Жанчыны ля басейну

Час камара

- Напішы ж, як там, на тым курорце, - настаўляў дзед Базыль свайго ўнука, трыццацідвухгадовага нежанатага маладзёна.

Унук баднуў галавой, паабяцаўшы напісаць, і падняў зь зямлі напакаваную валізу.

- Ты гэта вось што… - старэчыя пальцы ўхапіліся за рукаў, прабеглі па штрыфелях пінжака і, не надумаўшы нічога лепшага, піхнулі за пазуху ўнуку пачак крамнай махоркі.

- Ды што ты, дзеду… у мяне ж цыгарэты.

- Бяры, бяры. Закурыш мо калі, мяне, старога, успомніш, - дзед Базыль закашляўся, змахнуў расстайную сьлязіну.

- Ну, дзеду… Ну што ты… Хутка зноў прыеду, - унук вінавата азірнуўся на перапоўнены “пазік”, ляпнуў дзеда па плячы, маўляў, мацуйся, стары, і подбежкам рушыў да аўтобуса.

- Вось як, бяз маткі, бяз бацькі, а вырас… інстытут скончыў… хату дзеду перакрыў, - скрозь сьлёзы прамовіў стары, і вясковыя жанкі, што стаялі на супынку, спачувальна кіўнулі галовамі.

Чэрвеньская ноч дыхнула саладжавым смуродам нагрэтага асфальту. Расчыніўшы вакно, Янка сеў на падваконьне, зь нейкім дзіўным зачараваньнем зірнуў на барвовы, пакрэсьлены асьверамі вежавых кранаў, далягляд. Там, у самым прадоньні згуслай барвовасьці плыла, мільгаючы белым сьвятлом, жарынка далёкага самалёту. Хлопец праводзіў яе позіркам і зь ціхай радасьцю падумаў, што да адпачынку засталося дванаццаць дзён. Мінуць два тыдні, і ён, ператварыўшыся ў гэткую ж міргатлівую зорку, паляціць у начным бязьмежжы насустрач цёпламу мору. Узрушаны такім ператварэньнем, ён правёў далоньню па сьцягне – ці ня знойдзецца дзе цыгарэта і ў тую ж хвіліну згадаў пра дзедаву махорку.

Пяршывы махорачны дым перацяў дыханьне. Янка выгаліў вочы, астматычна-доўга кашляў, пасьля чаго кінуў недакурак у разнасьцежанае вакно і паваліўся на ложак. Колькі часу ён ляжаў незварушна, слухаў начную цішу, і шчымлівыя, па-дзіцячы сьветлыя думкі поўнілі ягоную галаву.

“Усё ж такі паважае мяне Пятровіч, - кранула Януковыя вусны лагодная ўсьмешка, - вунь і шыфэру дапамог дастаць, і пуцёўку ў прафкаме выбіў. А на пуцёўку тую сама Фановіч мерылася”.

Бліснуўшы вачыма, начны летуценьнік закінуў за голаў спрацаваныя рукі (за выхадныя ён перакрыў шыфэрам дзедаву хату) і неўзабаве пачуў каля вуха дакучлівае камарынае зумканьне. Хлопец ляпнуў сабе поўху, у вуху зазьвінела яшчэ натужлівей, а камар тым часам заказытаў ля скроні.

Праз паўгадзіны летуценьнік вылез з-пад коўдры, запаліў у пакоі сьвятло, схапіў са стала бібліятэчнага Друона і пачаў лупіць ім па сьценах, пазначаючы жоўтыя інтэрнацкія шпалеры брудна-чырвонымі плямамі расьціснутых камароў.

На сьвітаньні ён заснуў трывожным замарачным сном.

Майстар цэху алюмініевага ліцьця Іван Вікенцьевіч Пузік быў таго ранку не ў гуморы. Махнуўшы рукой кранаўшчыцы Зіне, якая па старой звычцы вітала яго званком зь верхатуры, майстра спыніўся ля печы Станіслава Бабронка. Сам Бабронак, васемнаццацігадовы абібок зь цяжкім лёсам, якога прыслалі ў цэх на перавыхаваньне, ляжаў на скрыні з чэхаславацкай аўтаматыкай і пускаў колцы тытунёвага дыму.

- Бабронак, што гэта такое? – майстар кіўнуў на аблітую застылым мэталам печ.

- З начной пакінулі, - падаў голас выхаванец калёніі, зь цяжкасьцю падымаючыся на ногі.

Майстар зазірнуў у вагранку: печ дыхала пякельнай гарачынёй, а расплаўлены алюміній пакрываўся ўжо шарай плеўкай.

- Чаму зьліткі ня кідаеш, мэтал стыне?!

Бабронак узяў у рукі манціроўку, тыцнуў ёю ў паветра, паказваючы некуды ў канец цэха, і зь неахвотаю стаў аббіваць застылыя рагі.

Прымружыўшы вочы, майстар голасна вылаяўся: адзіны цэхавы электракар стаяў упоперак праезду, а ля яго, бліскаючы ў нэонавым сьвятле вялізным плехам, шчыраваў кіроўца Струк.

- Што, лысая галава, зноў паламаўся? - яшчэ здаля крыкнуў Пузік.

- Зноў, каб на яго, - Струк падняў свой вінавата-замурзаны твар і, азірнуўшыся, дадаў: - Цябе тут Фановіч шукала.

Начальнік аддзелу навуковай арганізацыі працы сядзела ў Януковым “кабінэце” – адгароджаным фанэраю катуху і, чухаючы за вухам вязальным прутком, гартала зьменны журнал. Муза Андрэеўна Фановіч, жанчына магутнага целаскладу і волатаўскага здароўя, была жывым увасабленьнем грамадзянскай сьмеласьці і прынцыповасьці. Прынамсі, так яе характарызавалі на заводзкіх прафсаюзным сходах. Праўда, пры гэтым шмат хто ў душы пасьмейваўся з Музы Андрэеўны, зь яе, як казалі, “дэмагагічнага імпэту”, але тым, хто ставаў на яе дарозе, было потым не да сьмеху. Насупраць Музы Андрэеўны, заслаўшы газэцінай закураны ўслон, сядзела кволая дзяўчына, якую Янка бачыў упершыню і якая зь невядомай прычыны трымала ў руцэ сэкундамер.

Не адказаўшы на дабрыдзень, Муза Андрэеўна цэлую хвіліну вывучала пакусаны камарамі твар Івана Вікенцьевіча.

- Вы што, таварыш Пузік, заўсёды спазьняецеся…

- На чатыры хвіліны, - цёхкнула тым разам дзяўчына, пстрыкнуўшы сэкундамерам.

Янка прыклаў руку да сэрца…

- Свае тлумачэньні дасьце ў пісьмовым выглядзе, а зараз адкажыце, чаму вас зноў не было на сэмінары эканамічнай адукацыі? – Фановіч ускочыла з лавы, абышла стол і, дыхнуўшы пахам часныку і парфумы, усутыч падышла да майстра.

- Замест таго каб быць прыкладам у дысцыпліне, вы, таварыш Пузік, яе сьвядома руйнуеце. Гледзячы на вас, кінулі наведваць сэмінар і маладыя спэцыялісты. Такім чынам, гэта з вашай, таварыш Пузік, ініцыятывы ў пятніцу былі сарваныя чарговыя заняткі.

- Няма калі хадзіць на сэмінары. Працую на два ўчасткі, з плянам завал, - голас майстра дрыжэў і зрываўся.

- Час, таварыш Пузік, трэба ўшчыльняць, сьціскаць, як спружыну, - Фановіч зьвяла растапыраныя пальцы, паказваючы, як трэба сьціскаць спружыну часу.

- У вас таму і завал, што не прадумана арганізацыя працы. Але мы вам дапаможам, - у голасе Фановіч прабіліся лагодныя ноткі.

- Мой аддзел сумесна з сацыялягічнай лябараторыяй завода вырашыў правесьці экспэрымэнт – дасьледаваць работу майстра і выпрацаваць пэўныя рэкамэндацыі. Жанна, - Фановіч кіўнула на кволую дзяўчыну, - наш малады сацыёляг, правядзе сёньня хранамэтраж вашага працоўнага часу.

“Праз пуцёўку лютуе”, - змрочна падумаў майстар і на самыя вочы нацубіў свой дзіравы ад прапалін барэт.

--Што, Пузік, нарматывы ГПА здаеш? – крыкнуў нехта з тэхнолягаў, і вясёлы рогат заглушыў на момант натужлівае сыканьне прэсаў. Янка ўтуліў голаў у плечы, паскорыў крок. Усьлед яму, трымаючы ў выцягнутай руцэ сэкундамер, трухала малады сацыёляг.

- Што ж, так і будзеце за мною хадзіць? – ня вытрымаў урэшце майстар, калі яны падышлі да галоўнага складу.

Замест адказу сацыёляг пагрозьліва пстрыкнула сэкундамерам.

- Цяжкая жанчына, - уголас зазначыў майстар і, пхнуўшы непадатныя дзьверы, занурыўся ў вохкі прыцемак заводзкага складу.

Аляксандар Карымавіч Якубовіч, знакаміты балака і весялун, стаяў ля шпулі кабэлю і, кідаючы дапытлівыя позіркі на столь, запаўняў накладныя.

- А-а! Янка! Зноў бяз транспарту? – потная жменя кладаўшчыка сьціснула цэўку рукі. – Што гэта вы, таварыш Пузік, такі невясёлы? Ня йнакш, кладаўшчык шматзначна пачухаў квадратны кадык, - вырашалі праблему прэс-астатка?

Янка кісла пасьміхнуўся. Пасьля артыкула “Бяссонныя ночы рацыяналізатара”, што зьявіўся ў заводзкай шматтыражцы, жарт гэты ён чуў ад кожнага стрэчнага.

- Усё, Карымавіч, завязаў, - Янка пашукаў вачыма аўтакар.

- Ды не сьпяшайся ты… Як кажуць у нас на Капыльшчыне, - Якубовіч выцягнуў з кішэні пачак “Мальбара”, - усіх спраў не пераробіш. Ты, дарэчы, показку пра мойву чуў?

- Тс-с! – Янка прыклаў да вуснаў палец. – Нас падслухоўваюць!

- Хто?! – Чорныя вочкі Якубовіча хваравіта пашырыліся.

- Фановіч падаслала! – прашаптаў майстар і паказаў вачыма на сацыёляга Жанну, якая стаяла за стэлажамі з запчасткамі, штосьці рупліва занатоўваючы ў памінальніку.

Кладаўшчык выпусьціў з рук запальнічку, шалёнай віхурай кінуўся да аўтакару. Падагнаўшы транспарт, ён падчапіў скрыню з алюмініевымі зьліткамі, ускінуў наверх зэканомленую бочку салідолу, якім на ўчастку змазвалі прэс-формы, і выехаў на двор.

- Прайдзісьвет! – каротка выдыхнуў Янка. Азірнуўшы склад і прыхапіўшы з сабой кавалак пяньковай вяроўчыны – у гаспадарцы прыдасца, - майстар рушыў сьледам.

Сонца, па-чэрвеньску пранізьлівае і гарачае, глянула з-за аблокаў, крануўшы трапяткое Янкава сэрца. Сонца! Колькі яго будзе там, на далёкім нязнаным Поўдні! Янка ішоў па заводзкім двары, а ў вачах ягоных мітусіліся водбліскі нябесна-сініх хваляў, зіхцелі нечапанай бельлю хлапякі марской пены і мяккім, празрыста-бурштынавым сьвятлом сьвяціліся валаскі на стройных нагах прыгажуні, якую ён абавязкова сустрэне. Здаецца, ён чуў яе голас, голас чароўнай незнаёмкі, які звонка і чыста гучаў сярод шуму прыбою.

- Таварыш Пузік! – дробны цокат туфлікаў за сьпінай вярнуў летуценьніка да жыцьця. – Вы б не маглі ісьці павольней? – сацыёляг парывіста дыхала, а мэталічная цыкада ў яе руцэ ўсё гэтак жа абыякава стракацела, лічачы працоўныя хвіліны.

- Добры ў вас храномэтар, - заўважыў майстар.

- Японскі, - выдыхнула ў адказ сацыёляг, спатыкаючыся на выбоінах.

- Японскі? Вы былі ў Японіі?

- Ды не, гэта дзядуля…

- А ён у вас што… - майстар энэргічна паторгаў локцямі, - спартовец?

Жанна акінула майстра зьневажальным позіркам, ледзь чутна прамовіла:

- Мой дзядуля філёзаф.

- А-а! Крадзе, значыцца, рацыянальнае зерне, - няўдала пажартаваў Янка і, кунуўшы неакрэсьленае: - Памыю рукі, - зьнік за пашарпанымі дзьвярыма курылкі.

Жанна засекла час. Выцягнуўшы з кайстры нарматыўны даведнік, яна пачала размашыста гартаць старонкі, шукаючы графу “Асабістыя патрэбы”.

Янка разнасьцежыў вакно. Да зямлі было мэтраў восем. З дапамогаю Бабронка, які тырчэў у курылцы, ён прывязаў вяроўку да батарэі і, папляваўшы на далоні, пачаў спуск. Усе, хто быў той хвіляй на заводзкім двары, зьдзіўлена назіралі, як майстар Пузік зь ліцейнага боўтаўся паміж небам і зямлёй.

- Ты што, звар’яцеў? – грымнуў вясёлы голас.

- Звар’яцееш.. з гэтым хрэна…мэтражом, - буркнуў майстар і, скокнуўшы на зямлю, пабег на ўчастак.

Час, змарнаваны на асабістыя патрэбы, блізіўся да месячнай нормы. Хронамэтрыстка Жанна стаяла ля пашарпаных дзявярэй і кідала падазроныя позіркі на рабацяг, што выходзілі з курылкі. Яна ўглядалася ў суворыя, кранутыя лёгкім пярэпалахам твары, але ні ў адным зь іх не знаходзіла нават далёкай падабізны да блазнаватага і, як ёй падавалася, крыху дурнаватага твару Пузіка. Збой практыкантаў-пэтэвушнікаў шчыльным кальцом атачаў сацыёляга. Кудлатыя, у аднолькавых чорных камбінэзонах, яны нагадвалі чарцянятаў, ды і жарцікі, якімі яны частавалі дзяўчыну, былі годныя хіба што самога Люцыпара. Шчокі дзявочыя гарэлі, як апараныя. Жанне карцела зьбегчы, зьбегчы ад гэтых мурзатых чарцей, ад іхнага вар’яцкага рогату. І яна напэўна зьбегла б, каб ня стрэмка неспакою, якая балюча вярэдзіла сэрца: “Што зь ім, чаму ён не выходзіць?” Жанне прыгадалася сьмерць Кацярыны Вялікай, на памяць прыйшлі вусьцішныя кадры тэлевізійнага дэтэктыву, у якіх агент заходніх спэцслужб спрабаваў засіліцца ў прыбіральні, і галавакружная, да млосьці жахлівая здагадка начной маланкай высьвяціла сьвядомасьць: “Вяроўка! Так-так… пяньковая вяроўчына, якую Пузік прыхапіў са складу. Навошта яму вяроўка?” Разьвітальная ўсьмешка Пузіка, мурзатыя твары пэтэвушнікаў, нязграбная літара “М” на дзьвярах курылкі – усё зьмяшалася ўваччу, ператварылася ў адну вялікую размытую пляму.

- Таварышы! З майстрам Пузікам штосьці здарылася! Гадзіну таму ён пайшоў мыць рукі… - дрыготкі палец дзяўчыны паказаў на пашарпаныя дзьверы, - і назад не вярнуўся!

Пэтэвушнікі выбухнулі рогатам, і сярод гэтага гвалту Жаньніна чуйнае вуха ўлавіла голас самога Пузіка. Майстар бег па цэху, роспачна махаў рукамі, лаяў нейкага Бабронка.

Скупая, густа замяшаная на тушы сьлязінка зьбегла па дзявочай шчацэ і, пакінуўшы на ёй завілы сьлед, упала на шкло японскага сэкундамэра.

Насупраць прозьвішча Бабронка майстар вывеў лічбу “35” і зірнуў на гадзіньнік. Трэба было сьпяшацца – пасьля зьмены яны ўсім цэхам вырашылі пайсьці ў кіно. “Ці пойдзе кранаўшчыца Зіна?” – думка гэтая не давала спакою, і Янка, аблашчыўшы вачыма газэтную выцінку з раскладам авіярэйсаў - яна ляжала пад шклом, - рашуча падхапіўся на ногі.

- Што, зямеля, працуем? – начальнік цэху Кім Пятровіч Жук, ці папросту Пятровіч, як звалі яго рабочыя, цяжкой хадой увайшоў у “кабінэт”.

- Як з плянам?

- Ды як… Зноў Бабронак… - Янка ляпнуў далоньню па зьменным журнале. – 35 флянцаў за зьмену. І гэта пры норме 120. Ня ведаю, што і рабіць з гэтым “выхаванцам”.

- Ты мне лепей скажы, што з табою рабіць? – зьнянацку перабіў Пятровіч і, грымнуўшы ўслонам, сеў насупраць. – Толькі што ад дырэктара… Там на цябе дакладная прыйшла… аж на пяцёх старонках. Руйнуеш дысцыпліну… Зрываеш палітычныя мерапрыемствы, - Пятровіч узьняў на майстра стамлёныя вочы, - давёў да гістэрыкі дачку адказнага работніка.

Да горла падступіў халодны камяк, і Янка адчуў раптам, што дыхае ўпоравень зь цяжкімі ўздыхамі молата, які ажываў пасьля кароткай перазьменкі. “Дзесяць гадоў у гарачым цэху… Зацямненьне ў лёгкіх… І на табе, руйную дысцыпліну…”

- Ня трэба тае пуцёўкі. Няхай едзе, адпачывае, - ціха прамовіў майстар і, ня ведаючы, за што зачапіць дрыготкія рукі, выцягнуў пачак дзедавай махоркі.

Праз колькі хвілін, скруціўшы з газэтнай выцінкі, што ляжала за шклом, тоўстыя самакруткі, Янка зь Пятровічам напоўнілі катух шызым махорачным дымам.

- Гэтую бабу абыходзь за кілямэтар. Яе сам дырэктар баіцца, - сказаўшы так, Пятровіч бліснуў сьлязістым вокам і летуценна патрос галавой: – Не, віцебская махра была лепш.

Тлела цыгарка. Зьнікалі, ператвараліся ў попел газэтныя радкі авіярэйсаў. Спачатку зьнік “Адлер”, потым надышла чарга “Менску”, а чырвоная рыска, якая іх падкрэсьлівала, набывала, перад тым як згарэць, атрутна-зялёны колер. Янка зацягнуўся пяршывым дымам і, каб падтрымаць размову, безуважна прамовіў:

- Ад камароў дапамагае.

- Лютуе камарэча, ноччу няма паратунку. Але нічога, - майстар адчуў на сваім плечуку цяжкую руку Пятровіча, - перажывём!

- Перажывём, - кіўнуў Пузік і, пляснуўшы па карку, забіў набрынялага крывёй камара.

Праз два тыдні, апошнім днём гарачага і пыльнага чэрвеню, Янка Пузік прыехаў у родную вёску. Ён вылез з тлумнага “пазіка”, удыхнуў на поўныя грудзі паветра і замёр на месцы: дзед Базыль стаяў на супынку, акурат там, дзе яны мінулым разам разьвіталіся, і глядзеў з-пад рукі на аўтобус. “Як ведаў, што прыеду”, - падумаў расчулены ўнук і ў душы падзячыў Фановіч, якая паехала замест яго ў Сочы.