Закуцце

Урэшце я залічыў яго да вядомай усім, але загадкавай катэгорыі ціхіх вар’ятаў.

Ён узяў мае білеты, хутка прадаў іх і вярнуў мне грошы. Прапанаваў закурыць “БТ”, аднак я закурыў уласную “Арбпу’. Сам ён не паліў. На маё пытанне, навошта тады яму цыгарэты, адказаў: “Ва ўсіх нас час ад часу збіраюцца непатрэбныя рэчы”.

Наўмысна прапускаю тое, як мы ехалі ў пятым трамваі да парку Першых Камунараў, хоць помню ўсё дэталёва.

- Хочаце, здзіўлю вас? Вы - Павел, а бацькі вашыя - урачы раённай бальніцы.

Гіпотэза пра ціхага вар’ята не вытрымала дасведчанасці незнаёмца, хоць бацька быў ужо не радавым урачом, а загадчыкам аддзялення. Яна (гіпотэза) зноў трансфармавалася ў версію пра дыверсанта ці агента.

- Не-не, я здагадваюся, пра што вы думаеце! Проста мы з вамі даўно знаёмыя, а вы мяне, магчыма, забылі. Вы тады былі яшчэ маленькім. Памятаеце, як вы. ты ў лесе заблукаў, Пашка?

5

Я ўспомніў затадкавата незнаёмца. Мяне, пяцігадовага, бадькі ўзялі з сабой у лес па чарніды. Я неяк загуляўся і не заўважыў, што іх няма побач. Пачаў гучна і ва ўсе бакі крычаць. Пабег, упаў, перакуліў алюмініевы літровы бітончык, прывязаны да пояса, абдзёр шчаку сухой галінай. Я выціраў кроў, злізваў яе з далоні і прамаўляў ужо напаўголасу: “Мама! Тата!”. І спадзяваўся, што крык душы такі ж пранізлівы, якім павінен быць голас, каб яго пачулі самыя блізкія людзі.

Нечакана я заўважыў перад сабой чорнага чалавека, большага нават за тату. За вухам у яго ляжала папяроса “Беламор”. І выглядаў ён старэй, чым тата.

- Як цябе завудь, хлопчык?

- Пашка.

- Павел, значыцца, па-вашаму.

Незнаёмы не падаўся асабліва страшным, таму я ўпарта паўтарыў:

- Я - Пашка.

- Ты адзін такі маленькі прыйшоў у лес?

- Не, я з татам і мамай, яны мяне з сабой узялі, мы чарніцы збіралі, - сказаў я і на ўсякі выпадак дадаў: - Мой тата самы дужы, ён марак!

- А дзе працуе твой тата? - распытваў незнаёмы.

- Яны з мамай у клініцы прадуюць: тата ўрачом, а мама фельчаркай.

- Ты, напэўна, заблудзіў, Пашка?

- Ага-а! - адказаў я і зарумзаў, бо значэнне гэтага жудаснага слова мне падрабязна і вобразна растлумачыла маді.

- Цішэй-цішэй, Патка! Я - дзядзька Віця. Зараз ты супакоішся, высмаркаешся, вытраш слёзкі і пачнеш крычаць: “Ау, мама!”, потым трошкі паслухаеш і зноў крыкнеш: “Ау, тата!”, зноў паслухаеш і яшчэ раз: “Ау, мама!”. Калі пачуеш мамін голас, крычы: “Я тут!” А калі вернешся дадому, бадька купіць табе кукурузных палачак.

Паглядзі, дзе сонейка? Яно цябе бачыць, і маму з татам бачыць. А калі раптам не сустрэнецеся, я зноў прыйду і дапамагу табе. І не бойся ваўкоў, удзень іх тут не бывае. Яны страшныя, але самі баяцца сонейка і людзей. Цяпер яны спяць у калючых зарасніках, хаваюцца ад людзей і сонейка. А сёння ні хмар, ні дажджу не будзе. Вазьмі ірыску. Калі доўга не будуць прыходзіць, з’еш ірыску і зноў пакрычы: “Ау, мама! Ау, тата!”

Дзядзька Віця пайшоў. Я крыкнуў два-тры разы - і вось маці ўжо цягне мяне за вуха і кажа, што я няўважлівы неслух, а бадька яе суцішвае: “Ну, не трэба! Галоўнае, што знайшлі!”

.Бадька купіў тады кукурузных палачак, але пераканаў, што ніякага чорнага дзядзькі Віді не было.

20

- Вы дзядзька Відя, які мне ірыску даў? Ён, па-мойму, старэйшы быў, а цяпер, напэўна.

- Не-не, ты памыляешся, Павел. У мяне заўсёды адзін і той жа

ўзрост.

- У вас валасы былі цямнейшымі!

- Табе здалося, Пашка. Проста ў твайго бадькі былі глыбокія залысіны, а ў мяне іх не было. І ты ўспомніў аповеды бабулі пра чорных людзей.

- Дзядзька Віця?!

Прыліў эмадыйных успамінаў захліснуў маё дыханне, у горле нешта заказытала, выклікаўшы недаплаканую дзідячую слязу, якую ў мяне, маленькага, суняў таямнічы незнаёмец дзядзька Віця. Чамусьці ўспомнілася трагічная песня пра загінуўшую грузінку.

- Ціха, ціха, Пашка. Супакойся. Паглядзі на тую дзяўчыну, ад думкі пра якую ў цябе перарываецда дыханне, гадоў праз пядь. Павер, гэта хутка будзе. Ты з ёй - як лімон і бетон: прымітыўна рыфмуецеся і ніяк не спалучаецеся. Звярні ўвагу на тых, хто побач, і выберы тую, якая глядзідь на цябе прыхільна. Часам думаецца, што мне не даводзілася кахадь, аднак я памятаю, што каханне між людзьмі існуе. І павер: я тысячу разоў назіраў за тым, што табе давядзецца прайсці і што мне больш прайсці не давядзецда.

- Мне здаецца, што ты праспяваў тады песню “Суліко”: “Доўга я пакутаваў і сумаваў: хто цябе забіў, Суліко?”

- Ты ўсё пераблытаў, Паша. Словы гэтай песні не такія. І спяваў яе, хутчэй за ўсё, твой бадька, які служыў на Паўночным флоце. А я. Ну, можа, мармытаў, калі сыходзіў.

Калі б не два рублі восемдзесят капеек, невядомым чынам далучаныя да рубля, які я пакінуў на магчымую каву-глясэ ў буфеце кінатэатра, візіт дзядзькі Віці (ці проста Віді?) можна было б лічыць не менш ірэальным, чым мой дзіцячы ўспамін пра яго.

30-40

Не хацелася б паказацца манатонным і нудным, як вуркатанне на халастых абаротах матора калгаснага трактара, што стаіць блізу сядзібы, пакуль трактарыст абедае. Таму пераскокваю праз пятнадцать гадоў да чарговай сустрэчы з чалавекам, якога да гэтага называў Відем.

Быў канец дзевяностага года мінулага тысячагоддзя. На экранах савецкіх кінатэатраў круцілі “Драпежніка”, “Дандзі- кракадзіла” і “Рэмба”, Тэлебачанне зачароўвала фінскімі тэхналогіямі, прыцягвала праграмай “Крок” і сеансамі масавых гіпнатычных лячэнняў, расчульвала першым тэлесерыялам пра танкакосную рабыню Ізаўру, трошкі насцярожвала рэкламай гадзіннікаў “Алівеці” на праграме “Час”. Газеты чыталіся і абмяркоўваліся з такім імпэтам, што падпіска на палову заробку нікога не здзіўляла. Эмісары бізнесу краіны, кіраўнікамі якой у некарэктным выглядзе была сфармулявана заведама невырашальная задача, прама з прадоўных месцаў кінуліся на гандаль у бліжняе замежжа, якое дагэтуль не лічылі заграніцай.

Ацалелыя і нескалечаныя воіны афганскай кампаніі займалі шараговыя пасады ў толькі што створаных атрадах міліцыі адмысловага прызначэння, адмысловым прызначэннем якіх была барадьба з уласным народам, адкуль, дарэчы, іх нярэдка выкідвалі за незалежнасць, перавышэнне паўнамоцтваў і несанкцыянаванае п’янства.

Трыццаткі, якую накінуў да традыцыйных заробкаў першы і апошні прэзідэнт вялікай краіны, хапіла, каб дачыста размесці тавар з прылаўкаў: ад зубной пасты да безразмерных трусоў, кухонных дошак і цукру.

Бунтавалі сталіды саюзных і аўтаномных рэспублік. Адзіная нацыя - савецкі народ - падзялялася на незлічоную колькасць н ацыян альн асцяў.

У адпаведнасці з генеральнай лініяй партыі, якая балансавала на мяжы краху, уладатрымальнікі напомнілі краіне ваяўнічага атэізму, што Бог усё ж ёсць і пісадь гэтае слова трэба з вялікай літары. Пісьменнікі і журналісты панаракалі на ўласную забыўчывасць, а палітычныя бонзы, якія шчыра верылі толькі ва ўласную хватку і спрыт, публічна пачалі выказвадь Госпаду пашану.

Ёсць апаска, што асабістыя развагі могуць грунтоўна разысціся з цяператнім школьным курсам, таму не варта ўлазіць у падрабязнасці. Дастаткова сказаць, што блатное арго ўшчымілася ў літаратурную мову, а гадоў праз пяць адкінула сарамлівыя двукоссі. На рынках пачало гуляць малдаўска-цыганскае “лавэ”, якое з-за нескланяльнасці праз нейкі час было заменена на вульгарнае “бабло”, што таксама цяпер ніхто не ўжывае. Згадка пра грошы нывыпадковая, бо ў той перыяд здавалася, што толькі наяўнасць і колькасць іх вызначае чалавека як асобу.

Ды яшчэ наяўнасць талонаў і купонаў была асноўным адрозненнем грамадзяніна імперыі, што трашчала па швах, ад жывёлы.

35

Мне “пашчасціла” быць, напэўна, адным з апошніх аспірантаў Савецкага Саюза, прынамсі ў нашым інстытуце. Змарнаваўшы тры гады на адпрацоўцы па размеркаванні, а затым яшчэ сем гадоў у чарзе на кватэру, я недапушчальна зацягнуў паступленне ў аспірантуру. Аднак сто рублёў, якія не было дзе ўзяць і якія прыплюсоўваліся да заробку пасля абароны дысертацыі, былі неабходныя маёй сям’і, што пакуль магла паважадь мяне толькі за патэнцыйную прыналежнасць да вучонай эліты.

.Кандыдадкую дысертацыю па тэме “Аўтаматызаваная сістэма кіравання вытворчасцю на прадпрыемствах жалезабетоннай прамысловасці ва ўмовах рынкавай эканомікі” толькі што расцерлі ў пыл на вучоным савеце. “Ваша канцэпцыя не гарантуе самаакупнасці, у такія праекты дзяржава не збіраецца ўкладвадь сродкі”, - заключная фраза апанента, з якім, па словах майго навуковага кіраўніка, “усё было знітавана”, прымусіла савет кінуць “чорныя” шары. Два белых з дванадцаді: адзін - кіраўніка, у чым не было сумневу, а ў прыналежнасці да другога прызналіся ўсе, уключаючы “правадніка генеральнай лініі” - апанента, былога парторга.

Кіраўнік выказаў спачуванне, не хаваючы ўласнай прыкрасці. Мы з ім нават трохі выпілі, а пасля зайшлі да мяне. Ён упарта пераконваў, што ўдар, які спляжыў маю кар’еру, быў нацэлены менавіта на яго. Нарэшце ён пайшоў.

Я самотна дапіваў “Сталічную”, невыразным рыканнем слаў праклёны “фарбаваным камуністам” і надрывістым кашлем ад цыгарэтаў “Астра” перашкаджаў спадь сям’і.

Назаўтра я не пайшоў на работу. Пра гэта я загадзя дамовіўся з загадчыкам лабараторыі, да таго ж у мяне быў талон да зубнога ўрача: трэба было рабіць дзве каронкі і ставіць мост у левай ніжняй сківіцы.

.Ён спыніў мяне, калі я выходзіў з метро:

- Малады чалавек, вас, здаецца, Паўлам завудь? Вы спяшае це ся?

Праз пару крокаў па інерцыі я павярнуўся і знарок задзірліва вымавіў:

- Ну?

- Паўтару сваё пытанне: вы спяшаецеся?

Я пазнаў Відю, хоць здалося, што ён памаладзеў. І ледзь не вырашыў, што вар’ят гэтым разам я. Таму буркнуў: “Заняты па плешку!” - і накіраваўся да стаматалатічнай клінікі, якая месцілася за сотню крокаў ад метро.

Напэўна, уражанне ад таго, што прывід, які сустрэўся трэці раз у жыцці, чакае на парозе клінікі, было істотна размытым з-за папярэдніх маніпуляцый артапеда з маімі сківідамі.

Увушшу яшчэ стаяў шум і скрыгат бормашыны, калі я ўдыхаў зімовае паветра.

Ён стаяў, прысланіўшыся спінай да белацаглянай сцяны гастранома па другі бок вулачкі, і сумна ўсміхаўся.

Я проста падышоў і сказаў:

- Пазнаў вас, Віктар. Скажыце, нарэшце, хто вы такі?

- Я не Віктар. Я, напэўна, Віталій. Віктар - пераможца. А каго тут перамагадь? Ты ж не адчуваеш сябе пераможцам смецця, калі пыласосіш кватэру. І не лічыш перамогай сарваны яблык ці забітага камара.

- Віталій дык Віталій. Хто ты такі?

- Ты ўспрымаеш мяне як равесніка, Паша. Таму я раскажу табе сёння значна больш, чым звычайна. І першае: мяне клічуць не дзядзька Віця, не Віця і не Віктар. Нават не Віталій. У мяне няма імя. Яшчэ: у мяне няма радзімы, апроч Зямлі, няма сям’і, апроч чалавецтва, няма ўзросту, няма смерці. У мяне ёсць толькі нараджэнне і жыццё.

- А, зразумеў! - іранічна адклікнуўся я. - Ахвяра праекта “Фантакрым-Мега”? Вы вар’ят?

- Я ненармальны - гэта абсалютная ісціна. Бо норма - сярэдняя ўстаноўленая велічыня. Любы чалавек мае адхіленні ад нормы, але мая анамалія няўцямная для звычайнага чалавека - я бессмяротны.

- Здыхлік-неўмірунька, Каін, Агасфер? - Нейкае смяшлівае чарцянё кіравала маімі думкамі і языком.

- Вітэрнал, калі жадаеце.

- А, ужо Вітэрнал! Вы ўцяклі ці вас адпусцілі?

- Паша, а ты сам сабе не здаешся вар’ятам з-за таго, што непачціва размаўляеш з чалавекам, якога бачыш трэці раз за жыццё?

Пры гэтым Вітэрнал зірнуў на мяне так паблажліва і ласкава, што я зноў уявіў сябе маленькім Пашкам з алюмініевым бітончыкам, прывязаным да пояса. І нават адчуў, як абціснулі шчыкалаткі гумавыя тасьмы ад ярка-зялёненькіх штонікаў, што тады былі на мне.

- Прабачце. Процьма жыццёвых абломаў. Нервы ніякія.

- Пра няўдалую абарону дысертадыі ведаю. Гэта не праблема, ці, як вы выказаліся, не “аблом”. А нервы ў цябе моцныя, ты здаровы флегматык. Гэта добра. Ты сам не ведаеш, які магутны ў цябе псіха- духоўны патэнцыял.

Ягоная схільнасць звяртадца то на “ты”, то на “вы’ ў чарговы раз не засталася незаўважанай, аднак і не азадачвала.

Абміну падзеі, у выніку якіх мы апынуліся ў маёй кватэры. Адрэкамендаваўшы Вітэрнала жонцы як былога аднакурсніка Віталія, я правёў яго на кухню - самае зручнае месца для размоў, асабліва вячэрніх і начных: над кухняй - кухня, пад кухняй - кухня.

Ён амаль не піў - спаслаўся на небяспеку страціць яснасць розуму. А я папярэдне паведаміў, што развітацца мы павінны не пазней за адзінаццаць вечара, і паабяцаў выслухадь усё, што б ён ні сказаў.

Мяркую, папярэднімі скарачэннямі я набыў права давесці яго дзівацкі аповед цалкам, бо тады, з яго дазволу, уключыў на запіс двухкасетнік “Снежаць”, які на мінулым тыдні выпадкова па купонах набыў у “Бытавой тэхніцы”. А пазней, не давяраючы даўгавечнасці плёнкі, перапісаў тэкст на паперу, выключыўшы з аповеду Вітэрнала свае няўдалыя іранічныя рэплікі, на якія ён рэагаваў абаяльна і пераканаўча. Ён біў хвосткімі, не заўсёды лагічна звязанымі абзацамі.

- Я ведаю, што гэтаму немагчыма паверыць, але мой узрост нельга вызначыць. Не хачу сказадь, што вечны ці прысутнічаў тут ад стварэння свету. Аднак я ведаю гэты свет, як ніхто з тых, хто ў ім жыве. Скажу болей: я ведаю гэты свет лепш за ўсіх, разам узятых. Апошняе занадта саманадзейна - перакрэсліваю гэтыя словы.

Напэўна, даводзілася чудь, што Зямля трымаецца на трох Сланах, якія стаяць на Чарапасе? Ці не з’яўляецца сэнс у такога светапогляду, калі вышэйзгаданыя жывёлы будудь напісаны, як і належыць, з вялікай літары? Сланы - гравітацыя, інерцыя, магнетызм. Чарапаха - раўнавага. Ці зразумела, што такое “перысданта старгінаунгмы”? Што азначае слова “кван!’ ці “кварк” для неандэртальца? Прыблізна тое ж, што і для вас.

Як мы маглі растлумачыць будову свету, які вам належала засяліць? Паспрабуйце растлумачыць значэнне слова “гіпатэнуза” або “перпендыкуляр” свайму пяцігадоваму хлопчыку! І самае крыўднае, што вы не зразумелі зместу дзевяноста дзевяці адсоткаў нашых пасланняў. А асноўную частку пераклалі так прымітыўна і прадузята, што ідэя пазначыць для вас кірунак згасла яшчэ да таго часу, як вы паспрабавалі яе скарыстаць. На прадягу ўсёй гісторыі вы тыкаецеся, як сляпыя кадяняты, і пры гэтым асляпляеце відушчых. Ваш прагрэс, як і рэгрэс, - толькі заканамернасць выпадковасді, упарадкаванасць хаосу.

Самае дзіўнае, што вы надзвычай уважлівыя да лічбаў. Калі незразумелы тэкст вы скажаеце пад сваё разуменне і амбіцыі, то лічбы ніколі не кранаеце, нават калі яны здаюцда бязглуздымі. Чаму вы лічыце, што “трынаддадь” - лічба Д’ябла, а тры шасцёркі - самога Сатаны, калі не маеце ўяўлення ні пра таго, ні пра другога?! І адначасова лічыце, што Д’ябал і Сатана - адно і тое ж.

Такім чынам, свет сапраўды ўзнік сем тысяч гадоў таму. Што вы лічыце годам? Т рыста шэсцьдзесят пяць абаротаў Зямлі вакол сябе і адзін - вакол Сонца? Зіму-вясну-лета-восень, якія і цяпер навыварат у Паўднёвым паўшар’і і “ніяк” у зоне Экватара? Словы “і быў дзень, была ноч - дзень першы” ў маштабе дваццаці чатырох гадзін адмаўляецца ўспрымаць звычайны чалавечы розум. А святло і цемру адрозніваюць нават сляпыя. Вада з’яўляецца нейтральнай толькі па волі вашых стваральнікаў. Галоўнай жыдцёвай вадкасцю магла б аказадца і саляная кіслата, а замест кіслароду, несмяротнага для вас толькі ў сумесі з азотам, - ксенон.

Дык вось, напачатку Сусвет трымаўся на адным Слане - гравітадыі. Гэта азначае, што ўсе сістэмы Галактыкі былі нерухомыя. Раптоўны рывок, які ў вас цяпер прынята называць Вялікім Выбухам, стварыў рух, што характарызаваўся інерцыяй. З’явіўся другі Слон. Госпад высмаркаўся Галактыкай. Магнетызм, трэці Слон, узнік ад дынамікі палёту і трэння. І нарэшце, калі сілы паскарэння ўраўняліся з сіламі супрадіўлення, узнікла Чарапаха, якая падставіла свой панцыр пад Сланоў, - раўнавага. І будзе яна існавадь да таго часу, пакуль Галактыка не сутыкнецца з перашкодай і, расцёкшыся па ёй, не набудзе новую, статычную, раўнавагу. Усё, што па-за Галактыкай, агляднае, але недасяжнае. Як толькі вы навучыцеся вызначаць абсалютныя хуткасці нябесных сістэм, гэта стане зразумелым. Вы ўбачыце, што з нячутным для вашых вушэй гудам пралятаеце міма іх, практычна нерухомых, з велізарнай хуткасцю. Аднак гэта мая ўласная версія, якую не магу пацвердзіць нічым, апроч высноў, на якія ў мяне мелася дастаткова часу.

Вернемся да тэорыі стварэння свету як гісторыі планеты Зямля. Стварэнне Святла і Цемры - задача не больш складаная, чым для вас - пстрыкнуць электраўключальнікам. Вы ж ніколі не зразумееце сутнасці святла і цемры! Вы яшчэ ніяк не разумееце, што сапраўдная цемра - адсутнасць святла, якое можа даць любое адценне - ад белага да чорнага.

Праміну прадяглы перыяд першапачатковай каагуляцыі да палаючай іскры пылінак, якія надалі ёй шаравую форму. І гэта - толькі другі дзень, калі Божы Хаос прадвызначана асэнсаваным рухам стварыў Зямлю адначасова з усёй Галактыкай.

Тое, што я раскажу далей, не раз выказвалася ў апокрыфах, якія вы зацята знішчалі разам з іх аўтарамі.

Падзел зямной цвердзі, вады і неба - па-за Божай задумай, дакладней, прадвызначаны Божым Хаосам. А вось стварэнне жыцця, прычым адначасова расліннага і жывёльнага, - без сумневу заслуга дзеячаў Бога Цяперашняга і Сапраўднага. Асобна створаныя гэтыя дзве формы непазбежна загінулі б, як загінула б чалавецтва і без мужчын, і без жанчын.

Дзень трэці, так бы мовіць - этап, быў паспяхова завершаны.

Пра святло і цемру я казаў: нават крот адрознівае свячэнне ад змроку; стварэнне свяціл тлумачыцца ў святых кнітах іх аўтарамі для больш гарманічнага ўспрымання. А стварэнне жыўнасці, падобнай да сённяшняй, - асобны этап. Я не магу растлумачыць чалавечымі вобразамі, аднак што бясспрэчна: уся шматаблічнасць стацыянарных раслінных і рухомых жывёльных істот была створана не імгненна, не з першай спробы. І канчатковы варыянт быў неаднаразова адкарэктаваны. Вы знайшлі рэшткі адкідаў эксперыментаў і назвалі гэта эвалюцыяй. Але ніводная вольха, якая па вашай класіфікадыі належыць да сямейства бярозавых, ніколі не стане бярозай! І нават у сямействе акул вы знойдзеце больш разнастайнасці, чым паміж людзьмі, малпамі і саламандрамі!

Здольнасць да апладнення - ключ Божы, яйка - вока Божае, а клятчатка - асноўны матэрыял. Гэта модуль, так было задумана. На гэтым дзень пяты скончыўся. Зямля грымела ўзрывамі вулканаў, а воды Усясветнага Акіяна кіпелі ад цеплыні Іскры, якую ахутваў Попел.

І былі накіраваны на Зямлю сыны і дочкі Божыя з наказам пладзідца і ўладарыць. Баязліва ўспрыняў іх створаны Госпадам свет, бо на пачуцці перавагі і празе знішчэння грунтаваліся іхнія моц і намеры. Таму адклікаў Госпад сыноў і дочак сваіх і па ўзоры і падабенстве іхнім стварыў людзей, падарыў ім Смерць і загадаў, каб прыходзіла па іхнім Прызыве. Калі ж убачыў, што людзі жывуць даўжэй, чым патрэбна для гармоніі, пазначыў Госпад, каб Смерць прыходзіла да іх па яго Наказу. Але, калі племя людское разраслося незлічона і стаміўся Госпад сачыць за кожным асобным лёсам, загадаў ён, каб Смерць прыходзіла ў Тэрмін, вызначаны ёю самой. Аднак Смерць мудрая: яна дагэтуль чуе Прызыў і Наказ.

І пакінуў Бог на Зямлі некалькі Першалюдзей, у якіх няма тэрміну, абмежаванага Яго воляй або меркаваннем Смерці. І пазначыў іх атрыбутам бессмяротнасці, каб маглі пазнаваць сваіх пераемнікаў.

Я, Вітэрнал, - нашчадак Першалюдзей. Мы не вечныя: наш тэрмін - жыццё чалавецтва.

.Вы, вядома, чулі пра Сусветны патоп. Аднак вамі абмяркоўваецца толькі апошні, апісаны вамі. Параўнайце вышыню Арарата і Джамалунгмы! Вада, што заліла ўвагнутасці Зямлі, нават ад малога ўзрушэння лёгка закрые тыя нікчэмныя ашмёткі сушы, якія вы называеце мадерыкамі і астравамі. Ад павышэння знешняй тэмпературы планеты на пяць градусаў знікне суша. Вы і сягоння ў вадзе, толькі ноздры высунулі! І выключна ад трэцяга Слана - магнетызму - залежыць, калі гэта адбудзецца наступным разам. Вы жывучыя прыстасаванцы, аднак запэўніваю: нават пяці пакаленняў не хопіць, каб у вас з’явіліся жабры, а існаванне на каўчэгах, хай сабе і касмічных, знішчыць ці вырадзіць вас. Зрэшты, не буду катэгарычным: не першая спроба і не апошняя.

Аднак вернемся да гісторыі людзей, як і ўсяго жывога, што папярэднічала вам, сучасным. Зямля тады круцілася марудна, яна ледзь рабіла абарот вакол сваёй восі за два пакаленні - пяцьдзесят цяперашніх гадоў. Магнітны стрыжань быў кволы, таму жыць ва ўмовах цяпла, святла і паветра можна было, толькі калі рухацца ўслед за Сонцам - насуперак руху Зямлі. Усё створанае вандравала па Зямным Поясе, штодзённа ссоўваючыся на чатыры-пяць цяперашніх кіламетраў. Расліны не маглі хадзіць, але яны маглі ўкінудь у глебу насенне, якое, праляжаўшы два-тры дзесяцігоддзі ў касмічным холадзе, зноў узыходзіла, каб сустрэць новыя пакаленні людзей. І было гэта доўга, амаль вечна. Можна сумнявацца, што абсалютны холад не здолее знішчыць дрэва ці куст, - аднак і цяпер ёсць расліны, якія не адолее самае моцнае полымя і самы люты мароз. Ні іх, ні іхняе насенне.

На гэтым плёнка скончылася, і я прачнуўся ад рытуальнага шоргату яе белага хвосціка па корпусе магнітафона.

Я задрамаў і не бачыў, як Вітэрнал пайшоў. І, відавочна, не быў бы ўпэўнены, што ён увогуле знаходзіўся тут, каб зноў не зарадзіў плёнку, не адматаў бы яе і не пачуў:

“.І пакінуў Бог на Зямлі некалькі Першалюдзей, у якіх няма тэрміну, абмежаванага Яго воляй або меркаваннем Смерці. І пазначыў іх атрыбутам бессмяротнасці, каб маглі пазнаваць сваіх пераемнікаў.

Я, Вітэрнал, - нашчадак Першалюдзей. Мы не вечныя: наш тэрмін - жыццё чалавецтва”.

- Дазвольце! Вітэрнал, ці як? Што вы мне плявузгаеце пра вашу эксклюзіўнасць? А калі аб нечым малоць - давайце, можа, пра Сусветны Патоп. Здаецца, гэта і вам па тэме, і я паслухаю!”

Уласны гугнява-п’янаваты голас падаваўся мне непрыемным.

45-55

Наступныя пятнадцать гадоў перамалолі маё ўяўленне пра чалавека як пра істоту, здольную да мыслення. Я зведаў сутнасць улады, адчуў няўстойлівасць клімату, а галоўнае - прасякнуўся ўласнай канечнасцю. Не чапляйцеся, спадары філолагі: вы выдатна разумееце, што размова ідзе не пра руку або нагу.

Дзве тысячы пяты год. Як прыемна прапусціць два нулі без абазначэння іх словамі! Смешна сказаць, хоць забыў, калі смяяўся: у маладосці не быў упэўнены, што дажыву да яго.

Стварылі “Дзевятую роту’, аднак ніхто не ўспамінае “Нашых”; рэміксавалі “Кінг Конга”. Забыліся “Дванаццаць малпаў”, а “Ціхую планету’ выкінулі з кінадаведнікаў з-за малапрыкметнасці і бяскасавасці. Арнольд кіруе Каліфорніяй. Лебедзі і Еўдакімавы ў горне расійскай улады не выжываюць.

Еўрапейскія дзяржавы ставяць лідэрамі жанчын. Краіны- “еўрапярэваратні” здаюць на несправядлівыя суды сваіх былых правадыроў, якія спрабавалі ўтрымаць уладу і, па вялікім рахунку, выратавадь уласную краіну. Прадэс развалу імперый працягваецца. Планета, на якой паўвека таму было блізу пяцідзесяці дзяржаў, цяпер мае іх пад дзвесце пяцьдзесят. Войны не толькі не спыняюць раз’яднання, а як быццам бы і спрыяюць яму. Магчыма, чалавецтва пакуль не разумее ўсёй сур’ёзнасці працэсу.

Арабскі рэгіён падобны на дрэсіраванага тыгра, які пакаштаваў чалавечыны. Амерыка нагадвае баксёра-прафесіянала, які “адпаведна правілам” метадычна нявечыць змарнелых пракураных падлеткаў.

Цягне дымам новай незразумелай сусветнай вайны. Магчыма, яна ўжо ідзе.

Анекдот пра Брэжнева як пра “дробнага палітычнага дзеяча ў эпоху Пугачовай” успрымаецца бясспрэчнай ісцінай для тых, хто памятае Генсека. Слова “фармат’ у шоу-бізнесе з’яўляецца пропускам, “нефармат’ - прысудам. Зрэшты, я музыку амаль не слухаю. Добра, што пачалі крудідь песні майго студэнцкага юнадтва: “Там, дзе клён шуміць.”

Праўду сказаў Вітэрнал: ніводная вольха не стала бярозай.

Павінен адзначыць, што да таго часу я ўсвядоміў усю трагічнасць перакосаў здароўя. І калі праблема карыесу і зубнога каменю была вырашана ўстаўнымі сківіцамі, то да звыклых гастрыту, мігрэні, задышкі арганічна дадаліся ішэмія, атэрасклероз, артрыт і іншае. Аднак неабходна заўважыць, што на рабоце (пяты год у невялікай арганізадыі намеснікам дырэктара па навучанні кадраў) я стараўся выглядадь малайцом, што было нескладана: строгі пінжак разам з адпрасаванымі жонкай штанамі ўдала маскіравалі азызлае ва ўсіх напрамках цела. А пашыраная чырванаватая фізіяномія падманна перасцерагала тых, хто намерваўся пахіснудь мой аўтарытэт, што пад абалонкай адзення знаходзіцца магутны торс.

Пра тое, што цела на самай справе стала азызлым, я гаварыў. І нешта змянідь было немагчыма: калі ўдавалася пераадолець ляноту і апатыю - падсоўвала свае сюрпрызы здароўе. Дакладней, нездароўе.Спачатку я палічыў яго за маладога чалавека, накіраванага на наш камбінат ці на стажыроўку, ці з біржы.

- Сядайце. Дакументы давайце.

- Павел Андрэевіч, я - Вітэрнал, Відя.

Гэты ўдар быў мацнейшым за атрыманы два гады таму, калі на генеральнага дырэктара камерцыйнай фірмы, дзе я тады прадаваў, у маёй прысутнасці начапілі наручнікі.

Ды, напэўна, у глыбіні душы я і не забываў Віцю-Віталія, таму што адразу адрэагаваў:

- Пачакай, я дзверы зачыню. Кавы хочаш?

Вітэрнал кінуў на стол аркушык у клетку (падобных лісткоў я не бачыў гадоў дзесяць, аддаючы перавагу пісчай паперы) з інтэрваламі лічбаў 0-10, 15-25, 30-40, 45-55, 60-70, 75-85, 90-100.

- Што гэта? - Звычка пачувадца галоўным у асабістым кабінеце праяўляла сябе.

- Падумайце, вы ж некалі збіраліся быць вучоным. Уключыце

IQ.

Прайшло не больш за хвіліну, як я кінуў яму лічбы: 5, 20, 35, 50, 65, 80, 95.

- Значыць, наступным разам вы наведаеце мяне ў шэсцьдзесят пяць гадоў? Вы рызыкуеце не заспець мяне жывым: я ўжо быў на валасок ад смерці - толькі спагадная ўвага прахожых і прафесіяналізм медыкаў утрымалі мяне ад неасэнсаванага скачка на той свет.

- Інтэлект не розум, Павел Андрэевіч. У вас ёсць вольных паўгадзіны?

- А пасля работы нельга?

З цягам гадоў я стаў працаголікам і панічна баяўся змарнаваць нават хвіліну рабочага часу на асабістыя патрэбы, хоць карысці ад сваёй работы даўно не бачыў.

- Добра-добра, я пагуляю пакуль што.

- Можа, вам грошы патрэбныя? - хутчэй ветліва, чым паблажліва спытаў я.

І ўгадаў.

- Не пашкодзілі б.

Я даў Вітэрналу суму, дастатковую для вольнага баўлення часу на пару гадзін з улікам яго статусу, які вызначала яго абтрапанае адзенне.- У семнаццаць пятнадцать заходзьце. Я пропуск закажу. Між іншым, як вы прайшлі цяпер?

Вітэрнал усміхнуўся, і калі б яго твар не бачыўся на працягу жыцця ў ціхіх снах і ўдалых кашмарах, з якіх ён мяне вызваляў, давялося б палічыць яго ўсмешку праяўленнем беспардоннага нахабства.

А так я проста сказаў:

- Добра-добра, усё, пакуль. Да сустрэчы.

Гісторыя, расказаная Вітэрналам, які гэтым разам паведаміў, што яму бліжэй імя Імартал, была даволі афарыстычнай:

- Першапачаткова людзі былі падобныя на багоў не толькі знешне, але і па вечнасці жыцця. Ты памятаеш пра гэта, Павел Андрэевіч. Аднак Вярхоўны заўважыў, што чалавечая душа ў адрозненне ад боскай мае абмежяваны рэсурс. Таму ён вызначыў намінальны тэрмін жыцця і падзяліў яго на пятняттгтяттігядовыя стадыі: дзяцінства, юнадтва, маладосць, сталасць, пажылы ўзрост, старасць. Такім чынам, у кожным чалавеку праграмна закладзена ўзроставая сетка. Ці не дзіўна, што дзевяностагадовы парог пераадольвае мізэрная частка, а сто пяць гадоў перасягаюць адзінкі?

Кожнай стадыі было адведзена дзесяць гадоў, паміж стадыямі былі устаноўлены пераходныя этапы на палову стадыі - пяцігоддзе. Гэтыя пяцігоддзі - пераход з папярэдняга ўзросту ў наступны - часцяком хваравіта пераносяцца.

Менавіта таму ў дванадцадь-трынадцадь гадоў людзі збіраюцца канчаткова разабрадца з усім светам ці з сабой. І адначасова ганарацца, што да іх усё часцей звяртаюцца “хлопец”, а не ‘хлопчык”. Або - не “дзяўчынка”, а “дзяўчына”.

Менавіта таму ў двадцадь сем—дваццаць восем яны пачынаюць адчуваць, што ўзыходжанне непазбежна зменіцца спускам, і як належнае ўспрымаюць зварот “малады чалавек”. І адначасова паўнакроўна радуюцца жыццю.

Т аму ў сорак два—сорак тры гады невытлумачальныя сігналы здароўя, якое раптоўна хістанулася, выклікаюць паніку і прадчуванне завершанасці праграмы жыцця, а першы зварот “дзядзька” або “бадя” спачатку абурае, а потым настройвае на пакору. І тым не менш менавіта ў гэтыя гады прыходзіць адчуванне, што свет - у вашых руках.

Т аму ў пяцьдзесят сем—пяцьдзесят восем ханжаскі камплімент “Вы цудоўна выглядаеце!” ці “Вы ніколькі не змяніліся!” успрымаецца з удзячнай іранічнасцю, а зварот па імені дапушчальны толькі ад блізкіх або даўніх сяброў. А разуменне жыццёвых законаў выклікае радасна-помслівую зайздрасць да тых, хто маладзейшы.

Таму ў семдзесят два—семдзесят тры здзіўляешся новым напасцям, у тым ліку ненавіснай імпатэнцыі, а заадно і варыкозна- вузлаватым нагам. А паблажліва-пагардлівае “дзядуля” пасля незадаволенага сам-насам пыхкання ўспрымаецца як аксіёма. Затое пачынаеш шчыра наталяцца простымі рэчамі: сонцам, небам, дрэвамі.

Таму ў восемдзесят сем—восемдзесят восем з непрытворным спалохам глядзіш на свет, які змяніўся да непазнавальнасці, а свет з незразумелай павагай паглядае на пігментн^ія плямкі на тваім твары, якія, зрэшты, даўно абсыпалі і цела. Ты лёгка даруеш, што мала хто памятае, як цябе клічуць, мысленна шматразова выказваючы падзяку людзям хаця б за ўвагу да самога факта існавання тваёй асобы, якая раз’ядаецца жыццёвым расолам. Некалі ты скардзіўся, што ў гэтага расолу нізкая канцэнтрадыя, але цяпер гэта - атрута. Аднак тое, што ты стаіш на краі жыцця, узносідь над мітуснёй. Хоць і прыходзідь мярзотнае адчуванне, што ты турунда, чужародная рэч у грамадскім арганізме.

Сёмая стадыя - доўгажыхарства, якога могуць дасягнудь адзінкі. Лічба “шэсць”, зразумела, ніколі не была боскай.

Што асабліва цікава: усе ўзросты маюць сваю сферу ўплыву. Вас заўжды выштурхнудь з “нявашага” ўзросту, калі вы надумаецеся прэтэндавадь на камфортнае самаадчуванне ў ім. Пяцідзесяцігадовыя абзавудь “сапляком” трыццацігадовага, а трыццадігадовыя намёкам пазначадь пяцідзесяцігадовым, што тыя - старыя казлы.

А “сем” - ваша лёсавызначальная лічба. Не шчаслівая, як вы думаеце, менавіта лёсавызначальная. Чалавека помняць як асобу, калі ён пражыў не менш за сем гадоў. У сярэднім вы жывяце семдзесят гадоў (калі хочаце - семдзесят сем, калі не улічвадь адоракоўку тых, хто не ўбачыў сэнсу існавання). Семсот гадоў жыве нацыя - можаде дададь дзве сямёркі на размазаны перыяд стварэння ці скону (звычайна адзін з іх неканкрэтны). Сем тысяч гадоў здольная ўтрымадца цывілізацыя - дадайце тры сямёркі на тэрмін непасрэднай пагібелі або канчатковай страты гістарычнай памяці. Семдзесят тысяч гадоў (чатыры сямёркі - на хібнасць) - час экадыкла рэстаўрадыі кандыцыйнасці экзістэнцыі антрапаморфаў. Прасцей кажучы - перыяд змены чалавецтва як віду.

- Пачакайце хвілінку! Вы ж некалі пераконвалі мяне, што як раз сем тысяч гадоў таму за сем дзён Бог стварыў Зямлю. Адкуль цяпер “семдзесят тысяч”?

- З кожным разам ты ўсё менш кемлівы, Павел, даруй маё панібрацтва. Як трапна адзначыў адзін з вас: “Мудрасць не заўсёды прыходзіць з узростам. Бывае, што ўзрост прыходзідь адзін”. Не трэба шукаць супярэчнасці паміж сказаным раней і сённяшнім. Логіка тут зменлівая. Яе нельга прымяніць, як, скажам, медыцынскі тэрмометр для вымярэння велічыні вугла. А капронавая нітка можа быць і лёскай, і вяроўкай для бялізны, і струной, і пятлёй. Не паддайся спакусе ўбачыць выразную і дакладную карціну, на якой усё будзе зразумелым і непарушным.

Я ўсяго толькі спрабую перададь табе веды па тваёй шкале. Аднак у любым выпадку: калі вучань не разумее - настаўнік недасканалы.

Імартал вызваліў мяне ад свайго ўсёабдымнага ўплыву, і я, як муха, што выпадкова апынулася на шахматнай дошцы, зрабіў ход:

- Тым разам ты сказаў, што бессмяротны. Я бачу, што твой узрост не мяняецца. Растлумач, як ты здолеў ацалець у чарадзе несупынных войнаў, не стаць ахвярай эпідэміі або фатальнага выпадку? І, нарэшце, пры татальным уліку грамадзян, дзе ты жывеш, дзе працуеш, хто цябе кормідь?

- Усё даволі проста, Павел Андрэевіч. Войнаў і эпідэмій я пазбягаю, бо лёгка іх прадказваю. Можна лічыць, што ўсё гэта прапісана. Неймаверная мудрагелістасць гісторыі чалавецтва дыктуецца яго сутнасцю і прадказальная, як удых і выдых. Успомні юнацтва: як складана было пазбегнуць бойкі, нават калі яе не жадаеш! А пазней? Уявіце, што гэта праходзіць дзесяткі-сотні разоў! Ты ведаеш, чым разумны чалавек адрозніваецца ад мудрага? Разумны здолее выкруціцца з самай складанай сітуацыі, а мудры ў яе не трапіць.

Каб было больш зразумела, скажу, што не прысутнічаў ні пры паўстанні Спартака, ні пры адной з французскіх рэвалюцый, не ўдзельнічаў ні ў Першай, ні ў Другой сусветных войнах. Ваша Трэцяя сусветная, на парозе якой вы стаіце і якой прагнеце, хутчэй за ўсё здзівідь небывалай ператасоўкай нацый, і ахвяры яе астудзяць вашыя амбіцыі і ўраўнаважадь жаданні і магчымасці. Сальецца благая кроў.

А на планеце дастаткова месцаў, з якіх зручна назіраць за пабоішчамі і не прымаць у іх удзелу.

Пра харчаванне. Чалавек - істота метабалічная. Ягоны апетыт

- рухавік цывілізадыі. Калі не марнавадь энергію, то, адпаведна, яе не трэба і спажываць. Не менш за дзевяноста адсоткаў жыццёвай энергіі дае нам дыханне. Нейкі мінімум ежы неабходны чалавеку для падтрымання ў тонусе органаў стрававання. А вы нішчыце гэтую сістэму, каб дагадзіць смакавым рэцэптарам, якія ўсяго толькі павінны вызначыць уежнасць прадукту і дадь указанні па яго засваяльнасці.

З вірусамі яшчэ прасцей: яны развіваюцца прадказальна, і на іх варыяцыі ў мяне імунітэт. І шкоднасць іх умоўная, нават правільная: сярод дзесятка тысяч вірусаў толькі блізу сотні могудь учыніць шкоду чалавечым асобінам. Абарона ад дробных стварэнняў

- прыкмета першабоскасці.

Вы яшчэ не запыталіся пра прыродныя катаклізмы - землятрусы, паводкі, маразы, ураганы. Дазвольце, адразу перайду да аказій, непрадказальнасцей і выпадковасцей?

Імартал прадягнуў руку да нажніц, якія тырчалі з канцмасера. Наступнае адбылося імгненна.

Ён рэзкім рухам закасаў рукаў шэрага світэра, а потым вылінялай ружовай сарочкі, адарваўшы гузік каля запясця, і, моцна прыціснуўшы тупыя нажніцы, паласнуў па венах лакцявога згібу.

Цёмная кроў пырснула на мой рабочы стол і твар Імартала.

- Спакойна, Паша, глядзі.

Хэпі энд не надышоў. Імартал перахапіў нажніцы параненай рукой і ўдарыў імі сабе ў левае вока.

.Не ведаю, як дранцвее мыш перад змяёй, але пазней, калі мая верная жонка скардзілася, што ў сне я даволі складна і агрэсіўна расказваў неймаверныя жудасныя гісторыі, было поўнае адчуванне, што гэта сталася вынікам дэманстрацыі бессмяротнага Імартала- Вітэрнала. Ці ж не праўда, што ў слове “дэманстрацыя” ёсць нешта дэманічнае?

- Ну вось, Павел Андрэевіч, усё аднаўляецца.

Левае вока бліснула зрэнкай, як быццам пабачыла мяне ўпершыню. Я зірнуў на лужыну крыві, што выцекла з рукі.

- Тут нічога не зробіш. Што ўпала - тое прапала. Прыбяруць зранку, калі вам лянотна. Гузік, дазвольце, падніму.

Імартал выцер даланёй акрываўлены твар, стаў на карачкі і пачаў з мармытаннем шукаць гузік:

- У кожным чалавечым арганізме ёсць рэсурс, які дазваляе папоўнідь недахоп любога рэчыва, ліквідаваць траўму любога органа.

Зразумела, што органы можна пашкодзідь. Але нават калі цалкам знішчыць адзін з іх, то астатнія будудь імкнуцца выканадь ягоныя функцыі. У нас з вамі, як у антрапаморфаў, арганізм судэльны.

Тут я заўважыў, што гузік, невялічкі і шэранькі, ляжыць на маіх штанах трохі ніжэй кішэні. Я машынальна строс яго на падлогу.

Імартал як бы не заўважыў, што гузік упаў. Аднак памацаў каля майго чаравіка, затым выцягнуў і з усмешкай паказаў мне:

- Кашуля ж ні пры чым. Прышыць трэба. А між іншым, валакардын у вас ву-унь там.

І беспамылкова кіўнуў падбародкам на шуфляду стала.

Пасля спакойна раскатаў рукаў світэра, прадёр аб яго нажніцы і акуратна паставіў іх у канцмасер.

- Растлумачыць не магу, аднак так яно і ёсць. Зламаная косць збіраецца па крошках і зрошчваецца за пару хвілін. Таксама, пэўна, дар Божы. Вам, людзям, гэта не свецідь у прынцыпе. Вы можаце прэтэндаваць толькі на вечнае жыццё пры ўмове магчымай смерці ад выпадковых фактараў. Гэта значыць, на спыненне працэсу старэння за кошт рэгенерацыі арганізма. Вы можа, хочаце спытаць, баліць мне ці не? Мне гэтак жа балюча, як і смяротнаму. Аднак боль - таксама пачуццё, а я цаню пачуцці, таму што ў мяне іх практычна няма. Каб не забыцца: дзяцей у нас не бывае. Мы не бесцялесныя, але бясплодныя - у нас не можа быць дзяцей. Я не паверыў і паспрабаваў: дзяцей быць не павінна. Запомні гэта, Павел Андрэевіч, і ніколі не жартуй з гэтым.

Яшчэ я не адказаў, дзе можна жыць у любую эпоху. У храме, канечне. У прыстанку, які не ведае часу. Там нікога не цікавідь ні тваё імя, ні мінулае, ні прапіска.

- Я не веру ў тое, што ты існуеш, Імартал. У мяне ёсць фотаапарат. Можна, я цябе сфатаграфую?

- Прабачце, Павел Андрэевіч. Вам, напэўна, нязвыкла і непрыемна, што нейкі задрыпаны малады чалавек вяшчае сумнеўныя ісціны. Фатаграфуйце, канечне. У вас “лічбавік”? Яшчэ “мыльніца”? Здымайце смела - я не знікну з кадра.

Я зноў не памятаў, як мы рассталіся, хоць фотаздымак насамрэч атрымаўся.

60-70

Я пенсіянер амаль чатыры гады. Мы перамаглі ў тую вайну. Прынамсі, пра гэта пастаянна гавораць і ў гэтым мала хто сумняваецца. Часам вайну называюць Сусветнай Рэвалюцыяй.

Апошнія пару гадоў ціха. Праўда, нікому раней не вядомая малюсенькая Алазітанія наважылася распачадь новую заварушку, але мы, здаецца, гэтым разам убаку. Алазітанія - дзіўная дзяржава, нешта кшталту Ватыкана, Меккі, Монтэ-Карла або Ізраіля: тэрыторыі практычна няма, а адэпты, структуры і сродкі - па ўсёй планеце. Толькі з’яднаныя алазітанцы не рэлігійна, нацыянальна ці па захапленнях, а, хутчэй, па светапоглядзе. Ды і гэта не зусім так.

Пералётных птушак знішчылі сем гадоў таму. “Знішчылі” не ў прямым сэнсе слова. Дзесяцігадовага “прыручэння” з асобным утрыманнем важакоў аказалася дастаткова для знікнення інстынкту пералёту. Тыя адзінкавыя асобіны, якіх генетычная памяць прымушае “ўстадь на крыло”, праз пяцьсот-семсот кіламетраў губляюць арыентацыю і бязлітасна збіваюцца паляўнічымі як пераносчыкі птушынага шаленства. З пералётных засталіся толькі няўцямныя для чалавечага разумення крачкі, што ўпарта сноўдаюцца ад холаду да холаду і якіх здолелі абараніць “зялёныя”. Тыя ж “зялёныя” спрабуюць зноўку стварыць пералётныя калідоры - яны суправаджаюць чароды птушак на мотадэльтапланах. Усе пагадзіліся з тым, што ў птушак ёсць розум. Умоў для яго развіцця, зразумела, ніхто не збіраецца ствараць, хоць нейкія даследаванні праводзяцца.

Яшчэ пра холад - гэта істотна. Арктыкі пакуль не растаялі, аднак Грэнландыя ўжо цячэ. Наогул - халадае. А некалі візіры ўладароў называлі гэта глабальным падяпленнем!

Людзі краіны, у якой цяпер жыву, у асноўным не той расы, якая мяне ўзгадавала і да якой я належу. Тыя невысокія чорна- касавокія юнакі, якія схітраюцца непрыкметна-паважліва ківадь пры сустрэчы, мне сімпатычныя. Другая катэгорыя - рослыя, гарластыя і даўганосыя, якія, здаецца, не звяртаюць увагі ні на што, апроч сваіх кланавых адносін, - трохі раздражняе. Табе пара сыходзіць! - чуецца ў іх абыякавасці. - Мы цяпер гаспадары жыцця!” Іхнія старыя, у якіх прапіска ледзь не з тых часін, што і ў мяне, пры агульным разуменні прадэсу пацвярджаюць тое ж: “Нам пара сыходзіць! Яны - гаспадары жыцця! Дзеці.” Іхнія дзеці.

З’явіліся рэпетографы - прыборы-перакладчыкі з любой мовы. Яны шалёна папулярныя; такая папулярнасць была ў мабільных тэлефонаў на пачатку стагоддзя. Зрэшты, для таго каб падтрымлівадь уласнае існаванне, мова не патрэбная. Праўду казаў Імартал: для нас галоўнае - лічбы.

Азіяцкія краіны здымаюць энергію з барханаў, еўрапейскія - з тратуараў. Т ыя і другія - з ветракоў.

Я больш не гляджу кіно, якое па-сучаснаму называецца “сінем”. Здаецца, падобная назва была паўтара стагоддзя таму, на пачатку стварэння кіно. “Сінем” пранікае ў мозг, абмінаючы зрок і слых. Дарослыя глядзяць яго ў асноўным у час сну ці адпачынку. Моладзь - заўсёды і ўсюды. Г адоў трыццадь таму так слухалі музыку праз навушнікі пад чвяканне жуйкі. Цяпер у іх невялікія, як бы маляваныя, кружочкі на скронях. Я ад старэчага кансерватызму і з прычыны невысокай пенсіі аддаю перавагу ўласным снам - што душа параіць. Цяжкахворым таксама прапісваюць “сінем”. Напэўна, і я далучуся да агульнага павеву, калі збяруся памірадь. Пакуль што не па кішэні. Апошняе, што глядзеў з нармальных фільмаў, - “Утаймаванне Сахары’. Па мне - прымітыў на мяжы дапушчальнага, а гэтыя - з блямбамі на скронях - ледзь не пішчаць.

Асвойваецца новы від транспарту - вармобус. Гэта наземныя і падземныя эскалатары. Дакладней, сістэма эскалатараў: у цэнтральных хуткасць даволі высокая, у бакавых - мінімальная.

Трошкі пра сябе. Я кінуў курыць і цяпер шчыра не разумею, навошта курыў амаль сорак гадоў.

65

Канечне, заўсёды жывы Імартал прыйшоў, каб павіншаваць мяне з сярэдзінай пажылога ўзросту і па традыцыі выдадь якую- небудзь ашаламляльную гіпотэзу. Шчыра кажучы, не ўяўляю, чым мяне можна ўразідь ці хаця б задікавіць. І ўсё ж я чакаў яго і таму не здзівіўся, калі малады чалавек, які дапамог мне сысці са стужкі вармобуса на ўтаптаную снежную пляцоўку, вымавіў:

- Я - Віця. Магчыма, вы мяне памятаеце?

Ці помню я цябе, дзядзька Віця-Віталій-Вітэрнал-Імартал?! Як даўно мы не бачыліся?

- Я чакаў вас, Віталій. Вітэрнал. Здагадваюся, што пагасцюеце і больш не з’явіцеся. Вы ж той раз сказалі, што старасць мне не пагражае. Можа, пажывяце ў мяне? Рэдкі выпадак - кватэра на водшыбе, але без падсяленцаў: лішнія тры метры квадратныя, затое не хапае метра кубічнага. Столь нізкая. Хутка будуць зносіць. Дом аварыйны. Цяпер перанасяленне, вы ж ведаеце, толькі Аўстралія, дзякуючы англійскай каралеве. А прапіска вам патрэбна? Вы не мерзнеце? Вопратка лёгкая. Не пытаюся, як вы мяне знайшлі,

- вам усё пад сілу.

Гэта было сказана на працягу дзесяці хвілін, пакуль па- біблейску абтрапаны Віця суправаджаў мяне па слізкай красавіцкай наледзі да пад’езду.

Дома гэтым разам ён расказваў пра мільёны гадоў эвалюцыі як рэалізадыю Боскай задумы. І паведаміў, што праз пару стагоддзяў чалавечая цывілізацыя выканае сваю місію і саступіць пальму першынства нейкім пляскатым ці то майгрынам, ці то трамінам, якія будудь меншыя за чалавека ў тысячы разоў і якія даўно гаспадарадь у глыбінях Сусветнага акіяна. Інстынкт пераўтварэння прыроды ў іх развіты добра, а хутка ўзмоцніцца цяга да асваення новых тэрыторый. Дакладней, да іх захопу. Людзі і гэтыя самыя майгрыны- траміны адзін аднаго ніколі не ўбачаць з-за таго, што існуюць у занадта розных умовах.

Неяк атрымалася, што Вітэрнала ўдалося прапісадь і зрабіць спадчыннікам жылля. Я сам гэтага дамогся і нават дакументы яму, скарыстаўшыся неразбярыхай і падмазаўшы хабарам, выправіў. Нямала гэтаму паспрыялі і асабістыя якасці: старэчая немач, звычка збірадь дакументы і здольнасць эфектыўна размаўляць з прадстаўнікамі ўладных структур. Віталій Канстанцінавіч Адамаў цяпер мой бліжэйшы чалавек.

І я, напэўна, даўно б заснуў у калысцы Смерці і нічога не напісаў, калі б не ён.

- Пішыце, Павел Андрэевіч, пішыце! Я хачу, каб вы жылі даўжэй. Я навучыўся цаніць вашае кароткае жыццё. Людзей увогуле, маю на ўвазе.

Стацыянарна Віталій Канстанцінавіч знайшоў прытулак у Храме Міласэрнасці. Аднак час ад часу ён прыходзіў, падбадзёрваў. Калі-нікалі прыносіў паўбохана свежага хлеба, падчас бегаў у аптэку за актываваным вугалем, анальгінам, прэўтырмонам, ношпай і іншымі лекамі, якім давяраю. І ўсё ж праз паўгода ён знік і пакінуў мяне чарговы раз.

Я даўно зразумеў: Вітэрнал-Імартал не можа быць богам. Бог кліча да сябе, аднак ніколі не прыходзіць. Не можа ён быць і анёлам, пасланнікам Усявышняга, бо анёлы любой рэлігіі схільныя да эфектаў, але не азадачваюць, а тлумачаць усё дакладна і зразумела. Або абсалютна празрыста гавораць, што рабіць. Аднак ён і не Д’ябал, хоць некалі і ўспамінаў пра тры шасцёркі. Яму няма справы да маёй душы.

Бывала, хацелася запытацца, хто ж ён на самай справе, але стрымлівала адчуванне, што не ўдасца атрымаць пэўнага адказу: ці то з-за яго абстрактна-асадыятыўнага выкладання, ці то з-за майго неглыбокага разумення.

Азначаць Віцю (мне ўсё ж бліжэй гэтае імя) паслядоўнікам або нашчадкам іншапланетнікаў, якія засялілі намі, іхнімі гібрыдамі, Зямлю, не хочацца - простая разгадка не можа быць правільнай. Да таго ж ён занадта зямны.

Лічыць яго прывідам, што з’яўляецца да мяне на пэўных адрэзках жыцця, - прызнаць сябе вар’ятам і развітацца з рэшткамі аб’ектыўнасці: прывіды не пакідаюць голасу на магнітнай стужцы і аблічча на фотаплёнцы.

75-85

Практычна я вярнуўся на пачатак сваёй аповесці. Калі пачынаў пісадь, была зіма, а цяпер - позняя восень. Апошнім часам яна надыходзіць у верасні. Дрэвы даўно стаяць без лістоты, ноччу - замаразкі, па шэрых вуліцах гуляе пранізлівы сівер, а снег усё ніяк не выпадзе. Я, невядома як, перажыў невыносна спякотнае лета.

Час стаў жорсткім. Турмы перапоўненыя. Ствараюцца прымусова-папраўчыя арміі. “Сінем” забаранілі і аднеслі да наркотыкаў пятага ўзроўню. Затое ў школах дазволена насычэнне мозгу карыснай інфармацыяй. Вучоны Рукрэхт такі ж папулярны, як некалі вынаходнік забаўляльнага кубіка венгр Рубік.

Сацыяльная рэклама настойліва прапануе дзейсныя сродкі ад алка-нарказалежнасці, аблысення і імпатэнцыі.

Частка краін вярнулася да правадной электрычнасці, палічыўшы павелічэнне выдаткаў меншай шкодай за рызыку хвалевага ўздзеяння, якое ці то разбурае, ці то стымулюе (пакуль не разабраліся) галаўны мозг. Адначасова папулярныя кватэрныя генератары-мігажэнеры. Нехта сцвярджае, што мігажэнерныя хвалі шкодзяць здароўю, а рэклама вытворцаў запэўнівае, што яны настройваюць на патрэбную частату чалавечыя клеткі і, што немалаважна, знішчаюць кухонных макрыц і часткова прусакоў.

Быў патоп. Ён прадягваўся восем гадоў. Вада дагэтуль не адступіла. Заліта трынаццаць прадэнтаў сушы. Тым не менш, з’явілася яшчэ блізу трыццаді дробных новых дзяржаў. Т олькі Штаты ўсё растуць.

Чорныя валасы невытлумачальным чынам перасталі быць дамінантнай рысай. Нараджаецца ўсё больш светлавалосых. Гэта пачалося пасля пандэміі сернай чумы, ад якой асабліва падярпеў

Кітай. Антарктыда зрабілася папулярнай у турыстаў, хоць для хуткай перапраўкі абмарожаных прадуе некалькі канкурэнцкіх фірмаў. Трансферы мітусяцца, выконваючы індывідуальныя заказы. “Зялёныя” старанна выказваюць пратэст сафары-расстрэлу імператарскіх пінгвінаў, якім толькі дзеля гэтага дазваляюць пладзіцца.

Зрабілася модным татураваць лобную костку чэрапа. Татуіроўка ўтрымлівае ўсе неабходныя дадзеныя для магчымых клонаў, якія змогудь працягнуць род, не страціўшы радаводу. Калі чалавек памірае, чэрап апрадоўваюць і хаваюць асобна, астатняе спальваюць: ва ўмовах перанасялення, якое выклікала амаль поўнае выкарыстанне сушы, памерлыя не паспяваюць перагніваць. Некаторыя краіны даюць дазвол на пахаванне ў каразійнаўстойлівых трунах на глыбіні не менш за дзесяць метраў. Аддаўшы вялікія грошы на “яму’, родныя не скупяцца на адпаведны замагільнаму жыццю антураж.

Загадкавыя “чорныя дзіркі” знайшлі бытавое прымяненне: цяпер у кватэры можна запальвадь не толькі святло, але і цемру. Гэта так званае “святло чорнага колеру’. Вельмі зручна, калі захочацца прылегчы ўдзень. Нават жалюзі не абавязкова зашторвадь. Зрэшты, відавочнасці сутнасці цемры як паглынання святла няма, як ніколі не было, няма і не будзе разумення прыроды святла. Здаецца, нашчадак Першалюдзей меў рацыю: цемра - адсутнасць святла, усё астатняе - святло.

80

Ці варта казаць, што зноў з’явіўся Імартал? Гэтым разам - энергічны, актыўны. Насуперак маім песімістычным пратэстам, спасылаючыся на статус апекуна, ён вырашыў падправіць маё здароўе. Напачатку зашыў рэгулятар тэмпературы цела. Цяпер мая нармальная тэмпература - трыццадь тры градусы Цэльсія. Прымусіў адмовіцца ад інсуліну і ўвесь час шпігуе. э. дэгідраапіандрастэронам сульфату. Кажа, што гэта павінна падоўжыць жыццё. Не дужа веру, асабліва пасля паведамлення, што памяншэнне колькасці анкалагічных захворванняў на восемдзесят прадэнтаў падняло сярэднюю прадягласць жыцця толькі на два гады, дабаўленыя да старасці. Любіць пажартавадь: “Я хачу, Павел Андрэевіч, давесці вас да такога стану, каб не сорамна было ў музеі мадам Цюсо выставіць!”

А заўчора - ашаламіў. Падышоў, паглядзеў нязвыкла калючымі вачыма, напэўна ж, задзейнічаў свае гіпнатычныя здольнасці і сказаў:

- Дзядуля Павел! Не хаделася б вас засмучадь, але вашая жыццёвая аповесць амаль скончылася. Аднак я не жадяю, проста не выношу лагічнага і бліскучага завяршэння, таму хадеў бы зрабідь вам прэзент, падобны да таго пеўніка-флюгера з ацынкаванай бляхі, якога ў вашым чубатым і караткаштанным дзяцінстве моцны вецер скінуў пад ногі з новабудоўлі. Вы не аданілі свайго шчасця: жалезны стрыжань, на якім стаяў флюгер, мог прабіць вам галаву, а замест гэтага пеўнік, што здаваўся такім жадяным і недасяжным, лёг каля ног. І быў вашым першым жыццёвым расчараваннем: металічная завусеніца ацынкоўкі падрала вам скуру безыменнага пальца.

Я не стаў дапытвацца ў Імартала, адкуль ён ведае і навошта пераказвае ўражанні майго дзяцінства. А ён прадягваў:

- Мая прапанова ніяк не ўкладзецца ў тэкст, і без гэтага цяжкаўразумелы, і ўсё ж. Гэта ген, якога пазбаўлена чалавецтва. Вы ўжо навучыліся вырабляць караблі з матэрыялаў, лягчэйшых за паветра, вырошчваеце патрэбную вам гародніну ў марской вадзе, пачалі здабываць сыравіну з бяздонных нетраў космасу, прымяняеце цэзіевыя бомбы і рубідыевыя гранаты. Тое, што я дару, - формула бяссмерця, на парозе пазнання якога вы стаіде. Вам неабходна змясцідь яго ў чацвёртую храмасому замест гена, які цяпер там знаходзіцца. Гэта дазволіць клеткам дзяліцца не сорак-пяцьдзесят разоў, як зараз, а, скажам, чатырыста-пяцьсот. Працягласць вашага жыцця будзе як у біблейскіх людзей.

Ёсць тры хвіліны на тое, каб перапісаць формулу ці запомніць яе. Сучасныя тэхнахімікі рэалізуюць яе за пару гадоў. Аднак любая недакладнасць прытармозіць рух чалавека да Бога. Асабіста табе карысці ад яе не будзе. Старайся, Пашка, старайся.

Імартал даволі нядбайна шпурнуў перада мной лісток, на якім упоперак фармата з кананічнай выразнасцю высвецілася ладініда літар і арабіка лічбаў двухміліметровай таўшчыні.

Шчыра кажучы, мне, выхаванаму атэістам, было ўсё роўна, што здарыцца з чалавецтвам пасля маёй смерці. Там, па тую лінію, мяне чакалі ўсе мае блізкія людзі, а тут - толькі бессмяротны Імартал.

Ён, відадь, даў нейкі псіхічны імпульс, бо я спехам наладзіў лінзы і пачаў перапісваць формулу. Але звычайныя хімічныя элементы (цэ-аш ды цэ-аш) так часта паўтараліся, што няма ўпэўненасці, што ўсё зроблена правільна. Да таго ж напрыканцы тэкст пачаў расплывацца, лініі літар і лічбаў станчэлі і зніклі - нешта давялося дапісваць па памяці.

Тым не менш, я ўпэўнены, што гэта амаль што тое. А мне ўсё роўна. Затое я ведаю, што Імартал - Д’ябал, бо чую кліч Госпада. Ён ніколі не прыходзіць, ён кліча. Мне дрэнна, вельмі дрэнна. Часцяком здаецца, што я адлятаю ў неба. Гэта спачатку - у неба, потым вышэй, яшчэ вышэй. Бясконца высока. Я бачу ЎСЁ. І тым не менш зноў узлятаю вышэй і вышэй. Гэта сны, бо пакуль што ўсё мінае, і я вяртаюся, каб чакадь Смерць.

Не буду больш пісаць. Я зрабіў тое, што мне наканавана.

95

Р. S. Павінен прызнадца, што ўсё папярэдняе, за выняткам злёгку падпраўленага толькі што, напісана (або, як цяпер кажуць - “нашпігавана”) гадоў пятнаццаць таму. Цяпер ніхто нічога не піша і не набірае - інфармацыя састаўляецца з гатовых сэнсавых блокаў, якія трэба ўпарадкавадь і злёгку адкарэктавадь.

Сёння на двары сем тысяч трыццаць трэці год. Зрэшты, расце лік прыхільнікаў вяртання хрысціянскага летазлічэння. Наспявае бунт, які пазбівае няўчас высунутыя галовы. Нешта сімптаматычнае адбываецца ў Афрыцы.

Легалізаваныя наркотыкі па трэці ўзровень уключна. Зноў дазволены “сінем”. Гэта патрабаванне ААН, аднак не ўсе дзяржавы яму падпарадкоўваюцца: адны яго змякчаюць, другія - робяць больш жорсткімі.

Баскі-балельшчыкі, якія прыехалі падтрымадь свой футбольны клуб “Эускадзі”, разграмілі паўсотні закусачных “Іт Харц Котнент’. Праз пару дзён уціхамірвання электраскотчам і падзямеллем тры з паловай сотні іх былі адпраўлены ў свае віторыі і алавы.

І ўсё ж Імартал пераканаў мяне, што валодае маім жыццём. Ён наведаў мяне ў дзевяноста пяць гадоў, адзначыў, што я перастаў старэць, і паведаміў, што жыць мне давядзецца яшчэ доўга - пакуль узрыў зямнога ядра, у якое з незапомных часоў закладзены дэтанатар, не разнясе планету на кавалкі і крошкі. Гэта будзе хутка, таму што я вечны. Я спытаўся ў Імартала, ці выратуецца ён? “Не, я - зямны”. Я спытаў: “Чаму ты - заўсёды малады, а я - заўсёды стары?” Ён адказаў: “Так атрымалася. Аднак для мяне ўзрост цяпер не мае значэння. Я збіраюся сыходзіць на іншы, магчыма, вышэйшы ўзровень жыцця. А ты, дасць Бог, памаладзееш. Я пастараюся - у гэтым маё прызначэнне. Толькі таму мы, нашчадкі Першалюдзей, вечныя”.

Формула, якую я некалі здолеў перадаць вучоным і нават апублікавадь у Сеціве, ні пры чым. Яе, здаецца, ігнаравалі. Але нават цяпер самаму старому жыхару планеты - сто пяцьдзесят два гады. Стогадовых - трыццаць мільёнаў. І гэта пры несупынных войнах! Цяжка сказадь, можа, усё ж нешта засвоілі?

105-115

P. Р. S. Дзве тысячы шэсцьдзесят шосты год. Дзве шасцёркі палохаюць. Зноў успамінаю Імартала: людзі занадта вялікае значэнне надаюць лічбам. Нешта гаворадь пра гіганцкі метэарыт, які ў наступным годзе павінен страсянуць планету. Ваенныя прапануюць два варыянты абароны: разбідь няпрошанага госця на аскепкі і засеяць імі палову плошчы планеты або накіравадь яго ў Марыянскую ўпадзіну і змыць Акіянію. Маўляў, каму яна патрэбна?

Чорная амерыканка з італьянскім прозвішчам Лора Тычэлі задзяўбла флэм-кліпам “Невядома, чаму мы тут’, хоць верш яўна унікальны і да месца. Джойнт Стынглер стаміў рэкламным паказам “Праявы змроку’: пяцісекундныя эпізоды высвечваліся нават на сметніцах. Зрэшты, не раздражнялі.

Незразумела чаму, але ў апошнія гады я пачуваюся лепей. Зніклі прабелы ў памяці і галюцынацыі. А сёння абсалютна спакойна прайшоў кіламетры тры па сваім раёне. І нават агрэсіўныя нашчадкі белагаловых шэльмаў, якія з’явіліся пасля алазітанскай дэтэнтызацыі, не насмеліліся напасці, хоць іхнія кігсы - слізготны абутак, які я пакуль не засвоіў, - хутчэй за ўсё дазволілі б пазбегнуць затрымання і кары. Ды вельмі ж я падаўся ім (дазволю сабе такое слова) вальяжным!

Дарэчы, апошнія падзеі (Усёафрыканскае Паўстанне, якое ахапіла свет) дазволілі мне без праблем аднавіць дакументы, быццам бы знішчаныя ў пажары, пасля якога я жыў у Храме Андаманскіх Вешчуноў. Згодна з пашпартам мне сорак сем гадоў, хоць выглядаю пакуль старэй гадоў на пятнадцать. Яны думаюць, што мяне састарылі жыццёвыя катаклізмы. На самай справе я цяпер не толькі вечны, а і маладзею.

Нядаўна загледзеўся на трыццацігадовую кабету і яна збянтэжыла вулічнай гаворкай: “Што, кантакты перамкнула?

Пяцьдзесят!” Толькі дома я зразумеў, што гэта цана яе сексуальнай даступнасці.

На гэтай планеце ў мяне даўно няма нікога, апроч Адамава- Імартала, якога я не спадзяюся ўбачыць. Ён не з’явіўся, калі мне споўнілася сто дзесяць гадоў, - гэта нонсэнс, маветон або алагізм, як заўгодна. Значыць, ён усё ж перайшоў на іншы ўзровень жыцця. Зрэшты, пра гэта, як і пра мой узрост, ведаем толькі мы.

З год таму па тэлеплаце (так пагардліва называюць тэлевізар) я ўбачыў Відю: ён цяпер адзін з босаў фонда Сорасаўскіх прэмій. Гэта і ёсць твой “вышэйшы” ўзровень, Вітэрнал? Ці гэта твой клон?

Пасля бачыў, як ён адлятаў у космас. Само сабой, Імартал зноў меў другое прозвішча. Праз некаторы час далі інфармадыю, што адзін з энсураў-раскрадальнікаў Сорас-фонда асуджаны да пажыццёвага зняволення на востраве Мас. Бясспрэчна, што Адамаў- Вітэрнал клануе сабе падобных смяротных і ўладкоўвае іх на ўплывовыя пасады ці робідь вядомымі асобамі. І больш не клапоціцца пра іх. Навошта, не разумею. Магчыма, проста перадае мне прывітанне або нейкую, пакуль незразумелую для мяне, інфармацыю.

Я ўжо разабраўся, што блакіроўка гена старэння пасля дасягнення сталага ўзросту падаўжае жыццё, нават дае рэгенератыўны адкат, але не аднаўляе традыцыйную рэпрадуктыўную функцыю. Значыць, бессмяротныя ствараюць падобных сабе з вялікай колькасці смяротных. Гэта азначае, што і сам Імартал-Адамаў такі ж, як і я, толькі ўзрост яго большы. Магчыма, на некалькі десяткаў ці соцень гадоў.

Напэўна, і мне трэба будзе рыхтаваць пераемніка. Як гэта робідца, пакуль невядома. Што там казаў Адамаў пра атрыбуты - знешнія прыкметы? Магчыма, іх можна ўбачыць толькі ў дзіцячым узросце. Рэбусы-шарады. Ну, нічога, час у мяне ёсць.

Каб не забыцца - пра формулу, па якой цяпер жыву: супадзенне агульнага рытму жыцця з рытмам жыцця ўласнага; пры немагчымасці гармоніі знешняе жыццё ігнаруецца змяненнем яго ўспрымання; паслядоўнасць любых дзеянняў і паступовасць пашырэння або звужэння сфер дзейнасці; пры немагчымасці выканання абставіны, якія ператкаджаюць, лічадца перадумовай для заканамернага чаргавання; выбраная мэта павінна быць вялікай або далёкай, каб выключыць промах ці пагадзіцца на неабавязковасць дасягнення. Зрэшты, такія сентэнцыі непазбежна прыходзяць у любую разумную галаву, калі хвалістае мора мітусні скоўвае лёд мудрасці.

Я харчуюся цяпер сціпла і толькі пару разоў на тыдзень - дастаткова.

120-130

P. P. P. S. Метэарыт не знішчыў чалавецтва, аднак напэўна прынёс нямала бяды майгрынам, пра якіх Адамаў некалі казаў, што іх цывілізацыя жыве ў глыбінях Сусветнага акіяна. Яны, відаць, пакрыўдзіліся на чалавецтва і наслалі на Аўстралію вірус. Вірус смяротны не для ўсіх, таму чалавецтва засяляе пяты кантынент спецыяльна падрыхтаванымі ізгоямі. Здаецца, гэтаксама было напачатку асваення Аўстраліі белай расай.

Майгрыны не могуць самі выйсці з-пад тоўшчы вады, аднак яны здолелі падрыхтаваць іншых марскіх насельнікаў як баявую сілу. Адзначаны сотні выпадкаў патаплення караблёў німбамалюскамі і дзесяткі тысяч - нападу на людзей нома-скатаў. Праўда, пра гэта гаворыцца на навукова-папулярным узроўні. Акулы і дэльфіны ў вайне супраць чалавецтва пакуль не ўдзельнічаюць.

.Учора ў нашым квартале з-за нашэсця на станцыю шаравых маланак прапала энергія. Калі я падымаўся па цёмнай вузкай запыленай лесвіцы аварыйнага ўваходу ў свой бярлог, спатыкнуўся і кулём каціўся цэлы пралёт. Паткоджанняў на сабе, як апрытомнеў, не знайшоў, аднак дагэтуль балідь раструшчанае калена, якое паспела зрасціся, і дзіка ные шыйны пазванок. Значыць, мяне нельга пашкодзіць. Аднак трэба берагчы сябе. Боль - канечне, таксама пачуццё, але пакуль не вельмі прыемнае.

Апошняе: нарадзіў ад ушмы Сейды. Сейда сцвярджала, што дзідёнак толькі яе - ушмам забаронена раджаць. Я без паведамлення ўладам перасяліўся да жанчыны, якую нядаўна кахаў. За тры месяцы, цягам якіх давялося адбіць дзевяць атак на нашае жытло, маё дзідё не вырасла і не развілася розумам, аднак паспела пасталець, састарэць і памерці. Я атрымаў, кажучы па-даўняму, - шок. Сейда ўвесь час паўтарала, што гэта вынік няўдалай стэрылізадыі, якую робяць усім ушмам. Урэшце яна звар’яцела. А я думаю, што Імартал казаў праўду: нам, бессмяротным, немажліва мець дзяцей. Я ўладкаваў яе ў Храм Маці Т эрэзы, у якім сам жыў да мінулага года.