Жыцьцё пад агнём

1

Тэкст друкуецца паводле выданьня: Рагулявец. Наваградзкі эскадрон // Наперад (Мюнхен). № 24 — 26. 1953.

2

Ужываны ў артыкуле назоў паліцыі або «чорнай паліцыі» не датычыцца да беларускае паліцыі наагул, але выключна да спэцыфічных абставінаў у Наваградку. Наваградзкая паліцыя ў сваёй бальшыні складалася з палякаў. Камандны склад за выняткам каманданта, якім быў сп. К., беларус, быў польскі. «Зьбеларушчыць» наваградзкую паліцыю было амаль немагчыма, бо акруговая і раённая нямецкая жандармэрыя, якой паліцыя падлягала, была поўнасьцяй пад уплывам палякаў, ці лепш сказаць полек. Адносіны паліцыі да беларускага насельніцтва былі нязвычайна дрэннымі. Рабункі, пабоі, тэрор, п’янства былі на дзённым парадку. Наваградзкая паліцыя, гэта вялікая пляма на тагачасным беларускім актыве.

3

Штабсляйтэр Вольфмаер — вялікі прыяцель беларусаў. Ён правільна ашацоўваў палітычную сытуацыю і быў скрытым праціўнікам нямецкай палітыкі ў Беларусі. Ён рабіў усё магчымае, каб аблягчыць лёс беларусаў, быў праціўнікам вынішчаньня жыдоў і ў супрацоўніцтве зь беларускім актывам дапамагаў ім у ўцёках. Восеньню 1942 г. ён загінуў ад партызанскай кулі.

4

«Зондэрфюрэр» — гаспадарчы ахвіцэр, які дапільноўваў сваечасовай здачы паставак. За малымі выняткамі, былі гэта людзі нізкай культуры, пажадлівыя нажывы, спэкулянты й п’яніцы.

5

— Якія-ж вашы ўмовы?

— Незалежнасьць у вышкале й дзейнасьці. Зброя й вопратка перад наборам, коні й сёдлы пасьля 2-месячнага вышкалу.

— Калі спадзеяцеся Вы зарганізаваць адзінку?

— 3 дні пасьля атрыманьня ўспомненых рэчаў.

— Вы маеце маё слова, спадар капітан. Жадаю шчасьця. За 2 тыдні ўсё будзе на месцы. (Перакл. Рэд.).

6

Фарны касьцёл пры вуліцы 25-га Сакавіка знаходзіўся ў падножы Замкавай Гары з усходняга боку. Праўдападобна Ягайла браў тут свой чацьверты шлюб.

7

S. D. — Sicherheitsdienst; нямецкая служба бяспекі, нешта падобнае да савецкага МВД.

8

— Не партызаны. Добрыя хлопцы. Ідзеце дадому, але лепш тут больш не праяжджаць (Перакл. Рэд.).

9

Z.H.O. — Zentralhandelsgesellschaft Ost — нямецкая каляніяльная ўстанова, што выкуплівала вартасныя рэчы на акупаванай Беларусі за нізкай якасьці прамысловыя нямецкія прадукты ды розныя пабразгушкі. Абсаджана палякамі пад прыкрыўкай «Фольксдойчаў».

10

Словы Карля фон Кляўзэвіца, прускага гэнэрала, аўтара слаўнае кнігі «Аб вайне (1800 — 1831)».

11

— А, палонны, добра, добра.

12

— Што-ж вы зь ім зробіце?

13

— Неадкладна спаліць вёску. Тут усе партызаны. Падпальваць!

14

— Назад, або страляю!

15

Сувязным афіцэрам (ням.).

16

Харчовым пайку (ням.).

17

Чыгуначнай паліцыі (ням.).

18

Перасыльны лягер (ням.).

19

Усходні работнік (ням.).

20

Харчовых картак (ням.).

21

Лягерох для ўсходніх работнікаў (ням.).

22

Кавалераў «Рыцарскага крыжа» (ням.).

23

Замежнік (ням.).