Аскетизм по православно-христианскому учению. Книга первая: Критический обзор важнейшей литературы вопроса

Главнейшие источники

Основоположительными и фундаментальными источниками при написании нашей диссертации служили:

1) Св. Писание Нового Завета на греческом, славянском и русском языках. В необходимых случаях имелось в виду и Св. Писание Ветхого Завета.

2) Святоотеческая и аскетическая письменность. В частности нами изучены следующие произведения святоотеческой и аскетической письменности.

T. I. Clementis ep. Romani epistolae ad Corinthios I—ΙI. — Constitutiones Apostolicae.

T. II. S. Barnabae apostoli epistola. — Hermae Pastor. Epistola ad Diognetum.

T. III. S. Dionysii Areopagitae Opera omnia.

T. V. S. Ignatii antiocheni episcopi Epistola ad Magnesios; Epistola ad Polycarpem. S. Polycarpi episc. Smyrnorum Epistola ad Philipiseos.

T.VI. Athenagori Atheniensis Legatio de Christianis. Ejusdem De resurrectione mortuorum. S. Justini martyri Apologia prima. Ejusdem Dialogus cum Tryphone Judaeo. S. Theophyli episc. Antioeheni Liber de fide ad Autolycum.

T. VII. S. Irenaei Adversus haereses.

T. VIII–IX. S. Clementis alexandrini Opera omnia.

T. XI. Origenis presbyteri alexandrini De oratione.

T. XVIII. S. Methodii episcopi et martyris Convivium decem virginum.

T. XXVI. S. Athanasii archiepiscopi alexandrini Opera omnia, quae exstant. Tomus secundus. Opera historica et dogmatica.

T. XXIX–XXXII. S. Basilii Magni Opera omnia.

T. XXXIII. S. Cyrilli ep. Hierosolym Opera omnia.

T. XXXIV. S. Macarii Magni Opera omnia.

T. XXXV–XXXVII. Gregorii Theologi Opera omnia.

T. XXXIX. Didymi presb. Alexandrini Liber contra manichaeos.

T. XL. Nemesii episcopi emeseni De natura hominis. S. Serapion, thmuitanus episcopus. S. Antonius Magnus abbas. S. Isaias abbas. Evagrius Ponticus scitensis monachus.

T. XLI–XLIII. S. Epiphanii ep. salamitani Opera omnia.

T. XLVII–LXIV. S. Ioannis Chrysostomi Opera omnia.

T. LXV. Apophthegmata Patrum. Marcus eremita. Marcus Diadochus.

T. LXVII. Socratis. Historia Ecclesiastica. Sozomenes. Ecclesiastica Historia.

T. LXVIII–LXX. S. Cyrilli Alexandriae archiepiscopi Opera, tomus primus.

T. LXXVIII. S. Isidori Pelusiotae Epistolarum libri quinque.

T. LXXIX. S. Nilus abbas.

Epistolarum libri quatuor. Ejusdem. Narrationes. Ejusdem in Albianum Oratio. Ejusdem Liber de monastica exercitatione (Λόγος ἀσκητικός). Ejusdem. Ad Agathiam monasticam vitam agentem. Peristeria sen tractatus de virtutibus excolendis et vitiis fugiendis. Ejusdem. De voluntaria paupertate tractatus. Ejusdem de monachorum praestantia.

Ejusdem Ad eumdem tractatus de vitiis, quae opposita sunt virtutibus. Ejusdem tractatus de octo spiritibus malitiae. Ejusdem De diversis malignis cogitationibus. Ejusdem Sententiae abducentes hominem a corruptibilibus, et incorruptibilibus unientes. Ejusdem. Capita paraenetica. Ejusdem. Sermo in effatum illud Evangelii, quod dicit: Nunc, qui habent accuum, tollat etc.

T. LXXXIII. Theodoreti Cyrensis episcopi Religiosa Historia.

T. LXXXVIII. Ioannis Climacis Scala paradisi. Dorothei abbatis Doctrinae.

T. XC–XCI. S. Maximi Confessoris Opera omnia.

T. XCI. Thalassii abbatis Centuria.

T. XCIII. Hesychii abbatis Centuria de temperantia et virtute.

T. XCIV. S. Ioannis Damasceni Liber de fide orthodoxa.

T. СIII. Excepta ex orat. S. Methodii de resurrectione.

T. СXX. Symeonis Junioris Orationes XXXIII. Ejusdem Divinorum amorum liber. Ejusdem Capita practica et theologica CCXXVIII. Ejusdem De tribus modis orationis. Nicetae Pectorati Practicorum capitnm centuria I. Ejusdem Gnosticorum capitum centuria III.

T. CL. Gregorii Palamae Theophanes. Ejusdem Ad reverendissimam in sanctimonialibus Xenam, De passionibus, virtutibus et mentalis quietudinis fructibus. Ejusdem Decalogus christianae legis. Ejusdem. De iis, qui sacrae indulgent quietudini. Ejusdem. De oratione et puritate cordis capita tria.

Gregorii Sinaitae Capita valde utilia per acrostichidem disposita. Ejusdem Accurata dissertatio de quiete et oratione capita decem. Ejusdem. De quietudine et duobus orationis modis capita quindecim. Ejusdem. Quomodo oporteat sedere hesychastam ad orationem nec cito assurgere.

T. I–II. Tertulliani Opera omnia.

T. III. Minutii Felicis Octavius.

T. IV. Cypriani ep. carthageniensis Epistolae; Libri de lapsis; De habitu virginum. De oratione Dominica; De laude martyrii.

T. XXI. Rufini Historia monachorum.

T. XXII. S. Hieronymi ep. strydonensis Epistolae.

T. XXIII. S. Hieronymi strydonensis Vita Pauli Eremitae. Ejusdem Regulae S. Pachomii abbatis. Ejusdem Libri ad Iovinianum. Ejusdem Libri ad Vigilantium.

T. XXXII. S. Aurelii Augustini ep. Hipponensis Confessiones. Ejusdem Libri contra Academicos.

T. XXXIV. Ejusdem De vera religione.

T. XLI. Ejusdem De civitate Dei.

T. XLIХ. Ioannis Cassiani De coenobiorum institutis libri duodecim. Ejusdem Collationum XXIV. Collectio in tres partes divisa.

T. LXXIII. De vitis patrum. Vita S. Onuphrii Eremitae

T. LXXIV. Pratum spirituali.

Кроме того, нами по другим изданиям изучались творения след. аскетических писателей:

Eusebii Pamphili. Historiae Ecclesiasticae libri X. Recensuit cum prolegomenis apparatu et annotatione critica indicibus denuo edidit F. A. Heinichen. Lipsiae. MDCCCLXVIII.

Eusebius Werke. Erster Band. Über das Leben Constantins. Constantins Rede an die Heilige Versammlung Tricennatsrede an Constantin. Herausg. von D-r Ivar A. Heikel. Leipzig. 1902.

Eusebius Werke. Zweiter Band. Die Kirchengesсhichte bearbeitet von D-r Eduard Schwartz. Die Lateinische Übersetzung des Rufinus von D-r Theodor Mommsen. Erster Hälfte. Leipzig. 1903.

Sancti Patris nostri Ephraem Syri opera omnia, quae exstant Graece, Syriace, Latine in sex tomos distributa. Romae MDCCXXXVII.

Toῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰσαὰκ Ἐπισκόπου Νινευὶ τοῦ Σύρου τα εὑρεθέντα ἀσκητικά… Ἐπιμελείᾳ Νικηφόρου… τοῦ Θεοτόκου. Ἐν Λειψίᾳ… Ἕτει ᾳψο.

Древний Патерик, изложенный по главам. Перевод с греческого. Москва. 1874.

Из трудов, имеющих ближайшее отношение к перечисленным выше источникам — библейским и патристическим — в качестве указателей, справочников, филологических пособий укажем из бывших у нас под руками только следующие:

D. D-r. Hermann Cremer. Biblisch-theologisches Wörterbuch der Neutestamentlichen Gracität. Neunte vermehrte und verbesserte Auflage. Gotha. 1902.

Grimm. Lexicon Graeco-Latinuim in libros Novi Testamenti. Editio tertia. Lipsiae MDCCCLXXXVIII.

Ioh. Casparus Suicerus. Thesaurus ecclesiasticus, e patribus Graecis ordine alphabetico exhibens. Editio secunda. Amstelaedami MDCCXXVIII. Tomus primus. Tomus secundus.

E. A. Sophocles. Greek Lexicon of the Roman and Bysantine periods (From. В. C. 146 to A. D. 1110) New-York. 1887.

Henricus Stephanus. Thesaurus Graecae linguae. Anno M. D. LXXII. T. I–III.

Ταμεῖον τῆς Πατρολογίας, ἤτοι συλλογὴ τῶν ἐν τῆ πατρολογίᾳ τῆ ὑπὸ Μιγνίου περιεχομένων κυριωτέρων ἐννοιῶν, φράσεων καὶ ὐποθέσεων… ἐπιμελείᾳ Γαβριηλ Σοφοκλέους. Ἐν Ἀθύναις. 1883.

Du-Cange. Glossarium ad Scriptores mediae et infimae Graecitatis. Tomi primus et secundus. Lugduni MDCLXXXXIII.

Du-Cange. Glossarium ad Scriptores mediae et infimae Latinitatis. Tomi primus, secundus et tertius. Lutetiae Parisiorum CIϽIϽCLXXIII.

D-r I. H. Heinrich Schmidt. Synonymik der Griechischen Sprache. Erster Band. Leipzig. 1876. Zweiter B. Ibid. 1878. Dritter B. Ibid. 1879. Vierter B. Ibid. 1686.

Edwin Hatch. Essays in Biblical Greek. Oxford. 1889.

D-r G. Adolf Deissmann. Bible Studies. Edinburgh. 1901.

T. K. Abbott. Essays chiefly on the original texts of the old and New Testament. London. 1891.

Gustav Teichmüller. Aristotelische Forschungen. В. III. Geschichte des Begriffs der Parusie. Halle. 1873.

Studien zur Geschichte der Begriffe. Berlin. 1874.

С некоторыми классическими писателями мы знакомились по cлед. их изданиям:

Platonis opera. Edit. Didot. Parisiis (T. I. 1856 г. T. II. 1846).

Aristotelis opera omnia. Ed. Didot, Parisiis (T. I. 1862.; II–1887; III–1857).

Plutarchi Chaeronensis operum tomus secundus, continens Moralia, Gulielmo Xylandro interprete. Heidelbergae. MDLXII.

Epicteti Dissertationes. T. I et II. Londini. MDCCXLI.

Luciani Samosatensis opera T. I. II. III. Amstelodami. CIϽIϽCCXLIII.

Philonis Alexandrini opera. vol. I. ed. L. Kohn. Berolini MDCCCLXXXXVI; vol. II. ed. P. Wendland. B. MDCCCLXXXXVII; vol. III. MDCCCLXXXXVIII; vol. III. ed Kohn. B. MCMII.

L. Annaei Senecae opera. ed. F. Haase. vol. III. Lipsiae. MDCCCXCVII.