шнэль! Шайзэ.

Унтэр-афідэр зноў паклаў пілотку на твар.

Грыша крутануўся на мысках чаравікаў і, валюхаючыся, пайшоў да баб, якія лямантавалі на другога паліцая.

- І куды вы нас ведзяце? На пагібель? Ірады, прападзём жа ў той Нямеччыне.

- Пад’ём, каровы! - Грыша адчуў паўнату перададзенай яму ўлады. - Фюрэр паклапоціцца пра вас, будзе вам і праца, і ежа. Мне немцы расказвалі, што горш, чым у нас, нідзе ў Еўропе людзі не жывуць. У іх у самага прапашчага ровар ёсць, і траву сеюць, каб хадзідь па ёй.

- Ах ты, чорт рабы! Чаго ж сам не едзеш? - накінулася на Грышу Аксіння Трыфанчук, басаногая дваццацігадовая маладзіца.

- А вось вас адпраўлю - і сам услед, - спрабаваў усё звесці на жарт паліцай.

- Балабоняць яны табе, а ты вушы - лапухамі! А чаго ж ім тут трэба, калі ў іх так добра? Якой халеры прыперліся? - не сунімалася Аксіння.

- Ты ў планы камандавання не лезь, не дурнейшыя за цябе там! - абсек яе Грыша.

Другі паліцай, маладзенькі хударлявы Васька, прыдуркавата ўсміхаўся і збянтэжана адводзіў позірк ад лёгка апранутых распараных бабскіх целаў.

Раптам Грышка ўзлаваўся:

- Ану, транты свае сабраць і шагам марш! Бо прачнецца немец

- будзе і вам, і мне. Донер вецер.

Каб пераканадь у сваёй рашучасці, сцягнуў з пляча вінтоўку. Завохкалі бабы, падхапілі клункі і зноўку пацягнуліся басанож па гарачай палявой дарозе.

І толькі Аксіння Трыфанчук, гарэза, зіркнула на рабога нахабнымі вачыма:

- У цябе ўсё так спраўна настаўляецца ці толькі ружжо?

Пырснулі смехам бабы, ды сціхлі адразу: чаго добрага, і на

самай справе немец прачнецца.

А як адышліся трохі, Грыша пачаў да Аксінні пядлябуньвятитя : “Давай, маўляў, адстанем, пасля дагонім. Ёсць тут мясцінка ўтульная, дзе бярозавіку ўдосыць папідь можна”.

Так і гэтак вяртлюжыла Аксіння, усё нешта выштукоўвала.

Не стрымаўся палідай, спыніў баб, паклікаў Ваську для сакрэтнай размовы.

- Ты вось што, Васіль. Мне з Аксінняй па адной справе тут недалёка на хутарок заскочыць трэба. Адзначыш у Глотаўцы ў оберлейтэнанта Крыгера спіс, а Аксіння, - Грыша пастукаў пальцам па прозвішчу “Трыфанчук”,- скажаш, захварэла. “Кранк” па-іхняму. А вяртацца будзеш - зойдзеш да мяне дакласціся. Я ў Антона Склюда буду.

- Рыгор Фаміч, не ўпраўлюся я - іх вунь колькі.

- А ў цябе - вінтоўка!

- Не буду ж я па іх страляць.

- У неба стрэльні! Напалохаюцца - паслухмянымі станудь.

І ўжо ўголас:

- Слухай маю каманду! Старэйшым канвоя назначаецца Васіль Ляўчук. Слухацца, як мяне. Аксіння пойдзе разам са мной, нам тутака на хутар у Жалы зайсці трэба. А астатнія - марш. Марш!

У Жалах жыў Грышкаў сваяк, пчаляр. Траюрадны брат Антон, якому ў наваколлі далі мянушку “Склюд” за тое, што ўказальны палец на правай рудэ сякерай адсек, каб яшчэ на першую вайну з немцамі не забралі. Гарбузная радня, канечне. Аднак самагонкай пачастуе - нікуды не дзенецца! Ды і мядку жонцы і старой маці вымантачыць можна, бо Грышка чалавек цяпер не абы-які - і ў чыне, і пры ўладзе. Ды і бярозавічку кісленькага паспытадь не лішнім будзе.

Бабы падягнуліся далей, і толькі чуліся выказванні ў адрас Аксінні: ад асуджальнага - “Курва!” да апраўдальнага - “А чяму ж не? Бацьку выслалі, жаніха расстралялі.”

Як быццам самі пры чалавекях былі!

- Ну што, залётнік, можа, ношку маю возьмеш? Змарылася я.

- Аксіння хітравата ўсміхнулася і паказала на посцілку, у якую былі запакаваны адзенне, посуд і ежа.

- Зараз, Ксіначка, зараз, - дагодліва выслужваўся Грышка.

.Не ўтрымаў Васька баб, разбегліся. Спачатку прасілі-малілі, а ён усё ныў: “Не магу я, загадана мне.”

Надакучыла бабям ныццё слухадь. “Гайда дахаты!” - вырашылі.

Ужо і стрэльнуць Васька намерыўся, ды затвор заклініўся. Ці то ад спёкі, ці то яшчэ з якой трасцы.

Плюнуў Васька і сам пацягнуўся ў Жалы Грышку даклададца.

Унтэр-афіцэра Курта Ветцэля адправілі на фронт, каб службу з мёдям не блытаў. Апынуўся ён у арміі генерал-фельдмаршала Эрыха фон Манштэйна, але доўга паваявяць не давялося: злажыў галовачку сваю арыйскую ў мёрзлую зямлю пад Сталінградам.

Ваську Леўчука ў конюхі перавялі - няхай коням хвасты крудідь, калі людзі яго не слухаюцца. А як савецкае войска ў наступленне перайшло, перабег да партызанаў. Нават не пасадзілі пасля вайны! Хоць, калі па-людску паглядзець, і садзідь не было за што.

Грышку рабога высцебалі дубцамі і ў чыне да простата паліцая панізілі. А як запэцкаўся чужой крывёю, то зусім лютым зрябіўся - ні старога, ні малога не шкадаваў. Так і звярэў, пакуль партызаны ноччу не забілі і ў хаде не спалілі з усёй сям’ёй.

А баб усё роўна у Германію адправілі. Куды ж ім было падзецца? - усе ў сваю Альхоўку вярнуліся. І Аксінню Трыфанчук, дачку ворага народа і нявесту агента дэфензівы, таксама вывезлі. Але гэтым разам канвяіравалі іх толькі немцы, ды яшчэ з аўчаркамі.

Начальніку Першамайскага РАУС ад грамадзяніна Салаўёва М. К.

ЗАЯВА.

Прашу Вас прыняць меры для аховы майго жыцця. Паведамляю, што раней звяртаўся ў апорны пункт №143. У адказ на мой зварот прыслалі ўчастковага, які прапанаваў правесці сігналізацыю і ўзяў распіску, што папярэдзіў мяне. Толькі не сказаў, дзе мне грошы на сігналізацыю ўзяць. Ды і не трэба яна: калі б хацелі вычысціць, даўно б ужо вычысцілі. Яны палююць на мяне. Той, у карычневай куртцы, знік., і цяпер сочаць двое іншых. Я іх сустракаў і ў магазіне, і ў тралейбусе. Прыкідваюцца, быццам бы я для іх нецікавы, а самі сочаць. Што ім трэба, не ведаю, але занепакоены ўсур’ёз. Прапаную прыставіць да мяне Вашъх: пера.апранутых супрацоўнікаў і выізначыць іх асобы і што ім трэба. Іх прыкметы: аднаму 23-25 гадоў, коратка пастрыіжаны, шэры швэдар з ліалюнкам у выіглядзе зігзагаў, асаблівых: прыкметаў няма; другі - сярэдняга ўзросту, карычневы шалік-кашнэ, зялёны гальштук.. Асаблівая. прыкмета.: чорны “дыпламат” з шыфрам,.

P.S. Магчыіма, гэта не м,а.е ніякіх адносін да справы, але з маёй паштовай скрыні сталі знікаць газеты. Званіў на пошту - кажуць, мы ні ў чыім не вінаватыія, м.ожа, суседзі крадуць.

З павагай Салаўёў М. К. 19 красавіка 2000 г.

Рэзалюцыя: ГПАП №143.

Разабрацца з гр-нам Салаўёвыім і яго праблемамі.

Маёр Слабадзін

АКСІННЯ - НАТАШКА

Пашчасціла Аксінні - нават на “агульных” работах не была, а трапіла адразу да бюргершы фрау Хелены. Нельга сказаць, што здзекавалася фрау (неблагая пані была), але форс трымала. А там і грошыкі пладідь пачала. Невялікія грошыкі, затое дакладна і спраўна: дзень у дзень, марку д^а маркі. Вырашыла Аксіння ў сорак пятым у свае лясы не рэпатрыіравацца, бо чула, што і ў Сібір загрымець можна. Па сястрычцы сваёй, праўда, увесь час сумавала. Малодшанькая Наташка (ёй у вайну, калі Аксінню ў Нямеччыну забралі, дзесяць гадкоў было) на сірочым хлебе ў чужой хаде ўзгадавалася.

“Пэўна, ужо ў нявестах, а можа, і ў замужжы”.

Прызвычаілася Аксіння да гаворкі нямецкяй і апранацца, як яны, навучылася. А пасля і грамадзянства прыняла. У партыю ўступіла.

Фрау Хелена праз нейкі час сканала і пра Аксінню не зябылася

- пакінула і грошы нейкія, і маёмасць. Зрабілася цяпер Аксіння сама бюргершай, домік купіла. Ды большы, чым іх даваенны сельсавет!

Дзяцей не было - ці то ад зімы лютай і гялоднай у трыццяць дзевятым, ці то Бог не ашчаслівіў. А як сказаў пра тое доктар Аксінні, яна і вырашыла жыць адна - навошта тая сям’я, калі дзяцей няма?

А Наташка ў сваёй Беларусі насямрэч у замужжа падалася. Не так хутка, як сястра разлічвала, толькі ў пяцьдзесят шостым - пакуль фабзавуч скончыла, пакуль на свой хлеб узбілася. Спавіў яе лёс адной вяровачкай з Косцікам Салаўёвым, трыццацігадовым халасцяком. Косціка адразу ж пасля вайны ў вобласць накіравалі для ўздыму народнай гаспадаркі як кваліфікаваняга чыгуначніка. А родам ён быў з-пад Варонежа. Хоць якім “родам”? - дзіцячы дом яго там стаяў да вайны.

Карацей, так спакусіўся Косцік дзявочай вабнасцю Наташкі, што і паходжаннем не пягрэбаваў. Тым больш, Сталін на той час тры гады як пямёр - нейкае паслабленне ад Хрушчова рэпрэсіраваныя атрымалі. Хоць есці поедям перасталі ды вочы калоць.

Бадька Аксінкі і Наташкі так і не вярнуўся - дзесьці сваімі костачкамі Беламорканал вымасціў. Ні духу, ні почуту - і не шукаў ніхто. Ды і каму шукадь было?

Напісала Аксіння ў шэсцьдзесят пятым ліст у Альхоўку Наташцы. Паўгода адказу чакала. Прыйшло пісьмо з Глотаўкі, рызыкнула Наташка - адпісала. Маўляў, жывуць яны з Косцікям, не бядуюць. Колька ў іх, сынок, хутка ў школу пойдзе. Косцік цяпер на кране працуе, зарабляе добра, а яна, Наташка, - паварыхай на заводзе. Жывуць у любові ды згодзе, цёпла і заможна.

Аксіння збіралася з’ездзіць, адведаць сястру. Але то “заслона жалезная” перашкаджала, то саму боязь ахопіць, што назад не выпусцяць. А пасля і здароўе стала не тое.

На партыю, аднак, працавала. Нават у прэзідыумах сядзела. Партыя не самай значнай выйшла, але характарам такая Аксіння - падабалася ёй, кяб з людзьмі і на людзях.

У таварыства на паях уступіла: насоўкі, гальштукі, кашулі розныя вырабляла. Акдыі банкаўскія купляла. Гэта значыць, каб на старасці спакайней было.

А Наташка Косціка-п’янтоса бэсціла ды Кольку ў людзі выводзіла. Цягала харч са сваёй сталоўкі, а грошы ў ашчадную касу на кааператыўную кватэру сыночку адкладвала. Колька добрым хлопчыкям рос: вучыўся старанна, нават на раённай алімпіядзе па фізіцы перамог. А пасля школы паступіў у інстытут на інжынера. Т олькі затурканы нейкі быў, ціхмяны. Хоць, калі раззлавадь, то неўтаймаваным рабіўся - у бацьку. Але і нервовы быў, чуллівы, уразлівы. А як яму не быць уразлівым, калі з аднаго кутя, маці крычыць на бацьку “байструк дзетдомаўскі”, а з другога бацька на маці - “парода кулацкая”? А ён стане між імі, каб не біліся, і слёзкі капаюць - абодва ж свае, родненькія!

НАТАШКА - КОСЦІК

Прыхварэла Наташка і, здаецца, сур’ёзна. Дактары яе яшчэ перад родямі перасцерагалі - але куды ты дзенешся: прырода патрабуе! Спачатку неяк абышлося, і Міколка зусім дарослым стаў, прадаваў на сталічным заводзе. Толькі ўсё ніяк не жяніўся. Папракала сябе Наташка, што нагледзеўся, напэўна, яе сынок на Косціка дурнога ды на яе зачуханую - і вырашыў без сямейнага жыцця абысціся.

А як састарэла Наташка, так прыціснула, што ледзь Богу душу не аддала. Даведалася, што на лячэнне за мяжой тры тысячы рублёў патрэбныя, без уліку дарогі і прэзентаў розных. І былі ў Наташкі тысячы тыя! А хто дазволідь за мяжу - з такой біяграфіяй?! А як зусім без капейкі застадца? А раптам памрэ - хто пахавае? Колька - інжынер, чалавек без грошай, ды і нельга ад сына брадь, няхай рукі паадсыхаюць! Косцік, хоць часам і “страсаў” капейчыну на сваім кране, але так марнаваў, што душанька Наташчына слязамі аблівалася. Ды што скардзідца? Пра сям’ю не забываў: то палас прыцягне, які няма дзе пакласці, то цукру жоўтага - мех. Праўду сказадь, Кольку з кватэрай дапамог: на кааператыў грошай дадаў. Маленькая кватэрка, аднапакаёвая, а ўсё ж свая. І не абы-дзе - у Мінску!

А бывала і так: вынесе Косцік з хаты посуд ды на пляшку “чарніла” абмяняе. Жорсткі бываў, грубаваты: “Я рускі чалавек! - крычыць. - А вы тут усе палідаі і здраднікі!” А пасля праспіцца і пакаецца. І па гаспадарцы што-небудзь зробідь, змайструе. Добры чалавек, у рэшце рэшт. Гарлапан, вушы б не чулі і вочы б не бачылі!

Наташка сваім блізкім і не сказала нічога: калі балюча, то адшые Косціка-вяртлюга ды краёк коўдры пад храп яго львіны кусае ўсю ноч. А Косцік ёй асабліва і не назаляў. Здавалася, каму ён трэба, п’янтос дурны - а часам не толькі перагарам, але і чужымі духамі пахнуў.

А калі адчула Наташка, што смертухна яе чакае, паклікала Косціка, каб частушкі паспяваў.

Косцік не ў добрым настроі пасля п’янкі быў, аднак Наташку ўважыў:

Гаварыла баба дзеду:

- Я ў Амерыку паеду!

А дзед бабе адказаў:

- Дапаўзі хоць на вакзал!

У Пракуратуру Рэспублікі Генеральному Пракурору ад гр-на Салаўёва М. К., 1959 г. н., прапісанага па вул. Чапаева, 23-89

ЗАЯВА.

Звяртаюся да Вас, бо не магу больш спадзявацца на падначаленыія Вам структуры. Справа ў тыім, што за мной ужо тры месяцы сочыць нейкая. арганізацыія. Цяжка сказаць якая, але хутчэй за ўсё, злачынная. Як вызначыў: учора нейкі тып пытаецца, як на Чырвонагвардзейскую дабрацца, а ў самога на руцэ - наколка. Як сонейка ўзыходзіць. І ўсміхаецца так нахабна, быццам наскрозь мяне бачыць. А чаго мяне бачыць? - я чысты!

Пазаўчора адзін у дзверы пазваніў, быццам пераблытаў адрас. А сам вачыіма па кватэры цікуе. Ледзь стрыімаўся, каб м.алаток з кладоўкі не схапіць і не адбіць ахвоту швэндацца па чужых пад’ездах

Прашу прыняць меры.

Да вышэй напісанага дадаю копіі зваротаў у ніжэйшыія інстанцыіі.

З надзеяй Салаўёў М. К. 15.06.2000 г.

Рэзалюцыя: У Першамайскі РАУС на разгляд.

МІКАЛАЙ КАНСТАНЦІНАВІЧ САЛАЎЁЎ

Мікалай Канстанцінавіч, саракагадовы халасцяк, задрыпаны інжынер завода-гіганта, адчуваў, што губляе пачудцё рэальнасці. З-за сціпласці яму цяжка было параідца з калегамі, надзейных сяброў ён не меў, родных пахаваў, акрамя хіба што састарэлага бацькі- алкаголіка, для якога бутэлька віна і шматок сала даўно зрабіліся і хлебам надзённым і своеасаблівай рэлігіяй.

Салаўёў даўно з падазрэннем паглядаў на спадарожнікаў у тралейбусе і нават на касірак у магазіне. А звычайнае пытанне на вуліцы абуджала ў ім дыяпазон пачуццяў ад здранцвелай разгубленасці да нястрымнага шаленства. Жыццёвыя абставіны садзейнічалі падазронасці Мікалая Канстанцінавіча, хоць розум яго не хадеў страдіць раўнавагу і прыдумляў нейкія лагічныя тлумачэнні. Хамства ў натоўпе вялікага горада, уладальнік “наварочанай” машыны, які з упэўненасцю гаспадара жыцця абпырскаў адзінокага самотнага чалавека, шумныя кампаніі агрэсіўнай моладзі. І дома тое ж: брудны пад’езд, што сумяшчаў функдыі прыбіральні і распівачнай, столь, аблепленая гарэлымі запалкамі, урэшце - замок уласнай кватэры, які нейкі вырадак заляпіў жуйкай .

Салаўёў апошнім часам не заходзіў у кватэру, уважліва не паглядзеўшы на вокны з вуліцы. Сярод ночы, каб супакоіць нервы, мог узяць малаток і праверыць: ці не стаіўся хто на кухні, у ваннай, у кладоўцы, на балконе і нават у шафе. Выпадковы гук ці то ад суседзяў, ці то на пляцоўцы, нават з вуліцы ці невядома адкуль успышкай маланкі прымушаў напінадца нервы.

Часам Мікалай Канстанцінавіч праяўляў рашучасць. Ён браў паперу і пісаў чарговую заяву, бо спадзяваўся, што тыя, да каго ён звяртаецца, абавязаны не толькі абаранідь, але і супакоіць яго.

У Камітэт Дзяржаўнай Бяспекі ЗАЯВА.

Паведамляю Вам, што мной цікавіцца міжнародная шпіёнская. арганізацыія. Са мной разліаўляюць на рускай мове, а паміж сабой - на нямецкай, здаецца. Мэты мне невядомыія.

Дадатковыія звесткі аб сабе: дзед, Трыфанчук Дзям’ян Аляксеевіч, быў рэпрэсіраваны ў 1939 годзе, пазней рэабілітаваны. Цётка, Трыфанчук Аксана Дзям’янаўна, пражывае ў Герм.аніі. Сувязей не падтрыімліваю.

Сёння не стрываў, даў аднаму ў морду - зацягнулі ў РАУС, выпісалі штраф і прыім.усілі прасіць прабачэння. А ў яго - толькі дакумент паглядзелі і сказалі “прэтэнзій не маю” напісаць. Хоць відавочна, што ён наняты, бо прапанаваў мне пераехаць у Герм.анію на м,есца пастаяннага жыхарства.

Усё, закругляюся, каб не адцягваць Вашу ўвагу ад больш сур’ёзных спраў.

З павагай Салаўёў М. К.,

вул. Чапаева, д. 23, кв. 89

ГПАП №143 - ПЕРШАМ АЙСКІ РАУС

Старшы лейтэнант Нікіценка наведаўся да Мікалая Канстанцінавіча не пра лёс талдычыць: з сабою ён меў прадпісанне на адміністрацыйнае затрыманне і судова-медыцынскую экспертызу. Справа ў тым, што тыдзень таму грамадзянін Салаўёў парваў плашч грамадзяніну Германіі Іосіфу Штукеру і растлумачыў свой учынак тым, што Штукер арганізаваў “праследяванне з нявызначанымі мэтамі”, хоць, згодна з прызнаннем Салаўёва М. К., асабіста ён са Штукерам незнаёмы. Інцыдэнт, здаецца, удалося замяць, аднак Штукер прама з РАУС адправіўся ў пасольства. І цяпер не адно крэсла магло захістадца. Да таго ж Жырноў паказаў пальцам у столь і сказаў, што званілі з патаемнай установы, цікавіліся Салаўёвым.

Гасцей гаспадар сустрэў, трымаючы ў правай руцэ цяслярскую сякерку, якую набыў учора, і з якой пакуль нават не зняў прамасленую паперу. Зрэшты, сякерка была адразу ж адкладзена на трумо, а Мікалай Канстанцінавіч папрасіў крыху пачакаць, бо ў момант затрымання пісаў ліст на самы верх, у якім скардзіўся на “непаваротлівасць ніжэйшых структур” і прасіў дапамагчы разабрадца разабрацца.

З дазволу псіхіятра, які прыйшоў разам з участковым, Салаўёву далі магчымасць дапісаць кляўзу. Пазней яе далучылі да справы, хоць участковы Нікіценка ў апошнім абзацы згадваўся як “галавадяп і разява”.

У апорным пункце №143 капітан Жырноў, як толькі ўбачыў Мікалая Канстанцінавіча, грукнуў кулаком, аж каляндар на стале падскочыў, і зароў: “Ну, не хутка ўбачымся, аматар разборак! Дзялянку не абяцаю, але ў камеры папрэеш.”

А маёр Слабадзін з Першамайскага РАУС зайшоўся смехам і толькі рукой махнуў: “На Бехцерава, на Бехцерава! Гэта іхні кліент.”

Галоўнаму ўрачу Псіхан^еўралагічнага дыспансэра ад хворага Салаўёва М. К.

ЗАЯВА.

Звяртаюся да Вас, бо нікуды больш звярнуцца не маю м.агчыім.асці - м.ой цяперашні статус не дазваляе. Гадзінай раней да нашага корпуса пад’ехал.а м.ашына, здаецца, “Вольва”, з яе выйшлі два чалавекі, якіх я праз нейкі час бачыў у нашыім стацыіянары. Яны быццам бы прыйшлі па сваёй справе, але я адчуваю, што ім хацелася пераканацца ў тыім, што я знаходжуся на лячэнні.

Прашу выпісаць мяне і хадайнічаць перад сакрэтныімі службамі пра наладжванне пастаяннага нагляду за мной і тыімі, хто мяне праследуе. Згодны стаць прынадай, каб выіявіць ІСЦІНУ.

У адваротныім выпадку абвяшчу галадоўку, бо іншых сродкаў уздзеяння не м,аю.

Салаўёў М. К.

РЭГЕНФЕЛЬД, БАВАРЫЯ. 21.02.2000 г.

- Мы не маем права страціць гэтыя грошы. Мае значэнне нават не іх колькасць, хоць на бліжэйшых выбарах у бундэсрат і гэтая сума можа стаць вызначальнай. Надыходзіць адказны момант, калі мы павінны з’яднацца і ўзяць рэванш. Нашы сябры паведамілі нюансы тэстамента. Ханна Трыфан усё жыццё аддала служэнню нашай парт^іі, і было б няправільна, - гер Штайман в^ілуч^іў гэтае слова, - каб яе акцыі, зберажэнні і нерухомая маёмасць ап^інуліся на сметніку. Іосіф, справу я даручаю табе - ты нядаўна адтуль. Згодна з нашымі звесткамі, магчымы прэтэндэнт - нехта. - Штайман ўзняў са стала ліст, паднёс яго да падслепаватых вачэй і пр^іжмур^іўся, - Салаўёў Мікалай Канстанцінавіч. Адрас: Мінск, вуліца Чапаева, дом 23, кватэра 89. Сястра Ханны. - Штайман зноў прыгледзеўся, - Наталля Трыфанчук, памерла ў 1987 годзе, адзіны спадкаемца - яе сын. Яго зварот гіпатэтычны, аднак мы павінны выключыць і гэту верагоднасць, каб пазбегнудь нявызначанасці. Дзейнічай згодна з абставінамі, можаш карыстадца паслугамі тутэйшых жыхароў. Не кажу “да фізічнай ліквідадыі” - вырашыш сам. І памятай: выканаеш заданне - партыя цябе не забудзе, не выканаеш - ты прыватная асоба і не маеш да партыі ніякага дачынення. Возьмеш з сабою Курта, ён некалі вучыўся ў Мінску. Візы, грошы, білеты, - Штайман ссунуў загадзя падрыхтаваны стос у бок Іосіфа Штукера.

І не стрымаўся, вылаяўся: “Чортавы славяне!”

Курт Гробер рашуча прыўзняў кулак, на сярэднім пальцы якога бліснуў пярсцёнак з крыптаграмай “GMV”.

ТЭСТАМЕНТ

Я, Трыфан Ханна (народжаная. Трыфанчук Ксення Дзям’янаўна), знаходжуся пры сваімрозуме і яснай памяці і наказваю акцыі фірмы “Цыгель” колькасцю 127 штук, зберажэнні ў “Мюнхенсбанку” сумай 243 тысячы 812 марак, нерухомую маёмасць (дом з прыбудовамі і сад), а таксама маю долю ў прадпрыемстве “Нэерын” маім родныім у Беларусі. Калі такія не знойдуцца на працягу года, прашу аформіць маю спадчыну на карысць партыі GMV.

Ханна Трыфан

Тэстамент завераны натарыусам Вернерам Штыглерам.

ГАЗЕТА “САЦЫЯЛІСТЫЧНАЯ РЭСПУБЛІКА”, №13, 01.04.2000 г.

“Інюркалегія Рэспублікі Беларусь шукае нашчадкаў Ксеніі Трыфанчук, грамадзянкі Германіі, якая памерла ў Рэгенфельдзе (зямля Баварыя), народжанай у вёсцы Альхоўка Глотаўскага раёна”.

ВЫПІСКА З ГІСТОРЫІ ХВАРОБЫ

Салаўёва М.К., 1959 г.н.

Анамнез: Назойлівыія падазрэнні ў сачэнні за сабой. Настойлівыія пісьмовыія і вусныія звароты ў адпаведныія ўстановы з просьбай разабрацца. Агрэсіўныія паводзіны ў дачыненні да ўяўных нядобразычліўцаў.

Дыягназ: Mania pursuit.

Эпікрыз: Манія праследавання (вялацечная. форма) у спал.учэнні з агульнай дэпрэсіяй. Два выпадкі ступарознага стану, шэсць выпадкаў адмовы ад ежы.

19.09.2000 г.

Леч. урач Я. Х. Жалруневіч Гал. урач Я. І. Дубкін

ДЫВЕРСІЯ

КАМП’ЮТЭРНАЯ ФАНТАЗІЯ

Вірус - не толькі шкодная праграма. Вірус - усякая праграм^а, сам камп’ютэр, усе кажп^’ют^эры, Інтэрнэт. Але гэты вірус не знішчыць чалавацтва, хоць ахвяры ўжо ёсць і яшчэ будуць. А ўвогуле к^амп^’ют^эр - чарговая забаўка чалавацтва, прыдуманая геніямі для гультаёў, якая, ўвесь час патрабуе грошай.

Аўтар

МІШКА-ШПАК

Мішка Шпакоўскі, якому родны клас, цяпер ужо - пяты “Б”, з самага пачатку даў мянушку “Шпак”, касалапіў падмоклымі ў талым снезе боцікамі і цягнуў у руцэ ранец з лямкай, адарванай у лакальнай сутычцы з такімі ж падшыванцамі. Давалокся (нарэшце!) да роднага пад’езда. Надіснуў тры кнопачкі кодавага замка, адцягнуў масіўную створку дзвярэй з магутнай спружынай, адпіхнуў яе і спрытненька праскочыў.

Дачакаўся, пакуль прыедзе абшарпаны ліфт, падняўся на шосты паверх і доўга выцягваў ключ, што праз дзірку ў кішэні заваліўся за падкладку. Сухое і цёплае паветра пад’езда нарумяніла шчокі, і Мішка адчуў, што яны пачалі трэсціся ад кожнага кроку. Т ак трасецца жывот у дзядзькі Віці, мамінага брата, калі той рагоча.

Увогуле ён - нічога, дзядзька Відя. Касету з Томам Крузам падарыў. Але занадта вясёлы - высмеяў учора: “Вушы прасам прыгладзь, каб не адтапырваліся!”

Хлопчык шпурнуў ранец у бок трумо і, не разуваючыся, кінуўся ў туалет. Блытаўся ў цяжкіх крысах зімовай курткі, гузіках штаноў і рызінцы трыко-споднікаў - ледзь паспеў.

Пасля пераапрануўся і ўхапіўся за зборнік анекдотаў, які ўчора прынёс бацька. Пакуль продкі на рабоце, нашчадку можна адпачыць, каб выглядадь стомленым, калі яны вернуцца.

Анекдот пра паляўнічага і мядзведзя быў перарваны тэлефонным званком. Мяркуючы па вызначальніку нумара, званіла маці.

- Ты ўжо дома, Мішуня? Як справы ў школе?

“Не, не дома”, - падумаў хлопчык.

- Т олькі прыйшоў, мам. Змарыўся, галава балідь трошкі. Мам, у мяне сёння на ранцы рэмень адарваўся, калі з тралейбуса вылазіў. Зашыеш увечары?

Мішка ведаў, што дарослых да клопатаў і непрыемнасцей трэба рыхтаваць загадзя. Калі сказадь раптоўна ці ў апошні момант, яны лічадь за лепшае “кападь на мазгі” і марнуюць на гэта больш часу і намаганняў, чым на рэальную дапамогу.

- Добра, Мішуня. Еш боршч - на пліце ў чырвонай каструльцы, разагрэй абавязкова. Катлеты з макаронамі - у халадзільніку.

- Мам, ёгурт прынясеш?

- Прынясу-прынясу.

Мішка тактоўна вычакаў, пакуль маді пакладзе трубку, і пайшоў на кухню. Падставіў табурэт, выцягнуў чарпак і талерку. Пасля зняў накрыўку з каструлі, наліў два чарпакі і асцярожненька, каб не расплюхадь на падлогу боршч, панёс яго ў туалет. Выліў, акуратна змыў. Т алерку і чарпак для пераканаўчасці паклаў у мыйку.

Адрэзаў лусту хлеба, узяў халодную катлету і пайшоў дачытвадь анекдоты.

“.Ой, блін! Зусім забыў!”

Адкінуў брашуру, саскочыў з крэсла, незнарок сцягнуўшы з яго накідку, і памкнуўся да свайго ранца.

Сёння ён правярнуў выгадную здзелку: за дзве булачкі (адна з глазурай, другая з тварагом) вымяняў у сямікласніка Лёніка-Герпеса “круцейшы” кампакт-дыск. Не назаўсёды, зразумела, - толькі перапісадь.

Тое, што каробачка аказалася трэснутай (напэўна, пашкодзілася падчас баталіі), збянтэжыла на імгненне - Мішка адразу пераканаў сябе ў тым, што так і было. І легкадумна разлічваў, што Герпеса пераканае гэтак жа проста.

“СЕПТЫМА”

Камп’ютэр “Септыма” Мішка атрымаў у тым годзе ад бадькі. Даўно прасіў, ды ўсё адкладвалі, а тут няшчасце дапамагло. Адзіны спадкаемец і прадаўжальнік роду Шпакоўскіх быў выкрыты класнай у курэнні. І трэба сказадь, што перш чым прыняць высакароднае рашэнне аб неабходнасці набыцця Шпакоўскаму-малодшаму “электроннага брадіка”, Шпакоўскі-старэйшы так заляпіў нашчадку па шчадэ, што Мішка, каб горш не было, нават прытомнасць страдіў.

Аплявуха, ды яшчэ тое, што маці насуперак разліку, не кінулася ўціхамірваць бадьку ці ратаваць дарагое дзіця, на няпэўны тэрмін адхіліла Мітттку ад набыцця шкоднай звычкі.

Так ці іначай, камп^тэр ужо ўваходзіў у рэжым, а дыск быў надэлены ў прыёмную шчыліну.

Лёнік паведяміў пра гульню такімі словамі, што Мішка, напэўна, аддаў бы і тры булачкі, калі б хапіла грошай. Не “калыхала” і тое, што паходжанне ў кампакта было даволі туманнае, калі не сказадь - цьмянае. Хадзілі чуткі, што Герпес на пару з сябруком- пэтэвэшнікам крадзе кампакты ў базарных гандляроў. Тым больш, што камп’ютэра ў Лёніка зроду не было. Не, не быў ён басяком беспрытульным, проста бацькі ўвесь час у раз’ездах: Польшча- Т урцыя,еўра-долары, дублёнкі-касметыка.

Камп’ютэр - рэч сур’ёзная. Бязладны і няўрымслівы ў школе і ў сям’і (“чарвяк на вяроўцы”, як казала беларусіда), Мішка быў апантана адданы электроннаму арганізму, магчымасці якога пераўзыходзілі магчымасці ўсіх яго знаёмых разам узятых. Ён не забываў пасля адключэння накрывадь пластыкавай накрыўкай “клаву’, прадіраў мультанавай анучкай “мышку’. Не толькі гульні захаплялі яго. “Прасунутым юзерам” яго можна было лічыць бясспрэчна. Пяцікласнік наведваў “сісопкі” і перакідваўся электроннай поштай з такімі, як і сам, фанамі. Ён даўно “наблатыкаўся” правярадь хатнія заданні па арфографе і рабідь пераклады. Аднак, калі задача тычылася школы, не хапала ўседлівасці. Спрабаваў неяк зараджаць тэлефонныя карткі. З лёту не атрымалася, а потым даведаўся, што той “хакер”, які дзяліўся з ім вопытам, пагарэў на сваім бізнесе. Не пасадзілі, але на ўлік паставілі.

Кампакт “перакачаўся”, як трэба, хоць і не з першага заходу. Не хапала месца; давялося выкінудь некалькі старых гульняў, калекдыю эратычных фотак і слоўнік табуіраванай лексікі. Карцела адправідь у “кошык” адзіную гульню, якую асвоіў бадька, “Танкавую атаку’ - стралялку дэбільную, аднак Мішка вырашыў не рызыкавадь.

ШПАК-ТВОРЦА

“Дыверсія” загружалася. Мішка праслухаў доўгую прадмову, прагледзеў дэманстрадыйны кліп. Цяпер належала стварыць ваяра- адзіночку, прайсці з ім шэсць узроўняў і на кожным выканадь некалькі місій. У выпадку перамогі (праходжання ўсіх узроўняў за пэўную колькасць спроб) камп’ютэр захоўваў гульню і даваў “карт- бланш” на стварэнне новага героя. Місіі пры гэтым генерыраваліся нанава. Але калі ваяра-рэйнджэра спасцігаў правал, гульня сціралася.

Базавая праграма, як растлумачыў Лёнік-Герпес, была шматфункдыянальная і мела столькі камбінацый і адгалінаванняў, што паўтор варыянтаў гульні быў немагчымым.

Мішка не ведаў камбінаторыкі, але што такое бясконцасць, дзякуючы камп’ютэру, уяўляла і яго аптымістычна-юная свядомасць.

Выбарна-дыялогавы рэжым устаноўкі ўмоў гульні, просты па сутнасці, быў небяспечным, бо дапускаў магчымасць фатальнай памылкі. Ваяра нельга было ўдасканальвадь у прадэсе гульні, і ад таго, якім удасца стварыць яго адразу, залежаў поспех.

Першае і самае бяспечнае - партрэт, знешні выгляд рэйнджэра. Мішка камбінаваў элементы фотаробата, пакуль не атрымаў істоту з бяскрыўдна-каварнай фізіяноміяй Джыма Керы ў спалучэнні з іранічнай ухмылкай Бруса Віліса, прыткнуў да яго несакрушальна-мускулістае цела Шварца, якое ўдасканаліў непаражальнай гнуткасцю Ван Дама. І (на ўсякі выпадак!) адтапырыў вушы і падоўжыў валасы. Потым даў імя свайму тварэнню - “Вік Лонер”. Гэтае імя ён прыдумаў сягоння, калі падпісаў інтымную цыдулку, якую злаўчыўся неўзаметку ў гардэробнай падсунудь у паліто Ленкі з “А” класа.

Складаней было зрабідь з Лонера-партрэта Лонера-чалавека. У падсвядомасці хлопчык жадаў, каб герой атрымаўся не толькі падобным на яго самога, але і пры выпадку змог абараніць. Пяцьдзесят якасцей, але сума не павінна перавышадь дзве тысячы прадэнтаў. Дзвесце навыкаў, з якіх можна адабраць не больш за сто. Хлопчык доўга шукаў ідэальныя прапорцыі інтэлекту і адвагі, здольнасцей кантактавадь з людзьмі і пераносіць катаванні. Доўга выбіраў паміж уменнем накладваць жгут і развязваць марскія вузлы, паміж навыкамі развядзення вогнішча ў сырым лесе і здабычы вады ў пустыні. Рысы характару пяцікласнік абазначыў даволі ўмоўна, калі не сказаць “наўздагад”. Яго кругагляд пакуль даволі прыблізна адрозніваў прамату ад цынізму, сентыментальнасць ад эмацыянальнасці, аптымізм ад самаўпэўненасці.

І калі ўказальны палец націснуў усе патрэбныя “Enter”, Вік Лонер, ваяр-адзіночка, быў беспаваротна створаны. Ён спакойна пазіраў з дысплея на свайго творцу, гатовы выконваць любую з мноства місій, пра якія пакуль не меў уяўлення і сам Мішка.

Місію трэба было выбрадь усляпую камбінацыяй з сямі лічбаў, першая з якіх азначала ўзровень, а астатнія - код-пароль. Хлопчык

вырашыў, што павінен трохі падумадь, і паслаў рэйнджэру каманду “Адп ачын ак”.

Вік Лонер развярнуўся і знік з экрана, а выбар місіі быў перапынены званком у дзверы - вярнулася мама.

За выліты боршч атрымаў усё ж па вушах. Дамашняя Мегрэ заўважыла, што лыжкі ў мыйцы няма. Мішка амаль шчыра раскаяўся ўзамен на абяцанне маці не расказваць пра шкоднідтва бацьку.

ВІК ЛОНЕР

Я не памятаю, адкуль з’явіўся. Вядома, у мяне, як і ва ўсіх, былі бацькі, сябры. Хутчэй за ўсё, я недзе вучыўся і да дыверсійнай школы. І там, у непраглядна-далёкім дзяцінстве, я, напэўна, нярэдка ўвязваўся ў бойкі і гарэзнічаў. Магчыма, у юнацтве я кахаў тую адзіную і непаўторную і прысвячаў ёй вершы, якія спадцішка падсоўваў у кішэню яе паліто ў гардэробе. Так, запіскі былі - я падпісваў іх “Вік Лонер”. Так мяне называюць зараз. Зрэшты, хто называе? - я адзіночка. Раней у мяне было іншае імя. Я не памятаю, якое.

Напэўна, усё гэта было. Не памятаю. Ды гэта і няважна. Я ваяр. Творца зрабіў усё, каб я стаў непераможным.

Я не бачыў Творцы, яго не дадзена ўбачыць. Калі я гляджу туды, дзе ён знаходзіцца, то не бачу нічога, апроч бясконцасці, адгароджанай непранікальнай заслоняй. Але я ведаю, што ён існуе. Ён бачыць мяне. Ён кіруе маімі дзеяннямі, ён вядзе мяне, ён даў мне прызначэнне. Магчыма, ён стварыў мяне па сваім падабенстве. Ён, бясспрэчна, непараўнальна вышэйш^і, чым я. А я - толькі малая частка яго.

МІСІЯ 1639876 “ПАЎНОЧНАЕ ЗЗЯННЕ”

.Я паўзу і ўдіскаюся ў снег. Ён не прыліпае да камбеза - добра папрацавалі краўцы-шаўцы ці як іх там. Трэба “зняць” вартавога і падкласці ўзрыўчатку пад іх чортаву ядзерную марціру. Мне здаецца, што я некалі поўз па гэтай праклятай снежнай прасторы. Напэўна, мяне заўважылі і забілі. Паколькі я зноў паўзу ў белым маскхаладе, значыць, я пакуль не прайшоў гэты ўзровень. Нельга загінудь раней тэрміну, што вызначыў Бог. Ведадь бы яшчэ той тэрмін.

Мне не шкада марціры, над якой не адзін год працавалі сотні людзей, чыю работу ўскосна-заблытана аплачваў убогі, цярплівы і паслухмяны народ, які нават і не ведае, што існуе база з такой рамантычнай назвай - “Паўночнае ззянне”. І народ не шкада - гэта ворагі.

Пасля доўга будудь верашчадь у газетах, па радыё, тэлевізарах і камп’ютэрах аб бесчалавечнасці нейкай магутнай дзяржавы, але не будудь мець доказаў, што яна мае дачыненне да ўзрыву. А яна і ні пры чым - у мяне няма дзяржавы. Я ваяр-адзіночка, і ў мяне ёсць місія.

Я вытру снегам руку, запэцканую крывёю, што пырсне з соннай артэрыі вартавога. Інакш нельга: калі кроў не ўдарыць струменем - валтузні будзе больш. І больш шанцаў, што мяне заўважадь і місія сарвецца. Я накрыю вартавога маскхалатам, што зараз зверху камбінезона: цёмная пляма ў сектары - сігнал трывогі.

Ён зусім малады, гэты хлопец. Хутчэй за ўсё, галідда толькі ў арміі пачаў. Бадькі атрымаюць неканкрэтнае паведамленне “Загінуў пры выкананні.” - і ўсё жыццё не будудь ведадь: ці раптоўна захварэў, ці быў забіты саслужыўдамі-расперазанцамі, ці парушыў Статут. Цынкавая труна. Ён нічога не парушыў. Ён усё рабіў правільна. Але Статут прадугледжвае гібель зялёных хлопцаў, калі яны становяцца на шляху мацёрых дыверсантаў. Адзінае, што ён павінен быў зрабідь, - стрэліць ці ўзнядь крык перад тым, як загінудь. Я не даў яму такой магчымасці.

Бадькі. Я памятаю, як мяне біў бацька. Ён раптоўна звярэў, рабіўся неўтаймаваным, а праз імгненне, калі я ўжо ляжаў на падлозе, крыва, але з нейкім шчымлівым болем, усміхаўся і роў: “Што распластаўся, вырадак?! Супрадіўляйся і не думай, вінаваты ты ці не! Ніхто не мае права цябе кранудь, нават я! І ніхто не выратуе цябе, не абаронідь, калі ты сам гэтага не зробіш. А ў агрэсара шанцаў заўсёды болей.”

Я перахапіў яго кулак, калі мне мінула шаснаццаць і за плячыма былі чатыры гады школы ўсходніх адзінаборстваў. Я трэснуў яго руку аб вугал шафы. Бацька вымучыў грымасу ўхмылкі і вымавіў: “Цяпер ты сапраўдны ваяр”. Праз два дні ён падарыў мне рэнтгенаўскі здымак, на якім фламастэрам былі абведзены ў кружкі пераломы і трэшчыны. Ён так ніколі і не здолеў разагнудь сваю левую руку.

Засеклі. Трывога. Плявадь: пакуль яны нічога не зразумелі. А праз сорак секундаў выбух ядзернага паліва марціры пакажа ім, што такое пекла: таймер весела шчоўкае лічбамі зваротнага лічэння. А я б і так не ўдёк - вельмі мала часу ад закладкі зараду да выбуху. Адвесці большы час - павялічыць верагоднасць выяўлення і абясшкоджвання зараду. Можна было б з боем прарвацца да верталёта і вылецець, але Творца не даў мне навыку ўзлому замкоў, а без гэтага маё ўменне кіравадь лятальнымі апаратамі не вартае стралянай гільзы.

Так і было. Мінулы раз я дабег да верталёта, але не здолеў адчыніць дзверы, а аўтаматная чарга па контуру замка пашкодзіла панэль кіравання.

Недарэчна: я магу падрабляць грошы, але не здольны раскадзіравадь сейф з грашыма!

А ён нядрэнны стралок, той вусаты старшына. Палову абоймы ўвагнаў у мяне. Гэта неістотна: “Місія выканана”.

МІСІЯ 2675413 “РУЖАВАЯ КАЛЮЧКА”

Байцоўская місія. У мяне атрад адмысловых нягоднікаў, здольных за грошы перарэзадь глотку роднай маді, хоць грошы ім і не патрэбны. Проста так павялося. Яны прафесійна падрыхтаваныя і могуць дзейнічадь узгоднена. Яны добра ведаюць адзін аднаго і толькі мяне б ачаць уп е ршыню.

Задача: адабраць уладу ў тых, хто супрадь нас, і перададь тым, хто будзе з намі супрадоўнічадь. Формы супрадоўніцтва - пасля аперацыі. Зрэшты, не мне гэтым займадца.

Я праглядаю з паўсотні нахабных фізіяномій і па позірку вызначаю аднаго з лідэраў. Майго ўказання дастаткова - ім толькі яго і не хапала, каб зрабіць правільны выбар.

Гэтых галаварэзаў немагчыма прымусідь іграць ролю: яны адназначныя, як тратылавая шашка. Я прапаную ім уніформу мясцовых “ультра”, якія ўсплёскамі і без поспеху змагаюцца за незалежнасдь ужо трыста гадоў. Галаварэзы бурчадь, але ўпрыгожваюць свае цвёрдыя лбы белымі павязкамі з чырвонымі ружамі - сімвал “ультра”. Астатняе неістотна - у адзенні поўная дэмакратыя. Толькі зброю трэба трошкі замаскіравадь. А па- сапраўднаму ўзброеная група паедзе асобна - у мэблевым фургоне. Мы маршыруем па горадзе. Пакуль палісмены мандражуюць ад нечаканасці і разгублена пераклікаюцца па рацыях, даходзім да дыктатарскага палаца.

Вымуштраваныя шчанюкі з аховы пакідаюць сляды аўтаматных укусаў каля нашых ног і ў вітрынах першых паверхаў. Яны не здагадваюцца, што фінкі, якія паставяць крывавую кропку ў іх жыцці, ужо сціснуты моцнымі далонямі.

.Смяротны выстрал пакідаюць мне. Я не хочу адбірадь жыццё ў чалавека толькі таму, што хваля лёсу ўзнесла яго на грэбень.

Дыктатар курчыцца ад болю. Ці мой, ці яго дурань шалёнай куляй раструшчыў яму калена. А слёзы - таксама ад болю. Яны самі цякуць пры болевым шоку - так мяне вучылі ў дыверсійнай школе. Я хачу паклікаць доктара, але ведаю, што людзі ў санхалатах і са стэтаскопамі збеглі з будынка, калі ўбачылі людзей у плямістай форме з аўтаматамі. Кожнаму - сваё .

Я ведаю, што варыянт, пры якім жыццё дыктатара можа быць захавана, аперацыяй не прадугледжяны, аднак паварочваюся да рэальнага лідэра маіх галаварэзаў. “Дабі!” - яго позірк выключае кампраміс. Ніхто не зробіць мне папроку і не пачне пераконваць - яны знішчадь мяне і самі даб’юць яго.

Такі выстрал мог забідь белага мядзведзя, але ён толькі кідае лобную костку яшчэ з раніцы ўсёмагутнага чалавека на шнуроўку маіх чаравікаў.

Зараз - ратавацца самому. Захаванне жыцця - абавязковая ўмова місіі. Я не выпускаю з рукі рэвальвер і стараюся, каб усе, хто знаходзіцца ў пакоі, былі ў полі зроку.

Мне страляюць у спіну.

Хто б падумаў, што сярод ваўкоў вайны сустракаюцца такія чуллівыя хлопцы. А можа, гэта нейкі ацалелы фанатык з аховы? Не, яны б не далі яму стрэльнуць. Апошняе, што бачу: рэальны лідэр ад штуршка чаргой у грудзі ўзмахвае рукамі і, канвульсійна спрабуючы ўтрымадь раўнавагу, пералятае праз шырокі стол. Нічога не разумею! Мы што, павінны перастраляць адзін аднаго, ці гэта нейкая трэцяя сіла?

Паўтор місіі.

МІСІЯ 3092451 “СКАЧКІ БЕЗ ФАВАРЫТА”

Дакументы ў парадку. Веданне мовы здавальняючае. Ды яны і самі яе толкам не ведаюць! Новая краіна з чужой мовай. Мы заяўляем, што ўсё робім на карысць і па волі народа. Таго самага народа, для якога акрэслілі кола абавязкаў і месцазнаходжання. Асобных выскачак, якія з тысячагадовай сумятні здолелі выкраіць сваю Гісторыю і захварэць ёю, лечым, як псіхаў. Арганізаваных - знішчаем як удзельнікаў злачынных груповак.

Наплявадь. У мяне ёсць місія: сейф прэм’ера - копія дагавора.

Чатыры гады я ўжываюся ў гэтую краіну. Мяне любяць простыя людзі, якія атрымалі ад міласцівых уладаў права на ўласнае меркаванне па дробязных пытаннях. Са мной лічацца акулы бізнесу - яны разяўляюць свае пашчы з чатырма радамі зубоў толькі для таго, каб прыветна ўсміхнуцца. Кожны дзень я бачу на экране сябе: энергічнага, жорсткага і эксцэнтрычнага. Маёй рукой (хоць мала хто пра гэта ведае) бязлітасна задушана паўстанне старажытнага ваяўнічага народа - часткі нашай надыі. Яны былі добрымі вяярамі і адчайна выконвалі місію, ускладзеную іхнім Творцам.

Я - нацыянальны герой. Некаторыя з майго асяроддзя мяне ненавідзяць, але яны слабыя і разрозненыя. А згуртавацца ім я не дам!

Калі я праязджаю праз горад, то за таніраванымі шыбамі лімузіна бачу свае партрэты на слупах, рэкламных шчытах і праездах пад мастамі. Цікава, ці быў я калі-небудзь такім чалавечным і шчырым, якім выглядаю на партрэтах?

Я - відэ-прэм’ер. Мне даручана падрыхтаваць варыянт Дагавора. Прэм’ер - дурань. Чамусьці яны заўсёды з’яўляюцца сумессю дурня і мярзотніка, а адзін ад аднаго адрозніваюцца толькі прапорцыямі дурноты і мярзотнасці. Але абсалютна падобныя бязмежнай прагай да ўлады. Мне не трэба ўлада - дастаткова выканадь місію. А можа, і ў астатніх - таксама місіі?

Добра разумею, што прынцыповае значэнне будзе мець не даслоўны тэкст, а сам факт Дагавора. .Смешна. Мне трэба зрабідь копію дакумента, які я сам павінен распрацаваць. Аднак толькі цяперашні мой статус дае мне магчымасць выканадь місію. Я - ваяр. І мае дарагія касцюмы, наменклатурны румянец і акруглелае брушка - толькі атрыбуты маскіроўкі.

МІСІЯ 4824100 “ВЕЕР І ГРАД”

Місія не акрэсленая. Пакуль ведаю адно: я не павінен дазволіць сябе падмануць.

У саламянай панамцы папіваю піўцо пад парусінавым навесам бара і цікую за гнуткімі дзяўчаткамі-лацінас.

- Прасілі не адыходзіцца.

Гарсон, каб яго ліхаманка трэсла, са спіны зайшоў.

- Ідзі да д’ябла! А я чым, па-твойму, заняты?! Выключна тым, што нікуды не адыходжуся!

Нешта я хутка стаў раздражняцца. Работа нервовая? Часам здаецца, што я памятаю свае папярэднія місіі. Ва ўсякім выпадку, дакладна ведаю, што яны былі. І адчуваю, што самая адказная - наперадзе.

Хутчэй за ўсё, вунь тая насупленая ад сур’ёзнасці істота, прапорцыямі больш падобная на шафу, чым на чалавека, акрэслідь мне місію. Інакш якой халеры ён зірнуў у мой бок? Напэўна, пакуль вырашае, ці варта са мной звязвацца. Не, сам я да цябе не падыду! Здаецца, у яго хворая печань - ён п’е ананасны сок.

Аднак да мяне падыходзяць двое іншых, “бычкі”, а “шафа” пазірае здалёк. “Прысуд вынесены. Яго трэба выканаць”.

Так. Дакаціўся: заказное забойства. Фотакартка, адрас, распарадак дня, прывычкі, схільнасці, слабасці. Аванс, крайні тэрмін выканання заказу. Спосаб выбіраю сам.

Ёсць жаданне надаваць “па рагах” нахабным хлопчыкам. Ну хоць бы за тое, што падыходзяць удвух, калі ўсё расказвае і перадае адзін. Але гэта не датычыць місіі.

Ці лёгка забідь чалавека дзеля таго, каб грашовая плынь змяніла сваё рэчышча? Няма праблемы. Дакладней, праблема цяпер у “заказанага”. І яна будзе існаваць, пакуль існуе ён сам. А мне няма справы да таго, што ў яго пацеюць падпахі і ёсць пазашлюбнае дзідя.

Мас-медыя звыкла абураюцца на звышнахабства мафіі, тыражуюць рэпартажы з месда здарэння і абмяркоўваюць, хто будзе наступнай ахвярай. Палідыя актыўна імітуе вышук Заказчыка і Выканаўцы.

Я не павінен дазволідь сябе падмануць. Работа выканана, трэба забраць рэшту грошай. Яны мне непатрэбныя. Проста так павялося.

Выканаўца вытрасае з Заказчыка доўг. У яго і сапраўды хворая печань. Ён сам прызнаецца мне ў гэтым. Ён нікчэмны і варты жалю, але ў мяне ёсць права на адсутнасць літасці: тры мардавароты- целаахоўнікі, за якіх ён спадзяваўся схавацца, удіхамірыліся хвіліну назад. З дзіркамі ад куль у сваіх курыных мазгах і масіўных спінах, не абароненых бронежылетамі, яны стаяць зараз у чарзе для размовы з камендантамі Бога.

Ён хадеў абдурыць мяне, паскуднік! І нават наняў забойцаў, каб схавадь канцы ў ваду.

Цвёрдая рыфлёная падэшва абцаса выціскае з яго глоткі шыфр банкаўскай ячэйкі і згоду на любыя мае ўмовы. Удар падкоўкай другога чаравіка ў скроню пазбаўляе Заказчыка неабходнасці працягваць сваё нікчэмнае існаванне.

Зараз - у банк. Пасля - у аэрапорт. Мне не трэба баяцца палісменаў, бо яны пра мяне нічога не ведаюць. А тых “бычкоў”, якія мне не спадабаліся, я і сам не супраць сустрэць, хоць тое і не садзейнічае выкананню місіі.

МІСІЯ 4773822 “ХАЛОДНАЯ ВЯСЁЛКА”

Узрыў бензакалонкі. Самае складанае - сумясдіць выбух і знішчэнне аўтамабіля, на якім павінен пад’ехаць да запраўкі “алюмініевы” магнат. Магчыма, гэта дыверсія, прыкрыццём якой з’яўляецца забойства. Магчыма, забойства, якое прыкрываецца тэрактам. Не ведаю, мне ўсё адно. У мяне - місія.

Час прыезду магната не азначаны, і я павінен апраўдваць сваю прысутнасць на бензакалонцы.

Я здагадваўся, што давядзецца чакадь, і мне ёсць чым заняць прадаўнікоў бензакалонкі.

Але трэснутую рысору рукастыя чэрці-механікі ў аранжавым спецадзенні замяняюць за двадцадь хвілін. Жанчына з шапіка запчастак падыходзіць на ролю дамы сэрца яшчэ менш, чым я - на ролю палкага каханка. Да таго ж каля яе круціцца дзяўчынка. Дачка, відаць. Купляю масляны фільтр, пры гэтым доўга шукаю грошы. Тры хвіліны. Кубачак кавы, зваранай у пяску, плюсуе яшчэ дзесяць хвілін. На мяне з падазронасцю глядзіць жонка ўладальніка запраўкі і, па- мойму, запісвае нумар майго аўтамабіля. Пішы-пішы.

Усё, магнат пад’ехаў. Трэба затрымаць яго, каб паспець прыклеіць міну да гарлавіны заправачнай ёмістасці.

А мадам з запчасткамі яму здалася больш сімпатычнай, чым мне. Дурненькі. Які ж ты магнат, калі пападаешся на такой дробязі? І што ж ты адаслаў свайго целаахоўніка па цыгарэты?! Ці гэта сакратар? - занадта ўжо чысцюткі.

“Чалавек - слабая істота, - казаў мой армейскі сержант, служака ад Бога. - І яго слабасці - ідэальны праход, ніша для дыверсанта.”

Ніша, ніша. Я выпускаю з рукі абгортку ад жуйкі, нагінаюся, каб падняць яе. Шчоўк! Прыклеіў. Міна на месцы. Абгортку падняў.

Развітваюся з людзьмі, якім парадкам надакучыў. Уладальнік запраўкі суправаджае мяне позіркам і, здаецца, тэлефануе на бліжэйшы палідэйскі пост. Звані-звані.

Захаванне жыцця не з’яўляецца абавязковым, і я не збіраюся ўдякадь ад смерці - еду на дазволенай хуткасці.

А ён быў някепскі хлопец, гэты “алюмініевы” кароль. Сімпатычны і добразычлівы. Толькі неспакойныя вочы выдавалі ў ім дзялка.

А куды, дарэчы, падзелася дачка каралевы запчастак? Паспее збегчы ці яе перарубідь пластыкавым навесам ларка? Ну, гэта не мае дачынення да місіі.

Выбух. Водбліскі аранжавага полымя і серабрыстага дыму гулліва адлюстроўваюцца ў цёмных акулярах палісмена, які ўжо махнуў жазлом перад лабавым шклом майго аўтамабіля. Ты спазніўся, коп! Хана і мне, і табе.

МІСІЯ 5134597 “БЛАКІТНАЯ СТРАЛА”

Змарыўся. Адпачываю ў фешэнебельным атэлі. Чакаю азначэння місіі. Ляжу на мяккай канапе і гляджу баявік. Галоўны герой крута спраўляецца са сваімі ворагамі. Вось так і я, толькі не выдаю сябе за глыбакадумнага і загадкавага супермэна. Мой Творца падарыў мне якасці, якія дазваляюць пераадольваць любыя перашкоды. Нуднавата ўсе ж змагацца з тымі, хто заведама табе прайграе! Самае галоўнае - рашыць задачу, а тэхнічныя дэталі - прасцей за адкрыванне сваім ключом свайго ж замка. Праз некалькі хвілін запішчыць сотавы тэлефон, і я пачну абдумвадь новае заданне. Я здабуду любую зброю, выкраду любы дакумент, прабяруся на любы аб’ект, выканаю любую місію - неістотна, якой яна будзе. Магчыма, трэба пашкодзіць твар Міс Сусвет кіслатой, магчыма - узарваць дом для састарэлых. Можа, спатрэбіцца захапіць пасажырскі самалёт ці забіць лідэра апазідыі. Я здабуду любую зброю, прабяруся на любы аб’ект. Няхай з агрэхамі, якія заклаў у мяне Творца, але я выканаю даручаную місію.