Лесвіца

Праз пару дзён, падпільнаваўшы ў туалеце зачыншчыка, хлопца даволі дужага і нахабнага, дзевяцікласнік Павел доўга і грунтоўна яго калашмаціў. Ён больш не хацеў быць падвешаным, не хацеў паламаць хрыбет на пацеху гэтаму быдлу. А таму меў бясспрэчную псіхалагічную перавагу над тым хлопцам, які адно абараняўся ад Паўлавых наскокаў і прыніжана прасіў літасці. Біў Багатка кулакамі ў жывот, у грудзіну, а таксама туфлямі — па каленях, галёнках. Твар не кранаў.

.Павел Алегавіч таргануў дзверы, заглянуў у клас. Пустата. І душна — фрамугі зачынены. Сонца струменіць скрозь шыбы, асвятляе абшарпаныя парты, мурзатую дошку, сцены з партрэтамі розных вучоных. На адной парце ляжыць забыты пенал, на стале настаўніка — кіпа газет, спісаны аркуш паперы. Багатка ўзяў аркуш у рукі і пазнаў почырк брата. Так і не навучыўся ён разбіраць братавы каракулі, а таму тэкст застаўся для яго збольшага незразумелым. Паклаў назад на стальніцу.

Зірнуў у акно. На школьным стадыёне ўвіхалася купка галубоў. Адны футбольныя вароты былі без верхняй перакладзіны. Бязлюддзе. І ўвогуле, ва ўсім адчуваўся заняпад, недагледжанасць. Сухавей гарэзна ганяў па пляцоўках паперчыны і поліэтыленавыя мяшкі. Там-сям валяліся пустыя пластмасавыя пляшкі і бляшанкі з-пад ліманаду. За палову лета стадыён добра зарос травою.

Праз колькі хвілін Багатка пакінуў школу і рушыў убок цэнтральнай вуліцы. Там ён завітаў у краму, выпіў у кулінарным аддзеле дзве шклянкі бярозавага соку, купіў пачак цыгарэт, а тады выйшаў і пакіраваў да гарадскога парку.

Гарадскі парк межаваўся з цэнтральнай вуліцай, а тылам выходзіў на рачны спуск. Павел Алегавіч выбраў сабе лаўку так, каб бачыць вуліцу і адначасова быць у цяньку. Запаліў цыгарэту, адкінуўся на спінку і так, млява цікуючы за рухам машын і пешаходаў, прыкідваў, што яму рабіць. Спачатку, калі не застаў брата ў школе, падумаў, што і добра — сёння ж паедзе дамоў, і хай яны без яго разбіраюцца, гары яно гарам. Цяпер жа пачало накіпаць раздражненне і нарастала злая рашучасць усё ж такі даць Слаўку заслужанага прачуханца, выказаць усё, што ён пра яго думае. А то выходзіць, што дарма душыўся дзвесце кіламетраў у цягніку, дарма пёрся ў школу. Не, Павел Алегавіч прывык усё даводзіць да лагічнага заканчэння. Якім бы горкім гэтае заканчэнне ні сталася. І яшчэ, калі выкурваў трэцюю запар цыгарэту, прыйшла ў галаву ідэя вось зараз жа, неадкладна, схадзіць да пляменніцы і пагаварыць з ёю як след. Ну зусім не задавальняла Багатку пазіцыя, якую абрала Ксеня адносна бацькі. Маўляў, мая хата з краю. Не, шаноўная, гэтак не атрымаецца, сердаваў Павел Алегавіч. Не выйдзе ў цябе схавацца ў сваёй шкарлупіне і пераваліць усё на матулю. Багатка не любіў хітрахвостых. Акрамя таго, моцна злаваў яго гэты хлюст, Ксенін муж. Прыгажунок, за якога непаглядная ад прыроды пляменніца восем гадоў таму ўчапілася мёртвай хваткай. Ідала сабе зрабіла з яго, дагаджае, посцілкай сцелецца. А яму, шэльме, толькі таго і трэба. Адчуў, паразіт, што ён каштоўнасць вялікая, і зафілоніў. Перыядычна кідае працу, хандрыць, нібыта прыхворвае, а пляменніца тады перад ім сюсюкае: Артурчык (так яго зваць), можа, табе таго, можа, табе гэтага? Пару разоў, ужо пасля смерці бацькі, сутыкаўся з гэтым Артурчыкам Павел Алегавіч у кватэры брата. Прыйдзе героем, зойме лепшае крэсла, чакае, пакуль перад ім стол накрыюць, і філасофствуе. Урад, маўляў, дрэнь, людзі — дзярмо, дый жывём мы, кажа, няправільна. Не стрываў раз Павел Алегавіч, асадзіў гэтага дармаеда, паўшчуваў і нават прыкрыкнуў сярдзіта. Дык пляменніца кошкай ускінулася на дзядзьку, гатовая была кулачкамі сваімі кашчавымі Артурчыка абараняць. Завішчала, заскандаліла, залямантавала, каб ніхто не смеў абражаць яе мужа. А Багатка і сказаў жа ўсяго, што ў таго «малако на губах не абсохла, каб старэйшых вучыць». Пакрыўдзіўся Артурчык, ганарліва ўзняў свой грэчаскі нос і больш з Паўлам Алегавічам у той вечар не размаўляў. Дый ладна, халера з ім.

А вось зараз прыгадаўся той выпадак і перапоўніў чашу цярпення, і закарцела Паўлу Алегавічу ўсё пляменніцы выказаць. Так, пайсці зараз да свайго дома, уламацца ў кватэру і наскандаліць. А то лоўка ўладкаваліся там яны, адгарадзіліся бетонам, песцяцца. Гэта што ж выходзіць, пажылы дзядзька павінен ейнага бацьку лавіць ды ўгаворваць, каб той не сваволіў, каб адумаўся і вярнуўся дахаты? А яна, Ксеня, будзе бяздзейнічаць?

Багатка рэзка ўстаў з лаўкі, таропка пайшоў па сцяжынцы. На хаду шпурнуў недакурак у перапоўненую паркавую сметніцу.

Трэба сказаць, што ад раёна, дзе жыве брат, да дома пляменніцы было даволі далёка. Бо знаходзіліся яны на розных берагах ракі, і даводзілася, каб дайсці да моста, рабіць велізарны крук. Дабірацца ж на аўтобусе, якога немаведама колькі прачакаеш, Багатка не захацеў.

...Ужо непадалёк ад дома пляменніцы ўбачыў тэлефонную будку, і кальнула: а трэба ж пазваніць братавай, паведаміць, што не спаткаўся са Слаўкам. Але тады прыйдзецца сказаць, куды ён кіруе. Даведаўшыся, Вольга можа адразу пазваніць дачцэ, папярэдзіць. А гэтага Павел Алегавіч не хацеў. Меркаваў заявіцца да Ксені раптоўна, як той казаў, агарошыць.

Зрэшты, падымацца ў кватэру Багатку не давялося, паколькі пляменніца была на дварэ. Сядзела на лавачцы і гутарыла з мажной кабетай у квяцістым капелюшы. Паблізу гарэзавалі дзеці, сярод якіх Павел Алегавіч угадаў сына Ксені — шасцігадовага Колю. Угадаў не па знешнасці, а па тым, што малы, пакуль Багатка рушыў праз двор, падбег на секунду да маці, а тады зноўку паскакаў у сваю шумлівую сябрыну.

Павел Алегавіч абрынуўся на Ксеню, як бравы казак. Яшчэ не дайшоўшы да яе чатырох метраў, крыкнуў:

— Прывітанне, пляменніца! Як адпачываецца, як гуляецца, як увогуле на белым свеце жывецца? — І, не паспела яна апамятацца і адкрыць рот, дадаў: — Дзе твой бясцэнны бацька, можа, падкажаш?

Пляменніца ўскочыла з лаўкі, бянтэжліва зірнула на сваю суразмоўніцу, прамармытала:

— Жана Усеваладаўна, выбачайце, гэта мой дзядзька. Нам трэба пагаварыць. Прабачце. — І павярнула пабялелы ад злосці твар да Паўла Алегавіча. — Давайце адыдземся.

Яна рашуча пайшла па сцяжынцы ўбок суседняга дома. Багатка рушыў за ёй. Спыніліся ля дрэва, што расло каля пляцоўкі, дзе паркаваліся аўтамабілі. Ксеня стала спінай да камля, акінула дзядзьку нядобрым позіркам, сказала суха:

— Ну вы без скандалу не можаце, праўда? Навошта гарлаць на ўвесь двор?

Перш чым адказаць, Багатка адзначыў, якая ж яна непрыгожая: такія ж

невыразныя формы, як і ў Вольгі, і выглядае значна старэй за свае дваццаць восем; худая, напятая, нервовая.

— А гарлаў я, шаноўная, таму, — прамовіў нарэшце Павел Алегавіч, — што дзіўна мне бачыць, як ты песцішся ў цяньку і мянташыш языком з бабамі, калі бацька твой дарагі і адзіны з дому сышоў! Неяк, прабач, гэта мяне заняёмчыла.

— А што, па-вашаму, я павінна рабіць? — узялася ў бокі, наморшчыла лоб пляменніца. — На вушах стаяць? Дык не буду!

Дзядзька з пагардай агледзеў яе сухенькую ваяўнічую постаць.

— На вушах, любка, канешне, стаяць не трэба. А вось быць у гэты час з маці, маральна яе падтрымліваць і намагацца бацьку вярнуць — абавязана.

— Я нічога нікому не абавязана, ясна?! — Тут пляменніца ўбачыла, што сын Коля аддзяліўся ад купкі хлопчыкаў і пабег да яе, і закрычала: — Сынок, гуляй, гуляй, мой харошы, мама зараз падыдзе!

Яна відавочна не хацела падпускаць Колю да дзядзькі — як да чумнога.

Малы недаверліва спыніўся, пастаяў колькі секунд, крутануўся і памчаўся назад.

— Дык што вы ад мяне хочаце?! — з выклікам зірнула Ксеня на Паўла Алегавіча.

— Я хачу даўмецца, Ксюха, адкуль ты такая пайшла. Хаця, не, не трэба, не адказвай! — заспяшаўся ён апярэдзіць пляменніцу, якая ўжо прыадкрыла рот. — Мяне азарыла: ты дрэнная копія свайго бацькі, майго брацельніка. Такая ж кончаная эгаістка. Такая я ж самаўлюбёная пустышка.

— Замаўчыце! — прыдушана ўсклікнула Ксеня. На яе бледным твары праступілі несіметрычныя чырвоныя плямы.

— Адным вы розніцеся, — Багатка не замаўчаў, а, наадварот, узмацніў голас. — Мой брат нікога, апроч сябе, не любіў і нікога вакол не бачыў. А ты любіш двух: свайго сына, а яшчэ больш — мужа, гэтага лайдака і надзьмутага дурня.

— Ах вы падлюга! — віскнула Ксеня, дрыжучы ў шале. Здавалася, яна гатовая была ўчапіцца дзядзьку ў рэшткі валасоў.

— Але любоў твая таксама эгаістычная, бо любіш ты свайго мужыка настолькі, наколькі ненавідзіш усіх астатніх. Па табе, хай усе чужыя падохнуць, а ён жыве. Ды так не бывае! — Тут Павел Алегавіч раптам зрабіўся грозны, падаўся да пляменніцы і схапіў яе за руку. — Ды так не ўдасца, каб усе падохлі, а вы ацалелі. Мала таго, не бывае так, каб усім было дрэнна, а вам раскошна. І папярэджваю, — ён тузануў Ксеню за локаць, — калі ты будзеш так адносіцца да маці і надалей, то займееш вельмі вялікія непрыемнасці.

— І што, што вы мне зробіце! — Пляменніца тарганулася, выслабанілася, злосна тупнула ножкай. — Начхаць мне на вас!

— А вось чхаць ты не спяшай, даражэнькая, — усміхнуўся Багатка, — а лепей астынь і ўспомні, што кватэра, у якой гаспадарыць твой хрэнаў Артурчык, і мая таксама. Не забывайся! — Апошнія словы ён прагаварыў вельмі акцэнтавана. — Мне, канешне, яна і дарма не патрэбная. Але, любкагалубка, калі ты заняла пазіцыю «мая хата з краю», то вось на злосць зраблю так, што і хаты гэтай у цябе не будзе. Адаб’ю, па судах зацягаю. Уцяміла? Не? Я, Ксюха, у такіх справах зацяты. І пераедзеце вы зноў у нягеглы дамок, у халупу. Бо лепшага зняць твой бяздарны муж не агорае — для гэтага грошы трэба ўмець зарабляць. Вось такія, любка мая, пірагі.

Пляменніца са спалохам і агідай, як на вужаку, глядзела на Паўла Алегавіча. У яе нібы заняло мову. Толькі худыя кісці рук снавалі па сукенцы і камячылі яе, ды дрыжалі тонкія вусны.

— А таму падумай, шаноўная, як табе быць, — настаўленча доўжыў Багатка. — Можа, не варта са мной заядацца? Га? І, можа, варта праявіць чалавечнасць і паспагадаць старой маці? Дый бацьку, хоць ён і дурань, пашкадаваць? А не толькі бегаць з падносамі перад Артурчыкам. Падумай.

На твары пляменніцы люстравалася жудасная ўнутраная барацьба. З адна­го боку, карцела аблаяць дзядзьку апошнімі словамі, а з другога — інстынкт самазахавання, які быў моцна развіты ў гэтай непрыгожай маладзіцы, падказваў маўчаць і не пярэчыць.

— Дык вось, дакладваю, хоць гэта табе і зусім нецікава, — гаварыў Павел Алегавіч строга. — Бацьку твайго я не сустрэў, але не паеду адсюль да таго часу, пакуль яго не вылаўлю і не пагавару з ім сам-насам. Пакуль не выкажу, як і табе, што я пра яго думаю.

Ён павярнуўся і пайшоў. Але праз колькі крокаў спыніўся, скасавурыўся праз плячо і кінуў:

— А пра кватэру — я не жартую. Усё будзе ад цябе, Ксюха, залежаць. — І цяпер ужо пайшоў назусім: па сцяжынцы прама, направа паўз шчыльны хмызняк, затым пад заценню дрэў — і ў брамку, што ў агароджы.

Пляменніца праводзіла яго нейкім загіпнатызаваным паглядам. І калі скрылася з вачэй гэтая брыдкая каравая постаць, то ніяк нельга было сказаць, што Ксеня ўздыхнула спакойна.

Праз хвіліну яна забрала сына з двара і паднялася наверх, дзе яе чакаў каханы Артурчык, які ўжо другі дзень тэмпературыў, капрызіў і загружаў жонку ўсялякімі прыхамацямі.

З дзённіка...

16.07.200*

Ноч. Бічаў. Сяджу, запёршыся ў пакоі брата. За сцяной плача Вольга, і не магу яе бачыць. Ненавіджу румзанне, бяссільныя слёзы, шалею ад іх і магу нагаварыць розных несправядлівасцяў.

Са Слаўкам заўтра сустрэнуся неадменна. Не застану ў школе — абшукаю ўвесь горад, з-пад зямлі выцягну. Страшна сказаць, але такая да яго нянавісць, што гатовы морду набіць. Усё жыццё быў эгаістам і сволаччу. Такая ж у яго і дачка. Во ж дзіўна, як усё дзецям ад бацькоў перадаецца. Ад маці — непрывабная знешнасць, ад бацькі — нежаданне лічыцца з меркаваннямі акаляючых, самаўлюбёная тупасць. А вонкава Ксюха цалкам сваю маці паўтарае: ідал муж, якога трэба песціць-лагодзіць, за якога трэба зубамі трымацца, каб прыгажэйшыя не адбілі. Ды ў гэтай не адаб’еш — вочы выдрапае. Гэта табе не Вольга. І чаму ў жыцці так, што добрыя заўсёды няшчасныя, а благія раскошнічаюць? Хрэн яго ведае. Мабыць, пакуль першыя мямляць, другія ў іх кавалак з рота вышморгваюць.

У пакоі духата жудасная. Адчынена насцеж акно, але ні ветрыку, ні павеву якога. Стаў курыць, дык дым не выветрываецца. Так і стаіць слупам. Унізе нейкія падшыванцы наладзілі гармідар. Пагнаў мацюкамі. Не паслухаліся і аблаялі ў адказ. Пакуль раздумваў, ці спусціцца, каб вушы надраць, — самі зніклі.

Пасля размовы з пляменніцай, дзе нарэшце я выказаў усё накіпелае, да прыцемку швэндаўся па горадзе. Дзе толькі не быў. Кружляў вакол могілак, дзе пахаваны бацькі. Падмывала зайсці, і адначасова адштурхвала нешта. Так і не завітаў. І правільна. І не шкадую. Ненавіджу магілы, і дзівяць мяне людзі, што туды рэгулярна цягаюцца. Значыць, не засталося ў іхнім жыцці нічога цікавага, а ўсё — ззаду, з тымі, хто пад зямлёй. Прах трэба ў полі развейваць. Гэтак і жывым спакайней, і памерлым. Прынамсі не будзе атаясамлівання чалавека з разложаным трупам. Божухна, да чаго ж мы яшчэ дзікуны, калі такога не разумеем.

Пра скандал з пляменніцай не шкадую ні ў якім разе. Наадварот, што называецца, мала даў. Трэба было б наверх падняцца ды Артурчыка пашкуматаць. Самае смешнае, што ў падзяку за яе адданае каханне гэты паршывец, я больш чым упэўнены, падгульвае, і няслаба. Па вочках яго юрлівых масленых бачна. На такіх прыгажункоў бабы клююць. Дый яны ніводнай не прапускаюць.

Але цяперака спакою ім не відаць. Ух і ашаламіў я Ксюху прэтэнзіяй на кватэру! Вядома ж, нічога не буду рабіць, пужануў толькі. Аднак слова не верабей. Вылецела, растрывожыла, скаланула. Так ёй, задзіры, і трэба. Будзе знаць, як дзядзьку падлюгам аблайваць. Цяпер нервуйся, псіхуй, начамі не спі. І Артурчыку так наўпрост адразу не скажаш. Мо дзядзька пажартаваў, а любаму мужу — галаўны боль? Не, упэўнены, што ў сабе будзе насіць. Нават маці пакуль не наскардзіцца.

Ды не шкада пляменніцу ні на грам. Заслужыла. Хай не будзе чэрствай такой.

Перажываю адно за Вольгу. Хоць і чужыя мы па крыві, а фактычна бліжэйшая мне яна, чым і Слаўка, і Ксюха. Ды хай не бядуе. Вернецца гэты боўдзіла праз некалькі тыдняў. Расшалопае яго новая пасія, што гэта за чалавек, і выставіць у адных сподніках. Хто ж так, як Волька, яго глядзець будзе? Ніхто.

А па мне б, дык баба з воза — кабыле свята. Сышоў — значыць, лёгкага ветру табе, шаноўны Вячаслаў Алегавіч. Але ж і назад, дружа, не ўздумай прасіцца. Ды не такая, трасца яго бяры, братавая. Пусціць блуднага сына. Ёй пан патрэбны. Яна па прыродзе сваёй — рабыня і не можа, каб камусьці не дагаджаць. На гэтыя катэгорыі, дарэчы, усё чалавецтва падзелена: на дабрадзеяў і спажыўцоў, на валадароў і нявольнікаў. Не дай Бог такая сям’я, дзе абодва кіраваць хочуць. Гэта не сям’я, а крывавае поле бою. Як у мяне з Веркай. Кахаў я яе калісь? Сумняваюся. Патрэбная была, жаданая як жанчына. Ды гэта па маладосці. А старэеш, прывыкаеш сужыцельстваваць. Тут нават скандалы, звады, нянавісць — як бы дарагія, свае, неадрыўныя. Не можаш, халера, без сужыцеля, які б ён кепскі ні быў. Разводзіцца з ёй і не думаю, бо мы і так у фактычным разводзе. А распачнеш гэтую валакіту, то ў дзяльбу ўлезеш, займееш лішні галаўны боль. Ну яго ў пекла. Дый на дзяцей, гэтых недарэкаў-аболтусаў, калі развядуся, апошні ўплыў страчу. Тады мяне ўніз зусім перастануць пускаць. Лесвіцу прыбяруць, праём замуруюць. Хе-хе. Ну ў цябе, брат Багатка, і трызненні пайшлі. Начныя фантазіі.

А трэба б хоць на трохі заснуць. Каб быць перад размовай са Слаўкам свяжэйшым. Ух і скажу я гэтаму тыпу! Хаця з яго ж, бессаромніка, як з гусі вада.

Гэх, з’ехаць як найдалей! На які востраў?

20

Як ні баяўся Павел Алегавіч праспаць патрэбны час, усё ж абудзіўся а палове дзевятай. Падхапіўся, ускочыў у штаны і, не апрануўшы нават кашулі, памкнуўся ў прыхожую. На кухні гаспадарыла Вольга, было чуваць, як бяжыць з крана вада і соўгаюцца каструлі.

Багатка, не вітаючыся з гаспадыняй, напяў абутак, шчоўкнуў замком, тузануў дзверы і куляй вылецеў з кватэры.

Па горадзе рушыў спачатку трушком, а затым пабег наўзгалопам. Ён нагадваў дзядзьку, які займаецца ранішнімі прабежкамі дзеля здароўя, толькі замест спартыўных штаноў чамусьці адзеў мятыя касцюмныя, а замест красовак — летнія прагулачныя туфлі. З гэтай прычыны многія прахожыя здзіўлена глядзелі яму ўслед.

Вахцёрскую Павел Алегавіч прамінуў імгненна, паколькі вартаўніца цётка Адэля гэтым разам адсутнічала. Стрымгалоў узбег на другі паверх, прамчаўся па калідоры, ірвануў дзверы пад нумарам «204»...

Перад ім адкрылася такая карціна: чалавек сем вучняў, сярод якіх пераважалі дзяўчаткі, прывольна займалі парты бліжэй да задняй сцяны. Пярэднія рады парт, а таксама настаўніцкі стол апанавалі ўсялякія чучалы звяроў, рыб і птушак. На дошцы вісела некалькі яркіх плакатаў. Па гэтых плакатах і вадзіў указкай Вячаслаў Алегавіч, калі ўварваўся брат. Настаўнік так і замёр з узнятай рукой, і на яго самавітым твары, за акулярамі, мільгануў страх.

— Вячаслаў Алегавіч, — сказаў нечаканы госць, вокамгненна ацаніўшы абстаноўку, — выйдзі, калі ласка, на пару слоў. — Ён ветліва ўсміхнуўся дзецям, што скіравалі на яго свае позіркі, і выйшаў з класа.

У калідоры, як толькі браты аказаліся сам-насам, Павел Алегавіч запытаўся сурова і голасна:

— Дык што ж гэта ты, добры чалавек, удумаў, расказвай.

Слаўка зірнуў на яго праз акулярныя шкельцы і з годнасцю прамовіў:

— Што ты маеш на ўвазе, Паша?

— А вось толькі дурку не трэба ламаць, лады?! — пасунуўся да яго Павел Алегавіч і стаў усутыч. — Ты цудоўна разумееш, пра што я кажу.

— Ну спачатку давай адыдзем ад класа, — спакойна прамовіў Вячаслаў Алегавіч. — Бо я бачу, што ты настроены крычаць і скандаліць, а я, прабач, не хачу, каб мае вучні ўсё гэта чулі. — І рушыў налева, дзе калідор пашыраўся і меў шэраг акон.

— Ага! — затэпаў за ім малодшы брат. — Ты не хочаш, каб яны чулі! Значыць, разумееш, што паступіў бессаромна!

— Не я паступіў бессаромна, — адказваў Вячаслаў Алегавіч на хаду, — а ты паводзіш сябе несалідна, калі гарлаеш на ўвесь калідор.

— А як жа мне, шаноўны, не гарлаць, калі ты ўсю сям’ю на вушы паставіў, калі жонка твая начэй не спіць, а я імчуся праз усю Беларусь з табой разбірацца!

Яны дайшлі да акон, Вячаслаў Алегавіч прыхіліўся спінай да прасценка, скрыжаваў рукі на грудзях, ганарліва ўзняў падбародак.

— Ну, цяпер скажы спакойна і толкам, чаго ты ад мяне хочаш, — прамовіў ён.

— Чаго я хачу? — спытаўся Павел Алегавіч, спыніўшыся ў метры ад бра­та. — Хм. Я хачу папрасіць цябе зняць акуляры.

— Што? — здзівіўся Вячаслаў Алегавіч. — Навошта?..

— Хачу паглядзець, што ў цябе з вачамі. Нейкія яны нездаровыя, — сказаў Павел.

— Ды што за глупства! — недаўмяваў брат. — Нармальныя ў мяне вочы. — Ён дурнавата ўсміхнуўся.

— Ну здымі, здымі. Гэта ж дзесяць секунд зойме, — настойваў брат.

— Ну... ладна... калі табе так важна... — Слаўка зняў акуляры. — Хаця не разумею цябе.

— Пакажы-пакажы... — Павел Алегавіч падаўся да брата, уважліва разглядаючы ягоныя вочы. — Так, так, так. А цяпер зірні ўверх, я хачу бялкі паглядзець.

Брат сказеліў зрэнкі дагары.

І тут Павел Алегавіч размахнуўся і знянацку заляпіў Вячаславу Алегавічу поўху. Па калідоры пранёсся гук ладнага плескача. Не паспеў настаўнік ачомацца, як атрымаў і другую, і трэцюю аплявуху. Схапіўся за левую шчаку — тую, якая прыняла ўдары.

— Ты што! — віскнуў ён. — Ды як ты пасмеў! Я...

— Пасмеў, братка, пасмеў, — пацвердзіў Павел Алегавіч, які быў прыкметна шчуплейшы за брата. — А каб не было непаразуменняў, скажу, што першая аплявуха табе — за Вольгу, другая — асабіста ад мяне, а трэцяя — за тваё непраходнае глупства. Уразумеў?

— Ды я. — абурана ўсклікнуў Слаўка. — Я міліцыю на цябе напушчу! Ды гэта ж нахабнае хуліганства!

— А давай, брат! Давай, засадзі брацельніка ў пастарунак. Веру, ты зможаш. Табе — чалавеку, які збрыдзіў жонцы жыццё, а потым папросту кінуў — гэта раз плюнуць.

— Гэта мая асабістая справа, і ты не маеш права ўмешвацца! Мне, калі хочаш знаць, апошнія гады было невыносна з ёй жыць! — Слаўка перабіраў у руках акуляры, поўныя шчокі яго скакалі (левая прыкметна пачырванела). — Я не магу існаваць у атмасферы татальнага недаверу! Я творчы чалавек і не жадаю жыць з зацятым матэрыялістам пад адным дахам.

— А-а-а! — узвіўся Павел Алегавіч. — Вось як ты загаварыў! Матэрыялізм табе, аказваецца, не даспадобы! Гэта, значыць, тое, што Вольга цябе дзесяцігоддзямі абмывала, абшывала, гаршкі начныя выносіла — ужо матэрыялізмам завецца? Цудоўна! А выходзіць, новая твая сужыцелька — асоба высокадухоўная, развітая ды вытанчаная? Якая ж ты пасля гэтага сволач!

— Ты мяне не свалачы! — асмялеў Слаўка. — Права такога не маеш. Гэтая жанчына ў тысячу разоў лепшая за вас усіх. Бо яна мяне разумее, з ёй мне цікава.

— Яшчэ б табе было з ёй нецікава, стары ты кабель! — перабіў яго брат і схапіў загрудкі. — Вось наўскідку скажу, што ёй гадоў сорак. Так?

Слаўка прамаўчаў.

— І яшчэ скажу, што ў яе ёсць байструкі ад папярэдняга хахаля і што твой заробак ім будзе вельмі дарэчы!

— Ты пашляк! — усклікнуў Вячаслаў Алегавіч. — Ды ты ведаеш, што.

— Маўчаць! — гаркнуў Багатка-малодшы, трымаючы суразмоўніка за кашулю. — І яшчэ вось што памятай, браце: калі гэтая маладзіца цябе выганіць вон, то не ўздумай прыперціся да Вольгі з павіннай. Узарумеў?!

— І не падумаю да яе прыйсці, што за лухта!

— А прыйдзеш ты абавязкова, — барвовы, жылісты, з потнай лысінай, напіраў на Славіка Павел, ціснуў да сцяны. — Прыйдзеш як міленькі: абарваны, брудны, абмочаны. Прасіцца будзеш прыніжана. І яна цябе пусціць, паршыўца. — Ён перавёў дух і працягваў: — Пусціць, прыгрэе, аблашчыць. І гэта ты, брыдкі чалавек, ведаеш цвёрда. Таму і сваволіш напрапалую, таму і выдурваешся, што ведаеш — усё даруе табе яна. Ды толькі памятай, брат, — я не дарую. І калі, не дай Бог, даведаюся, што ты да яе вярнуўся, прыеду і ўласнаручна з лесвіцы скіну. — Ён адпусціў братаву кашулю, якую добра памяў.

— Ну наконт гэтага можаш не хвалявацца, — з гонарам прамовіў Вячаслаў Алегавіч. — Назад я не вярнуся, хопіць з мяне. А твая пазіцыя, Павел, мне цяпер зразумелая. І калі ты сказаў усё, што хацеў, то дазволь мне пайсці і прадоўжыць заняткі.

— Ты пойдзеш, калі скажаш мне свой адрас і тэлефон.

— Гэта яшчэ навошта? Здаецца, цяпер мы чужыя людзі. Ты гэта амаль прамым тэкстам сказаў. — Вячаслаў Алегавіч насунуў акуляры і мерыўся ўжо рушыць да класа.

— Гэта не для мяне, а для Вольгі. Я ёй паабяцаў высветліць, дзе ты жывеш. — Павел Алегавіч сашчапіў рукі за спінаю і глядзеў спадылба.

— Не бачу такой неабходнасці. Я меў з ёй учора размову і давёў, што па рэчы прышлю чалавека. Тэлефанаваць жа на маю новую кватэру — гэта толькі непатрэбныя нерваванні. — І пайшоў міма брата: мажны, шавялюрысты, самавіты.

— Гэй, Славік! — пстрыкнуў пальцамі Павел. — А што, калі я зараз нікуды не пайду, дачакаюся заканчэння заняткаў і ўвяжуся за табой следам? Куды ты, радзімы, туды і я. Пабяжыш — і я пабягу. Сядзеш — і я прысяду. Гэтак да самага твайго жытла новага. Г а? Як табе такі варыянт?

— Ты гэтага не зробіш! — павярнуўся Слаўка да брата. Аднак у голасе яго была няўпэўненасць.

— Чаму ж не зраблю, Славік?! Якраз-ткі зраблю. — Павел Алегавіч з лагоднай усмешкай стаў набліжацца да брата. — Што ж мне можа зашкодзіць? Часу ў мяне дастаткова. Бегаю я хутчэй за цябе. Дый, папраўдзе, раззлаваў ты мяне, дружа, вой раззлаваў! Начаваць жа табе ўсё адно прыйдзецца недзе. Так што хочаш не хочаш, а прывядзеш мяне да свае сужыцелькі. Скандальны ж нораў мой ты, браток, ведаеш. Вой насваруся, вой выкажу гэтай жанчынцы ўсё, што пра цябе ведаю. Усе падрабязнасці, так бы мовіць.

— Ты гэтага не зробіш, — прамямліў зніякавелы брат.

— Мабыць, не ўсё ж яна пра цябе ведае, га? — працягваў куражыцца Павел. — Ты ж, нябось, ёй як навуковец прадставіўся, як біёлаг-натураліст. Мо рукапісам яна тваім захапілася, антрапалагічным тваім даследаваннем? Нездарма ж ты яго з сабою забраў. А я, браток, цябе ў іншым святле прадстаўлю — у непрывабным, паўсядзённым, матэрыялістычным святле. Грашкі-грашочкі твае ўзгадаю, заганныя звычкі.

Павісла паўза. На ўкормлены Славікаў твар напаўзала грымаса роспачы. Павел жа прыязненька ўсміхаўся.

— Дый пра мяне, брата твайго, ці ведае твая пасія? — доўжыў ён мардаваць няшчаснага Слаўку. — Характар жа ў мяне не мядовы. Як дазнаецца, што я за чалавек, то, мусібыць, і да цябе свае адносіны перагледзіць?.. Га? Псіхічныя ж адхіленні — яны ў генах закладзены. — Ён замаўчаў, хітра прыжмурыўшыся, назіраў за рэакцыяй брата.

Той стаяў слупам і тарашчыўся праз свае тоўстыя акуляры.

— Што, поўныя штаны налажыў?! — засмяяўся Павел Алегавіч. — Не дрэйф — нікуды я за табой не пайду. Патрэбны ты мне, як ваўку сена. Ідзі да сваіх вучняў, калі можаш чаму-небудзь вартаму навучыць. Бяжы да сваёй каханкі, калі ты ёй так патрэбны. Не стану я аб цябе пэцкацца, не перажывай. — Павярнуўся і пайшоў не азіраючыся.

Вячаслаў Алегавіч, калі брат збочыў на лесвіцу і знік з вачэй, яшчэ з паўхвіліны стаяў на тым самым месцы. Затым прайшоў у прыбіральню, вымыў з мылам рукі, апаласнуў твар, прычасаўся перад люстэркам. На шчацэ, па якой пляснуў гэты нахабнік, дзякаваць Богу не збіраўся ўтварыцца сіняк, амаль што сышла і чырвань.

Прыдзірліва сябе агледзеўшы, настаўнік выйшаў з прыбіральні і скіраваў у клас, дзе яго зачакаліся вучні.

Заняткі працягваліся.

З дзённіка...

17.07.200*

Яшчэ сёння раніцай і падумаць не мог, што тут апынуся. У Гомелі я. На тым беразе Сожа. На пляжы, за мостам. Ужо вельмі позна і цёмна. Рака заціхае. Карыстаючыся ясным заходам сонца, крэмзаю ў нататніку. Ледзь разбіраю літары.

Зранку памчаўся ў школу, застаў Слаўку і меў непрыемную з ім размову. Ды што там непрыемную — ударыў брата па твары! Так і падскочылі пухлыя шчокі, закалыхаліся. І ніколькі не сорамна. Вось жа, паршывец, нам удружыў! Сядзіць ціха, а думае ліха. Яго, аказваецца, даўно Вольга не здавальняла. Ён, аказваецца, жыць у такой абстаноўцы не мог. Але затаіўся, каварны, чакаў, пакуль падвернецца якая спагадлівая ды чулая — да якой прысуседзіцца можна. Ух, ненавіджу такіх людзей. Хоць брат ён кроўны, а не сорамна мне ні слоў гэтых, ні таго, што яго па фізіяноміі пляснуў. Натуралюга хрэнаў! Ад такіх усё зло на зямлі. У іх заўсёды мараль ззаду стаіць. Зарэжуць не маргнуўшы, абы паглядзець, якое ў цябе нутро, абы цікаўнасць сваю наталіць.

Наогул натуралістаў бы перавешаў. Выводзяць новыя пароды жывёл, хваляцца, што паспрыялі агульнаму дабрабыту. Возьмем, напрыклад, свінню. Бегалі яе продкі па лесе, жалуды жэрлі, карэньчыкі. Вольным паветрам дыхалі. А чалавек іх узяў ды ў хлеў запраторыў. У цёмны, смярдзючы. На ўсё жыццё. Я цябе, маўляў, кармлю, а ты радуйся. А што, каб чалавека самога ад нараджэння да скону ў душны катух засадзіць ды прымусіць пад сябе апраўляцца? А потым зарэзаць і зжэрці, смакуючы паляндвічку разам з ненагляднымі сыночкамі-дочачкамі? Вось вам і любасць, і чалавечнасць, і паэзія, ёрш тваю дваццаць! Уся наша высокаўзнёслая культура на банальным мясе трымаецца, на крыві і пакутах бязвінных жывёл. Ды каб проста так забівалі — не, спачатку пасадзяць у клетку, катуюць няволяй, а тады ласкавенька так па горле нажом. А пасля перадачы здымаюць кулінарныя, распавядаюць, як смачней мяса тых замучаных жывёл гатаваць. У фартушках чысценькіх, з нарукаўнічкамі — паласуюць мілыя жанчынкі гэтае мяса нажамі. Затое як хто чалавека заб’е — лямант адразу, войканне. А што гэты чалавек з’яўляецца нашчадкам мучыцеляў зямной фауны, штодзённым пажыральнікам жывой плоці — пра гэта ніхто і не думае. Дык прабач, калі ты штодня кроў і плоць паядаеш, то ўжо не крыўдуй, што нехта і цябе прыб’е мімаходзь. Жах! І чым глыбей задумваешся, тым больш разумееш, што жыццё наша — гэта нейкі згустак крывадушнасці, подласці і насілля.

Ды што гэта я ў філасофію ўдарыўся, далібог. Не пра тое ж хацеў пісаць. Тым больш што паўгадзіны таму сам уволю сала наеўся. Тады ж мяне сумленне не мучыла. Узяў, разгарнуў «ссабойку» — ды з хлебам тое сальцо ўмалаціў. Дарма што разлезлае. Вось так яно, Алегавіч. Не красамоўнічаць трэба, а жэрці добрае сала, як я, ды цешыцца свежанькімі дзяўчаткамі, як Пецька Жыгоцкі. І тады ўсё нармалёва будзе: добры сон, цудоўнае самаадчуванне, светлыя думкі.

Свят, свят, свят (гэта я перажагнаўся), бо нельга нанач імя Жыгоцкага памінаць, як у царкве — д’ябла. Тым больш што ночка ў мяне будзе нялёгкая — пад адкрытым небам, з камарамі ды сырасцю.

Ну дык паясню, як я тут апынуўся.

Гэта ўжо на бічаўскім вакзале стукнула мне ў галаву не ў Мінск ехаць, а ў Гомель. Падумалася, што да яго ж і ста кіламетраў не будзе. А тут і цягнік падыходзіў, а мінскага яшчэ было чакаць і чакаць. Хуценька купіў білет і паехаў.

Гадоў сорак у Гомелі не бываў. А ў дзяцінстве — ці не кожнае лета. Дык вось дай, думаю, наведаю дарагія сэрцу мясціны. Калі яшчэ надарыцца такі выпадак? Можа, ніколі. Гэта як некаторыя людзі, жывучы ў Піцеры, у Эрмітаж не могуць схадзіць. Так і паміраюць, не пабачыўшы гэтай раскошы. Таму што пад бокам яна была. Здаецца, у любы момант можаш пайсці, ды ўсё замінае нешта. Засмоктвае побытавае балота.

Ну гэта — так, лірычныя адступленні. А насамрэч чаму я ў Гомель падаўся? А таму, што праверыць адну штуку хацеў. Мяне ж у дзяцінстве бацькі зазвычай у сярэдзіне лета сюды адпраўлялі. Да дзядзькі Валодзькі, матулінага стрыечнага брата. Слаўка — той любіў у піянерлагерах лета бавіць. А я ненавідзеў іх і маліў бацькоў, якія працавалі і глядзець мяне не маглі, да дзядзькі ў Гомель пусціць. Дзядзька інвалід быў, аднаногі, на пенсіі. Ён мне заўсёды радаваўся. Як і сям’я ягоная — жонка і два сыны.

Дужа любіў я Гомель у сярэдзіне лета. Сонечны, цёплы, у густой зеляніне, з магутнай чыставоднай ракой, з жоўтымі пляжамі. Гэта быў курорт для мяне. Хачу — з суседскімі хлапчукамі па горадзе гойсаю. Хачу — адзін кудысь выпраўлюся, хоць за горад, на далёкія старыкі з вудаю. Парк асабліва любіў, парк над Сожам. Успомніліся мне на бічаўскім вакзале яго велічэзныя дрэвы, цяністыя алеі, ставок з лебедзямі і масток праз яго. А галоўнае, палац успомніўся, што высіцца над ракою. Жоўты, прыгожы, велічны. З ракі яго асабліва добра відаць, з таго берага Сожа.

Адным словам, сеў на цягнік і праз паўтары гадзіны выйшаў у Гомелі. Пахадзіў па вулках знаёмых, у дворыку дзядзькавым пабываў. Чужыя людзі цяперака ў іхняй кватэры жывуць, а дзядзька, лічы, гадоў дваццаць як у зямельцы. Не вытрымаў, бядак, скону малодшага сына ад банальнай ангіны. Дваццаць восем гадоў хлопцу было. Бяда. А за год да таго і цётка мая памерла. Сын жа дзядзькаў, старэйшы, напэўна, у Нарыльску жыве з сям’ёй. Дакладней, павінен жыць. Бо абарвалася ў мяне з ім сувязь гадоў пятнаццаць назад.

Дык вось пра тую штуку скажу, дзеля якой, па сутнасці, у Гомель паехаў. Больш за сорак гадоў таму, будучы падлеткам, схаваў я ў кладцы аднаго дома пятак — манеціну ў пяць тадышніх капеек. Я і раней, разлічваючы наступным годам вярнуцца, манеты ў розных месцах хаваў. Так і тады было. Пятак 1961 года. Запомніў.

Дворык той — у цэнтры горада, у вуглавым доме, на перасячэнні добра вядомых кожнаму гамельчуку вуліц. Там закутак у двары ёсць, паміж сцяной дома і гаспадарчай цаглянай будовай, у якой калісьці дровы захоўваліся. Гэты закутак раней быў зарослы крапівой, бадзякамі ды іншай дрэнню. Я прабраўся туды і паміж другой і трэцяй цаглінай ад выступа, у сёмым радзе кладкі, манетку засунуў. Спадзяваўся праз год дастаць.

І вось сёння, гадзін у пяць вечара, я такі дабраўся да запаветнага дворыка. Праз столькі гадоў! Спачатку збянтэжыўся, пабачыўшы, як ён змяніўся. Гас­падарчай той будыніны — і паміну няма. На яе месцы — пляцоўка і аўтамабілі стаяць. Я туды. Травянога зарасніку ўздоўж патрэбнай мне сцяны таксама нямашака. Усё роўненька, вымецена, вычышчана. Але ж выступ на муры, ад якога я вёў адлік, — той самы. Я вызначыў сёмы рад кладкі, падскочыў і зазірнуў у шчылінку між другой і трэцяй цаглінай. Не відаць нічога. Адшукаў сухую галінку, абскуб і давай калупаць у шчылінцы. Доўга выскрабаў нанесе­ны ветрам пыл і крупінкі цэглы. На бяду каля машын людзі круціліся. Спінай іх падазроныя позіркі адчуваў. Ды, дзякуй Богу, хвіліны праз тры выкаціўся пятачок. Шэра-чорны, запылены. Але ж мой, той самы, 1961 года. Адціраў я яго, ужо з двара выскачыўшы. Радаваўся як дзіцё. Пятачок у кашэль паклаў. Дабяруся дадому, вычышчу да бляску і недзе на відным месцы прыладжу.

Вось такім я глупствам займаўся. Потым з’еў два марожаныя ў скверыку і патупаў убок ракі. Зразумела, у парк завітаў. Пабрадзіў. Народу там цяпер значна больш, чым раней, швэндаецца. Палац, па ўсім відаць, часткова адрэстаўраваны і адкрыты для наведвальнікаў. Ды я туды не пайшоў. Абмінуў і царкву. На тых алеях, дзе раней панавала ціша, цяперака шумяць і гамоняць людзі. І жуюць, жуюць несупынна. Хто марожанае заглынае, хто піражкі, хто салодкую вату на палачках. Непрыемна стала, і таму ля стаўка з лебедзямі надоўга не затрымаўся. Дый лебедзяў тых нешта не ўбачыў. Мо пахаваліся дзе?

І яшчэ я чаму спяшаўся, што ўжо шэсць гадзін стукнула, а хацелася па мосце на той бераг прайсці, на пляж, ды пакупацца ўдосталь. Я ж яшчэ спадзяваўся паспець на вечаровы мінскі цягнік. Але такая катавасія надарылася, што вось на пляжы гарую і неяк трэба скумекаць, як да ранку дабыць.

Канчаю пісаць, бо баліць рука — раз. А па-другое, сцямнела так, што перастаю разбіраць сваю пісаніну. Відаць, заўтра давядзецца дапісваць, як прыбуду на лецішча. А распавесці, што са мной здарылася, трэба абавязкова.

Ну ўсё. Нататнік у кішэнь. Рэчы ў рукі. І гайда ў вербалоз (я там ужо ямку ў нагрэтым пясочку выкапаў).

Не прастыць бы. Ды не быць з’едзеным камарамі.

18.07.200*

Ну вось і ладненька: на лецішчы я, у родных, так бы мовіць, пенатах. Дабраўся больш-менш удала і спяшаюся занатаваць учарашнія гомельскія падзеі, пакуль не забыў. Зараз самая спёка. На тэрмометры трыццаць тры. Ветру і аблокаў няма. Знадворку проста-такі невыносна, таму схаваўся ў хаце. Пакурваю, п’ю калодзежную ваду, ляжу на канапе. У руках агрызак алоўка.

Ну дык вось. Як перайшоў я на пачатку сёмай вечара мост цераз Сож, то падаўся налева, дзе людзей крыху меней. Там фермы высозныя ёсць, частка нясучай канструкцыі. Узыходзячы на мост, паглядзеў на іх, і перад вачыма паўстала карціна з дзяцінства: на гэтую верхатуру лезе хлапчук, адважна, упарта караскаецца; як толькі пабачыў яго, у мяне ногі падагнуліся і страш­на стала нават проста мост перайсці. Моцна мяне, дзесяцігадовага, тады гэта ўразіла — так, што потым кожнага разу ніякавеў перад Сожам і баяўся ўзняць позірк на тыя высозныя фермы. І цяпер, праз сорак пяць гадоў, нешта падобнае перажыў, хоць ніхто на тую верхатуру не лез.

Знайшоў я, значыць, месца на пляжы, распрануўся, ляжу, загараю. Рыхтуюся пайсці акунуцца. А народу не тое што меншае, а, наадварот, усё ідуць ды ідуць на пляж. Гэта, напэўна, пасля працоўнага дня, наўпрост са службы кіруюць. А на мяне чамусьці нейкі ступар найшоў: не магу насмеліцца ў сваіх сямейных трусах перад людзьмі паказацца. Так яшчэ, калі ляжу наўскрай, нішто, а каб да вады метраў дзесяць прайсці — саромеюся. Змагаўся я з жаданнем акунуцца і няёмкасцю, змагаўся ды драмануў. Ненадоўга, відаць, адключыўся, таму што не звечарэла за гэты час. Стаў я азірацца, ачуўшыся, — і нібы ў тумане ўсё. Твары, постаці, нават палац на тым беразе ледзь разбіраю. Ну, думаю, дагуляўся, Алегавіч, сонечны ўдар зарабіў. Але замест таго каб перабрацца ў цянёк, ускокваю і бягу да вады. Дапяў берага — і з размаху нырца. А, хто ведае, на Сажы амаль адразу глыбока, асабліва ў тым месцы, дзе я загараў. Ну і паплыў. Ды так шпарка, што не заўважыў, як на сярэдзіне апынуўся. І тут мяне жах разабраў: што ж я раблю! Стары, перагрэты на сонцы ды яшчэ на сярэдзіну ўспёрся. Сцепануў нагамі, тузануўся, ці не па пояс з вады выскачыў. І выразна бачу наступнае. Перада мной, за паловай шырыні ракі, на ўзгорку, як і належыць, высіцца палац Паскевіча. Промні позневечаровага сонца залоцяць яго. Але ўразіла тое, што голы ён, палац, няма дрэў, што прывычна яго атачалі. Няма паблізу людзей. Панічна зіркаю направа, налева — абсалютна пустая рака. Вада, бетон, пясок, і не відаць ніякае зеляніны. Вой як вусцішна стала мне! Закрычаў, і голас мой адзінока панёсся па роўнядзі. Аслабелі рукі і ногі. Не памятаю, як павярнуўся і пагроб назад, да пляжа. А цела з кожным узмахам цяжэе, ужо не магу галаву высока трымаць, ледзь паспяваю паветра ўцягваць. Так што не бачу, што там на пляжы, — ці гэтак жа пустэльна, як ля палаца. Плыву, а надзея на паратунак гасне, меншае. Неўзабаве перастаў канечнасці адчуваць. Не ведаў нават, грабу ці не. Напэўна ж, гроб, бо як бы інакш на вадзе трымаўся. І раптам заўважаю, што стаю я на цвердзі. Стаю па пояс у жыце. Тут падумалася, што памёр я і ўжо ў тагасвецці знаходжуся. Азіраюся і бачу вакол сябе вялізны жытнёвы палетак. Злева заходзіць сонца, залоціць калоссе, высвечвае крапінкі сініх валошак. Ні ракі, ні палаца і паміну няма. Пабрыў я па жыце. Казыча калоссе голыя грудзі, колюць каляныя сцёблы ступні. І ўжо страху няма. Незямное пачуццё нейкае. Як сонца кранулася лініі далягляду, стаў палетак спускацца ў лагчыну і хутка скончыўся. А за лугавінай убачыў я Сож. Пазнаў і месца, дзе апынуўся. Гэта ў двух кіламетрах ад пляжа, не меней. Тады і спрыт да мяне вярнуўся, і дзелавая разважлівасць. Як жа, апускаецца ноч, а я голы, без рэчаў і грошай, за трыста кіламетраў ад дома! Ух і памчаў я ўздоўж берага — спрынтэры так не бягуць. Заскокваю на апусцелы пляж. І цуд: рэчы мае ляжаць сабе мірненька, на мяжы пясочку і вербалозу, дзе я іх пакінуў. Шусь дрыготкай рукой у кішэнь штаноў: ёсць ён, кашалёчак радзіменькі! І нават пай­ка ў торбе ляжыць. Тут я і павячэраў салам, што яшчэ з лецішча вёз. Аднак жа на вакзал рашыў не ісці, а пераначаваць проста на пляжы. Усё адно да пяці раніцы цягнікоў не прадбачылася. Дый на рацэ спакайней, чым на вакзале. Ліхія чалавекі заўсёды там пажыву шукаюць, дзе людна. А якую пажыву знойдзеш ноччу на беразе? Карацей, зарыўся я ў пясочак пад нізкімі вербамі і, падагрэты знізу, няблага праспаў да світання.

Усю дарогу да Мінска толькі і думаў, што ж са мной адбылося. Ды іначай, як памутненнем розуму, гэта назваць не магу. Зусім не памятаю, як сышоў з пляжа, як на палетак выблукаў. І, наадварот, ясна помню, як у Сож сігануў і плыў да сярэдзіны. Г арэлкай і наркотыкамі зроду не захапляўся. Словам, насланнё нейкае. І страшна, дальбог.

Ну, здаецца, усё неабходнае напісаў. А зараз яшчэ з паўгадзінкі паляжу і пайду жука каларадскага нішчыць. Дужа многа ў маёй бульбе яго, проста пошасць.

21

Апошнімі днямі Юрась Багатка знаходзіўся ў кепскім душэўным стане з прычыны банальнага безграшоўя. Прадзюсер іхняга рок-гурту Сямён Тэрцовіч амаль перастаў плаціць Юрасю. Спасылаўся на фінансавую яму, у якую яны патрапілі, на даўгі. Але галоўнай прычынай — і Юрась гэта ведаў — было даўняе Сёмкава нездавальненне ягонай працай. Не падабаліся прадзюсеру аранжыроўкі, якія пісаў Багатка-малодшы, і ён неаднойчы наўпрост так і казаў. Прычым выказваў гэта Сямён у надзвычай нахабнай, уладарнай манеры. Выкліча ў офіс, разваліцца ў крэсле перад Юрасём, які стаіць слупам, і, пабліскваючы пярсцёнкамі на тоўстых пальцах, распякае на ўсю закрутку. «Барахлом» Юрасёву му­зыку называе, «убоствам», прапаноўвае вучыцца ў класікаў 70-х гадоў, нават касеты настойліва дае і прымушае праслухоўваць. Крыўдна. Ды што мог Юрась парабіць, калі няма ў яго музычнае адукацыі, калі ўсё яго абучэнне саматугам прайшло, з трох акордаў гітарных пачаўшыся, якія хуліган-сябрук паказаў. Дык што ж гэты чортаў Тэрцовіч хоча? Каб самавучка яму музычныя шэдэўры выдаваў? Жадаеш класную музыку мець, то наймі за вялікія грошы якога карыфея, не пашкадуй сваіх зялёненькіх. Ды дзе яму, злараднічаў Юрась, на добрага му­зыку грошай узяць. Слабо яму, таўстапузаму Сёмку. Гэта ён толькі перад падначаленымі герой, а хай паспрабуе не тое што на сусветны — на расейскі рынак сунуцца. Адразу ж карлікам стане, і выспяткамі прагоняць адтуль.

Ужо з месяц як урэзаў Тэрцовіч Юрасю ганарары. Ды што там урэзаў — паловы ад ранейшага не выходзіць. Кажа, напішаш што вартае, тады падвышу заробак. І па плячы паблажліва трэпле. Хе. Ды толькі вырашаць, вартае гэта ці не, сам жа Сёмка і будзе. А мо ён наўмысна прыніжае каштоўнасць Юрасёвай музыкі, каб меней плаціць? Адразу ж пасялілася такое падазрэнне ў душы Багаткі-малодшага.

І асабліва прыкра было, што і гітарыстам, і барабаншчыку, і салістцы Марыне Сямён плаціў, як і раней. Аднаму з хлопцаў нават больш стаў даваць. І міжволі прыходзіла ў галаву балючае: гэта за яго, Юрасёў, кошт у гітарыста Валодзькі долараў пабольшала. Гад ён! А Тэрцовіч — сволач!

Апошняга разу Сёмка наогул нічога Юрасю не заплаціў, калі той прынёс касету з аранжыроўкаю. Праслухаў, скрывіўся, абазваў «пашляцінай» і сказаў, што гэта не пойдзе ў рэпертуар. Касету, аднак, звыклым рухам сунуў у кішэнь курткі. А калі Юрась запатрабаваў яе вярнуць, з ухмылкай паказаў яму дулю. «Ды як жа так! — абурыўся аранжыроўшчык. — Музыку адпрэчылі, а касету сабе бераце. Аддайце!» Зноў ухмылка на поўным Сёмкавым твары, і зноў дуля ў Юрасёў нос. «Дык хоць грошай дайце крыху. Няма ж на што жыць.» — замямліў музыка. «Пісаць трэба добра, тады і грошы будуць, — адрэзаў Тэрцовіч. — А цяпер ідзі, брат, не замінай працаваць». І, ужо калі пануры Юрась пераступаў парог, кінуў: «І на канцэрт не дай Бог не спазніся. Спадзяюся, не забыў, што ты сёння на клавішах? Вось за гэта я табе заплачу. — І раптам падабрэў: — Чакай! Аванс хочаш?» Калі падначалены подбегам вярнуўся да стала, Сёмка нядбайна вышмаргнуў з кішэні штаноў пяць долараў.

А праз тыдзень Юрась даведаўся, што ў студыі ідзе праца з той «адпрэчанай» аранжыроўкай. Сёмка яе проста ўкраў. А каму паскардзішся? У суд? Дык тады Тэрцовіч яго, як шчанюка, на вуліцу выкіне. І куды пасля прыладкуешся? Хто прыме? Юрась жа ў глыбіні душы здагадваўся, што музыкант ён слабенькі.

Сын Паўла Алегавіча пакутліва ўсё перажываў. Галадаць, зразумела, не галадаў, бо дома ў халадзільніку заўсёды было чым пажывіцца. Але ад многіх прыемных звычак прыйшлося часова адмовіцца. Напрыклад, маленькая плос­кая каробачка, да якой Юрась так любіў прыпадаць носам на адзіноце, ужо колькі дзён пуставала. Звыклы за апошнія месяцы да цудадзейнага какаіну, хлопец адчуваў моцны і ўчэпісты дыскамфорт. Дарагія ментолавыя цыгарэты, якім ён раней аддаваў перавагу, давялося змяніць на айчынныя «Гродна» і «Космас». Нямецкае піва ў зручных лёгкіх бляшанках таксама стала пакуль недаступным, і Юрась піў сваё, мясцовага вырабу, вадзяністае, недатрыманае, ад якога збіраліся газы ў страўніку і спараджалі ікаўку.

А галоўнае, стала зусім ніяк з інтымнымі слодычамі, да якіх дужа прызвычаіўся дваццацігадовы Юрась і без якіх адчуваў сябе ну зусім абдзеленым і няшчасным.

Трэба было нешта кардынальна мяняць, і хлопец, пасля даволі доўгіх ваганняў, звярнуўся да заможнай сястры, наважыўся папрасіць грошай. Тамара не выказала цягам тэлефоннай размовы з братам асаблівай радасці ад яго просьбы, але і не адмовіла. Сказала, што выбера час і прызначыць месца сустрэчы.

Сёння яна, нарэшце, згадзілася з ім спаткацца, сказала, куды трэба неадкладна прыехаць. Юрась ахвяраваў сваім пасляабедзенным сном, яшчэ сяготаго з запланаванага недарабіў і, віхрам выскачыўшы з дому, памчаўся да аўтобуснага прыпынку.

Тамара, як і дамовіліся, чакала брата каля парку Чэлюскінцаў, на аўтастаянцы, што ў дварах за крамаю «Кветкі». Сядзела ў машыне разам з кіроўцам.

Калі Юрась таргануў запёртыя дзверцы, яна націснула кнопку і ўпусціла яго на задняе сядзенне. Вадзіцелю ж загадала:

— Віцёк, схадзі, дружа, прагуляйся хвілін на дзесяць.

— Добра, Тамара Паўлаўна, — замітусіўся і стаў выбірацца з машыны плячысты Віцёк. — Пайду цыгарэт падкуплю.

— Давай, — кіўнула Тамара.

Была яна ў цёмных летніх акулярах, з нейкай новай прычоскай, апранута, як заўсёды, з някідкім шыкам багатых людзей. На пяшчотнай шыі зіхацелі каменьчыкамі каралі. У салоне лунаў пах дарагіх духоў.

Юрасю, калі ён апынуўся ўнутры, стала дужа няёмка за сваю патрапаную і даўнавата не мытую вопратку, за пах мужчынскага поту.

Калі кіроўца выйшаў, Тамара замкнула дзверы. Таніраваныя шыбы былі да ўпору падняты. Такім чынам сястра з братам аказаліся надзейна адгароджаны ад знешняга свету. Абабіты мяккай матэрыяй салон добра гасіў вонкавыя шумы.

— Ты што, ужо зусім не голішся? — не паварочваючыся да брата тварам, спытала Тамара.

— Не. чаму. не зусім. — сумеўся Юрась і правёў далонню па двухдзённай шчэці. — Проста перад канцэртам так трэба. Для каларыту. Мы ж рокавы гурт.

— Ладна, давай да справы, — сказала дзелавітая сястра. — Ты, калі я пра­вильна зразумела, хочаш грошай, і грошай вялікіх.

— Не, ну чаму вялікіх. — прамармытаў Юрась. — Сто даляраў якіх. Мне б разлічыцца з даўгамі, а тады.

— Дык, значыць, для цябе сто даляраў — гэта невялікія грошы? — з’едліва ўсміхнулася сястра; яна працягвала глядзець не на суразмоўцу, а кудысьці на стык столі і лабавой шыбы.

— Ты ж ведаеш, якія цяперака цэны, Тамар! На элементарнае не хапае.

— А я ведаю, што большасць нашага насельніцтва столькі ў месяц не мае, колькі ты ў мяне за проста так просіш. І жывуць жа людзі — не паміраюць.

— Ды ну яго к чорту — так жыць! — горача зашаптаў Юрась. — Чым так гібець, дык лепей павесіцца. Ды аддам я табе, што ты баішся! Мне б толькі які месяц перацярпець, а там. — Тут ён запнуўся, бо якраз «там» не бачыў для сябе паляпшэнняў. — Словам, выручы, сястра. Век не забуду. Га? — І нахіліўся, лісліва зазіраючы Тамары ў твар, які ў акулярах быў нейкі адчужаны, нелагодны.

— А ты ведаеш, харошы мой брацік, што зарплата, якую афіцыйна ўстанавіў мне Пеця, складае ўсяго трыста даляраў, — суха сказала сястра. — Гэта тыя грошы, якімі я магу спакойна распараджацца. А я, паводле свайго статусу, не магу, напрыклад, вячэраць нідзе, акрамя як у дарагіх рэстаранах. Гэта, спадзяюся, ты разумееш?

— Ды кінь ты, Тамарка! — нечакана зрабіўся развязным брат. — Хіба я не ведаю, як гэта робіцца! У рэстаранах, дзе ты бываеш, усё запісваецца на бяздонны рахунак твайго Пятра Вацлававіча. Няўжо ж ты са свайго кашаля дастаеш? Ну, прабач, ніяк не паверу!

— Во, які ты, аказваецца, дасведчаны, — ажно прысвіснула сястра. — Усё ён, братка мой, ведае. — Яна зрабіла паўзу, а тады пачала з металічнымі ноткамі ў голасе: — І ўсё ж, брацік, гэта не мяняе сутнасці справы. Я Пятру Вацлававічу не жонка і вольна распараджацца яго сродкамі не маю права. Гэта ты сабе ўцямі. І тым больш не магу прасіць у яго грошай для здавальнення тваіх прыхамацяў.

— Ды якіх прыхамацяў, Тамар! — усклікнуў Юрась. — На хлеб не хапае, Богам клянуся!

— Так што, Юрчык, апетыты свае ты крыху зменшы.

Брат панура схіліў кудлатую галаву. Ён пачынаў разумець, што і тут не выгарала.

— Але, — прамовіла сястра сваім, выпрацаваным літаральна за месяц, уладарным голасам, — але я гатовая сціпла, па меры неабходнасці памагаць свайму брату.

Юрась страпянуўся, з надзеяй падняў галаву і стаў лавіць кожнае слова сястры.

— Я змагу табе памагаць, — пацвердзіла Тамара, — але толькі са сваіх кроўна заробленых грошай і, як ты павінен разумець, не часта. Больш таго, я магу зараз даць табе тыя сто даляраў.

— Ну! — пажадліва мыкнуў брат.

— Магу. Але толькі з адной умовай. Я хачу бачыць у табе сябра, памочніка. Разумееш? — Яна ўпершыню павярнулася да брата тварам, паглядзела ў вочы.

— Ды што за пытанне, Тамарка! — радасна залепятаў той. — Ды я ж з дзяцінства. лепшага чалавека не ведаю. Што ты!..

— Чакай, чакай, не спяшайся, — крыху асадзіла братаў імпэт Тамара. — Мне патрэбны не словы, а дзеянні. Мне неабходная твая падтрымка ў справе. з нашым бацькам.

— А? — тупавата глядзеў на яе Юрась.

— Разумееш, пра што я кажу?

— Не-а. не зусім. патлумач. — Юрась не на жарт збаяўся, што абяцаныя грошы могуць праплысці міма.

— Тлумачу, — роўным тонам працягвала Тамара. — Ты павінен ведаць, што жыццё нашай сям’і і асабліва маё з прычыны дурыкаў нашага таты апошнім часам зрабілася невыносным.

— А! — узрадаваўся брат. — Так! Канешне. Ды ён зусім адурнеў! Ён жа рукі мне выкручваў, біў! Уварваўся да цёткі Ліны, калі я там знаходзіўся, і напаў на мяне як вар’ят!

— Вось бачыш, — згодна кіўнула сястра. — Ён мучыць цябе, мардуе маці з бабуляй, а галоўнае, пагражае развесці мяне з Пятром Вацлававічам. У мужа майго (а я так яго называю) з’явіліся трывога, бяссонне, ён ужо папракае мяне за бацькавы выхадкі. Ты разумееш, што так не можа працягвацца?..

— Разумею, разумею, Тамар! — У Юрася ажно далоні засвярбелі ад прадчування храбусткой стадоларавай купюры.

— А таму, Юрчык, я хачу быць упэўнена, што на сямейнай радзе, якая адбудзецца ў хуткім часе, ты мяне падтрымаеш.

— Ды што за пытанне, Тамар!

— Памятай, што з бацькам трэба нешта рабіць.

— Канешне! — усклікнуў Юрась. — Ды ён проста мяне дастаў! — І пакутліва захацелася крыкнуць: «Ды давай, давай жа грошы свае!»

— Дык я магу спадзявацца, што твая пазіцыя адносна бацькі не зменіцца?! — працягвала таміць брата Тамара.

— Ды Богам клянуся! Вось. — І ён старанна, некалькі разоў, перахрысціўся.

— Ну глядзі, Юрчык, не падкачай. — Пасля гэтых слоў Тамара вывудзіла з сумачкі загадзя падрыхтаваную «сотку» і ўручыла ўзрадаванаму брату.

Ён доўга, блытана і прыніжана дзякаваў, а тады выскачыў з машыны і пусціўся подбегам убок праспекта.

— Гэй! — галёкнула яму, высунуўшыся з дзвярэй, Тамара. — Пра сямейную раду я табе паведамлю! Глядзі, каб быў на ёй неадменна!

— Буду, Тамарачка! Буду! — пракрычаў цераз плячо брат і пабег яшчэ хутчэй.

З дзённіка...

21.07.200*

Не, відаць, не знайсці мне спакою на гэтай зямлі. Куды ні схавайся — ці то людзі адшукаюць і мучаць, ці то па ўласнай дурноце пакутую.

Вось, прыкладам, сёння. Ну чаму б мне, здавалася, не адпачываць мірком ды ладком, чаму б не шчыраваць ціхенька ў гародзе ці па лесе гуляць. Дык не, прыдбаў сабе клопат. Недзе пасля абеду, калі ляжаў у цяні пад дрэвам і пакурваў, раптам падкралася да мяне і апанавала знаёмая злосць. На Тамару з Жыгоцкім. Як наяве яны перада мною паўсталі. Песцяцца, ухмыляюцца, цалуюцца ўзасос, рагочуць. І гэта, шэльмы, пры тым, што я ім ультыматум паставіў! Адназначна ж папярэдзіў, што не дапушчу, каб мая дачка сталася выляжанкай гэтае сволачы. Ажно перасмыкнула мяне ўсяго, калі ўявіў, як ім хораша, а на мяне начхаць. Падскочыў — і дрыготка мяне разабрала. Міжволі сціснуліся кулакі. Затэпаў па тэрыторыі лецішча, месца сабе не знаходжу. І ўспомнілася, як Пецька мяне з дома вон выкідаў, як сынок яго Сашка мне руку пакалечыў. Дзецюка згадаў квадратнага барадатага, які мне штаны і кашулю парваў, калі вывалакваў з залы. Ну проста да няўцерпу балюча мне стала. І крыўдна: яны вінаватыя, а я, выходзіць, пакутаваць мушу. Схапіў, помніцца, нейкую жалезіну, што на падворку валялася, і шпурнуў у бульбоўнік. Зноў затэпаў, забегаў па лецішчы. Цесна мне стала ў грудзях, а ў галаву як вуголле хто ўсыпаў. Дый надвор’е, як і апошнімі днямі, данельга спякотнае. Каб быў паблізу вадаём, можа, туды б сігануў, каб астудзіцца ад свайго шалу. Пабег у хату, чарпануў з бітона конаўкай, выліў на патыліцу, шыю. Не палягчэла нітрохі. І тут прыйшло мне ў галаву — дровы калоць. Не тое каб розумам да гэтага дапяў, а спантанна неяк схапіў сякеру, што ў калодзе тырчала, і памчаўся да плота, дзе ў мяне папілаваныя бярвёны даўнавата ляжаць. Прыцэліўся — і давай трушчыць драўніну. Раз’юшаны, не трапляю як след. Дрэнна калю. Але ад таго яшчэ болей злуюся і з’яўляюцца новыя сілы. Раскалоў адну калоду на дробныя паленцы, другую. А трэцяя сукаватая аказалася дужа непадатлівая. Я яе і так, і гэтак, і над галавой уздымаю, і на другую калоду абрушваю. Не хоча распалавіньвацца праклятае дрэва. І тады я з дзікім ровам ірвануў тапарышча, каб ужо на гэты раз ускінуць высока-высока і штосілы зрынуць долу. Ды неяк аступіўся, хіснуўся, крыху наперад падаўся, а сякера ў сваю чаргу вазьмі ды выскачы з калоды ад майго рыўка. Ды акурат абухом мне па лабэшніку. Тут і паплыло ўсё, загайдалася, пацьмянела. У памяшканні нейкім змрочным я апынуўся. Чую крокі наперадзе і прыглушаныя галасы. А яшчэ як бы ліхтарыка промень паперадзе шнарыць. Раблю крок наперад і ледзьве не падаю. Аказваецца, лесвіца перада мной у падвал апускаецца. А галасы і ліхтарык — гэта суседскія бічаўскія хлапчукі. Спяшаюся за імі, каб не адстаць. Наша мэта — даследаваць падвал, у якім, баялі, жыве страшны стары валацуга. Быццам нехта нават бачыў ягонае логава ў далёкіх пралазах. Страх заўсёды прыцягвае. Ідзём, слізгацім ліхтарыкам па сырых мурах, па дзвярах з вісячымі замкамі. Паварот за паваротам адольваем, здушана перашэптваемся. І, калі зайшлі ўжо досыць далёка, раздаецца душараздзіральны крык хлопчыка, што ішоў першым. Гэты жудасны енк падхопліваюць усе астатнія, у тым ліку і я, ён узмацняецца каменнымі сценамі, скаланае душу. Дапатопная сіла і спрыт з’яўляюцца ў маім целе, і я, што рушыў апошнім, паварочваюся наўспят і бягу на скрут галавы. Ззаду шалёным статкам імчацца таварышы. Вокамгненна адольваем мы немалую адлегласць да лесвіцы, узлятаем па ёй. І ўжо перад дзвярыма, што вядуць на вуліцу, мне здаецца, што вось зараз жахлівы стары схопіць мяне за нагу. Аднак адчыняю штуршком дзверы, вывальваюся вонкі, прагна ўдыхаю свежае летняе паветра, асляпляюся жыццядайным сонцам.

Аказваецца, што насамрэч я ляжу непадалёк ад калоды, на правым баку, твар у чымсьці ліпкім. Гэта кроў. Я рассадзіў абухом лоб, страціў прытомнасць, і ўсё гэта мне прытрызнілася. Потым, калі прамыў рану (яна не была сур’ёзнай) і перавязаў лоб, ужо лежачы ў хаце на ложку, успомніў, што гэта за падвал. То быў самы стары дом нашага мікрараёна. Мы, хлапчукі, тады забаўляліся тым, што шнарылі па падвалах. Асабліва нас вабілі старыя цагляныя дамы, бо ў іх былі самыя глыбокія і вусцішныя падзямеллі. А пра валацугу нехта наплёў, каб на подзвігі падбухторыць. Мо і наогул яго не было. Про­ста вострых адчуванняў хацелася. І нехта, рашыўшы пажартаваць, закрычаў у нетры падвала.

Дзесяткі гадоў я пра той выпадак не ўспамінаў. А тут з такой дакладнасцю ўсё вярнулася.

Дзякуй Богу, хоць не забіў сябе абухом. Дый мазгі, здаецца, на месцы. Ва ўсякім разе, пішу, і думкі някепска цякуць. Да таго ж на карысць мне аказаўся гэты ўдар: знікла злосць на Жыгоцкага.

Ці надоўга?

22

Нарэшце Юрась Багатка мог дыхаць на поўныя грудзі. Атрыманыя ад сястры сто долараў літаральна адрадзілі яго. На вечаровым канцэрце хлопец так наярваў на клавішах, што завёў не толькі тамтэйшых маладзёнаў, а і ўвесь калектыў гурту. Нават Тэрцовіч, заўсёды прыдзірлівы да Юрася, на гэты раз яго пахваліў і даў павышаны ганарар.

Назаўтра, прачнуўшыся пасля салодкага сну недзе апоўдні, Юрась выбраўся з дому і выйшаў на заліты сонцам двор. У альтанцы нетаропка, са смакам выкурыў дыхтоўную цыгарэту, пасядзеў, млява пацікаваў за гульнёй дзяцей у пясочніцы, а тады ўстаў і рушыў да водаканала.

Хвілін праз дваццаць, прайшоўшыся ўсцяж берага, хлопец выруліў на вуліцу з трамвайнай лініяй і шэрагам гандлёвых крамаў. Завітаў у вінна-тытунёвы аддзел, купіў пару пачкаў самых дарагіх цыгарэт. Сеў у трамвай і праехаў колькі прыпынкаў убок цэнтра горада. Сышоў.

Там, амаль у дварах, у падвале пяціпавярховай камяніцы, месціўся зацішны шынок, які Юрась даўно і надоўга ўпадабаў. Пра гэтае пажыўнае месца абвяшчала адно някідкая шыльда, прыштукаваная на рагу дома.

Хлопец спусціўся па вузкай лесвіцы, пацягнуў масіўныя драўляныя дзверы і аказаўся ў прыемнай прахалодзе і паўзмроку шынка.

Наведвальнікаў, як заўсёды, было няшмат, бо для жыхароў гэтага нерэспектабельнага мікрараёна цэны відавочна кусаліся. За дашчанымі столікамі сядзела чалавек пяць даволі прыстойнага выгляду грамадзян. Перад імі стаялі пустыя, адпітыя і поўныя куфлі піва. Толькі адзін дзядзька, што самотна сядзеў у кутку, цешыў сябе мацнейшым напоем, а іменна гарэлкай у пукатым графінчыку — як тут падавалі зазвычай.

Юрась скіраваў у процілеглы ад аматара «вогненнай» кут памяшкання. Тут можна было купляць напоі і закусь проста за стойкай бара, а можна было выклікаць афіцыянта, каб той абслужыў. Хлопец выбраў апошняе. Не прайшло і хвіліны, як да яго наблізіўся пажылы дзядзька ў фірмовай вопратцы гэтага шынка: белая псеўдабеларуская вышыванка, аперазаная чырвоным паяском, на галаве — блакітная плоская шапачка. Юрась, зазірнуўшы ў меню, заказаў вялікі куфаль чарнюткага портэру і вяленыя шчупальцы кальмара.

Заказ хутка быў выкананы, і хлопец, пакурваючы ментолавую цыгарэтку, з выразам крайняй лагоды на твары цягнуў вельмі густое і хмельнае піва. У памяшканні нягучна працавалі вентылятары, і таму тытунёвы дым, што выпускаўся наведвальнікамі, не стаяў слупам, а неўзаметку выветрываўся.

Прахалода. Кіславаты прыемны пах піва. Няшумная гаворка субяседнікаў. Цеплыня, што спакваля расплываецца ад страўніка па ўсім целе.

Юрась вырашыў не заказваць другі куфаль, бо пасля першага ўжо прыкметна разамлеў, а яго яшчэ чакала сёння шмат спраў. Па выхадзе на свежае паветра, каб узбадзёрыцца, ён наважыў зайсці ў бліжэйшы пад’езд і нюхнуць з запаветнай плоскай каробачкі, якая з учарашняга дня зноўку была прыемна запоўнена. Гэтак ён і зрабіў — пасля даволі доўгіх пошукаў пад’езда, не абароненага кодавым замком. Так, з кожным месяцам станавілася ўсё цяжэй знаходзіць такія пад’езды, бо народ павальна захапіўся кодавымі дзвярыма, намагаючыся адгарадзіць сябе ад зладзеяў і валацугаў.

Далей Юрась Багатка згледзеў тэлефонную будку і, адасобіўшыся там, правёў некалькі працяглых тэлефонных размоў. Пра іхні змест мы пакуль прамаўчым. Скажам толькі, што хлопец разам з адрасатамі мяняў і тон свайго голасу. Ён то ўмольна кагосьці аб нечым прасіў, то гаварыў з годнасцю саліднага чалавека, а то і ўладарна пакрыкваў. Урэшце здаволіўся вынікам праведзеных перамоў, аддзяліўся ад тэлефоннай будкі і неўзабаве выйшаў зноў-такі на трамвайны прыпынак.

Сеў у «шасцёрку», даволі, дарэчы, запоўненую і тлумную, і пакаціў у цэнтр горада. Ён як бы знік з поля нашага зроку на колькі гадзін і з’явіўся толькі ў восем вечара, на двары драўлянага дома па вуліцы Грушаўскай. Гэтая хатка стаяла ў глыбіні прыватнага сектара і мела занядбаны, можна сказаць, дзікі выгляд. Агародчык перад вокнамі, што глядзелі на вуліцу, зарос крапівой і чартапалохам вышэй за штыкетнік. На маленькім падворку было амаль тое самае: высачэзная, па пояс трава, праз якую ледзь прабівалася сцяжына да ганка. Вокны збоку двара закрывалі жаўтлявыя пашарпаныя аканіцы. У сад было страшна зірнуць: каравыя яблыні спляліся ніжнім голлем з хмызамі і пустазеллем; туды, відаць, ужо шмат гадоў не ступала нага чалавека. Дрывотня насупраць хаты была са збуцвелым руберойдавым дахам і без дзвярэй; знутры гэтае будовы веяла пылам і сырасцю.

І тым не менш Юрась, зайшоўшы праз даволі гожую брамку, упэўнена пашыбаваў да ганка, адчыніў ключом дзверы і пранік унутр.

Там абстаноўка была зусім іншая. Гэта быў зусім не бамжатнік, не царства пацукоў і мышэй, а досыць чыстае і ўтульнае жытло. За сенцамі, дзе стаяў рукамыйнік і віднеліся дзверы ў камору, знаходзілася куханька з газавай плітой, шафкай, сталом і дзвюма табурэткамі. З кухні маленькі калідорчык вёў у вялікі пакой (прама) і спальню (направа). У зале, куды пасунуўся Юрась, стаялі круглы прыземісты стол, тры драўляныя крэслы з высокімі спінкамі, раскладная канапа, масіўная шафа з вісячым замком. Адно акно — тое, што глядзела на двор, — было звонку затулена аканіцай. Другое, што збоку вуліцы, завешана шчыльнымі шторамі. У левым, далёкім ад увахода, куце высіўся старадаўні трэльяж з мутнымі люстэркамі. Тэлевізара і якой-кольвек электронікі тут не было.

Юрась успёр на стальніцу скураную валізу, з якой прыйшоў, і пачаў вымаць з яе пажытак і ставіць побач. Там аказаліся дзве бутэлькі чырвонага віна, палка сухой каўбасы, ладны кавалак вяндліны, бохан «Нарачанскага» хлеба, цвёрды і плаўленыя сыры, а таксама шмат усялякіх кансерваў. Хлопец адправіўся на кухню, узяў з шафкі некалькі пляскатых талерак, два відэльцы, дзве сталовыя лыжкі, шаткавальную дошчачку і вярнуўся назад. Затым доўга і акуратна скрыляў мяса, каўбасу і сыр ды раскладаў па талерках. Парэзаўшы па­сля ўсяго і хлеб, ён зноў рушыў на кухню і прынёс адтуль два старамодныя фужэры, паставіў на стол. Завяршыў гэтую падрыхтоўку тым, што вывудзіў з валізы пачак сініх сурвэтак, успароў поліэтыленавую абгортку і паклаў побач з бутэлькамі, што ўзвышаліся пасярод закусі.

Пасля гэтага Юрась спрытна расклаў канапу, якая аказалася вельмі шырокай. Са спальні прынёс бурую, у сінюю клетку, коўдру і пакрыў ёй пацёрханую матэрыю канапы. Прыдзірліва агледзеў, падраўняў вуглы, разгладзіў зморшчыны. Кінуў позірк на стол, падышоў да яго і пераставіў некаторыя талеркі месцамі, пасунуў улева адну з бутэлек.

Знадворку, нягледзячы на вечар, стаяла непрадышная ліпеньская спякота, і ўнутры хаты было вельмі горача. З-за таго, што вокны не адчыняліся, паветра тут дужа застаялася і падавалася нездаровым. Пасля праведзеных аперацый з прадуктамі і канапай Юрась прыкметна стаміўся, узмакрэў і мусіў скінуць сваю нязменную джынсоўку і застацца ў майцы з кароткімі рукавамі і вульгарным, на ўсе грудзі, надпісам на англійскай мове, які завяршаўся клічнікам. Ён зірнуў на гадзіннік, які боўтаўся на правым запясці, і адзначыў, што ўжо без дваццаці дзевяць. Што ж, пакуль тое, можна перакурыць. Хлопец пацягнуўся да джынсоўкі, якую толькі што пачапіў на спінку крэсла, вывудзіў з кішэні бела-зялёны пачак, дастаў цыгарэціну, падкурыў, а тады паваліўся дагары на канапу. Хвіліны тры Юрась нетаропка ўбіраў у свае нездаровыя лёгкія тытунёвы дым і маляўніча выпускаў яго ў столь. Пры гэтым ягоны твар быў задуменна-расслаблены, на ім раз-пораз з’яўлялася і знікала загадкавая ўсмешка. Старонні назіральнік несумненна б адзначыў, што малады чалавек знаходзіцца ў добрым гуморы і, мабыць, чакае чагось дужа салодкага. І гэты назіральнік, канешне б, не памыліўся, бо роўна ў дзевяць гадзін бразнула клямка на ўваходных веснічках, нехта ледзь чутна перасек двор, ступіў на ганак і таргануў дзверы.

Юрась, які пачуў бразганне клямкі і рып весніц, імгненна падхапіўся з канапы і памкнуўся праз калідор, кухню і сенцы да ўваходных дзвярэй. Калі дзверы таргануліся, ён быў ужо напагатове і адразу ж адкрыў. Унутр увайшла асоба, апісваць якую трэба няспешна і з густам, а таму дачакаемся, пакуль яна пройдзе ўслед за Юрасём у асветленую трыма лямпачкамі залу.

Гэта была дзяўчына гадоў дваццаці пяці, а можа, зважаючы на сучасную акселерацыю, і маладзейшая. Ростам яна сягала далёка за метр семдзесят. Кароткія рыжыя валасы абрамлялі паглядны кірпаносы твар. Зрэшты, твар меў даволі дурнаваты і няўцямны выраз. Гэтаму спрыяла нязводная ўсмешка, якая адкрывала верхні рад бялюткіх зубоў. Салатавая, амаль празрыстая, блузка шчыльна абцягвала шчодрыя грудзі гэтай паненкі. Плечы яе былі шырокія, яўна шырэйшыя за Юрасёвы, талія ж кантрастна вузкая, бёдры яшчэ шырэйшыя за плечы, магутныя клубы ледзь прыкрываліся блішчастай чорнай спадніцай.

Паколькі госця была ў туфлях на высокіх абцасах, то побач з недалужным Юрасём выглядала нейкай аграмадзінай і здавалася вышэйшай за яго на цэлую галаву. Ад яе веяла крамяным здароўем і сексуальнасцю.

— Сядай, Кацярына, — указаў ёй Багатка-малодшы на крэсла каля ста­ла. — Сядай, падмацуемся.

Дзяўчына села, закінуўшы нагу на нагу, пры гэтым кароткая спадніца паднялася яшчэ вышэй і агаліла такія вабноты, ад якіх бы любога нармальнага мужчыну перасмыкнула. Яна зняла дамскую сумачку з левага пляча і кінула на канапу.

— Як дабралася? — Юрась прысеў насупраць яе.

— На таксі, як жа яшчэ, — хмыкнула Кацярына. — Дорага. А на грамадскім транспарце не паедзеш, бо пешкі многа ісці. Раён жа бандыцкі.

— Правільна, — сказаў гаспадар гэтай таямнічай хаціны. — Але для таго я і плачу табе добрыя грошы. Ці, можа, табе здаецца, што мала?

— Не мала, — згадзілася Кацярына, — але ж, прабач, і работа.

— А як ты думала! — перабіў хлопец. — Добрыя грошы за халяву не плацяць.

— Ладна, дай закурыць, ці што. — Госця зляпіла капрызную міну на сваім прыгожанькім паўнашчокім і паўнагубым твары.

Юрась працягнуў ёй свой бела-зялёны пачак, узяў і сам цыгарэціну. Яны запалілі і пару хвілін праседзелі моўчкі.

— Ну што ж, перакусім. — Юрась устаў і кінуў недакурак у пустую вазу, што стаяла на падаконні; Кацярына зрабіла тое самае.

Вярнуліся на свае месцы і прыступілі да трапезы. Спачатку адкаркавалі віно, выпілі па келіху, затым паспыталі ўсяго патрошку. За ядой перакідваліся нешматлікімі малазначнымі словамі.

Скончыўшы есці, Юрась дастаў з кішэні штаноў запаветную плоскую каробачку, зняў з яе накрыўку, узяў на палец трошкі парашку, нанёс на край ноздраў і пацягнуў носам.

— На, панюхай і ты, — перасунуў ён каробачку па стале да дзяўчыны.

— Ды не буду я гэтую дрэнь! — запрацівілася тая.

— Вазьмі, — нягучна, але настойліва паўтарыў гаспадар. — Гэта для то­нусу. Мне вельмі не спадабалася, што мінулым разам ты была млявая.

Кацярына нехаця і з відавочнай грэблівасцю ўжыла какаін.

— Ну як? — папытаўся ў яе праз некаторы час расчырванелы Юрась. — Дзейнічае?

— Яшчэ б яна не дзейнічала, такая зараза! — Дзяўчына расшпіліла два верхнія гузікі блузкі.

— Хутка пачнём. — Юрась яшчэ раз напоўніў фужэры. — Не ўтойваю, што сёння чакаю ад цябе большага. — Ён хітравата ўсміхнуўся. — Гэта я на прыбаўку намякаю, ты разумееш?

— Зраблю ўсё, што змагу. — Кацярына выпіла адным глытком паўфужэра.

— Добра, а цяпер зачынім гэтую аканіцу. — Хлопец указаў рукой на акно, што выходзіла на вуліцу. — Я зараз пайду, а ты, як толькі прасуну стрыжань, замацуеш яго цвіком. — Ён падняўся, падышоў да ўзгаданага акна, засунуў руку за шторыну, пашнарыў на падаконніку і дастаў адтуль вялізны цвік.

Цвік Юрась аддаў Кацярыне, а сам адправіўся на двор.

Неўзабаве зарыпелі завесы аканіцы, і праз адтуліну ў драўлянай сцяне, праваруч ад акна, вылез канец жалезнага стрыжня з круглай папярочнай дзірачкай. Дзяўчына, якая ўжо стаяла каля адтуліны, тут жа замацавала стрыжань цвіком, усунуўшы яго ў дзірку.

Юрась, як толькі вярнуўся, скамандаваў:

— Ну, ідзі ў спальню.

Калі Кацярына выйшла з залы, ён стаў паспешліва распранацца. Скінуў абутак, штаны, майку і застаўся ў адных доўгіх сямейных трусах.

— Ну што там! — нецярпліва крыкнуў ён сваёй госці.

Тая не адгукнулася, але праз некалькі секунд паказалася ў дзвярным праёме ўласнай персонай. Выглядала Кацярына ашаламляльна. Свежае, з магутнымі формамі цела адно сімвалічна прыкрывалі белыя ліфчык і трусікі. Настолькі вузкія, што відаць іх было толькі па кантрасце з загарэлым целам.

Дзяўчына стала падыходзіць да Юрася, пагойдваючы ўсімі вабнотамі, з нязменнай дурнаватай усмешкай на твары.

Той стаяў не варушачыся. Нізкі, хударлявы, сутулы, кудлаты і танкашыі, ён выклікаў нейкі дзівосны, пачварны дысананс з раскошнай і пышнацелай госцяй. Яе можна было ўявіць у абдоймах двухметровага атлета, але ніяк не гэтага заморка ў сямейных трусах.

Аднак тое, што адбылося праз колькі секунд, выглядала проста неверагодным.

— Што ты там важдаешся! — тонка ўскрыкнуў Юрась і задрыжаў усім худасочным целам. — Чаму ты пастаянна не слухаешся мяне!

— Я слухаюся. — рахмана залепятала Кацярына, спыніўшыся ў метры ад хлопца.

— Маўчаць! — гаркнуў ён. — Маўчаць, я табе гавару! — І, узмахнуўшы правай рукой, заляпіў дзяўчыне поўху.

Аплявуха выйшла гучная і даволі моцная. Але не настолькі, каб Кацярына адляцела на два метры і ляснулася на падлогу. А менавіта так і адбылося.

— За што?! — загаласіла яна і тут жа пачала падымацца, бо Юрась кінуўся на яе.

Па дарозе вышмаргнуў немаведама адкуль бізун і, падляцеўшы да Кацярыны, якая не паспела ўстаць, пачаў з крыкамі хвастаць яе.

Ахвяра ўсё ж выслізнула ад яго і памчалася па зале. Юрась, размахваючы бізуном, — за ёю. Яны шалёна забегалі вакол круглага стала. Праз некалькі кругоў хлопец падманным манеўрам такі нагнаў Кацярыну, ухапіў аберуч за сцягно, і яны паваліліся на падлогу. Пачалася маўклівая задышлівая валтузня. Юрась цягнуў ахвяру за нагу, а тая сілілася падняцца і біла яго вольнай нагою па твары. Бізун у тузаніне выпаў і заляцеў пад канапу. Кацярына ўсё ж вырвалася ад хлопца і стрымгалоў выскачыла з залы. Ён памкнуўся ўслед, і неўзабаве на кухні раздаліся крыкі, віскат, нешта ўпала, бразнула. Пасля гэтага яны зноў апынуліся ў зале і яшчэ колькі хвілін насіліся басанож па падлозе, канапе, адштурхвалі крэслы, натыкаліся на сцены, дзіўна, што не абрынулі стол.

На бягу Кацярына спатыкнулася аб ножку крэсла і ўпала паміж сталом і канапай. Юрась тут жа нагнаў яе, і раздаліся яго плескачы па дзявочых плячах, спіне, ягадзіцах. Пры гэтым хлопец гарлаў: «Як ты смела мяне не слухацца!», а дзяўчына: «Я болей не буду!»

І тут ён, абхапіўшы яе ўпоперак, з нейкай маньяцкай сілай адарваў ад падлогі і перакінуў на канапу. Далей адбылося тое, што так натуральна выглядае ў свеце жывёл і чамусьці дужа няёмчыць людзей. А таму замаўкаем.

...На працягу ночы гэты вычварны спектакль паўтараўся яшчэ два разы, з даволі працяглымі перапынкамі, цягам якіх яго ўдзельнікі пакурвалі, папівалі віно і панюхвалі з плоскай каробачкі. Знясіленыя дашчэнту, заснулі перад світаннем. Пакой нагадваў крушэнне Пампеі.

І тым не менш у дзесяць раніцы Кацярына, з апухлым паўсонным тварам, вылузалася з хаты і выйшла праз брамку на вуліцу Грушаўскую. На плячы яе звыкла вісела дамская сумачка. Амаль подбегам, паўз платы і касабокія хаты, яна дасягнула вуліцы са шчыльным аўтамабільным рухам, выскачыла на праезджую частку, тармазнула легкавік, перагаварыла з кіроўцам і скрылася ў салоне.

Юрась Багатка ў гэты час яшчэ спаў.

23

Спякотным ліпеньскім вечарам, калі Пятро Вацлававіч Жыгоцкі збіраўся выехаць са свайго загараднага асабняка на важную сустрэчу, надарылася неспадзяванка. Да яго дома, чортведама адкуль і навошта, прыцёгся Павел Алегавіч Багатка і ўсчаў настойліва званіць, патрабуючы, каб яго прапусцілі.

Упусціць гэтага чалавека на сваю тэрыторыю Пятро Вацлававіч ніяк не мог. Ён добра памятаў, які дэбош наладзіў тут нядаўна бацька яго сужыцелькі. Памятаў тую агідную размову, пагрозы і праклёны, якія абрынуў на яго былы прыяцель юнацтва. Памятаў, як прыкра, але і неабходна было даваць каманду, каб Багатку вывелі вон.

Не, ні ў якім разе не мог Жыгоцкі дазволіць сабе другую такую размову. А таму загадаў ахоўнікам аніяк не рэагаваць на Багатку, перачакаць у спадзеве, што той сам стоміцца і адстане. Добра, што Тамара знаходзілася ў горадзе і мерылася прыехаць не раней як у адзінаццаць гадзін. А пакуль што Пятро Вацлававіч выклікаў слугу і папрасіў падрыхтаваць сабе ванну.

Акунуўшыся ў ледзь цёплую ваду з пухнатай духмянай пенай, гаспадар асабняка зазнаў доўгачаканую палёгку. Цэлы дзень ён марыў аб гэтай хвіліне — цэлы доўгі, гарачы, задушлівы дзень, напоўнены сустрэчамі, гутаркамі, нарадамі, тлумнымі званкамі на мабільнік і ў кабінет, шматлікімі пераездамі з кута ў кут вялізнага горада. Дык і гэта яшчэ не ўсё: праз якую гадзіну яго чакала сустрэча ў рэстаране з вельмі шаноўным і ўплывовым чалавекам.

Пятро Вацлававіч з патоляй адчуваў, як пад уздзеяннем вады і пены расслабляецца яго натомленае цела, лягчэй становіцца дыхаць, вяртаецца добры настрой.

Зрэшты, настрой гэты быў зноў сапсаваны, калі па выхадзе з ваннага пакоя свежы і ўзбадзёраны Жыгоцкі пачуў ад слугі, што ахоўнікі прасілі яго пазваніць у дзяжурку: там быццам бы ўзніклі праблемы з чалавекам ля брамы. Усердаваны гэтай звесткай, Пятро Вацлававіч рашыў туды не званіць, а наведацца ўласнай персонай.

Ён спусціўся на першы паверх, прамінуў некалькі звілістых калідорчыкаў і апынуўся ў дзяжурцы. Там, перад шэрагам уключаных манітораў, сядзеў Кірыла, ужо знаёмы нам квадратны дзяцюк з барадою — бывалы служака, вельмі адданы Пятру Вацлававічу чалавек. Кірыла далажыў гаспадару, што дакучлівы Павел Алегавіч не толькі не спыніў свае дамаганні, а пачаў паводзіцца надзвычай нахабна, у прыватнасці, выкрыкваць у камеру праклёны, паказваць дулі, плявацца. А затым папросту разлёгся на газоне перад самай брамкай, дэманстратыўна раскінуўшы ногі. Вось ён, дарэчы, на маніторы: у вынашанай сваёй вопратцы, лысы, з вульгарна разведзенымі нагамі і рукамі, закладзенымі за галаву. Ухмыляецца.

Такая Багаткава выхадка не на жарт азадачыла Жыгоцкага, бо моцна яго кампраметавала. Цяпер было каля сямі вечара, час, калі дзелавыя жыхары пасёлка вяртаюцца са сваіх гарадскіх офісаў, праязджаючы паўз асабняк Пятра Вацлававіча, што месціўся амаль у пачатку селішча. А значыць, усе бачаць, як выпендрываецца гэты стары штукар, і могуць немаведама што падумаць.

Але як жа з ім быць, ліхаманкава думаў Жыгоцкі, злосна пазіраючы на манітор. На добры лад, трэба б загадаць хлопцам яго скруціць, упіхнуць у джып, адвезці за некалькі кіламетраў і выкінуць. Аднак разумеў Пятро Вацлававіч, што пры гэтым магчымыя ўсялякія нечаканасці, якія яшчэ больш могуць яму нашкодзіць. Пасёлак даволі шчыльна патрулюе міліцыя, і можа так здарыцца, што якраз у час гвалту над Багаткам яна і з’явіцца. А стары блазан, канешне ж, узніме шалёны лямант, каб прыцягнуць да сябе ўвагу ахоўнікаў правапарадку, і напляце ім рознай лухты.

А можа, напружана разважаў Жыгоцкі, самому пазваніць у міліцыю і паскардзіцца, што нейкі валацуга парушае яго спакой? Тады як быццам усё бу­дзе шыта-крыта. Ды не, праз колькі секунд давялося адрынуць і гэты варыянт, бо ўзнікла апасенне, што невыносны Павел Алегавіч ва ўчастку, куды яго прывязуць, зноў жа стане плявузгаць непатрэбшчыну, паклёпнічаць на Пятра Вацлававіча, а то і скажа пра малодшага сына, як намякаў. Не, не патрэбныя Жыгоцкаму лішнія плёткі.

Дык што ж тады? Дазволіць гэтаму ідыёту беспакарана нахабнічаць перад самымі варотамі? «Чорт бы яго пабраў!» — злаваўся Жыгоцкі, не знаходзячы гожага выйсця з гэтае сітуацыі.

Ён яшчэ хвілін пяць бесталкова прастаяў у дзяжурцы, а тады загадаў Кірылу нічога пакуль не рабіць, а проста пільна сачыць за Багаткам і дакладваць па тэлефоне, калі будуць якія змяненні.

Так, Пятро Вацлававіч наважыў пакуль не кранаць бацьку сваёй каханкі, спадзеючыся неяк абысціся з ім мірам. А сам адправіўся ў гардэробную рыхтавацца ў рэстаран.

Праз некалькі хвілін, ужо з іголачкі апрануты, Жыгоцкі зноў спусціўся ў дзяжурку. Кірыла, які бязбожна дыміў цыгарэтай, тут жа яе загасіў і хмура далажыў, што абстаноўка не змянілася. Павел Алегавіч, як было добра бачна на маніторы, па-ранейшаму прывольна ляжаў на газоне перад брамкаю, толькі цяпер яшчэ трымаў у роце цыгарэціну, бестурботна папыхкваючы.

І вось тут Пятро Вацлававіч прыняў важнае для сябе рашэнне: не выязджаць праз асноўныя вароты, каб не сутыкацца з Багаткам. Бо той можа адмачыць якісьці непрыемны і нават небяспечны фартэль. Напрыклад, можа кінуцца і легчы пад колы аўтамабіля з мэтай не выпусціць гаспадара, і прыйдзецца, каб вызваліць сабе шлях, прымяняць сілу. А гэта небяспечна зноў-такі шумам, тузанінай ды іншымі непажаданасцямі.

Таму Жыгоцкі пазваніў у гараж, дзе кіроўца ўжо праграваў матор яго «мерседэса», і загадаў рыхтаваць выезд праз задні двор, праз аварыйную бра­му. Давядзецца, праўда, ехаць выбоістай акольнай дарогай. Ды што папішаш.

— Кірыла, — звярнуўся гаспадар да вартаўніка, — пакуль я буду адсутнічаць, крый цябе Божа нешта з гэтым, — ён кіўнуў на манітор, — рабіць. Хай хоць засне тут — усё адно не чапай.

— А як жа. — нясмела пачаў Кірыла, — калі вернецца Тамара Паўлаўна і ўбачыць такое?.. — Ён сарамліва замаўчаў.

Абодвум было ясна, што такі варыянт самы непажаданы. Але Пятро Вацлававіч узлаваўся, што вартаўнік так добра зразумеў ягоныя думкі, і ўспыхнуў:

— А трасца з імі! Хай паміж сабой разбіраюцца! Родзічы! — Але тут жа ўзяў сябе ў рукі: — Усё ж спадзяюся, што да адзінаццаці вечара ён адсюль змыецца. А цябе яшчэ раз прашу: каб ніякіх, падкрэсліваю, ніякіх гвалтоўных дзеянняў з твайго боку!

— Ды што вы, Пятро Вацлававіч! Вы ж сказалі! — аддана глядзеў вартаўнік у вочы гаспадару.

— Глядзі ў мяне, — памякчэў Жыгоцкі, — а то я вас з Сашкам ведаю. Захочаце мне дагадзіць, а выйдзе горай. — Падумаўшы, дадаў: — Калі Сашка раптам сёння вернецца, хаця не павінен, і ўбачыць гэтага блазна, то неадкладна перадай яму мой строгі загад: не кранаць. — І зноў разгарачыўся: — Не кранаць, каб не смярдзеў! Зразумелі?

— Ды не хвалюйцеся вы, Пятро Вацлававіч, усё будзе ў ажуры! — кляўся верны Кірыла.

— Спадзяюся, — прабурчаў гаспадар і пакінуў дзяжурку.

...У рэстаране Жыгоцкі, нягледзячы на важнасць сустрэчы з высокапастаўленым чалавекам, усё не мог забыцца на той прыкры выпадак. Раз-пораз уяўляўся яму нахабны твар Паўла Алегавіча, яго вульгарна раскінутыя на тра­ве рукі і ногі. Не адпускала боязь, што вычварыць гэты скамарох за час яго адсутнасці нейкую нечуваную подласць, што непапраўна скампраметуе Пятра Вацлававіча перад усім пасёлкам. Ды, як ні круці, ужо скампраметаваў, валяючыся ў сваёй бамжаватай вопратцы перад варотамі дома.

«Сволач!» — вар’явалася, кіпела нутро Жыгоцкага. Ён не адчуваў смаку вытанчаных страў і напояў, дрэнна ўспрымаў словы суразмоўцы, які з нязводнай зычлівай усмешкай сядзеў насупраць яго.

Але самым жахлівым уяўляўся варыянт, калі Тамара вернецца і ўбачыць бацьку на траве перад домам. Да таго ж і спакойна заехаць у вароты ён не дазволіць. Будзе намагацца прашмыгнуць унутр, хапацца рукамі за дзверы. І значыць, ахоўнікам прыйдзецца ўжываць сілу. А гэта лямант, скандал.

«Ды колькі ж будзе мучыць мяне гэты чарвяк!» — абураўся Пятро Вацлававіч, з лагоднай усмешкай чокаючыся з субяседнікам.

Нарэшце ён не стрываў, папрасіў прабачэння, выйшаў у прыбіральню і набраў на мабільніку нумар дзяжуркі. Але не паспеў прагучаць і першы гудок, як узлаваўся на сваю маладушнасць, скінуў набор і наогул адключыў тэлефон.

«Хай будзе, як будзе! Чорт іх усіх праглыні!» — вылаяўся Пятро Вацлававіч і, расшпільваючы шырынку, наблізіўся да пісуара.

Астатні вечар, каб заглушыць неадчэпную трывогу, Жыгоцкі выпіў больш, чым належала, развязаў язык, нават зрабіўся балбатлівы і легкадумны. Напрыканцы дайшоў да таго, што пад гукі аркестра пусціўся ў скокі. На павольны танец яго залучыла даўганогая грудастая дзяўчына і бесцырымонна прапанавала свае паслугі.

Прысаромлены, успомніўшы пра Тамару, Пятро Вацлававіч вярнуўся да століка, дзе яго чакаў ужо добра захмелены субяседнік. Удвух яны дапілі каньяк.

Дамоў Жыгоцкі вярнуўся а палове першай ночы. Па дарозе прыняў таб­летку, якая ацверажае і прыбірае непрыемны пах з рота. Прыехаўшы, з гара­жа адразу пакіраваў у дзяжурку. Паўсонны Кірыла схамянуўся, падскочыў з крэсла і сказаў неяк вінавата, што Павел Алегавіч знік з яго поля зроку каля паловы дзевятай.

— То ляжаў, ляжаў сабе ўсё на тым самым месцы, — гаварыў усхваляваны вартаўнік, — а потым знік — як скрозь зямлю праваліўся.

— Ды ты, напэўна, адлучыўся і празяваў, — з прыкрасцю буркнуў Жыгоцкі.

— Пятро Вацлававіч, здароўем клянуся — ні на хвіліну не адыходзіў! — пакрыўджана ўсклікнуў Кірыла. — Толькі зірнуў на суседнія маніторы, а яго ўжо і след прастыў. Я нават на вуліцу выбег, думаў убачу. Няма.

— А тэрыторыю правяраў? Можа, ён праз агароджу. таго. сігануў? — спытаўся Жыгоцкі, сам не даючы гэтаму веры.

— Ну не мог ён такую вышыню пераскочыць, Пятро Вацлававіч, — горача тлумачыў вартаўнік, — да таго ж калючым дротам пакрытую. І нават калі б пералез, то сабакі б пачулі.

— Дык кажаш, тут жа выскачыў на вуліцу і яго не было? — падазрона спытаўся Жыгоцкі. — Колькі хвілін прайшло, як ты выбег за браму?

— Ды мо пару хвілін. Ён, канешне, мог павароткі за гэты час дасягнуць, але для гэтага павінен быў, як чорт, бегчы.

— Ладна, — крыху супакоіўся Жыгоцкі, — знік — і ліхаманка на яго галаву. Галоўнае, што ніякага паскудства не ўчыніў. Тамара як?

— Прыехала без дзесяці адзінаццаць і адразу ж паднялася да сябе, — далажыў Кірыла.

— Спіць?

— Не магу знаць. Святло, правяраў, а палове першай патухла.

— Добра, Кірыла. — Жыгоцкі па-свойску паклаў руку на вартаўнікова плячо. — Ты тут драмлі, ды час ад часу пазірай на манітор, што за брамку адказвае. Трасца ведае, што гэты мярзотнік задумаў. Раптам вернецца.

Жыгоцкі павярнуўся і пайшоў з дзяжуркі.

— Добрай ночы, Пятро Вацлававіч! — любоўна пажадаў яму барадаты Кірыла.

Аднак гаспадара чакала новая неспадзяванка. У холе на другім паверсе, дзе ён сеў пагартаць перад сном дакументы, з’явіўся слуга, падышоў, інтымна нахіліўся і выняў з кішэні канверт:

— Гэта вам, Пятро Вацлававіч. Толькі што Валодзька з паштовай скрыні дастаў.

Пры адным позірку на канверт Жыгоцкага перасмыкнула, бо ў графе зваротнага адраса стаяла задзірыстае: «Багатка П.А.». Ён са штучнай абыякавасцю прыняў канверт, нядбайна кінуў на часопісны столік. Але, як толькі слуга выйшаў, прагавіта схапіў гэты ліст. Зрэшты, ускрываць адразу не стаў, а апасліва азірнуўся, устаў з крэсла і шпарка рушыў у свой кабінет, што знаходзіўся непадалёк ад хола. Там запёрся на ключ, падышоў да стала, сеў і толькі тады разарваў злашчасны канверт.

Па меры таго як Пятро Вацлававіч чытаў, твар яго барвянеў, губы сціскаліся ў вузенькую палоску, а бровы паўзлі дагары.

Вось змест ліста:

«Прывітанне табе, грамадзянскі зяцёк! Як жывеш-пачуваешся? Дарэмна ты не схацеў прапусціць родзіча. А то б слаўна пагаманілі. Ды я не крыўдую. Ты чалавек вельмі заняты і марнаваць свой час на такую нікчэмнасць, як я, дазволіць сабе не можаш. Ды вось у чым бяда: жыву я яшчэ на свеце, не памёр і ўжо адным гэтым фактам моцна табе дакучаю. А ведаеш чаму? Таму што сумленне тваё не чыстае, таму што ўсё-ткі пабойваешся ты, што людзі праўду пачуюць. Што, здрыгануўся пры слове «праўда»? Ведаю, здрыгануўся. Точыць цябе гэты страх, страшок маленькі і подленькі, днём і ўночы табе спакою няма. Таму што грэшны ты, Пятро Вацлававіч, і гэта ведаеш. Не, не перада мной, зразумела, а перад сваім сынам малодшым, якога ты па мардасах хвастаў ды з дому вон выгнаў. А гэта ж кроў твая, грамадзянскі зяцёк, кроў родная. Не шкада было выганяць-абнядольваць? Гэх, дарэмна, думаецца, ты так паступіў. Трэба б было з сабой саўладаць ды на сынаў гомасексуалізм усё ж такі вочы закрыць. Памыліўся ты, Пятро Вацлававіч, не разлічыў, што людзі маюць уласцівасць быць балбатлівымі. Ну выгнаў ты палюбоўніка свайго сына, ну памяняў астатнюю прыслугу ў асабняку, але ж языкі ім не выразаў. Сказаў нехта аднаму, той перадаў яшчэ двум — і папаўзла, пабегла, паляцела па горадзе смяротная для цябе пагалоска. Учуў яе адзін чалавек — пусты, дарэчы, нікчэмны — і мне яе перадаў, не ведаючы, што я ёй магу слаўна пакарыстацца. Ох і дарэчы мне, Пятро Вацлававіч, прыйшлася твая гісторыйка. Проста такі акрыліла яна мяне, натхніла, моцай напоўніла. Цяпер мы з табой, родзіч ты мой грамадзянскі, выраўняліся. Ты з усімі сваімі капіталамі-сувязямі і я з дзіравымі сваімі штанамі — упоравень сталі. Бо грахі твае дужа ўніз цябе цягнуць, а мяне, наадварот, узвялічваюць. Не захацеў ты, Пятро, мяне паслухацца, не пажадаў разысціся з маёй шалапутнай дачкою — значыць, цяпер не крыўдуй. Але не бойся, не адразу я разгалашу тваю тайну, а яшчэ памаруджу крыху, памучу цябе, як ты мяне ўсё жыццё мучыў, як катаваў апошнія ме­сяцы ў статусе Тамарынага палюбоўніка. Цяпер дай жа і мне наталіцца. А ты чакай і спадзявайся: раптам я перадумаю ці, таго лепей, сканаю. А што, зяцёк, някепска было б, каб я на той свет выправіўся? Усе б праблемы тады — самі сабой, а? Нябось прамільгнула ў цябе збродлівая думка: ці не памагчы старо­му прыяцелю на той свет? А то давай, памажы, забі бацьку сваёй ненагляднай. Тады ўжо ніхто ў вашых любошчах не перашкодзіць. Цешцеся, так бы мовіць, наталяйцеся адно адным, дзяцей нараджайце. І наконт сына твайго больш ніхто заікацца не будзе. Падумай, Пятро Вацлававіч, неблагое гэта выйсце — чык па горле нікчэмнага чалавечка, і ўсё як мае быць стане.

На гэтым развітваюся. З асалодай успамінаю, як паляжаў сёння на траўцы перад тваёю фазэндай. Завітаю яшчэ, надта мне тут даспадобы.

Прывітанне Тамары.

Ці не ашчаслівіце ў хуткім часе ўнукам ці ўнучкаю?

Павел Багатка».

Ліст гэты Жыгоцкі паспешліва спаліў у попельніцы. Попел перасыпаў у камін. Сам жа ці не да світання сноўдаўся па асабняку ў крайняй узрушанасці. То прымаў ледзяны душ, то залазіў у гарачую ванну, то бег у трэнажорную залу і цягаў там цяжэрныя гіры, адціскаўся ад падлогі, малаціў голымі кулакамі баксёрскую грушу. А тады зноў бег у душавую і змываў з сябе пот. А палове чацвёртай выйшаў на начны двор і шпацыраваў вакол дома. Толькі пасля ўсіх гэтых працэдур здолеў супакоіцца і заснуць на канапе ў сваім кабінеце.

24

Увечары над мікрараёнам, дзе пражывала сямейства Багаткаў, збіралася доўгачаканая навальніца. На захадзе павольна цямнела, вецер шкуматаў кроны дрэў, а духата станавілася невыноснай. Чуліся ўжо далёкія грымоты, мігцелі сполахі бліскавіц. Аднак навальнічная хмара магла прайсці бокам, падражніўшыся, нават і кроплі не кінуць на спакутаваныя ад спёкі расліны, на запыленыя шматдзённым сухавеем дамы.

Але ў кватэры Багаткаў мала зважалі на знадворныя з’явы, паколькі мелася там адбыцца надзвычай важная і, можна сказаць, лёсавызначальная сходка.

А палове сёмай хвацка падкаціла на сваім блакітным аўто Тамара, з вялікім поліэтыленавым мяшком у руках шуснула ў пад’езд і неўзабаве званіла ў кватэру.

— Прывітанне, — цмокнула яе ў шчаку Вера Генадзеўна, прапусціла ўнутр.

— Фу, ну і задуха, хоць бы ўжо лінула, — аддыхвалася ўзрушаная дачка, нядбайна скідаючы пантофлі. — Юркі, канешне, яшчэ няма?

— Няма, Тамарачка, — пацвердзіла маці. — Прыйдзе, куды ён падзенецца.

— Хай толькі паспрабуе не прыйсці, — сярдзіта прабурчала Тамара, папраўляючы прычоску перад люстэркам. — Ты тут разбяры, мам, што я прынесла. На стол падамо, — кіўнула яна на пакет, які толькі што прыхінула да сценкі.

— Добра-добра... — Вера Генадзеўна схілілася, падняла важкі пакет. — А што тут?

— Ат, усяго патроху, — не адрываючыся ад люстэрка, адказала дачка. — Віно, ліманад, сякая-такая закусь. Трэба ж нечага пажаваць.

— Ну дык хадзем пакуль што на кухню, — прапанавала маці, штучна паніжаючы голас. — А то бабуля прылегла, няможацца ёй у такое спякоцце. А мы там з табой крыху пагамонім.

Дачка нарэшце ўправілася з прычоскай і пасунулася ўслед за маці на кухню.

Гэтае невялічкае памяшканне было ў гаспадарлівай Веры Генадзеўны ва ўзорным парадку. Усё вісела, стаяла, ляжала выключна на сваіх месцах, ва ўсім праглядалася сіметрыя, раўнавага. Тры табурэткі, да прыкладу, былі акуратна засунуты пад тры бакі століка (чацвёрты бок упіраўся ў сцяну). Роўна пасярод стальніцы мясцілася цукарніца, яе колам абкружалі чатыры кубкі на сподачках. На падаконніку стаяў гліняны гаршчок з круглым кактусам. На сцяне вісеў набор разных драўляных лыжак. Праўда, мэбля — шэраг ніжніх і навясных шафак, а таксама ўжо ўзгаданыя табурэткі і стол — была добра пакарыстаная, купленая не адно дзесяцігоддзе таму. Адчувальна выцерся і колісь квяцісты лінолеум пад нагамі.

Тамара дастала з-пад стала адну табурэтку, паставіла яе бліжэй да акна, села, зграбна паклаўшы нагу на нагу. Ногі яе былі без празрыстых панчох і надзіва для такога сонечнага лета бялюткія. Бэжавая спадніца не закрывала круглыя калені і ніз чароўнай формы сцёгнаў. Такога ж колеру, з карункавым каўнерыкам і кароткімі рукавамі, блузка ахоплівала стройны стан. Каштанавыя валасы вольна спадалі на плечы. На мочках вушэй віселі срэбраныя маладзічкі, далікатныя пальцы рук аздабляла некалькі нешырокіх пярсцёнкаў.

Вера ж Генадзеўна, наадварот, мела выгляд самы дамашні: паношаныя плоскія тапкі, старэнькі і выцвілы, перахоплены на таліі халацік. Вось, бадай, і ўся яе вопратка. У вушах нічога не паблісквала, а спрацаваныя, з пашыранымі суставамі пальцы рук былі вольныя ад аздобаў. Рыжыя валасы гаспадыні не выглядалі свежавымытымі і дрэнна трымалі форму. Адна пасма спадала на лоб, другая тапырылася кудысьці ўправа і ўверх, на макаўцы паўстала некалькі сваявольных віхроў. Вера Генадзеўна нядаўна вярнулася з дзяжурства ў бальніцы, амаль суткі не спала, а разбэрсанасць яе валасоў — гэта ад нязменнай форменнай шапачкі, якую галоўурач строга забараніў здымаць нават у сястрынскім пакоі. Прыбегшы з работы, Вера Генадзеўна якраз збіралася прыняць душ, але Ганна Андрэеўна, яе маці, разыграла сардэчны прыступ, раскапрызілася, і дачцэ давялося завіхацца каля яе з паўгадзіны. Калі ж Ганна Андрэеўна як быццам прыснула, раздаўся Тамарын званок у дзверы, і Вера Генадзеўна так і не паспела прывесці сябе да ладу.

Гаспадыня паставіла пакунак, што прынесла дачка, на шафку ля газавай пліты і пачала вымаць яго змесціва. На стальніцу паступова выкладваліся кансервы (кальмар, краб, чорная ікра, мідыі, гарбуша), а таксама наскрыляная сухая каўбаса і вяндліна ў вакуумных упакоўках. Каля гэтага багацця апынуўся зноў-такі нарэзаны і запаяны ў поліэтылен хлеб, паўсталі доўгая бутэлька белага віна і двухлітровая пляшка ліманаду. Такі харч не патрабаваў дадатковай кулінарнай апрацоўкі, не варта было дачасна і раскладаць яго па талерках — усё можна зрабіць за пару хвілін, непасрэдна перад застоллем. Час жа застолля залежаў збольшага ад таго, як хутка прыйдзе заўсёды безадказны Юрась. Сястра загадала яму прыбыць на кватэру ў палове сёмай, не пазней. Зараз гадзіннік паказваў без пятнаццаці, і натуральна, што Тамара пачала непакоіцца.

— Слухай, — сказала яна маці, — калі Юрка з дому пайшоў?

— А Бог яго, Тамарачка, ведае. — Вера Генадзеўна пакінула пакуль прадукты на шафцы і прысела да стала, на табурэтку насупраць дачкі. — Я ж толькі з дзяжурства.

— А ў бабулі не папыталася?

— Ой, неяк не здагадалася. Ды ты не хвалюйся, прыйдзе.

— А не прыйдзе — яму ж, абармоту, горай. — Тамара нервова правяла далонню па валасах. — Ну а гэты, — яна скіравала шматзначны позірк у столь, — спадзяюся, на лецішчы?

— На лецішчы, дочачка, дзе ж яму быць, — адказала маці, зрэшты, не вельмі ўпэўнена.

— Дык можна спадзявацца, што хоць сёння ён не прыпрэцца і не сапсуе нам вечар? — Тамара гняўліва зіхатнула вачыма.

— Канешне, канешне, — намагалася надаць свайму голасу пераканаўчасць Вера Генадзеўна. — А ты фотакарткі прынесла?

— Што я — дурніца сюды іх цягаць! Каб бацька шалёны іх на шматкі парваў? — усердзілася дачка і смыканула рукой па сцягне, апраўляючы спадніцу.

— А ён, — па-змоўніцку панізіла голас маці, — як заўчора пераначаваў, так і з’ехаў. Дзякаваць Богу.

— А ты ўпэўнена, што яго ўчора ў горадзе не было? — Тамара сядзела як на іголках: соўгалася, раз-пораз мяняла становішча ног (ніжнюю перакладала на верхнюю і наадварот).

— А чорт яго ведае! Прынамсі не начаваў.

— Ладна. Тым не менш трэба будзе, калі збяромся, прыслухвацца. — Та­мара зноў паказала позіркам на столь. — Юрку ў калідоры паставім. — І не вытрымала: — Госпадзе, ды што ж за дом такі д’ябальскі! Пастаянна як на вуголлі жывеш, усё баішся, што зверху спусціцца гэты тыран і пачне мучыць!

— Ды годзе, годзе, мая харошая. — Вера Генадзеўна пацягнулася цераз стол, пагладзіла даччыну руку. — Усё будзе добра.

— Гэта ж да таго дайшло, што ў сваю кватэру завітаць не магу, бо бацькі баюся! — абураным шэптам гаварыла Тамара. — А як сышла да харошага чалавека, то і тут мне спакою няма. І тут ён мяне шкуматае! Во дзе вампір хрэнаў!

— Ну-ну, Тамарачка, не трэба на яго такімі словамі. Усё-такі бацька.

— У-у-у-х, — прастагнала скрозь зубы Тамара, намагаючыся ўтаймаваць кіпучую злосць. Колькі ж болю чулася ў гэтым стогне!

За акном даволі гучна бухнула. Аднак маланка не папярэднічала гэтай грымоце, а значыць, навальніца была яшчэ далекавата.

Тамара ўстала, падышла да расчыненай фрамугі, зірнула паўзверх дома напроці, дзе неба было цямнейшае.

— Ат, глядзі ты, — прамовіла яна, не абарочваючыся да маці. — За два тыдні дажджу не сабралася, а тут, як важная справа, то лівень прыспеў. Можа перашкодзіць, зараза.

— Як ён можа нам перашкодзіць, дачушка? — не даўмелася Вера Генадзеўна.

— А так, што Юрка возьме і не прыйдзе, а пасля на лівень спашлецца — маўляў, прамокнуць баяўся. — Тамара рэзка павярнулася да маці; твар яе быў расчырванелы, але і ў злосці вельмі прыгожы. — А зрэшты, калі не прыйдзе, гэта няшмат што зменіць, бо я цвёрда наважыла сёння гэтае пытанне закрыць. Таму што далей так жыць не магу!

На гэтую тыраду маці адказала ледзь чутным уздыхам.

— Пайду бабулю праведаю. Мабыць, прачнулася ўжо. — Яна цяжкавата паднялася з табурэткі.

— Правільна. Чаго валынку цягнуць, — кіўнула дачка. — Па-любому распачнём не пазней за бліжэйшыя паўгадзіны. У зале сядзем, напэўна. А бабу­лю, нават калі спіць, падымай.

— Добра, Томачка, — сказала Вера Генадзеўна, пакідаючы кухню.

Дачка зноў адвярнулася, скрыжавала на грудзях рукі і, пакуль маці адсутнічала, думала аб чымсьці сваім.

На захадзе грымела, то напаўзала, то аддалялася навальніца. Усё яшчэ гарачы вятрыска парывамі шугаў праз фрамугу, штурхаў Тамару ў грудзі, калмаціў валасы, абвяваў шыю і талію, пранікаў у памяшканне і варушыў пусты пакет на стальніцы.

Прайшло не так і мала часу, перш чым Вера Генадзеўна вярнулася ў кухню.

— Ну бабуля ўжо падымаецца, — сказала яна. — Так што можам перамяшчацца ў Юркаў пакой.

Тамара абярнулася да маці, уперлася далонямі ў падаконнік.

— Спадзяюся, там не будзе паху потных шкарпэтак? — іранічна спыталася яна.

— Не, не, — усур’ёз успрыняла гэтую заўвагу Вера Генадзеўна. — Я там прыбралася.

Яна і сапраўды, пабудзіўшы Г анну Андрэеўну, шуснула ў сынаў пакой і навяла сякі-такі парадак. У прыватнасці, падняла з падлогі яго штаны і засунула ў шафу, вынесла ў калідор поўную недакуркаў попельніцу, знасцежыла акно і паставіла крэслы на звыклыя месцы. Па вяртанні з работы, перад прыходам дачкі, гаспадыня проста не паспела гэта зрабіць. Затое ўчора, перад дзяжурствам, старанна прайшлася там пыласосам і анучкай. За адну ноч сын не паспеў дужа насмеціць, толькі шпурнуў на падлогу штаны і беспарадкава пераставіў крэслы.

У Юрасёвым пакоі, які быў большым у кватэры, маці з дачкой перасунулі на сярэдзіну прыземісты столік, расставілі вакол яго тры крэслы. Для сябе Вера Генадзеўна прынесла з кухні табурэтку. Затым пачалі насіць посуд і за­кусь. Да ікры Вера Генадзеўна паставіла маслёнку, каб рабіць бутэрброды.

— Ат жа, халера яго бяры! — сказала дачка, пасля даволі доўгага маўчання. — Дваццаць хвілін на восьмую, а Юркі няма. Так і знала, што свінню мне падложыць!

— Прыйдзе ён, — супакойлівым тонам прамовіла маці, упраўна адкрываючы бляшанкі кансерваў.

— Ну дамовіліся ж, мам, на палову сёмай! Прычым за некалькі дзён я гэта яму давяла! — Тамара стаяла перад акном і пазірала на двор. Дождж так і не сабраўся пакуль, нават грымоты радзелі і аддаляліся. Яна тым не менш рашуча зачыніла фрамугу — ад грэху далей.

— Галоўнае, Тамарачка, што нас большасць сабралася, — бачачы даччыну знерваванасць, намагалася суцешыць яе маці. — Вырашым і без Юры.

— Гэта як лёду, — згадзілася Тамара. — А ведаеш, мам, я ж невыпадкова ў цябе папыталася, ці не бачыў хто-небудзь учора бацьку ў горадзе.

— А што такое? — адразу насцярожылася Вера Генадзеўна.

— Я хацела гэта пры ўсіх сказаць, але пакуль іх дачакаешся — звар’яцееш. — У гэтых Тамарыных словах было яўнае раздражненне і на бабулю, якая занадта доўга не падыходзіла. — Дык вось, мам, я даведалася, што пазаўчора бацька паўдня дэбашырыў перад варотамі нашай дачы, дамагаючыся, каб яго прапусцілі.

— Ты што? — цяпер ужо не на жарт занепакоілася маці.

— Так. Менавіта дэбашырыў, каб зняславіць Пецю перад усім пасёлкам. Ад мяне гэта спачатку скрылі, каб не траўміраваць, бо я ў той вечар адсутнічала і прыехала позна. — Тамара павярнулася да акна, стала нервова пастукваць косткамі пальцаў па шыбіне. — Так бы гэта і прайшло міма мяне, каб не яшчэ адна акалічнасць. А іменна: учора ўдзень нехта прапароў задняе кола ў Пецевага «мерседэса».

— Ну? — толькі і вымавіла Вера Генадзеўна.

— Здарылася гэта перад самым офісам, калі вадзіцель на пару хвілін адлучыўся па цыгарэты. Пеця са злосці выклікаў міліцыю, склалі акт, паводле якога па коле былі нанесены тры моцныя ўдары шылам. Два прапаролі камеру, а адзін слізгануў па шыне, пакінуўшы доўгі глыбокі след. — Тамара зрабіла паўзу. — А цяпер скажы мне, мам, хто б такое мог вычварыць?

— Не ведаю. — прамармытала Вера Генадзеўна.

— Няўжо ж? — зласліва, усё яшчэ стоячы тварам да акна, спінай да маці, хмыкнула дачка. — І не здагадваешся?

— Мо хуліганы.

— Ды кінь ты! — абарвала яе Тамара. — У Пеці за дзесяць гадоў гэта першы выпадак. Да таго ж міліцыянт сказаў, што такая колькасць удараў магла быць нанесена толькі з нянавісцю. Разумееш? З лютай нянавісцю да ўладальніка машыны. А хто яшчэ, акрамя нашага бацькі, так «нераўнадушны» да Пеці? Ды ён жа апошні месяц толькі тым і займаецца, што яму пагражае.

— Гэта ён, гад! Безумоўна! — раздаўся ў пакоі рэзкі старэчы голас; у дзвярах стаяла Ганна Андрэеўна: нізкая, поўная, у доўгім хатнім халаце, з заспаным апухлым тварам.

— Адкуль ты ведаеш, мама? — павярнулася да яе Вера Генадзеўна. — Няма ж аніякіх доказаў. Да таго ж ён учора на дачы знаходзіўся.

— Хе, на дачы, — бабуля ўвайшла ў пакой і пасунулася да Тамары. — Ён мог адтуль прыехаць, разбойнік, нашкодзіць, ды толькі яго і бачылі. — Яна цмокнулася з унучкай.

— Бабуля правільна разумее, — сказала Тамара. — Бацька гэта зрабіў, болей няма каму. А гэта, між іншым, ужо крымінал. Усё задакументавана.

— Але ж ніякіх доказаў. — стаяла на сваім Вера Генадзеўна.

— У турму яго, ірада, — затрэсла сваімі студзяністымі падбародкамі Ган­на Андрэеўна, — за краты. Там яму самае месца.

— Мама! Ды што ты такое вярзеш! — з дакорам зірнула на яе Вера Генадзеўна. — Дый наогул, у цябе ж толькі што сэрца балела, а ты так гарачышся.

— І не дзіва, што будзе сэрца балець, калі ў сям’і такі тыран уладарыць, — фыркнула бабуля, грузна апускаючыся ў наймякчэйшае крэсла перад ста­лом. — Дарэчы, Вера, накапай мне карвалолу. — Яна карцінна паклала друзлую руку на грудзі. — Нешта мне закалола.

— Мама, ды ты ж гадзіну назад піла! Нельга ў такой колькасці спажываць лекі.

— Налі! — жорстка і безапеляцыйна сказала Ганна Андрэеўна. — Я сама ведаю, што мне можна, а чаго нельга. Яшчэ не хапала памерці тут з-за вас!

Вера Генадзеўна ўздыхнула і адправілася на кухню.

Бабуля тут жа звярнулася да ўнучкі з пытаннем:

— Дык, кажаш, татка твой надоечы скандал учыніў?

— Ну так. Прыпёрся ўвечары, дэманстратыўна перад брамай разлёгся, ды яшчэ лаяўся і грымаснічаў у камеру. — Тамара мерала пакой кароткімі крокамі, раз-пораз зіркаючы ў акно.

— Гад ён! Ашаломак! — скрозь зубы прагаварыла Ганна Андрэеўна і пацягнулася па бутэрброд з ікрою. Зачвякала з апетытам звыклага да фізічнай працы мужчыны.

— Бабуля, а ты не памятаеш, калі Юрка з дому сышоў? — Унучка прыхінулася да сцяны ля акна. — Ужо гадзіну назад падысці быў павінен.

— А зараз табе скажу. — задумалася Г анна Андрэеўна з пакусаным бутэрбродам у руцэ. — Прыкладна а палове першай прачнуўся. з паўгадзіны пасоўгаўся. не еў. Так, недзе на пачатку другой выбраўся.

— Вось жа чалавек легкаважны! Ну! — Тамара сярдзіта зірнула на наручны гадзіннік. — Як жа можна дамаўляцца з такімі людзьмі?

— Угу, — мыкнула бабуля з набітым ротам, — зусім пусты чалавек. Як і бацька ягоны. Толькі характар дабрэйшы. — Яна зрабіла паўзу, каб пракаўтнуць, і сказала: — Тамара, налі мне, дзетка, газіровачкі.

Унучка жвава падышла да стала, адкаркавала двухлітровую пляшку, стала напаўняць фужэр.

— Хопіць, хопіць! Палову, — спыніла яе Ганна Андрэеўна, прыняла фу­жэр з зеленаватым пузырыстым напоем і прагна прыклалася да яго.

У гэты момант увайшла Вера Генадзеўна з кілішкам, у якім былі разведзены кроплі карвалолу. Гэтых лекаў яна знарок накапала ўдвая менш, чым зазвычай прымала маці, і цяпер баялася, як бы тая не выкрыла гэтую хітрасць.

— Мама, — папікнула яна Г анну Андрэеўну, — ну як жа можна газіроўку з карвалолам мяшаць! Калі ў цябе сэрца баліць, то.

— А! — ускінулася мажная маці. — Дык ты хочаш сказаць, што я сімулюю?! — Яна паставіла пусты фужэр на стол.

— Ну як табе не сорамна! — у разгубленасці паўстала перад ёй дачка. — Ты ж ведаеш, што газы будуць распіраць страўнік і ціснуць на сэрца.

— Дык табе і газіроўкі шкада! — тузанулася на крэсле маці і артыстычна ўсхліпнула. — Забірай свае праклятыя лекі! Не патрэбны яны мне.

— Бабуля, — уступілася за маці Тамара, — ну навошта ты так. Ніхто ж тут табе нічога не шкадуе, а, наадварот, усе цябе любяць. — Яна ўзяла ў Веры Генадзеўны кілішак з кроплямі, нахілілася да бабулі. — Выпі, мая харошая, а то і праўда ад такой духаты самлееш.

Ганна Андрэеўна расчулілася ад унучкіных слоў, прыняла ад яе лекі і, нядобра зірнуўшы на Веру Генадзеўну, каўтанула.

— Ну вось малайчынка, — забрала ў яе кілішак Тамара, — а цяпер яшчэ бутэрбродзік вазьмі.

Бабуля ахвотна скарысталася гэтай парадай. Яе поўныя румяныя шчокі заскакалі.

— А давай, мам, і мы з табой перакусім. — Тамара абышла стол, узялася рукой за спінку крэсла. — Сядай. Не будзем Юрку чакаць.

Вера Генадзеўна прысела на трэцяе крэсла.

Яны адкрылі віно. Бабулі ж налілі газіроўкі. Выпілі, чокнуўшыся «за поспех справы». У гэты момант пярун, які быў аціх, грымнуў зусім блізка і з такой моцай, што забразгаталі шыбы. Пасля гэтага выбуху ўтварылася працяглая цішыня, цягам якой былі чутны толькі гукі жавання і прысёрбвання з келіхаў.

— Ну што ж, давайце акрэслім, дзеля чаго мы, па сутнасці, тут сабраліся, — сказала нарэшце Тамара. Яна выцерла вусны сурвэткай і адвалілася на спінку крэсла.

— Ды чаго там, — нясмела прамовіла Вера Генадзеўна, — мы ж усе ў курсе. Гэта Юрку, можа, няўцям. Дык яго і няма.

— І ўсё ж такі варта акрэсліць, — строга паглядзела на яе дачка.

Ганна Андрэеўна як быццам не слухала іх, бо цалкам захапілася мідыямі, шчодра наваленымі на яе талерку Верай Генадзеўнай.

— Дык вось, — пачала пасля кароткай замінкі Тамара. — Сабраліся мы для таго, каб вырашыць пытанне з нашым бясцэнным бацькам, мужам і зяцем. З чалавекам, які даўно ўжо стаў паводзіць сябе, мякка кажучы, неадэкватна.

— Во-во! — падтрымала яе бабуля. — Зусім з рэек зляцеў!

— Мама! — цыкнула на яе Вера Генадзеўна. — Я цябе прашу не перабіваць. Потым будзе і ў цябе слова.

Ганна Андрэеўна змаўчала, адно сярдзіта хмыкнула і зноўку схілілася над талеркай. Яна ўсё яшчэ таіла крыўду на дачку з-за карвалолу.

— Мой тата, — працягвала Тамара, — чамусь уявіў, што ён можа беспар­донна ўмешвацца ў асабістае жыццё іншых людзей. Але гэтае асабістае жыццё свята ахоўваецца нашым заканадаўствам. Ён забыўся, што ягоным дзецям ужо не па дзесяць гадоў, калі можна іх лупцаваць, а даўно за васемнаццаць. Ён забыўся, што яны па законе паўналетнія, паўнапраўныя, а значыць, па сутнасці чужыя яму. А хіба можна няволіць чужога чалавека? — Яна зрабіла акцэнт на перадапошнім слове.

— Не, ну як жа — чужога? — сумелася маці. — Які-ніякі, а бацька.

— Мама! — абарвала яе Тамара. — У дадзеным выпадку маецца на ўвазе юрыдычны тэрмін, а не колькасць перададзеных мне генаў.

— Ну ладна, ладна, маўчу. — Вера Генадзеўна апусціла вочы.

— І правільна, маўчы, — адарвалася ад талеркі бабуля. — Таму што Тама­ра слушна гаворыць. Каму гэта дазволена людзей мардаваць! Як ні спусціцца па сваёй выклятай лесвіцы — скандал, дэбош, крыкі. А ў мяне нервы, у мяне ўзрост, у мяне сэрца! — распалялася, адчуваючы шчыры жаль да сябе, Ганна Андрэеўна. — Я хачу хоць апошнія свае дні спакойна пажыць. І не дапушчу, каб гэты жываглот мне іх атручваў!

— Ды не крычы ты так, мама.

Тут з калідора данёсся даволі выразны шоргат, і ўсе трывожна замоўклі. Кожнай з жанчын, напэўна, падумалася, што з лесвіцы, лёгкі на ўспамін, спускаецца Павел Алегавіч.

— Мама, — прашаптала Тамара, — я ж казала, што трэ было яшчэ раз наверх схадзіць.

Вера Генадзеўна тут жа паднялася з месца, гатовая адважна прыняць на сябе першы націск шалёнага мужа.

Але ж гэта аказаўся ўсяго толькі Юрась, які адмыкаў ключамі ўваходныя дзверы. Калі Вера Генадзеўна выйшла ў калідор, ён ужо пранік у кватэру. Ускудлачаны, у вечна мятай джынсоўцы, з нязводнай блазнаватай усмешкай на худым твары.

— Ну дык слухаю цябе, Юра, — замест прывітання кінула брату Тамара, калі той разам з маці ўвайшоў у пакой. — Чаму ты спазніўся?

Юрась апасліва зірнуў на сястру, цень скрытай думкі мільгануў на яго абліччы, а тады сказаў ухмыляючыся:

— Трамваі стаялі. Відаць, маланка ў лінію ляснула. — Ён разваліста наблізіўся да стала, схапіў бутэрброд і адкусіў ад яго ладны кавалак.

— Мяне менш за ўсё хвалюе, стаялі трамваі ці не, — працягвала свой допыт суровая сястра. — Я ў цябе пытаюся, як ты пасмеў спазніцца на цэлую гадзіну, як ты пасмеў прымусіць траіх чалавек цябе, недарэку, чакаць?

— Дык што мне па небе было ляцець? — адбіваўся Юрась жуючы. Ён напоўніў фужэр віном, зрабіў некалькі прагных глыткоў.

— У, бессаромныя твае вочы, — з агідай глядзела на яго Тамара. — Ты павінен быў узяць таксоўку і прыбыць у прызначаны час. А грошы я б табе аддала, калі ты бедны такі.

— Ён толькі жаваць майстар, — прабурчала бабуля, якая сама нядаўна скончыла трапезу. — Ніколі старэйшых не слухаўся.

— Ды што вы ўсе на мяне ўз’еліся! — абурыўся Юрась, накладаючы на талерку кавалкі кальмара.

— Юрчык, — звярнулася да яго маці, — ты б сапраўды час ад часу прыслухоўваўся да таго, што старэйшыя кажуць. Нездарма ж Тамара прасіла цябе не спазняцца.

Сын на гэты раз не адказаў, а толькі спарней запрацаваў сківіцамі. Каўтаў ён вялікімі кавалкамі, суправаджаў гэта непрыемнымі гукамі. Магло падацца, што не еў ён цэлыя суткі, пры гэтым несупынна і тамліва працуючы. А між тым пасля здаровага сну да гадзіны дня ён сытна паснедаў у горадзе, у адной улюбёнай сваёй забягалаўцы.

Пакуль Юрась паглынаў прынесеныя сястрой далікатэсы, астатнія глядзелі на яго з рознымі выразамі твараў. Бабуля — неадабральна-насмешліва, маці — з нецярпеннем і прыхаванай любоўю, сястра — злосна і грэбліва.

Але Багатку-малодшага іхнія позіркі хвалявалі мала. Як, зрэшты, і тое, што з-за яго ніяк не магла пачацца важная сямейная сходка.

— Ну ладна, перарвіся, — нарэшце не вытрымала Тамара. — Не жраць жа ты сюды завітаў.

— М.. гм. — запратэставаў быў брат, але сястра падскочыла і вырвала ў яго талерку.

— А цяпер слухай мяне, — сказала яна жорсткім голасам. — Паколькі ты правінаваціўся, то будзеш стаяць на шухеры.

— Ого! Гэта як? — дурнавата ўтаропіўся на сястру Юрась.

— Зараз ты паднімешся наверх, праверыш, ці няма там бацькі, — адрывіста, з расстаноўкай гаварыла сястра, — спусцішся ўніз і зоймеш месца на парозе пакоя — так, каб у полі твайго зроку знаходзіліся і лесвіца, і ўваходныя дзверы.

— Дык хоць скажы, для чаго? — прамармытаў брат, падпадаючы пад уладу сястры.

— Не прыкідвайся дурнем! — сыкнула яна. — Табе было некалькі разоў даведзена, для чаго мы збіраемся.

— Дык бацька ж на лецішчы.

— Сынок, зрабі, што сказала сястра, — таропка прамовіла маці, папярэджваючы даччын гнеў.

Юрась нехаця выйшаў з пакоя, пратупаў па калідоры і пачаў узбірацца па лесвіцы. Як толькі ён выйшаў, Тамара наблізілася да тэлефона, што стаяў на тумбачцы ля акна, шпарка застукала па кнопачным наборніку кончыкамі пальцаў.

— Віцёк, — сказала яна ў трубку, — нясі сюды дакументы. І мой мабільнік захапі. — На гэтым размова скончылася.

Маці з бабуляй звярнулі на яе пытальныя позіркі.

— Гэта я вадзіцелю званіла. Зараз падымецца.

— А што за дакументы? — спыталася заінтрыгаваная Вера Генадзеўна.

— Ну, мам, ты як маленькая, — паблажліва зірнула на яе дачка. — Няўжо ты думаеш, каб ажыццявіць тое, што мы задумалі, дастаткова адных толькі слоў?

— Не, ну. — сумелася маці.

— Гэта кампрамат, — выказала меркаванне кемлівая бабуля. — Цяпер, паразіт, не адкруціцца.

— Мама! — рэзка павярнулася да яе Вера Генадзеўна. — Ну хіба можна так ненавідзець чалавека, як ты Паўла! Які б ён ні быў.

Г анна Андрэеўна падціснула губы і прамаўчала.

Раздаўся званок у дзверы, і Тамара выпырхнула з пакоя. Вярнулася вельмі хутка, з папкай для папер, абцягнутай натуральнай скурай, з непразрыстым поліэтыленавым мяшком. Села ў сваё крэсла, шчоўкнула міні-замочкам, дзелавіта раскрыла папку. Пакет жа паклала паміж правым сцягном і падлакотнікам.

— Ну дзе там Юрка? — нецярпліва зірнула яна на маці. — Пара б ужо, здаецца, вярнуцца.

Толькі яна гэта сказала, як збоку лесвіцы пачуўся шоргат, і неўзабаве ў пакоі паявіўся брат, усё з той жа ненавіснай сястры блазнаватай ухмылкай.

— Усё нармальна? — спадылба паглядзела на яго сястра.

— Угу, — хмыкнуў Юрась.

— А чаго так доўга?

— Прабач, — брат па-клоунску развёў рукамі, — наведаў, так бы мовіць, клазет. А што, забараняецца?

Сястра не адказала на гэты досціп, але, убачыўшы, што брат зноў накіроўваецца да стала, крыкнула:

— Пачакай! Ніяк ты не нажарэшся! Табе, здаецца, ясна было сказана стаяць на парозе, каб трымаць пад увагай лесвіцу.

Юрась пакорліва вярнуўся назад і падпёр вушак спінаю. Толькі праныў:

— Ды я есці хачу.

— Мама! — усклікнула знерваваная Тамара. — Ды падай ты яму талерку, хай там чвякае.

Вера Генадзеўна ўзяла сынаву талерку з недаедзеным кальмарам, дадала туды лусту хлеба і аднесла на сынаў «пост». Той адразу ж прыняўся жаваць.

Ганна Андрэеўна, якую пасля пажыўнай вячэры хіліла на сон, па-філасофску назірала за ўсім са свайго крэсла.

— Давай, Тамарачка, пачынай, дзетка, — сказала яна млявым голасам.

— Ну што ж, бадай што, пачнём, — згадзілася Тамара і кінула брату: — А ты жуй-жуй, ды прыслухоўвайся. І не толькі да мяне, а і да лесвіцы.

— Не бойся, — незадаволена буркнуў Юрась.

25

Такім чынам, калі нарэшце распачалася гэтая сямейная рада, унучка, маці і бабуля сядзелі ў крэслах перад прыземістым столікам, а Юрась стаяў у дзвярным праёме. За акном усё яшчэ збіралася навальніца, то ўзмацняючы, то аслабляючы свае грымоты. Дождж так і не пачаўся, аднак фрамуга і фортка былі абачліва (каб не ляснула збродлівая маланка) зачынены. Ад таго ў пакоі зрабілася вельмі душна і горача. На поўным твары Г анны Андрэеўны выступалі буйныя кроплі поту. Яна раз-пораз змахвала іх насоўкай.