Багаты кватарант

Карціна першая

Дзень — туманны, веснавы, сыры; вуліца, лаўка, ліхтар, сметніца — каля лаўкі, ззаду — чыгунная агароджа. Наташа ідзе, следам — Рыгор, і прытрымлівае яе за рукаво.

Рыгор. Наташа!

Наташа (спыняецца). Ну што? Я табе ўсё сказала.

Рыгор. Я дзве гадзіны мёрз тут, на гэтай лаўцы… А ты не хочаш пастаяць са мною і дзвюх хвілін!

Наташа. Стаю ж. Ну?

Рыгор. Я заходзіў у вестыбюль інстытута, глядзеў расклад… У вас заняткі павінны былі скончыцца дзве гадзіны назад.

Наташа. «Уляпілі» два лішнія семінары.

Рыгор (бярэ яе за руку). Сядай, калі ласка, лавачка сухая. Нават нагрэтая…

Наташа сядае, Рыгор стаіць перад ёю.

Наташка, я не бачыў цябе ўжо два тыдні… Знарок не званіў, чакаючы, пакуль ты пазвоніш. А ты… Я ўжо забыў твой голас. І твару твайго не магу ўспомніць…

Наташа (пацепвае плячыма ад сырасці, рукі ў кішэнях куртачкі). Вось што, дарагі мой, давай раз і назаўсёды кінем гэтае сюсюканне. Ты — жанаты, у цябе сваё жыццё і… Карацей, больш ніякіх званкоў.

Рыгор. А калі б не быў жанаты?

Наташа. Тое самае было б.

Рыгор (пасміхаючыся нявесела, не гледзячы на яе, быццам сам сабе). Жанаты. І жанчын, як раней думаў, ведаю на пяць. Былі ў мяне… да жаніцьбы, будуць, відаць, і пасля… Ведаю, але ні чарта не разумею вас! Ну, ніяк! Вас немагчыма зразумець, як вось гэты слуп з ліхтаром не разумееш: стаіць, свеціць, а дзеля чаго — чорт яго разбярэ! Няўжо табе ўсё роўна, што чалавек чакаў цябе дзве гадзіны, чакаў толькі для таго, каб убачыць цябе, пачуць твой голас?! Няўжо табе непрыемна, раздражняе цябе, што цябе… кахаюць?!

Наташа. Ого! Першы раз чую.

Рыгор. Першы. Чуеш першы, але ты ведала гэта. Не магла не ведаць!

Невялікая паўза.

Ведала?

Наташа. Ведала.

Рыгор. Тады чаму ты не хочаш нават слухаць? Табе ж — паводле любой логікі — проста як жанчыне, як дзяўчыне гэта павінна быць цікава!

Наташа. Што?

Рыгор. Ну, ведаць, што цябе кахаюць. Слухаць пра гэта.

Наташа. Рыгор, блін, ты што, не бачыш? Я стамілася. Галодная. Да таго ж, калі шчыра, я напярод ведаю ўсе твае прызнанні.

Рыгор. Бажуся, гэта апошні раз. Пабудзь трошкі, выслухай, і я бажуся, што з гэтага дня перастану «даставаць» цябе, як ты кажаш!..

Наташа глыбока ўздыхае, паказваючы, што яна проста асуджана слухаць.

Наташка (іншым, мяккім голасам), я не веру табе. Хай — ты «крутая». Дзяўчынка. Намнога маладзейшая за мяне. Хай я не падабаюся табе. Але — паўтару — не можа табе не падабацца, што цябе кахаюць! Няважна, хто. Хай жанаты мужчына. Але гэты мужчына ні-чо-га ж ад цябе не просіць, не патрабуе! Толькі званка, толькі пары слоў — «прывітанне», «ну, як ты?», «бывай»… І ўсё! Яшчэ большае шчасце — убачыць цябе хоць раз на тыдзень, хоць паўгадзінкі пагаварыць з табою… Проста пачуць твой голас. Я ж не дабіваюся ад цябе пацалункаў, не дабіваюся нейкай прыхільнасці… Адкажы мне на адно-адзінае пытанне: няўжо хоць адной нармальнай дзяўчыне можа не падабацца, што яе кахаюць, нічога ад яе не патрабуючы?!

Паўза. Наташа маўчыць.

Добра. Тады я скажу, чаму ты не хочаш даць мне нават гэтае нішто…

Наташа. Рыгор, я проста не хачу нікому нічога даваць. Не хачу — і ўсё.

Рыгор (не слухае, бо хоча выгаварыцца). Ты шкадуеш мне нават гэтае нішто — бо хто я? У тваіх вачах? Няўдачнік. Афармоўца сталовых, бібліятэк, ДК і яшчэ чортведама якіх месцаў, - куды запросяць, дзе ўдасца перахапіць… Які ў вольны час нешта малюе для сябе — «мажа», — нешта абсурднае, авангарднае… Тады тырчыць днямі каля «Мастацкага салона» сярод дзесяткаў такіх, як сам, стараючыся спіхнуць гэтую «мазню» каму-небудзь… За два гады прадаў усяго тры карціны, і то за капейкі, - ты ж ведаеш, я расказваў. На фарбы, на багет больш пайшло, чым атрымаў. У прынцыпе, я жабрак…

Наташа. Дасталі вы сваім жабрацтвам. Я такое кожны вечар дома чую. Варушыцца трэба, дык жабракамі не будзеце!

Рыгор (не слухае). Выставаў сваіх не было, майстэрні няма і невядома калі будзе, сябры — выпускнікі таго ж тэатральна-мастацкага! — даўно ўжо маюць і майстэрні, і выстаўляюцца, і па замежжах ездзяць… А тут — практычна нуль. П'яніца плюс.

Наташа. Ды перастань ты сам сябе шкадаваць! Ніколі не шкадуй сам сябе пры жанчынах.

Рыгор (не слухае). Як палюбоўнік — не падыходжу, бо табе хочацца хваліцца перад сяброўкамі, табе трэба купляць падарункі, вадзіць у рэстараны, вазіць на іншамарцы; самому трэба адзявацца, каб табе са мною не сорамна было выйсці на людзі… Як жаніх? У прынцыпе можна было б. Магла б ты выйсці за чалавека, старэйшага за сябе, за беднага мастака?.. Магла б. Але ж жанаты! Зачарованае кола…

Невялікая паўза.

А помніш, Наташка (Рыгор ажыўляецца), ты неяк казала: разбагацей, развядзіся, згалі бараду, стань якімсьці лаўрэатам, звазі мяне ў Парыж — тады паглядзім? Помніш? Значыць…

Наташа. Ды нічога гэта не значыць. Не выдумляй. Усё ты цудоўна разумееш, сам толькі што распісаў. Правільна: ты не падыходзіш мне ні па адным пункце. (Глядзіць на гадзіннік.)

Рыгор (сядае побач). Наташа, мілая! Што ты кажаш? Калі я не магу быць жаніхом ці палюбоўнікам, дык я для цябе пустое месца?!

Невялікая паўза.

(Сур'ёзна, умольна.) Наташа, не праганяй мяне… Я працаваць не магу, мальберт закінуў, мне трэба хоць раз на тыдзень бачыцца з табою… Я ж, як і ўсе мы, мастакі, «шызануты» трохі, містык, веру ў Космас, у светлыя і цёмныя сілы… Мне здаецца, я набіраюся ад цябе нечага светлага, флюідаў добрай энергіі… Я не жартую. Я кахаю цябе не неяк там фізіялагічна, не сексуальна, а…

Наташа (ажыўляецца). Ого! Цікава.

Рыгор. Я плёў тут пра жанчын, да жаніцьбы, гэта няпраўда, не было ў мяне нікога… І жонку люблю — не здраджваў ёй, і не здраджу ніколі…

Наташа. Рыгор, Божа мілы! Што мне да тваіх праблем?! Любі каго хочаш і здраджвай з кім хочаш!

Рыгор. Ты не зразумела… Проста… Калі б, скажам, у цябе сапраўды быў палюбоўнік, і я ведаў бы, што ты спіш з ім — нічога не змянілася б!

Наташа. Ясна. Я патрэбная табе як муза, як крыніца «светлай энергіі» для творчасці. (Жартаўліва.) Ну, натхніўся, набраўся флюідаў? Цяпер марш за работу, да мальберта! (Устае.) Напішаш карціну, павязеш у Парыж на выставу, і я буду ганарыцца, што натхніла цябе. Я згодна быць тваёй Джакондаю. Шчасліва!

Рыгор (устае, усё хоча затрымаць яе). Хочаш, пройдземся пехам? Правяду цябе. Да вас магу зайсці, тым больш Васільевіча даўно не бачыў…

Наташа. Я паеду аўтобусам.

Рыгор. Два прыпынкі! А раней хадзіла толькі пехам і дазваляла сябе праводзіць.

Наташа. Тое раней было. Усё надакучвае. І часамі страшэнна хочацца пераменаў.

Рыгор (углядаецца ў яе, нібы пачынаючы штосьці разумець). Што гэта цябе так дамоў цягне?

Наташа. Рыгор, блін, ці ты перапіў учора, ці сёння не пахмяліўся! Чаго чалавеку хочацца дамоў?! Стамілася, вось і хочацца.

Невялікая паўза.

Рыгор. А можа, нешта там, дома, цябе чакае? Ці нехта?

Наташа. Можа, чакае.

Рыгор. Дарэчы, кватарант ваш як, жыве?

Наташа. Жыве.

Рыгор. Дык ты што, да яго ляціш?

Наташа. Можа, і да яго.

Рыгор (ашаломлена). Як жа я адразу… Ну, вядома… Сюрпрыз! Ну, вядома, малады… Багаты. Ён жа багаты?

Наташа. Багаты.

Цяпер Наташа не стрымліваецца, ёй хочацца хваліцца.

А хутка, можа, яшчэ багацейшы стане!

Рыгор. Гэта як? Якім чынам? Ці не збіраешся ты яго ўзбагаціць? Сабою… і кватэраю? У сэнсе, выйсці за яго.

Наташа (з'едліва, злосна). Чакай, ты ж не раўнівы! Ты ж любіш сваю жонку! Табе ж усё адно, з кім я буду спаць! Табе ж толькі «светлай энергіі» ад мяне набрацца!..

Рыгор (прапускаючы міма вушэй). Дык што значыць «хутка стане яшчэ багацейшы»?

Наташа (урачыста). А тое, што ён атрымае спадчыну! Усяго толькі.

Рыгор. Ад каго?! Ён жа вясковы? Ад сваёй бабкі карову?

Наташа. Ад свайго шведскага дзядзькі амерыканскія даляры.

Рыгор (рагоча, потым замаўкае). Ты… сур'ёзна?

Наташа. У Швецыі ў яго дзядзька. Родны. У іх з жонкаю няма дзяцей. І дзядзька падзяліў спадчыну. Алесь… ну, Ган, атрымае трэцюю частку, а дзве другія — пляменніцы дзядзькавай жонкі.

Рыгор ашаломлена глядзіць на яе, тады зноў пачынае рагатаць.

Рыгор (праз смех). Ну, студэнт!.. Серыялаў наглядзеўся… (Робіцца сур'ёзны.) Наташка, ды ты што? Як ты можаш верыць? Ты ж разумная дзяўчына! У цябе ж бацька з маці — разумныя людзі! Апамятайцеся!

Наташа. Чаму такое можа быць толькі ў серыялах? Толькі недзе, а не ў нас, не з намі, не з нашымі знаёмымі?

Рыгор. Добра. Дапусцім. Тады хай пацвердзіць! Калі на тое пайшло! Хай пісьмы якія пакажа, ці спадчынную. Дакуменцікі! Ён паказваў?

Наташа. Я яму і так веру. Чаму я табе павінна верыць, а не яму?

Рыгор. Бо я кахаю цябе і дабра табе хачу! (Задумваецца, пацірае скроні.) Гіпноз нейкі… Ачмурэнне цэлай сям'і… Але хай, добра! Хай дзядзька. Хай Швецыя. Сапраўды, грошы ж у яго аднекуль ёсць…

Невялікая паўза.

Дык тады ж яшчэ горш! Атрымоўваецца, ён купіў цябе. Даляры… «баксы»… шведскія кроны… Тут у каго хочаш галава паплыве, тут ужо не да Рыгора — няўдачніка-п'яніцы…

Наташа. Не, тут ужо не да Рыгора, сапраўды. (Задуменна, рамантычна.) Купіў… Дурань ты! Ты думаеш, я з-за грошай?..

Рыгор. Паміж вамі ўжо каханне?

Наташа (у тым жа рамантычна-летуценным тоне). Ведаеш, калі нават ён і хлусіць пра шведскага дзядзьку, затое як прыгожа хлусіць!.. Усё вакол такое пастылае, шэрае… І як часамі хочацца, каб знайшоўся чалавек і хоць бы схлусіў, але прыгожа… Схлусіў, што недзе ёсць зусім іншае жыццё…

Рыгор (стулены, прыгорблены, прыбіты яе словамі, але яшчэ мацуецца). Прыгожая мана… Іншае жыццё… Не, нашых людзей нішто ніколі нічому не навучыць! Нішто ніколі. Край няпужаных ідыётаў! Прыйшоў чалавек з вуліцы, не паспеў як след пазнаёміцца, навешаў маны на вушы… Прычым самай дзікай, неверагоднай!.. Усё правільна: чым больш неверагодна, фантастычна, экзатычна — тым хутчэй нашы людзі павераць. Калі б ён сказаў, што знайшоў на прыпынку партфель, набіты далярамі, ніхто не паверыў бы! А так — багаты дзядзька, шведскія старадаўнія палацы, спадчына, куфэркі, набітыя золатам і срэбрам… Хлусня, затое якая рамантычная!

Наташа. Рыгор, я хачу, каб гэта была наша апошняя размова. І сустрэча.

Рыгор. Ну, вядома! Гэта само сабою. Разбіваю такія мары… Гэтыя сустрэча і размова будуць апошнія. Толькі глядзі, не застанься пасля з разбітымі начоўкамі замест куфэркаў, набітых шведскімі кронамі.

Наташа (якая ўжо ішла, спыняецца). Каб ты раз назаўсёды зразумеў — грошы для мяне… (Дастае з кішэні прабіты аўтобусны талончык, кладзе на далонь і дзьмухае.) Тое самае, што вось гэты прабіты талончык. Варта мне толькі захацець, і я за пару дзён зараблю тысячы «баксаў»!

Рыгор няўцямна глядзіць на яе, яшчэ больш горбіцца, апускае галаву.

(Злосна смяецца.) Ты думаў, табе аднаму патрэбны мае «светлыя флюіды і энергія»? Запомні: ёсць людзі, якія дадуць мне ў любы час любую суму, у любой валюце! За што потым, вядома, давядзецца адрабляць.

Рыгор. Наташа…

Наташа. Гэта табе для інфармацыі. Каб не думаў, што грошы для мяне — усё. Гуд-бай!

Рыгор. Наташа! (Ірвецца ўслед, спыняецца, стаіць моўчкі, потым мармыча.) Напіцца б зараз… Проста «надрацца». Так, каб не чуць больш нічога, каб нічога і нікога не бачыць.

Карціна другая

Знаёмая кухня. Васіль Васільевіч, Алена Яўгенаўна і Ган п'юць гарбату.

Васіль Васільевіч (глядзіць на партрэт Наташы). Што гэта нашай яшчэ няма? Чатыры гадзіны хутка.

Алена Яўгенаўна. Ім два семінары лішнія паставілі. Яна званіла.

Ган. Прыгожы партрэт. Наташа на ім прыгожая.

Васіль Васільевіч. Мне таксама падабаецца. Асабліва падбародак удала выйшаў, і гэты вось нахіл галавы… Валасы таксама… Падобная!

Ган. Што за чалавек Рыгор? Тое, што таленавіты, дык несумненна. Хто ён вам?

Алена Яўгенаўна. А так — прычапіўся. У іхнім (ківае на мужа) інстытуце неяк афармляў кабінет, плакаты нейкія мазаў; пазнаёміўся з Васем, і гэты прывёў яго дамоў, да нас. Так і ходзіць ужо мо з паўгода. Кожны тыдзень, як закон. Неяк звыкліся — ходзіць, ну і ходзіць… Не праганяць жа.

Васіль Васільевіч (смяецца). Сябар сям'і!

Ган. Зразумела. А ведаеце, ён падабаецца мне, хоць і калючы нейкі. Але, падабаецца, і ён, і праца яго, партрэт гэты. Ёсць у ім штосьці такое, ведаеце, неардынарнае… Увогуле люблю творчых людзей… Дзякую, Алена Яўгенаўна, за смачную гарбату!

Алена Яўгенаўна. Што вы — чай як чай! Вам дзякую…

Ган. Не, гарбата сапраўды цудоўная… Ведаеце, я ж сірата, бацькоў зусім не помню. У бабулі гадаваўся. Таму, мабыць, так і цягне пажыць па чужых людзях, удыхнуць, так сказаць, чужой утульнасці, дакрануцца да яе…

Васіль Васільевіч. Дык ты сірата?

Ган. Сірата. Бабуля дагадавала мяне да сямі гадоў, акурат як у школу ісці, да першага класа. І памерла. З тых часоў так і сланяўся па дзіцячых дамах, інтэрнатах; тады адслужыў, вось ужо амаль і адвучыўся, а цяпер, як бачыце, з вамі — сяджу вось, расказваю.

Алена Яўгенаўна (падпёршы галаву, з жалем). Невясёлая гісторыя…

Ган. Вясёлага мала… (Ажывае.) Аднак жыццё ідзе! Дык вось, паўтаруся: мо таму, што я сірата, для мяне так многа і значыць розная драбяза, як, напрыклад, кубак гарбаты, такая бяседа… Думаў, знайду ў вас толькі прытулак, а знайшоў і сталаванне, і такія харошыя адносіны да сябе… (Заўважыўшы, што Алена Яўгенаўна збіраецца перабіць, не дае ёй.) Ведаю, ведаю, што вы зараз скажаце! Пра грошы. Але паверце — справа тут зусім не ў грашах.

Васіль Васільевіч. Алесь, прабач, а як аб'явіўся той сваяк? Ну, шведскі дзядзька?

Ган. Гэта асобная гісторыя! Ён яшчэ ў вайну, падлеткам, быў вывезены ў Германію. І знік там. Без следу. Маці яго — мая бабулька — даўно і пахавала яго ў думках, і аплакала. Так і памерла, не даведаўшыся, што ён жывы.

Алена Яўгенаўна. Чаму ж ён столькі гадоў не падаваў вестачкі? Ведаў жа, што маці недзе жыве…

Ган. Мабыць, баяўся… Не за сябе — за маці, за сваякоў. Каб не рабіць ім… карацей, самі разумееце.

Васіль Васільевіч. Тымі часамі, сапраўды, лепш было маўчаць і не рыпацца…

Алена Яўгенаўна. І ўсё ж — родная маці…

Ган. Калі шчыра, — відаць, былі прычыны баяцца. Іх жа вербавалі там, у Германіі, усе, хто не ленаваўся: і немцы, і амерыканцы, і савецкія, і англічане… Тым больш, пасля жыццё яго пакідала па свеце, — гэта я ўжо з пісьма ведаю, — і ў Амерыцы быў, і ў Аргенціне, і нават у Аўстраліі, а апынуўся ў Швецыі.

Алена Яўгенаўна. Усё ж, бачыце, успомніў вас, вырашыў абазвацца.

Ган. А што яму цяпер? Цяпер яму няма чаго баяцца. Напісаў пісьмо на адрас сельсавета. Яму адказалі: так і так, маці ваша даўно памерла, брат — мой, значыць, бацька — таксама. Ёсць толькі пляменнік — я, значыць.

Васіль Васільевіч (задуменна). Гісторыя… Хаця ў жыцці многа неверагоднага. Такога, што хацеў бы прыдумаць, ды лепш не прыдумаеш.

Алена Яўгенаўна. І ён, значыць, на вас выйшаў?

Усе задумваюцца на кароткі час. Ган раптам устае, выходзіць, вяртаецца з кашальком.

Вось што. Вы мне вельмі сімпатычныя, уся сям'я ваша… Я па ўласнай ініцыятыве хачу змяніць умовы аплаты. Буду плаціць не сто пяцьдзесят даляраў у месяц, а… скажам, трыста.

Невялікая паўза.

Як?!.

Васіль Васільевіч. Ты… вы… сур'ёзна?

Ган (дастае, адлічвае грошы). Вось яшчэ сто пяцьдзесят.

Алена Яўгенаўна. Ой… не… не магу!.. Так нечакана… Аж страшна чамусьці стала. Ды гэта ж проста… абдзіраць вас! Вася, ну ты скажы што-небудзь — ты ж гаспадар, мужчына… Як быць?

Васіль Васільевіч. «Як быць…» Адкуль я ведаю? Адно бачу — хлопец сур'ёзны, пры грашах… Можа, гэта для нас сума, а для яго — не такія і грошы?..

Алена Яўгенаўна. Для ўсіх гэта грошы! Аж галава забалела, не ведаю нават…

Ган. Бярыце і менш думайце! (Піхае грошы ў далонь Алене Яўгенаўне, тая забірае.)

Паўза. Гаспадары, ашаломленыя, расчуленыя, хочуць аддзячыць нечаканага дабрадзея, толькі не ведаюць як.

Васіль Васільевіч (усё кашляе). Ага… Так… Значыць, Швецыя? А якія ў цябе планы, Алесь, на будучае? Пасля інстытута? Я маю на ўвазе, тут застанешся ці перабярэшся ў капіталістычны рай, у «шведскі сацыялізм»?

Ган. Не ведаю… З'ездзіць туды я, вядома, з'езджу, пагляджу — візу ўжо афармляю… А назаўсёды? Не ведаю… Трэба вам і яшчэ ў адным прызнацца: спадчына пераходзіць да мяне толькі пасля… э-э… ну, вы разумееце. А пакуль дзядзька жывы — цьфу-цьфу-цьфу! — і хай жыве яшчэ сто гадоў! — але…

Васіль Васільевіч. Разумею!

Алена Яўгенаўна. А я на вашым месцы і секунды не вагалася б! Усё кінула б, пехам пайшла б!

Васіль Васільевіч. Ты пайшла б… Ды не пра цябе размова. Алесь — чалавек малады, з будучыняй, разумны, сімпатычны… Можа, ажэніцца ды і застанецца тут? А, Алесь? Цяпер і тут, хто пры грашах, жыве не горш, чым у Швецыі.

Алена Яўгенаўна. Як жа! Нажывешся тут. Тут багатых не любяць! Жыві і бойся: ці абкрадуць, ці, чаго добрага, заб'юць зусім.

Ган (задуменна). Жаніцца, кажаце?.. А чаму б і не? Вы ўгадалі — я думаў і пра такі варыянт. У прынцыпе і пара ўжо… Армія за плячыма, пяць курсаў інстытута…

Васіль Васільевіч і Алена Яўгенаўна міжволі падымаюць вочы на Наташын партрэт, тады шматзначна пераглядаюцца. Ган заўважае гэта.

А чаму гэта я адзін усё балбачу ды балбачу? Раскажыце і вы мне пра сябе, хоць коратка.

Алена Яўгенаўна (уздыхае). Ды тут доўга, каб і захацеў, не раскажаш. А з другога боку, бясконца можна расказваць. Абы хто слухаў.

Васіль Васільевіч. Ну ўжо — бясконца! Раман, яшчэ скажы, можна напісаць.

Ган (ажыўляецца, смяецца). Раман?

Алена Яўгенаўна. Я ж другая ў яго… Акрамя Наташы ў яго яшчэ дачка ёсць. Нядаўна толькі скончыў аліменты выплачваць.

Ган. А чаму развяліся?

Алена Яўгенаўна. Вядома чаму. Пакойчык у інтэрнаце, пялюшкі, цесната… Ёй дыплом рабіць, гэты з дзіцем няньчыцца… Не спяць абое начамі, злуюцца… Так і разышліся.

Ган. А з вамі як ён пазнаёміўся?

Алена Яўгенаўна (адразу памяняўшы гнеўны тон на гуллівы, усміхаючыся). Выпадкова… Захварэў неяк, хадзіў у паліклініку на ўколы. Я маладая была, халацік белы, белыя туфелькі, а ён — абношаны, чаравікі старэнькія…

Васіль Васільевіч. Ну, хопіць, разаўспаміналася!

Ган. Я, канечне, не маю права сунуць нос, куды не просяць… Але…

Алена Яўгенаўна (перабівае). Ды вы нам цяпер свой чалавек! І што вы такога асаблівага выпытваеце?

Ган. Я пра іншае крыху… Не ведаю нават, як пачаць…

Алена Яўгенаўна. Пытайце, і ўсё.

Ган. Скажыце, у Наташы былі хлопцы? Вы разумееце, што я маю на ўвазе.

Невялікая паўза.

Далібог, мне няёмка гаварыць пра такія рэчы з бацькамі…

Алена Яўгенаўна (усхвалявана). Не было! Пабажыцца гатова — не было ніякіх хлопцаў! (Пераглядаецца з мужам.) Яна, самі, Алесь, бачыце, дзяўчынка прыгожая, шустрая… Вядома, былі розныя там дыскатэкі, танцы, провады да пад'езда… Можа, нават пацалункі — у шчочку, вядома! А так — нічога больш! Як маці кажу!

Ган (пасля таго, як перадаў Алене Яўгенаўне грошы, робіцца больш самаўпэўнены, раскаваны). А бацька як думае?

Васіль Васільевіч (кашляе). Тое ж думаю… Ні з кім нічога ў нашай дачкі не было…

І яму, і жонцы непрыемна. Ган заўважае гэта.

Алена Яўгенаўна. Аднак, дзе яна? Рэдка так позна вяртаецца… Выйду, хоць ля пад'езда пастаю, да прыпынку прайдуся…

Ган. Дык давайце лепш я! З Васілём Васільевічам!

Алена Яўгенаўна. У мяне галава чамусьці разбалелася, трэба пабыць на паветры. (Выходзіць.)

Васіль Васільевіч шэпча нешта Гану на вуха, той згодна ківае, выходзіць. Васіль Васільевіч пацірае рукі, дастае з буфета ладную чарку, ставіць на стол, рыхтуе бутэрброд. З'яўляецца Ган з пачатай пляшкай гарэлкі, налівае ў чарку, пляшку затыкае і ставіць пад стол.

Васіль Васільевіч (хутка выпівае і закусвае). Эх, Алесь!.. Што ж ты так разварушыў мяне? Усю душу развярэдзіў! Напомніў… Я ж і цяпер кахаю тую, першую, забыць не магу, шкадую яе, сніцца мне ўсё часцей і часцей… Гэта я быў вінаваты! З-за мяне разышліся, я яе давёў! Я ж не дзяўчынкаю яе ўзяў, вось і даводзіў. Даставаў, як Наташа сказала б. Плакала яна і каялася, — а я яшчэ больш распаляюся, яшчэ больш дабіваю, ледзь не кожную ноч: расказвай, хто быў той? Ды як у вас з ім было? Ды што ты адчувала тады? Ах, успамінаць брыдка, сябе ненавідзіш толькі…

Ган налівае зноў, Васіль Васільевіч выпівае і ўжо нават не закусвае.

Я ведаю, чаму ты пра Наташу спытаў! І правільна спытаў! Можа, Алена і выйшла знарок, каб мы з табою як мужчына з мужчынам пагаварылі. Падабаецца табе Наташа?

Ган. Падабаецца.

Васіль Васільевіч. Жаніцца думаеш, ці…

Ган (цвёрда). Жаніцца. Калі пойдзе. І калі вы аддадзіце яе за мяне.

Васіль Васільевіч (расчулена). Вось гэта мужчына, гэта хлопец! (Уздыхае, апускае галаву.) Алесь, а цяпер паслухай. Алена не скажа, яна маці… І я мог бы зманіць! Але табе не хачу. (Ускідае галаву.) Алесь, Наташы дваццаць гадоў! Дваццаць! Табе колькі?

Ган. Дваццаць пяць.

Васіль Васільевіч. Дзе ты цяпер захацеў знайсці дзяўчынку ў дваццаць гадоў?! Ты ж бачыш, якая Наташа — красуня, усё пры ўсім… Вядома, былі хлопцы, вядома, яна не дзяўчынка! Але, дурань ты, прабач, — гэта для цябе так важна?! Ды яна цябе толькі больш любіць будзе!

Ган. Я пытаўся пра іншае. Я пытаўся, ці ёсць у яе на цяперашні момант хлопец?

Васіль Васільевіч. Няма ў яе нікога!

Ган. А тое, дзяўчынка яна ці не, — мяне гэта цікавіць у апошнюю чаргу.

Васіль Васільевіч (расчулены, абдымае яго). Які ты ўсё ж разумны хлопец!.. Бяры яе — і будзеце жыць, як у Бога за пазухай! Толькі ніколі, ніколі не паўтарай маіх памылак — не мучай яе! Ніколі ні пра што не распытвай! Яна — светлая, цудоўная, яна будзе адданая табе… (Расчульваецца яшчэ больш, выцірае слёзы.) Аднойчы, зусім маленькую, узялі яе ў Крым, на мора, і там хваля каля самага берага збіла яе з ног, пацягнула за сабою, у мора… Ледзь не ўтапілася. А бабка жыла, дык Наташа так любіла яе! Кожны дзень пасля школы ў бальніцу ездзіла… Бабка хворая, месяцамі па бальніцах ляжала… А сабак, катоў як любіла! Заўсёды, ідучы ў школу, набярэ аб'едкаў, вынесе, а яны ўжо ведаюць, чакаюць яе каля пад'езда… А аднойчы зрабілі аблаву на гэтых бяздомнікаў, прыехала машына, палавілі ўсіх. Яна ў школе была, прыйшла, як даведалася — істэрыка!.. Ледзь адратавалі. А адзін кот, стары, самы хітры, змог неяк схавацца і ацалеў; дык яна на другі дзень прыцягнула яго сюды, у кватэру, і ён тут жыў. А потым раптоўна знік, сышоў — адчуў смерць і не захацеў паміраць у кватэры, рабіць людзям лішнія клопаты…

Чуваць галасы. Васіль Васільевіч умомант хавае чарку і пляшку. Уваходзяць Наташа і Алена Яўгенаўна.

Наташа. Прывітанне, Алесь! Я даўно прыехала б, ды Рыгор, казёл, прычапіўся.

Васіль Васільевіч (гнеўна). Што ён з цябе хоча?

Наташа. Ай, доўга расказваць. Я так стамілася, ледзь ногі валаку, нават гаварыць і есці лянота…

Алена Яўгенаўна. Ідзі, ідзі, памыйся, пераадзенься, паляжы, адпачні трошкі, - а я паклічу, калі абед падагрэю!

Ган (Наташы). Шкада, што стамілася. А я хацеў табе прапанаваць прагуляцца, яшчэ даволі светла на вуліцы.

Наташа (ажыўляецца). А, дык гэта можна! Вядома, прагуляемся. Толькі пачакай крышку, я пераадзенуся, гарбаткі вып'ю — і гатова.

Алена Яўгенаўна. Ты ж ледзь ногі валачэш!

Наташа. Мне ж не семдзесят гадоў. І за мае ногі не турбуйся. Вось адпачну хвілінак дзесяць — і хоць зноў на заняткі… (Выходзіць.)

Васіль Васільевіч (Стараючыся не стаяць блізка каля жонкі). А я тэлевізар пайду пагляджу. (Выходзіць.)

Ган. Алена Яўгенаўна, не крыўдзіцеся, дзеля Бога!

Алена Яўгенаўна. За што?

Ган. Што Наташу стомленую цягну гуляць. Мне пагаварыць з ёю трэба. Калі вы супраць, канечне…

Алена Яўгенаўна (перабівае). Гуляйце на здароўе! Сапраўды, ёй жа не семдзесят гадоў.

Ган (ціха). Алена Яўгенаўна, чаму вы мне заўсёды «выкаеце»? Аж няёмка… У маім пакойчыку ёсць пляшка харошага віна, давайце я прынясу і мы з вамі вып'ем на «ты». У сэнсе я вас, як і зваў, так і буду на «вы», а вы мяне — на «ты». Добра?

Алена Яўгенаўна (сарамліва). Як скажаце… скажаш. А што… за віно?

Ган. Звычайнае, чырвонае. (Выходзіць, хутка вяртаецца з пляшкаю.)

Выпіваюць па чарцы віна.

Алена Яўгенаўна. Якое віно цудоўнае… Даўно не піла такога… Цяпер на «ты»? Алесь, ты гаварыў з Васем, калі мяне не было?

Ган. Крыху. Пра ўсё і ні пра што.

Алена Яўгенаўна. Здагадваюся! Ён нагаворыць! Хаця, ведаеш, ён добры вельмі… Каб не піў ды каб грошы меў — яму цаны не было б. Але… як табе сказаць? Гаварыць ён не ўмее! (Падсаджваецца бліжэй да Гана.) Ты лепш мяне паслухай. Я бачу, ведаю — табе падабаецца Наташа. А галоўнае, і ты ёй падабаешся! І яна — дзяўчынка, нечапаная, верце… вер маці!

Ган. Для мяне гэта справа дзесятая.

Алена Яўгенаўна (шчаслівая, азіраецца). Налі мне яшчэ… Дзякую… Калі ў вас усё складзецца… Ах, якое шчасце было б! Не з-за тваіх грошай, не думай… Наташка — усё для нас, увесь наш скарб, мы даём за ёю вось гэтую кватэру цалкам… А самі хоць у багадзельню пойдзем… (Прыслухоўваецца, хавае ў буфет чаркі і віно.)

З'яўляецца Наташа, пераадзетая.

Наташа. Гатовая! Зараз толькі перакушу па-хуткаму… А ты (Гану) ідзі апранайся.

Ган (Алене Яўгенаўне). Мы яшчэ дагаворым з вамі. (Выходзіць.)

Карціна трэцяя

Прыцемкі, тая ж, што і ў першай карціне, вуліца, тая ж лаўка, ліхтар гарыць.

Наташа (вядзе Гана за руку). Вось гэтая лавачка… Я ж казала, тут нікога не будзе. Пасядзім? Ці яшчэ пройдземся?

Ган. Давай пасядзім.

Сядаюць.

Наташа. Як па-англійску «лаўка»?

Ган. Бэнч.

Наташа. А дрэва?

Ган. Трі.

Наташа. А… ліхтар?

Ган. Стрыт-лэмп.

Наташа. Адкуль ты ўсё ведаеш? (Гулліва, жартоўна.) Такі разумны, што проста дурніцаю сябе з табою адчуваеш!

Ган (сур'ёзна). Я многа чаго ведаю, Наташа. У тым ліку і пра цябе.

Невялікая паўза.

Наташа (таксама робіцца сур'ёзнаю). Напрыклад?

Ган. Напрыклад, як ты бабулю любіла. Як хваля цябе ледзь не забрала ў мора…

Наташа (смяецца з палёгкаю). А, бацька набалбатаў! Ну, гэта далёка не самае горшае, што ты пра мяне ведаеш…

Ган. Ёсць і горшае? Няўжо ў цябе можа быць нейкая тайна?

Наташа. Як і ў кожнага чалавека. Як і ў цябе. Я вось зусім не ўяўляю — чым ты жывеш? Пра што думаеш? Хто ты, урэшце? Ці ёсць у цябе дзяўчына? Хіба ты просты? Адкрыты? Чаму ты плаціш нам за гэты пакойчык, за гэтую камору такія грошы? Дарэчы, калі ты выйшаў, маці пахвалілася: ты заплаціў не сто пяцьдзесят, а трыста даляраў у месяц! Чаму?!

Ган. Я скажу, Наташа. Зараз пасядзім трохі, і ў канцы я ўсё табе скажу. А ведаеш, пры святле гэтай «стрыт-лэмп» ты падобная на тую Наташку з партрэта, што ў вас на кухні… Такою, як на партрэце, цябе мог убачыць толькі або вялікі мастак, або чалавек, які цябе кахае. Для якога ты многа значыш. Ён змог убачыць у табе тое, чаго іншыя ніколі не ўбачаць.

Наташа. А… ты?

Ган. Ведаеш, калі шчыра, я пакахаў спачатку партрэт, а потым — цябе жывую… Дзіўна, праўда?

Наташа. Не ведаю. Я пра такое ніколі не думаю.

Ган. А я часта думаю… Якая ўсё ж сіла сапраўднага мастацтва! Вось ты маладая, і я, потым мы знікнем, памрэм, — а на твой партрэт будуць глядзець зусім іншыя маладыя хлопцы, глядзець і кахаць цябе, нібы жывую! Выходзіць, ты, дзякуючы мастацтву, робішся бессмяротная! Хіба не дзіва!

Наташа. Толку мне з таго, што нехта некалі будзе кахаць аблупленыя фарбы на палатне з назваю «Наташа»! Калі мяне ўжо не будзе! Слухай, Алесь, ведаеш, чаму я спазнілася? Гэты «вялікі мастак», Рыгор твой, даставаў мяне сваімі байкамі пра музы і натхненне!.. Прыдурак… (Гану, пяшчотна.) І ты пра гэта пачынаеш? Другую серыю я не вытрымаю… Алесь, я не хачу быць нічыёй натхняльніцай, нічыёй музаю. Я жывая дзяўчына, Алесь… Я — дзеўка, мне цяпер хочацца кахаць, і кахацца, а не цешыцца марамі, што праз сто гадоў я буду жыць у выглядзе аблупленых фарбаў! Спадзяюся, ты не Рыгор і кахаеш мяне інакш?

Ган. Як?

Наташа (смяецца). Больш практычна! Зараз проста абдымі мяне і пацалуй.

Ган (не варушыцца, глядзіць перад сабою). А я, аказваецца, больш разумею Рыгора, чым ты.

Наташа. Во пашэнціла на кавалераў!

Ган (нібы не чуе). У мяне, відаць, застаўся нейкі комплекс «школьнай» непаўнавартасці… З шостага класа пачынаючы, жанчына без вопраткі ўжо не была для мяне тайнаю… Бруду і гразі хапала… Затое я ніколі не праводзіў дзяўчыну дамоў, не падносіў ёй партфель, не цалаваў у шчочку ў пад'ездзе, не дарыў кветак, мне не перадавалі запісачак з прапановаю схадзіць у кіно, пра мяне не пісалі на школьнай парце ці на плоце «Алесь плюс…» Таму мне проста прыемна сядзець з табою побач, браць тваю далонь у сваю… Я быццам у тых сваіх школьных гадах апынуўся і дабіраю недабранае… І гэта так здорава!

Невялікая паўза.

Наташа. Што ты называеш «гразёю і брудам»? А калі, напрыклад, у шостым класе пакахаліся хлопчык з дзяўчынкаю і вырашылі «трахнуцца»? Што ў гэтым бруднага? Гэта абсалютна нармальна!

Ган. Гразёю і брудам я называю тое, калі дзяўчынка-шасцікласніца, п'яная і абкураная, ляжыць голая на зямлі, а мы, восем прыдуркаў, восем яе аднакласнікаў, абступілі яе, нагнуліся і вывучаем яе палавыя органы…

Наташа. Досыць, я зразумела. Давай лепш пра каханне. Чыстае! Пра дзяўчынак у школьнай форме і з партфельчыкамі… (Азіраецца, заўважае ката, маніць.) Кіс-кіс-кіс! Як кот па-англійску?

Ган. Кэт.

Наташа (здзіўлена). Не ідзе! Мяне ж каты і сабакі любяць!

Ган. А як звалі таго ката, што жыў у вас? Якога ты на кватэру некалі прынесла?

Наташа. І пра гэта расказалі? Сапраўды, ты ведаеш пра мяне больш, чым трэба было б для звычайнага кватаранта.

Ган (ціха). Нават пра твой шосты клас…

Наташа ўскідваецца, хоча штосьці сказаць, але не гаворыць, раптам сцінаецца, апускае галаву і пачынае ўздрыгваць у ціхім плачы. Ган абдымае яе, гладзіць па плячы; яна пакорліва схіляецца да яго.

Наташа (праз слёзы). Не атрымалася чыстай дзяўчынкі з партфелем…

Ган (пяшчотна, ціха). Дурнічка… Ды мне напляваць на тваё мінулае, на ўсе твае шостыя класы і дзесятыя…

Наташа адхінаецца, вылузваецца з абдымкаў, глядзіць на яго.

Наташа. Гэта праўда? Паўтары!

Ган. Ты, жывая, цёплая — перада мною. А на ўсё іншае мне пляваць!

Наташа зноў хоча прыхінуцца да яго, ён адводзіць яе рукою.

Пачакай, даслухай… Я абяцаў расказаць, чаму я ў вас жыву і плачу вялікія грошы за такі пакойчык… Дык вось: трыста даляраў — гэта ўсё, што ў мяне ёсць. Месяц амаль прайшоў, і мне, каб з'ехаць ад вас, не будзе за што купіць нават талончык на аўтобус!

Наташа. Ты… збіраешся з'язджаць?

Ган (не адказваючы). Я жыў гэты месяц у вас толькі з-за цябе! І дурыў вам галаву сваім нібыта багаццем, і шведскага дзядзьку выдумаў — толькі з-за цябе! Каб думалі, што я багаты, каб за гэта любілі мяне, а ты — каб, магчыма, і закахалася… Вось табе праўда!

Паўза.

Наташа (ціха). Я даўно здагадвалася… (Дакранаецца да Гана, абдымае, пяшчотна гаворыць.) Дурань ты… Каханы мой… Чаму вы ўсе думаеце, што грошы для жанчыны — галоўнае?! Усё цудоўна! Ты шчыры, добры… Ты цудоўны хлопец! Толькі кінь камплексаваць! Цяпер табе не трэба ні ад кога хавацца! Зараз мы прыйдзем дамоў, і ты прызнаешся ва ўсім бацькам.

Ган. Абавязкова прызнаюся, Наташа. Адно пачакай пару дзён, да канца месяца, да дня нараджэння Алены Яўгенаўны… Не хачу псаваць людзям свята… Добра?

Наташа. Добра! Я таксама буду маўчаць… Абдымі мяне, калі ласка, мацней… Прыцісні да сябе, мне холадна… Як па-англійску «сёння холадна і адзінока»?

Ган (разгублена). Іт із… коўлд… энд лоўнлі тудэй.

Наташа. Вось бачыш, які ты разумны… А я толькі і ведаю, што «гуд-бай» ды «кэт»… Ну, яшчэ «о'кей»… І ў нас усё будзе о'кей… Праўда? А, забыла — я ж яшчэ ведаю — «ай лав ю».

Ган (ускінуўшыся). Паўтары!

Наташа. Ай лав ю.

Ган. Яшчэ раз!

Наташа. Я кахаю цябе…

Цалуюцца. Нечакана Ган рэзка ўстае, ледзь не адштурхнуўшы Наташу.

Ган (не гледзячы на яе). Дзяўчынка мая… Каб у мяне было не трыста даляраў, а трыста мільёнаў, - я аддаў бы іх табе зараз за адны гэтыя словы!

Заслона