Авантуры драгуна Пранціша Вырвіча

Раздзел чацвёрты ЯК ПРАНЦІШ ВЫРВІЧ ПАЗНАЁМІЎСЯ З ЕГІПЕЦКАЙ ПРЫНЦЭСАЙ

Калі табе ў Таро выпала карта Караля Кубкаў, гэта вельмі някепска: сустрэнеш добрага памочніка і дарадчыка, бо картачны кароль асушвае да дна кубак праблемаў і няшчасцяў, і сваіх, і чужых. У той час, як чалавек практычны цэліць сваю порцыю воцату і жоўці выплюхнуць цераз плячо ці крадма падліць бліжняму свайму.

Не, піць трэба венгерскае, райнвайн, мальвазію ці шампанскае віно, якое ўвайшло апошнім часам у моду ў Вялікім княстве. А калі не хапае ў сумленнага шляхціца грошай на сапраўдныя напоі — а дзяруць жа за іх, халера на тых гандляроў, як з авечкі на кажух, — то заўсёды маюцца рэцэпты самадзейных алхімікаў. У кожным ліцвінскім фальварку ўмеюць прыгатаваць мальвазію з гамбургскага піва, а шампанскае — з бярозавіку, цытрыны, цукру ды дрожжаў.

Праўда, у палацы, да якога пад’язджала карэта з патаемным грузам, шампанскае з бярозавіку дакладна не гатавалі. У гаспадароў хапала дукатаў на ўсё найлепшае. Мармуровыя Артэміды і Марсы бялелі ў восеньскім прыцемку ўздоўж прысадаў прывіднай ганаровай вартай, палац падаваўся ў цемры агромністым, як белая гара, а карэтаў перад урачыстымі прыступкамі панаехала, бы на элекцыйны сойм.

Але тут адбываўся не сойм і не сеймік, дзе сабраліся дзяліць булаву ваяводы альбо месца маршалка. Не размахваў ніхто ваяўніча шабляй, выкрыкваючы пагрозы ворагам, не касавурыліся адзін на аднаго надзьмутыя шляхцюкі, гуртуючыся вакол свайго патрона, не гучалі палкія прамовы… З карэтаў ціха выслізгвалі постаці захутаных у даміно і плашчы-капуцыны дам з кавалерамі, але лёкай не абвяшчаў імёны высокіх гасцей, адзін за адным прыезджыя моўчкі знікалі за дзвярыма…

Калі карэта, нашпігаваная езуіцкім золатам, падкаціла да палацу, Лёднік утаропіўся цяжкім позіркам у пана Гроса. Той ветліва ўсміхнуўся:

— Усяго толькі свецкая забава, пан доктар. Публічны эксперымент, вам будзе цікава. Проста пасядзіце разам з панам Вырвічам, паглядзіце прадстаўленне… Атрымаеце насалоду.

— Спадзяюся, не такую, як індычка на калядным балі? — з’едліва папытаўся былы алхімік.

Пан Шрэдэр, які ляжаў на сваіх падушках, крыва пасміхнуўся на гэтыя словы, Грос загаварыў нешта супакаяльна-ветлівае…

Але настрой Баўтрамея не палепшаў. Прафесар Віленскай акадэміі ўвогуле быў страшэнна злы, ледзь стрымліваўся, ажно ад таго часу, як Вырвіч распавёў яму пра свае начныя прыгоды. Вядома, напачатку доктар пераняўся, што падапечны мог загінуць, потым абурыўся, што сам патрапіў у сэрца чужой інтрыгі. Згарача заявіў, што трэба неадкладна вяртаць наймальнікам грошы і з’язджаць, бо нават у выпадку, калі золата вывезуць, цалкам магчыма, што ад сведкаў пазбавяцца самым банальным старажытным спосабам, прыпісаўшы свінцовую дыету ці крывепушчанне проста з пячонкі.

Пранціш быў гатовы пагадзіцца… Але разважылі, супакоіліся. У інтрызе іх усё роўна «засвяцілі», як маглі — паспрабуй пасля даводзіць, што нічога не ведалі, правозячы праз жаўнераў сваіх падазроных спадарожнікаў. Здаць Шрэдэра і Гроса ўладам альбо расейцам — супраць годнасці, да таго ж нажывуцца такія ворагі, што не толькі з Акадэміі — з Вільні ды ўсяго княства давядзецца ад помсты ўцякаць. А што будзе з пані Саламеяй ды Алесікам? Са студыёзусамі, якіх Баўтрамей Лёднік рыхтаваў да доктарскай прафесіі, цвічыў і ганяў бязлітасна, але нізавошта не пагадзіўся б, каб з-за яго займелі непрыемнасцяў?

Вельмі ўважліва Лёднік выслухаў і расповед пра залатую сагнутую паласу, якую Шрэдэр цалаваў. Доктар запатрабаваў, каб Пранціш дакладна ўспомніў, як выглядала, што за арнамент яе прыкрашаў. А калі Вырвіч накрэмзаў алоўкам нейкую загагуліну, якую запомніў, доктар схапіўся за галаву.

— Гэта руны, — абвесціў ён. — Такія могуць быць толькі на прадмеце, які належыць каралю. І лепей бы я памыляўся, але падаецца мне, што мы зноў маем справу з рэліквіяй, за якую моцныя гэтага свету могуць доўга і зацята грызці адно аднаму горлы.

— Ды што ж гэта такое? — здзівіўся Пранціш.

— Хто ведае… — змрочна сказаў Лёднік. — Можа быць і каралеўскі пояс, і кавалак рэлікварыя ці рызы ад іконы, ці нават карона.

— Дык не падобна ж ні кропачкі на карону!

— А ты ўяві, што залаты абруч памялі і пашкамуталі… — разважыў Баўтрамей.

— Дык… дык тады гэта карона Вітаўта! — ўзрадваўся Вырвіч.

Але доктар толькі паморшчыўся.

— Цяпер ніякай байкі пра даўніну не пачуеш, каб не згадваўся дзіўным чынам аднойдзены кавалак той скрадзенай Вітаўтавай кароны, і абрыдлі гэтыя гавэнды, як казка пра цара Дадона. Не, васпан. Руны, што ты бачыў — скандынаўскія. Гэта штука з поўначы, ад саксаў ці шатландцаў… У 1649 годзе, калі кромвелеўцы ангельскаму каралю галаву адсеклі, то ўсе кароны, знойдзеныя ў скарбніцы, пастанавілі паламаць і пашкамутаць. Тады любы валацуга мог займець каралеўскую рэліквію. Ат, што гадаць, як бабка на рэшаце, лепей нам пра тую рэч нічога не ведаць.

А яшчэ Лёднік змрочна заявіў, што хутчэй за ўсё ні ў які Гутаўскі кляштар езуіты ехаць і не збіраліся, проста калі шпегі данеслі Юдыцкаму пра планы Вырвіча, абвешчаныя ва ўсе карчомныя прасторы, гэта выкарысталі, каб вярней залучыць драгуна і прафесара ў найміты. Ад чаго Пранцішу сталася яшчэ паганей — каму прыемна ўсвядоміць, што яго падманулі, як хлапчыску.

Вось такі атрымаўся расклад Таро — у цяперашнім часе ўсе карты перакуленыя, а на той, што прадказвае будучыню, намаляваны пачэплены за нагу шыбенік. Нават малітва перад абразам маці Божай Менскай, пісаным апосталам Лукою, не прынесла палёгкі. Бо тут жа маліліся езуіты Грос і Шрэдар з такой багавейлівасцю, што ўспаміналіся старагрэцкія трагедыі і акцёры на катурнах.

А пасля — вось гэты візіт у палац пад Менскам, што дастаўся ў пасаг Вераніцы Радзівілаўне, дачцы гетмана-нябожчыка Казіміра Рыбанькі.

Усе прысутныя былі з закрытымі тварамі, як на маскарадзе. Прычым і Лёдніку з Пранцішам Грос выдаў яшчэ ў карэце чорныя аксамітныя маскі. Ціха — чуўся толькі ўсхваляваны шэпт. Змова? Закалот? Таемнае таварыства?

Толькі ў паўцёмнай зале з невялікай, ярка асветленай паходнямі сцэнай, дакладней, пляцоўкай, уладкаваўшыся на крэслы ў самым куце, Пранціш і Лёднік даведаліся, куды патрапілі. На пляцоўку выйшаў чалавек у белым камзоле, без маскі, але па ўсім відаць — не пан, так, паўпанак, прыслуга.

— Ад імя яснавяльможных гаспадароў вітаю высокае панства і выказваю падзяку за той гонар, які вашыя мосці ўчынілі гэтаму дому, уганараваўшы сваім наведваннем. Але сеанс белай магіі, які зараз прадэманструе ўсім вам вядомы магнетызёр і знаўца таемных навук граф Рудольфіюс Батыста, што завітаў у гэты маёнтак па дарозе ў Варшаву, павінен апраўдаць усе надзеі вашых мосцяў і ўзнагародзіць за дарожныя нягоды.

Жабрак жабраку відаць па кійку… Пранціш скасавурыўся на Лёдніка: вядома, у цемры ды пад маскай немагчыма было разгледзець доктарскія эмоцыі, але Вырвіч выразна ўяўляў, як прафесар крывіцца, і словы «яшчэ адзін шалбер», напэўна, самыя мяккія з тых, якімі прафесар у думках адорвае чарговага мага. Але самому Вырвічу было дужа цікава паглядзець на дзівосы — Лёднік, хоць тое-сёе ўмеў і сам, паказваць свае магчымасці адмаўляўся катэгарычна.

Слуга нізка пакланіўся — святло паходні афарбоўвала белую парчу ягонага камзолу ў крывавы колер — і абвесціў з некаторай дрыготкай у голасе:

— Ягамосць граф Рудольфіюс Батыста і ягоная жонка, графіня Серафіна Батыста!

Зараз жа па зале прайшоўся халодны павеў ветру, агні паходняў і свечак замігцелі, прыгнуліся, як бы ў жаху… І на сцэну выйшаў чалавек сярэдняга росту, гадоў за сорак, у чырвоным камзоле, расшытым чорнымі і срэбнымі змеямі, і ў цюрбане, на якім паблісквалі каштоўныя каменні. Рысы фанабэрыстага круглага твару былі хутчэй мяккія, чым суровыя, толькі куточкі роту пагардліва апушчаны, ды шырока расстаўленыя шэрыя вочы глядзелі непрыемна пранізліва. У прынцыпе, у абліччы чалавека не было нічога незвычайнага — такога можна было ўявіць на любой асамблеі, свецкай бяседзе, насупраць за ломберным столікам… Але нешта ўсё-ткі мелася ў рысах, што наводзіла на думку пра гадзюкаў, скарпіёнаў і тыя нябачныя позіркі, што мрояцца, калі заходзіш на гарышча ці ў цёмную камору. Чалавек нейкі час стаяў моўчкі, пільна ўглядаючыся ў залу, як палкаводзец з гары аглядае перад пачаткам вырашальнай бойкі войска праціўніка. Пранцішу нават прымсцілася на імгненне, што з вачэй мага выпраменьваюцца веерамі вясёлкавыя промні.

— У гэтай зале сабраліся смелыя людзі, якія не баяцца зазірнуць за тую завесу, за якой знаходзіцца недаступнае звычайнаму чалавечаму воку, — нарэшце, калі чаканне зрабілася амаль невыносным, прамовіў густым, заварожваючым голасам граф Батыста. — За апошнія тры тысячы дзвесце сорак адзін год я магу ўспомніць толькі некалькі дзесяткаў людзей, якія перанеслі такое знаёмства без аніякай шкоды для нерваў. І большасць з іх я сустрэў яшчэ ў той час, калі быў жрацом Тота ў Мемфісе і мяне звалі Атхесенпаамон. Калі хтосьці адчувае, што не вытрымае далучэння да таямніцаў, яму лепей зараз жа сысці.

Граф абвёў вачыма грамаду. Але ніхто не ўстаў з месца, толькі дамы пачалі мацней абмахвацца веерамі, так што ад павеваў зноў здрыгануўся агонь свечак і паходняў. Маг расцягнуў вусны ў злавеснай усмешцы:

— Ну што ж, я вас папярэдзіў. Тады зараз перад вамі пакажацца тая, каго вы ведаеце пад імем графіні Серафіны Батыста, а насамрэч мы з ёй пазнаёміліся тры тысячы гадоў таму, і была яна дачкой фараона, і насіла імя Семпенсентра, што азначае Тая, што размаўляе са змеямі.

У цемры загучала трывожная і пяшчотная мелодыя, якую нехта наігрываў на флейце. Але графіня не з’явілася, замест яе двое слуг асцярожна ўнеслі вялізнае люстра ў цяжкой бронзавай раме з выявамі пераплеценых змей і паставілі пасярод сцэны. Граф падыйшоў да яго — усе выразна бачылі ягонае адлюстраванне, прагаварыў нешта на незнаёмай мове, сыпануў у люстра нейкім парашком і зараз жа адскочыў. Шкло памутнела, быццам запацела, потым па ім пайшлі дробныя хвалі, як па вадзе, а потым паверхня перастала быць роўнай… Яе, як тканіну, нацягвала нешта знутры… Раптам мутная паверхня лопнула, як мыльны пухір. І пад віскат кабетаў з бронзавай рамы на сцэну выйшла егіпецкая прынцэса.

Што гэта прынцэса — пазнаў бы нават вясковы пастух. Таненькая, але высокая, з каралеўскай паставай, захутаная ў залацісты шоўк, які абліваў вытачаную фігурку. Галава ганарыста адкінутая, на чорных бліскучых валасах — простая дыядэма з адзіным камнем, які ззяў зялёным агнём. І вочы — светла-зялёныя, аж празрыстыя, і вялізныя — мусіць, ад таго, что падведзеныя чорным. Тонкія бровы, таксама падфарбаваныя, узляталі над імі не ганарліва, а журботна… Скура не смуглявая, а малочна-белая, аж свяцілася. Рысы твару тонкія, але носік зусім не такі, як на карцінках з выявамі фараонаў, самую трошачку прыўзняты, да яго вельмі пасавалі б пяшчотныя рабацінкі, хаця якія рабацінкі могуць быць у прынцэсаў? Яркія велікаватыя пульхныя вусны з цнатлівай, даверлівай складкай, як у дзіцяці. Але галоўнае — што гэтая прыгажосць была не лялечнай, а адухоўленай, здавалася, што без слоў пані расказвае трагічную гісторыю, якая не можа не кранаць… І рухі — гэтак плаўна, гэтак грацыёзна немагчыма рухацца, калі чалавек не вучыўся балету…

І тут Пранціш усвядоміў, каго яму нагадвае егіпецкая прыгажуня. Ну так, яна страшэнна падобная да прыгоннай актрысы Міхалішыўны са Слуцкага тэатру, які належаў Гераніму Радзівілу. Толькі ў той валасы былі не чорныя, а светла-русявыя. Пранціш з Лёднікам у палацы выдавалі сябе за немцаў, і Вырвіч гадзінамі сядзеў на рэпетыцыях, заварожаны плаўнымі рухамі Міхалішыўны, і як мог, перамігваўся з ёю… Праўда, калі наглядчык заўважаў, што актрыса скіроўвае ўвагу ў залу, ёй зараз жа даставалася палкай па руках і спіне. Такія ўжо былі парадкі ў палацы Радзівіла Жорсткага… У тэатр забіралі гвалтам дзяцей сялянаў і нават мяшчукоў, і дзеткі тыя ад суровай муштры хварэлі, паміралі… А тыя, што выжывалі, маглі таньчыць так, што знаўцы з Еўропы захапляліся.

Тады Пранціш доўга не мог змірыцца з тым, што прыгонная дзяўчына выглядае так высакародна… Бо яна ж закранула ягонае сэрца, а дама шляхціца павінна быць радавітай!

А цяпер ён не мог даць веры, што графіня Серафіна Батыста — і ёсць тая Міхалішыўна! Але чым больш углядаўся, тым здагадка мацнела.

Між тым пасярод сцэны паставілі стол, накрыты доўгім чорным аксамітным абрусам з вышытымі залатой біццю незразумелымі знакамі. На стале ўмацавалі вялізны крышталёвы шар.

Лёднік выразна хмыкнуў, абазнаны ў падобных штукарствах. Падобным шарам дурыў ангельскага доктара Дзі ягоны слуга, паказваючы духаў, у прыватнасці нейкага Урыеля, так што доктар урэшце страціў аўтарытэт, жонку і грошы. Пранціш гэта таксама выдатна ведаў, бо давялося пабываць у Ангельшчыне і змагацца за спадчыну таямнічага Дзі.

Але калі егіпецкая прынцэса з жывой змяёй на шыі замест маністаў заспявала над шарам высокім чыстым голасам, і пад яе рукамі змесціва сферы пачало ажываць, закружыўся туман, узніклі незразумелыя вобразы, Вырвічу стала весела і страшна, гэтак жа, як і ўсім у зале, і ён пастараўся не зважаць на хмыканні прафесара. А граф Батыста, ці як там яго… Атхе… Андхер…, тут жа тлумачыў, што менавіта сіньёра Серафіна з падказкі сваёй празорцы-змяі бачыць праз эфіры.

А бачыла яна шмат чаго: двор кітайскага імператара, вывяржэнне вулкана на востраве ў Ціхім акіяне, атрыманне адным з прысутных у зале, які загадаў на сваю будучыню, Ордэна Белага арла — пры гэтых словах усе мужчыны нецярпліва заварушыліся, але граф не ўдакладніў наконт асобы шчасліўчыка. А што вы хочаце — гэта ж эфіры, магнетызм, тут зямному воку да драбніцаў не разгледзець. А змеі ўвогуле ва ўзнагародах не разбіраюцца, ім ордэн менш цікавы, чым здохлая мыш.

Потым шар прыбралі, зайграла музыка, сумная, як лёс беднага драгуна, і жонка мага пачала таньчыць… У дасканалых рухах праглядаўся пракаветны Егіпет і царская ўладнасць… А, магчыма, муштра радзівілаўскага тэатру.

Былі і іншыя фокусы. Граф Батыста чытаў фразы на аркушах у запячатаных канвертах, ацаляў ад мігрэні і прастрэлу на адлегласці…

А потым настала самая цікавая частка — прынамсі, пра гэта можна было меркаваць па тым, як усе ўзбудзіліся, зашапталіся — ясна, што чакалі моманту. На сцэне на пакладзеных жалезных палосах усталявалі вялізную неглыбокую бляшаную скрыню — велічынёй з каралеўскі ложак. У яе акуратна засыпалі распаленыя вуголлі, разраўнялі жалезнымі граблямі так, што ўтварыўся кавалачак пекла. Чырвоны простакутнік выпраменьваў жар, як у лазні, некаторыя гледачы нават адсунуліся назад.

Сіньёра Серафіна ўселася на крэсла, хлопчык-мурын з прыслугі зараз жа апусціўся перад ёй на калені і зняў вышытыя перлінамі чаравічкі, абутыя на босую нагу.

— Папрашу ўсіх, хто жадае, упэўніцца, што прынцэса Семпенсентра не мае ніякай абароны ад агню для сваіх чароўных ножак, што яны не намазаныя адмысловай маззю.

Вырвіч пахаладнеў, зразумеўшы, што тут рыхтуецца. Але прынцэса трошкі-трошкі прыўзняла падол сваёй залацістай спадніцы, і ўсё з галавы вылецела. Гледачы ледзь крэслы не папераварочвалі, імкнучыся прысунуцца пабліжэй да спакуснага відовішча. Той-сёй сапраўды папёрся пакратаць прынцэсавы ножкі… Тая сядзела, як бы адбывалася ганебная працэдура не з ёю, светла-зялёныя вочы адсутныя, быццам прыгажуня ўглядалася ў вывяржэнне вулкана на далёкім востраве.

Вырвіча здзівіла, што Батыста дапускае, каб з ягонай жонкай гэтак вольна абыходзіліся, не падобна, каб той гэта прыемна, але мімаволі і драгуна пацягнула неадольная сіла да таненькай постаці ў крэсле… Толькі рука Лёдніка, што тузанула за крысо, вярнула да прытомнасці.

— Сядзі! — голас доктара трымцеў ад пагарды. — Не прыпадабняйся быдлу.

Гэта шляхціцы, якія сабраліся ў зале, для сына полацкага мяшчука — быдла? Але Пранціш не паспеў абурыцца — прынцэса ўзнялася і скінула залацістую спадніцу, застаўшыся ў зялёных шаўковых шальварах, што не даходзілі да шчыкалаці. А потым рашуча падыйшла да скрыні, напоўненай распаленымі вугалямі, і… ступіла на іх. Зала дружна выдыхнула… Пранціш ажно з месца ўскочыў — трэба ратаваць шалёную! Тут табе ніякая магія не дапаможа! А прынцэса затаньчыла. Дробна пераступаючы нагамі, яна нібыта плыла ў коле распаленых вуголляў, падымала рукі, быццам збіралася ўзляцець, выгінала стройны стан, з твару не сыходзіла лёгкая ўсмешка. Нават Лёднік прыўзняўся, каб лепей бачыць… А ўжо асабліва цікаўныя ледзь носам у скрыню не ткнуліся, наколькі дазваляў жар…

Флейта выводзіла сумную трывожную мелодыю, і здавалася, што гэта сапраўды ўладанне феяў.

— Яна ж пакалечыцца! — мармытаў Пранціш, але доктар не падахвоціў нікога ратаваць.

— Супакойся, драгун. Не танцорка тут ахвяра.

Нарэшце сіньёра Серафіна сышла са свойго пякельнага п’едэсталу, абапершыся на руку мужа, які дапамог ёй зноў усесціся ў крэсла і звярнуўся да публікі:

— Можаце ўпэўніцца, што агонь не нанёс прынцэсе ніякай шкоды, і на яе скуры няма і найменшых апёкаў.

Зноў госці павалілі да сцэны, цяпер нават дамы, як за дармовымі марцыпанамі. Не выседзеў і Пранціш, праігнараваўшы сычэнне Лёдніка. Драгун не насмеліўся даткнуцца да белай скуры кабеты, але разгледзеў пільна: сапраўды, сіньёра быццам хадзіла не па распаленых вуголлях, а па пухнатым кіліме. Змог і пабачыць аблічча пані бліжэй. Не класічная, велічная прыгажосць, як у Саламеі Лёднік, рысы няправільныя, але адухоўленыя, тонкія, і цяпер здаецца, нібыта ў іх сапраўды стома тысячагоддзяў, а на дне празрыстых русалчыных вачэй такая туга, якая ўжо даўно перастала асэнсоўвацца нечым залішнім, пакутным — так смала паступова ператвараецца ў бурштын, і, гледзячы на ззяючы каменьчык, немагчыма ўявіць, што ён калісьці быў ліпкай вадкасцю, якой сасна залечвала свае раны.

І ўсё-ткі гэтая прынцэса — Міхалішыўна!

Сеанс егіпецкай магіі закончыўся, і можна было толькі гадаць, колькі адваліў кожны з прысутных за права пасядзець у гэтай зале, зазірнуць у крышталёвы шар, які абяцае камусьці ордэн і паказвае Кітай, а галоўнае — каб паназіраць за танцам на агні вытанчанай прыгажуні і пакратаць яе ножкі…

Пранціш, вядома, здагадваўся, што зараз Лёднік падрабязна яму растлумачыць, як менавіта дурыць голавы даверлівай публіцы шалбер Рудольфіюс Батыста… Але няхай доктар перачакае са сваймі выкрываннямі. Бо сэрцу мілей цуд і казка, нават калі ведаеш іх ілюзорную прыроду. Вырвіч з-за гэтага не падзяліўся сваймі здагадкамі пра асобу скаральніцы агню.

Але Лёднік маўчаў — не сказаў чамусьці ні слова, пакуль іх не рассялілі па пакоях, дзе кожны змог пераапрануцца і вымыцца. Спачывальні Лёдніка і Пранціша аказаліся ў розных канцах калідора. Вырвіч сцягнуў абрыдлую аксамітную маску, што стала аж вільготнай, бухнуўся на ложак, засланы мядзвежай скурай, і, гледзячы ў столь, перакрэсленую чорнымі бэлькамі, яскрава ўявіў, як падхоплівае таненькую залацістую фігурку на рукі і нясе падалей ад згубнага агню, і прынцэса — ну чаму яна не можа сапраўды ёю быць? — пазірае трывожна-ласкава…

Пранцішавы мроі перабіў стук у дзверы — зайшоў слуга, каб правесці на вячэру. Маску зноў давялося надзяваць, хаця ў палацы зрабілася ціха, і за вокнамі больш не чулася грукату капытоў і колаў: госці раз’ехаліся гэтак жа таемна, як з’явіліся. Во цяпер павет будзе гудзець ад пагалосак… Такога напрыдумляюць урэшце, не адрозніш, што насамрэч на сеансе магіі было.

Праз нейкі час Вырвіч апынуўся ў маленькім пакоі з зачыненымі аканіцамі, дзе быў накрыты стол на шэсць персон. Пакой асвятляўся свечкамі ў бронзавых падсвечніках у выглядзе райскіх дрэваў, якія стаялі на стале, таму здавалася, што вакол сціскаецца кола няўтульнай цемры. Памяшканне, цалкам прыдатнае да таемных перамоў. Але саксонскі парцалянавы посуд пабліскваў вясёлкавай глазурай, цытрыны і апельсіны ў вазах свяціліся, як маленькія сонцы… Графін з віном, чырвоным, як пакаранне егіпецкае, таксама надаваў утульнасці. Лёднік і абодва езуіты, таксама ў масках, былі ў наяўнасці. Драгун усеўся каля былога слугі і пачаў гадаць, хто ж яшчэ сядзе з імі. Няўжо гаспадары маёнтка?

І ледзь не самлеў, калі насупраць на крэсла з высокай спінкай з абрысамі гатычнага сабору апусцілася пані Серафіна Батыста. Цяпер яна была апранутая па палацавай модзе, глыбокі выраз гарсету прыкрывала бялюткая, як студзеньская шэрань, карункавая венецыянская хустачка, на шыі і ў вушках ззялі дыяменты, а вось у напудраным парыку, нагадваючы пра незвычайнае паходжанне дамы, замест штучных птушак ці кветак віліся зялёныя бліскучыя змейкі, на шчасце, таксама штучныя. Насупраць Лёдніка аказаўся пан Батыста, а Грос і Шрэдэр азіралі бяседу з тарцоў стала, як спрактыкаваныя шпегі. Шрэдэр, хаця й моцна саслаб пасля падарожжа ў сутарэнні, сачыў за ўсім даволі пільна.

Калі лёкаі, разліўшы напоі па келіхах, выйшлі з пакою, пан Грос асабіста праверыў, ці не падслухоўвае хто пад дзвярыма, зачыніў іх на ключ і толькі тады зняў маску. Адкрылі абліччы і астатнія. Пан Грос прадставіў Батыстам Вырвіча і Лёдніка, прачытаў кароткую малітву, і крышталёвыя кубкі пачалі пусцець, застукалі відэльцы аб парцаляну…

А Пранціш лупіў вочы на суседку і ўсё не мог да канца паверыць, што перад ім прыгонная актрыса, якую ў ягонай прысутнасці білі кіем. А раптам… ну можа ж такое быць — у Міхалішыўны ёсць двайнік, можа, егіпецкая прынцэса з невымаўляльным імем выбрала сабе аблічча звычайнай зямной дзяўчыны, каб вярнуцца з небыцця? Ды якія толькі дурныя фантазіі не лезлі ў галаву драгуна, таму што пані Серафіна пазірала на яго так загадкава, столькі абяцання было ў яе светла-зялёных вачах… Быццам камень, як ён там называўся, хрызапраз, ці што? Лёднік паказваў — празрыста-зялёны, пералівісты, унутры светлая рысачка мігціць… Алхімік тлумачыў — людзі верылі, што камень гэты адганяе злых духаў, адводзіць сурокі і не падпускае да ўладальніка нядобразычліўцаў.

Хто б ні была кабета насупраць — драгун, ды яшчэ асушыўшы пару келіхаў сапраўднага венгерскага віна, быў гатовы рушыць за ёю хоць на край зямлі… Бо менавіта яму пані зараз усміхнулася пульхнымі вуснамі. І чаму там, у зале, падалося, што ў яе вачах туга і безнадзейнасць? Пранцысь нават прапусціў частку застольнай размовы… А яна, ціхая, адрывістая, вялася. Драгун, адарваўшыся ад куртуазных марэнняў, са здзіўленнем зразумеў, што абмяркоўваюцца дэталі далейшага сумеснага падарожжа. Усе паедуць у карэце графа Батысты. Экіпаж вялікі, адно дадатковае сядзенне раскладаецца, можна скарыстаць для хворага.

Ясна, хочуць магчымых пераследнікаў збіць з тропу. На заставах пыталіся ўжо пра іхнюю карэту. Напэўна, золата перагрузяць у экіпаж мага. Ён жа чаго толькі, пэўна, з сабой не возіць, каб паказваць свае цуды… Адно люстра ды скрыня для вуголляў цэлы воз зоймуць.

Пра фокусы зараз жа гаворка і зайшла. Што егіпецкі жрэц і полацкі алхімік, знаўцы навук таемных, счэпяцца, як два пеўні на адным двары, можна было прадказаць адразу. Напачатку абодва знарочыста адзін аднаго не заўважалі. Потым пайграліся ў «глядзелкі» — пасля таго, як граф Батыста наплёў нешта пра ахвярапрынашэнні Тот-Амону, у якіх яму даводзілася ўдзельнічаць туманістую прорву вякоў таму, і Лёднік выдаў рэпліку, што Тот-Амон, паводле расшыфраваных гліняных таблічак, ніякі не бог, а жрэц, і чалавечых ахвяраў не патрабаваў, і граф, пэўна, праз столькі гадоў штось падзабыўся, тым болей і іерогліфы на ягоным халаце вышытыя дагары нагамі.

І панеслася… Абодва магі, раскаяны і нераскаяны, пазіралі з мілымі ўсмешкамі адзін аднаму ў вочы хвілінаў дзесяць, так што здавалася, пастаў паміж іхнімі позіркамі жалезны шчыт — праб’юць наскрозь, як дзідамі. А гэты Батыста, хоць і шалбер, не слабы, таксама таемнымі ўменнямі валодае… Пранціш ведаў, што такое вытрываць позірк раззлаванага Лёдніка — калі той захоча, з месца не скранешся. Праўда, Батыста вочы ўрэшце адвёў — прыкінуўшыся, што яго ўвагу адцягнула пытанне пана Гроса. Потым, адказваючы на тое пытанне, як бы між іншым пакруціў у руцэ лыжку, і яна ў ягоных пальцах сама па сабе сагнулася, нібы з воску зробленая. Батыста, не перастаючы гаварыць, паклаў яе на стол, бліжэй да віленскага прафесара… Той, як бы таксама між іншым, сагнутую цудадзейным чынам лыжку ўзяў, падняў вертыкальна, трымаючы за кончык, і яна сама па сабе выпрасталася, прымусіўшы Батысту скрыгатнуць зубамі.

Вырвічу ажно смешна зрабілася. Прафесар да фокусаў апусціўся! Далібог, як шкаляры. Хоць бы не пабіліся… Езуіты, занятыя абмеркаваннем палітычных падзеяў у Еўропе — а менавіта лёсам сына памерлага Аўгуста Саса, пазбаўленага надзеі на трон хлопчыка, які зараз жыве ў радавым замку ледзь не на становішчы вязня, таксама назіралі за прыхаваным паядынкам, што адбываўся за сталом, з паблажлівай іроніяй. Вось толькі егіпецкая прынцэса чамусьці выглядала ўсё больш устрывожанай… Нават пераляканай.

— Раіў бы пану наступным разам лепш паправіць люстэрка ў праектары, які знаходзіцца пад магічным шарам, — ветліва-атрутна прамовіў да італьянца Лёднік. — Малюнак трохі скоса адлюстроўваецца, гледачы могуць штось западозрыць.

Батыста расцягнуў вусны ва ўсмешцы, ягоныя шэрыя вочы былі халодныя, як ледзяшы.

— Бачу, што пан прафесар не верыць ні ў магнетызм, ні ў магчымасць выхаду ў сусветны эфір. Хоча ўсё вытлумачыць навукова. Але — вось агонь, адна са стыхій… З добра вядомымі і вывучанымі ўласцівасцямі… Але наўрад пан можа навукова растлумачыць, чаму гэты агонь часам не апякае пяшчотную жаночую скуру?

Батыста падняў даланю, скіраваўшы на падсвечнік, зрабіў ледзь заўважны імклівы рух наперад — і дзве скрайнія свечкі згаслі, мутныя кроплі воску пацяглі па бронзавым ствале падсвечніка, быццам перадсмяротныя слёзы па цёмным твары старога фараона. Лёднік спахмурнеў — бо сам жа так і не засвоіў загашванне агню на адлегласці. Так што пахваліцца ў адказ не было чым. Таму зноў пачаў біцца на словах.

— Скокі на гарачых вуголлях — з’ява даволі распаўсюджаная ў свеце, — голас прафесара гучаў, як на лекцыі. — Сам я не бачыў, але чуў ад аднакурсніка-балгарына, што такія скокі ёсць у яго краіне — там гэта практыкуюць у кожнай вёсцы. Уменне перадаецца ў сям’і з пакалення ў пакаленне. Называецца такі звычай несцерыянства, лічыцца хрысціянскім подзьвігам, таньчаць часам з абразамі ў руках. Дзяўчыны нярэдка гэтым займаюцца. Думаю, увесь сакрэт у рухах — калі пераступаць нагамі хутка, трымаючы падэшву паралельна гарачай паверхні, як бы слізгаць, скура не паспявае награвацца і не ўтвараецца апёкаў.

— Значыць, і вы, прафесар, маглі б самі гэтак прайсціся па агні? — мякка спытаўся сіньёр Батыста. — Ведаеце, нам увесь час даводзіцца сутыкацца з энтузіястамі, гатовымі давесці сваю мужнасць і спрыт, якія запэўніваюць, што разгадалі сакрэт фокуса. Калі ж, нягледзячы на папярэджванні, яны кідаліся на вуглі, заўсёды заканчвалася апёкамі. Дык як, прафесар, рызыкнецё?

Езуіты з цікавасцю ўтаропіліся на Лёдніка. Наўрад яны будуць яго стрымліваць — а чаму б не пацешыцца забаўным відовішчам, як упарты дурань шукае гузака? Лёднік трохі пачырванеў. Вырвіч разумеў, што яго настаўніка ажно распірае ад жадання прыняць выклік, але ж розуму да канца не адняло ад азарту спрэчкі. Павінен жа палачанін разумець, што палезе зараз на гарачае вуголле — хутчэй за ўсё зганьбіцца, ды яшчэ і скалечыцца. Пранціш нават стукнуў з усяе моцы ботам па назе доктара, так што той ледзь не засычэў ад болю, але стрымаўся і, апусціўшы вочы, прагаварыў:

— Пасля пэўнай трэніроўкі рызыкнуў бы.

— Вы ж разгадалі сакрэт. A fortiori[11], кволая кабета таньчыць, не баіцца. Давядзіце, наколькі гэта лёгка! Мы яшчэ не прыбралі абсталяванне, — працягваў пацвельваць Лёдніка італьянец.

— Думаю, панства, не варта выпрабоўваць фартуну перад нялёгкай дарогай, — ціха прагаварыў Шрэдэр, і гэта прагучала, як загад.

Італьянец пераможна ўсміхнуўся і замаўчаў. Лёднік злосна падціснуў вусны… Але ўсё-ткі адпомсціўся: калі сіньёр Батыста, з іроніяй гледзячы суперніку ў вочы, пацягнуўся ўзяць відэлец, не змог адарваць металёвы прыбор ад стала. Пранціш памятаў, што былы алхімік здатны на такія фокусы: калісьці пан Агалінскі ў Тамашове гэтак жа не змог дастаць з похваў шаблю пад позіркам доктара. Батыста зрабіў выгляд, што нічога не адбылося, прыбраў руку ад відэльца і пацягнуўся за апельсінам. Цяпер вочы доктара пераможна бліснулі, і Пранціш яшчэ раз выцяў яго пад сталом нагой. Хопіць ужо даводзіць вандроўнаму факіру, хто мацнейшы! Вучоны называецца, акадэмік… Дзіва што ўсё жыццё патрапляў у прыгоды. Тым болей у вачах сіньёры Батысты плёскаўся сапраўдны жах, нібыта зараз адбудзецца забойства. Няўжо яна гэтак свайго мужа баіцца? Па вогнішчы таньчыць, жывую змяюку на шыі носіць, і такая палахлівая… Пані павярнулася да мага, які нешта шаптаў ёй на вуха, позірк Пранціша зараз жа адправіўся ў дэкальтэ, бо карункавая хустачка трохі саслізнула. І драгун заўважыў густа прыпудраны сіняк.

Цяпер Пранціш быў упэўнены, што перад ім актрыса са Слуцкага тэатру. Егіпецкую прынцэсу біць не сталі б. У душу аспідам запаўзала расчараванне. Мужычка ў парыку… А ён ужо намроіў сабе… З другога боку, яна жонка графа, значыць, сапраўдная графіня, бо паводле Статута жонка пераймае стан мужа. А з гэтым фанабэрыстым панам Батыстам варта пазмагацца, куртуазныя перамогі шляхціца ўпрыгожваюць.

Вячэра скончылася прачытанай панам Шрэдэрам малітвай, усе, акрамя Батыстаў, зноў апранулі маскі і адправіліся па пакоях. Пранціш так і прыліп вачыма да танклявай грацыёзнай постаці егіпецкай прынцэсы. Нечакана граф затрымаў Пранціша:

— Ваша мосць, я мушу пайсці з панам Гросам, вырашыць важнае пытанне, зрабіце ласку, праводзьце маю жонку.

Самазваная егіпцянка зараз жа працягнула Пранцішу тонкую прахалодную ручку… Лёднік фыркнуў і адправіўся за слугою, які нёс перад ім ліхтар, у свой пакой. А драгун у п’янкім прадчуванні галантна падставіў пані руку і павёў у другі бок. Цені ад свечкі, што гарэла ў ліхтары лёкая, беглі па сценах калідора, завешаных габеленамі, як прывіды закаханых мінулых стагоддзяў, што гэтаксама поўніліся палкіх прадчуванняў, выпраўляючыся на начныя спатканні, гарэзнічалі і дурэлі, утваралі подзьвігі і пракуды дзеля сваіх каханых, але ўсе ператварыліся ў тло, і ў лепшым выпадку засталіся ад іх халодныя парадныя партрэты…

Дарэмна, відаць, драгун вырашыў, што пані Серафіна баіцца свайго мужа. Таму што яна шчодра дарыла свайму кавалеру позіркі і ўсмешкі, і абапіралася на ягоную руку даволі цвёрда. І не адняла сваёй ручкі, якую Вырвіч насмеліўся пацалаваць ля дзвярэй пакоя. Больш за тое…

— Зайдзіцеся да нас на хвілю, — прамовіла таямнічым голасам прынцэса. — Мужа не будзе яшчэ доўга.

Пранціш на нейкае імгненне прамарудзіў — у пастку звычайна заманьваюць менавіта такім ласкавым, шматабяцальным галаском, але калі гэта шляхціц баяўся спакуснага спаткання з прыгожанькай дзеўкай! Гэта ж не з князёўнай Багінскай, калі зайдзі далёка па сцяжынцы Амура — галаву страціш у самым найпростым сэнсе. А з гэтай панечкай, няхай яна на агні таньчыць, Пранціш свайго не ўпусціць… Магчыма, яна проста пазнала гожага нямецкага юнака, з якім перамігвалася калісьці ў Слуцкім тэатры?

У пакоі, не забыўшыся замкнуць дзверы на ключ, пані Серафіна запаліла свечкі ў падсвечніку на сакрэтніку з чорнага дрэва і павярнулася да госця, які не збіраўся траціць час дарэмна і прыабняў пані:

— А ты мяне, мусіць, пазнала…

Прынцэса самую трошачку разгубілася, цень спалоху мільганула ў светла-зялёных вачах:

— Можа, пан нагадае, дзе мы сустракаліся з вашай мосцю? У Парыжы? У Рыме на карнавале?

Пранціш прыцягнуў красуню да сябе і прашаптаў ёй на вушка:

— У Слуцку… У тэатры… Гадоў шэсць таму… Ішла рэпетыцыя… Ты, Міхалішыўна, была на сцэне, з такой выразнасцю і майстэрствам іграла царэўну Наўсікаю, а я сядзеў у зале, і глядзеў на цябе, не адрываючыся… Я пазнаў бы цябе ў любым уборы!

Паводзіны графіні Батысты на вуркатанне кавалера проста спалохалі. Прыгажуня вырвалася з абдоймаў і адскочыла, як французскі прынц Генрых Валуа з ліцвінскай лазні, у вачах зноў плёскаўся жах.

— Я думала, памылілася… Вы падаліся мне знаёмым… Але нам сказалі, што вучань нямецкага доктара загінуў.

Пранціш самазадаволена ўсміхнуўся — вось чаго яна пералякалася, вырашыла, што мае справу з прывідам! А яшчэ магіяй займаецца, дурнічка, з духамі размаўляе! Драгун пастараўся супакоіць самазваную прынцэсу, патлумачыўшы, што ў замку Радзівіла Жорсткага яны з Лёднікам выконвалі таемную місію, таму мусілі быць пад чужымі лічынамі, і выратаваліся дзякуючы ўласнай смеласці і жалезнай чарапасе на вадзяным рухавіку, якую Геранім Радзівіл замовіў вынаходніку Якубу Пфальцману, аднакурсніку Лёдніка. У тым, што ён жывы, Пранціш пастараўся пераканаць прыгажуню куртуазным спосабам, але тая адхінулася ад пацалунка, яе па-ранейшаму трэсла.

— Пан Вырвіч… Прашу вас… Малю… Толькі не гаварыце нікому, што вы мяне пазналі!

Цяпер у Міхалішыўне не было і следу ад той свецкай какеткі, якая прывяла яго ў гэты пакой. Вочы ліхаманкава гарэлі, пальцы, якімі яна ўхапілася за даланю Вырвіча, былі халоднымі, як лёд.

— А, вось яно што, граф Батыста не ведае, з кім ажаніўся? — трохі пагардліва спытаўся Пранціш.

Такая цалкам магла выдаць сябе за шляхцянку. Але Міхалішыўна толькі горка рассмяялася.

— Яшчэ як ведае… Ён жа мяне купіў — пасля смерці князя Гераніма тэатр занепадаў, артыстаў разганялі, каго куды. Мяне маглі зрабіць пакаёўкай ці ўвогуле адправіць на мануфактуру, габелены ткаць. А граф бачыў мяне на сцэне і вырашыў, што я яму спатрэблюся. — Сіньёра Батыста глыбока ўздыхнула і, наважыўшыся, прамовіла дрыготкім голасам. — Ён мне такі ж муж, як і граф. Як казалі ў нашай слабадзе — шлюб пад плотам, а вяселле потым. Хто я? Рабыня, якая іграе прынцэсу. Калі Луіджы… Яго насамрэч Луіджы завуць… даведаецца, што я… не справілася з ягоным даручэннем… што вы пазналі мяне, і цяпер уся ягоная дзейнасць пад пагрозай, бо яму могуць перастаць верыць, і егіпецкая прынцэса страціць свае чары… Кепска будзе не толькі мне, але і вам. Пан Вырвіч, ён страшны чалавек!

Пранціш хмыкнуў:

— Не бойся, я нікому нічога не скажу. І няма чаго палохацца — мой сябар, прафесар Лёднік, твайго мага як камара размажа.

Дзяўчына перахрысцілася па-праваслаўнаму, у празрыста-зялёных вачах плёскаўся спалох.

— Ратуй нас, святы Кіпрыян… І праўда, ваш сябар яшчэ страшнейшы за Луіджы. Ён так раззлаваў графа, што не ведаю, чым гэта абернецца для мяне. Батыста падманшчык, а ваш… Ён жа сапраўдны чараўнік!

Голас дзяўчыны сышоў на пераляканы шэпт. Пранціш хмыкнуў.

— Гэта ты з духамі размаўляеш, як вядзьмарка. А Лёднік — вучоны, доктар, прафесар… Праўда, тое-сёе можа, але ён добры хрысціянін, і ніколі людзям не нашкодзіць. Ну, пакуль ён без шаблі. А… што за даручэнне табе Батыста даў?

Міхалішыўна апусціла галаву:

— Нічога незвычайнага. Завабіць вас, змусіць закахацца, каб потым здабываць патрэбныя звесткі і кіраваць вашымі дзеяннямі.

На Вырвіча быццам халоднай вадой лінула. Вось табе і куртуазная прыгода, непераможнае хараство драгуна… Той Батыста наўрад верны адэпт ордэна. Хутчэй, ад страху перад езуітамі выслужваецца, каб інквізіцыя не чапала. А золата з менскіх сутарэнняў — прываба неадольная, да якой можна дабрацца праз закаханага драгуна. У душы віравала злосць на падступную дзеўку.

— І граф часта дае табе такія даручэнні? Налаўчылася?

Міхалішыўна раптам ганарліва выпрасталася, і Пранцішу стала трохі сорамна за сваю грубасць пры поглядзе на яе змучанае і ўсё-ткі трагічна-гожае аблічча. «Маска, усяго толькі маска актрыскі!» — напомніў сабе Пранціш.

— Я магла не прызнавацца вам. Магла падмануць. Але мне падалося, што вы, пан Вырвіч, чалавек сумленны і міласэрны. Магчыма, мне трэба было яшчэ ў Слуцку ўчыніць, як рымлянцы Лукрэцыі — засіліцца, абы не даць сябе згвалтаваць. Магчыма, трэба было зрабіць гэта яшчэ ў дзяцінстве, калі мяне забіралі з дому тыя, хто забіў маіх бацькоў. Але — што ж, і пырнік пад плотам дзеля чагосьці расце. Мастацтва замяніла мне ўсё… In arte libertas![12] Прынамсі, ні Еўрыпіда, ні Шэкспіра, ні Лопэ дэ Вега ў мяне ніхто не адніме… І пан Батыста шмат чаму навучыў мяне. Мовам розным, іграць на клавесіне і флейце. І ў навуках таемных веды даў, і ў ложку. І я буду ўсміхацца вам, ваша мосць, і вы можаце скарыстацца з маіх вабнотаў, калі вам будзе заўгодна.

Міхалішыўна па-блазенску пакланілася і вымавіла фразу, з якой рымскія артысты звярталіся да публікі:

— Videte et applaudite![13]

Цяпер было зразумелым, адкуль на далікатнай скуры паненкі сінякі. Не столькі ў словах, колькі ў самім тоне прамовы гучала стоеная дзёрзкасць, выклік, што сведчыла — не пакорлівая авечка перад Пранцішам.

— А хто забіў тваіх бацькоў? — папытаўся Вырвіч.

Прыгажуня апусціла вочы.

— Мы з Крычава. Мой бацька быў збройнік, браў удзел у паўстанні.

Ого, крычаўскае паўстанне! Тады мяшчукі і мужыкі біліся супраць войска князя Гераніма Радзівіла так, што шляхта дасюль не любіць успамінаць. І расправа над бунтаўнікамі была жорсткай. Пранцішаў бацька, Даніла Вырвіч, тады таксама патрапіў памахаць шабляй супраць вілаў ды цэпаў. Наколькі памятаў Пранціш, увязаўся бацька ў бойку выпадкова… Мала што па дарозе з карчомкі ў карчомку з высакародным панам можа надарыцца. Але не вагаўся, які бок прыняць — вядома, шляхціцаў! Няхай прасталюдцы дзесяць разоў маюць рацыю, няхай пан беззаконнем сваім давёў іх да адчаю. Вось толькі ўспамінаць пра тыя падзеі пан Даніла Вырвіч не любіў, бо не лічыў ганаровым для шляхціца бойку з мужыкамі. Але, атрымліваецца, ён мог быць забойцам сваякоў Міхалішыўны. Пранціш пра гэта, вядома, прамаўчаў, не зводзячы вачэй з дзяўчыны: а такая і нажом можа пырнуць… Вунь як вачыма бліскае.

Але, з другога боку, пан Вырвіч ёй відавочна падабаецца, дый звязаная яна цяпер тым, што Пранціш ведае яе таямніцу. А значыць, зброю Рудольфіюса Батысты можна выкарыстаць супраць яго самога! Зловіцца рыбачок на ўласны кручок! І гэта будзе самай прыемнай помстай!

Вырвіч зноў усміхнуўся і прыабняў прынцэсу за талію.

— Я ніколі не выкарыстоўваў жанчын, я толькі дарыў ім каханне. Таму можаш мяне не баяцца. Я нават буду перад Батыстай паказваць, што ты зусім закруціла мне галаву. А вось ты можаш мне памагчы?

Вусны Міхалішыўны здрыгануліся здзіўлёна…

— Чым я магу дапамагчы васпану?

Вырвіч схіліўся да ружовага вушка.

— Ты павінна разумець, што мы з доктарам Лёднікам зараз у небяспецы. Проста расказвай мне, што прыдумае Батыста і езуіты. Напачатку скажы, куды паедзе карэта?

Міхалішыўна апусціла вочы і ціхенька ўздыхнула.

— У Лебу.

— Што? — вырачыў вочы Пранціш. — Гэта дзе?

— Маленькі порт на беразе Балтыкі. За Лембаркам.

Вось яно што, золата пераправяць морам… І не з вялікага порту, як Гданьск альбо Гамбург, дзе поўна віжоў.

— А што тут за таемнае зборышча?

Міхалішыўна пагардліва фыркнула.

— Таемнае… Проста Луіджы шмат разоў сцвярджаў, што каб падняць кошты на білеты, трэба туману напусціць, пераканаць, што гэта толькі для выбраных, пасвечаных, ёсць небяспека… І людцы збягуцца, як пацукі на сала.

Пранціш пазіраў па актрысу, і як наяве ўспомніліся даўнія падзеі, калі яны з Лёднікам у Слуцку вызвалялі Саламею, як ім дапамагаў дырэктар опернай трупы…

— А што здарылася з сіньёрам Пучыні і з ягоным братам Джавані, калі мы са Слуцку ўцяклі?

Міхалішыўну ажно перасмыкнула ад успамінаў.

— Князь тады гэтак узлаваўся, што ныркі прыхапіла, злёг у ложак… Пералякаліся ўсе, увесь горад шэптам размаўляў. А сіньёр Пучыні ў той жа дзень знік разам з братам.

— Збеглі, значыць, таксама? — узрадваўся Пранціш.

Але актрыса сумна паківала галавой.

— У Слуцкім замку вельмі проста было знікнуць, ваша мосць. Я аднойчы чула, як нехта ў сутарэннях турэмнай вежы спявае італьянскія арыі.

Вырвіч панурыў галаву. Сумная звестка… На жаль, ніколі не атрымліваецца так, каб выратаваць усіх вартых, човен Фартуны малы і хісткі.

— А як ты навучылася таньчыць на вуголлях?

Пытанне было не самае карыснае, затое даўно мучыла Пранціша. Міхалішыўна правяла рукой па плячы, там, дзе таксама быў запудраны сіняк.

— Пан Батыста сапраўды бачыў такое у Балгарыі. Вучыцца давялося доўга. Атрымалася не адразу…

Крывая ўсмешка актрысы пацверджвала, што за сціплым «не адразу» хаваецца шмат пакутлівага. Вырвіч паглядаў на прыгажуню, што трымцела ў яго абдоймах, і разумеў, што дзяўчына цалкам у ягонай уладзе. І калі ён толькі захоча…

Але Пранціш уявіў, колькі разоў дзяўчыне даводзілася вось так па загадзе ўлагоджваць важных гасцей… І грэблівасць да яе адчувалася, і шкадоба. Прыгонная дзеўка — гэта ж не шляхетная паненка, якая беражэ свае цноты дзеля адзінага, вартага, рыцара, і нават не дачка гутніка з вуліцы Шкельнай, чый гонар зацята абараняе радзіна, і калі што — і на шляхціца ў суд пададуць за абразу роднай кветачкі. Мусіць, яшчэ ў палацы Гераніма Радзівіла Міхалішыўна не раз выяўляла ў аголеным выглядзе «жывую статую», якімі магнат любіў упрыгожваць свае балі. І хто з гасцей хацеў — мог і налюбавацца, і скарыстацца. Якая ж з такой любоў… Рамантыкі менш, чым пасля кварты гарэліцы з карчмаркай у каморы. Пранціш пацалаваў ручку актрысы і адступіў.

— Скажы хоць, як цябе насамрэч завуць. Не Серафіна ж, я думаю.

Вочы несапраўднай графіні заззялі недаверлівай надзеяй:

— Раіна… Раіна Міхалішыўна.

— Ну, дабранач, Раіна Міхалішыўна.

Вырвіч ветліва пакланіўся і сышоў. Цяпер ён быў упэўнены, што сэрца графіні Серафіны Батысты, егіпецкай прынцэсы Семпенсентры і дачкі крычаўскага бунтаўніка Раіны Міхалішыўны ў адной асобе — належыць яму гэтак жа верна, як гетману — булава. Пранціш адчуваў сябе дасціпным, як тыя два шляхцюкі, у якіх была адна пара ботаў, і яны ездзілі на кірмаш, кожны звесіўшы з возу адну нагу ў боце, а другую схаваўшы ў сена.

І адначасна выспявала незадаволенасць. Так, бравага драгуна кахаюць… Але чамусьці не князёўны і прынцэсы. Ягоная доля — камерыстка Ганулька, якая, мусіць, і зараз пакорліва мроіць пра недасяжнага пана Вырвіча з русявым чубам, ды бязродная наложніца авантурыста, вандроўнага фокусніка. А амурныя прыгоды павінны дадаваць шляхціцу бляску! Вунь той дзюбаносы пахмуры мяшчук Лёднік у Ангельшчыне стаў каханкам лэдзі каралеўскай крыві, якая ўпадабала яго падчас паядынкаў у байцоўскім клубе. А да гэтага прыжыў дзіця з дачкой свайго пана, радавітай гожай шляхцянкай пані Галенай з Агарэнічаў. Праўда, кахае доктар толькі сваю Саламею, у дзявоцтве Рэніч, дачку полацкага кнігара. Затое пані Саламея прыгажэй за любую прынцэсу, нават егіпецкую.

Вырвіч зайздросліва ўздыхнуў. Ну чаго не хапае беднаму драгуну, каб скарыць сэрца якой сапраўднай графіні?

Шкада, што Міхалішыўна такой не з’яўляецца. Усё-ткі яна такая… вытанчаная… смелая… няшчасная…